Vlerësimi kritik I

artikullit shkencor
Lënda : Hulumtimi në Infermieri
 Pse vlerësimi kritik është i rëndësishëm?

Jo të gjitha dokumentet që raportojë të dhënat e kërkimit shkencor janë të cilësisë së lartë, disa
kanë defekte të mëdha që dobësojnë apo bëjnë të pavlefshme pretendimet e bëra nga autorët.
Disa gabime të vogla, megjithatë, mund të jenë të pashmangshme dhe mund të mos dëmtoj vlerën
e kërkimit.
 Një aftësi për të identifikuar si pikat e forta dhe të
dobëta të dokumenteve të kërkimit do t’ju mundësojë:

 Identifikimin e dokumenteve të mirë shkencore në lidhje me situatën tuaj klinike;

 Njohjen e materialeve të besueshme që mbështesin sfidat e mprehta që mund të
keni fituar me anë të mendimit racional,
 Intuitës, arsimit apo përvojës klinike;
 Marrin vendime të informuara në lidhje me kujdesin e duhur, sesa duke u
mbështetur në praktikat tradicionale ose në udhëzimet nga të tjerët, dhe të
zbatojnë këto në konsultim me pacientët; dhe diskutoni vlerat dhe rëndësinë e
rezultateve të kërkimit shkencor me kolegët e infermierisë dhe personelit tjetër
shëndetësor në zonën tuaj klinike
 Faktorët për shqyrtim kritik
0
02 03
1
DetajeT biografike të studiuesit Burimit të financimit të kërkimit Detajet e dhëna në abstrakt (nëse ka)

04 05 06
Qëllimet e studimit Zgjedhjen e metodave të kërkimit Metodat e mbledhjes së të dhënave ,analiza e të
dhënave

07 08 09
Diskutimi i të dhënave Konkluzionet dhe Rekomandimet Referencat
0 Detaje biografike të
1 studiuesit
Detajet në lidhje me kualifikimet e studiuesve, posti i tanishëm dhe prejardhja
akademike janë te rëndësishme. Kjo është një praktikë e mirë shkencore, sepse kjo
lehtëson shqyrtimin kritik të kërkesave të bëra në këtë dokument.

Për shembull : Një ekip i mjekëve bëri një kërkim shkencor në lidhje me arsimin
infermieror ku mundën të përdornin metoda të ndryshme kërkimore dhe të arrijnë
në përfundime të ndryshme krahasuar me një ekip të infermiereve apo një ekip i
përzier i mjekëve dhe infermierëve.
Në mënyrë të ngjashme, një anëtar i publikut dhe një infermiere mund të jetë e
mundur për të patur mundësi të ndryshme kërkimore të interpretojnë të dhënat
ndryshe.
0 Burimet e financimit
kërkimor
2
Disa projekte të vogla kërkimi shkencor të kryera nga mjekët nuk kanë
ndonjë burim të jashtëm të financimit. Pjesa më e madhe e kërkimeve
shkencore mjekësore dhe infermierore është financuar nga një
shumëllojshmëri e agjencive të jashtme, duke përfshirë kompanitë
farmaceutike dhe të tjera tregtare, departamentet qeveritare dhe organizata
bamirëse. Burimet e financimit duhet të shprehen qartë në dokumentet
kërkimore në mënyrë që lexuesit mund të vlerësojnë nëse natyra e agjencisë
së financimit mund të ketë ndikuar në zgjedhjen e metodave dhe / ose
interpretimin e të dhënave.
Për shembull, mund të jetë e arsyeshme që të jesh skeptik për kërkime që
pretendojnë se dietat me pak yndyrë janë jo të shëndetshme, nëse ajo ka
qenë e financuar nga një prodhues i produkteve të qumështit.
0 Detajet e dhëna në
3 abstrakte
Jo të gjitha dokumentet kërkimore përfshijnë një abstrakt (një përmbledhje të shkurtër pranë
fillimit). Abstraktet janë përfshirë gjithmonë në artikujt e botuar në revista të njohura
shëndetësore me cilësi të tilla si revista për avansime infermierore dhe revistat britanike
mjekësore.
Tezat e Universitetit përfshijnë një abstrakt, ndërsa disa raporte të hapura kanë përmbledhje
ekzekutive (i ngjashëm me një abstrakt).
Librat zakonisht nuk përmbajnë një abstrakt, edhe pse shumë autorë punojnë që të ketë një 18
kapitull hyrës nga redaktori duke i dhënë një pasqyrë materialit në libër.
Abstraktet duhet të ofrojnë një përmbledhje të saktë të përmbajtjes së dokumentit, kërkimit dhe
duhet të përshkruajnë veçoritë kryesore të kërkimit shkencor, të tilla si qëllimet, metodat,
rezultatet, konkluzionet dhe rekomandimet.
 Abstrakte janë të dobishme në dy mënyra kryesore :

1. Një abstrakt shpesh mund të jap një

vlerësim të shpejtë nëse një dokument
është relevante për temën tuaj të kërkimit
ose praktikës tuaj klinike. Përmes
abstraktit mund të kurseni kohë (dhe
ndonjëherë para), pasi ajo mund t’ju
ndihmojë për të vendosur nëse ia vlen ta 2. Një abstrakt mund të sigurojë të dhëna
merrni ose ta lexoni dokumentin. nëse një dokument ka defekte serioze
metodologjike, ose që autorët kanë arritur
konkluzione të sforcuara. Dyshimet e tilla
pastaj mund të konfirmohen apo të
refuzohen nga leximi i kujdesshëm i trupit
kryesor të dokumentit.
0
Qëllimet e studimit
4
Qëllimet e kërkimit shkencor duhet të bëhen të qarta në fillim të dokumentit
(zakonisht në seksionin e titulluar Hyrje ose Background).
Qëllimi ndoshta do të ketë qenë i ndikuar nga eksperienca e mëparshme
e studiuesit dhe/ ose studimi i literaturës përkatëse dhe mund të thuhet
në drejtim të objektivave, pyetjeve të kërkimit dhe/ ose hipotezave
 Objektivat
Objektivat i analizojnë qëllimet në elemente të veçanta për të
përcaktuar:

• çfarë trajtimi kanë marrë pacientet për inkontinencen e tyre;

• nëse çdo trajtim i është dhënë nga një infermiere, mjek, fizioterapist
apo punonjës të tjerë;
• efektivitetin e perceptuar të çdo trajtimi;
• kënaqësinë e pacientëve me çdo trajtim;
• faktorët që kontribuojnë në kënaqësinë ose mungesa e kënaqësisë
me çdo trajtim dhe
• rezultatet klinike dhe kënaqësinë e pacientëve me trajtimin e tyre të
përgjithshëm.
 Pyetjet e kërkimit
shkencor
Termi “Pyetjet e kërkimit shkencor” është përdorur ndonjëherë si
sinonim me “temë e kërkimit shkencor” ose“problem i kërkimit shkencor”.
Më shpesh ajo është përdorur për të përshkruar një pyetje të veçantë për
t’u përgjigjur nga kërkimi shkencor. Mund të jetë një numër i këtyre
pyetjeve për çdo projekt të një kërkimi shkencor.
Qëllimet dhe objektivat e mësipërme mund të shprehen në termat e pyetjeve
kërkimore të tipit në vijim.

• Cilët janë faktorët që ndikojnë në rezultatet klinike dhe kënaqësinë

te pacientët e trajtuar për inkontinencë urinare?
• Çfarë trajtimi kanë pranuar pacientët për inkontinencën urinare?
• A ishte trajtimi i kryer nga një infermiere, mjek, fizioterapisti
apo punonjës të tjerë?
 Hipotezat

Disa pyetje mund të formulohen si hipoteza kërkimore. Një hipotezë

është një deklaratë paraprake në lidhje me marrëdhënien mes dy
ose më shumë ndryshoreve/variablave.

Formulimi i hipotezave është karakteristikë e kërkimit shkencor kuantitativ e jo

kualitativ (këto lloje tëkërkimit shkencor janë të përcaktuara në diskutimin për
zgjedhjen e metodave të kërkimit shkencor më poshtë).
Një variabël (ndryshor) është karakteristikë e një personi, sendi ose situate që mund të
ndryshojë. Mosha, pesha, lloji i medikamenteve të marra, pirja e duhanit, përvojat e jetës
dhe besimet, për shembull janë të gjitha variabla.
Në një hipotezë, një variabël mund të përshkruhet si e pavarur ose e varur.
Variabli i pavarur është “shkaku i supozuar” dhe variabli i varur është “efekti i supozuar”

Në studimin mbi inkontinencën urinare të përshkruar më lart, faktorët që lidhen me

trajtimin do të jenë variabla të pavarura ndërsa rezultatet klinike dhe kënaqësia e pacientit do
të jetë variabla të varura. Në disa studime, kërkuesit manipulojnë me variablat e pavarura në
mënyrë që të prodhojnë një efekt të variablave të varura.
 Shembuj të hipotezave në
01 kërkim shkencor janë: 02
• Plagët shërohen më
shpejt, duke përdorur
krem A se duke Duhanpirësit kanë shkallë më të
përdorur krem B, lartë të kancerit të mushkërive se
joduhanpirësit.
Në shembujt e mësipërm, lloji i locionit dhe sjelljet e pirjes së duhanit
janë ndryshore të pavarura, ndërsa shpejtësia e shërimit të plagës dhe normat e
kancerit të mushkërive janë të variablave të varura.

Në shembullin e parë, studiuesit synojnë për të manipuluar variablat e pavarura,

duke përdorur dy lloje të ndryshme të kremit që pastaj mund të
krahasohen.Variablat e caktuara duhet të përcaktohen.

Për shembull, kur mund të konsiderohet një plagë e shëruar, dhe a mund të
konsiderohet si një duhanxhi një grua që ka pirë një cigare në tërë jetën e saj?
 Nëse një hipotezë duhet t’i nënshtrohet testimit
statistikore,ateher kemi Ho

Hipoteza zero shprehet se nuk ka asnjë lidhje midis dukurisë së

matur (ndryshores së varur) dhe ndryshores së pavarur. Ju nuk
keni nevojë të besoni se hipoteza zero është e vërtetë për ta
provuar atë. Përkundrazi, ju me siguri do të dyshoni se ekziston
një marrëdhënie midis një sërë variablash

Pyetje kerkimore Hipoteza 0

A e zvogëlon marrjen e Marrja e aspirinës çdo ditë nuk
aspirinës çdo ditë mundësinë ndikon në rrezikun e sulmit në
e një sulmi në zemër? zemër.
 A është artikulli që po e lexojmë artikull shkencor?

Ka revista shkencore që nuk i kanë të gjithë artikujt shkencor.

Artikuj shkencor janë ata artikuj që sjellin dëshmi shkencore dhe definohen të parët
për shpalljen e rezultateve të hulumtimeve shkencore, që kanë mjaft të dhëna që
hulumtuesit e tjerë të mund t’i analizojnë dëshmitë, të përsërisin eksperimentin dhe
vlerësojnë përfundimet e sjella.

A është artikulli i vlefshëm për tu lexuar

Sot shumica e artikujve të botuar kanë formë standarde që e quajmë IMRaD:
Introduction (autorët shkruajnë pse e kanë kryer hulumtimin)
Methods (si e punuan dhe cilat teste stat.)
Results (çka fituan)
Discussion (çka tregojnë ato rezultate)
Vendimin e marrim duke u bazuar në metodë.
 Vlerësimi i llojllojshmërisë së veprimeve në hulumtim
 A është hulumtimi burimor (cila është rëndësia dhe kontributi shkencor)
 Kush ishin të hulumtuarit
 A ishte hulumtimi mirë i rradhitur
 A ekziston kontrolla,a i është ikur biasit
 A ishte mostra mjaft e madhe
 A është metoda statistikore e vlefshme

Shkruarja e artikullit shkencor:

 Çka dua të tregoj

 A duhet ta shkruaj artikullin
 A kam publikuar diçka te ngjashme
 Cila është forma e përshtatshme për punim
 Kujt i dedikohet punimi
 Cila është revista e përshtatshme për publikim
 Përgatitja e të dhënave dhe literaturës

Ka rëndësi të madhe dhe duhet të ruhet para fillimit të shkruarjes së punimit.

Shkruarja e punimit shkencor

Me program kompjuterik dhe që në fillim kërkon të specifikohen autori dhe koautorët

 
Stili I artikullit shkencor :
I rrjedhshëm
I qartë
I saktë
Racional
I përputhshëm

Menyra e shkruarjes:
Drafti i parë (i vrazhdë, kujdes shkurtesat)
Rishikimi i draftit të parë
Rishikimi i dytë (ndrime të stilit)
Ndrimet shtesë të artikullit (diskutimi me kolegë
 Dergimi I artikullit ne reviste

 Kontrollimi i fundit i artikullit

 Përgatitja teknike e dorëshkrimit
 Vendimi definitiv i redaktorit
 Publikimi
 
 
 Karakteristikat e punimit
shkencor
• Punimi shkencor shkruhet shkurt, qartë dhe objektiv
• Punimi shkencor është faza përfundimtare e çdo hulumtimi pasi që në mënyrën
më të mirë prezentohen rezultatet e fituara
• Me punën shkencore përhapet informata shkencore si në aspektin territorial ashtu
edhe kohor.
• Publikimi i punës shkencore është bazë për vërtetimin e prioriteteve të
hulumtimit
• Publikimi shërben si stimulim për hulumtime të mëtejme dhe vlerësimi i statusit
të personalitetit të hulumtuesit në shkencë
• Numri i publikimeve shkencore vlerësohet si indikator i përgjithshëm i
produktivitetit krijues të hulumtuesit
• Çdo punim shkencor fiton kualitet të ri me vet faktin që bëhet pjesë e shkencës
botërore
 Llojet e punimeve shkencore

 Artikulli origjinal shkencor (Original scientific article)

 Artikulli i shqyrtuar revial (Review article ), Meta-analiza
 Letra redaksisë
 Komunikata e parakohshme (Preliminary communications)
 Teza
 Prezentimi në konferenca shkencore (conference paper)
 Punimi origjinal shkencor (Original
scientific article)
Paraqet burimin primar dhe kryesor të informatave shkencore dhe njëkohësisht
është bartës i ideve, zbulimeve dhe njohurive të reja

Punimet vërtetë të shqyrtuara apo të rishikuara (Review article or Review of

the literature)
Puna vërtetë e shqyrtuar ku bën pjesë –shqyrtimi vërtetë i literaturës apo artikulli
revial ,te ky lloj i punimeve bëhet analiza dhe diskutimi i rezultateve shkencore të
publikuara ,nuk do të thotë vetëm shqyrtim i literaturës për ndonjë temë ,mirëpo
shpesh ndodh që autori në këto lloje të punimeve ti paraqet rezultatet e veta të
papublikuara , struktura e punimeve të tilla nuk është klasike po shpesh me shumë
nënkapituj, varësisht nga tema.
 Meta –Analiza

Hapat e realizimit të këtyre llojeve të hulumtimeve

• Formulimi shumë preciz i pyetjes se çka do të hulumtohet

• Mënyra dhe numri reprezentativ i bazave kompjuterike dhe gjetja e atyre të cilat
do të hyjnë në hulumtim gjegjësisht shqyrtim
• Të dhënat e kombinuara dhe analiza statistikore
• Nxjerrja e përfundimit dhe interpretimit
Punimet preliminare apo komunikatat e shkurta –poashtu është një lloj
publikimimeve shkencore (Preliminary report –Short Communications)

• Te këto lloje të hulumumtimve nuk prezentohen komplet hulumtimet por vetëm

në formë të shkurtër
• Përmbajnë vetëm elementet kyçe të hulumtimit
• Në fund një përfundim poashtu preliminar apo i parakohshëm
• Mangësi e këtij lloji të hulumtimeve – se rezultatet nuk mund të vërtetohen
• Sipas rregullës rezultatet preliminare duhen ti paraprijnë punimit shkencor
origjinal
 Qëllimi i publikimeve preliminare

 Që të prezentohen rezultatet më interesante para se të përfundojnë hulumtimi në

përgjithësi
 Sjellja e parashikimeve provokative
 Prezentimi i rezultateve të cilat kanë qenë empirike me qëllim të hulumtimeve të
kontrolluara

Komunikata e shpejtë (Rapid or fast Communication)

Që të mund të merret si komunikatë e shpejtë dorëshkrimi i cili duhet te merret si

komunikatë e shpejtë duhet të shkruhet me pak gabime në mënyrë që të mos ketë
nevojë për permirësime.
  Tezat apo disertacionet
 Disertacioni i doktoratës
Vepër origjinale dhe e pavarur shkencore
Punimi i tezës së doktoraturës duhet që kandidatin ta orientoj në problematikën dhe
metodologjinë e punës shkencore në lëminë përkatëse, duke ju mundësuar thellimin
e njohurive në të gjitha drejtimet dhe aftësimin e tij për punë të pavarur
Teza e magjistraturës
Gjithashtu punim origjinal dhe i pavarur por i vëllimit më të vogël.

 Prezentimet në konferenca shkencore (Conference paper)

Janë punime të cilat zakonisht janë në formë të abstrakteve apo pak më të zgjeruara
 Ligjerata në bazë të kërkesave (Invited lecture)
Janë ligjerata sipas lëmive në të cilat është interesi për të pasë ligjerues dhe tema të
tilla
 Si ta zgjedhim Revisten shkencore ?
Kjo vlenë si për faktin kur deshirojmë të shqyrtojmë artikuj të ndryshëm shkencor
ashtu edhe kur dëshirojmë publikimin e punimeve tona, pra duhet të shiqohen dhe
konsiderohen këto pyetje :
 Deri te cila publikë dëshironi të depërtoni?
 Revista e kërkuar a ka punime në lidhje me sferën që juve ju intereson?
 A është e ngarkuar revista me punime?
 Sa e ka Impact faktorin/Faktorin e ndikimit?
 Punimet nga ato revista a akceptohen nga masa e gjërë?
 Peer Review (Vlerësimi i apo shqyrtimi i barabartë)

- Definicioni “ Shqyrtimi i barabartë është vlerësimi i materialit të pregaditur për

publikim nga ana e ekspertëve”
 Qëllimi i shqyrtimit të barabartë (Peer Review) – të
ndihmojë në publikimin e punës shkencore i cili është :

 Dobishëm
 Origjinal
 Vlefshëm dhe me kohën
 Konsistent
 Teknikisht në rregull dhe
 Mirë i parashtruar
 Si e vlerësojnë recenzentët ABSTRAKTIN
 A është mirë i strukturuar
 A janë deri tani të njohura faktet dhe a është i definuar mirë qëllimi
 Metodat a janë të përshkruara mirë dhe të kjarta
 Rezultatet a janë koncize dhe lehtë të kuptueshme
 Përfundimet përmbajnë porosinë kryesore apo hipotezën

Si e vlerësojnë recenzentët HYRJEN

 A është tema aktuale apo në trend me kohën,

 A ka punimi qëlimin me fituar njohuri të reja apo paraqet ndërhyrje të re ne faktet e njohura
 A janë cekur qëllimet kryesore të hulumtimit

Si e vlerësojnë recenzentët MATERIALIN DHE METODOLOGJINË

 Në bazë të dizajnit të hulumtimit

 Përshkrimit të drejtë të pjesëmarrësve në hulumtim
 Dobësia e metodologjisë (numri i të ekzaminuarve/ grupit eksperimental)
 Mungojnë metodat
 Përpunimi statistikor jo adekuat
 Aspekti etik
 Si i vlerësojnë recenzentët
REZULTATET

 Origjinalitetin
 Të pakoordinuara me metodat
 Shumë e shkurtër apo shumë e gjatë
 Tabelat vetëm të përshkruara dhe shumë të ngarkuara
 Apo vetëm pak të komentuar
 Grafikonet si rezultatet kryesore
 Si e vlerësojnë apo shikojnë recenzentët
DISKUTIMIN
 Duke iu përgjigjur rezultateve më të rëndësishme
 Krahasimi adekuat me rezultatet nga publikimet e mëhershme
 Integrimi i rezultateve të reja hulumtuesve tjerë në tërësi
 Shikimi i literaturës
 Dhe përfundimet përgjegjëse

Si vlerësohet LITERATURA nga recenzentët

 Sipas stilit të drejtë të regjistrit të literaturës

 Numri përkatës i referencës
 Ekuilibri në mes citateve të reja dhe të vjetra
 A ka gabime gjuhësore
• Kiteret për vlerësimin e hulumtuesve

• Deri me sot ende nuk është gjetë ndonje kriterium i

volitshëm për vlerësimin e punës shkencore apo shkenctarit
(hulumtuesve) në përgjithësi. Çdo kriterium i ofruar ka pak
a shumë mangësi.
• Sa më shumë kriteriume shfrytëzohen vlerësimi do të jetë
më objektiv

• Llojet e kriteriumeve për vlerësimin e hulumtuesve

• Kualitativ- recenzioni
• Mendimi i ekspertëve – cilësohet si shumë i vlefshëm po
edhe kriteriumi më subjektiv (joobjektiv).
• Kuantitativ – indikatori scijentometrik – vlerësohet si më
objektivi
Recensioni :

Pavarur –recenzuesi nuk është i lidhur as me

punimin konkret as me autorin e punimit

Kompetent- zhvillimi i madh i shkencës

zvoglon numrin e ekspertëve për hulumtime të
lëmive të ngushta
Impakt faktori për vitin e caktuar është numri i përgjitshëm i citateve të
artikujve të publikuar në ato revista gjatë dy viteve të kaluara pjestuar
me numrin e përgjithshëm të punimeve për ato dy vite të publikuara në
atë revistë.

Impact faktori i revistës varet nga :

 Kualiteti i revistës
 Gjuha në të cilën është publikuar
 Sfera të cilën e mbulon
 Shpërndarja e revistës
 DETYRË
Lexoni hyrjen në Allen et al., Paragrafi shënuar Qëllimet në McBride dhe
hapja e seksionit (pa titull) i King & Jensen.

Sa lehtë mund t’i gjeni qëllimet e secilit studim dhe sa te qarta janë
synimet e shprehura?
Janë qëllimet e përcaktuara në drejtim të objektivave, pyetjeve kërkimore ose
hipotezave?

Bëni disa shënime mbi përgjigjet tuaja për këto pyetje dhe pastaj lexoni
diskutimin përkatëse në seksionin.
 Diskutimi i ushtrimit :
Ushtrimi 3 Qëllimi i studimit

Allen et al
Qëllimet e studimit në studim nuk janë të lehta për tu gjetur dhe nuk janë përcaktuar qartë.
Autoret mund të kenë përmbledhur thënie si “Qëllimi i Studimit ishte të vlerësoj efektivitetin e
programeve educative preoperatore në shtëpi për pacientë të moshave të treta sipas matjeve të
ndihmës vetjake” Në fakt, studiuesit kanë formuluar 2 hipoteza, por nuk janë përcaktuar deri
në sesionin e rezultateve të këtij artikulli.
McBride
Qëllimi i studimit është i lehtë për tu gjetur. Qëllimi përcaktohet shumë qartë dhe në detaje.
Përfundimisht cështjet nën studim janë shprehur në një format sugjerimi të pyetjeve të
kërkimit.
King & Jensen
Qëllimi mund të gjendet lehtë në fund të prezantimit (pa titull). Qëllimi i studimit është
shprehur qartë dhe jepet pyetja e studimit ”Si ndihen gratë që u nënshtrohen ndërhyrjeve
kardiake”?
 JU
FALEMIND
ERIT