Shkenca

•Përmbledhje e përpjekjeve intelektuale të njeriut

në perceptimin e aspekteve të realitetit, duke i
kategorizuar këto përmes analizave dhe
instrumenteve matematikore (Raman).

•Përshkrim ->Analizë->Organizim i dijeve

•Nuk krijohen njohuri të reja në vetvete, por sjellim
risi mbi ato të zotëruara tashmë.
 Shkenca
• Është një përqasje sistematike dhe logjike
në të kuptuarit se si funksionon realiteti
objektiv.

• Shkenca nuk ka qëllim të provojë teoritë

shkencore rishtazi por synon te hedhë
poshte shpjegime alternative, derisa te
mbetet një konkluzion i vertetuar.
 Delfini
Mbretëria: Animalia

Tipi: Chordata

Klasi: Mammalia

Rendi: Cetacea

Familjet që konsiderohen definë

, , , ,
Delphinidae Iniidae Lipotidae Platanistidae Pontoporiidae
 Arsyetimi Induktiv
• Rastet e veçanta -> Përgjithësim (tipik
përshkrimi dhe statistikat)
• Konkluzionet e nxjerra në këtë formë, ka
mundësi të jenë të vërteta.
• Induksioni është zbatim i metodologjisë së
Bacon-it: Izolo dhe gjurmo shkaqet e 1 fenomeni
duke bere 1 liste: shkaqet me të cilat shfaqet
fenomeni dhe ato me të cilat nuk shfaqet,
radhitur sipas frekuences.
• Induksioni: Perdoret per te ngritur hipoteza apo
teori. Ndërkaq, arsyetimi deduktiv perdoret per te
testuar ne rastin konkret zbatueshmerine e
hipotezave te ngritura dhe te pranuara si te
verteta tashmë nga përvoja njerëzore.
 Arsyetimi Deduktiv
• Shpjegon bazuar mbi kombinime variablash
(kushtesh/premisash) dhe arsyetime logjike.
• Përgjithësimet e bazuara mbi deduksione jane
gjithmone te verteta. Por, nje përgjithësim,
ndonëse logjik mund të mos gjejë zbatim për
rastin konkret. Kjo ndodh kur premisa mbi të
cilën bazohet, nuk eshte e sakte.
•
• Andrea eshte bjond. Andrea eshte suedez. Te
gjithe bjondët janë suedezë (induksion)
• Te gjithe bjondët jane suedezë. Andrea eshte
bjond. Andrea është suedez. (deduksion)
•
 AI dhe AD
• AD niset nga supozimet baze (premisat)
dhe shpjegon rezultatin e pritshëm përmes
argumentimit logjik të lidhjes që ekziston
mes variablave të shqyrtuara.
• AD nuk kufizohet ne nje pershkrim te
thjeshte si AI.
• Konkluzionet bazuar ekskluzivisht mbi AI
nuk janë “shkencore” sepse mund të mos
jenë marrë në konsideratë një/disa variabla
qe duhej te ishin konsideruar.
 A. Abduktiv
• Arrihet te perftohet kushti paraprak (supozimi
baze/premisa) duke u nisur nga pasoja.
• AA ndryshon nga AD prej drejtimit qe ndjek
arsyetimi per te lidhur kushtin paraprak me
pasojen.
• Shembull i abduksionit është ceni në akuzën e
ngritur nga prokurori (prosecutor fallaci):
perzgjidhet shpjegimi me i mire, i cili, ndonëse
“më i mundshmi”, mund te mos jete i zbatueshëm
për rastin konkret, dmth i vertete.
•
 Abduksioni-Prosecutor fallacy
• Ndonëse konkluzioni përftohet duke kryer
analizen me te mire te mundshme mbi
informacionin që disponohet, ky konkluzion mund
te mos jete i sakte ose nuk zbatohet ne rastin
konkret nëse informacioni eshte i paplote.

• Gjyqtari perzgjedh ate shpjegim (mes

prokurorit/mbrojtesit) qe shpjegon me mire provat
e adm. në gjykim. Sakaq keto prova mund te
mos jene te plota sepse disa mund te jene
perjashtuar nga shqyrtimi ose nuk jane mbledhur
te gjitha.
 Dallime mes arsyetimeve
1. Ded ≠ (Abd dhe Ind.) eshte
domosdoshmërisht i vertete nese premisa
ku bazohet ka qene e vertete.
2. Ind. përshkruan mbi baza statistikore
lidhjen shkak-pasoje kurse Abd. ka qellim
shpjegues, i.e. te ofroje shpjegimin me te
mire te mundshem të nderlidhjes mes
variablave.
3. Abd. dhe Ind. jane arsyetime zgjeruese
sepse konkluzionet shkojne pertej
premisës/premisave ku bazohen.
 Dallime mes arsyetimeve
• Ind: Ofron arsye te mira perse konkluzioni i bazuar
në atë premisë mund te konsiderohet “i vertete”,
por nuk garanton vertetesine e ketij shpjegimi (të
lidhjes shkak-pasojë).
• Ded: Bazohet mbi ate që përvoja njerëzore ka
cilësuar tashmë si të vërtetë. Vertetesia e
prezumimit, është thelbësore për vertetesine e
konkluzionit (deduksionit).
• Abd: Ngre hipoteza (shpjegime) qe jane te verteta,
per aq informacion sa disponohet.
 Teoria vs. Ligjit shkencor
• Ligji shkencor pershkruan ose parashikon
nje fenomen.
• Teoria shpjegon nje fenomen te vezhguar.
•

• Teoria rralle kthehet ne ligj, por te dyja kane

vendin e tyre si pjese e metodologjisë
shkencore.
• Rralle i perkasin vetem nje fushe
shkencore.
• Ligjet shkencore duhet te jene gjithmone te
debatueshme, ne te kundert nuk kane vlere.
 Metoda shkencore
Vëzhgimi
Mbledhja e të dhënave

Konceptimi i modelit teorik 🡺 Hipotezat

Testimi i modelit teorik (Hipotezat)

Fallsifikimi
Verifikimi
(Hedhja poshtë)

Teoria
Konfirmim Paraprak
ëiese, ë (1998): Die ëissenschaftliche Methode.
http://ëëë.aravaeth-onan.de/doc/ëissmethode-21-09-1998.pdf
12
Scientific ëriting, University of Tirana *
 Hapat e metodes shkencore
1. Vezhgim ne kushte natyrore: Bej pyetje dhe
mblidh të dhëna.
2. Ndërlidhja e kushteve paraprake: Ngrihet
hipoteza ne perpjekje per te shpjeguar ate çka
vezhgohet dhe behen parashikime mbi menyren
si nderveprojne kushtet bazuar mbi këtë
hipoteze.
3. Ndertimi i modelit teorik: Analizohen te dhenat e
nxirren konkluzione, dmth konfirmohen ose
hidhen poshte hipotezat. Modifikohet hipoteza
nese eshte e nevojshme.
4. Te provuarit/Testimi: Kryej serish testimet derisa
mos te kete asnje mosperputhje mes hipotezes
dhe vezhgimeve/matjeve te kryera.
 Karakteristikat e hipotezes
• Përkufizim: Ngritja e nje hamendesimi intelektual,
bazuar ne njohuri ekzistuese dhe vezhgime te çfarë
mund te jete shkaku i nje fenomeni.
• Duhet te jete e testueshme nepermjet vezhgimeve apo
eksperimentit, si dhe duhet te ofroje konkluzione.
• Bazohet ne arsyetimin deduktiv, jo vetem ate induktiv. Të
jetë 1 proces i bazuar ne premisa te sakta, keshtuqë të
arrihet ne 1 konkluzion logjik.
•
• Kur testohet permes eksperimentit, hipoteza duhet te
permbaje te pakten 1 variabel te ndryshueshme dhe 1 te
pandryshueshme (te pavarur)
• Duhet te kete nje grup kontrolli tē jashtëm që te testoje
modelin e krijuar nga grupi eksperimental.
 Thjeshtesia
• Efikasiteti i nje teorie shkon ne perpjestim te
drejte me thjeshtesine e struktures se saj.
• “Tehu i Ockham”: Midis disa hipotezave
konkurruese i.e. shpjegimeve, te përzgjidhet ajo
qe bazohet në sa me pak premisa.
• Tehu i Ockham mund te konsiderohet si nje
instrument hulumtues (heuristik), me teper sesa
nje parim.
• Cdo shpjegim mund konkurrojë me nje
pafundesi shpjegimesh alternative më
komplekse, të cilat jane te tilla sepse permbajne
premisa te bera posaçerisht per te shmangur
falsifikimin e teorisë (ad hoc hypothesis)