KERAMIČKI MATERIJALI

Keramika se dobija pečenjem gline. S obzirom na kompaktnost keramički proizvodi

mogu biti proizvodi sa poroznom masom i proizvodi sa polustopljenom masom.
Kompaktnost se određuje na osnovu upijanja vode: upijanje > 5% (kompaktnost 8-
20%), upijanje < 5% (1-4%).
Najznačajniji keramički proizvodi sa poroznom masom su opeka, blokovi za zidanje,
crijep, blokovi za međuspratne konstrukcije, keramičke drenažne cijevi, građevinska
terakota... Temp pečenja 800-1000 oC
Proizvodi sa polustopljenom masom: klinker za kaldrmu, pločice za podove,
oblaganje zidova, keramičke cijevi... Temp 1200-1400 oC.

Glina za proizvodnju građevinske keramike

Glina je zemljana mineralna masa koja s vodom obrazuje plastično tijesto.
Kaolin je glavna komponenta svake gline. Nastaje raspadanjem feldspata. Bijele je
boje.
Al2O3 x 2SiO2 x 2H20 plus neke primjese
Pri miješanju suhe gline s vodom, glina bubri jer voda inkorporira u kapilarne prostore
između pločica izgrađivača glinene supstance što dovodi do njihovog međusobnog
razmicanja. Ovaj proces leži u osnovi bitnog svojstva gline – plastičnosti.
Prirodnim miješanjem sa kvarcnim pjeskom, krečnjakom, piritom, liskunom,
feldspatom i dr. dobijaju se različiti materijali.
Porcelanska glina – bijele boje, sadrži kaolin sa vrlo malo primjesa. Primjenjuje se za
izradu najfinijih keramičkih proizvoda
Grnčarska glina također sadrži najviše kaolin, ali ima primjesa više nego porcelanska.
Prljavobijela, siva, žuta, crvenkasta.
Ilovača osim kaolina sadrži kvarcni pijesak. Žuta ili crvenkasta
Laporovita glina ima krečnjačke primjese. Sive je boje.
Uma ima mali sadržaj kaolina zbog čega je ona neplastična. Siva, zelenkasta, plavkasta
Ciglarska ima malu količinu kaolina, puno primjesa. Zidanje, crijepov...
Plastičnost je sposobnost da se pod pritiskom formira neki oblik i da se zadrži po
prestanku pritiska. To je najvažnije tehnološko svojstvo gline. Zavisi od stepena
masnoće gline tj. od sadržaja glinene supstance kaolina. Masne gline imaju veći
procenat kaolina, a nemasne manji uz veće prisustvo primjesa, prije svega kvarcnog
pijeska. Masne gline su zato u stanju da apsorbuju veću količinu vode pa je plastičnost
funkcija 2 parametra količine glinene supstance i količine vode.
Strdnjavanje do koga se dolazi sušenjem glinenog tjesta na vazduhu uslovljeno je
djelovanjem Vandervalsovih sila i cementacijom mineralnih zrna do koje dolazi usljed
prisustva različitih primjesa koje su sposobne da odigraju ulogu vezivnog sredstva.
Skupljanje je uslovljeno gubitkom vode, pojavom kapilarnih meniska u porama
materijala i kapilarnim silama koje teže da glinene čestice se približe jedna drugoj.
Veličina skupljanja gline varira u vrlo širokim granicama: 2-3% do 10-12%. Skupljanje
je funkcija plastičnosti, pa se utjecanjem na ovu karakteristiku utiče i na skupljanje.
Prema stepenu plastičnosti glinu dijelimo na:

Potrebna voda skupljanje

Visokoplastična >28% 10-15%
Srednjeplastična 20-28% 7-10%
Niskoplastična <20% 5-7%

Pečenje dovodi do vrlo velikih promjena u strukturi gline i sastavu. Zagrijavanjem do

100 stepen, glina gubi cjelokupnu slobodnu vodu, postaje suha i kruta. Na 100-700
stepeni, dolazi do gubitka kristalne vode (dehidracija glinenih materijala). Na 500.900
stepeni – oksidacija sastojaka, >900 – razmekšavanje, 1200-1800 – prelazak u tečnu
staklastu masu.

Proizvodnja keramičkih materijala za građevinarstvo

Glavne faze su drobljenje osnovne sirovine i njeno eventualno čišćenje od primjesa i
doziranje eventualnih dodataka, doziranje vodem miješanje masa, oblikovanje
proizvoda, sušenje, pečenje i eventualna dorada gotovog proizvoda.
Kao dodatci se koriste: neplastične supstance koje smanjuju potrebu za vodom i
skupljanjem, sagorive organske materije (kvarcni pijesak, šamotno brašno i dr.).

Sušenje je vrlo važna tehnološka operacija koja mora biti ravnomjerna kako ne bi
došlo do defekta usljed neravnomjernog skupljanja. Vrši se u tunelima i komorama.
Tuneli – proizvodi se u vagonetima kreću kroz tunel u susret vrelom vazduhu ili
dimnim gasovima
Komore – također zagrijani vazduh i vreli gasovi iz peći usmjeruju se pomoću
ventilatora. Nakon sušenja, proizvodi odlaze u peći. U procesu pečenja formira se
struktura keramike i određena svojstva
Pečenje se vrši na tradicionalan način u Hoffmanovim (kružnim) pećima ili
savremenim tunelskim pećima.
Dodatne obrade: angobiranje, glaziranje, hidrofobizacija
Angobiranje se sastoji u premazivanju osušenih, ali još nepečenih keramičkih
proizvoda tankim slojem mješavine gline i praha netopljivih oksida nekih metala.
Angobiranjem se poboljšava izgled i trajnost jer se ostvaruje bolja zaštita od
spoljašnjih utjecaja. Ako se žele dobiti glatke, sjajne, vodonepropusne i u odnosu na
razne utjecaje otporne površine, proizvodi se podvrgavaju glaziranju:
Glazura se dobija na bazi mješavine kvarcnog pijeska, kaolina, feldspata i lakotopljivih
oksida. Kada se ovakva smjesa nanese na prethodno osušen keramički materijal i
kada se taj proizvod izloži pečenju, na premazanim površinama će se dobiti staklasta
masa sa visokim zaštitnim svojstvima. Glazura može da bude prozračna i neprozračna.
Prva se upotrebljava pri proizvodnji porcelanskih predmeta ili za glaziranje prethodno
angobiranih površina, dok se druga primjenjuje u slučajevima kada se želi izmijeniti
osnovna boja keramičkog proizvoda.

Građevinska keramika

Pune opeke od gline

 Paralelopipedni oblik
 Opeke se tretiraju kao pune ako su u njima prisutne šupljine do 15%
 Služe za izradu zidova koji se malterišu
 Prave ivice, ravne strane, površina glatka
Marka opeke – prosječna najmanja i pojedinačna najmanja pritisna čvrstoća na
brutto presjek.

Fasadne pune opeke

 Zidovi koji se NE malterišu
  Strane ravne, ivice prave i oštre
 Uslovi kvaliteta strožiji nego kod nefasadnih opeka
 Marka se definiše na isti način

Šuplje opeke i blokovi od gline

 Za izradu zidova koji se malterišu i onih koji nisu
 Kod zidova što se ne malterišu koriste se fasadne šuplje opeke i blokovi
 Definisane dimenzije
 Kod fasadnih opeka strane moraju biti potpuno ravne a ivice prave i oštre,
površine glatke

Opeke i blokovi sa olakšanom osnovnom masom

 Ovi keramički materijali dobijaju se pečenjem glinenog tijesta u kojem su
primjenjeni određeni dodatci za smanjenje zapreminske mase proizvoda: prah
od uglja, šljake itd.
 Ovaj tip je namjenjen za zidanje zifova koji se malterišu i presvlače nekim
zaštitnim premazima. Zap. Masa 1000-1600, marke 20 – 150.
 U okviru ove vrste su i blokovi za ispunu međuspratnih konstrukcija

Šuplje ploče i porolit-ploče od gline

 Dobijaju se postupkom plastičnog oblikovanja uz primjenu presa
 Kod porolit ploče, poroznost se dobija miješanjem gline sa nekim sagorivim
materijalima
 Ploče se koriste za izradu pregradnih zidova i za oblaganje
 Strane ravne, ivice prave i oštre

Radijalne opeke od gline

 Za izradu dimnjaka, bunkera, silosa i drugih objekata cilindrične osnove
 Izrađuju se kao pune i šuplje sa vertikalnim šupjinama

Šuplji blokovi od gline za međuspratne konstrukcije

  Proizvode se postupkom plastičnog oblikovanja
 Koriste se za izradu raznih vrsta međuspratnih konstrukcija od armiranog i
prenapregnutog betona
 Blokovi se dijele na noseće i na blokove koji se koriste kao elementi za ispunu

Crijepovi od gline
 2 vrste: vučeni i presovani crijepovi
 Prvi se proizvode postupkom plastičnog oblikovanja a drugi tehnologijom
polusuhog presovanja
 I jedni i drugi se koriste za pokrivanje krovova
 Vučeni crijep ima 3 oblika: vc sa jednostrukim žlijebom (VC), vučeni biber –
crijep (BC) i žlijebnjaci (vučeni žlijeb i kanalica Ž)
 Presovan: presovan sa jednostrukim žlijebom (C1), presovan sa dvostrukim
žljebom (C2), crijep za pokrivanje slemena-grebena (C)
 Moraju biti ravni sa minimalno oštećenja

DRUGI MATERIJALI OD PEČENE GLINE

Drenažne cijevi su cilindričnog oblika. Neglazirane često sa otvorima odozgo radi
bržeg prikupljanja vode.
Građevinska terakota je ukrasni materijal od kojeg se izrađuju ornamenti, profili itd.
Oblaganje fasade. Čista plastična glina uz dodatak pijeska i šamotnog brašna.
Zidne obložne pločice se dobijaju oblikovanjem i pečenjem gline ili smjese gline sa
raznim dodacima.
Klinker – opeke i ploče se dobijaju od teško topljivih glina sa dodacima feldspata,
kvarcnog pijeska i šamotnog brašna. Oblikuju se presovanjem, a zatim se suše i peku
na temp 1200-1300. Peku se do početka omekšavanja i djelomičnog topljenja čime se
postiže popunjavanje pora. Koriste se za izradu kolovoza, pješačkih staza, trgova, za
oblaganje fasada, zidanje inžinjerskih građevina (mostovi...), popločavanje i
oblaganje,
Kanalizacione cijevi se proizvode od istog materijala kao klinker opeke tj ploče spolja
i iznutra glazirane u cilju sprečavanja prodiranja vode kao i u cilju zaštite od
korozivnog djelovanja kiselina i baza. Za izradu kanalizacije.
Podne pločice se koriste za izradu podova a prave se od teško topjivih glina. Površine
su glatke ili reljefne, dimenzije i oblici različiti. Podovi od ovih materijala su
vodonepropusni i otporni na habanje i dejstvo kiselina i baza.
Mozaik – pločice su male veličine. Koriste se za razna oblaganja i popločavanja.
Ekspandirana glina – keramzit. Za njegovu proizvodnju se koristi homogena glina
određenog hemijskog i mineralnog sastava. Služi kao agregat za izradu lakih betona.

Svojstva i postupci ispitivanja

Karakteristike opeka, blokova i ploča

Provjeravanje oblika, mjera i izgleda

Bitno je da se zadovolje uslovi u pogledu geometrijskih karakteristika i u odnosu na
eventualno prisustvo vidljivih defekata.
Mjere se provjeravaju na 10 uzoraka. Dužina i širina se mjere na sredini dvije
naspramne strane, dok se visina mjeri na 2 dijagonalna naspramna roglja. Za svaku
mjeru mjerodavna je aritmetička sredina iz 2 mjerenja, zaokružena na 1mm.
Pravilnost oblika određuje se mjerenjem uspravnosti ivica. Dozvoljeno odstupanje od
pravog ugla je 3 ili 5 mm.
Iskrivljenost površina blokova i opeka ispituje se naročitim klinom čijim se
podvlačenjem ispod elementa utvrđuje odstupanje u mm.
Okrnjenost ivica i rogljeva mjeri se linijarom na 10 uzoraka sa tačnošću od 1 mm. Kod
punih nefasadnih opeka, ova okrnjenost može da iznosi 1 do 20 mm i to najviše na 3
mjesta. Kod fasadnih max 3 okrnjena mjesta.
Masa materijala se izražava u vidu zapreminske mase. Utiče na niz drugih svojstava.
Ukoliko se apstrahuju sistematske šupljine prisutne u okviru određenog proizvoda,
psnovne zap mase variraju od 700 do 2000. U slučaju običnih opeka i blokova za
zidanje zap mase se kreću od 1400 do 1900, pa se računa kao sr vrijednost 1650.
Poroznost varira od 10 do 40%.

Mehanička svojstva
  Funkcija zapreminske mase tj poroznosti. Sa povećanjem zap mase, tj
smanjenjem poroznosti, čvrstoća raste.
 Mehanička svojstva ocjenjuju se na bazi čvrstoće pri pritisku, na osnovu koje se
određuje i marka.
 Uzorci se rade tako što se slijepe 2 opeke. Izrađuje se 5 uzoraka, sljepljivanje
cementom. Uzorci odleže neko vrijeme u termohigrometrijskim uslovima.
 Kao masa se definiše napon u barima
 Na identičan način ispituju se i šuplje ploče ali kao uzorci se uzimaju ploče što
se lijepe (5 kom). Površine se ravnaju cementnom kašom.
 Čvrstoća pri pritisku se određuje na 5 uzoraka. Površine se obrađuju kao što je
već objašnjeno. Prvo se ispituju blokovi sa vertikalnim šupljinama pa
horizontalnim. Koristi se obrazac A=Ib.
 Marke blokova za međuspratne konstrukcije određuju se na bazi stvarne
brutto površine presjek sučeone strane bloka.
 Kod blokova za međuspratne konstrukcije ispituje se i nosivost. Uzima se 5
uzoraka. Opterećenje na uzorak se nanosi pomoću čeličnih traka širine a.
Dobijena sila loma predstavlja nosivost bloka. Nosivost se računa kao
aritmetička sredina svih rezultata ispitivanja.

Upijanje vode
 To je funkcija otvorene poroznosti koja zavisi od temp. pečenja. Povećanjem
temperature pečenja , smanjuje se upijanje (a porastom sinterovanja). Porozni
keramički materijali imaju upijanje 6-20%, a kompaktni 1-5%.
 Upijanje se ispituje na 5 uzoraka koji se prvo suše do konst. Mase. Uspravno se
poredaju na drvenu rešetku u posudi. Nalije se voda do polovine dužine
uzoraka. Tako stoji 2h. Pa se dolije do ¾ visine i stoji 2h pa se dolije do kraja i
stoji 24h. Nakon toga se vrši prvo mjerenje i uzorci se opet vraćaju u vodu.
Mjeri se svako 2h sve dok uzorci ne budu potpuno zasićeni i mjere se nakon
što se obrišu krpom.
 Upijanje kod nefasadne opeke mora biti min 8%, a kod fasadne 6-18%.

Postojanost na mrazu
  Ispituje se kod fasadnih opeka i blokova. 50 ciklusa odmrzavanja i zamrzavanja
za radijalne opeke a za fasadne 35.
 Postojanost se ispituje na uzorcima na kojima je ispitano upijanje.
 Zasićeni uzorci se smrzavaju na 20 stepeni 4h, pa se uranjavaju u vodu gdje
leže 4h (odmrzavanje) i ti ciklusi se ponavljaju. Nakon svakog postupka se
gleda ima li oštećenja.
 Za svaki materijal ima neki određeni broj ciklusa.

Sadržaj kreča

Ne smije da bude značajan jer CaO u dodiru s vodom povećava zapreminu te puca.
Ispitivanje se vrši na 5 uzoraka koji se poslije zasićenja vodom stave u komoru na 20
stepeni 14 dana. Onda se suše i posmatraju oštećenja

Sadržaj rastvorljivih soli

Iscvjetavanje je izbijanje soli na površinu – štetna pojava za trajnost i izgled. 5
uzoraka zasićenih vodom suše se do konstantne mase. Ako ima soli, ona izbija na
površinu.

Ispitivanje crijepova
Provjeravanje mjera i izgleda

Svaka dimenzija se mjeri 2 puta. Slični postupci kao prethodni. Definisane dimenzije
crijepova i uglovi. Određuje se prosječna pokrivna površina. 10 crijepova se poredaju
po veličini u razvučenom pa u sabijenom szanju. Prosječna pokrivna širina se dobije
kada se na 3 krovne letve poredaju 20 crijepova u 2 reda. Mjeri se širina u
razvučenom pa u sabijenom stanju.

Nepropustljivost za vodu

5 crijepova se osuši na 105 stepeni do konstantne mase pa se uz ivice napravi okvir

od nekog vodonepropusnog materijala. Sipa se voda i posmatra donja strana crijepa i
gleda se za koje vrijeme se pojavila neka kap koju je crijep propustio i da li se uopće
pojavljuje. Smatra se da je crijep vodonepropusan ako se ne pojavi za 2 i po sata.
Postojanost na mrazu

5 uzoraka. 4h smrzavanje pa u vodu odmrzavanje 2h. 35 ciklusa. Gleda se ima li ili

nema oštećenja.

Nosivost

5 uzoraka. Definiše se sila pri kojoj dolazi do loma. Aritmetiča sredina rezultata i
najmanja pojedinačna vrijednost.

Otpornost na udar

5 uzoraka pomoću čelične šipke i malj od 500 g. Crijep se posloži na valjkasta ležišta.
Pusti se da padne malj sa 200 mm. Gleda se da li ima loma.

Djelovanje kreča

5 uzoraka se zasite destilovanom vodom temp 15 stepeni. Stave se u vlažnu komoru

na cca 20 stepeni 7 dana. Gleda se da li ima oštećenja.

Djelovanje soli

Uzorci se potope u posudu sa destilovanom vodom na 15 stepeni i zasite se vodom.

Stavljaju se 7 dana u komoru na 20 stepeni. Ne smije biti iscvjetavanja
 MINERALNA (NEORGANSKA) VEZIVA

Mineralnim vezivima nazivaju se praškasti materijali koji pomiješani s vodom daju

plastična tijesta sposobna da nakon određenih fizičko-hemijskih procesa otvrdnu i
poprime svojstva kamena.
Minerlna veziva se dijele na 3 grupe:
 Nehidraulična
 Hidraulična
 Autoklavna

Nehidraulična su veziva koja imaju svojstvo očvršćavanja i očuvanja čvrstoće samo na

vazduhu. U ovu grupu spadaju gips, kreč, magnezitna veziva, vodeno staklo i dr.
Hidraulična su veziva koja očvršćavaju i na vazduhu i u vodi. Ovdje spadaju hidraulični
kreč i razne vrste cementa.
Autoklavna veziva su materijali koji očvršćavaju u autoklavnim uslovima. Autoklavi su
komore u kojima je moguće dobijanje pritiska jačeg od atmosferskog kao i razvijanje
povišene temperature.

Hidraulična se najviše koriste u građevinarstvu. Njihova svojstva zavise od

hidrauličnog modula koji izražava sadržaj baznog sastojka CaO u odnosu na kisele
sastojke SiO2, Al2O3, Fe2O3. Hidraulični kreč koji sadrži dosta glinenih primjesa, hm
se kreće od 1.9 do 2.4. Najveći broj min veziva se dobija od krečnjaka i gline,
 GRAĐEVINSKI GIPS

Dobijanje i vrste
Dobija se pečenjen gipsnog kamena (sedre) koji se sastoji od minerala gipsa

CaSO4 x 2H2O – dihidrat

Gips se proizvodi tako što se sedra usitnjava do veličine zrna tucanika (30-60 mm), a
zatim se melje u prah. Ovako dobijeno brašno unosi se u kotlove za pečenje ili u
rotacione peći. Sprovodi se programirani režim zagrijavanja što znači da temperatura
ide postepeno od temperature sušenja do temperature pečenja.
Temperatura pečenja se kreće od 110 do 180 (prosjek 150) i pri tim temp se odvija:
CaSO4 X 2H2O = CaSO4 x 0.5 H2O + 1.5H2O – q
172 = 145 + 27

Mješanjem gipsa s vodom:

CaSO4 x 0.5H2O + 1.5 H2O = CaSO4 x 2H20 + q
(uvijek ide gips u vodu a ne obrnuto)

Vrste gipsa

Štuk gips se primjenjuje za razna malterisanja, izradu prefabrikovanih elemenata i za

ukrasne radove. Spada u grupu srednje finoće mliva – ostatak na situ 0.2 mm max
20%, vrijeme vezivanja 30 min.
Modelarski gips se primjenjuje za izradu raznih modela. Ostatak na 0.2 mm = 10%.
Vrijeme vezivanja = 15 min.
Alabaster gips se koristi za vajarske radove i izradu ukrasnih elemenata, za fina
malterisanja u unutrašnjosti itd. 0.2 mm = 5%, vrijeme vezivanja = 30 min.
Gips za maltere služi za malterisanje. 0.2 mm = 30%. Vrijeme vezivanja max 2h.
Gips za košuljice i podloge je gips pečen na visokoj temperaturi – estrih gips. On
mora imati visoku čvrstoću (nakon 7 dana = 11Mpa). Ostatak na 0.2 mm = 10%. 36 h.
Alaun gips (Kinov cement) dobija se iz sedre dvostrukim pečenjem i dodavanjem
kalij-aluminijum sulfata (stipse). Ovo vezivo se sporo vezuje, teže se rastvara u vodi i
ima čvrstoću kao estrih.
Parian cement se dobija kao i alaun gips samo se mjesto stipse koristi boraks.
Anhidritni cement također nije hidraulično vezivo kao ni prethodna 2. Dobija se od
prirodnog ili vještačkog anhidrita i manje količine dodataka.

Mješanje gipsa i vode, vezivanje i očvršćivanje

Za odvijanje hem procesa potrebno je 18,6% vode u odnosu na upotrebljenu količinu
gipsa. Međutim, to je samo u teoriji. Kao min teorijska količina usvaja se količina vode
od 20%. U praksi se koristi veća količina vode (40-100% u odnosu na količinu gipsa).
Najčešće se radi sa 80% što je ujedno i veličina koja je po našim standardima
propisana za izradu uzoraka za ispitivanje pojedinih svojstava gipsa.
Odnos upotrebljenih masa vode i gipsa zove se vodogipsni faktor. Od njega zavise
svojstva očvrslog gipsa.

Ispitivanje pojedinih svojstava

Zapreminska i specifična masa

Razlikujemo zapreminsku masu u rastresitom i u zbijenom stanju. Npr štuk gips u
rastresitom stanju ima zapreminsku masu 600-900, a u zbijenom 1250-1400.
I zapreminska i specifična masa se ispituju u cilindričnoj posudi koju napunimo
materijalom.
Zapreminska: višak pokupimo, izmjerimo masu tj prah zajedno sa cilindrom (rastresito
stanje), a u zbijenom se vrši potresanje posude.
Formula:
Specifična se mjeri pomoću volumnometra. U njega se sipa prah sa već poznatom
masom. Pošto kod gipsa ne dolazi u obzir potapanje u vodu, koristimo petroleum ili
terpentin. Specifična masa: cca 2700-3000.
Formula:

Finoća mliva
Koristi se metoda prosijavanja i to sita sa otvorima 0.75 mm i 0.2 mm. Kao uzorak
uzimamo 50g gipsa osušenog do konstantne mase. Za ocjenu finoće mliva gledamo
ostatak na 0.2 mm, a na 0.75 mm ne smije biti ostatka. Znači veličina zrna <0.75mm.

Vrijeme vezivanja
To je vrijeme proteklo od momenta sipanja gipsa u vodu do trenutka kada mješavina
postigne propisan stepen stvrdnjavanja. Prilikom ispitivanja vremena vezivanja, mogu
se odrediti i vrijeme livenja i vrijeme plastičnosti. To se sve određuje pomoću
Vikatovog aparata. Uzorci izrađeni od standardne gipsne kaše koja se dobije kad se
uz 200 cm3 pijaće vode u toku 2 min sipa 250g gipsa. Voda-20 stepeni. Ovakva kaša
se sipa u naročiti prsten od metala ili gume. Postupak se sastoji u mjerenju dubine
prodiranja Vikatove igle.
Vrijeme livenja – do trenutka kad otisak igle na uzorku prestane da se sliva
Vrijeme plastičnosti - dok igla ne prodre dublje od 5 mm
Vrijeme vezivanja – kad igla ne ostavlja više trag

Mehanička ispitivanja
Vrši se ispitivanje na 3 uzorka. Dimenzije 40x40x160 mm. Od standardne kaše koja se
sipa u kalupe. Uzorci se onda vade iz kalupa kad očvrsnu i ostave tako 5 dana na
sobnoj temp. Nakon 5 dana idu u sušnicu sa provjetravanjem gdje su u uspravnom
položaju i leže još 48h na 37 stepeni. Ti uzorci se koriste za ispitivanje čvrstoće na
pritisak i savijanje. Za čvrstoće se uzimaju aritmetičke sredine svih ispitivanja.
 GRAĐEVINSKI KREČ

Dobijanje, gašenje, očvršćivanje

Nehidraulično mineralno vezivo koje se dobija iz krečnjaka (CaCO3) koji se peče:
CaCO3 = CaO + CO2 – q
100 = 56 + 44
CaO – živi kreč

Tehnološki proces proizvodnje kreča sastoji se iz dobijanja krečnjaka u kamenolomu,

iz njegove pripreme za pečenje (drobljenje i separiranje), i iz pečenja.
Peče se na 900-1000 stepeni. Pri tome se oslobađa CO2 koji čini 44% mase krečnjaka.
Tako nastaje CaO (živi kreč) tj. komadasti živi kreč. On može imati u sebi i MgO ali
max. 8%. Ako ima više od toga, to je onda dolomitni kreč.
Kad se živi kreč pomiješa s vodom, doći će do njegovog gašenja:
CaO + H2O = Ca(OH)2 + q
56 + 18 = 74

Iz ovih stehiometrijskih veličina vidimo da treba za gašenje kreča 32% vode.

S obzirom da u kreču ostane neugašenih čestica tj prepečenih i kojim se ugrozi
kvalitet maltera, pravilo je da u krečnom tijestu što se dobije gašenjem ne bude više
od 10% neugašenih zrna koja su krupniha od 0.6 mm.
Te neugašene čestice mogu izazvati raspadanje maltera jer se počnu gasiti u zidovima
te u malteru dolazi do pojave kokica.
VRSTE KREČA

Negašeni (živi) kreč u komadima

Sastoji se od komada različite veličine. Ne smije sadržavati veću količinu nepečenih
dijelova, što se ocjenjuje prema sadržaju CO2 (max. 77%). Masa uzorka nakon žarenja
ne smije se smanjiti više od 5.5%. Ovaj kreč služi kao dodatak vodenim bojama. Prije
se koristio za spravljanje maltera i krečenje.

Negašeni (živi) mljeveni kreč

Dobija se mljevenjem ovog gore do određene finoće. Ostatak na situ 0.9 mm max
10%. Na 0.6 mm ne smije biti ostatka ili ako ga ima može biti max 0.5%, s tim da u
tom slučaju ne smije doći do loma. Koristi se isto kao ovaj gore.

Hidratisani kreč
Dobija se gašenjem CaO sa vodom. Postupak gašenja se izvodi u hidratorima, pa se
dolazi do praškastog materijala sa sadržajem slobodne vode koja smije iznositi max
5%.

Hidraulični kreč
On pripada hidrauličnim vezivima, a dobija se pečenjem laporovitih krečnjaka sa 6-
20% glinovitih primjesa. S obzirom da hidraulični kreč sadrži i značajnu količinu
slobodnog kreča CaO, ovaj kreč se gasi u vodi. Što ima više CaOm to će hidraulični
kreč imati manje izraženu sposobnost hidrauličnof očvršćivanja. S obzirom na to,
razlikujemo kreč sa jako izraženom hidrauličnošću i sa slabo izraženom
hidrauličnošću.
Osobine i ispitivanja

Finoća mliva
50 g uzorka kroz sita sa otvorima 0.6 mm i 0.9 m. Brzina prosijavanja 120 potresa u
minuti do konačnih 5000 potresa. Kao rezultat ispitivanja uzimaju se procenti ostatka
na oba sita u odnosu na cijelu masu uzorka. Ispituju se 2 uzorka.

Ostatak živog kreča

Potrebno usitniti zrna do 6-25 mm. Prvo se 2 kg živog kreča gasi u nekoj posudi, pa se
nakon hlađenja od oko 1h, ispire kroz sito 0.6 mm mlazom vode. Ostatak se suši na
100-120 stepeni, mjeri se i računa procenat ostatka. Dopušteno max 10%.

Brzina gašenja ili reaktivnost živog kreča (R)

Veličine R se dobijju iz dijagrama promjene temperature kroz vrijeme. Očitavanje
temperature se vrši svako 30 sekundi. Kriva uvijek ima maximum, i kad ga dostigne, tu
se završava ispitivanje. Smatra se da je max dostignut ako su 2 uzastupne temp
jednake ili ako je prva manja od druge. Prema R se dijele na:
 Brzogasivi/visokoreaktivni živi kreč R > 20 stepeni / min
 Srednjegasivi/srednjereaktivni R = 2-20 stepeni / min
 Sporogasivi/spororeaktivni R < 2 stepena / min

Standardna konzistencija / vodokrečni faktor

Vodokrečni faktor je odnos mase vode i mase kreča. On uslovljava standardnu
konzistenciju. Za njeno određivanje se koristi krečno tijesto dobijeno miješanjem
600g hidratisanog kreča sa određenom količinom vode. Uzorak se sipa u limeni
konusni ljevak (tj. tijesto se sipa). Nakon sipanja se konus uklanja i počinje potresanje
(15 potresa). Veličina rasprostiranja mora biti 180 +- 2 mm. Ako dobijemo npr 190 to
znači da imamo viška vode pa u sljedeću smjesu stavljamo manje vode.
Stalnost zapremine
Ako su u ugašenom kreču prisutne čestice CaO, koje u procesu miješanja vode i
pijeska ispoljavaju neke ekspanzivne osobine, doći će do raspadanja maltera. Stalnost
zapremine se ispituje na uzorcima oblika kolačića koji se spravljaju od usitnjenog
kreča propisane finoće mliva, koji se prethodno gasi potrebnom količinom vode.
Kreč:pijesak = 1:2
Od dobijenog maltera formiraju se 3 kolačića. Oni se čuvaju 28 dana na vazduhu na
sobnim uvjetima. Stalnost zapremine bit će dobra ako se na njima nakon 28 dana ne
pojave pukotine, osipanja, kokice itd.

Zapreminska i specifična masa (sve isto kao kod gipsa, pročitati u prethodnoj lekciji)

Sposobnot zadržavanja vode

To je mjerilo masnoće kreča (značajno kod maltera). Vakuumiranje se vrši u posudi na
čijem je dnu filter-papir. Kada se u posudu preko filter papira sipa krečno tijesto, to
tijesto se preko dna posude izloži 60 sekundi dejstvu vakuu,ma od 660 Pa. Na taj
način se izvuče izvjesna količina vode, pristupa se mjerenju rasprostiranja ovog
krečnog tijesta pa se sposobnost zadržavanja vode računa preko formule:

W = d2/d1 * 100% d1 – mjera rasprostiranja krečnog tijesta prije vakuuma

d2 – poslije vakuumiranja

Čvrstoća kreča
Na uzorcima od krečnog maltera. Propisane dimenzije. Kreč:pijesak = 1:3.
3 uzorka koji se dobiju postupkom nabijanja materijala u kalupe. U kalupima uzorci
ostaju 24h, a zatim se sklone kalupi i u tom položaju ostaju još 2 dana. Nakon toga se
postave na drvene letvice i tako ostanu 25 dana. Ukupno trajanje ispitivanja: 28 dana.
Prvo se određuje čvrstoća na savijanje (3 uzorka), pa na pritisak (6 uzoraka).
 CEMENT

Cement je hidraulično mimneralno vezivo koje se dobija mljevenjem portland

cementnog klinkera (vještački materijal koji se stvara pečenjem krečnjaka i gline).
Također za dobijanje se koristi i mješavina krečnjak:glina = 3:1., te također u sastav
ulaze sedra radi regulisanja vremena vezivanja.
 Prirodni: laporac odgovarajućeg sastava (60-80% krečnjaka)
 Vještački: krečnjak:glina=3:1 (odnos masa)
Osnovni sastojci portland cementa: CaO(C), SiO2(S), Al2O3(A) i Fe2O3(F)
Primjese: Na2O, K2O, SO2, MgO, CaO(slobodan)
Nastanak:
Sirovina se peče do temperature sinterovanja 1350 stepeni, a tačka topljenja
mješavine
krečnjak glina je viša od 1450 stepeni, pa ne dolazi do topljenja na samom početku.
Pečenjem nastaje CaO, a glina se razlaže na SiO2, Al2O3, Fe2O3. Dolazi do raznih hem
reakcija, a osnovne dovode do stvaranja klinker minerala.
Mineralni sastav portland cementa:
C3S (alit) 45-60%
C2S (belit) 20-30%
C3A (celit) 4-12%
C4AF (zelit) 10-20%
Hemijski sastav portland cementa:
CaO (vezana) 62-67%
SiO2 19-25%
Al2O3 2-8%
Fe2O3 1-5%
SO3 najviše 3,5-4,5%
CaO (nevezan) najviše 2%
MgO najviše 5%
alkalije (Na2O i K2O) 0,5-1,3%
Prisustvo MgO i CaO , dovodi do nepostojanosti zapremine. Alkalije koje ulaze u
sastav potiču od gline. Njihovo prisustvo utiče na čvrstoću cementa u prva 3 dana, a
poslije 28 dana usporavaju brzinu vezivanja.

Tehnologija proizvodnje cementa

a) Mokri postupak
Drobljenje i mljevenje sirovine, miješanje sa 40% VODE. Nastaje glineno tijesto koje
se ubacuje u mlin sa kuglama, pri čemu se dodaje krečnjak. Pri tome se mješavina
stavlja u sito različitih otvora. Procijeđeni mulj iz bazena(silosa) se stavlja u rotacionu
peć i ide na pečenje.
***Nastaje vještački klinker mineral koji se stavlja na hlađenje. Stvalja se na
odležavanje 28 dana, nakon čega se ponovo stavlja u mlin sa kuglama pri čemu se
dodaje sedra i ostali dodaci. Slijedi zagrijavanje i provjetravanje te slijedi faza
odležavanja i naposlijetku pakovanje.

b) Suhi postupak
Krečnjak i glina se drobe i samelju, nakon čega se suše i stavljaju u silose, pri čemu se
doziraju krečnjak i glina. Nakon toga slijedi miješanje i nastaje sirovinsko brašno.
Slijedi vlaženje sirovinskog brašna, nakon čega se stavlja u rotacionu peć i slijedi isti
postupak kao kod mokrog postupka od dijela ***.

Podjela cementa
Dijele se prema vrsti i klasi. Vrste-s obzirom na sastav i tehnologiju proizvodnje, a
klase-mehaničke karakteristike.
a)Prema JUS standardima:
-Cementi na bazi portland cementnog klinkera:
-Portland cement: PC k
-Portland cement sa dodatkom zgure: PC15zk i PC 30zk
-Portland cement sa dodatkom pucolana: PC15pk i PC 30pk
-Portland cement sa mješanim dodatkom: PC15d (zilip)k i PC 30d (zilip)k
-Metalurški cement: Mk (zgure preko 30% do 85%)
-Pucolanski cement: Pk (pucolana preko 30%)
-Metalurški cement sa dodatkom pucolana: Mpk (zgure preko 30%, pucolana 5-40%)
-Cementi niske toplotne hidratacije: NPC k...

-Bijeli portland cement: BPC kx

-Sulfatnootporni cement: SPC k i SM k
-Specijalne vrste cementa:
-Aluminatni cement
-Supersulfatni cement
-Ekspanzivni cement

Ispitivanje cementa
Uzimanje uzorka za ispitivanje:
Ispituje se uzorak od 18kg, koji se dalje dijeli na 3 jednaka dijela: prvi za atestiranje,
drugi za komaprativna ispitivanja, a treći za proizvođača-čuvba se mjeseca dana.

Specifična i zapreminska masa

Specifična masa se ispituje metodom potapanja u terpentin, čemu prethodi potpuno
sušenje cementa na 105 stepeni. Na osnovu SPEC MASE se određuje vrsta cementa.
Zapremisnke mase se kreću od 0,8 do 1,2 g/cm3 u rastresitom stanju i 1.3-1.8 g/cm3.

Finoća mliva
Metoda prosijavanja kroz sito 0.09 mm.
Ostatak na situ 0.09 može biti najviše 10%. Najveći ostatak daje odgovor o veličini
zrna
cementa koja su krupnija od 0.09, ali ipak ne govori nista o zrnima koja su sitnija od
ove
čestice.
Specifična površina po Blenu
Finije mlivo povećava čvrstoću cementa, što objašnjava prisustvo C3S i C3A. Rana
čvrstoća, nakon jednog dana rste povećanjem mliva. Potpuna hidratacija čestica je
tokom prva 3 dana. Dalja hidratacija je rezultat krupnijih čestica.

Standardna kaša i vrijeme vezivanja

Za ispitivanje se koristi Vikatov aparat. Vezivanje cementa u velikoj mjeri zavisi od
količine vode. 400g cementa se rastviru u 30% vode. Princip se svodi na prodiranje
igle odnosni valjka vikatovog aparata u spremljenu kašu, nakon čega se može govoriti
o normalnijoj konzistenciji/kaši.

Lažno vezivanje-posljedica prisustva gipsa, pri čemu ne dolazi do razvijanja toplote.

Stalnost zapremine
Skupljanje pri očvršćavanju na vazduhu i skupljanje pri očvršćavanju u vodi.
Ispitivanje uzoraka u obliku kolača, pomoću Šatelijevog prstena, pri čemu se koristi
standardna cementna kaša. Mjeri se stalnost zapremine na sobnoj temp i vlagi, pa
ključaloj vodi, pri čemu ne smije doći do promjene zapremine, mrvljenja ili
raspadanja.

Čvrstoća
Pri savijanju i na pritisak, na osnovu čega se definiše klasa cementa. Koriste se uzorci
4x4x16. Koristi se plastični cementni malter kloji se dobija miješanjem trofracijskog
pijeska U ODNOSU 3:1. Stavlja se u klup i slijedi vibriranjei izravnava se ručno i
dobijaju se uzroci. Mjeri se po 6 uozoraka i uzima se srednja vrijednost ma pritisak i
savijanje. Onaj koji odstupa vise od 10% U ODNOSU NA OSTALE se odstranjuje, a za
cvrću pri savijanju se ispituju 3 uzorka i vrijedi isto pravilo.

Skupljanje cementa
To je funkcija vlažnosti. Može biti: skupljanje usljed kontrakcije produkata hidratacije
hidrataciono skupljanje), skupljanje usljed isparavanja vode (plastično skupljanje)-
manjak njege, skupljanje nakon završetka procesa vezivanja (hidraulično skupljanje)-
posljedica promjene vlaznosti cementa.
Skupljanje zavisi od: Vrste i količine cementa, Količine vode, Finoće mliva,
Temperature i vlažnosti sredine, Starosti, Dimenzija uzorka.
Ispitivanje se vrši nad 3 uzorka standardnih dimenzija, 24h na temperaturi 20 C,
Zatim 48h u pijaćoj vodi (20stpeniC), 25 dana u prostoru i mjerenje nakon 4, 7, 14, 21
i 28 dana.
Tečenje cementa
Viskozno tečenje, je pojava opterećenja. Postoji linearno, pri maloim opterećenjima,
pri čemu se izlaže djelovanju konstantnog napona.
Ukupna deformacija se sastoji iz:deformacije skupljanja, trenutne (elastične)
deformacije, deformacije tečenja I koeficijent tečenja.

Malteri
Malteri predstavljaju vještački kameni materijal, koji se dobija kao rezultat
očvšrćavanja malternih kaša sitnog agragata i vezivne supsance. Najveća krupnoća
zrna je 4mm.
Vrste maltera: laki(do 1500 kg/m3) i obični (1800-2200 kg/m3)
Primjena:Koriste se za zidanje, malterisanje, spojno sredstvo, podloge-estrih,
injekciono sredstvo-injektiranje/ubrizgavanje, ...
Materijali za izradu maltera:
Kao veziva, naječešće se koriste : cement, kreč ili gips. Mogu se spravljati sa jednim ili
više veziva, pa razlikujemo proste i složene maltere u odnosu na broj veziva. S
obzirom na vrstu veziva, razlikujemo: krečni, cementni, gipsni, krečno-
cementni(produžni) i krečno-gipsni malter.
Agregat
Agregati za izradu maltera mogu biti prirodni ili vještački (pucolanska zemlja, prirodni
ili drobljeni pijesak, leteći pepeo, keramzit, zgure i strugotine od drveta). Maksimalna
veličina zrna je do 4mm.
Najširu primjenu imaju malteri za malterisanje koji se spravljaju na bazi prirodnog ili
drobljenog sitnog agregata. Što se tiče sadržaja agregaa, ograničava ga niz različitih
faktora, od kojih se posebno ističe sadržaj glinene supstance, kojeg ne smije biti u
većoj mjeri, zbog glinine plastičnosti. Naime, glina upija vodu i bubri, te na taj način
vrši destrukciju maltera. Također, agregat ne smije da sadrži veću količinu organskih
materija, koji dovodi do promjene boje maltera. Također, mora biti limitirano
prisustvo sumpora, hlorida, nitrata i nitrita.
Voda
Voda koja se koristi za spravljanje maltera ne smije da sadrži koji će negativno uticati
na hemijske reakcije vezivo-voda. pH za spravljanje maltera smije biti maksimalno 4,5.
Hemijski sastav vode ispituje se postupcima kvalitativne i kvantitativne hemijske
analize ili komparativnih ispitivanja uzoraka spravljenih sa vodom i običnom vodom.
Data voda se može koristiti, ako malter spravljen sa tom vodom postigne 390% veću
tvrdoću nego sa pijaćom vodom.
Dodaci
Da bi se postigle što bolje osobine maltera, neophodno je dodavanje različitih
dodataka/aditiva. Oni nisu neophodni za spravljanje maltera, ali su neophodni za
postizanje određenih osobina. Aditivi se nanose na porozne podloge, bez
kompaktiranja, ručno i tankim slojem.
Najpoznatije vrste dodataka:
 Plastifikatori-štite malter da bude dovoljno plastičan (kreč, zgura, kameno
brašno)
 Akceleratori-ubrzavaju proces vezivanja maltera
 Retarderi-usporavaju proces vezivanja maltera
 Antifrizi-snićavaju temperaturu smrzavanja malterske smjese
 Boje
Osobine maltera
 Konzistencija
Pod konzistencijom se podrauimijeva stepen povezanosti komponenata malterske
smjese. To je najzančajnija osobina maltera, a zavisi od niza faktora, kao što su:
 Vrsta, količina i granulometrijski sastav agregata
 Vrsta i količina veziva
 Količina vode
 Dodatak aditiva
 Postupak spravljanja
Najveći uticaj na konzistenciju ima vodovezivni faktor, to jeste, odnos veziva i vode.
Konzistencija može biti tečna i plastična. Mjeri se na 2 načina:
 Dubina prodiranja standardnog metalnog konusa – na osnovu koje se definiše
viskozitet
 Veličina rasprostiranja-Ispituje se rasprostiranje na vibrostolu.
  Homogenost
Predstavlja jednakost konzistencije i boje po cijeloj masi malterne smjese. Malter se
sipa u čelični kalup koji se sasttoji iz 3 dijela, nakon čega se izlaže vibriranju. Kad se
postupak završi, kaalup se otvara i prati se da li je konzistencija na cijelom uzorku
jednaka. Uzimaju se aritmetičke sredine mjerenja.
 Čvrstoća maltera
Određuje se na 3 prizmatična uzorka velićine 4x4x16. Spraavljena smjesa se ostavlja u
kalupu 24h, nakon čega se vadi i pristupa ispitivanju. Drže se na temo 20 stepeni i
vlažnosti od 65%(krečni malter), u slučaju cementnog maltera riječ je o vodi
temperature 20stepeni, a ukoliko se radi o produžnom malteru, riječ je o
temoperaturi 20 stepeni i vlažnosti 95-100%. Uzorci s ispituju sa savijanje i pritisakn
nakon čega se određuje marka maltera.
 Sposobnost zadržavanja vode
Mora biti minimum 75%, a ispituje se ispitivanjem uzoraka koji su korišteni za
ispitivanja pri pritisku(zasićeni vodom), pa se poredi sa običnim uzorcima. Čvrstoća se
ne smije razlikovati više od 15%.
 Otpornost na mraz
Zavisi od kompaktnosti očvrslog maltera, odnosa veziva i agragata, poroznosti, ...
Ispituje se na 6 standardnih uzoraka, kod kojih se 3 potapaju do maksimalnog
zasićenja, pa se izlažu temperaturi od -20 stepeni i drže se 4h, zatim se odmrazavaju
na sobnoj temperaturi, a sam proces se ponavlja 25 puta.
 Adhezija maltera za podlogu
Prijanjanje maltera za podlogu zavisi od vrste podloge, konzistencije maltera, ravnine
podloge, poroznosti i vlažnosti podloge, načina ugrađivanja, ... Za ispitivanja se koriste
mali uzorci dimenzija 5x5x2. Uzorak se natapa vodom, pa se stavlja u kalup gdje se
zbija. Uzorak se opterećuje aksijalnom silom, nakon čega postoje 3 slučaja:
 uzorak se lomi preko kamena- čvrstoća k manja od čvrstoće m
 uzorak se lomi preko maltera-čvrstoća M manja od čvrstoće K
 uzorak se lomi preko kotaktne površine kamena i maltera-adhezija maltera
manja i od jedne i od druge čvrstoće

 Koeficijent kompaktnosti
K=odnos zapremine veziva i vode/zapremina šupljina
  Podjela maltera
Prema vrsti veziva: Prema namjeni:
 Krečni -za zidanje
 Cementni -za malterisanje
 Gipsni -dekorativni
 Krečno-cementni -injekcioni
 Gipsno-krečni -hidroizolacioni
-toplotna, zvučna zaštita
 Etape sastava maltera
1.Projektovanje mješavine-određivanje sastava maltera-agregat, voda, vezivo, dodaci
2.Eksperimentalna provjera
3.Konačno utvrđivanje sastava

 Voda
Voda se u građevinarstvu posmatra na 2 aspekta: pri spravljanju kompozita i utjecaj
vode na građevine/materijale/konstrukcije.
Porijeklo vode: podzemna, bare, močvare, rijeke i jezera, padavine, slana voda, ...
Primjese u vodi: u vodi jako često postoji veliki broj rastvorenih minerala i gasova,
koji mogu negativnio uticati na različite materijale u građevinarstvu.
Tvrdoća vode:
 Prolazna/karbonatna – odstranjuje se prokuhavanjem (hidrati i karbonati)
 Stalna ili permanentna – ne može se odstraniti prokuhavanjem
 Ukupnać-zbir prethodne dvije

Postoje 4 vrste stepena tvrodće vode, a kod nas se koristi Njemačka tvrdoća vode(u 1l
vode, 10mg kalcij sulfida)
Spravljanje maltera i betona
pH vode 4,5-9,5
Sadržaj sulfata, hlora, KmnO4 mora biti ograničen