Dokładna data urodzenia Jana Kochanowskiego nie jest znana.

Większość badaczy wskazuje na 1530

rok[b]. Ojcem był Piotr Kochanowski herbu Korwin, komornik graniczny radomski i sędzia ziemski
sandomierski a matką – Anna, córka Jakuba Białaczowskiego herbu Odrowąż z Dąbrówki Podlężnej. Z
małżeństwa Piotra i Anny urodziło się jedenaścioro dzieci – cztery córki (Katarzyna, Elżbieta, Jadwiga,
Anna) i siedmiu synów (Kasper, Jan, Piotr, Mikołaj – poeta, Andrzej – tłumacz Eneidy Wergiliusza, Jakub,
Stanisław)[13]. Bratanek Jana Kochanowskiego, Piotr Kochanowski, przełożył Orlanda szalonego Ludovico
Ariosta i Jerozolimę wyzwoloną Torquato Tassa.

Młodość i studia
W 1538 Jan Kochanowski rozpoczął naukę – w domu pod kierunkiem Jana Sylwiusza z Sieciechowa lub w
szkole parafialnej w Zwoleniu[14], lub u benedyktynów w Sieciechowie nad Wisłą[15]. Mógł mieć również
prywatnego nauczyciela[16]. Najwcześniejsze pewne wzmianki dotyczące linii edukacyjnej poety pochodzą
z roku 1544. Dokonał on w półroczu letnim wpisu do metryki Wydziału Artium Akademii Krakowskiej:
„Johannes Kochanowski Petri de Syczynów dioe[cesis] Cracoviensis 3 gr[ossos] s[olvit]” co w tłumaczeniu
brzmi: „Jan Kochanowski [syn] Piotra z Sycyny diecezji krakowskiej, zapłacił trzy grosze
wpisowego”[17][18][19]. Brak danych jednak o przebiegu i wyniku studiów.

W 1547 między 18 kwietnia a 26 czerwca umarł ojciec poety. Jan wrócił do rodzinnego domu, aby wraz z
matką i bratem Kasprem odzyskać pożyczki udzielone przez ojca aptekarzowi Maciejowi Lossa oraz
złotnikowi Maciejowi Krajowskiemu[20].

Przypuszczalnie w czerwcu 1549 poeta opuścił uniwersytet krakowski i udał się być może do Wrocławia,
gdzie przebywał do końca 1549. Możliwe, że do Wrocławia przyjeżdżał na któryś z uniwersytetów
niemieckich (Lipsk lub Wittenberga)[21]. Na początku 1550 roku Jan, wspólnie z matką i starszym bratem
Kasprem, występował przed sądem radomskim, aby uregulować sprawy spadkowe po śmierci ojca[22]. Być
może w latach 1550–1551 przebywał w Radomskiem z krótkimi pobytami w Krakowie lub na którymś z
dworów magnackich[23]. Z pewnością 16 czerwca 1551 roku uczestniczył wraz z rodziną w sporze
sądowym z Feliksem Zielińskim o granice dóbr wsi Barycze[24].

W latach 1551–1552 przebywał w Królewcu. Jedynymi świadectwami pobytu w Królewcu są dwa wpisy w
egzemplarzu Tragedii Seneki Młodszego, z których jeden to wierszowana łacińska dedykacja dla
Stanisława Grzepskiego[25]. Jest to także pierwsza zachowana próba poetycka Kochanowskiego. W
połowie roku 1552[c] poeta przyjechał do Padwy, gdzie studiował do 1555. W międzyczasie Jan
Kochanowski został mianowany na konsyliarza nacji polskiej na uniwersytecie w Padwie (przypuszczalnie
od czerwca do 2 sierpnia 1554)[28].

Przyjmuje się, że powrót poety do kraju nastąpił w połowie 1555. Po kilkumiesięcznym pobycie w
Królewcu, przerwanym krótkotrwałą obecnością w Radomiu w sprawach spadkowych [d], wyjechał w
końcu lata 1556 roku do Włoch, aby przypuszczalnie podreperować zdrowie[31]. Na wieść o śmierci matki,
która nastąpiła pod koniec roku, poeta wrócił do Polski.

11 marca 1557 występował przed sądem w Radomiu jako dziedzic Sycyny i pojawiał się tam regularnie aż
do marca 1558[32]. Wiosną wyjechał po raz trzeci do Włoch. Zawarł tam przyjaźń z uczonymi: Janem
Zamoyskim, Andrzejem Patrycym Nideckim, Stanisławem Fogelwederem, Łukaszem Górnickim,
Andrzejem Dudyczem, Stanisławem Porębskim, Piotrem Przerębskim, Franciszkiem Masłowskim[33][34][35].
Pod koniec 1558 roku Kochanowski udał się do Francji, którą zwiedzał przypuszczalnie z Karolem
Utenhove[36]. W maju 1559 roku ostatecznie wrócił do Polski.
Życie dworskie

Kochanowski wręcza Satyra Zygmuntowi Augustowi rysunek Feliksa Sypniewskiego w Tygodnik Illustrowanym (1884).

11 lipca 1559 w Radomiu wraz z pięcioma braćmi uczestniczył w podziale majątku po zmarłych
rodzicach[37]. Janowi przypadł Czarnolas, kuźnica, młyn oraz stawy rybne na strudze zwanej Grodzką
Rzeką. Z ojcowizny miał zapłacić pozostałym braciom 400 złotych polskich tytułem wyrównania
majątkowego dóbr Sycyny. Według najnowszych badań otrzymał również w spadku karczmę[e]. 25 marca
1560 Jan oddał kuźnicę i młyn w dzierżawę stryjowi Filipowi, zachowując sobie jednak faktyczne
posiadanie tych dóbr[39].

Okres obejmujący lata 1559–1562 jest słabo udokumentowany. Można przypuszczać, że poeta nawiązał
bliższe kontakty z dworem Jana Tarnowskiego, wojewody krakowskiego[40], Radziwiłłami[41] oraz z
biskupem krakowskim Filipem Padniewskim[f]. Na przełomie roku 1562 i 1563 przebywał na dworze
rodziny Firlejów utrzymując stosunki koleżeńskie ze Stanisławem Meglewskim. Pomagał również Zofii z
Balic Firlejowej przed sądem krakowskim w sprawach spadkowych [g].

W połowie 1562 uczestniczył w sporze o definicję i funkcję okresu retorycznego między profesorami
Uniwersytetu Krakowskiego, Benedyktem Herbesem i Jakubem Górskim, występując dla ostatniego
oponenta jako ekspert[h]. 12 grudnia na sejmie w Piotrkowie poeta wymógł na Filipie Kochanowskim,
swoim stryju, odszkodowanie w wysokości 100 florenów za niegospodarne zarządzanie
wydzierżawionymi nieruchomościami[45][46].