Winkelriedyzm jako romantyczna idea poświęcenia.

Omów zagadnienie na pod-

stawie Kordiana Juliusza Słowackiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również
wybrany kontekst.
Romantyzm w Polsce kojarzy się głównie z wieszczami narodowymi. Ci natchnieni poeci mieli
zdolność "budzenia" ducha Polaków, czy wręcz tworzenia go z pomroków dawnych dziejów.
Niektórzy przypisywali im wręcz prorocze zdolności, co sugeruje wręcz ich honorowe określenie.
Wiadomo również, że romantyzm w Polsce wiąże się również z walkami
narodowowyzwoleńczymi. Problematyka zrywu przeciwko zaborcom nie mogła więc ominąć
wieszczów, w nich bowiem upatrywano pasterzy ducha i jutrzenki mistycznej siły narodu. Było
więc oczywiste, że stworzą oni idee przyświecające walce Polski o niepodległość, a z czasem
rozszerzą je na wszystkie narody ziemi.

Taką ideą był właśnie winkielriedyzm - romantyczna wizja heroicznego poświęcenia, skompono-
wana przez Juliusza Słowackiego. Warto przyjrzeć się jej w takim kontekście i porównać z konku-
rencyjnym mesjanizmem Adama Mickiewicza. Bo chociaż ostatecznie to ten drugi okazał się bar-
dziej nośny dla polskości, winkielriedyzm przedstawiał sobą o wiele bardziej aktywną siłę spraw-
czą.

Wyjaśnijmy może pokrótce samą genezę słowa "winkielriedyzm". Wywodzi się ona od nazwiska
narodowego bohatera Szwajcarii, Arnolda Winkielrieda ze Stans. Ten fikcyjny bohater walk o
niepodległość swojego kraju, miał podczas bitwy pod Sempach (1386 r.) złapać w garść kilka pik
austriackich żołnierzy króla Leopolda II Habsburga i z okrzykiem "Droga dla Wolności!" wbić je
sobie w pierś. Spowodowało to wyłom w szeregach wroga, dzięki czemu Szwajcarzy wgrali bi-
twę.

Po raz pierwszy idea ta pojawiła się na łamach Kordiana Juliusza Słowackiego, gdzie główny bo-
hater doznaje jej wizji na górze Mont Blanc. Widzi on jakoby Polskę w roli Winkielrieda narodów,
sam zaś postanawia zostać Winkielriedem Polaków. Na czym jednak ma konkretnie polegać owa
idea romantycznego poświęcenia? Najprościej rzecz ujmując, to pójście w ślady legendarnego
rycerza.

Słowacki widzi potrzebę ofiarnej walki z zaborcami, gdzie bohater musi poświęcić życie, by zaini-
cjować sytuację dającą możliwość zwycięstwa dla towarzyszy. W wypadku Kordiana miało być to
zabicie cara - misja całkowicie straceńcza, inicjująca zapewne rozpad Imperium bądź szereg wy-
stąpień narodowych i uwolnienie Polski. Słowacki widział w takim postępowaniu heroiczny sens,
opłacenie zwycięstwa krwią bohaterów. Winkielriedyzm zakładał również aktywne działanie,
śmierć współczesnego rycerza musiała być poniesiona w walce.

Wieszcz nie precyzuje co prawda, jakie działania kierujący się jego ideą musi podjąć, niemniej
zakłada szczery i emocjonalny zryw. Widać to po zachowaniu głównego bohatera jego dramatu,
który samotnie staje wobec niezdecydowanych spiskowców. Słowacki rozciągał winkielriedyzm
również na cały świat, widząc Polskę jako zbiorowego męczennika o wolność ludzkości. Zapewne
chodziło mu tutaj o stosunki społeczne, coś na kształt przyszłej Wiosny Ludów. Co smutne, win-
kielriedyzm nie zakładał raczej odrodzenia herosa, który się tak poświęcał. O ile w przypadku
człowieka to zrozumiałe, o tyle rzuca nieco ponure światło na wizję przyszłej roli Polski u Słowac-
kiego.

Dla porównania warto przeanalizować jeszcze mesjanizm Mickiewicza. Idea ta miała znaczący
wpływ na rozwój narodowej tożsamości polaków, czym zraziła do siebie wiele krytycznie nasta-
wionych osób. Powodem takiego stanu rzeczy jest zawarte w niej bierne nastawienie wobec
cierpień narodu.

Mesjanizm, jak sama nazwa wskazuje, nawiązuje do idei Mesjasza - Zbawiciela. Rozumiany on
być musi w kontekście chrześcijańskim, jako Jezus Chrystus. Poświęcając się za wszystkich na
krzyżu, zbawił On ludzkość i Zmartwychwstał, mimo wszelkich prób Jego wrogów, aby go uśmier-
cić. Adam Mickiewicz widział w Polsce mesjasza narodów - kraj który znosi przeokropne męki z
rąk tyranów, nie będąc jednak katowanym bezcelowo. Zdaniem drugiego z wieszczy to cierpie-
nie zostało zesłane przez Boga, by przyniosło one kres wszelkiej niegodziwości, imperializmowi
oraz nienawiści między narodami. Ostatecznie zaś zakończyć się ma odrodzeniem Polski, która
powstanie wolna, niczym Jezus powstał z martwych. Przewodzić miał temu słynny "czterdzieści i
cztery", którego tożsamości nawet sam Mickiewicz nie chciał (bądź nie mógł) wyjawić.

Główne różnice między mesjanizmem a winkelriedyzmem widoczne są już po tym opisie. Przede
wszystkim idea Słowackiego to aktywna walka, poświęcenie w bitwie. Mickiewicz oponuje raczej
za biernym cierpieniem, znoszeniem mąk i pokornym wyczekiwaniem odrodzenia poprzez prze-
laną krew. Twórca Dziadów przewiduje również odrodzenie, zmartwychwstanie całego narodu
po setkach lat niewoli. Z kolei twórca Balladyny widzi przyszłość raczej jako swoistą hekatombę
Polski na ołtarzu wolności całego rodzaju ludzkiego. Ofiara ta miała być jednak poniesiona do-
browolnie, z czystości intencji. Czyniło ją to więc bliższą idei rycerza, poświęcającego się wojow-
nika.

Romantyzm to niezwykle ważny okres z punktu widzenia tworzenia się polskiej tożsamości. To
właśnie wtedy zaczęto sięgać po szersze masy i niższe stany społeczeństwa, nadając im charakter
członków narodu. Można powiedzieć, ze współczesna Polska w jakiś sposób ukształtowała się
właśnie podczas romantyzmu. Niesie to za sobą pewne konsekwencje, które nie wszystkim od-
powiadają. Chodzi tu przede wszystkim o porzucenie pragmatyzmu na rzecz ducha, widoczne w
całej historii powstań narodowych i decyzji politycznych. Przejawem takiego myślenie jest wła-
śnie winkielriedyzm. Co prawda ma on bardziej racjonalne podstawy od mesjanizmu, niemniej
nadal stanowi niepokojącą wizję zbiorowego samobójstwa.
Zauważmy bowiem, że Słowacki nie daje swoim czytelnikom pomysłu na działanie rozsądne, a
raczej zgodne z sercem. Na przykładzie Kordiana widzimy, że jest to raczej myślenie życzeniowe,
wiara w wyższość intencji nad efektem. Spełnia tedy winkielriedyzm wszelkie założenia romanty-
zmu i staje się dyktowanym przezeń poświęceniem wojownika. Nasuwa się tutaj ponure porów-
nanie z japońskim bushido, kierującym w XX wieku działaniami pilotów kamikadze. Chociaż szla-
chetny w swoim założeniu, winkielriedyzm nie bez powodu stanowi myśl drugorzędną wzglę-
dem mesjanizmu. Powód jest chyba dosyć oczywisty.