Przystojny Winicjusz pod wpływem zauroczenia piękną dziewczynę zaczyna przechodzić

wewnętrzną metamorfozę. Do przemian popycha go silne uczucie i przywiązanie do Ligii, ale

jego odnowa wymagała także wielkiej pokory, wytrwałości i cierpienia. Całe jego duchowe
przeobrażenie na, wskutek, którego rezygnuje ze swojego dotychczasowego sposobu życia:
lekkiego, pełnego przyjemności, uczt zakrapianych winem i umilanych erotycznymi figlami,
wieńczy odrzucenie wcześniej wyznawanych bóstw i przyjęcie wiary chrześcijańskiej.

Jednakże to nie moralny zwycięzca- Winicjusz jest tu kluczową postacią, ale jego wierny
kompan- Petroniusz. On, bowiem stanowi w powieści w pewnym sensie odzwierciedlenie
samego Sienkiewicza. Temu trzeźwo stąpającemu po ziemi rzymskiemu obywatelowi autor
użyczył wielu osobistych cech. To Petroniusz najbardziej zaciekawia swoją sylwetką czytelnika i
wywołuje jego sympatię.

Porównując strukturę tej powieści do kolejnych części "Trylogii" zauważyć można nieobecność,
tak charakterystycznych dla sienkiewiczowskiego stylu pisania, scen bitewnych, ale lukę tą
zapełniają inne, równie fascynujące i rozmaite sytuacje z udziałem zbiorowości, równie barwne i
fascynujące, jak choćby opis igrzysk, w których uczestniczą chrześcijanie, czy przedstawienie
mszy odprawianej przez Piotra w rzymskich lochach.

Dużym atutem powieści jest wyjątkowa dbałość autora o szczegółowe przedstawienie realiów
rzymskich, ówczesnej kultury i obyczajów. Dodatkowo mamy w utworze całą galerię
różnorodnych postaci, będących osobliwymi indywiduami o przekonujących charakterach i
osobowościach. Przykładem mogą tu być dokładnie zarysowane postacie, jak choćby Nerona,
który szukając inspiracji do swojej poezji wykazuje się okrucieństwem i bezwzględnością w
działaniu, by takim zachowaniem pobudzić swoją wyobraźnie, czy też myśliciela Chilodinesa,
który jednocześnie jest szpiclem i konfidentem. Być może zabrakło w tej całej różnorodności
postaw osób związanych z funkcjonowaniem metropolii, gdyż nie ma zwrócenia uwagi na
maszynerię podtrzymującą państwowość, co dokładnie zarysował B. Prus w "Faraonie". Sytuacja
konfliktowa między prześladowanymi wyznawcami Chrystusa i uciskającymi ich poganami i jest
dosyć stereotypowa, Sienkiewicz nie wprowadza tu żadnych oryginalnych motywów
ograniczając się do szablonowego obrazu: ciemięzców i ciemiężonych. Obłąkany władca
podkłada zagrażający miastu ogień, by znaleźć inspiracje do opracowywanego tomiku a później
oskarża o to wyznawców nowej religii, by umocnić wśród społeczeństwa słuszność swojego
działania zmierzającego do ich zagłady. Częsty u Sienkiewicza motyw pojedynczej ludzkiej istoty,
jej siły, potęgi, mocy za pomocą, których zdolna jest kreować rzeczywistość (takie wątki pojawiły
się już choćby na łamach: "Ogniem i mieczem") pojawia się i w "Quo vadis", o czym świadczy
choćby fakt, że gdyby nie maniakalne uczucie Winicjusza do Ligii, to wyznawcy Chrystusa być
może nie zostaliby naznaczeni piętnem. Zresztą jego kreacja jest zmyślona, ale oddziaływanie,
jakie miała na dzieje imperium rzymskiego i chrześcijan wydaje się być gigantyczne. Postać
Petroniusza, także jest fantastyczna, ale i jego wpływ na dzieje ludzkości i Rzymu są spore,
poprzez jego oddziaływanie na samego Nerona.

Główne założenie powieści- pokazanie ostatecznego zwycięstwa prawdziwej wiary, jedynego

Boga nad zdegenerowaną społecznością rzymską pogrążoną w materialnych i cielesnych
przyjemnościach jest zbyt naiwnie odmalowane, by w pełni ukontentować wymagającego
czytelnika i przekonać go do takiego triumfu. Większym sukcesem Sienkiewicza mogą pochwalić
się pojedyncze sceny odmalowane rzetelnie i realistycznie, w których można odnaleźć szerokie
spektrum artystycznych możliwości autora, jego niezliczonych talentów, które niezbyt wyraźnie
zarysowują się na tle całego utworu. Autor stworzył niesamowitą i fascynującą kreację
Petroniusza, nieźle zrekonstruował wewnętrzną metamorfozę Winicjusza i jego związek z Ligią,
ale za to dość trywialnie i prymitywnie zarysował cierpiących chrześcijan pod niewyobrażalnym,
niesprawiedliwym jarzmem swych oprawców, co zdecydowanie stępiło ostrość ideologicznego
założenia powieści, która w tym wymiarze miała być jasną przytyczką do współczesnych
Sienkiewiczowi czasów, w których wiara podupadała. Autor pod osłoną maski historycznej chciał
podreperować katolicyzm, dać wskazówki, ideały i wartości, którymi powinni się
charakteryzować prawdziwi chrześcijanie a jednocześnie dążył do zdemaskowania całej obłudy
Kościoła mu współczesnego.

Nie jest łatwo jednoznacznie określić gatunek, do jakiego winno się przypisać tą powieść. W
głównej mierze to typowy obraz romansu ukazanego na rozbudowanym tle historycznym. Przez
szerokie scharakteryzowanie ówczesnego Rzymu, pokazaniu jego upadku moralnego i
degeneracji i skontaminowania tego obrazu z idealnymi obliczami Piotra i Pawła autor
udowadnia, że skromność to cecha chwalebna. Pomimo przeważającej tendencji realistycznej
Sienkiewicz niekiedy wplata do utworu motywy nierzeczywiste, jak widzenie Piotra, co miało na
celu wyrazistsze zaakcentowanie wyjątkowości chrześcijaństwa i jego wyższości nad
pogaństwem.