ზვიად გამსახურდია - ტომი 2 PDF

saqarTvelos parlamentis erovnuli biblioTeka
parlamentis samecniero-sainformacio
uzrunvelyofis ganyofileba
saqarTvelos saxelmwifos
xelmZRvanelebi
oficialuri dokumentebi,
mimarTvebi da interviuebi
tomi II
zviad gamsaxurdia
saqarTvelos respublikis
prezidenti
(1991)
Tbilisi 2013
1
UDC (uak) 342.511 (479.22) + 929(479.22)
s-323
z-587
Semdgeneli: mzia xositaSvili
koreqtura: eTer SubiTiZe

dakabadoneba: Sorena gziriSvili
Sida ydis dizaini: mzia xositaSvili
Sps “irida”
rusTavi, firosmanis q.#7
ISSN 1987-5576
ISBN 978-9941-0-6246-9
© saqarTvelos parlamentis erovnuli biblioTeka
2
zviad gamsaxurdia
saqarTvelos respublikis prezidenti
(1991)
3
4
sarCevi:
Semdgenlisagan ..............................................................................................................................10
saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos pirveli
sesiis sagangebo sxdoma ....................................................................................................... 11
zviad gamsaxurdia: „Cven ar vcnobT saqarTvelos,
rogorc sabWoTa kavSiris wevrs!“ ............................................................................ 13
Cven gavimarjvebT! .....................................................................................................................16
saqarTvelos respublikis prezidentis baton
zviad gamsaxurdias interviu iaponiis telekompania
„fujis“ korespondentTan .................................................................................................17
saqarTvelos respublikis kanoni cxinvalisa da
yornisis raionebis gauqmebis Sesaxeb .................................................................21
zviad gamsaxurdias gamosvla saqarTvelos televiziiT
1991 wlis 28 aprils ................................................................................................................... 22
Cerqez (adiReel) xalxebs ..................................................................................................28
zviad gamsaxurdias gamosvla saqarTvelos televiziiT
1991 wlis 8 maiss.............................................................................................................................30
13 maiss saqarTvelos uzenaesi sabWos pres-centris
iniciativiT Catarda saqarTvelos respublikis
prezidentis baton zviad gamsaxurdias preskonferencia
ucxoeli JurnalistebisaTvis ......................................................................................34
saqarTvelos respublikis prezidentis
zviad gamsaxurdias gancxadeba masobrivi informaciis
saSualebebisaTvis .....................................................................................................................43
vazi simboloa saqarTvelosi baton zviad gamsaxurdias
sityva sruliad saqarTvelos sazogadoeba „kaxeTis“
pirvel yrilobaze .................................................................................................................... 44
ssr kavSiris prezidents m.s. gorbaCovs ........................................................... 48
saqarTvelos respublikis prezidentobis kandidatis
baton zviad gamsaxurdias saarCevno programa ...................................... 49
prezidenti politikis gareSe ...................................................................................101
arCevnebis Sedegebi ............................................................................................................... 128
zviad gamsaxurdias preskonferencia sazRvargareTis
da saqarTvelos JurnalistebisaTvis 1991 wlis 27 maiss ............. 129
saqarTvelos respublikis prezidentis gancxadeba .........................141
damyardeba keTilmezobluri urTierToba ................................................143
saqarTvelos respublikis prezidentis zviad gamsaxurdias
gamosvla saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos
sesiaze 1991 wlis 7 ivniss .................................................................................................151
saqarTvelos respublikis prezidentis, baton zviad
gamsaxurdias fici, warmoTqmuli RvTisa da eris winaSe ......... 165
5
mimarTva saqarTvelos mosaxleobisadmi ...................................................... 167
saqarTvelos respublikis prezidentis mimarTva Savi zRvis
auzis da Savi zRvis problemiT dainteresebuli qveynebis
mTavrobaTa meTaurebs ....................................................................................................... 170
saqarTvelos respublikis prezidentis brZanebuleba
respublikis teritoriaze koleqtiuri mebaReobis mowyobis
akrZalvisa da saqarTvelos mebaReobis amxanagobaTa
muSaobis sakoordinacio sabWos gauqmebis Taobaze ....................... 172
moskovi, kremli ssr kavSiris prezidents, baton
m.s. gorbaCovs................................................................................................................................. 174
baton zviad gamsaxurdias interviu zaaris mxaris
teleradiokorporaciis korespondentTan mari
elizabet dencerTan ............................................................................................................ 176
samaxsovro Canaweri saqarTvelos erovnuli partiebisa
da organizaciebisadmi .............................................................................................................................................................................. 184
safrangeTis respublikis prezidents, baton
fransua miterans ..................................................................................................................... 195
„eqvs TveSi SeuZlebelia sistemis mTlianad Secvla“................... 196
„...respublikis yoveli mudmivi mcxovrebi saqarTvelos
moqalaqe iqneba“ ........................................................................................................................206
mis aRmatebulebas, baton jorj buSs, amerikis
SeerTebuli Statebis prezidents ....................................................................... 212
mimarTva afxazeTis assr uzenaesi sabWos
deputatebisadmi ........................................................................................................................213
preskonferencia moskovSi, 1991 wlis 3 ivliss ........................................ 217
Savi zRis problemebisadmi miZRvnili saerTaSoriso
Sexvedris monawileebs ......................................................................................................240
azerbaijanis respublikis prezidents
baton a. muTalibovs .............................................................................................................242
azerbaijanis respublikis prezidentis aiaz muTalibovisa
da saqarTvelos respublikis prezidentis zviad gamsaxurdias
preskonferencia qarTveli JurnalistebisaTvis
1991 wlis 12 ivliss...................................................................................................................244
baton aiaz muTalibovs ....................................................................................................249
amierkavkasiis samxedro olqis sardals
general-polkovnik v.a. patrikievs .......................................................................250
CrdiloeT oseTis avtonomiuri respublikis uzenaesi
sabWos Tavmjdomares a.x. galazovs .................................................................... 251
somxeTis respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris
levon ter-petrosianisa da saqarTvelos respublikis
prezidentis zviad gamsaxurdias preskonferencia somexi
da qarTveli JurnalistebisaTvis 1991 wlis 27 ivliss .................254
afxazeTis assr uzenaesi sabWos prezidiumis 1991 wlis
6
20 ivlisis brZanebulebis moqmedebis SeCerebis Sesaxeb ............ 261
afxazeTis assr konstituciis 92-e muxlis me-14 punqtSi da
156-e muxlSi cvlilebebisa da damatebebis Setanis Sesaxeb
afxazeTis assr 1991 wlis 9 ivlisis kanonis moqmedebis
SeCerebis Sesaxeb ...................................................................................................................... 263
mimarTva samaCablos mosaxleobisadmi............................................................265
mimarTva mSvidobisa da demokratiis msoflio ligi
kosta-rikis 23-e konferenciisadmi ......................................................................268
baton zviad gamsaxurdias sityva .........................................................................274
mTavaria, SevinarCunoT simSvide, wesrigi da disci plina!
mimarTva..............................................................................................................................................276
saqarTvelos respublikis prezidentis mimarTva
dasavleTis qveynebis xalxebisa da mTavrobebisadmi ....................278
moskovi prezident b. elcins rsfsr saxalxo deputatTa
sagangebo sesias .........................................................................................................................280
gancxadeba masobrivi informaciis saSualebebisaTvis............... 281
saqarTvelos respublikis prezidentis gancxadeba ........................282
saqarTvelos komunisturi partiis Sesaxeb ............................................... 283
ruseTis sfs respublikis prezidents baton b. elcins................284
latviis respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomares
baton anatoli gorbunovs latviis respublikis ministrTa
sabWos Tavmjdomares baton ivars gordmaniss ...................................... 285
„keTilad dasrulda saqme, magram eWvebi mainc rCeba
saqarTvelos prezidents saeWvod miaCnia gorbaCovis
udanaSauloba putCSi .........................................................................................................286
saqarTvelos respublikis prezidentis gancxadeba
saqarTveloSi adamianis uflebaTa dacvis Sesaxeb..........................289
saqarTvelos prezidentis pressamsaxuris gancxadeba.
putCis kraxi saqarTveloSi.......................................................................................... 291
saqarTvelos respublikis prezidentis brZaneba ...............................296
saqarTvelos respublikis Tavdacvis saministros
Seqmnis Sesaxeb .............................................................................................................................297
Sexvedra ucxoel JurnalistebTan ......................................................................298
ruseTis sfsr prezidents baton b.n. elcins.............................................300
gamosvla saRamos sxdomaze 15 seqtembers.................................................... 302
zviad gamsaxurdias sityva saqarTvelos respublikis
uzenaesi sabWos sesiaze (15 seqtemberi) .........................................................306
saqarTvelos respublikis prezidentis brZanebuleb
saqarTvelos respublikis prezidentTan erovnuli
uSiSroebis sabWos Seqmnis Sesaxeb ...................................................................... 308
qalaq TbilisSi 1991 wlis 25 seqtembridan sagangebo
7
wesebis gamocxadebis Sesaxeb ......................................................................................310
„gaumarjos mSvidobas, gaumarjos kacTmoyvareobas,
gaumarjos Serigebas!...“ preskonferencia
JurnalistebisTvis .................................................................................................................311
zviad gamsaxurdias gamosvla mTavrobis saxlTan
25 seqtembers ...................................................................................................................................315
saqarTvelos respublikis prezidentis gancxadeba .........................318
saqarTvelos respublikis prezidentis gamosvla uzenaesi
sabWos sagangebo sesiis sxdomaze 1991 wlis 8 oqtombers ............319
kavkasiologTa pirveli saerTaSoriso simpoziumis
monawileebs .................................................................................................................................... 330
afxazeTis assr uzenaesi sabWos prezidiums .......................................... 332
Tavisuflebis erTi weli...Sexvedra qarTvel da
ucxoel JurnalistebTan ................................................................................................. 335
mSobliuri miwis movlisa da aRorZinebis
konferenciis monawileebs ............................................................................................ 338
CrdiloeT oseTis avtonomiuri respublikis
uzenaes sabWos.............................................................................................................................340
werili ruseTis prezidents ....................................................................................... 342
gaeros generalur mdivans baton xavier peres de kueliars,
msoflios xalxebsa da palamentebs..................................................................... 343
yaraCevski, sabWoebis saxli, yaraCaeli xalxis
sazogadoebriv-politikur organizacias „jamagaTs“ ................. 345
saqarTvelos respublikis prezidenti zviad gamsaxurdia
upasuxebs JurnalistTa da telemayurebelTa kiTxvebs.............. 347
ssr kavSiris prezidents baton m.s. gorbaCovs ....................................... 366
erovnuli gvardiis nawils, romelic ar emorCileba
saxelmwifo xelisuflebas ............................................................................................ 367
prezidentis saaTi saqarTvelos respublikis
prezidenti batoni zviad gamsaxurdia upasuxebs
telemayurebelTa SekiTxvebs 1991 wlis 15 noemberi......................... 369
saqarTvelos Tavisi gza aqvs respublikis prezidenti
b-ni zviad gamsaxurdia pasuxobs gazeT „gruzia-speqtris“
mTavari redaqtoris SekiTxvebs ............................................................................. 390
mis aRmatebulebas baton aiaz mutalibovs azerbaijanis
respublikis prezidents, mis aRmatebulebas baton
levon ter-petrosians, somxeTis respublikis prezidents ...... 396
ukrainaSi mcxovrebi yvela qarTvelisadmi............................................... 398
Sida qarTlSi Seqmnili mdgomareobis Sesaxeb ...................................... 399
saqarTvelos teritoriaze dislocirebuli sabWoTa
8
kavSiris Tavdacvis saministros, Sinagan saqmeTa
saministrosa da sasazRvro jarebis nawilebisa
da qvedanayofebis piradi Semadgenlobisadmi ...................................... 401
mis aRmatebulebas baton boris elcins, ruseTi
sfs respublikis prezidents ......................................................................................404
satelevizio nacnoboba saqarTvelos respublikis
prezidentis baton zviad gamsaxurdias saubari
centraluri televiziis JurnalistTan
baton urmas otTan .................................................................................................................405
momavali Cvenia saqarTvelos respublikis prezidenti
mimarTva qarTvel ers ........................................................................................................ 421
zviad gamsaxurdias interviu amerikis telekompania
si-en-en-is korespondentebs .......................................................................................... 423
bibliografiuli saZiebeli:........................................................................................426
9
• 1991 wlis 9 aprils saqarTvelos uzenaesi sabWos mier
miRebuli iqna dadgenileba „saqarTvelos prezidentis Ta-
namdebobis SemoRebis Sesaxeb“.
• 1991 wlis 14 aprils, saqarTvelos respublikis uzen-
aesi sabWos dadgenilebiT, zviad gamsaxurdia arCeul iqna
saqarTvelos respublikis prezidentad.
• 1991 wlis 26 maiss Catarda saqarTvelos respublik-
is prezidentis saerTo-saxalxo arCevnebi. amomrCevelTa
saerTo ricxvidan (3 550 371) arCevnebSi monawileoba miiRo
amomrCevelTa 83,59 procentma. arCevnebSi monawileTa 86,52
procentma xma misca zviad gamsaxurdias.
• 1991 wlis 26 agvistos Seiqmna saqarTvelos respublik-
is ministrTa kabineti. daarsda saqarTvelos premier-minis-
tris posti. aRmasrulebeli xelisuflebis sistemis gar-
daqmnis Sedegad mTavrobis meTauri gaxda saqarTvelos
prezidenti.
• 1991 wlis 15 seqtembers saqarTvelos respublikis
uzenaesi sabWos dadgenilebiT saqarTvelos respublikis
teritoriaze ganlagebuli ssr kavSiris SeiaraRebuli Za-
lebi gamocxadda saokupacio samxedro Zalad da daisva saqa-
rTvelos respublikis teritoriidan misi gayvanis sakiTxi.
• 1991 wlis oqtomberSi prezidentma miiRo dadgenile-
ba respublikaSi sagangebo mdgomareobis gamocxadebis Ses-
axeb.
• 1991wlis dekembridan kanonier xelisuflebas da saqa-
rTvelos prezidents SeiaraRebuli opoziciuri Zalebi
daupirispirdnen. daiwyo samxedro gadatrialeba.
II tomSi mocemulia saqarTvelos respublikis preziden-

tis zviad gamsaxurdias oficialuri mimarTvebi, gancxade-
bebi, mniSvnelovani dadgenilebebi, brZanebulebebi, gamosv-
lebi, interviuebi, gamoqveynebuli 1991 wlis aprilidan
1992 wlis ianvramde gazeTebSi „saqarTvelos respublika“,
“respublika“, “TvalTai“, „Sansi“, “eri“.
Semdgenlisagan
10
saqarTvelos respublikis uzenaesi
sabWos pirveli sesiis sagangebo sxdoma
14 aprils gaimarTa saqarTvelos pirveli mowvevis

uzenaesi sabWos pirveli sxdoma, romelic gaxsna misma
Tavmjdomarem, batonma zviad gamsaxurdiam.
dRis wesrigSi pirvel sakiTxze – saqarTvelos re-
spublikis prezidentis Tanamdebobis SemoRebis Sesax-
eb ilaparaka uzenaesi sabWos Tavmjdomaris pirvelma
moadgilem akaki asaTianma. man Tqva, Tu raoden saWiroa
am Tanamdebobis dauyovnebliv SemoReba da xazgasmiT
aRniSna, rom namdvili TavisuflebisaTvis, qarTve-
li xalxis brZolis am etapze gansakuTrebiT saWiroa
qveynis saSinao da sagareo politikas warmarTavdes
prezidenti, romelsac udidesi uflebamosilebani da
pasuxismgebloba ekisreba xalxis winaSe saxelmwifos
saqmis viTarebisaTvis.
Semdeg sityva mieca saqarTvelos respublikis
iusticiis ministrs joni xecurians, romelmac war-
moadgina kanonproeqti prezidentis Tanamdebobis Se-
moRebis da amasTan dakavSirebiT saqarTvelos respub-
likis konstituciaSi cvlilebebisa da damatebebis
Setanis Sesaxeb. azrTa gaziarebaSi monawileobdnen
deputatebi: akaki boboxiZe, apolon silagaZe, mindia
saluqvaZe, daviT kupreiSvili, emzar goguaZe, lo-
vard tuxaSvili, Tedo niniZe, eldar Sengelaia, akaki
asaTiani, nodar naTaZe, ramaz surmaniZe, aleqsandre
qobelaSvili, levan aleqsiZe, roman gociriZe, ale-
qsandre SuSanaSvili, Teimuraz qoriZe, nugzar molo-
dinaSvili, bakur gulua, gela CorgolaSvili, Tedo
paataSvili da sxvebi.
uzenaesma sabWom erTxmad miiRo kanoni preziden-
tis Tanamdebobis SemoRebisa da amasTan dakavSirebiT,
saqarTvelos konstituciaSi cvlilebebisa da damate-
bebis Setanis Sesaxeb.
saqarTvelos respublikis prezidentis arCevis
11
sakiTxze ilaparaka batonma akaki asaTianma. „mrgvali
magida – Tavisufali saqarTvelos“ blokSi Semavali
politikuri organizaciebis saxeliT, man am Tanamde-
bobaze daasaxela saqarTvelos respublikis uzenaesi
sabWos Tavmjdomaris baton zviad gamsaxurdias kan-
didatura.
sxva kandidaturebi ar dausaxelebiaT. Ria kenWisy-
riT uzenaesma sabWom zviad gamsaxurdia erTxmad air-
Cia saqarTvelos respublikis prezidentad.
taSis grialSi tribunaze avida batoni zviad
gamsaxurdia. man madloba gadaixada ndobisaTvis da
xazgasmiT aRniSna, rom Segnebuli aqvs udidesi pasux-
ismgebloba, aRuTqva damswreT, rom Zal-Rones ar dai-
Surebs qarTveli xalxis sanukvari ocnebis – samSob-
los Tavisuflebisa da damoukideblobis misaRwevad.
... uzenaesma sabWom pirveli wakiTxviT miiRo saqa-
rTvelos respublikis prezidentis arCevis kanoni,
romlis Tanaxmad 1991 wlis 26 maiss gaimarTeba
prezidentis pirveli, sayovelTao arCevnebi faru-
li kenWisyriT, Tanaswori da pirdapiri saarCevno
uflebis safuZvelze...
saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos pirveli sesiis sagange-

bo sxdoma / zviad gamsaxurdia // saqarTvelos respublika. - 1991.
- 16 aprili. - #73 (93). - 1gv.
12
zviad gamsaxurdia
„Cven ar vcnobT saqarTvelos,
rogorc sabWoTa kavSiris wevrs!“
radiosadgur „amerikis xmis“

korespondentisaTvis
micemuli interviudan
5 aprili 1991 weli
„amerikis xmis“ korespondentma mark hopkinsma in-

terviu CamoarTva saqarTvelos prezidents, baton
zviad gamsaxurdias, romelmac ganacxada, rom mis mTav-
robas mxari dauWira amomrCevelTa didma umravleso-
bam damoukideblobisaTvis gamarTul referendumSi
da igi Txovs ucxo qveynebs saqarTvelos diplomatiur
cnobas.
saqarTvelos prezidentma zviad gamsaxurdiam,
ganacxada, rom mas ganzraxuli aqvs gaaZlieros is,
rac, rogorc igi ambobs, ukve aris saqarTvelos da-
moukidebeli respublika da amis gakeTeba surs imiT,
rom TxovniT mimarTavs SeerTebul Statebsa da ev-
ropis qveynebs, mimdinare wels diplomatiurad cnon
saqarTvelo. batonma gamsaxurdiam Tqva, rom oTxSa-
baTs man werili gaugzavna prezident jorj buSs da
Txovs, rom SeerTebuli Statebi Caerios saqmeSi gor-
baCovTan, raTa Tavidan iqnes acilebuli saqarTvelos
mimarT Semdgomi Zalmomreoba. saqarTvelo axla mocu-
lia imiT, rac baton gamsaxurdias Tanaxmad aris samo-
qalaqo omi am respublikaSi qarTvelebsa da yofil
samxreT oseTis regionis mcire mosaxleobas Soris.
osebi moskovisaken iyurebian dacvisaTvis. batonma
gamsaxurdiam ganacxada, rom sabWoTa kavSiris Sinagan
saqmeTa saministros sagangebo Zalebis aTasi jariska-
ci iyo gagzavnili saqarTveloSi, raTa ganaiaraRon
qarTuli milicia samxreT oseTis regionSi. gamsaxur-
13
dia ambobs, rom iq aris 200 milicieli, romelic icavs
qarTul soflebs samxreT oseTSi, man sakdesis cnoba
daaxasiaTa, rogorc tyuili, rom TiTqos 12 aTasma qa-
rTvelma alya Semoartya samxreT oseTis dedaqalaq
cxinvals, batonma gamsaxurdiam Tqva:
- axla, me mivmarTav baton jorj buSs, e.w. samx-
reT oseTSi arsebuli mdgomareobis Sesaxeb da vwer
werilSi, rom moskovma SesaZloa, gamoiyenos Zala
saqarTvelos winaaRmdeg da mimarTos samxedro agre-
sias. me vTxov baton buSs, dagvexmaros da moaxdinos
dawola baton gorbaCovze, rom man ar moawyos axali
agresia saqarTvelos winaaRmdeg.
batonma gamsaxurdiam ganacxada, rom saqarTvelos
milicia ar Caabarebs iaraRs da igi SiSobs, rom saqa-
rTveloSi meti sabWoTa jarebis gagzavnis gamo adg-
ili eqneba met Zalmomreobas. 2 wlis win 20 qarTveli
daiRupa da uamravi daiWra, rodesac sabWoTa jarebma
ieriSi miitanes mSvidobian demonstrantebze Tbilis-
Si. batonma gamsaxurdiam Tqva, rom saqarTvelo aris
damoukidebeli saxelmwifo. man ganacxada:
Cven ar vcnobT sabWoTa konstitucias, Cven gvaqvs
sakuTari konstitucia. Cven ar vcnobT saqarTvelos,
rogorc sabWoTa kavSiris wevrs. iuridiulad igi
aris damoukidebeli saxelmwifo, radgan damoukide-
blobis deklaracias jer kidev aqvs iuridiuli Zala.
batonma gamsaxurdiam ganacxada, rom mas surs gaemg-
zavros moskovSi da Sexvdes prezident gorbaCovs. igi
mzadaa sabWoTa centralur mTavrobasTan mosalapar-
akeblad saqarTvelos damoukideblobisa da sabWoTa
jarebis saqarTvelodan gayvanis Sesaxeb. prezidentma
gamsaxurdiam Tqva, rom Tumca saqarTvelo aris patara
respublika, magram mTavroba imedovnebs, rom saqarT-
velo miizidavs ucxoeTidan kapitaldabandebebsa da
ganaviTarebs turizms Tavisi ekonomikis ganviTare-
bisaTvis. man dasZina, rom saqarTvelo daamyarebs
ekonomikur kavSirebs sxva sabWoTa respublikebTan
14
uzarmazari ruseTis federaciuli respublikis CaT-
vliT. man daamata, rom urTierToba damyardeba cen-
traluri sabWoTa mTavrobisagan damoukideblad.
xazs usvamda ra mis damoukideblobas, prezidentma
gamsaxurdiam ganacxada, rom mimdinare wels saqarT-
velo, agreTve, Txovs gaerTianebuli erebis organi-
zacias, rom diplomatiurad cnos saqarTvelo da man
miuTiTa imaze, rom sabWoTa respublikebs ukrainasa
da belorusias amJamad aqvT adgili gaerTianebuli
erebis organizaciaSi.
(radiosadguris stili daculia)
„Cven ar vcnobT saqarTvelos, rogorc sabWoTa kavSiris wevrs!“ :

radiosadgur „amerikis xmis“ korespondentisaTvis micemuli in-
terviudan / gamsaxurdia zviad ; [Caiwera] mark hopkinsma // respub-
lika. - 1991. - 16 aprili. - #14/47. - 4gv.
15
Cven gavimarjvebT!
mamuliSvilno, qarTvelno, georgianno! qriste

aRsdga! gilocavT saqarTvelos damoukideblobis aR-
dgenas. Zvirfaso dano da Zmano, dae, iyos es dRe da-
sawyisi qarTveli eris konsolidaciisa, erT muStad
Sekvrisa Sinauri da gareSe mtris winaaRmdeg. dRvan-
deli dRe cremlnarevi sixarulis dRea. marTalia,
Cven cremli ar SegvSrobia Tvalze - 9 aprils wame-
bulTa glova, samaCabloSi wamebulTa glova dResac
grZeldeba. magram ufalma mogvivlina es dRe, viTarca
dRe cremlnarevi sixarulisa. aseTi iyo saqarTvelos
istoria, es iyo ekliani gziT svla WeSmaritebisaken,
saRmrTo siyvarulisaken, saqarTvelos gza ekliani
gzaa qristes jvarcmisa, daflvisa da gardauvali
aRdgomisa. am dRes didi dafiqreba gvmarTebs, didi
urTierTsiyvaruli, didi patieba, miteveba, rameTu
ar ars kaci, romelic cxondes da ara scodos. gavxe-
doT am mZime gzas, romelic gvelodeba da moiTxovs
Cvengan did darazmulobas, Sromas, urTierTgatanas
am udiades Jams.
qristianulad vidodiT Cven istoriis uZneles
gzaze da mudam qristes mcnebis erTgulebiT viaroT.
religiam da zneobam moiyvana dRevandel dRemde qa-
rTveli eri.
Cven gavimarjvebT!
gaumarjos damoukidebel saqarTvelos!
„Cven gavimarjvebT!“ / gamsaxurdia z. // respublika. – 1991. – 16

aprili. - #14/47. – 9 gv.
16
saqarTvelos respublikis prezidentis ba-
ton zviad gamsaxurdias interviu iaponiis
telekompania „fujis“ korespondentTan
iaponiis telekompania „fujim“ Tavis sainfor-

macio programaSi monawileoba sTxova saqarTvelos
respublikis prezidents baton zviad gamsaxurdias
da ai, 16 aprils saqarTvelos respublikis uzenaesi
sabWos sxdomaTa darbazSi Sesdga dapirebuli inter-
viu, romelic cocxlad CaerTo „fujis“ sainformacio
programaSi.
gTavazobT am intervius:
– Cven gamovacxadeT saqarTvelos saxelmwifoe-

brivi damoukideblobis aRdgena da mivmarTeT msofli-
os yvela qveyanasa da saxelmwifos, cnon saqarTvelo,
rogorc damoukidebeli saxelmwifo da saerTaSori-
so samarTlis obieqti. Cveni mizania aRvadginoT Cveni
saxelmwifoebrivi damoukidebloba, romelic davkar-
geT 1921 wels sabWoTa ruseTis armiis mier aneqsiis Se-
degad. axla bevri problemis winaSe vdgavarT, radgan
moskovs, centrs ar surs oficialuri kavSiri CvenTan
da ar unda aRiaros Cveni damoukidebloba.
– Tqveni azriT, rogori iqneba sabWoTa kavSiris
momavali?
– 15 aprils gaimarTa sruliad sakavSiro
sagaficvo komitetis Sekreba. moskovis saolqo sabWo-
Si ganixiles sakiTxi, Tu vis unda gadaeces Zalaufle-
ba gorbaCovis Semdeg. ase, rom gorbaCovis gadadgoma
gadawyvetilia. axla sagaficvo komiteti fiqrobs Se-
qmnas axali federaciis tipis sabWo an axali koalici-
uri mTavroba, romelSic Sevlen respublikis sazo-
gadoebis warmomadgenlebi. amJamad moskovs ar hyavs
xelisufleba.
– Cveni xelmZRvaneli ucxoeTSi gaemgzavra: gor-
baCovi iaponiaSi, pavlovi inglisSi Cavida, elcini ki
17
– safrangeTSi.
– samxreT oseTis situaciaze ras fiqrobT?
– e.w. samxreT oseTis problema xelovnurad aris
inspirirebuli moskovis mier. moskovi da gorbaCovi
am problemas iyeneben Cvens winaaRmdeg. isini saqarT-
velos imitom sjian, rom damoukideblobisaTvis ibrZ-
vis. damoukideblobis deklaraciis gamoyenebisTanave
e.w. samxreT oseTSi damatebiTi SenaerTebi Semoiy-
vanes. situacia dRiTi dRe uaresdeba. es moskovis
damsjeli operaciaa. osi eqstremistebi moqmedeben
moskovis mxardaWeriT.
– rogor fiqrobT, ra gziT mogvardeba sakiTxi?
– sanam centri iarsebebs, problema ver gadai-
Wreba.
– Tu jarebs gaiyvanen?
– Tuki gaiyvanen jarebs e.w. „samxreT oseTidan“,
maSin yvelaferi mogvardeba.
– es rodis moxdeba?
– Cven exla daviwyeT sayovelTao gaficva da gam-
ovacxadeT erovnuli daumorCilebloba sabWoTa jar-
ebis gayvanis moTxovniT.
– fiqrobT, rom es gaficva zegavlenas moaxdens
moskovze?
– moaxdens, radgan igi sabWoTa ekonomikis paral-
izebas gamoiwvevs.
– rogor fiqrobT, romeli prezidenti
gadaarCens sabWoTa kavSirs?
– verc erTi. sabWoTa kavSiri unda daiSalos. yve-
la respublikam damoukidebloba unda moipovos. esaa
gza xsnisa. verc erTi prezidenti ver uSvelis sabWo-
Ta kavSirs.
– ruseTis liderze ras gvetyviT? vin aris Sesaf-
erisi am postisaTvis?
– elcini. aqve unda giTxraT, rom mivesalmebi
iaponel Jurnalistebs saqarTveloSi. magram raoden
maocebs is faqti, rom oficialuri iaponia ar iCens
18
interess saqarTvelos mimarT. moskovidan iaponiis
saelCos warmomadgenelic ki ar Camosula CvenTan. Cven
gvsurs kontaqti gvqondes ara marto JurnalistebTan,
aramed iaponiis oficialur wevrebTanac. (wreebTan?
red. SeniSvna) es Cveni survilia.
– Tqveni ekonomikuri struqtura... rogori iqne-
ba igi momavalSi?
– ekonomikuri kavSirebi gvaqvs sxvadasxva
qveynebTan, sabWoTa kavSiris respublikebTanac. Cve-
ni ekonomika gaumjobesdeba sruli damoukideblobis
mopovebis Semdeg. roca saqarTvelo Tavs daaRwevs
izolacias. sabWoTa kavSirma saqarTvelos izoli-
reba moaxdina msoflioSi mimdinare ekonomikuri
procesebisagan. Cven vimedovnebT, rom mdgomareoba
gamoswordeba, magram iseTma qveyanam, rogoric aris
iaponia, mxari unda dauWiros respublikebs da ara
centrs. ase ufro ukeTesi iqneba.
– Tqven bevri specifikuri saSinao problema
gaqvT. Tu gaqvT programa maT dasaZlevad?
– gvaqvs, ra Tqma unda. es programa efuZneba Tav-
isufal sabazro ekonomikas da aris antisocialistu-
ri.
– rogor afasebT sabWoTa ekonomikis 73 wlian pe-
riods?
– es aris sruli dangreva. dRes sabWoTa kavSiri
krizissa da ngrevas ganicdis. arsebuli ekonomikuri
sistemis gamoa es yvelaferi. sistema unda Seicvalos.
– rogor fiqrobT, ram unda ganapirobos sruli
ekonomikuri da politikuri damoukideblobis miRwe-
va?
– es damokidebulia dasavleTis qveynebis aqtiur
mxardaWerasa da sabWoTa kavSirSi mimdinare politi-
kuri procesebis swor gagebaze.
– axla xelsayreli situaciaa saqarTvelos da-
moukideblobis mopovebisaTvis?
– diax, vfiqrob, amisaTvis saukeTeso pirobebia.
19
axla yvela respublika ibrZvis damoukideblobisaT-
vis da centric aRar aris iseT Zlieri, rom SeebrZo-
los am moZraobas.
– zogierTi Jurnalisti moskovSi ambobs, rom Ta-
vdapirvelad gorbaCovma daiwyo liberalizacia...
– diax, magram igi iZulebuli gaxda daewyo. dasav-
leTis qveynebma, uwinaresad ki, amerikis SeerTebulma
Statebma, aiZula igi daewyo es procesi. amerikam dai-
wyo gardaqmna da ara gorbaCovma.
– gmadlobT interviusaTvis.
saqarTvelos respublikis prezidentis baton zviad gamsaxurdias

interviu iaponiis telekompania „fujis“ korespondentTan // saqa-
rTvelos respublika. – 1991. - 18 aprili. - #75(95). - 1gv.
20
saqarTvelos respublikis kanoni
cxinvalisa da yornisis raionebis
gauqmebis Sesaxeb
saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWo adgens:
1. gauqmdes cxinvalis raioni da misi teritoria

SeuerTdes goris raions.
2. gauqmdes yornisis raioni da misi teritoria

SeuerTdes qarelis raions.
3. amoRebul iqnes saqarTvelos respublikis kon-

stituciis (ZiriTadi kanonis) 71-e muxlidan sityvebi
„yornisis“ da „cxinvalis“.

zviad gamsaxurdia
Tbilisi, 1991 wlis 27 aprili
saqarTvelos respublikis kanoni cxinvalisa da yornisis

raionebis gauqmebis Sesaxeb // saqarTvelos respublika. - 1991. -
30 aprili. - #83 (103). - 1gv.
21
baton zviad gamsaxurdias gamosvla
saqarTvelos televiziiT
1991 wlis 28 aprils
saRamo mSvidobisa, Zvirfaso telemayureblebo!

pirvel yovlisa, minda madloba movaxseno saqarT-
velos mosaxleobas bolo xanebSi aRmoCenili didi mx-
ardaWerisaTvis, referendumSi monawileobisaTvis, im
milocvebisaTvis, romlebic gamoagzavnes damoukide-
blobis gamocxadebasTan dakavSirebiT calkeulma
pirebma, dawesebulebebma, organizaciebma da agreTve
imaT, vinc warmoadgines mxardamWerTa siebi.
dRevandeli Cemi gamosvla dakavSirebulia „mrgva-
li magidis“ blokis mier Cems wardgenasTan saqarT-
velos prezidentobis kandidatad. garkveuli gage-
biT msurs ganvmarto zogierTi ram, gansakuTrebiT
Cveni oponentebis gamosvlasTan dakavSirebiT. msurs
aRvniSno uwinares yovlisa, rom ar minda vtovebde
STabeWdilebas iseTi adamianisas, romlis cxovrebis
umTavresi mizani prezidentobaa. arasodes mqonia
aseTi miznebi. es yvelam kargad icis, vinc ase Tu ise
micnobs. magram qveynis mdgomareobam, Cveni eris dRe-
vandelma viTarebam ganapiroba es yovelive. guSin Cven
movismineT Cveni oponentebis gamosvlebi. iq iyo yalbi
sayvedurebi Cvens mimarT da „mrgvali magidis“ blokis
mimarT, gadakruli sityvebi, romlebzec msurs mogax-
senoT Semdegi: pirvel rigSi, saubari iyo fasebis
zrdaze da ekonomikur krizisze. is adamianebi, rom-
lebic saubroben saqarTveloSi Seqmnil mZime ekono-
mikur viTarebaze, cxovrebis donis dacemaze, ratom-
Rac arasodes ar axseneben mTavar mizezs – kremls da
sabWoTa imperias, romlis SemadgenlobaSic jerjero-
biT iZulebiT vimyofebiT da cdiloben gadmoitanon
braldebebis mTeli simZime saqarTvelos dRevandel
xelisuflebaze, mTavrobaze – amas sCadian upirveles
22
yovlisa, swored kremlis mociqulebi, romelTa miza-
nia diskreditacia Cveni xelisuflebisa da Cveni mTav-
robisa. sinamdvileSi, sanam saqarTvelo warmoadgens
nawils centralizebuli sabWoTa imperiisa, sadac Cve-
ni ekonomika imyofeba izolaciaSi, realuri ekonomi-
kuri Zvrebi warmoudgenelia. sanam Cvens respublikas
ar eqneba ekonomikuri sazRvrebi, romlebic dagvi-
cavs centris TviTnebobisagan, cxovrebis donis mniS-
vnelovnad gaumjobeseba SeuZlebelia, magram Cveni
qveyana midis sruli damoukideblobisaken. damoukide-
blobis deklaracia pirveli realuri nabiji gaxlavT
amisi. zogi politikosi ukiJinebs dRes Cvens xelisu-
flebas arasakmaris elastiurobas. guSin iyo saubari
imaze, rom saWiroa ufro meti elastiuroba centrTan
urTierTobaSi. saWiroa iseTi politikosi, romelic
ufro meti elastiuri iqneba. vTqvaT, ufro metad mo-
ergeba kremlis politikas. maSin gamodis, rom yvelaze
kargi gamosavali iqneba, Tu davTmobT Cvens princi-
pebs, xels aviRebT damoukideblobisaTvis brZolaze
da xels movawerT samokavSireo xelSekrulebas. ma-
gram es iqneba Ralati Cveni idealebisa, Cveni princi-
pebisa, da me mgoni, qarTveli eri amas ar moiwonebs.
ase, rom Cvens winaSea arCevani erTi mxriv, erovnuli
da samoqalaqo daumorCilebloba, romelic Cven gamo-
vacxadeT da romlis mizanic aris sruli da saboloo
damoukideblobis miRweva da meore mxriv, kremlTan
da centrTan elastiuri damokidebuleba, Semgueb-
loba da saboloo angariSiT eris Ralati. me mgoni,
arCevani gakeTebulia. dRes veraviTari demagogiiT
veravin ver daarwmunebs qarTvel ers, rom pirveli
gza ar aris swori da meore gzas unda daadges.
ase rom, vinc saubrobs imaze, rom saqarTveloSi
ekonomikuri mdgomareoba gauaresebulia, uwinares
yovlisa unda isaubros yovelive amis mizezebze da es
mizezi gaxlavT Cveni ukompromiso brZola damoukide-
blobisaTvis, romelsac Cven ar gadavuxvevT. Cveni is-
23
toria, Cveni winaprebis idealebi swored amasTan iyo
dakavSirebuli. saqarTvelo yovelTvis icavda Tavis
damoukideblobas, Tavis sarwmunoebas da is tragiku-
li istoria, romelic saqarTvelos aqvs, ar iqneboda
esoden tragikuli, mas rom uari eTqva sarwmunoebaze,
Tavis erovnul TviTmyofadobaze, ar ebrZola Tavisu-
flebisaTvis. aseve aris dResac. Cven rom xeli aviRoT
Cvens rwmenaze, Cvens erovnebaze, maSin centri didi
sixaruliT gamogviwvdis xels. magram Cveni principebi
amis uflebas ar mogvcems. saubaria dRes, agreTve, Cve-
ni oponentebis mxriv imaze, rom miwis kerZo mflobe-
lobaSi gadacema dauyovnebliv ar moxda. amasTan daka-
vSirebiT isev vimeoreb, rom saWiroa jer moqalaqeobis
kanonis SemoReba. is, vinc dRes qadagebs miwis kerZo
sakuTrebaSi gadacemaze moqalaqeobis kanonis ga-
reSe, saqarTvelos mteria, namdvili moRalatea Cveni
erovnuli interesebisa. jer unda gvqondes moqalaqe-
obis kanoni, romelic amJamad muSavdeba, xolo Semdeg
kanoni miwis Sesaxeb, miwis kodeqsi. ai, amis mere unda
daviwyoT miwis gadacema kerZo sakuTrebad. magram
amisaTvis saWiroa uwinares yovlisa, damoukidebeli
saqarTvelos saerTaSoriso poziciebis ganmtkiceba,
Sinagani stabiluroba da aucileblad diplomatiuri
aRiareba Cveni qveynisa erTi an ori saxelmwifos mier,
winaaRmdeg SemTxvevaSi moqalaqeobis kanonis SemoReba
garTuldeba garkveuli Sinapolitikuri da sagareo
politikuri mizezebis gamo. ai, es gaxlavT urTierT-
dakavSirebuli miwis sakiTxi moqalaqeobis sakiTxTan.
– rasakvirvelia, oponentebis azris mosasmenad Cven
mzada varT, magram yvelas vTxovT, rom prezidentis
postisTvis brZolas nu gadavaqcevT saqarTvelos res-
publikis diskreditaciad da Cveni erovnuli ineter-
esebis xelyofad. Cveni oponentebi amboben agreTve,
TiTqos Cven erovnuli daumorCileblobis gamocxa-
debiT TviTblokadas veweodeT. esec demagogiuri da
provokaciuli gancxadebaa, vinaidan cnobilia, Tu ra
24
did zians ayenebs Cvens mier gamocxadebuli erovnuli
da samoqalaqo daumorCilebloba upirveles yovli-
sa sabWoTa ekonomikas, razedac metyveleben is wer-
ilebi da depeSebi, romlebic modis saqarTveloSi
centridan. upirveles yovlisa, aRsaniSnavia ssrk-s
ministrTa sabWos Tavmjdomaris moadgilis doguJiev-
is telegrama, sadac naTqvamia, rom sabWoTa ekonomi-
kas udidesi ziani miayena Cvenma rkinigzelTa gafic-
vam. doguJievi kategoriulad moiTxovs am gaficvis
Sewyvetas, sxvadasxva sawarmoebidanac modis depeSe-
bi. yovelive es gamoqveyndeba presaSi. marTlia, arc is
aris dasamali, rom Cveni ekonomikis interesebic zian-
deba, magram msxverplis gareSe Tavisufleba aravis
moupovebia. amitom gTxovT, nu ahyvebiT demagogebis
mowodebebs, kapitulantebis mowodebebs, rom xeli
aviRoT Cvens brZolaze da davnebdeT kremls. ase rom,
aq elastiurobis gamovlineba da yovelgvari lavire-
ba migviyvans mxolod erovnuli interesebis Ralat-
amde. Cven ar vapirebT gadavuxvioT im gezs, romelic
aviReT damoukidebeli saqarTvelos aRorZinebisaT-
vis brZolaSi.
iyo agreTve garkveuli sayvedurebi imasTan daka-
vSirebiT, TiTqos saqarTvelos uzenaesi sabWo erT-
partiulia. esec aSkara da uxeSi ciliswamebaa. iq
gaxlavT mravali partia warmodgenili, mravali or-
ganizacia. iq aris sruli Tavisufleba Sexedulebebi-
sa, poziciebisa; araviTari Zaldataneba, araviTari
SezRudva, araviTari reglamentireba ar xdeba aravi-
si, yvela Tavisuflad gamoTqvams Tavis Sexedulebas
da imarjvebs mxolod is azri, romelsac mxars uWers
didi umravlesoba da misaRebia parlamentisa da er-
isaTvis. raime arademokratiulis dabraleba Cveni
parlamentisaTvis, Cveni xelisuflebisaTvis me mgoni,
gaumarTlebelia. gaumarTlebelia agreTve braldeba
imis Sesaxeb, TiTqos kulturis saqmeebSi vereviT. ar-
aviTari Careva ar xdeba. Careva xdeba mxolod maSin,
25
Tu esa Tu is kulturuli dawesebuleba gamoavlens
raime mZime finansur darRvevebs, korufcias – sxva
araviTari ideuri diqtati, araviTari cenzura ar
arsebobs, araviTari Tavsmoxveva raime ideologii-
sa. axla unda mogaxsenoT, rom aris realuri safrTxe
prezidentis arCevnebis CaSlisa, centri ukve emzade-
ba saamisod, vinaidan es miaCnia udides safrTxed Ta-
visi mmarTvelobisaTvis. me mgonia, gacilebiT ufro
didi mcdelobebi iqneba, vidre iyo referendumis
SemTxvevaSi, an damoukideblobis gamocxadebis SemTx-
vevaSi. ukve emzadebian amisaTvis, ukve dawyebulia
cdebi destabilizaciisa. gansakuTrebiT avtonomiur
regionebSi. Cven yovelgvari Zalebi unda gamoviyenoT
imisTvis, rom ar davuSvaT destabilizacia. SesaZloa,
ai am sayovelTo destabilizaciis mcdelobiT moin-
domon CaSla prezidentis arCevnebisa, aris ukve amis
monacemebi. Cven ufro detalurad mogaxsenebT imis
Sesaxeb, Tu ratom ar aZlevs kremls xels es arCevnebi.
imis gamo, rom mas ar surs saqarTvelos hyavdes xalx-
is mier arCeuli prezidenti, vinaidan es ganamtkicebs
saqarTvelos poziciebs saerTaSoriso asparezze da
daaCqarebs saqarTvelos cnobas – diplomatiur cnobas
msoflios saxelmwifoebis mier. ai, am mizeziT yovel-
gvar zomebs Rebuloben, rom ar dauSvan saqarTvelo-
Si es arCevnebi, magram qarTveli eri unda dairazmos
da miaRwios am arCevnebis Catarebas. Camovlen saer-
TaSoriso meTvalyureebi msoflios mravali qveyni-
dan, dasavleTis qveynebidan, amerikidan, albaT, es
gaarTulebs saqmes im ZalebisaTvis, romlebsac surT
destabilizaciis gamowveva. magram manamde Cven unda
vecadoT, rom ar moxdes destabilizacia. sapreziden-
to arCevnebi imdenadve mniSvnelovania saqarTvelo-
saTvis, rogorc referendumi da rogorc damoukide-
blobis deklaracia. safrTxe, rasakvirvelia, kidev
imaSi mdgomareobs, rom jer kidev aris damnaSaveobis
calkeuli gamovlinebebi saqarTveloSi da Tu rame sa-
26
frTxe emuqreba Cvens ers, es aris zneobrivi TavaSve-
buloba, damnaSaveobis zrda, rasac unda davupirisp-
iroT aucileblad didi Zalisxmeva. Cveni eklesia
ufro aqtiurad unda amoqmeddes da ufro metad unda
SeebrZolos yovelive amas. Cemis azriT, yvela ubed-
urebis mizezi istoriulad, dResac ara marto Cveni,
saerTod mTeli kacobriobisa am zneobriv TavaSveb-
ulobaSia, rasac, rasakvirvelia, unda movuaroT mTe-
li ZalebiT. damnaSaveoba yvela qveyanaSi gavrcele-
bulia, magram samwuxaroa, roca damnaSaveTa samyaros
mxarSi amoudgeba inteligenciis nawili da cdilobs
raRaciT gamarTlebas ama Tu im pirTa moqmedebisas, es
yovelive Seuwynarebelia.
saprezidento arCevnebis Catareba yvelaze metad
mizanSewonilad vcaniT swored 26 maiss, vinaidan 26
maisi, rogorc mogexsenebaT, aris saqarTvelos saxelm-
wifoebriobis aRdgenis dRe. am dRisTvis unda vemzad-
oT, raTa vaCvenoT ucxoel stumrebs, Tu rogor aRniS-
navs qarTveli eri damoukideblobis dRes da rogor
ibrZvis igi damoukideblobisaTvis. Cveni gza saqarT-
velos zneobrivi aRorZinebis gzaa, qristes gzaa. ama-
Si vxedav gadarCenas Cveni erisas.
gvfaravdes RmerTi eklian da mowamebriv gzaze.
gvfaravdes RmerTi damoukideblobis aRdgenis gzaze!

gamosvla saqarTvelos televiziiT 1991 wlis 28 aprils // saqarT-
velos respublika. - 1991. - 1 maisi. - #84 (104). – 1gv.
27
Cerqez (adiReel) xalxebs
Zvirfaso Cerqezo debo da Zmebo!

21 maisi tragikuli TariRia Tqvens istoriaSi,
mTeli kavkasiis istoriaSi. swored 1864 wlis 21 maiss
dasrulda ruseTis imperiis mravalwliani omi kavka-
siis xalxTa dasamorCileblad. am dRes dakarga Cer-
qezeTma Tavisufleba da damoukidebloba.
ruseT-kavkasiis omma mravali aTasi Cerqezisa da
kavkasiis sxva xalxTa warmomadgenlebis sicocxle Sei-
wira. bedma mravaltanjul Cerqezebs kidev erTi mware
gansacdeli moumzada. maSindeli msoflios ori pir-
sisxliani imperiis – ruseTisa da otomanTa imperiebis
– garigebis Sedegad, aseul aTasobiT Cerqezs muhaji-
rTa mware bedi argunes, kavkasiis mSobliuri miwa-wy-
ali daatovebines da iZulebuli gaxades maSindeli
TurqeTis sxvadasxva kuTxeSi gadasaxlebuliyvnen,
nawili ki darCa kavkasiaSi da ruseTis imperiis mier
dapyrobil xalxTa mZime xvedri gaiziara. am droidan,
saukuneze metia, rac axlo aRmosavleTis mraval qvey-
anaSi cxovroben Cerqezebi, romelTac dRemde ar gah-
qrobiaT ocneba samSobloSi dabrunebaze.
qarTveli xalxi didi gulistkiviliT Sexvda Ta-
visuflebismoyvare Cerqez xalxTa tragedias. me-19
saukunis gamoCenilma qarTvelma mwerlebma da sazoga-
do moRvaweebma gamoxates Rrma pativiscema da gulwr-
feli TanagrZnoba keTilSobili da mamaci Cerqezebis
mimarT maTi mSobliuri mxaridan gasaxlebis gamo.
Cvens dros Cerqezma mweralma, saqarTvelos
mkvidrma m. loxvickim (ajuk-gireim) Tavisi SesaniSna-
vi romaniT „mexTatexa“, romlis meore nawilic axlax-
an gamovida TbilisSi, kidev erTxel mwvaved gangvac-
devina CerqezTa tragedia.
qarTveli da Cerqezi xalxebis urTierTobas gul-
wrfeli pativiscema axasiaTebs. qarTvelis warmod-
genaSi Cerqezi mudam iyo da aris rainduli bunebis
28
adamiani, WeSmariti kavkasielis saukeTeso TvisebebiT
damSvenebuli pirovneba.
unda aRiniSnos Cveni saukunis gamoCenil qarTvel
mecnierTa da mweralTa didi daintereseba Cerqezuli
enebiT da kulturiT, istoriiTa da folkloriT.
dRes Cven, qarTvelebi, visac CerqezebTan geneti-
kuri naTesaoba da saerTo kavkasiuri Segneba gvaer-
Tianebs, pativs mivagebT samSoblos TavisuflebisaT-
vis dacemul CerqezTa xsovnas. gvwams, rom kavkasiis
uZveles mkvidrTa – sindebis, kerketebisa da meotebis
– STamomavali Cerqezebi Rirseul adgils daikaveben
kavkasiisa da msoflios xalxTa TanamegobrobaSi.
gvjera, rom qarTvelTa da CerqezTa istoriul
Zmobasa da megobrobas veravin da veraferi SeaCerebs.
es ki mTeli kavkasiis erTianobisa da warmatebebis mt-
kice garantia iqneba.
Zvirfaso Cerqezebo!
RmerTi iyos Tqveni mfarveli samSoblos ukeTesi
momavlisaken Tqvens miswrafebaSi.

zviad gamsaxurdia
Tbilisi. 1991 wlis 9 maisi
mimarTva : Cerqez (adiReel) xalxebs / gamsaxurdia z. // saqarTve-

los respublika. – 1991. - 10 maisi #91 (111). - 1gv.
29
saqarTvelos televiziiT
1991 wlis 8 maiss
Zvirfaso megobrebo!
mogmarTavT saqarTvelos ZirZveli, mravaltanju-
li kuTxis, aWaris mosaxleobas.
rogorc vxedavT, Cveni brZola saqarTvelos da-
moukideblobisaTvis, TavisuflebisaTvis saboloo
fazaSi Sedis. am dros gvmarTebs didi darazmuloba,
maRali pasuxismgebloba da udidesi sifxizle, raTa
Cvenma Zlierma mterma ar miaRwios Tavis sawadels –
Cvens gaTiSvas, Cvens daqsaqsvas am erovnul ganmaTavi-
suflebel brZolaSi. mravali ram aris damokidebuli
yovel CvenTaganze. unda gvaxsovdes, rom Cveni ver-
agi da uaRresad gamocdili mteri flobs situacias
garkveuli gagebiT. igi iyenebs masobrivi informaciis
saSualebebs Cvens winaaRmdeg, iyenebs Tavis agenturas
da xSirad aRwevs Tavis sawadels.
e.w. opozicia, romelic cdilobs Cveni xelisu-
flebis, Cveni erovnuli moZraobis diskreditacias,
xSirad exmareba am mters da Sedegic saxezea – aris
calkeuli gaugebrobani, aris calkeuli eqscesebi,
romelTac SeuZliaT gamoiwvion Cveni gaTiSva, Cveni
erovnuli moZraobis calkeuli warumateblobani.
daviwyebT imiT, rom aWara imTaviTve aqtiuri iyo
Cvens erovnul moZraobaSi da gadamwyvet rols Ta-
maSobda. daviwyeb sul adreuli periodidan, maSin,
rodesac totalitaruli komunisturi xelisuflebis
pirobebSi saqarTvelos erovnulma moZraobam SesZlo
organizeba TbilisSi 14 aprilis mravalaTasiani man-
ifestaciisa, rac warmoudgeneli iyo ssrk-s nebismier
kuTxeSi. Tbilisis demonstracias dauyovnebliv mohy-
va baTumis demonstracia, romelmac daicva qarTuli
ena da im droidan moyolebuli, baTumi aris avangar-
30
di Cveni erovnuli moZraobisa, iseve rogorc mTeli
aWara.
arc aris es gasakviri, megobrebo da Cven sagange-
bod arc unda aRvniSnavdeT, magram amas vambob imis
gamo, rom aris cdebi dRes aWaraSi garkveuli desta-
bilizaciis Seqmnisa.
riTi aris es gamowveuli?
uwinares yovlisa imiT, rom araswori informacie-
bi vrceldeba, Tundac, Cems poziciasTan dakavSire-
biT. kerZod, aWaraSi gavrcelda informacia, rasak-
virvelia, mtruli wyaroebidan gamomdinare, TiTqos
me msurs aWaris avtonomiis gauqmeba da dauyovnebliv
msurs miviRo amisTvis zomebi. es gaxlavT sicrue,
megobrebo, es gaxlavT dezinformacia. sinamdvile-
Si, dawyebuli pirveli sesiidan, rogorc ki gaimar-
jva „mrgvalma magidam“ da saqarTveloSi Seicvala
komunisturi wyobileba, me vqadageb, rom avtonomiis
sakiTxi, es aris saTuTi sakiTxi, es aris xalxis gada-
sawyveti sakiTxi, es aris mosaxleobis nebis gaTvalis-
winebiT gadasawyveti sakiTxi, kerZod, referendumiT.
Tanac xazs vusvam imas, rom es unda gadawyvitos xalx-
ma, kerZod aWaris mosaxleobam mxolod da mxolod, da
aq araviTari daZaleba, araviTari diqtati ar iqneba,
araviTari Tavs moxveva calkeuli Sexedulebebisa,
calkeuli pirebis poziciebisa, Tundac prezidentis
poziciisa da vimeoreb, arasworad iqna gaSuqebuli
Cemi pozicia calkeuli pirebisadmi, ramac gamoiwvia
sakmaod usiamovno Sedegebi. CemTan xSirad modi-
an aWaris sazogadoebis warmomadgenlebi. me yvelas
ganvumartav da ramdenadac vici, isinic ewevian axs-
na-ganmartebiT muSaobas, Tumca, calkeuli cdebi aris
Cveni mtrebisa, rom daamaxinjon Cveni pozicia amasTan
dakavSirebiT. am sakiTxs avtonomiis SenarCunebisa da
arSenarCunebis sakiTxs, ukavSirdeba arCevnebis prob-
lema. rogorc mogexsenebaT, saqarTvelos mravali
ubedureba datyda Tavs. iyo mravali xelisSemSleli
31
piroba da arCevnebi cotaTi gaWianurda. amas daerTo
isic, rom calkeulma wreebma aWaraSi, umetesad axal-
gazrdobam, rasakvirvelia, ara boroti ganzraxviT
iCqares da iyo calkeuli cdebi avtonomiis winaaRm-
deg agitaciisa da mcdelobebi saprotesto aqciebi-
sa, da es aRqmuli iqna, rogorc Cemgan momdinare da
„mrgvali magidis“ politikuri organizaciebisagan
momdinare aqcia, rac ar gaxlavT swori, megobrebo,
es Cems gareSe gakeTda. amasTan dakavSirebiT miiRo
SeniSvna garkveulma organizaciebma da unda iTqvas,
rom saqarTvelos uzenaesi sabWo da piradad me ar
vdgavarT am aqciebis ukan. Cven, rogorc mogexsenebaT
da rogorc araerTgzis gviTqvams, gvsurs mxolod da
mxolod xalxis nebiT gadawydes es umniSvnelovanesi
sakiTxi. rogorc aRvniSne, amas ukavSirdeba agreTve,
arCevnebis problema, aWaris uzenaesi sabWos arCev-
nebis problema. daisva sakiTxi, rom es Catardes ax-
lave, dauyovnebliv. SeiZleba Tu ara es iuridiulad?
yovlad gamoricxulia, megobrebo. amasTan dakav-
SirebiT Tqven mogmarTvT Cveni iusticiis ministri,
saqarTvelos respublikis iusticiis ministri – Tu
ra vadebia saWiro, Tu ramdenad SeuTavsebelia ori
arCevnebis erTad Catareba – saqarTvelos preziden-
tis arCevnebisa da aWaris uzenaesi sabWos arCevnebi-
sa. Cven ar unda davtovoT STabeWdileba danarCen
msoflioze, TiTqos aq ar arian iuridiulad sakmaod
kompetenturi adamianebi Cvens wreebSi da Cvens xeli-
suflebaSi. amitom Cveni mosazrebiT aWaris uzenaesi
sabWos arCevnebi aucileblad unda Catardes da es
arCevnebi unda Catardes prezidentis arCevnebis Sem-
dgom. mxolod, rasakvirvelia, SemWidroebul vadebSi
da rogorc Cans, es arCevnebi – aWaris uzenaesi sabWos
arCevnebi, Catardeba uSualod prezidentis arCev-
nebis Semdgom, ivnisis Sua ricxvebSi. damatebiT, vadis
Sesaxeb Tqven miiRebT informacias. ase rom, me vTxov
wreebs, romlebic amJamad Zabaven situacias aWaraSi
32
arCevnebis moTxovnasTan dakavSirebiT – maT araferi
aqvT asaRelvebeli, yovelgvari brZola dRes uzenaesi
sabWos arCevnebisaTvis es aris Ria karebis mtvreva – es
problemebi gadawyvetilia, yovelive SeTanxmebulia
aWaris xelisuflebasTan da rogorc mogaxseneT, uax-
loes xanaSi, prezidentis arCevnebis Semdgom, es yove-
live ganxorcieldeba. me vTxov yvelas am mZime dReeb-
Si, saqarTvelosaTvis mZime dReebSi, am mZime periodSi
SevkavSirdeT! iyos Cvens Soris didi konsolidacia,
urTierTgageba, raTa ar vaTqmevinoT mtrebs, rom qa-
rTvelebi raRac garkveuli mosazrebebiT an Tundac
religiuri mosazrebebiT urTierTs daupirispirdnen
da aris maT Soris ganxeTqileba, rom isini ar arian er-
Tiani TavisuflebisaTvis brZolaSi, damoukideblo-
bisaTvis brZolaSi. nu davtovebT aseT STabeWdile-
bas msoflioze. kidev erTxel vimeoreb, rom udidesia
Cveni siyvaruli Tqvendami, Cveni Tanadgoma da gvwams,
rom aWara – es ZirZveli kuTxe saqarTvelosi marad
da marad iqneba erTian danarCen saqarTvelosTan da
ibrZolebs saqarTvelos sruli Tavisuflebisa da da-
moukideblobisaTvis CvenTan erTad.
gmadlobT yuradRebisaTvis.

zviad gamsaxurdia
1991 wlis 8 maisi

gamosvla saqarTvelos televiziiT 1991 wlis 8 maiss // saqarTve-
los respublika. - 1991. - 10 maisi. - # 91 (111). - 1gv.
33
13 maiss saqarTvelos uzenaesi sabWos
pres-centris iniciativiT Catarda
baton zviad gamsaxurdias preskonferencia

ucxoeli JurnalistebisaTvis
– arsebobs mosazreba, rom eTnokonfliqtebi in-

spirirebulia moskovis, kerZod, suk-is mier. gaqvT Tu
ara amis damamtkicebeli raime sabuTi?
– amis damamtkicebeli bevri sabuTi da niSani ar-
sebobs. upirveles yovlisa is, rom osi eqstremiste-
bi maragdebian iaraRiT sabWoTa armiisa da Sinagani
jaris mier. isini exmarebian os eqstremistebs qarTu-
li mosaxleobis winaaRmdeg warmoebul omSi. rodesac
apatimreben qarTvelebsa da osebs, osebs, Cveulebriv,
aTavisufleben. arc erTi osi ar zis iq amJamad cixeSi.
osi eqstremistebi sabWoTa Sinagani jarebis tankebSi
sxdebian da Tavs esxmian qarTul soflebs. isini er-
Tad ebrZvian qarTvelebs, samxedro pirebsa da os eqs-
tremistebs. mZevlebad ahyavT qarTuli soflebis mo-
saxleoba. aq igive xdeba, rac somxur soflebSi, sadac
azerbaijanis omoni da sabWoTa armia erTad moqmede-
ben. iseve rogorc azerbaijanSi, sabWoTa armia mxars
uWers azerbaijanis omons, aseve saqarTveloSi igi mx-
ars uWers os eqstremistebs, radganac osi komunisti
eqstremistebi ibrZvian ssrk-sTvis, maT undaT aRadgi-
non sabWoTa xelisufleba da komunisturi reJimi.
– SekiTxva telefoniT daniis televiziidan: ro-
dis apirebs saqarTvelo centrisagan damoukideblad
iqonios sakuTari fuli, jari, sabaJo da damoukideb-
lad SeZlos sazRvrebis dacva?
– pirvel rigSi es damokidebulia imaze, gvaRiare-
ben Tu ara dasavleTis qveynebi damoukidebel saxelm-
wifod.
rodesac centri Cven gvaRiarebs ucxo qveynad, es
34
faqtobrivad diplomatiuri aRiarebis tolfasi iqne-
ba. Cven ukve daviwyeT sakuTari armiis Camoyalibeba,
male daviwyebT fulis moWras da gveqneba sazRvrebic,
magram es yvelaferi iqneba oficialuri aRiarebis
Semdeg.
– vin amaragebs qarTul gvardias?
– Cven amJamad gvyavs mxolod Sinagani jarebi da mas
amaragebs saxelmwifo.
– Tu sworad gavigeT Tqveni naTqvami, 15 respub-
likas surs miiRos Tavisufleba, am respublikaSi
aris ara eTnokonfliqtebi, aramed calkeuli xalx-
ebis ltolva damoukideblobisaken. sxvagvarad rom
vTqvaT, imperias surs gaaRviZos eTnokonfliqtebi re-
spublikebSi.
– Tqven iciT, rom ssrk-Si Semavali 9 respublika
xels awers samokavSireo xelSekrulebas, xolo 6 uars
ambobs masze, mas Semdeg, rac es 9 respublika xels
moawers am samokavSireo xelSekrulebas, sabWoTa fed-
eracia 9 respublikisagan iqneba Semdgari. amis Semdeg
eqvs respublikas miecema ucxo saxelmwifos statusi.
Cven imedi gvaqvs, rom TviT ssrk cnobs Cvens damou-
kideblobas.
– rogor fiqrobT, SesaZlebelia Tu ara evropu-
li Tanamegobrobis iseTi modeli, rogoric aris, mag-
aliTad, briuselSi, gadmoRebul iqnas yofili sabWo-
Ta respublikebisaTvis?
– me vfiqrob, rom im eqvs respublikas, romelic
xels ar moawers samokavSireo xelSekrulebas, Sesa-
Zlebelia hqondes briuselis modeli da ekonomikuri
da politikuri TanamSromloba erTmaneTTan.
– kiTxva exeba 26 maiss daniSnul saprezidento
arCevnebs, 27 aprils Tqven satelevizio gamosvlaSi
ganacxadeT, rom SesaZlebelia 26 maisis arCevnebi ar
Catardes. ra aris amis mizezi?
me uSualod aseTi gancxadeba ar gamikeTebia. me
vTqvi, rom kremli ibrZvis, raTa gamoiwvios desta-
bilizacia, radgan mas eSinia am arCevnebis. guSin,
35
magaliTad, moxda kremlis Zalze arasasiamovno pro-
vokacia. moskovis Sinagan saqmeTa saministros oTxi
warmomadgeneli, romlebic axldnen prezidentobis
erT kandidats da arakanonierad imyofebodnen saqa-
rTveloSi, droebiT dakavebulni iqnen, am kandidat-
ma moskovidan moiwvia ssrk-s specsamsaxuris, suk-is
TanamSromlebi misi piradi dacvis mizniT. isini aq
saidumlod Camovidnen Cveni respublikis Sinagan
saqmeTa saministros oficialuri nebarTvis gareSe.
maT Tavi warmogvidgines am kandidatis mcvelebad,
sinamdvileSi ki Cven ar viciT, isini ra funqcias as-
ruleben. rogorc kandidati ambobs, man isini moiwvia,
rogorc moskovis erT-erTi kooperativis wevrebi, ma-
gram am dros maT aqvT moskovis Sinagan saqmeTa samin-
istros dokumentebi.
guSin saqarTvelos televiziiT naCvenebi iyo, Tu
rogor SemoiWrnen es suk-is agentebi, romlebic Tavs
miliciis TnamSromlebs uwodeben. magram cnobilia,
rom suk-i xSirad iyenebs am meTods da aZlevs Tav-
is warmomadgenlebs miliciis mowmobas. es erT-erTi
provokaciaa Cveni arCevnebis winaaRmdeg. centri cdi-
lobs, rom iaqtiuros wanasaarCevno kampaniaSi da mas
hyavs amisaTvis iseTi xalxi, rogoric xsenebuli kan-
didatia, romelic sabWoTa kavSiris uzenaesi sabWos
deputatia.
– rogor fiqrobT, am faqtis Semdgom igi miiRebs
monawileobas am arCevnebSi?
– me ar vici, es maszea damokidebuli, guSin tele-
viziiT naCvenebi iyo, rom igi TanamSromlobs sabWoTa
spec-samsaxurTan, rodesac mas hkiTxes, Tu ratom ver
ipovna dacva saqarTveloSi da ratom moiwvia spec-sam-
saxuri moskovidan, man upasuxa, me ar vendobi qarT-
velebs da amitom moviwvie isini moskovidano. maSin
mas hkiTxes: Tu Tqven ar endobiT qarTvelebs, rad gin-
daT, rom gaxdeT prezidenti?
– me gavige, rom garkveuli problemebi arsebobs
erT-erTi kandidatis mxardamWerTa xelmowerebTan
36
dakavSirebiT.
– zogierT kandidats yalbi xelmowerebi aRmoaCn-
da. isini eubnebodnen xalxs, rom es xelmowerebi saW-
iroa gamsaxurdiasTvis, vinaidan sxvebi iqnebian misi
moadgileebi, anu Tanaprezidentebi, isini motyuebiT
da zogjer ZaladobiT aRwevdnen amas. „mxedrionis“
zogierTi warmomadgeneli ZaladobiT agrovebda xel-
mowerebs zogi kandidatisTvis. guSin, rodesac suk-is
TanamSromlebi daakaves miliciis warmomadgenlebma,
maT Soris aRmoCndnen „mxedrionis“ wevrebic.
– TqvenTvis cnobilia, rom baltiispireTis res-
publikebis warmomadgenlebi imyofebodnen aSS-Si.
magram maT sakmarisi mxardaWera ver miiRes. genberis
gancxadebiT, centrisa da respublikebis konfliqti
gamowveulia imiT, rom erTis mxriv moskovSi SeiniS-
neba survili konfederaciis Seqmnisa, xolo meores
mxriv, garkveuli respublikebi ibrZvian damoukide-
blobisaTvis. es winaaRmdegoba kremls agoniaSi ag-
debs. moskovs aqvs didi samxedro potenciali, rogor
fiqrobT, xom ar aris saSiSroeba, rom mas xalxis wi-
naaRmdeg gamoiyeneben?
samwuxaroa, rom aSS-s ar surs scnos baltiispire-
Tis, saqarTvelos da sxvaTa damoukidebloba. aSS,
germania da sxva didi qveynebi kvlav imedebs amyare-
ben ssrk-ze, gorbaCovze. magram me vfiqrob, momavalSi
warmoudgenelia ssrk-s arseboba.
– litvam erTi wlis win gamoacxada damoukideblo-
ba da daiwyo molaparakebebi moskovTan, Tqven rodis
fiqrobT molaparakebebis dawyebas moskovTan?
– Cven daviwyebT molaparakebebs da me Sevxvdebi
prezident gorbaCovs Tvis bolos. Cveni molaparake-
bebi iseTive iqneba, rogorc litvis, es iqneba damou-
kideblobis Sesaxeb.
– Tqven ganacxadeT, rom saqarTvelosTvis umTavre-
si problema amJamad ekonomikuri ganviTarebaa. ro-
gori iqneba Tqveni pirveli nabijebi am gzaze?
– Cveni pirveli nabijebia privatizacia, Tavisufa-
37
li sabazro ekonomika da ekonomikuri kavSirebis gan-
mtkiceba dasavleTis sxvadasxva qveynebTan.
– batoni xoStaria imyofeboda safrangeTsa da
germaniaSi, rogoria am vizitis Sedegebi?
– Sedegebi didia, radgan Cven davamyareT axali,
gansakuTrebiT ekonomikuri kontaqtebi am qveynebTan.
– Tqveni xelisufleba ukve ramdenime Tvea saTave-
Sia, magram jer ar moxerxda privatizaciis Sesaxeb
kanonis miReba. ra aris amis mizezi?
– mizezi is aris, rom Cven jer ar varT ekonomiku-
rad damoukidebelni sabWoTa kavSirisagan. rogorc
ki Cven gamoveyofiT ssrk-s da gavarRvevT ekonomikur
izolacias, Cven gveqneba amis SesaZlebloba, axla ki,
Tqven iciT, rom Cven warmovadgenT sabWoTa socialis-
turi ekonomikis nawils. amJamad Cven gvaqvs nawilo-
brivi privatizacia, magram sruli privatizacia Sesa-
Zlebelia mxolod ssrk-dan gamoyofis Semdgom.
– Tqven daiwyeT sayovelTao gaficva. grZeldeba
Tu ara igi?
– ara, gaficva Sewyda miwisZvris gamo.
– baltiispireTSi Cven gviTxres, rom saqarTvelo
moqceulia energetikul blokadaSi. kerZod, mas ar aw-
vdian gazs. ramdeni xania es mimdinareobs?
– Cven yvela saxis blokadaSi varT moqceuli, ener-
getikuli, produqtis, axla daiwyo finansuri bloka-
da.
– komunisturma reJimma 70 wlis manZilze Seqmna
Homo Sovieticus-is tipi. sazogadoebriobis farTi
fenebi korumpirebulia, Seicvala adamianT fsiqo-
logiac, saqarTvelos Tavisuflebis gamocxadeba jer
kidev ar niSnavs imas, rom qarTvelebi ganaTlebisa da
kulturis Sedegad gaxdnen marTlac Tavisufalni?
– Zalian Znelia korufciis da sxva negatiuri mov-
lenebis winaaRmdeg brZola, romelsac am 70 wlis gan-
mavlobaSi hqonda adgili. Zalian Znelia adamianTa
fsiqologiis Secvla, Cven ar SegviZlia amis swrafad
gakeTeba, amas dro sWirdeba. Cven amisaTvis gvWirdeba
38
sruli gamoyofa ssrk-dan.
– zogierTi fiqrobs, rom umjobesia ekonomikur
ganviTarebaze zrunva ssrk-dan gamoyofamde. rogoria
Tqveni azri?
– damoukideblobis gareSe SeuZlebelia ekonomi-
kuri ganviTareba, Cven mowyvetili varT mTel msof-
lios swored moskovis wyalobiT. Cven vcdilobT es
izolacia gavarRvioT saxelmwifoebrivi damoukide-
blobis deklaraciiT da diplomatiuri aRiarebis
miRweviT. mxolod amis Sedegad gaxdeba SesaZlebeli
namdvili ekonomikuri damoukideblobis miRweva. am-
Jamad Cven ar gvaqvs ekonomikuri sazRvrebi. Cven ar
SegviZlia ekonomikis Secvla, sanam ssrk-s Semadgen-
lobaSi varT.
– oseTis problemis garda arsebobs mRelvare-
ba aWaraSi, afxazeTSi, yvelaferi moskovis bralia?
Tqven darwmunebuli brZandebiT?
– diax, imitom, rom gorbaCovma CemTan saubarSi ga-
nacxada, rom Tu Cven xels ar movawerT samokavSireo
xelSekrulebas, gveqneba problemebi oseTsa da aWara-
Si. aseTive politika aqvs mas moldaveTisa da somxe-
Tis mimarT. igi iyenebs eTnokonfliqtebs respublike-
bze zemoqmedebisTvis.
– gaqvT Tu ara kontaqti ssrk-Si da mTel dasavleT
samyaroSi kargad cnobil pirovnebasTan, vgulisxmob
eduard SevardnaZes?
– diax, me mqonda masTan kontaqti da me vuTxari,
rom man unda moaxdinos gavlena gorbaCovze da emsax-
uros saqarTvelos, magram me realurad amas ver vxe-
dav.
– rodis elaparakeT mas?
– daaxloebiT erTi Tvis win.
– gorbaCovi izolirebulia samxedro Zalebisa da
suk-is mier, misi uflebamosilebani SezRudulia. yve-
laferi mis survilze ar aris damokidebuli, radgan
mas uWirs moerios am uzarmazar samxedro aparats.
Tqven ras fiqrobT?
39
– diax, gorbaCovi marTlac maTi gavlenis qveS imy-
ofeba, mas amJamad marTlac uWirs am gavlenis daZleva,
magram me vfiqrob, amaSi mas dasavleTi, aSS, germania
daexmareba. Tu mas daexmarebian, igi SeZlebs am situ-
aciidan Tavis daRwevas. bevri ram aris damokidebuli
baton elcinzec.
– gaqvT Tu ara kontaqti baton elcinTan?
– diax, Cven gvqonda kontaqti, magram me vfiqrob,
amJamad igi gaurbis am kontaqtebs, radgan mas Zlieri
opozicia hyavs, rogorc ruseTis parlamentSi, aseve
gorbaCovis saxiT. ase rom, am etapze Cveni kontaqtebi
SeCerebulia.
– rogor gesaxebaT Sveicariisa da saqarTvelos
urTierToba?
– Cven imedi gvaqvs, rom dasavleTis qveynebi, maT
Soris Sveicariac scnobs saqarTvelos damoukide-
blobas, xolo Semdeg unda damyardes, rogorc poli-
tikuri, aseve sxva saxis kontaqtebi.
– aris Tu ara raime diplomatiuri urTierTobebi
saqarTvelosa da Sveicarias Soris?
– ara, diplomatiuri ara, magram garkveuli kul-
turuli, saganmanaTleblo kontaqtebi axlac arse-
bobs. mTavari mainc diplomatiuri, politikuri urT-
ierTobaa.
– gqondaT Tu ara raime konkretuli mizani am pre-
skonferenciis mowyobisaTvis?
– diax. me ukve giTxariT, rom moskovi agrZelebs
provokaciebs winasaarCevno periodSi. moskovis
pressamsaxuri iWreba am procesSi. Cven ar viciT, ras
akeTebdnen misi wevrebi TbilisSi 12 dRis ganmavloba-
Si. maT ganacxades, rom isini prezidentobis kandida-
tis dacvis mizniT Camovidnen TbilisSi, magram sinam-
dvileSi Cven ar viciT, isini ras akeTebdnen, vinaidan
maT urTierToba hqondaT danaSaulebriv organizacia
„mxedrionis“ wevrebTan, romlebic Zalian gaaqtiurd-
nen arCevnebis win. Cven amas miviCnevT moskovis Carevad
winasaarCevno kampaniaSi, sakuTari kandidatebis mx-
40
ardaWeris mizniT. Cven ganzraxuli gvaqvs, rom ga-
movaaSkaravoT aseTi faqtebi, vauwyoT xalxs da ga-
davceT informacia dasavleTs.
– Tqven xSirad axseneT saqarTveloSi moqmedi krim-
inaluri jgufebi, ra gaqvT mxedvelobaSi?
– kremlma Seqmna didi kriminaluri armia mTels
saqarTveloSi, romelsac garkveuli Zalaufleba
hqonda. Cven davapatimreT am kriminaluri dajgufe-
bis 70 wevri da misi lideri ioseliani, Tumca misi
sxva wevrebi kvlav moqmedeben da sCadian danaSaule-
bebs, gansakuTrebiT RamiT. isini moqmedeben rogorc
TbilisSi, aseve saqarTvelos sxva regionebSi. zogier-
Ti maTgani axlac emaleba milicias.
– me eqvsi kviris ganmavlobaSi saqarTveloSi var
da msgavsi araferi minaxavs.
– Tqven ar ginaxavT, magram saqarTveloSi amas xe-
daven.
xdeba Zarcva, adamianebis gataceba, gamoZalva da
sxva arasasiamovno incidentebi. amJamad ki isini da-
kavebulni arian saarCevno kampaniiT. isini aiZuleben
xalxs, ZaliT moaweron xeli ama Tu im kandidatis mxar-
damWer siebs da a.S.
– jer kidev erTi wlis win saqarTveloSi arsebob-
da erTiani demokratiuli erovnuli moZraoba, mimar-
Tuli komunizmis winaaRmdeg, Semdeg ki es erTianoba
daiSala, ra moxda?
– es centris damsaxurebaa, centris da specialu-
ri samsaxuris, romelic Zalian aqtiuri da Zlieria
saqarTveloSi. am Zalebma Camoayalibes specialuri
samxedro SenaerTebi, romlebmac daSales es moZrao-
ba da gadaibires misi nawili. es kriminaluri jgufebi
emuqrebodnen erovnuli moZraobis warmomadgenlebs
da moaxerxes zogierTis CaTreva korufciasa da mafia-
Si. amgvarad, am moZraobis erTi nawili Cven erovnul
xelisuflebas uWers mxars, xolo meore nawili ki ma-
fias, kriminalur jgufebs da moskovis spec samsax-
urebs.
41
– ras gulisxmobT, rodesac ambobT moskovs?
– vgulisxmob centrs, rodesac vambob moskovs,
vgulisxmob, rom moskovi mxars uWers am kriminal-
ur dajgufebebs. es jgufebi komunisturi partiis
liderebma Seqmnes da moaxdines maTi legalizacia,
moskovi, ra Tqma unda, amas uaryofs. magram Cven viciT,
rom isini spec-samsaxuris agentebi arian.
– Tu mimarTeT ucxo qveynebis warmomadgenlebs,
rom daeswron 26 maisis arCevnebs?
– diax, iqnebian oficialuri damkvirveblebi, ro-
gorc es referendumze da arCevnebze iyo.
– rogor fiqrobT, roca eqvsi respublika ar moaw-
ers xels samokavSireo xelSekrulebas, xom ar aRmoCn-
debian safrTxeSi?
– es eqvsi respublika didi safrTxis winaSe dgas.
centrs SeuZlia ganaxorcielos samxedro agresia,
xolo spec samsaxuri yovelmxriv ecdeba, rom gaakon-
trolos aq situacia – amitom aucilebelia dasavle-
Tis qveynebis mxardaWera, xolo dasavleTis sainfor-
macio wyaroebma unda gadascen swori informacia da
dagvexmaron Cven am brZolaSi.
– ramdenime xnis win Tqven brZaneT, rom sazRvarga-
reT xSirad gadaicema araswori informacia, ra aris
amis mizezi, me ara mgonia, rom Cemi kolegebi amas ganz-
rax akeTebdnen.
– ara, SeiZleba isini amas ganzrax ar akeTeben. ma-
gram dasavleTis sainformacio wyaroebi moskovis
did gavlenas ganicdian, gansakuTrebiT germaneli
Jurnalistebi, romlebic zedmetad endobian sakdess
da moskovs, romelic yalb informacias gadascems.
1991 wlis 13 maisi
zviad gamsaxurdias preskonferencia ucxoeli JurnalistebisaT-

vis // saqarTvelos respublika. - 1991. –15 maisi. - #94 (114). - 2gv.
42
zviad gamsaxurdias
gancxadeba masobrivi informaciis
saSualebebisaTvis
rogorc movismine televiziiT, prezidentobis

zogierTi maZiebeli miwvevs teledebatebSi. unda gan-
vacxado, rom teledebatebSi yovelTvis monawileo-
ben Tanabar pirobebSi myofi pirebi. ramdenadac var
faqtobrivi prezidenti, ver gavuTanabreb Cems Tavs
prezidentobis maZieblebs, romelnic esoden mom-
ravldnen CvenSi, miT umetes iseTebs, romlebic mosko-
vis specsamsaxurebTan arian daaxloebulni. Cemma aseT-
ma debatebma SeiZleba zianic miayenos saxelmwifos.
saerTod ki, Cems oponentebs me vekamaTebi mxolod
saqmiT.

zviad gamsaxurdia
Tbilisi. 1991 wlis 16 maisi

gancxadeba masobrivi informaciis saSualebebisaTvis // saqarTve-
los respublika. – 1991. - 17 maisi. - #96 (116). – 1gv.
43
vazi simboloa saqarTvelosi
baton zviad gamsaxurdias sityva
sruliad saqarTvelos sazogadoeba
„kaxeTis“ pirvel yrilobaze
Zvirfaso megobrebo!
aseTi sazogadoebis Seqmnas unda hqondes, uwin-
ares yovlisa, praqtikuli Sedegi. kargia mSvenieri
sityvebi, magram mSvenieri saqmeebi gvWirdeba dRes.
amitom me piruTvnelad getyviT yvelafers, momavali
winaa. jer ar dagiwyiaT muSaoba da sasurvelia mieces
mas swori gezi. me gavecani wesdebas. igi kargia, magram
aseTi sazogadoeba programis gareSe ar SeiZleba. mas
unda hqondes programa da is Cven erTad unda Sevi-
muSavoT. es metad mniSvnelovani sakiTxia.
mogesxenebaT, megobrebo, rom kaxeTi aris burji
da imedi saqarTvelosi. aq ra mdgomareobac aris, yve-
lam kargad iciT, aq ki ara – yvelgan. komunistebma Cven
dagvitoves dangreuli, daqceuli, daqucmacebuli
saqarTvelo. amaze modiT nuRar davxuWavT Tvals. yve-
laferi safrTxeSia, yvelaferi, maT Soris kaxeTi da
misi umTavresi dargi – mevenaxeoba. umTavresi is aris,
Tu ras akeTebda komunisturi reJimi: romel kuTxe-
sac ra hqonda yvelaze mTavari, imas daumiznebda da
mis mospobas lamobda. ai, davukvirdeT, bolo xanebSi
gansakuTrebiT, rogor gegmazomierad mimdinareobda
mevenaxeobis daRupva kaxeTSi. yvelaferi keTdeboda
imisaTvis, rom mevenaxeoba mospobiliyo, ganadgure-
buliyo. Sedegad miviReT is, rom mSromeli kaxeli
kaci, vazs rom SviliviT dastrialebda, gadaiyvanes
sazamTroze: sazamTros moyvana advilia, zogierTebi
moiyvandnen sazamTros da iyvnen mTeli dRe bazarSi.
ai, amisken mohyavdaT kaxeTi komunistebs. kacs Sromaze
guli auyares.
mTavari danaSauli komunisturi reJimisa is aris,
rom Sroma da Tavisi sayvareli kultura SeaZula qa-
44
rTvel kacs, Tqven iciT, rom vazi SviliviT mosavle-
lia, sazamTros ki araferi ar unda – wyali miuSvi, Tu
gaqvs da gaTavda. uwinac yizilbaSebs, saqarTvelos
rom Semoeseodnen, gana es ar hqondaT miznad dasaxu-
li? kaxeTSi rom Semodioda Sah-abasi Tu sxva dampy-
robeli, pirvelad venaxs Cexavda. ratom? imitom rom
icoda – amiT saqarTvelos gaanadgurebda. venaxi da
mevenaxeoba Tu ar iqneba, saqarTveloc aRar iqneba. Cve-
ni ZiriTadi strategiuli dargi mevenaxeobaa, Rvinoa
Cvens soflis meurneobaSi. amaze win araferi ar unda
idges. Cais prioriteti komunistebis mogonilia. ki
batono, esec saWiroa, magram mTavari mainc meRvineo-
baa. maT ki ra hqnes – mevenaxeobas da meRvineobas uTx-
ridnen Zirs: aq siyalbeo, aq SaqriT Rvinis keTebao,
yovelgvari falsifikaciao, qarTul Rvinos saxeli
gautexes da mevenaxeobas laxvari Casces. ai, swored
amitom, sazogadoeba „kaxeTis“ mizani unda iyos meve-
naxeobis aRorZineba. Tqvens droSas vazi unda exatos.
emblemaze cxeni rom aris gamosaxuli, vazic iqve unda
iyos. es aris qarTvelebis mTavari mcenare. vazi sim-
boloa saqarTvelosi da kaxeTisac. amitom vazi unda
eweros Tqvens droSaze da vazis aRorZineba unda
daisaxoT upirveles miznad. sxvanairad am sazogadoe-
bis arsebobas araviTari azri ara aqvs.
meore da umTavresi mizani isev meRvineobaa. meRvi-
neoba metad SemaSfoTebel mdgomareobaSia. megobre-
bo. ai, axla Rvino „sameba“ axsena batonma elerdaSvil-
ma, me zustad vici, rom es Zvirfasi Rvino biskvitebze
icvleba. SeiZleba aseTi ukontroloba? SeiZleba Rvi-
no da biskviti Seadaro erTmaneTs, an ludze gacvla
Rvinisa? rodis iyo, rom qarTveli kaci Rvinos ludze
cvlida?
modiT, megobrebo, es sazogadoeba gaxdes yovelive
amis makontrolebeli, raTa anarqia moispos. kooper-
ativebi kargia, magram saWiroa kontroli. koopera-
tivebi iReben am SesaniSnav Rvinos da raRac liTonze
45
cvlian krasnoiarskSi. es liToni vis sWirdeba? ar
vici, albaT, saxlebs aSeneben. amas kontroli unda,
Torem yvelaferi miSvebulia da iRupeba, saxelmwi-
fos yvelafris kontroli gauWirdeba, naxeT ra dReSi
varT: iqiT omi, aqeT omi, SigniT omi, gareT omi, yvel-
gan omi. SevqmnaT Zlieri sakontroli jgufebi, rom
kaxeTSi eSvelos mevenaxeobas, eSvelos meRvineobas da
daubrundes Tavisi saxeli yvelafers.
kidev ra aris mTavari? ekologia. gTxovT, am darg-
Si momzaddes detaluri programa, sadac ZiriTadi
adgili daeTmoba mevenaxeobis aRorZinebas, meRvi-
neobis aRorZinebas da ekologias. ekologiis Tval-
sazrisiT kaxeTi katastroful mdgomareobaSia. ai,
ugunuri gegma rom iyo – raketebiT setyvis sawinaaRm-
dego brZola. amas mohyva ekologiurad katastrofu-
li Sedegebi: iwamleba kaxeTi, iwamleba wyali, miwa,
es unda aikrZalos, raketas erTgan esvrian – meore
adgilas mainc modis setyva da Tanac uaresi. amitom
es unda aRmoifxvras. me mgoni mteri amas Segnebulad
akeTebda. mtris xelSi iyo saxelmwifo marTva da es
Segnebulad dagegmes, anda, Tundac giganturi hesebi.
esec Cveni bunebis, ekologiis winaaRmdeg iyo mimarTu-
li. Cven axla gadavdivarT patara hesebze, radgan gi-
ganturi hesebi saSiSia. amas yvelafers unda mixedva.
da es yvelaferi programiT unda gaviTvaliswinoT.
wesdebaSi araferia naTqvami demografiaze, es ki
aucilebelia. da bolos, ra dReSia Zeglebi. dRes aq
mxolod erTma bodbisxevelma qalbatonma axsena es.
sircxvili ar aris, dangreuli, Camotyauli alaverdi
rom dgas? gana mTel kaxeTs ar exeba es? mTeli kaxeTi
da mTli saqarTvelo unda dairazmos, rom aRadginoT
kaxeTis unikaluri Zeglebi, dRes aseT samarcxvino
mdgomareobaSi rom arian. pirvel rigSi alaverdis
taZari, bodbis eklesia, sxva qmnilebani: yvelaferi
es programaSi unda gaiTvaliswinoT da strategiul
amocanad daisaxoT.
46
dabolos, gisurvebdiT, yovelive es gagecnobiere-
binoT. programaSi pirvel miznad sazogadoebam unda
daisaxos am kuTxis – kaxeTis xsna, gadarCena. saqarT-
velo mTlianad daRupvis pirasaa da gadasarCenia. ko-
munistebma is katastrofamde miiyvanes. yvela kuTxes
gadarCena unda. calke kaxeTs, calke svaneTs da a.S.
gisurvebT nayofier muSaobas, vimoqmedoT erTad am
mimarTulebiT.
„vazi simboloa saqarTvelosi“ : zviad gamsaxurdias sityva sruli-

ad saqarTvelos sazogadoeba „kaxeTis“ pirvel yrilobaze // saqa-
rTvelos respublika. - 1991. - 17 maisi. - #96 (116). - 1gv.
„vazi simboloa saqarTvelosi“ : zviad gamsaxurdias sityva sruli-

ad saqarTvelos sazogadoeba „kaxeTis“ pirvel yrilobaze // Tval-
Tai. – 1997. - 1-7 oqtomberi.- #39. - 1 gv.
47
ssr kavSiris prezidents
m.s. gorbaCovs
Tqveni yuradReba minda mivapyro imas, rom garkveu-

li wreebi ssr kavSirSi, romlebic ocneboben sagange-
bo wesebis SemoRebis meSveobiT daamyaron „wesrigi“
mTel qveyanaSi, uSualod arian gareuli sabWoTa ka-
vSiris ama Tu im regionSi eTnokonfliqtebis gaCaRe-
baSi.
Cvens xelT arsebuli sarwmuno cnobebiT, Crdi-
loeT oseTis ss respublikaSi sagangebo wesebis gan-
grZobis, gansakuTrebuli daniSnulebis miliciis
razmebis formirebis mizniT, osi eqstremistebi gegma-
ven axal provokaciebsa da Zalmomreobis aqtebs qalaq
vladikavkazisa da gareubnis raionis inguSi mosaxle-
obis winaaRmdeg. ssr kavSiris Sinagan saqmeTa samin-
istros calkeuli nawilebis gadasvlas ssr kavSiris
umaRlesi xelmZRvanelobisagan „avtonomiuri moq-
medebis reJimze“, SeiZleba mohyves viTarebis desta-
bilizacia rogorc kavkasiaSi, ise mTlianad qveyanaSi.
gamovqvamT imeds, rom ar davuSvebT agresiis eska-
lacias CeCneT-inguSeTis respublikis winaaRmdeg.
zviad gamsaxurdia
ssr kavSiris prezidents m.s. gorbaCovs / gamsaxurdia z. // saqarT-

velos respublika. - 1991. - 18 maisi. - #97 (117). – 1gv.
48
saqarTvelos respublikis prezidento-
bis kandidatis baton zviad gamsaxurdias
saarCevno programa
politikuri nawili
Tanamedrove msoflioSi mimdinare procesebis

analizi gviCvenebs, rom gansxvavebuli politikuri
sistemebisa Tu ekonomikuri da kulturuli ganvi-
Tarebis donis miuxedavad, saxelmwifoebi miiswrafvi-
an saerTaSoriso TanamSromlobisaken. gaicnobiera
ra globaluri problemebi (pirvel rigSi ki birTvu-
li omisa da ekologiuri katastrofebis saSiSroeba),
kacobrioba cdilobs erTian ojaxad gaiazros Tavi.
saqarTvelo da qarTveli xalxi, kacobriobis
erT-erTi uZvelesi organuli nawili, dReisaTvis
saerTaSoriso cxovrebisagan TiTqmis mTlianad ga-
moTiSulia. ukanaskneli ori saukunis da gansakuTre-
biT bolo samocdaaTi wlis manZilze qarTveli xalxis
mimarT Segnebulad tardeboda politika, romlis mi-
zanic iyo misi erovnuli da kulturuli gadagvare-
ba. miuxedavad amisa, qarTvelma erma SeZlo ara mar-
to Tavisi eTnokulturuli TviTmyofadobis, aramed
garkveulad teritoriuli mTlianobis SenarCunebac.
mxolod sruli saxelmwifoebrivi damoukideblo-
bis aRdgeniT aris SesaZlebeli saqarTvelos Cabma
globalur integraciul procesebSi.
geografiulad da istoriulad saqarTvelo ori
samyaros – evropisa da aziis, qristianobisa da mu-
sulmanobis sazRvarze mdebareobs. vekuTvniT ra ev-
ropasa da qristianul civilizacias, CvenSi yovelT-
vis Zlieri iyo aRmosavluri elementebic. qarTveli
mefeebi da xalxi iCendnen Semwynareblobas sxva re-
ligiebisa da erebis warmomadgenlebis mimarT, Tvi-
Ton ki ZiriTadad morwmune qristianebad rCebodnen.
istoriulma procesebma da geografiulma mdebareo-
49
bam gansazRvra is, rom saqarTvelo asrulebda evro-
pasa da azias Soris urTierTobaSi mniSvnelovan da
garkveulwilad mastabilizebel rols.
samomavlo istoriuli misia, romelic unda it-
virTos damoukidebelma saqarTvelom, SeiZleba iyos
dasavleTisa da aRmosavleTis zogadsakacobrio inte-
graciuli procesebisaTvis xelis Sewyoba da region-
Si stabiluri viTarebis uzrunvelyofa. saqarTvelom
unda ganaxorcielos sinTezi am ori samyarosi.
saqarTvelo da qarTvelebi yovelTvis kavkasi-
is xalxTa gamaerTianebel Zalas warmoadgendnen. mi-
uxedavad dReisaTvis garedan inspirirebuli kon-
fliqtebisa, saqarTvelom uaxloes momavalSi kvlav
SeiZleba ikisros es roli. amiT igi aRadgens qris-
tianuli Semwynareblobis principebis damcvelis
unikalur istoriul funqcias da aqtiurad Caebmeba
msoflio-politikur procesebSi.
sabWoTa kavSiris dRevandeli xelmZRvaneloba acxa-
debs, rom aRar ewinaaRmdegeba msoflio integraciul
procesebs da surs maTSi monawileobis miReba ro-
gorc erTian, federaciul samarTalsubieqts. amiT is
uaryofs TviT ssr kavSirSi Semaval rig saxelmwifo-
Ta da xalxTa uflebebs, riTac SesaZleblobas uspobs,
TviT iqcnen saerTaSoriso samarTalsubieqtebad da
damoukideblad imoqmedon saerTaSoriso asparezze.
faqtobrivad ssr kavSiri gvTavazobs globaluri in-
tegraciis safexurebriv models, romlis mixedviTac
integraciis procesSi erTi saxelmwifo sxva saxelmwi-
fos meSveobiT erTveba. es modeli arRvevs integraci-
is ZiriTad, Tanasworuflebianobis princips. amis
saukeTeso magaliTia TviT ssr kavSiris saSinao poli-
tika. miuxedavad „perestroikisa“, ssr kavSiri dRe-
sac rCeba imperiul principebze agebul saxelmwifod,
romlis atributebia: saxeSecvlili, Serbilebuli
centralizacia, piramidis principebze dafuZnebuli
saxelmwifo marTvis sistema, jer kidev qmediTi yal-
50
bi ideologia marqsizm-leninizmis saxiT, faqtobrivi
erTpartiuloba – kompartiis gansakuTrebuli roli
politikur ZalTa Soris da a.S.
sabWoTa kavSiris xelisuflebisaTvis aucilebe-
li gaxda saerTaSoriso urTierTobaTa mowesrigeba,
daZabulobis Seneleba da demokratiulobis imijis
Seqmna, raTa SeZlebisdagvarad uzrunvelyos imperi-
is usafrTxoeba. axali azrovnebis is politika, ro-
melic dasavleTSi jer kidev 50-ian wlebSi daiwyo,
80-iani wlebis meore naxevarSi sabWoTa xelisuflebis
miRwevad iqna miCneuli da mTlianad daemTxva dasav-
leTis interesebs. amiT aixsneba is popularoba, ro-
melic moipoves imperiis reformatorebma. amiTve aix-
sneba dasavleTis qveynebis dRevandeli poziciebis
gaurkvevlobac – ganagrZon „reformatoruli“ cen-
trisaTvis daxmareba, mxari dauWiron „radikalur
nacionalistebs“ urC respublikebSi, Tu paraleluri
politika gaataron maT mimarT? eWvgareSea, rom amaSi
mdgomareobs is dilema, romlis winaSec dganan dasav-
leTis qveynebis xelisufalni da romlis gadawyvetac,
rogorc Cans, respublikebis sasargeblod moxdeba.
adre Tu gvian dasavleTi maTze aiRebs orientacias.
gardaqmnis politikiT ssr kavSiris xelisufle-
bam SeZlo saerTaSoriso asparezze demokratizaciis,
liberalizaciis, Tavisufali mewarmeobis, erovnuli
samarTlianobisa da adamianis uflebaTa damcvelis
iluziis Seqmna. igives Seecada imperiis SigniTac, Tum-
ca realurad sul sxva miznebs isaxavda. erTi mxriv,
respublikis ekonomikis saboloo dezintegraciiT
da maTi narCenebis erTian sakavSiro sistemaSi gaer-
TianebiT, meore mxriv ki „sabWoTa“ erebis calkeuli
eTnikuri jgufebis donemde daqucmacebiT da maTTvis
avtonomiurobis Tanabari uflebebis miniWebiT ssr
kavSiris xelisufleba Seecada sabolood daesuste-
bina respublikebi da samudamod SeeboWa isini axali
samokavSireo xelSekrulebiT. amave mizans isaxavda
51
politikur sferoSi daSvebuli pluralizmic. Segneb-
ulad xeli Seuwyo ra sxvadasxva fsevdopolitikuri
dajgufebebisa da „frontebis“ Seqmnas, ssr kavSiris
xelisufleba varaudobda kompartiisaTvis SeenarCu-
nebina xelmZRvaneli roli (Tumca sityvierad uaryo
es) da daesustebina misi SesaZlo opozicia. swored es
iyo sawarmoTa doneze dayvanili ekonomikuri damou-
kideblobis, „suverenitetis aRlumisa“ da „glastnos-
tis“ arsi. yovelive amas qveynis SigniT demokratiis,
pluralizmisa da Tavisufali mewarmeobis stimuli-
rebis iluzia unda Seeqmna, faqtiurad ki saxeSecvli-
li imperiis ganmtkicebisaTvis unda Seewyo xeli.
aRniSnuli procesebis gaazrebisaTvis aucile-
belia ganvixiloT, Tu rogor aRiqva „perestroikis“
fenomeni dasavlurma samyarom da sabWoTa inteli-
genciis erTma nawilma. „perestroikamdeli“ sabWoTa
kavSiri maT miaCndaT „borotebis imperiad“, iracio-
nalur, ararealur samyarod, sadac xelisufalTa ab-
surdul gadawyvetilebebs realurad xalxis sisxlis-
Rvra mosdevda. ra Tqma unda, es samyaro uaryofiTad
xasiaTdeboda da, Sesabamisad, realobisaken gadadg-
muli yoveli nabiji ganixileboda, rogorc dadebiTi
niSniT gamoxatuli adamianuri samyarosaken swrafva.
ase iqna aRqmuli sajaroobisa da gardaqmnis politik-
ac. vinaidan es procesebi CaiTvala moZraobad uaryof-
iTidan dadebiTisaken, „perestroikasa“ da mis avtors
ndoba gamoucxades. aseT msjelobaSi, ra Tqma unda,
aris garkveuli logika, magram, samwuxarod, Zalze ga-
martivebuli.
ar SeiZleba sabWoTa kavSirSi mimdinare movlene-
bi sworxazovnad iqnes ganxiluli. aq, sul cota, ori
ganzomileba mainc unda gamoiyos. erTi ganzomilebaa
sabWouri totalitarizmis Secvla realuri social-
uri interaqciiT, anu kompartiis totalitaruli
marTvis TandaTanobiTi Secvla sazogadoebaSi mimdin-
are bunebrivi procesebiT; meore – sabWouri imperi-
52
uli struqturebis TandaTanobiTi dezintegracia da
maTi Secvla erovnul-saxelmwifoebrivi struqture-
biT. Tu zemoT moyvanil msjelobas davubrundebiT,
cxadi gaxdeba, rom realuri socialuri interaqciis
elementebi SesaZlebelia imperiuli struqturebis
SigniTac arsebobdes. ra Tqma unda, gamoCndeba ada-
mianTa garkveuli wre, romelTaTvisac es savsebiT
sakmarisi iqneba, raTa ganacxadon, rom „Sinagan emi-
graciaSi“ imyofebian da imperiisagan gaTavisuflebis
molodinSi maT savsebiT akmayofilebT azrovnebisa da
sityvis Tavisufleba. aseve SesaZlebelia arsebobd-
nen adamianebi (da, rogorc cxovrebam gviCvena, isini
sazogadoebis ZiriTad nawils Seadgenen), romlebsac
ar surT „Sinagan emigraciaSi“ yofna da ganmaTavisu-
flebel moZraobaSi gadamwyvet mniSvnelobas swored
qveynis erovnul-saxelmwifoebriv mowyobas aniWeben.
zemoT ganxiluli sqemidan gamomdinare, gardaqmnas ar
SeiZleba TavisTavad dadebiTi mniSvneloba hqondes
mxolod imitom, rom uaryofiTidan dadebiTisken ga-
dadgmuli nabijia. mTavaria Sedegi. adre arsebuli re-
aloba Tvisebrivad Seicvala, Tumca jerjerobiT arc
es procesia dasrulebuli da saxelmwifos marTvis
meTodebis liberalizacia moxdeba saxelmwifo struq-
turebis cvlilebaTa ukuqcevadobis SeuZleblobis
garantirebis Sesabamisad. amdenad, gardaqmnis es gza
da erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobis gza urT-
ierTisagan sruliad gansxvavebulia, Tumca, rogorc
adre aRiniSna, gardaqmnam, ufro sworad ki iZulebiT-
ma liberalizaciam, moZraobis biZgis mimcemis roli
Seasrula.
gardaqmnis politikisa da erovnuli moZraobis
urTierTmimarTeba 1985 wlidan dRemde araerTgvaro-
vani iyo. 1988 wlamde „perestroikis“ lozungebis, ko-
operaciuli moZraobis ganviTarebiT da sajaroobis
meSveobiT centri Seecada ekonomikisa da sazogadoe-
bis reformirebas, ramac politikuri struqturebis
53
ucvlelobis gamo SesamCnevi Sedegi ver gamoiRo. 1988
wlidan calkeuli konstruqciuli cvlilebebisa da
zogierTi reformis proeqtis gamoqveynebiT gamoikve-
Ta gardaqmnis imperiuli saxe, xalxSi daikarga ndoba
da Camoyalibda sazogadoebrivi da erovnuli winaaRm-
degobis mzardi meqanizmi. 1989-90 wlebSi reaqciuli
ZalebisaTvis dadga totalitaruli marTvis sistemis
Secvlis safrTxe, amitom opoziciuri Zalebis wi-
naaRmdeg gamoyenebul iqna rigi meTodebi, maT Soris
eTnokonfliqtebis gaRviveba, kompartiis pirdapiri
diqtatis Secvla fsevdointeligenciis „inteleqtu-
aluri rCevebiT“, „kompartiis opoziciis daqsaqs-
va“, sxvadasxva fsevdopolitikuri dajgufebebisa da
„frontebis“ Seqmna, politikuri provokaciebi da a.S.
1990 wlis meore naxevridan iwyeba gardaqmnis politi-
kaze erovnuli moZraobis mier realuri upirateso-
bis mopovebis periodi. saqarTveloSi es, upirveles
yovlisa, gamoixata uzenaesi sabWos arCevnebis axali
kanonis miRebiT, mravalpartiuli arCevnebis Catare-
biT da masSi blok „mrgvali magida – Tavisufali saqa-
rTvelos“ gamarjvebiT.
1990 wlis oqtomber-noembridan iwyeba axali eta-
pi. jer kidev sabWoTa saqarTveloSi daiwyo sabWouri
struqturebis demontaJi da erovnul-saxelmwifoe-
brivi aRmSeneblobis procesi. aqve unda aRiniSnos,
rom es mxolod gzis dasawyisia, romelic gardamava-
li periodis saxeliT aris cnobili. moxda Zireuli
Semobruneba - Tu adre adamianTa sazogadoebrivi,
ekonomikuri da sxva saxis saqmianoba orientirebuli
iyo sabWour da kompartiul struqturebze, am etapze
maTi saqmianobis warmmarTveli gaxda demokratiuli
da erovnuli orientacia. prosabWouri, imperiuli
sinamdvilidan saqarTvelo daadga demokratiuli
ganviTarebis gzas,
saqarTveloSi politikuri cxovreba mimdinare-
obda totalitarulidan demokratiulisaken, imperi-
54
ulidan erovnulisaken moZraobis fonze. am procesis
sxvadasxva etapze politikuri struqtura araerTg-
varovani iyo.
„perestroikis“ politika garkveul wreebSi popu-
larobis SenarCunebas axerxebda, manamde, vidre sazo-
gadoebis demokratizaciisaken svlas uwyobda xels.
magram, rodesac gamomJRavnda gardaqmnis prosabWou-
ri da proimperiuli xasiaTi, misi avtoriteti mkve-
Trad daeca. amis paralelurad moxda erovnuli moZ-
raobis Semdgomi diferenciacia. am moZraobis erTi
nawili mxars uWerda brZolis parlamentur gzas, meo-
re ki jer kidev Zlieri totalitarizmis pirobebSi
parlamentur gzas araefeqturad Tvlida. am etapze
mosaxleobis umravlesobis mxardaWeriT sargeblobda
saparlamento brZolis is gza, romelic saqarTvelos
erovnuli saxelmwifoebriobis aRdgenisken iyo mimar-
Tuli. es dadasturda kidec 1990 wlis oqtomber-noem-
berSi Catarebuli arCevnebis Semdeg, romelSic dama-
jerebeli gamarjveba moipova blokma „mrgvali magida
- Tavisufali saqarTvelo“, vinaidan am blokma Tavisi
brZolis strategiaSi gaaerTiana saparlamento brZo-
lis gza da erovnuli daumorCileblobis gza. sruli-
ad kanonzomierad moxda saxelmwifo Zalauflebis
koncentrireba erovnuli moZraobis yvelaze mZlavri
frTis xelSi. totalitaruli, imperiuli, komunis-
turi mmarTveloba Secvala xalxis mier arCeulma
demokratiulma, erovnulma mmarTvelobam. arCevisTa-
nave axali xelisufleba urTulesi problemebis wi-
naSe aRmoCnda, vinaidan garda ZiriTadi strategiuli
mizmis realizaciisa - saqarTvelos damoukideblobis
aRdgenisa, masve daekisra qveynis gamoxsna umZafresi
krizisidan.
erovnuli xelisufleba arCeul iqna iseT dros da
iseT pirobebSi, rodesac saqarTvelo faqtobrivad
socialur-politikuri, ekonomikuri da kulturu-
li katastrofis zRurblTan miiyvana sabWoTa impe-
55
rializmma, misma mbrZaneblur-administraciulma
sistemam. saxelmwifo cxovrebis yvela sfero iTxovda
radikalur reorganizacias, gansakuTrebiT sasicocx-
lo mniSvnelobisa iyo gadaudebeli politikuri da
ekonomikuri reformebis ganxorcieleba. am Tvalsaz-
risiT, winaswarve, arCevnebamde ganisazRvra erovnu-
li xelisuflebis politikis umTavresi orientiri
(ix. „mrgvali magida - Tavisufali saqarTvelo“ - wi-
nasaarCevno programa) da, rac ufro mniSvnelovania,
realurad Sefasda gardamavali periodis, rogorc
komunisturi memkvidreobis daZlevis aucilebloba.
amasTan, SeZlebisdagvarad gaTvaliswinebul iqna yve-
la is sirTule, rac yovelTvis Tan sdevs saxelmwifos
SigniT da mis irgvliv mimdinre Zireul politikur,
ekonomikur Tu socialur Zvrebs.
gardamavali periodis mTavari winaaRmdegobaa
sabWoTa kavSiris xelisuflebasa da damoukideblobi-
saTvis mebrZol respublikebs Soris arsebuli poli-
tikuri konfrontacia.
erTi mxriv, sabWoTa kavSirs aRar ZaluZs sayov-
elTao krizisidan Tavis dasaRwevad ganaxorcielos
konstruqciuli cvlilebebi, mas Seqmnil politikur
da ekonomikur viTarebaSi mxolod uxeSi, Zalismieri
reaqcia SeuZlia.
meore mxriv, TavisuflebisaTvis mebrZol respub-
likebSi jer ar dasrulebula myari erovnuli xeli-
suflebis formirebis sakmaod mtkivneuli da kremlis
mier yovelnairad blokirebuli procesi.
gardamavali periodis sirTuleebs, garda zemoaR-
niSnulisa, ganapirobebs rigi Sinagani mizezebi, ro-
melTagan gansakuTrebiT aRsaniSnavia:
a) kremlma kavkasiaSi osuri agresiuli separa-
tizmis gamoyenebiT moaxerxa istoriul Sida qarTlSi
konfliqtis inspirireba;
b) garkveul ZalTa mier Camoyalibda e.w. erovnuli
kongresi saxelmwifos mimarT paraleluri struqtur-
56
is pretenziiT, ramac ukanono SeiaraRebul formire-
baTa SeqmniT xeli SeuSala saqarTveloSi politiku-
ri stabilizaciis process.
qveynisa da erovnuli xelisuflebis stabiluro-
bis garantiebis Seqmnas emsaxureba is Zireuli politi-
kuri reforma, romelsac arCevisTanave intensiurad
axorcielebs saqarTvelos respublikis xelisufleba.
saSinao politikur reformas saqarTvelos uzenae-
si sabWo axorcielebs Semdegi mTavari mimarTulebiT:
1) saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblo-
bis aRdgenis samarTlebrivi garantiebi;
2) saxelmwifo mmarTvelobis reformis ganxor-
cieleba;
3) erovnul-saxelmwifoebrivi mowyoba;
4) samarTlebrivi sistemis reformis gatareba;
5) erovnuli uSiSroebisa da Tavdacvis
struqturaTa formireba.
saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis

aRdgenis samarTlebrivi garantiebi
am mimarTulebiT erovnulma xelisuflebam or

etapad ganaxorciela saqarTvelos saxelmwifoebrivi
damoukideblobis aRdgenis samarTlebrivi uzrun-
velyofa. pirvel etapze saqarTvelos respublikis
uzenaesma sabWom cvlilebebi Seitana saqarTvelos
respublikis konstituciaSi, miiRo rigi sakanonmdeb-
lo aqtebi, ris Sedegadac SeCerda sakavSiro konsti-
tuciisa da kanonebis moqmedeba saqarTveloSi, Seicva-
la qveynis saxelwodeba, saxelmwifo simbolika da, rac
mTavaria, moxda gardamavali periodis deklarireba.
amiT mkveTrad SeizRuda sabWoTa kavSiris xelisu-
flebis iurisdiqcia saqarTvelos respublikis teri-
toriaze, dakanonda saqarTvelos swrafva damoukide-
blobisaken da faqtobrivad momzadda meore etapi
– aqti saqarTvelos damoukideblobis aRdgenisa.
57
am etapis realizacia daaCqara damoukideblobi-
saTvis mebrZol respublikaTa da, kerZod, saqarTvelos
winaaRmdeg mimarTulma kremlis agresiulma politi-
kam, rac ori umTavresi momentiT iyo ganpirobebuli:
kremlis uxeSi CareviT saqarTvelos saSinao saqmeeb-
Si (antiqarTuli separatizmis pirdapiri inspira-
cia, saqarTvelos teritoriuli mTlianobis xelyo-
fa) da samokavSireo xelSekrulebis, agreTve saerTo
sakavSiro referendumis Tavsmoxvevis mcdelobiT. am
referendumis Catarebis SemTxvevaSi mniSvnelovnad
garTuldeboda saxelmwifoebrivi damoukideblo-
bis aRdgena. sabWoTa kavSiris referendums saqarT-
velom boikoti gamoucxada, samagierod momzadda da
31 marts brwyinvale SedegebiT Catarda respubliku-
ri referendumi, romelSic monawileoba miiRo amom-
rCevelTa 90%-ma. masSi dasmul kiTxvas – gsurT Tu ara
saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aR-
dgena 1918 wlis 26 maisis aqtis safuZvelze – dadeb-
iTi pasuxi gasca monawileTa 99,8%-ma. 31 martis Sem-
deg aRar arsebobda arc erTi iuridiuli argumenti,
romelic SeiZleboda gamoyenebuli yofiliyo samarT-
lebrivi aqtiT saqarTvelos saxelmwifoebrivi aR-
dgenis winaRmdeg. 1989 wlis sisxliani kviris meore
wlisTavze 1991 wlis 9 aprils saqarTvelos respub-
likis uzenaesma sabWom miiRo saqarTvelos saxelmwi-
foebrivi damoukideblobis aRdgenis aqti. am dRem
Rirseuli adgili daimkvidra 26 maisis gverdiT, ro-
gorc erT-erTi ubrwyinvalesi gamarjvebis dRem saqa-
rTvelos istoriaSi.
saxelmwifo mmarTvelobis reforma
sabWouri saxelmwifos struqturebis demontaJisa

da axali demokratiuli struqturebis Seqmnis mizniT
erovnulma xelisuflebam umokles droSi ganaxor-
ciela saxelmwifo mmarTvelobis reorganizacia. am
58
TvalsazrisiT aRsaniSnavia:
a) erTpartiuli diqtaturis likvidacia da
mravalpartiulobis faqtobrivi dakanoneba:
b) mTavrobis reorganizacia;
g) adgilobrivi mmarTvelobis institutebis –
sakrebuloebisa da prefeqturebis SemoReba;
d) prezidentis institutis SemoReba.
a) sabWouri saxelmwifo struqturebis safuZveli

iyo komunisturi partiis mier xelisuflebis uzur-
pacia, romelic sabolood likvidirebul iqna 1990
wlis 28 oqtombris arCevnebis Semdeg. Seiqmna WeS-
mariti demokratiisa da politikuri pluralizmis
damkvidrebis realuri SesaZlebloba. mravalpar-
tiuloba dakanonda rogorc konstituciurad, ise
saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWosa da adg-
ilobrivi xelisuflebis organoebis – sakrebuloe-
bis saarCevno kanonebiT. politikur partiebs faq-
tobrivad miecaT SesaZlebloba, monawileoba miiRon
saxelmwifo politikis SemuSavebasa da ganxorciele-
baSi. amis TvalsaCino magaliTia TviT uzenaesi sabWo-
sa da mTavrobis mravalpartiuli Semadgenloba, rom-
lebSic warmodgenilia aTi politikuri organizacia.
b) mTavrobis reorganizacia, romelic jer ar
dasrulebula, upirveles yovlisa, gulisxmobs marT-
vis biurokratiuli, mravalsafexuriani sistemis
Secvlas. igi uSualod aris dakavSirebuli mTeli
ekonomikuri sistemis radikalur reformasTan. uze-
naesma sabWom mkveTrad Seamcira saministroebis ra-
odenoba da Sesabamisad saxelmwifo aparati.
g) erovnuli saxelmwifos aRdgenis procesSi gan-
sakuTrebuli mniSvneloba eniWeba erovnuli xelisu-
flebis mier adgilobrivi mmarTvelobis institutebis
– sakrebuloebisa da prefeqturebis SemoRebas. gar-
damaval periodSi savaldebuloa respublikis uze-
naesi xelisuflebis gadawyvetilebaTa operatiuli
59
realizeba saqarTvelos mTel teritoriaze. aucile-
belia adgilobrivi xelisuflebis struqturaTa img-
vari formireba, rom saqarTvelos TiToeul regionSi
daculi iyos rogorc saerTo saxelmwifoebrivi, ise
adgilobrivi interesebi. aseT dros gamoricxulia
rogorc adgilobrivi xelisuflebis zecentralize-
buli sistemis SenarCuneba, aseve sruli TviTmmarTv-
eloba, romlis ganxorcieleba moCvenebiTi iqneboda
raionebSi Seqmnili qaosisa da anarqiis gamo. saukeTe-
so gamosavalia saxelmwifo mmarTvelobisa da adg-
ilobrivi TviTmmarTvelobis urTierTqmedeba da
urTierTkontroli. es ganapirobebs rogorc adgi-
lobrivi mmarTvelobis – prefeqturebis, aseve adgi-
lobrivi xelisuflebis organoebis – sakrebuloebis
arsebobas.
d) sabWouri politikuri sistemis likvidacia
saqarTveloSi dasrulda prezidentis institutis
dawesebiT. misi aucilebloba da dReisaTvis miniWebu-
li uflebamosilebani ganapiroba rigma mizezebma, ro-
melTagan xazgasmiT gamovyofT Semdegs:
– saqarTveloSi safuZveli Caeyara sabWourisagan
radikalurad gansxvavebul politikur sistemas. ar-
sebul viTarebaSi misi normaluri funqcionirebis
uzrunvelyofisa da momavalSi umniSvnelovanes poli-
tikur-ekonomikur reformaTa ganxorcielebisaTvis
aucilebelia Zlieri saprezidento xelisufleba;
– dRes saWiroa moqalaqeTa politikuri da so-
cialur-ekonomikuri uflebebis myari garantia, ra-
sac uzrunvelyofs mxolod pasuxismgeblobis iseTi
done, romelic gaaCnia saprezidento xelisuflebas;
– saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblo-
bis aqtis miRebis Semdgom saprezidento xelisufle-
bas ZaluZs iyos am aqtis samarTlebrivi dacvisa da
faqtobrivi damkvidrebis sayovelTaod aRiarebuli
qmediTi garanti:
– prezidentis institutis dawesebam unda Seqmnas
60
qveynis politikuri Zalebis konsolidaciis realuri
winapiroba da ganamtkicos saqarTvelos poziciebi
saerTaSoriso asparezze.
prezidentis institutis SemoRebiT safuZveli ey-
reba xelisuflebis danawilebisa da urTierTgawonas-
worebis meqanizmis amoqmedebas, rac warmoadgens
samarTlebrivi saxelmwifos Camoyalibebis aucileb-
el winamZRvrebs.
saprezidento xelisuflebis SemoRebiT saqarTve-
los respublikis uzenaesma sabWom ukve daasrula ra-
dikaluri politikuri reformis pirveli etapi. misi
ZiriTadi daniSnuleba iyo sabWouri struqturebis
likvidacia da saqarTvelos damoukidebeli saxelmwi-
fos politikuri sistemis safuZvlebis Seqmna.
erovnul-saxelmwifoebrivi mowyoba
saqarTvelos respublikis uzenaesma sabWom arCev-

nebisTanave moaxdina afxazeTis, aWarisa da samxreT
oseTis avtonomiaTa xelSeuxeblobis deklarireba.
amiT xazi gaesva axali erovnuli xelisuflebis dain-
teresebas, miRweuli yofiliyo erTaSorisi Tanxmoba.
amgvari da bevri sxva politikuri iniciativis miuxe-
davad Tavidan ver avicileT sabWoTa kavSiris mier
inspirirebuli konfliqti istoriul Sida qarTlSi.
osuri separatizmi aSkarad daupirispirda saqarTve-
los respublikis saxelmwifo interesebs da e.w. samx-
reT oseTis sabWoTa demokratiuli respublikis ga-
mocxadebiT seriozuli safrTxe Seuqmna saqarTvelos
teritoriul mTlianobas. aucilebeli gaxda sapasuxo
RonisZiebis ganxorcieleba - saqarTvelos respublik-
is uzenaesma sabWom gaauqma ukanonod Seqmnili samxreT
oseTis avtonomiuri olqi, riTac aRdga istoriuli
samarTlianoba. avtonomiuri olqis gauqmeba rodi
niSnavs erovnuli umciresobebis uflebaTa xelyofas,
osi da sxva araqarTveli mosaxleobisaTvis saqarTve-
61
los mTel teritoriaze garantirebulia kulturu-
li avtonomiis ufleba.
rac Seexeba politikur avtonomias, mis arsebo-
bas Sida qarTlSi arasodes gaaCnda safuZveli da miT
umetes aRar gaaCnia mas Semdeg, rac igi gamoyenebul
iqna saqarTvelos saxelmwifo interesebis winaaRm-
deg, iqca antiqarTuli politikis erT-erT umTavres
dasayrdenad da saqarTvelos saSinao saqmeebSi krem-
lis politikuri da samxedro Carevis sababad.
arc erTi qveyana da maT Soris saqarTveloc, ar
dauSvebs sakuTari saxelmwifos iseT mowyobas, ro-
melic safrTxes Seuqmnis teritoriul mTlianobas,
samoqalaqo mSvidobas da ucxo qveynebis mier gamoy-
enebuli iqneba saSinao saqmeebSi faruli Tu aSkara
CarevisaTvis, miT umetes, rom adamianis uflebaTa
saerTaSoriso paqtebi da konvenciebi erovnul um-
ciresobaTaTvis iTvaliswineben mxolod kulturul
avtonomias.
samarTlebrivi sistemis reforma
erovnulma xelisuflebam arCevisTanave daiwyo

samarTlianobis principis aRdgena, gamocxadda far-
To masStabis amnistia, romelmac gaaTavisufla Ses-
abamisi sasjelisagan yvela is piri, vinc totalita-
rulma reJimma samarTaldamrRvevad aqcia. mTel rig
danaSaulTaTvis gauqmda sasjelis gansakuTrebuli
RonisZieba - sikvdiliT dasja. gauqmda an Seicvla
antihumanuri muxlebi sisxlis samarTlisa da admin-
istraciul samarTaldarRvevaTa kodeqsebSi, Tumca
sisxlis samarTlis kodeqssa da penitencialur siste-
mas sWirdeba Semdgomi reformebi.
aRniSnuli iuridiuli aqtebi warmoadgens ara
mxolod xelisuflebis mier humanizmis gamovline-
bas, aramed saarCevno blokis „mrgvali magida - Tavi-
sufali saqarTvelos“ mier dasaxuli samarTlebrivi
62
sistemis reformis dawyebas.
gatarda samarTaldamcvel organoTa de-
politizacia da departizacia, ganxorcielda qmediTi
RonisZiebani adamianTa uflebebis dacvis da marTl-
wesrigis ganmtkicebisaTvis. miRebul iqna kanoni
„saqarTvelos respublikis sasamarTlo wyo-
bilebis Sesaxeb“, riTac sasamarTlo gaTavisuflda to-
talitaruli reJimis mier Tavsmoxveuli represiuli
funqciebisagan. igi TandaTanobiT xdeba pirovnebis da
sazogadoebis interesebis dacvis organo.
kardinaluri reforma gatarda saxelmwifo ar-
bitraJis organoebis mimarT: saxelmwifo arbitraJi
gamoyvanil iqna mmarTvelobis organoebis sistemi-
dan da Camoyalibda saarbitraJo sasamarTlos saxiT.
saqarTvelos respublikis konstituciaSi Zireuli
cvlilebebis Setanam, politikuri da samarTlebrivi
reformis gatarebam Seqmna samarTlebrivi saxelmwi-
fos aSenebis safuZvlebi. es procesi unda dasruldes
saqarTvelos respublikis axali konstituciis miRe-
biT, romlis SemuSavebisTvisac Seqmnilia specialuri
komisia.
Tavdacvisa da erovnuli uSiSroebis struqturebis

safuZvlebis Seqmna
qarTuli saxelmwifoebriobis aRdgenis erT-erTi

umTavresi pirobaa Tavdacvisa da erovnuli uSiSroe-
bis struqturaTa Seqmna. am mimarTulebiT saqarTve-
los respublikis uzenaesma sabWom ukve miiRo rigi
sakanonmdeblo aqtebi.
1991 wlis 26 aprils saqarTvelos erovnul sta-
dionze samSoblosadmi erTgulebis fici dades
erovnuli gvardiis pirvelma SenaerTebma. saqarTve-
los momavali Tavdacvis sistemis formirebisaTvis xe-
lisuflebam Seqmna realuri perspeqtiva - miRebulia
samxedro valdebulTa erovnul gvardiaSi gawvevis
63
kanoni, romlis safuZvelzec ori wlis Semdeg saqarT-
velos miecema SesaZlebloba daaxloebiT 60-aTasiani
armiis Seqmnisa.
saqarTvelos samxedro doqtrina TavdacviTi xa-
siaTis unda iyos. pirvel rigSi igi unda iTvalis-
winebdes saerTo evropuli usafrTxoebis sistemis
SeqmnisaTvis xelSewyobas. es garemoeba warmoadgens
saqarTvelos respublikis SeiaraRebuli Zalebis Cam-
oyalibebisa da maTi statusis gansazRvris winapiro-
bas.
yovelive zemoTqmulidan gamomdinare SegviZlia
davaskvnaT, rom mimdinareobs gardamavali periodis
politikur mizandasaxulobaTa Tanamimdevruli re-
alizacia. prezidentis arCevnebis Semdgom es procesi
Tavis gadamwyvet fazaSi unda Sevides.
gardamavali periodi iuridiulad dasrulda
saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis
aRdgenis aqtis miRebiT, xolo gardamavali perio-
dis faqtobrivi dasrulebisaTvis arsebobs Semdegi
aucilebeli pirobebi:
a) saqarTvelos respublikis xelisuflebam unda
ganaxorcielos suverenuli Zalaufleba saxelmwifos
mTel teritoriaze;
b) unda aRdges saqarTvelos respublikis politi-
kuri da ekonomikuri sazRvrebi;
g) saqarTvelos respublika msoflio saxelmwifo-
Ta mier aRiarebuli unda iqnes damoukidebel saxel-
mwifod. am procesis dasawyisad CaiTvleba saqarT-
velos saxelmwifoebrivi damoukideblobis cnoba
ramdenime saxelmwifos mier;
d) unda daiwyos molaparakeba SeiaraRebuli Za-
lebis saqarTvelos respublikis teritoriaze yofnis
sakiTxze.
64
politikuri reformis ZiriTadi
mimarTulebani
saqarTveloSi mimdinare gardamavali periodis

dasrulebis da faqtobrivi damoukideblobis miRwe-
visaTvis Zireuli saSinao politikuri reforma unda
ganviTardes im mimarTulebiT, raTa uzrunvelyofil
iqnes:
1. sakanonmdeblo, aRmasrulebeli da sasamarTlo
xelisuflebaTa ganmtkiceba, maT funqciaTa gamijvna
da ganawileba, politikuri sistemis formirebis das-
ruleba, saqarTvelos respublikis axali konstituci-
is miReba;
2. saqarTvelos respublikis moqalaqeTa politi-
kuri uflebebis garantiebis Seqmna da am uflebaTa
dacva;
3. saqarTvelos respublikis teritoriuli
mTlianobis dacva, erovnuli uSiSroeba;
4. saqarTvelos respublikis moqalaqeTa da
erovnul umciresobaTa erovnul-kulturuli ufle-
bebis dacva;
5. saxelmwifoebrivi mowyobis reformis das-
ruleba;
6. saxelmwofosa da eklesias Soris tradiciul
urTierTobaTa aRdgena.
65
erovnuli xelisuflebis suverenitetis
ganmtkiceba da gardamavali periodis politikuri
sistemis saboloo formireba
saqarTvelos respublikis faqtoriv damoukide-

blobas myari iuridiuli safuZveli unda Seeqmnas
samarTlebrivi saxelmwifos Sesaqmnelad, misi damou-
kideblobis samarTlebriv garantad unda iqces ax-
ali konstitucia, romelic SemuSavebuli unda iqnes
saqarTvelos demokratiuli respublikis 1921 wlis
konstituciis safuZvelze, Tanamedrove pirobebis
gaTvaliswinebiT. unda ganxorcieldes sapreziden-
to xelisuflebis - prezidentis sabWos formireba,
romelic Seqmnis saxelmwifo aRmasrulebeli xelisu-
flebis suverenobis saimedo garantias. saqarTvelos
axali konstitucia unda daefuZnos saerTaSoriso
samarTlis aRiarebul principebs, gaeros adamianis
uflebaTa deklaracias, sxva saerTaSoriso deklara-
ciebs, paqtebsa da konvenciebs adamianis uflebaTa da
ZiriTad TavisuflebaTa Sesaxeb. man unda daamkvidros
saqarTvelos saxelmwifoSi demokratiuli plural-
izmi, samarTlianoba da kacTmoyvareoba, erovnul um-
ciresobaTa uflebebi, sindisis Tavisufleba.
mkafiod unda ganisazRvros uzenaes sabWoSi arse-
bul politikur fraqciaTa ufleba-movaleobani.
gansaxorcielebelia samarTlebrivi reforma, ro-
melic uzrunvelyofs:
- kanonis uzenaesobas;
- xelisuflebis danawilebis principis safuZ-
velze saxelmwifo suverenitetis ganmtkicebas;
- sasamarTlo sistemis reformis dasrulebas.
am etapze reforma iTvaliswinebs marTlmsaju-
lebis organoebis obieqturobis da damoukideblobis
uzrunvelyofis yvelaze ufro adekvaturi formis -
nafic msajulTa sasamarTlos SemoRebas.
Tanmimdevrulad gagrZeldeba sakanonmdeblo, aR-
66
masrulebel da sasamarTlo xelisuflebaTa gamijvnis
procesi.
saxelmwifo xelisuflebis danawilebis princi-
pis ganxorcieleba gamoricxavs erTi romelime or-
ganos mier xelisuflebis monopolizaciis safrTxes,
rac xels Seuwyobs saxelmwifo xelisuflebis mTeli
sistemis Sesabamisobas samarTlis moTxovnebTan.
xelisuflebis danawileba uzrunvelyofs imgvar
pirobebs, roca TiToeuli xelisufalTgani Tavisi
bunebis, funqciebis, xasiaTisa da daniSnulebis Sesa-
bamisad saTanado adgils daikavebs saxelmwifo siste-
maSi da warmarTavs saqmianobas specifikuri saSuale-
bebiT, maTTvis Sesatyvis formebsa da CarCoebSi.
saxelmwifo uzrunvelyofs politikuri opozici-
is uflebaTa samarTlebriv dacvas.
unda moxdes erisa da sazogadoebis konsolidacia.
amas safuZvlad unda daedos ara politikuri, aramed
erovnuli da sulieri motivebi. saxelwifom yovelmx-
riv unda Seuwyos xeli religiis aRorZinebas, qarTu-
li marTlmadidebluri eklesiis gaZliereba-ganmt-
kicebas.
saprezidento xelisuflebis uSualo daqvemde-
barebaSi myofi adgilobrivi mmarTvelobis organoe-
bis saqmianobas gaakontroleben sakrebuloebi.
yovelive zemoTqmuli SesaZleblobas mogvcems,
sabolood davasruloT gardamavali periodis poli-
tikuri sistemis formireba.
saqarTvelos moqalaqeTa politikuri uflebebis

dacva da garantiebi
saprezidento xelisuflebam unda uzrunvely-

os saqarTvelos moqalaqeTa uflebrivi Tanasworo-
ba. saWiroa miRebul iqnes kanonebi saxelmwifo enis,
moqalaqeobis, moqalaqeTa uflebrivi garantiebis,
sindisis Tavisuflebis, religiuri organizaciebis,
67
politikuri partiebis Sesaxeb. es kanonebi unda dae-
fuZnos gaeros adamianis uflebaTa dacvis sayovelTao
deklaracias, helsinkis, venisa da parizis saerTaSo-
riso SeTanxmebebs. unda gaviTvaliswinoT saqarT-
velosaTvis tradiciuli religiuri da erovnuli
Semwynarebloba. aRsaniSnavia, rom saqarTvelos res-
publikis parlamenti ukve muSaobs aRniSnul kanoneb-
ze, mimdinareobs maTi daxvewa-damuSaveba da isini uax-
loes xans iqneba miRebuli.
saxelmwifo xelisuflebasa da moqalaqeTa Soris
samarTlebrivi urTierTobebis Camoyalibebas safuZ-
vlad unda daedos principi - saxelmwifo moqalaqi-
saTvis da ara moqalaqe saxelmwifosaTvis. moqalaqee-
bis ufleba-movaleobaTa umTavresi piroba unda iyos
zneobriv principebze dafuZnebuli kanonebis uzenae-
soba sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi. sap-
rezidento xelisuflebam unda gaataros konkretuli
RonisZiebani, romlebic TiToeuli moqalaqis ufleba-
Ta xelSeuvalobis garanti iqneba.
saqarTvelos moqalaqeoba
saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblo-

bis aRdgenis amocanebis gadawyveta aucileblobiT
moiTxovs erT-erTi umniSvnelovanesi konstituciuri
institutis - moqalaqeobis sakanonmdeblo regulire-
bas.
amisaTvis saWiroa uaxloes xanSi miviRoT kanoni
saqarTvelos respublikis moqalaqeobis Sesaxeb, ro-
melSic aisaxeba moqalaqeobrivi kuTvnilebis, moqa-
laqeobis SeZenisa da Sewyvetis, moqalaqeobis aRdgeni-
sa da moqalaqeobasTan dakavSirebuli sxva sakiTxebi.
Tumca, aqve unda aRiniSnos, rom moqalaqeobis Ses-
axeb kanonze muSaoba daiwyo jer kidev gasul wels.
mimdinareobda sakmaod intensiuri muSaoba, romel-
Sic saxelmwifo organoebTan erTad monawileobdnen
68
samecniero dawesebulebebi, sazogadoebrivi organi-
zaciebi, kvalificiuri specialistebi. momzadda kano-
proeqtis ramdenime varianti, romlebic met-naklebad
asaxavdnen saqarTvelos maSindel politikur mdgo-
mareobas. amJamad mimdinareobs muSaoba moqalaqeobis
kanonis saboloo, Sejerebul variantze. vfiqrobT,
uaxloes xanSi gamovaqveynebT kanonproeqts saxalxo
ganxilvisaTvis.
kanonproeqtis saboloo variantSi, Cveni azriT,
gaTvaliswinebuli unda iqnes ucxoeTis demokrati-
uli qveynebis, baltiispireTis respublikebis gamoc-
dileba. kanonma unda ganamtkicos binadrobis cenzis,
saqarTvelos saxelmwifo suverenitetis pativisce-
mis savaldebulobis da moqalaqeobis sxva umTavresi
principebi. migvaCnia, rom saqarTvelos respublikis
moqalaqed SeiZleba gaxdes yvela is piri, vinc mud-
mivad Cawerilia saqarTveloSi, aqvs mudmivi samuSao
adgili an legaluri Semosavlis wyaro da deklara-
cia-ficze xelmoweriT daadasturebs Tavis erTgule-
bas saqarTvelos respublikis saxelmwifo suvereni-
tetis, misi teritoriuli mTlianobis mimarT.
vfiqrobT, moqalaqeobis kanonis miReba sazoga-
doebriv-politikuri cxovrebis mTeli rigi sakiTx-
ebis gadawyvetis pirobas Seqmnis.
saqarTvelos teritoriuli mTlianoba,

erovnuli uSiSroeba da Tavdacva
upirveles yovlisa, unda ganxorcieldes saqarT-

velos respublikis saxmeleTo, sazRvao da sahaero
sazRvrebis aRdgena-Camoyalibeba (redemarkacia-de-
markacia da legitimacia). sazRvrebis dadgenis, sa-
sazRvro zonisa da zolis gansazRvris, sasazRvro
reJimis SemoRebis Semdeg sabolood Camoyalibdeba
erovnuli sabaJo samsaxuri da Seiqmneba Sesabamisi
sabaJo politikis gatarebis SesaZlebloba. yovelive
69
es uzrunvelyofs politikuri da ekonomikuri saz-
Rvrebis Seuvalobas. saprezidento xelisuflebam
uzenaes sabWosTan erTd unda daamtkicos saqarTve-
los respublikis teritoriuli sazRvrebi, miiRos
kanoni sasazRvro reJimisa da sazRvrebis, emigracii-
sa da imigraciis, agreTve sabaJo samsaxuris da sabaJo
politikis Sesaxeb.
teritoriuli mTlianobis garantireba SesaZle-
beli iqneba mxolod erovnuli uSiSroebis sistemis
Camoyalibebis SemTxvevaSi. saprezidento xelisufle-
bam pirvel etapze unda uzrunvelyos erovnuli uSiS-
roebis samsaxuris, erovnuli gvardiis, xolo Semdgom
saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis organizeba. saqa-
rTvelos samxedro siZliere unda daefuZnos rogorc
sayovelTao samxedro valdebulebas, ise profesiuli
regularuli armiis Camoyalibebas.
saqarTvelos moqalaqeTa erovnul-kulturuli

uflebebis dacva
saprezidento xelisuflebam urTierTpativis-

cemis safuZvelze unda uzrunvelyos respublikis
teritoriaze mcxovreb erovnul umciresobaTa gan-
viTarebis SesaZlebloba. miiReba kanoni erovnul um-
ciresobaTa Sesaxeb, romlis mixedviTac saqarTvelos
moqalaqeebisaTvis garantirebuli iqneba: mSobliur
enaze ganaTlebis miRebis, erovnuli kulturis gan-
viTarebis, kulturul-saganmanaTleblo mizniT saT-
vistomoebisa da sxva sazogadoebriv organizaciebad
gaerTianebis, mSobliur enaze beWdvisa da sainfor-
macio saSualebebis gamoyenebis uflebebi. saqarTve-
los moqalaqeTa ufleba - miiRon monawileoba qveynis
politikur, ekonomikur da sazogadoebriv cxovreba-
Si - ar SeizRudeba maTi erovnuli kuTvnilebis gamo.
amasTan, yoveli moqalaqe da, maT Soris erovnuli um-
ciresobis warmomadgeneli, valdebuli iqneba, pativi
70
sces da daicvas saqarTvelos respublikis kanonebi da
interesebi.
saxelmwifo mowyobis reforma.
saprezidento xelisuflebam demokratiuli
struqturebis ganviTarebis kvalobaze unda uzrun-
velyos iseTi samarTlebriv-politikuri ideis ga-
tareba, romelic gamoricxavs saxelmwifosa da misi
Semadgeneli nawilebis dapirispirebas, daicavs saxel-
mwifos erTianobas da xels Seuwyobs respublikis
struqturul erTeulTa interesebis dacvas. saxelm-
wifoebrivi mowyobis reforma unda daefuZnos mmarT-
velobisa da TviTmmarTvelobis principebs. TviTm-
marTvelobis Camoyalibebas safuZvlad unda daedos
mocemul teritoriaze moqalaqeTa mier arCeul da
maTdami angariSvaldebul organoTa sistema, rome-
lic kanoniT gansazRvruli kompetenciis farglebSi
uflebamosili iqneba, Sesabamisi teritoriis Tavise-
burebebidan gamomdinare, damoukideblad gadawyvi-
tos adgilobrivi ekonomikuri, administraciuli, so-
cialur-kulturuli da sayofacxovrebo-komunaluri
sakiTxebi.
saprezidento xelisuflebis da parlamentis
mier konstituciurad garantirebuli iqneba afxaze-
Tis avtonomiuri respublikis statusi saqarTvelos
SemadgenlobaSi, xolo aWaris avtonomiuri respub-
likis momavals gansazRvravs Tavad aWaris mosaxleo-
ba.
saxelmwifo da eklesia
civilizebuli sazogadoebis arseboba warmoud-

genelia religiuri da saero cxovrebis erTiano-
bis gareSe. religiuri cxovrebis organizeba xdeba
eklesiis, xolo saero cxovrebisa - saxelmwifos mier.
saqarTveloSi tradiciuli iyo organuli kavSiri
eklesiasa da saxelmwifos Soris. religiuri aRzrda,
71
qristianuli siwminde, siyvaruli, samarTlianoba da
saTnoeba ayalibebda qarTuli saxelmwifos eriska-
cis xasiaTs. qarTvelTa cxoveli morwmuneoba gansaz-
Rvravda mtrul garemocvaSi qarTuli saxelmwifos
mravalsaukunovan arsebobas, xolo saxelmwifo Tavis
mxriv yovelnairad uwyobda xels eklesiis samociqu-
lo moRvaweobas.
saxelmwifos gauqmebam daarRvia saqarTvelos sae-
ro da saeklesio cxovrebis mTlianoba. saqarTvelos
eklesiam dakarga avtokefalia. sabWoTa ruseTis mier
xelmeored dapyrobis Semdeg komunisturma saxelm-
wifom msoflio istoriaSi uprecedento aTeisturi
brZola gamoucxada religias saerTod da, pirvel
yovlisa, qristianul eklesias. sayovelTao aTeizmis
damkvidrebam ganapiroba sekularizebuli sabWoTa
sazogadoebisaTvis religiur-zneobriv Rirebuleba-
Ta gaufasureba. religiuri nihilizmi, religiisa da
zneobis dacema iyo erT-erTi umTavresi mizezi, ramac
qarTveloba erovnuli katastrofis winaSe daayena.
qarTuli erovnuli moZraoba Tavisi sawyisebiT
mWidrod aris dakavSirebuli religiur cnobierebas-
Tan da eklesiur wiaRTan. Tavisi Sinagani arsiT es re-
ligiur-erovnuli moZraobaa, ramdenadac igi gulisx-
mobs ara marto gankerZoebuli erovnul-politikuri
miznebis ganxorcielebas, aramed pirvel yovlisa, iT-
valiswinebs zneobriv aRorZinebas religiur rwmena-
sa da cnobierebaze damyarebiT.
erovnuli moZraobis mosvla xelisuflebis saT-
aveSi realur winapirobas qmnis eklesiasa da xeli-
suflebas Soris qristianuli saxelmwifosaTvis da-
maxasiaTebeli erTobis aRdgenisaTvis. am erTobis
arsi SemdegSi mdgomareobs: erovnuli xelisuflebis
avtoriteti, misi Zalaufleba unda daemyaros ara mx-
olod xelisuflebis socialur-politikur gansaz-
Rvrulobas, aramed umeteswilad religiur-zneobriv
sawyisebs.
72
saxelmwifom unda uzrunvelyos eklesiis ufleba -
iyos saero cxovrebis aqtiuri monawile. saxelmwifom
unda daicvas saeklesio qoneba, xeli Seuwyos eklesias
tradiciul samonastro moRvaweobaSi. saxelmwifom
unda izrunos, raTa eklesiam miiRos saWiro materi-
aluri daxmareba saganmanaTleblo saqmianobis warm-
arTvisaTvis. unda aRdges saeklesio sakuTreba miwaze.
aRniSnuli ar xelyofs sxva religiebis aRmsare-
belTa, agreTve aTeistTa moqalaqeobriv uflebebs.
saxelmwifos mier garantirebuli iqneba sindisis Tav-
isufleba da TiToeul pirovnebas miecema SesaZleblo-
ba iyos aRmsarebeli im sarwmunoebisa, romelsac Ta-
vad aRiarebs. moqalaqeTa politikuri, ekonomikuri
Tu socialuri uflebebi ar SeizRudeba religiuri
niSniT. qarTuli saxelmwifo kvlavac erTguli darCe-
ba tradiciuli religiuri Semwynareblobisa.
sagareo politikis ZiriTadi mimarTulebani
saqarTvelos damoukidebeli saxelmwifos faq-

tobrivi da iuridiuli cnoba msoflio erTa Ta-
naarsebobis, evropuli da kavkasiuri usafrTxoebis
mniSvnelovani sakiTxia. saqarTvelos istoria da
geopolitikuri mdgomareoba ganapirobebs mis mas-
tabilizebel rols kavkasiis regionSi politikuri,
TavdacviTi, ekonomikuri, erovnebaTSorisi Tu sxva
problemebis TvalsazrisiT. qarTvel ersa da qarTul
saxelmwifos tradiciulad hqonda es funqcia da yov-
elTvis Rirseulad arTmevda mas Tavs.
saqarTvelos sagareo politikis ZiriTadi amoca-
naa saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis
realuri aRdgenis uzrunvelyofa 1918 wlis 26 maisi-
sa da 1991 wlis 9 aprilis aqtebis safuZvelze.
saqarTvelos sagareo politikuri saqmianobis
SesaZleblobebi ganisazRvreba saqarTvelos saxel-
mwifos realuri saerTaSoriso-samarTlebrivi sta-
73
tusiTa da saqarTvelos respublikis cnobiT msofli-
os sxva saxelmwifoTa mier.
saqarTvelos respublikis saerTaSoriso cno-
bis umniSvnelovanesi Sidapolitikuri winapirobaa
demokratiuli wesiT arCeuli erovnuli xelisu-
flebis mier saqarTvelos respublikis mTels teri-
toriaze suverenuli Zalauflebis ganxorcieleba. es
winapiroba ukavSirdeba saxelmwifo mmarTvelobis is-
eTi mniSvnelovani funqciebis realizacias, rogori-
caa Tavdacva, saxelmwifo uSiSroeba, sabaJo samsaxu-
ri da sagareo kavSirebi.
es amocanebi unda gadaiWras saqarTvelos respub-
likis prezidentis, mTavrobisa da uzenaesi sabWos
kompetenciis farglebSi, agreTve sabWoTa kavSirTan
molaparakebis gziT.
damokidebuleba ssr kavSirTan da

calkeul respublikebTan
ssr kavSirTan urTierTobis problemas saqarT-

velos respublikisaTvis pirvelxarisxovani mniSvne-
loba aqvs. saqarTvelos respublikis saerTaSoriso
aRiareba sxva saxelmwofoTa mier ukavSirdeba saqarT-
velosa da ssr kavSirs Soris daZabulobis Senelebas.
misi safuZveli unda gaxdes ssr kavSiris mxriv saqa-
rTvelos respublikis damoukideblobis cnoba, or
saxelmwifos Soris Tanasworuflebianoba, urTierT-
pativiscema da urTierTdainteresebaze damyarebuli
urTierToba. amasTanave orive saxelmwifo (saqarTve-
los respublika da ssr kavSiri) TanamSromlobisas
unda iRebdes valdebulebas urTierTis saSinao saq-
meebSi Caurevlobisa da teritoriuli mTlianobis pa-
tiviscemis Sesaxeb.
unda moxdes SeTanxmeba Semdeg sakiTxebze:
- erToblivi saxelmwifo sazRvrisa da misi reJi-
mis Sesaxeb, sazRvris gadakveTisa da sabaJo kontro-
74
lis Taobaze;
- ekonomikuri urTierTobebis Sesaxeb;
- humanitarul sferoSi TanamSromlobisa da ada-
mianis uflebaTa dacvis erToblivi uzrunvelyofis
Sesaxeb;
- saqarTvelos republikis teritoriaze ssr kav-
Siris SeiaraRebuli Zalebis samxedro bazebis statu-
sis, maTi dislokaciis pirobebisa da vadebis Sesaxeb.
saqarTvelosaTvis gansakuTrebuli mniSvneloba
aqvs ruseTis federaciasTan urTierTobis sakiTxebs.
saqarTvelos respublikasa da ruseTis federacias
Soris Tanasworuflebiani da keTilmezobluri urT-
ierTobebis damyareba warmoadgens orive mxaris WeS-
marit interesebs.
unda aRiniSnos, rom dResdReobiT saqarTvelo-
sa da ruseTis federacias Soris urTierToba Tvise-
brivad axal Sinaarss iZens. amis naTeli dadasturebaa
saqarTvelos respublikasa da rsfsr-s xelmZRvanelTa
Soris 1991 wlis 23 marts daba yazbegSi gamarTuli
molaparakebis Sedegad miRebuli dokumenti. am doku-
mentSi faqtobrivad aRiarebulia samarTlianoba eqv-
si respublikis swrafvisa sruli saxelmwifoebrivi
damoukideblobisaken, risi logikuri dasasrulic
unda iyos sabWoTa kavSiris mxridan am respublikebis
damoukidebel saxelmwifoebad cnoba.
saqarTvelo solidarobas ucxadebs da mxars uW-
ers damoukideblobisaTvis mebrZol respublikebs.
maTTan urTierToba daemyareba megobrobis, TanamS-
romlobisa da urTierTpativiscemis aRiarebul prin-
cipebs.
saqarTvelos respublikis saerTaSoriso cnobis

aspeqtebi.
prezidentis saqmianobis erT-erTi ZiriTadi

mimarTuleba unda iyos saqarTvelos respublikis
75
saerTaSoriso urTierTobebis aRdgena-gafarToeba,
pirvel rigSi ki saqarTvelos damoukideblobis cnoba
ucxoeTis qveynebis mier. saqarTvelos uzenaesi sabWos
mier saqarTvelos damoukideblobis aRdgenas udide-
si mniSvneloba eqneba qveynis sagareo urTierTobebis
aRdgenisa da gafarToebis saqmeSi. Tumca aSkaraa, rom
am mimarTulebiT uamravi siZnelea gadasalaxi. am mx-
riv prezidentis mTeli Zalisxmeva mimarTuli unda
iyos iqiTken, rom:
1. saqarTvelos damoukidebloba cnon ucxoeTis
qveynebma da Sesabamisad aRdges misi damoukidebeli
suverenuli saxelmwifos statusi.
2. aRdges da gafarTovdes saqarTvelos diplo-
matiuri da sakonsulo urTierTobebi ucxoeTis
qveynebTan.
3. saqarTvelo gaxdes gaerosa da sxva saerTaSor-
iso organizaciebis wevri da maT saqmianobaSi Seasru-
los aqtiuri roli.
dReisaTvis saqarTvelos respublikis damoukide-
blobis saerTaSoriso aRiareba mniSvnelovanwilad
dakavSirebulia saWoTa kavSiris mier mis cnobasTan.
molaparakebis safuZvelze miRweul unda iqnes, rom
sabWoTa kavSirma aRiaros saqarTvelos respublikis
uzenaesi sabWos 1991 wlis 9 aprils miRebuli „saqarT-
velos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis
aqtis“ kanoniereba. rogorc zemoT iTqva, garkveul
imeds gvisaxavs 25 aprils gamoqveynebuli, ssr kav-
Siris prezidentisa da cxra mokavSire respublikis
xelmZRvanelTa mier xelmowerili dokumenti da ssr
kavSiris erovnebaTa sabWos 24 aprilis dadgenileba.
amave dros unda gafarTovdes molaparakebebi
ucxoeTis qveynebTan. am mxriv mniSvnelovania amer-
ikis SeerTebuli Statebis senatSi gansaxilvelad
Setanili #94 rezolucia, romelSic gamoTqmulia
erovnuli da teritoriuli damoukideblobis aRdge-
nis saqmeSi qarTveli xalxis mxardaWera da moTxovna
sabWoTa kavSiris mTavrobisadmi, aRiaros qarTveli
76
xalxis neba da cnos 1991 wlis 31 martis referendumis
legitimuroba.
saqarTvelos respublikis legitimurobis pro-
cesi dakavSirebulia aqtiur sagareo politikasTan,
rac gulisxmobs: ucxo qveynebTan sakonsulo urTier-
TobaTa damyarebas, sxvadasxva saerTaSoriso orga-
nizaciebis saqmianobaSi meTvalyurisa da monawile
saxelmwifos statusiT CarTvas, sxvadasxva saerTaSo-
riso konferenciebSi monawileobas. ukve isaxeba sa-
konsulo urTierTobis perspeqtivebi aSS-sTan, is-
raelTan da sxva qveynebTan.
saqarTvelos respublikis warmomadgenelTa
vizitebi aSS-Si, safrangeTSi, avstriaSi, italiaSi,
TurqeTSi, espaneTSi SeiZleba CaiTvalos mosamza-
debel etapad msoflio saxelmwifoebSi saqarTvelos
warmomadgenlobiTi centrebis daarsebisaTvis. es
centrebi Seqmnian saqarTvelos respublikis sael-
CoTa Camoyalibebis safuZvels. aseve mniSvnelovania
saqarTvelos teritoriaze sxva saxelmwifoebis war-
momadgenlobaTa SeqmnisaTvis xelSewyoba. am mizniT
gamoyenebuli unda iyos ukve arsebuli sameurneo ka-
vSirebi, ormxrivi da mravalmxrivi urTierTobani,
romlebic am bolo dro damyarda sazRvargareTis
qveynebTan. aucilebelia kontaqtebis gafarToeba
ucxoeTSi mcxovreb TanamemamuleebTan, maT organi-
zaciebTan, raTa aqtiurad gamoviyenoT es potenciali
saqarTvelos respublikis sagareo politikis mxarda-
saWerad.
kavkasiis regioni
saqarTvelos tradiciulad mWidro kavSirurT-

ierTobani hqonda uaxloes mezoblebTan - kavkasiis
saxelmwifoebTan da xalxebTan. am urTierTobaTa aRo-
rZineba keTilmezoblobisa da megobrobis principis
safuZvelze unda warmoadgendes kavkasiis regionSi
saqarTvelos respublikis sagareo politikis pri-
77
oritetul mimarTulebas.
es yovelive xels Seuwyobs kavkasiis saxelmwifoe-
bis msoflio politikur, ekonomikur, kulturul
procesebSi monawileobas da mogvcems regionalur
doneze TanamSromlobis saSualebas.
Savi zRvis regioni
Savi zRvis regionis qveynebTan mWidro urTier-

Tobis damyareba xels Seuwyobs saqarTvelos sazRvao
saxelmwifod Camoyalibebis process. amisaTvis unda
gamoviyenoT arsebuli kavSirebi ukrainasTan da ruse-
Tis federaciasTan. amasTan unda gaviTvaliswinoT
maT mier miRebuli saxelmwifoebrivi suverenitetis
deklaraciebi, ganvaviTaroT politikuri da ekonomi-
kuri TanamSromloba bulgareTTan da rumineTTan.
ekonomikur sferoSi TurqeTis respublikasTan Ta-
namSromlobis gamocdileba gviCvenebs, rom arsebobs
garkveuli erToblivi interesebi da winapirobebi
maTi ganviTarebisaTvis. es yovelive, SesaZloa, gaxdes
Savi zRvis auzis saxelmwifoTa regionaluri TanamS-
romlobis xelSemwyobi faqtori.
axlo aRmosavleTis regioni
saqarTvelos respublikis sagareo-politikuri

saqmianobis erT-erTi ZiriTadi amocanaa axlo aRmo-
savleTis qveynebTan istoriulad arsebuli politi-
kuri, kulturuli da ekonomikuri kavSirurTier-
Tobebis aRdgena. es ganpirobebulia saqarTvelos
mdebareobiT CrdiloeT-samxreTisa da dasavleT-aR-
mosavleTis TanamSromlobis xazTa gadakveTaze.
am mimarTulebiT gamoyenebul unda iqnes qarTvel
da ebrael xalxTa Soris trdiciulad arsebuli mego-
bruli damokidebuleba. ukve iqmneba pirobebi am uZve-
lesi erebis saxelmwifoTSoris da mTavrobaTSoris
78
doneze kavSirisaTvis. xeli unda SevuwyoT regionis
yvela demokratiul saxelmwifosTan urTierTsarge-
blianobisa da urTierTxelsayrelobis principebze
agebul TanamSromlobas.
saqarTvelos respublikis ekonomikur interesebTan

dakavSirebuli sagareo politikis
sxva mimarTulebebi
migvaCnia, rom unda SevinarCunoT xelsayreli

ekonomikuri urTierTobebi sabWoTa kavSirTan da
masSi Semaval respublikebTan. dResdReobiT saqarT-
velos respublikis statusis gaurkvevlobis gamo ev-
ropul gaerTianebasTan ekonomikuri urTierTobebi
SezRudulia. aucilebelia saerTo evropul struq-
turebTan saqarTvelos ekonomikuri daaxloebis pro-
cesisaTvis xelSewyoba.
am mimarTebiT saqarTvelos xelisufleba efeqti-
anad moqmedebs. aRsaniSnavia, rom umokles periodSi
gaixsna da ixsneba saqarTvelos respublikis samrewve-
lo-savaWro palatis mudmivi warmomadgenlobebi sx-
vadasxva qveynebSi (avstria, maroko, TurqeTi, israe-
li, aSS.)
viTvaliswinebT ra saqarTvelos respublikis mZime
mdgomareobas, Cvens bazarze aqtiuri moqmedebis sa-
Sualebas mivcemT sazRvargareTel partniorebs, raTa
daabandon TavianTi saxsrebi, ijariT aiRon sawarmoe-
bi, Seqmnan erToblivi sawarmoebi, gaxsnan TavianTi
warmomadgenlobebi da a.S.
aRsaniSnavia isic, rom investiciaTa mozidvis
ekonomikuri efeqtianobis aucilebeli winapirobaa
saqarTveloSi axali ekonomikuri sistemis Camoyal-
ibeba da organizacia. dasavleTis bankebis kreditebsa
da investiciebs ar SeuZliaT avtomaturad gadawyvi-
ton Cveni ekonomikuri problemebi. amitom, pirve-
lyovlisa unda aRdges ekonomikuri suvereniteti,
79
ganxorcieldes demonopolizacia, privatizacia, Tav-
isufali mewarmeobisTvis xelSewyoba, sabazro infra-
struqturis Camoyalibeba da mis paralelurad mox-
des sazRvargareTuli investiciebis mozidva.
saqarTvelos respublikis sagareo ekonomikuri
urTierTobebis gamocdileba cxadyofs, rom arsebobs
kargi winapirobebi ucxoeTis qveynebTan nayofieri
ekonomikuri TanamSromlobisaTvis.
es TanamSromloba unda gamomdinareobdes saqa-
rTvelos, rogorc msoflios ekonomikuri sistemis
ganuyofeli nawilis, interesebidan.
ekonomikuri nawili
qarTveli xalxis brZolam damoukideblobisaTvis

aamoqmeda imperiis arsenalSi jer kidev arsebuli is
ekonomikuri berketebi, romlebiTac kremli cdilobs
Tavisuflebismoyvare erebis dasjas. centri uZluria
sakuTari sameurneo problemebis mogvarebaSi da amis
gamo mTels Tavis potencials respublikebis ekonomi-
kur paralizebas axmars.
saqarTvelos axlandeli ekonomikuri struqtura
ganviTarebis im strategiis Sedegia, romelic sabWo-
Ta wyobilebis mieraa Tavsmoxveuli. man saqarTve-
los Tavis droze faqtobrivad waarTva suverenuli
sameurneo arCevanis ufleba. totalitarul saxalxo
meurneobriv sistemaSi CarTuli saqarTvelo saer-
TaSoriso ekonomikuri procesebisagan izolirebuli
aRmoCnda. ucxo ekonomikurma sistemam, miwisa da war-
moebis sxva saSualebebisagan gaucxoebam, qarTveli
kacisaTvis aratradiciulma warmoebiTma urTierTo-
bebma saqarTvelos ekonomika umZimes mdgomareobaSi
Caayena.
Seqmnili viTarebidan gamosavali da garanti Cve-
ni ekonomikis aRorZinebisa aris is udidesi poten-
cia, rac saqarTvelos specifikur geopolitikur
80
mdgomareobaSi, mis bunebriv resursebSi, klimatur
pirobebSi, civilizebul msoflioze orientaciasa da
qarTveli kacis SesaZleblobebSi arsebobs. mxolod
Tavisufal mewarmeobaze damyarebuli meurneobis
safuZvelzea SesaZlebeli imperiuli ekonomikuri
zRudis garRveva, xalxis keTildReobis amaRleba da
saqarTvelos saerTaSoriso ekonomikur procesebSi
uSualod CarTva, rac Tavis mxriv ganapirobebs Cve-
ni qveynis saxelmwifo Zlierebasa da civilizebul
qveynebs Soris Rirseuli adgilis damkvidrebas.
28 oqtombers istoriul arCevnebSi xalxma xma mis-
ca blok „mrgvali magida - Tavisufali saqarTvelos“
ekonomikur programas, romlis ZiriTadi mimarTule-
ba iyo saqarTvelos ekonomikuri aRorZineba Tavisu-
fali mewarmeobis ganviTarebis gziT. respublikis
xelisufleba kidev erTxel adasturebs mis mier ar-
Ceuli gzisadmi erTgulebas.
ganvlilma eqvsma Tvem TvalnaTliv dagvanaxa, rom
erovnuli mTavrobis Zalisxmevis, uzenaesi sabWos mier
axali ekonomikuri kanonebis miRebis miuxedavad, cen-
tris ekonomikuri marwuxebisagan srulad jer kidev
ver ganvTavisufldiT. fasebis swrafi zrda, inflaci-
is maRali tempi, safinanso da materialuri resurse-
bis SezRudva - ai, is iaraRi, romliTac centri saqa-
rTvelos did zians ayenebs. respublikis xelisufleba
yovelmxriv cdilobs Seumsubuqos mosaxleobas krem-
lis mier miRebuli ekonomikuri gadawyvetilebebiT
miyenebuli zarali. amas adasturebs Tundac fuladi
niSnebis Secvlis kampania, romelic Cveni mosaxleobi-
saTvis maqsimalurad SeRavaTian pirobebSi, centris
mier dadgenili reglamentaciebis darRveviTac ki
Catarda. saqarTvelos respublikis prezidentis da
mTavrobis mier miRebul iqna rigi brZanebulebebi da
dadgenilebebi, romelTa Tanaxmad gauqmda saqalaqo
miwiszeda, sagareubno da saqalaqTaSoriso transpor-
tis momatebuli tarifebi, purisa da rigi pirveladi
81
moTxovnilebis saqonlis gazrdili fasebi, umravles
saxeobaTa produqciaze gayidvidan gadasaxadi; garda
amisa, fasebis reformasTan dakavSirebiT kompensacie-
bi moemata arasrulwlovan bavSvebian ojaxebs.
winamorbedi xelisuflebis antixalxuri ekono-
mikuri politikis, ugergilo da uyairaTo muSaobis
Sedegebis aRmofxvra gviwevs. soflis meurneobis gan-
viTarebis udidesi mniSvnelobis gaTvaliswinebiT
da mSeneblobaSi Seqmnili mZime mdgomareobis gamo,
saxelmwifo biujetis deficiturobis pirobebSi,
saxelmwifo iZulebuli iyo am dargebis sawarmoTaT-
vis miliard maneTze meti vadagadacilebuli daval-
ianeba Camoewera.
9 aprils saqarTvelos damoukideblobis aqtis
miRebiT moskovTan damokidebuleba kardinalurad
icvleba. dRis wesrigSi dgeba erovnuli ekonomikis
forsirebuli tempiT Camoyalibebisa da centris mier
saqarTvelos ekonomikuri eqsploataciisagan Tavis
daRwevis amocana. nebismieri Cveni nabiji swored am
mimarTulebiT iqneba gadadgmuli.
saqarTvelos respublikis realuri damoukide-
blobis aRdgenis ekonomikur saafuZvels warmoadgens
sakuTrebis sxvadasxva formebze agebuli, civilize-
buli samyaros ekonomikuri kanonebiT moqmedi da qa-
rTul yofiT tradiciebze dafuZnebuli ekonomika.
unda moxdes saxelmwifo sakuTrebis gansaxelmwifoe-
ba, rac ganxorcieldeba TandaTanobiT, etapobrivad,
im varaudiT, rom saxelmwifos sakuTrebaSi darCeba
mxolod is sawarmoebi, romelTa funqcionirebac ker-
Zo mewarmeobis principebze drois mocemul monakveT-
Si gaumarTlebeli iqneba.
saxelmwifo Caereva ekonomikaSi im zomebiT, ro-
melic aucilebelia qveynis erTiani politikuri da
socialur-ekonomikuri interesebis xorcSesxmisa da
sameurneo saqmianobis ganviTarebisaTvis.
saxelmwifo monopolisturi sistemis likvidacia
82
Zalze mniSvnelovania, magram igi problemis mxolod
erTi mxarea. aranaklebi mniSvneloba aqvs iseTi ekono-
mikuri sistemis Seqmnas, romelic pasuxobs adamianTa
moTxovnilebebs. aseTad socialuri sabazro meurneo-
ba migvaCnia. mis pirobebSi erTmaneTTan SeTanxmebulia
Tavisufali Sromisa da socialuri uflebebis garan-
tiebi, sakuTrebisadmi pativiscema da sazogadoebrivi
sargebloba, Tavisufali mewarmeoba da keTilsindis-
ieri konkurencia.
„ekonomikuri Tavisufleba, socialuri samar-
Tlianoba da garemosadmi pasuxismgebluri damok-
idebuleba absoluturad aucilebelia ayvavebisaT-
vis... Tavisufleba da politikuri pluralizmi Cveni
am saerTo miznis aucilebeli elementebia, romelic
gulisxmobs sabazro ekonomikis ganviTarebas, myar
ekonomikur zrdas, socialur samarTlianobas, ayvave-
bas, dasaqmebis gadidebasa da ekonomikuri resursebis
efeqtianad gamoyenebas“ (parizis qartia „axali ev-
ropisaTvis“).
pirvel yovlisa saWiroa iseTi sameurneo kanonebis
miReba, romlebic warmoebis Zireul rgolebs mian-
iWeben ekonomikur damoukideblobas da maqsimalu-
rad SezRudaven sxva organoTa Carevas maT sameurneo
saqmianobaSi. axal sameurneo kanonmdeblobas mxolod
maSin eqneba saTanado efeqti, rodesac samoqmedod
ZalaSi Seva ara calkeuli kanonebi, aramed normati-
uli aqtebis mTeli paketi erTdroulad, romelsac
saqarTvelos parlamenti amzadebs.
kanonproeqtTa paketis pirvel wyebaSi aucileb-
lad iqneba: kanoni privatizaciis Sesaxeb, kanoni same-
warmeo saqmianobis Sesaxeb, kanoni sakuTrebis Sesax-
eb, kanoni miwis kerZo sakuTrebaSi gadacemis Sesaxeb,
miwaTmowyobisa da miwaTsargeblobis Sesaxeb, kanoni
glexuri meurneobis Sesaxeb, kanoni dasaqmebis Ses-
axeb, kanoni sagadasaxado sistemis Sesaxeb, kanoni
saaqcio sazogadoebis Sesaxeb, kanoni sameurneo saqmi-
83
anobis Sesaxeb, kanoni investiciebis Sesaxeb, kanoni
erToblivi sawarmoebis Sesaxeb, antimonopoliuri
kanoni, kanoni socialuri garantiebis Sesaxeb, kanoni
saxelmwifo da kerZo dazRvevis Sesaxeb.
aRsaniSnavia, rom am kanonproeqtTa umravlesoba
ukve momzadebulia an momzadebis procesSia.
saqarTvelos ekonomikis safuZvlad momavalSi
unda iqces kerZo sakuTreba. sakuTrebisadmi pativ-
iscema adamians saSualebas aZlevs ukeT gaigos da
Seasrulos sazogadoebrivi movaleobani: kerZo sa-
kuTreba aris ara marto privilegia mesakuTrisaTvis,
aramed, misi movaleoba, valdebuleba sazogadoebis
winaSe.
kerZo pirebs unda mieceT Tavisufali samewarmeo
saqmianobis ufleba, neba daerToT sakuTrebaSi hqon-
deT warmoebis saSualebebi da daiqiraon samuSaod
sxva pirebi. unda Seiqmnas pirobebi kerZo sakuTrebis
yvela saxeobis ganviTarebisaTvis, daculi iqnes sa-
kuTrebis uflebis subieqtTa mflobelobis, gankarg-
visa da gamoyenebis ufleba sxva fizikur da iuridiul
pirTa an saxelmwifo organoTa mier maTi xelyofisa-
gan.
aRniSnuli kanonebi unda uzrunvelyofdnen: a)
samewarmeo saqmianobis Tavisuflebas, b) momxmarebel-
Ta interesebis dacvas da maTi moTxovnilebebis dak-
mayofilebis SesaZleblobas, g) konkurenciis gafar-
Toebas, ama Tu im sawarmos jgufis xelSi ekonomikuri
Zalauflebis koncentraciis ardaSvebas. faqtobrivad
meurneobis demonopolizaciis da privatizaciis pro-
cesi ukve dawyebulia. aman unda Seqmnas kargi winap-
iroba sabazro meurneobaze naklebi danakargebiT ga-
dasasvlelad.
saxelmwifo aucilebeli samarTlebrivi da fi-
nansur-ekonomikuri pirobebis SeqmniT yovelmxriv
Seuwyobs xels mcire biznesis ganviTarebas.
saxelmwifo maqsimalurad ecdeba Tanabari sastar-
84
to pirobebi Seuqmnas yvelas, raTa privatizaciis Se-
degebiT isargeblos namdvilad meurne da mewarmeobis
unaris mqone pirebma.
saqarTvelos ekonomikuri suverenitetis dacva
da misi Semdgomi ganmtkiceba moiTxovs Tavsmoxveuli,
koloniuri struqturis demontaJs da eris interese-
bis Sesabamisad mis xelaxal formirebas.
saqarTvelo maRalganviTarebul agrarul-indus-
triul qveynad unda iqces, rac sasoflo-sameurneo
sferos radikalur gaumjobesebas moiTxovs. igi pir-
vel rigSi unda emsaxurebodes adgilobrivi mosax-
leobisa da ganviTarebuli sakurorto-turistuli
meurneobis moTxovnilebaTa srul dakmayofilebas.
produqciis is nawili ki, romelic msoflio bazrisaT-
vis iqneba gankuTvnili, unda SeirCes xelsayrelobis
da respublikis saWiroebaTa yvela aspeqtis gaTvalis-
winebiT. yovelive es moiTxovs soflis meurneobis spe-
cializaciisa da adgilobrivi mniSvnelobis dargebis
optimaluri harmonizirebis miRwevas, respublikis
unikaluri niadagur-klimaturi pirobebis racional-
ur gamoyenebas. aucilebelia saqarTveloSi odiTganve
ganviTarebuli memarcvleobis tradiciebis aRdgena,
misi produqcia unda gaxdes mosaxleobis upirvelesi
moTxovnilebebis dakmayofilebis realuri sayrdeni
da mecxoveleobis aRorZinebis baza.
am amocanaTa gadaWra soflad sakuTrebiTi urT-
ierTobebis SecvliT aris SesaZlebeli. saqarTveloSi
kolmeurneobebisa da sabWoTa meurneobebis Seqmnam
qarTveli glexi mowyvita miwas, SeaZula mas Sroma,
moaSora mSobliur fesvebs, Seucvala cxovrebis
tradiciuli wes-Cveulebani da soflis proletarad
aqcia. saqarTvelos soflis meurneobis warmarTva am
formiT qarTvel ers gadagvarebis safrTxes uqmnis.
amdenad, aucilebelia miwis reformis gatareba, rac
saqarTvelos yovel istoriul mxareSi misi Tavisebu-
rebis gaTvaliswinebiT unda moxdes. es pirvel rigSi
85
gulisxmobs zaraliani sazogadoebrivi meurneobebis
daSlas da maT bazaze glexuri meurneobebis Camoyal-
ibebas, agreTve miwis kerZo sakuTrebaSi gadacemas, sa-
karmidamo nakveTebis sruli moculobiT gacemas.
saqarTvelos momavali agraruli struqturis
ZiriTad birTvs glexuri (sakomlo) meurneoba unda
Seadgendes. komli gansakuTrebuli mniSvnelobis
sazogadoebrivi institutia. misi meoxebiT xdeba mi-
wasTan mWidrod dakavSirebuli meurnis aRzrda, igi
aris glexTa Taobebis memkvidreobis garanti. komli
uzrunvelyofs SromiTi resursebis, miwisa da kapi-
talis kanonzomier ganawilebasa da efeqtian gamoy-
enebas.
amrigad, soflad meurneobrivi sakiTxebis gad-
awyvetas Cven ganvixilavT qarTuli soflis aRorZine-
basa da tradiciul sameurneo urTierTobaTa aRdge-
nasTan organul kavSirSi.
qarTveli glexi - istoriulad Cveni erovnu-
li meurneobis burji unda gaTavisufldes xelisu-
flebis diqtatisagan. glexi Tavis sameurneo saqmiano-
baSi damoukidebeli unda iyos, Tavad gansazRvravdes
warmoebis specializacias, struqturas da axdendes
moweuli mosavlis Tavisufal realizacias.
saqarTvelos respublikis moqalaqeebs gardama-
val periodSi miwa SeiZleba gadaeceT moklevadian,
grZelvadian an mudmiv mflobelobaSi memkvidreobis
uflebiT, regionis TaviseburebaTa gaTvaliswinebiT.
saxelmwifoebriobis faqtobrivad aRdgenis da moqa-
laqeobis kanonis SemoRebis Semdeg ki masze dakanon-
deba kerZo sakuTreba, rac uaxloes xanebSi moxdeba.
saxnav-saTesi ZiriTadad unda gadaeces glexur
meurneobebs, saZovrebi ki saTemo an sasoflo mflo-
belobaSi unda iyos; miwis garkveuli nawili saxelm-
wifos sakuTrebaSi unda darCes strategiuli, Tav-
dacviTi da sameurneo saqmianobis warmarTvisaTvis;
saxelmwifo sakuTrebaSi unda iyos nakrZalebi da
86
erovnuli tye-parkebi.
saxelmwifom yovelmxriv unda Seuwyos xeli so-
flad sxvadasxva asociaciebis, gaerTianebis Seqmna-
sa da funqcionirebas. maT unda Seasrulon glexuri
meurneobebis teqnikiT momsaxurebisa da aucilebeli
masalebiT momaragebis funqcia.
- saqarTveloSi samrewvelo warmoebis perspeq-
tivebis gansazRvrisas ZiriTadi yuradReba daeTmoba
mecnierebatevadi da im sxva dargebis ganviTarebas,
romlebic uzrunvelyofen samomxmareblo produqci-
is warmoebis arsebiT gadidebas, sasoflo-sameurneo
produqciis nedleulis gadamuSavebas da momsaxure-
bis sferos materialur-teqnikuri bazis ganmtkice-
bas, respublikis saresurso potencialis amaRlebasa
da adgilze maT racionalur gamoyenebas, msoflio ba-
zarze konkurentunariani produqciis gatanas.
amasTanave, energiuli RonisZiebani unda gatardes
respublikaSi saTbob-energetikuli resursebis
mwvave deficitis dasaZlevad. aq Cveni Zalisxmeva unda
warimarTos Semdegi mimarTulebebiT:
- respublikaSi saTbob-energetikuli resurse-
bis warmoebis moculobis gadideba;
- warmoebisa da moxmarebis sferoSi produqciisa
da momsaxurebis erTeulze energodanaxarjebis mkve-
Tri Semcireba, energoresursebis gamoyenebis mkveTri
gaumjobesebis erovnuli programis SemuSaveba da ga-
tareba.
- sabWoTa kavSirSi Semavali respublikebidan da
ucxoeTis qveynebidan pirdapiri ekonomikuri kavSire-
bis meSveobiT energoresursebis miReba;
- energiis aratradiciuli wyaroebis farTod
gamoyeneba, mcire da saSualo hidroeleqtrosadgure-
bis mSenebloba.
saqarTvelos unikaluri geografiuli mdebareoba
ucxoeTis mWidro satransporto kavSirebis damyare-
bis SesaZleblobis, saqarTvelos ekonomikuri aRor-
87
Zinebis mniSvnelovani rezervia. amitom aucilebelia
aRdges saqarTvelos, rogorc evropa-aziis damakav-
Sirebeli xidis istoriuli funqcia, rac aucileblad
moiTxovs saqarTvelos sazRvao (baTumi, foTi, soxu-
mi) da sahaero karibWeTa optimalur gamoyenebas da
maT swraf rekonstruqcias. amasTan, gansakuTrebuli
yuradReba unda mieqces saavtomobilo transportis,
rogorc mezobel qveynebTan kontaqtebis, Siga respub-
likuri gadazidvebisa da mniSvnelovani tranzituli
Semosavlebis miRebis saukeTeso saSualebas.
saqarTvelos respublikaSi sainvesticio politi-
ka unda ganxorcieldes saxelmwifo, kerZo, koleqtiu-
ri da ucxouri investiciebis xarjze maTi dabandebis,
gamoyenebis da dacvis mtkice garantiebis SeqmniT
msoflioSi aRiarebuli formebis gaTvaliswinebiT.
sainvesticio politikis umTavresi momentebi unda
ganisazRvros Semdegi faqtorebis gaTvaliswinebiT;
- saqarTvelos respublikis sameurneo sistemis
prioritetebi, tradiciebi da Taviseburebani;
- Sidarespublikuri sawarmoo da samomxmareblo
moTxovnebi;
- mecnierul-teqnikuri progresis Tanamedrove
done;
- msoflio ekonomikis ganviTarebis tendenciebi;
saqarTvelos ekonomikis normaluri funqcioni-
rebis, erovnuli ekonomikis aRorZinebisa da ganvi-
Tarebis aucilebeli pirobaa sakuTari safinanso da
fulad-sakredito sistema, romlis ZiriTadi Semad-
geneli nawilebi unda iyos:
- oriarusiani sabanko sistema, romlis saTave-
Si iqneba centraluri erovnuli banki, xolo meore
iarusze ganlagdebian komerciuli bankebi. centralu-
ri erovnuli bankis funqcia iqneba: fulis mimoqcevis,
emisiis, dakreditebis, dafinansebis, angariSsworebi-
sa da savaluto urTierTobaTa sferoSi respublik-
is erTiani politikis gatareba, fulad-sakredito
88
sistemis centralizebuli marTva, myari fuladi mi-
moqcevisa da qarTuli fulis msyidvelobiTi unaris
ganmtkicebis uzrunvelyofa, misi gasacvleli kursis
dadgena sxva qveynebis fulad erTeulebTan mimarTeba-
Si da sxv.; komerciuli bankebi ki TavianTi saqmianobiT
Seqmnian Tavisufali sabazro urTierTobebis ganxor-
cielebis aucilebel winapirobebs.
erTiani sabanko sistemis CamoyalibebasTan erTad
aucilebelia Seiqmnas Cveni bankebis filialebi da
warmomadgenlobebi sazRvargareTis qveynebSi. saW-
iroa agreTve, Seiqmnas erToblivi bankebi, romlebic
saSualebas mogvcems erovnuli ekonomikis interese-
bisaTvis gamoviyenoT Cveni partniorebis sakredito
arxebi. maT mier gacemuli garantiebis safuZvelze
gacilebiT advili iqneba rogorc ucxouri kapitalis
mozidva, aseve adgilobrivi produqciis realizacia.
- erovnuli fuli. erovnuli bankis normalu-
ri funqcionireba, respublikaSi fuladi mimoqcevis
regulireba, saqarTvelos ekonomikis dacva gareSe
uaryofiTi gavlenisagan SeuZlebeli iqneba sakuTari
fuladi erTeulis gareSe. aqedan gamomdinare, saxel-
mwifoebriobis aRdgenis gzaze erT-erT umniSvnelo-
vanes amocanad qarTuli fulis SemoReba migvaCnia.
misi swori mimoqcevis, konvertirebulobisa da kur-
sis ganmtkicebisaTvis zrunva uaxloesi periodis mTa-
vari amocanaa.
- moqnilma sagadasaxado sistemam administraci-
uli meTodebis gareSe unda uzrunvelyos ekonomiku-
ri da socialuri politikis erTianoba, mosaxleobis
socialuri dacva, sazogadoebrivi warmoebis efeq-
tianoba.
axalma sagadasaxado sistemam ganakveTebisa da
SeRavaTebis diferenciaciis saSulebiT unda misces
stimuli dargis, regionis, sawarmos, calkeuli pro-
duqciis warmoebisa da momsaxurebis ganviTarebas.
jansaRi konkurenciis safuZvelze obieqturad unda
89
moawesrigos sawarmoTa rentabelobisa da moqalaqeTa
Semosavlebis done, uzrunvelyos saqarTvelos res-
publikis bunebrivi resursebis efeqtiani gamoyeneba
da garemos dacva.
aqedan gamomdinare, unda Seicvalos moqmedi ga-
dasaxadebis struqtura, saxeebi, maTi ganakveTebi da
SeRavaTis wesebi.
moxmarebis sagnebis warmoebis gazrdis, axali te-
qnikisa da teqnologiebis danergvis, bunebis damcavi
RonisZiebebis da sxv. stimulirebis mizniT gadasaxa-
debidan unda gaTavisufldnen an SeRavaTianad daibe-
gron sawarmoebi da organizaciebi mogebis im nawil-
Si, romlebic am mimarTulebiT daixarjeba.
- regionaluri finansebi. adgilobrivi mmarTve-
lobis organoebis rolis Semdgomi zrdisa da social-
ur-ekonomikuri ganviTarebis mizniT unda amaRldes
maTi uflebamosilebani regionis finansebis marTva-
Si, gafarTovdes prefeqturebisa da sakrebuloebis
sabiujeto uflebebi, gaZlierdes adgilobrivi biu-
jetebis damokidebuleba Sesabamis teritoriaze gan-
lagebul sawarmoTa sameurneo saqmianobis safinanso
Sedegebze. qalaqis, raionis, dabisa da soflis teri-
toriaze ganlagebuli yoveli sawarmo aucileblad
unda monawileobdes Sesabamisi adgilobrivi biuje-
tis formirebaSi. amasTan, am biujetebis formireba
unda ganxorcieldes saerTo saxelmwifoebrivi ga-
dasaxadebidan anaricxebis stabiluri grZelvadiani
normativebis bazaze.
- mizanSewonilad migvaCnia gadavideT fasebis
samsafexurian sistemaze.
a) mtkice saxelmwifo fasebi, romelic unda moica-
vdes saxelmwifo satransporto da safosto-satele-
fono momsaxurebis, eleqtroenergiis, saxelmwifo
komunaluri meurneobis tarifebs, pirveladi mox-
marebis sagnebisa da medikamentebis fasebs.
antimonopoliuri kanoniT daSvebuli unda iyos
90
fasebis administraciuli regulireba im saqonli-
saTvis, romlis mwarmoeblebsac monopoliuri mdgo-
mareoba ukaviaT.
b) Sereuli fasebi, rodesac saxelmwifo awesebs
qveda da zeda zRvars, romlis farglebSic ama Tu im
saqonelze fasi SeiZleba icvlebodes moTxovnisa da
miwodebis mixedviT.
g) Tavisufali fasebi, romelic bazarze Camoyal-
ibdeba moTxovna-miwodebis Tanafardobis Sesabamis-
ad.
socialur sabazro ekonomikaze gadasvla gulisx-
mobs mosaxleobis socialuri dacvis efeqtiani
sistemis SemuSavebas, romelic unda moicavdes Semdeg
elementebs:
pirveladi moTxovnilebis saqonlis garkveul naw-
ilze sacalo fasebis SenarCunebas Camoyalibebul do-
neze;
- respublikis samomxmareblo bazris dacvas;
- mosaxleobis Semosavlebis indeqsacias;
- saxelmwifos mier xelfasis, pensiis, daxmarebis
da sxva ganakveTebis minimalurad dasaSvebi donis
dawesebas ara umcires saarsebo minimumisa;
- mosaxleobis yvelaze sustad daculi jgufebis
(moswavleTa, pensionerTa, invalidebis, martoxela
moxucebis, oblebis da a.S.) daxmarebis miznobriv pro-
gramas;
- umuSevrebze daxmarebis gacemas, ekonomikis
struqturuli cvlilebebis procesSi gamoTavisu-
flebul muSakTa gadamzadebas, saxelmwifo SromiTi
birJebis farTo qselis meSveobiT samuSao adgilebis
Seqmnis stimulirebas.
- saqvelmoqmedo RonisZiebaTa waxalisebas SeRava-
Tiani dabegvris, subsidirebis, sazogadoebaSi Sesa-
bamisi klimatis Seqmnas; sazogadoebriv da religiur
organizaciebTan TanamSromlobis gziT.
saqarTvelos unda hqondes Ria ekonomika, rom-
91
lis ganviTarebisa da winsvlis tempebi damokidebu-
lia saerTaSoriso ekonomikur procesSi mizanmimar-
Tul CarTvaze, risTvisac aucilebelia SemuSavdes
sagareo-ekonomikur urTierTobaTa ganviTarebis
erovnuli programa. amiT ganisazRvreba respublikis
saeqsporto SesaZleblobani da misi zrdis rezervebi;
ucxour firmebTan, samTavrobaTaSoriso da region-
alur safinanso organoebTan TanamSromlobis forme-
bi; saSinao bazris dacvisa d aucilebeli saimporto
produqciis Semozidvis xelSemwyobi sabaJo siste-
ma; sagareo bazarze erovnuli kapitalis damkvidre-
bis mizniT saxelmwifo daxmarebisa da SeRavaTebis
formebi; proteqcionistuli ekonomikuri politikis
ganxorcielebis saSualebebi; ucxouri kapitalis
mozidvis regulirebis meqanizmi; ucxoeTSi aqtiuri
sainvesticio saqmianobis warmarTvis saSualebani;
sagareo-ekonomikuri marTvis struqturis sruly-
ofis mimarTulebebi.
janmrTelobis dacva - saqarTvelos janmrTelobis

dacvis sistemis aradamakmayofilebeli mdgomareoba
misi sabWoTa kavSiris janmrTelobis dacvis sistemis
struqturaSi yofnis Sedegia. aRniSnuli garemoebiT
ganpirobebuli iyo saxelmwifo biujetidan jandacvis
sistemis subsidirebis mankieri wesi da marTvis mou-
qneli struqtura.
imisaTvis, rom saqarTvelos janmrTelobis dacvis
sistema gamovides krizisidan, saWiroa:
1. respublikis janmrTelobis dacvis samsaxuris
sabWoTa kavSiris struqturebidan sruli damoukide-
bloba. aucilebelia Catardes janmrTelobis dacvis
sistemis dawesebulebaTa sruli inventarizacia; jan-
mrTelobis dacvis materialuri resursebis raciona-
luri ganawileba; sazRvargareTis qveynebTan pirda-
piri kavSirebis damyareba da arsebuli kavSirebis
gafarToeba.
92
2. janmrTelobis dacvis samsaxuris struqturu-
li reorganizacia, rac gulisxmobs marTvis verti-
kaluri struqturebis Secvlas horizontaluri
struqturebiT.
3. sazogadoebis janmrTeli yofa warmoudgene-
lia profilaqtikur RonisZiebaTa erTiani program-
is gareSe, risTvisac aucilebelia mWidro urTierT-
kavSiri saxelmwifo-sanitarul samsaxursa da sxva
saxelmwifo inspeqciebs Soris. amis safuZvelze unda
Seiqmnas erTiani respublikuri sainformacio banki
da arsebul monacemTa safuZvelze ganxorcieldes Se-
sabamisi RonisZiebebi.
4. uzrunvelyofil unda iqnes samedicino dawe-
sebulebaTa mravalgvaroba (saxelmwifo, sadazRvevo,
komerciuli). saxelmwifo (municipaluri) sazogadoe-
brivi da kerZo samedicino dawesebulebebis Tanas-
woruflebiani Tanaarsoba srulyofili samedicino
momsaxurebis aucilebel pirobas warmoadgens.
5. janmrTelobis dacvis sistemis finansur-ekono-
mikuri gajansaRebisaTvis aucilebelia saxelmwifo
biujetidan janmrTelobis dacvaze gamoyofili sax-
srebis mniSvnelovni gazrda. amasTan, unda daiwyos
damatebiTi saxsrebis Zieba dafinansebis sxvadasxva
wyaroebidan saxelmwifo socialuri programebis uz-
runvelasayofad. dafinansebis sxva wyaroebis xarjze
TandaTanobiT unda Semcirdes janmrTelobis dacvi-
saTvis gamoyofili saxsrebis xvedriTi wili.
6. sabiujeto dafinansebis gazrdasTan erTad Tan-
daTan unda gadavideT sadazRvevo samedicino siste-
maze. aucilebelia samedicino dazRvevis formebis
(saxelmwifo, sawarmoo, kerZo) arCevis sruli Tavi-
sufleba. sadazRvevo samedicino sistema saSualebas
mogvcems uaxloes wlebSi gavzardoT janmrTelobis
dacvaSi dabandebuli Tanxebi.
7. pirdapiri kavSiri unda damyardes momsxurebis
xarisxsa da samedicino personalis Sromis anazRaure-
93
bas Soris.
8. eqimebisa da sazogadoebrivi organizaciebis
monawileobiT unda SemuSavdes janmrTelobis dacvis
kanonmdebloba, romliTac reglamentirebuli iqneba
samedicino dargis urTierTobani.
ganaTleba. dRes qarTuli skola urTules mdgo-
mareobaSi aRmoCnda. totalitarulma reJimma mZime
daRi daasva ganaTlebis sistemas. qarTuli skola ga-
daiqca sabWoTa skolis nawilad, romlis mizania e.w.
„sabWoTa adamianis“ formireba, ganaTlebaSi erovnu-
li da religiuri tradiciebis ignorireba.
qarTuli saganmanaTleblo sistemis erovnulo-
ba unda gamoixatos ara marto mSobliur enaze swav-
lebiT, aramed misi Sinaarsis erovnulobiT, qarTuli
kulturis, qristianuli religiis, mSobliuri gare-
mos da tradiciebis gaTavisebiT.
skola yoveli moswavlis pirovnuli ganumeo-
reblobis srulyofisa da SenarCunebisaTvis unda
zrunavdes. ganaTlebis humanizacia unda emyarebodes
saskolo disciplinas, saqmisadmi pasuxismgeblobis
amaRlebas.
ganaTlebis sruli cikli unda moicavdes skolam-
del aRzrdas, dawyebiT da saSualo skolas, mraval-
ferovan profilur saswavleblebs, gimnaziebs, kole-
jebs, umaRles saswavleblebs.
saxelmwifo aRar unda iyos ganaTlebis sitemis
erTaderTi damfinansebeli da makontrolebeli. ga-
naTlebis sistemis CamoyalibebaSi saWiroa gaizardos
sazogadoebis roli.
xeli unda Seewyos kerZo da saeklesio saswav-
leblebis gaxsnas.
dawyebiTi da saSualo skola sayovelTao unda
iyos. gimnaziasa da kolejSi Caricxva moxdeba SerCev-
iT. amas garda, regionebis saWiroebis mixedviT iarse-
bebs sxvadasxva profilis saswavleblebi, sadac miRe-
buli ganaTleba sakmarisi iqneba viwroprofesiuli
94
saqmianobisaTvis. gansakuTrebuli yuradReba unda
mieqces qarTuli enisa da literaturis, saqarTvelos
istoriisa da geografiis srulyofil swavlebas.
ganaTlebis sistemis reorganizaciis Semdgom
etapze aucilebelia dawyebiT klasebSi swavleba
warimarTos moswavleTa gonebrivi SesaZleblobebis
gaTvaliswinebiT, Sesabamisi srulyofili programe-
bis mixedviT.
swavlebis procesSi yuradReba unda mieqces ro-
gorc moswavleebis mier codnis SeZenas, aseve maTT-
vis swavlebis da TviTganaTlebis unaris gamomuSave-
bas. saxelmwifom unda izrunos skolisa da eklesiis
mWidro urTierTkavSirze.
kultura da xelovneba. eris sulieri saxis Cam-

oyalibebaSi udides rols asrulebs kultura da xe-
lovneba. maTSi yvelaze mkafiod vlindeba erovnuli
xasiaTi, misi specifika da TviTmyofadoba. qristian-
uli sarwmunoebis sulier kodeqsze damyarebuli qa-
rTuli kulturuli memkvidreoba, esTetikuri da
eTikuri faseulobani warmoadgenen im fundaments,
romelsac unda daeyrdnos qarTveli eris sulieri
amaRleba. swored kulturuli TviTmyofadoba, ganu-
meorebloba daumkvidrebs saqarTvelos Rirseul adg-
ils msoflio erTa Soris.
qarTuli da afxazuri kulturis dacvis da ganvi-
TarebisTvis aucilebeli samarTlebrivi safuZvlebis
Seqmnis paralelurad unda damuSavdes saqarTveloSi
mcxovrebi yvela xalxis warmomadgenelTa kulturu-
li tradiciis samarTlebrivi garantiebi, saqarTve-
los istoriuli mxareebis TviTmyofadi kulturis
SenarCunebisaTvis saWiro safuZvlebi. kultura da
xelovneba ar unda ganicdides politikur diqtats.
Semoqmedebis Tavisufleba kanoniT unda iqnes garan-
tirebuli.
saxelmwifom da misma institutebma xeli unda Seu-
95
wyon qarTuli kulturis ganviTarebas da saerTaSo-
riso asparezze gatanas, Seqmnan Tanamedrove msof-
lios wamyvan skolebTan da mimarTulebebTan uSualo
kontaqtebis damyarebis saSualeba, raTa momzaddes
safuZvlebi Tanamedrove kulturuli tradiciebis
SemoqmedebiTi mimarTulebebis da stilis gacnobi-
saTvis, qarTuli kulturuli tradiciebis gamdidre-
bisaTvis. amis paralelurad qarTuli kulturuli
TviTmyofadobis SesanarCuneblad unda Seiqmnas Sesa-
bamisi meqanizmebi. e.w. „masobrivi kulturis“ fsevdo-
kulturuli elementebiT danagvianebisgan dasacavad.
es misia qarTuli kulturis centrebs unda daekis-
roT. saWiroa kulturis ZeglTa dacvis farTo pro-
gramis SemuSaveba, ZeglTa dacvisa da movla-patrono-
bisaTvis aucilebeli saxelmwifo xarjebis gazrda.
demografia. saqarTvelos winaaRmdeg mimarTul-

ma demografiulma diversiebma respublikis mkvid-
ri erebis - qarTvelebisa d afxazebisaTvis umZimesi
viTareba Seqmna. demografiulma disbalansma daZaba
saerTaSoriso urTierToba da Seqmna eTnokonfliqt-
Ta provocirebis SesaZlebloba.
respublikaSi arsebuli mdgomareobis stabili-
zaciis, demografiuli viTarebis gajansaRebis mizniT
saprezidento xelisuflebis mier unda Seiqmnas de-
mografiuli politika. miRebuli iqneba kanoni mi-
graciis Sesaxeb. am kanoniT unda moxdes respublikis
mosaxleobis rogorc emigraciul-imigraciuli, aseve
Sida migraciuli procesebis regulireba.
Sida migraciuli procesebis regulirebiT unda
moxdes Tbilisis da sxva samrewvelo centrebis
zrdis SezRudva, urbanizaciis donis kontroli.
ganxorcieldeba SedarebiT Warbad dasaxlebuli re-
gionebidan mosaxleobis nebayoflobiTi gadanawileba
naklebad aTvisebul da demografiuli Tvalsazris-
iT mZime regionebSi. amasTan, gansakuTrebuli mniS-
96
vneloba mieniWeba saqarTvelos ZirZveli regionebis
demografiul aRorZinebas. am regionebSi mcxovrebT
da iq dasaxlebis msurvelT gaewevaT maqsimaluri dax-
mareba, dauwesdebaT SeRavaTebi, gaTavisufldebi-
an gadasaxadebisagan da gamoeyofaT grZelvadiani
kreditebi. aucilebelia am regionebSi SevqmnaT cx-
ovrebisaTvis saWiro pirobebi - movawesrigoT gzebi,
uzrunvelvyoT es regionebi gaziT, eleqtroenergiiT,
komunikaciebiT da a.S. pirvel rigSi, xeli SevuwyoT
stiqiisagan dazaralebuli mosaxleobis moTxovnaTa
dakmayofilebas.
saWiroa mosaxleobis gansaxlebis optimaluri
sistemis Seqmna. ekonomikis Tavisufleba Seqmnis real-
ur pirobebs didi samrewvelo centrebis sanacvlod
patara da saSualo zomis qalaqebis upiratesi ganvi-
TarebisaTvis.
demografiuli viTarebis gajansaReba warmoud-
genelia tradiciuli samTaobiani ojaxis aRorZinebis
gareSe. demografiuli politikis erT-erTi ZiriTadi
mimarTuleba iqneba daxmareba axalgazrda mravalS-
viliani ojaxebisaTvis. unda gatardes qmediTi
RonisZiebani sikvdilianobis, gansakuTrebiT bavSvTa
sikvdilianobis Semcirebis mizniT, agreTve Sobado-
bis stimulirebisaTvis.
xeli Seewyoba demografiuli viTarebis gajan-
saRebisaTvis warmoebul saqvelmoqmedo saqmianobas,
specialuri fondebis Seqmnas. mniSvnelovani yuradRe-
ba daeTmoba specialist-demografTa momzadebas, rac
saSualebas mogvcems regularulad CavataroT mosax-
leobis demografiuli pasportizacia.
turizmi da sporti
saqarTvelosaTvis mniSvnelovania rekreaci-

ul-turistuli kompleqsebis ganviTareba, romelic
mimarTuli iqneba, erTis mxriv, saqarTvelos moqa-
97
laqeebis dasvenebisa da fizikuri gajansaRebisaken,
xolo meores mxriv, ucxouri valutis mozidvisa da
civilizebul msofliosTan kulturuli da saqmiani
TanamSromlobis sawyisebis Seqmnisaken.
gansakuTrebuli zrunvis sagnad unda iqces maso-
brivi sportisaTvis materialur-teqnikuri bazis
Seqmna, erovnuli sportis ganviTareba, saqarTvelos
sportsmenTa miRwevebis Semdgomi zrda, saerTaSo-
riso sportul organizaciebsa da saerTaSoriso
olimpiur komitetSi gaerTianeba.
civilizebul msoflioSi sportsa da politikas
urTierTs ar ukavSireben, magram TavisTavad Zalze
sagulisxmoa, rom saqarTveloSi erovnul-ganmaTavi-
suflebeli moZraobis gaaqtiurebis kvalobaze pir-
velad swored qarTuli sportis warmomadgenlebma
igemes damoukideblobis, Tavisuflebis surneli. am
gadawyvetilebebis miReba mraval did siZnelesTan
iyo dakavSirebuli, magram maTi gadalaxva SemdgomSi
qarTuli sportis msoflio miRwevebis sawindaria.
bunebis dacva
garemomcveli bunebis SenarCuneba sasicocxlo

mnivnelobis problemaa. ekologiuri katastro-
fis Tavidan asacileblad saWiroa kardinalurad
Seicvalos bunebisadmi momxmarebluri damokidebule-
ba. es ki moiTxovs axali ekologiuri kanonmdeblobis
SemuSavebas. man unda gamoricxos an maqsimalurad
Seamciros iseTi obieqtebis mSenebloba da eqspluata-
cia, romlebic azianeben an safrTxes uqmnian garemos
(giganturi hesebi da wyalsacavebi, atomuri eleqtro-
sadgurebi, garemosaTvis mavne sawarmoebi da sxva).
aucilebelia moxdes saqarTvelos teritoriis
ekologiuri daraioneba, SemuSavdes bunebaTsarge-
blobisa da bunebis dacvis saxelmwifo programebi.
saWiroa Seiqmnas ekologiuri da seismologiuri sain-
98
formacio samsaxuri mosaxleobis sasicocxlo inter-
esebTan dakavSirebul sakiTxebze informirebis uz-
runvelsayofad.
soflis meurneobaSi upiratesi mniSvneloba unda
mieniWos niadagdamcavi teqnologiebis gamoyenebas,
produqtebis moyvanas araorganuli sasuqebisa da
pesticidebis gamoyenebis gareSe, dainergos sof-
lis meurneobaSi biodinamiuri meTodiT miRebuli
sasuqebi. aseTi produqciis mwarmoebelTaTvis unda
dawesdes SeRavaTiani gadasaxadebi, kreditebi. unda
aikrZalos sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwebis
sxva miznebisaTvis gamoyeneba.
saWiroa Seiqmnas rekreaciuli uzrunvelyofis
sistema - turizmis, sportis, janmrTelobis dacvis
(sakurorto-gamajansaRebel) sferoebSi.
ekologiis sferoSi samarTalSemoqmedebiTi saqmi-
anobac mimarTuli unda iyos ara marto bunebis dacvi-
saken, aramed iseTi tradiciuli yofiTi garemos aRd-
gena-SenarCunebisaken, romelmac ganapiroba qarTuli
eTnofsiqikis Camoyalibeba.
***
ganvlili eqvsi Tvis manZilze ver moxerxda dro-
moWmuli administraciul-biurokratiuli sistemisa
da centralizebuli marTvis mankierebaTa srulad aR-
mofxvra, rac moiTxovs radikalur cvlilebebs mmarT-
velobiTi organoebis funqciebsa da struqturebSi,
maT mniSvnelovan raodenobriv Semcirebas.
am mimarTulebiT garkveuli nabijebi gadaidga -
Svid aTeulze meti respublikuri da sakavSiro-res-
publikuri uwyebidan gauqmda oTx aTeulze meti.
mmarTvelobiTi organoebis sistema unda gavxadoT
mobiluri da optimaluri. maTi saqmianoba unda dae-
fuZnos axal ekonomikur politikas, raTa isini kerZo
da koleqtiuri iniciativis, Tavisufali ekonomikuri
moqmedebis xelSemwyobi organoebi gaxdnen. isini unda
99
iqcnen dargebSi makoordinirebel, meTodur, samecnie-
ro-sakonsultacio da saerTo teqnikur-ekonomikuri
politikis gatarebis centrebad. saministroebma unda
SeiZinon funqcionaluri xasiaTi, rac Seqmnis mmarTv-
elobiTi aparatis Semcirebis da monaTesave dargebis
saministroebis gamsxvilebis pirobebs. saxelmwifo
organoebma unda itvirTon is saqmianoba, romelsac
sabazro meqanizmi ver uzrunvelyofs.
moskovi Tavisi imperiuli zraxvebis gansaxor-
cieleblad kvlav ecdeba saqarTvelos ekonomikis
paralizebas, mis daqvemdebarebas centralizebuli
sabWoTa ekonomikisadmi, magram istoriis Carxi Cvens
sasargeblod brunavs da Cvens mier damoukideblobis
pirobebSi ganvlili TiToeuli dRe imperiis saboloo
kraxis da respublikis ekonomikuri aRmSeneblobis
safuZvelia. saqarTvelos ekonomikuri aRorZinebis
Zireuli ekonomikuri reformis, Tavisufal sabazro
ekonomikaze gadasvlis umTavresi pirobaa sabWoTa
kavSiridan gamoyofa, ekonomikuri damoukideblobis
miRweva.
komunisturi uRlisagan ganTavisuflebuli aR-
mosavleT evropis qveynebis mosaxleoba dairazma
erovnuli mTavrobebis garSemo da radikalur ekono-
mikur reformebsac SedarebiT umtkivneulod axor-
cielebs. Cvenc gamovTqvamT imeds, rom saqarTvelos
mosaxleoba dadgeba mis mier arCeuli xelisuflebis
gverdiT, raTa rac SeiZleba swrafad iqces realobad
Cveni xalxis saukunovani mizani - Tavisufali da ekono-
mikurad ayvavebuli saqarTvelo.
saqarTvelos respublikis prezidentobis kandidatis baton

zviad gamsaxurdias saarCevno programa // saqarTvelos respub-
lika. - 1991. - 22 maisi.- #99-100 (120). – 2,3,4 gv.
100
prezidenti politikis gareSe
gTavazobT (SemoklebiT) intervius baton zviad

gamsaxurdiasTan. es interviu, romelic axlaxan gada-
ica saqarTvelos televiziiT, prezidents CamoarTva
mweralma guram petriaSvilma.
• batono zviad, erT Tqvens oponents ar moewona

Tqveni naTqvami, rom gza namdvili damoukideblobi-
saken unda daiwyos erovnuli sulis, erovnuli xasi-
aTis restavraciiT da erovnuli siamayisa da Rirse-
bis aRorZinebiT.
CemTvis ki, rogorc qarTveli moqalaqisaTvis,
swored isaa sasixarulo, rom bolos da bolos Cveni
qveynis saTaveSi movida Tqvennairi kaci, romelsac
erovnuli sulis restavracia miaCnia upirveles saz-
runavad. gviTxariT ufro vrclad, Tu ratom aris es
upirvelesi amocana.
- zogierT politikanebs miaCniaT, rom saqarT-
velos gadarCenisaTvis sakmarisia kargi politiku-
ri programis Seqmna, kargi lozungebis wamoyeneba da
kargi mitingebis da demonstraciebis mowyoba.
Cven arasodes ar vTvlidiT ase, vinaidan migvaCnda,
rom adamianis sulia, upirveles yovlisa, mTavari. Cve-
ni winaprebisaTvis suli iyo mTavari, sulieri sawy-
isi. swored sulis aRorZinebiT iwyeba yvela WeSmari-
ti aRorZineba da arcerT ers ar gaumarjvia, visac
swored sulieri aRorZinebiT ar dauwyia da erovnu-
li sulis restavraciaze, erovnuli sulis aRorZine-
baze ar ufiqria.
pirvel rigSi suli Cakla CvenSi im jojoxeTur-
ma wyobam, romelic CvenSi batonobda 70 wlis ganmav-
lobaSi. misi ZiriTadi mizani iyo swored sulieri
sawyisis mospoba, erovnuli sulis ganadgureba da
adamianebis qceva yovelgvar sulierebas moklebul
brbod, romelsac mxolod materialuri moTxovnebi
101
eqneboda. ai, es iyo yvelaze didi danaSauli avtor-
itaruli sistemisa da swored amis winaaRmdeg unda
vibrZoloT. marTalia, politikurad Seicvala wyo-
bileba, magram siRrmeSi, es yovelive ar Secvlila.
amas Zalian didi brZola, didi muSaoba sWirdeba, rom
erovnuli suli aRorZindes Cvens qveyanaSi.
• werilebis wignSi Tqven pasuxobT erT oponents
imis Taobaze, rom Turme viRac-viRac ucxoelebi iro-
niulad iRimebian, rodesac saqarTvelos gansakuTre-
bul rolze an misi kulturis gansakuTrebul rolze
vlaparakobT.
- rogorc mogexsenebaT, komunisturi da total-
itaruli wyobileba ebrZoda erovnul suls CvenSi.
igi nergavda erovnul nihilizms. cdilobda aras-
rulfasovnebis kompleqsi Seeqmna qarTveli kacisT-
vis, ara marto qarTveli, aramed yvela erovnebisTvis
da daerwmunebina isini, rom yvelani, rusi eris gar-
da, umcrosi Zmebi varT, naklebmniSvnelovani erebi
varT, naklebmniSvnelovani kultura gvaqvs da rom
Cvens kulturas araferi TviTmyofadi da unikaluri
ar gaaCnia. zogni im zomamdec ki midiodnen, rom saer-
Tod xazs usvamdnen yovelive qarTuls, erovnuls. es
iyo saSineli nihilizmis xana. SeiZleba es axal Taobas
arc axsovs. am nihilizms hyavda Tavisi, ase vTqvaT, me-
sityveebi, romlebic meTodurad nergavdnen am nihil-
izms Cvens axalgazrdobaSi da miaRwies kidec, sxvaTa
Soris, Sedegebs. Zalian agdebiT saubrobdnen maSin
qarTul kulturaze, saqarTveloze, saqarTvelos is-
toriaze. zogierT istoriul romanSi gabiaburebuli
iyo saqarTvelos istoria. Cveni mefeebi, dedoflebi,
paTologiur pirovnebebad iyvnen gamoyvanili. es yve-
laferi Segnebulad, mizanmimarTulad xdeboda, raTa
qarTvel kacSi Cakluliyo erovnuli siamayis suli.
mogexsenebaT, ra didi avtoriteti hqonda mamaCems im-
Jamad, magram masac ki uWirda xmis amoReba. presa misT-
vis daxuruli iyo, miT umetes, CemTvis. me maSin axal-
102
gazrda literatori viyavi, magram mainc movaxerxe,
rom gameca pasuxi. imJamad me vambobdi, rom is adami-
anebi, romlebic saubroben raRac ironiul CaRimebaze
ucxoeli specialistebis mxriv qarTuli kulturis Ze-
glebze laparakisas, rogorc Cans, ar icnoben kargad
ucxoeTis qarTvelologebis miRwevebs da ar ician ra-
oden didi dainteresebaa ucxoeTSi qarTuli kultu-
riT, an amas Segnebulad Cqmalaven-meTqi.
qarTuli kulturis unikalobas bevrma didma
mecnierma da Semoqmedma miaqcia yuradReba. msoflio
interesdeboda saqarTveloTi, Tumca uSlidnen xels,
amuxruWebdnen, magram Semdeg daiwyo simpoziumebi,
daiwyo qarTuli xuroTmoZRvrebis seriozuli Ses-
wavla da msoflio mivida im daskvnamde, rom qarTu-
li kultura marTlac unikaluria. SeiZleba ar vamt-
kicoT, rom aseTi ram msoflioSi aravis gaaCnia da amis
mtkiceba zedmeticaa, magram qarTuli kulturis in-
dividualuri profili ukve gamoikveTa da amaSi ukve
Tanxmdebian sxvadasxva erebis warmomadgenlebi, rom
qarTuli kultura didi kulturaa, didi movlenaa.
• Tqven giweriaT, rom Seqspiri iyo udidesi pa-
trioti. sxvaTa Soris arc erTi sxva mkvlevaris wign-
Si me es ar wamikiTxavs.
- Cemi zogierTi kolega iviwyebda saerTod qar-
Tul kulturas, qarTul mwerlobas da xdeboda an an-
glomani, an germanofili. maT egonaT, rom kargi spe-
cialistoba ama Tu im ucxour enaSi gulisxmobs Seni
sakuTari literaturis daviwyebas. CemTvis gaugebar-
ia, riT SeiZleba Seqspiris siyvarulma gadaviwyos va-
Ja-fSavela an bodleris siyvarulma dagaviwyos gal-
aktioni. me yovelTvis vebrZodi amas, mqonda polemika
Cems kolegebTan - arasodes ar veTanxmebodi.
Seqspirze rom brZaneT, swored amaSia am didi geni-
is saocreba, rom ai im zeerovnulobas, aTavsebda sao-
car patriotizmTan, me vityodi nacionalizmTan, rac
Cans mis istoriul qronikebSi.
103
ase, rom Tqma imisa, rom yvela geniosi iyo zeerovnu-
li mxolod da kosmopoliti da araviTari kavSiri
erovnul fesvebTan ar hqonda, es umecrebaa. piriqiT...
Seqspirze mogaxseneT, aseve dantec, udidesi naciona-
listi iyo, miuxedavad Tavisi kosmiuri zeerovnulo-
bisa.
• Tqvens erT werilSi ambobT, rom losevi, rome-
lic iyo namdvili rusi da WeSmariti qristiani, xedav-
da saqarTvelos kulturis unikalurobas. xolo impe-
riuli, plebeuri ruseTi amas ver xedavda.
oponentebi xSirad gabraleben nacionalizms.
vfiqrob, rom nacionalizmi arafer SuaSia. Tqven ple-
bei ar mogwonT, rusi iqneba is Tu sxva eris Svili.
xolo losevisnairi kaci rusi iqneba is Tu germaneli,
TqvenTvis maxlobelia.
ras fiqrobT bavSvis aRzrdis Taobaze ojaxSi da
skolaSi. ras ityviT baton konstantineze, rogorc
bavSvebis aRmzrdelze?
- rac Seexeba bavSvis aRzrdas, es aris yvelaze
umZimesi, urTulesi problema, romelic Cvens win
aris am ukiduresad garTulebul epoqaSi, im epoqaSi,
romelmac wigni daaviwya adamians. samwuxarod, Cve-
ni bavSvebi miusxdnen ekranebs da aravin ar zrunavs
imaze, rom wigni Seaxsenos, wignTan moabrunos. yvela
mankiereba, rac Cvens mozard TaobaSia gavrcelebuli,
imis Sedegia, rom wigns mowyda Cveni mozardi Taoba,
da sxva wyaroTi Rebulobs viTomcda sulier sazrdos,
romelic, sinamdvileSi sulieri sazrdo ki ar aris, es
aris, me vityodi, damRupveli ram.
meore, religiuri aRzrdis problema. komunis-
turi lozungi - gavTiSoT skola eklesiisgan - es
niSnavs axalgazrdobis daRupvas, skola da eklesia
unda SeerTdnen, skola da eklesia unda daukavSird-
nen urTierTs uaRresad mWidrod, Tu Cven gvinda, rom
aRzrda isev davayenoT swor gzaze. es yvela pedago-
giuri mecnierebis mesveuris koncefcia iyo. religiis
104
gareSe ar arsebobs araviTari aRzrda, is aRzrda, ro-
melic ar eqvemdebareba religias, ers daRupvas uqa-
dis. es unda iyos ZiriTadi koncefcia, rodesac sau-
baria bavSvis aRzrdaze, swavla-ganaTlebaze.
miuxedavad im saSineli epoqisa, eklesiisken gaxed-
vac rom eSinodaT adamianebs, miT umetes mwerlebs, ma-
maCemi cdilobda, rom me mcodnoda biblia, mcodnoda
saxareba. dedaCemi gansakuTrebiT miwyobda amaSi xels
- is uaRresad morwmune adamiani iyo.
mamaCemis wyalobiT biblia iyo ZiriTadi wigni Cems
cxovrebaSi - ara marto bibliuri, aramed filologi-
uri TvalsazrisiT. filologiuri muSaoba bibliaze
swored adreul asakSi daviwye. Zneli iyo moreva Zve-
li qarTuli enisa, magram me maSin „vefxistyaosans“ da
„visramians“ veuflebodi da aman SedarebiT gamiadvi-
la. Semdeg, rodesac ucxo enebsac daveufle, vadareb-
di Targmanebs da dRemde vadareb. es aris ZiriTadi -
davubrunoT Cvens bavSvebs wigni, davubrunoT biblia,
davubrunoT religiuri aRzrda.
• batono zviad, cnobilia, rom Tqven SesaniSna-
vad iciT ramdenime ucxo ena. amasTanave ikvlevT qar-
Tuli enis sakiTxebs. Sedarebisas ukeT warmoCindeba
xolme sagani. gviTxariT qarTuli enis Taobaze.
- niko mari aRniSnavda, rom qarTuli eniT Sei-
Zleba gadmocema yvela niuansisa, yovelgvari azris,
yovelgvari emociisa. araferia iseTi mzisqveSeTSi,
romlis gadmocemac ar SeiZlebodes qarTuli eniT.
niko mari qarTuls universalur enad Tvlida da
ufro Sorsac midioda. mas hqonda Teoria proToqa-
rTulis Sesaxeb, rom SeiTavsebs ukiduresobebs. aris
ena msoflio enebisa. ai, aseTi gaxlavT qarTuli ena. me
vityodi, qarTuli enis Tvisebebi, msofliosTvis Seus-
wavlelia. is aris poetebis ena, poeturi metyvelebi-
saTvis gaCenili da maRali sulis gadmosacemi ena, da
meores mxriv, uaRresad praqtikuli, uaRresad mo-
saxerxebeli. am enis universaluroba swored amaSia,
105
rom SeiTavsebs ukiduresobebs. aris enebi, romlebic
ufro amqveyniuri da pragmatuli gamoyenebisTvis ar-
seboben. qarTuli ena yovelive amas Seicavs. masSi su-
liereba imdenadvea, ramdenadac amqveyniuri.
• batono zviad, es kiTxva me imitom dagisviT, rom
erovnuli nihilizmi, romlis Canergvasac cdilobda
imperia qarTvelebSi, samwuxarod, garkveul fenebs ax-
asiaTebs. gana aris romelime ena, romelic aRemateba
qarTuls?
- vinc amgvari nihilizmiTaa Sepyrobili, man
ubralod ar icis qarTuli ena. sxvaTa Soris, saba
brZanebs erT adgilas: me sxva ena ar vicodi qarTulis
gardao. sabam brwyinvaled icoda sxva enebi, mgram is,
rasac Cven enis codnas vuwodebT, sabasTvis ar iyo nam-
dvili codna.
bevr qarTvels SeuZlia Tqvas, rom man arcerTi ena
ar icis. ai, aseTi adamianebi xSirad nihilizmiT sau-
broben qarTul enaze.
erT Cems kolegas disertaciis dacvis dros hkiTx-
es, qarTuli biblia ratom ar gamoiyeneoTo. samwux-
arod, ara maqvs wakiTxuli qarTuli bibliao. es ada-
miani Semdeg nihilizms aviTarebda qarTul enazec da
literaturazec. agdebiT saubrobda qarTul enaze,
imis gamo, rom man qarTuli ena ar icoda da bunebrivia,
qarTuli mwerlobis madlic ar hqonda SegrZnebuli.
vinaidan, Tu qarTuli ena ar ici, qarTul mwerloba-
sac ver eziarebi. ai, aseTi adamianebisagan momdinare-
obs es nihilizmi.
arc erT msoflio enas qarTuli ena ar Camouvarde-
ba. es marto Cemi azri ar gaxlavT, es mravali special-
istis azria, da ara marto qarTveli specialistisa
- TviT rusi mecnieric, akademikosi losevic lapara-
kobda qarTuli enis msoflio rolze. ase, rom vinc
Rrmad Caswvdeba qarTul enas, misTvis naTelia am enis
didmniSvneloba.
• batono zviad, me minaxavs foto, romelzec
106
Tqven sanadiro Tofiani xarT gadaRebuli. monadiree-
bi is xalxia, visac mSobliur miwaze siaruli uyvars...
- mogexsenebaT, jer kidev mamaCemi iyo didi moy-
varuli nadirobisa. mas nadiroba ki ar ainteresebda,
saqarTvelo uyvarda. ai, am saqarTvelos siyvaruliT,
qarTuli miwis siyvaruliT, qarTveli kacis siyvaru-
liT dadioda, nadirobiT eziareboda yovelive amas.
CemSic es iyo gadamwyveti. merabic didi moyvarulii-
yo amisa. xSirad vnadirobdiT, vTevzaobdiT, imitom,
rom qveyana gvenaxa, SevxvedrodiT xalxs, ZiriTadi es
iyo.
magram Semdeg, roca asakSi Sevedi, samwuxarod ara
mecala amisTvis, magram kargad gamaxsendeba, bevri ram
momca am ambavma. arc is aris dasamali, rom mebralebo-
da nadiri. da ukve aRarc SeiZleba: gawyvetazea nadi-
ri da frinveli. mamaCemmac amitom miatova nadiroba,
da mec amitom mivatove.
• batono zviad, RmerTs undoda, rom Tqven da
merab kostavas ara marto imperiasTan sabrZolvelad
ageyoliebinaT eri, aramed qarTuli sulis asaRor-
Zineblad erTi didi saqmec aRgesruebinaT da yvelas-
aTvis dasanaxi magaliTi yofiliyaviT WeSmariti mego-
brobisa. gviTxariT merabze.
- mTeli Cemi brZola, mTeli Cemi saqmianoba am
asparezze, dakavSirebulia merab kostavasTan. me
xmamaRla vacxadeb amas. es yovelive warmoudgeneli
iqneboda, merabi rom ar yofiliyo. is unikaluri, sao-
cari pirovneba iyo, saocari sulieri Zalis, saocari
nebisyofis adamiani da saocari Tavdadebisa mamuli-
saTvis. uwinares yovlisa, is iyo udidesi magaliTi
CemTvis. praqtikulad, me Tu ram gamikeTebia, merabis
daxmarebiT da merabTan erTad. marto arasodes Cems
Tavs ar gamovyof da me vamayob amiT. isic ase ambobda.
da miuxedavad amisa, rom mTeli imperiis agenturis
muSaoba mimarTuli iyo iqiT, rom Cemi da merabis su-
lieri dapirispireba da gaTiSva momxdariyo, maT amas
107
mainc ver miaRwies. miaRwies mxolod fizikurad.
• batono zviad, „vefxistyaosanze“ saubris bo-
loSi, Tqven ambobT, rom ufro kargad msoflios
arcerT SedevrSi araa megobrobaze laparaki, vidre
„vefxistyaosanSi“ da amitomaa is msoflio klasikis
gvirgvini. es mecno da amaSi gamosWvivis swored Tqve-
ni da merabis megobroba.
- msoflio literaturaSi vicnobT im perio-
dis raindul nawarmoebebs, raindul romanebs, moTx-
robebs, yvelagan aris Tema qalisadmi siyvarulisa, ma-
gram megobrobis Tema, ise rogorc „vefxistyaosanSia“,
arsad aris. megobrobis grZnoba da megobrobis paraq-
sisi, ise rogorc es qarTvel erSia, arcerT erSi ar
aris. me winaaRmdegi var, raRac ultra, TavzexelaRe-
buli, nacionalizmisa da raRac aseTi movlenebisa,
magram ar SeiZleba ar aRiniSnos, rom arcerT ers ar
Seuqmnia iseTi wigni, rogoric aris „vefxistyaosani“.
megobrobis aseTi himni ar moucia arc erT literatu-
ras, da rogorc Cans, es swored erovnul xasiaTTan
aris dakavSirebuli.
• Tqveni erTi leqcia, romelic wakiTxul iqna
quTaisSi, l. mesxiSvilis saxelobis dramatul Teatr-
Si, ase iwyeba: „Zvirfaso megobrebo, Cveni winaprebi
TviT ukiduresi politikuri vnebaTaRelvis drosac
ar iviwyebdnen mecnierebas, poezias, Semecnebas. Cven
rom dRes Tavi imiT vimarTloT, politikur brZola-
Si varT Cabmulni da mecnierebisa da kulturisaTvis
ara gvcaliao, amiT Cvens istoriul tradiciebs vuRa-
latebT WeSmaritad“.
- am TvalsazrisiT unda mogaxsenoT, rom CemT-
vis ideali iyo da aris aRmaSenebeli im gagebiT, rom
daviTi omSic ki dadioda wignebiT. TviT usastikes,
ukidures omSic yovelTvis mohyvebodnen wignismt-
virTvelni. safarSi mjdaric ki amuSavebda grigol
RvTismetyvelis Txzulebas. erTxel kinaRam sicocx-
les gamoasalmes Turqebma. safarSi Seuvardnen, roca
108
garTuli iyo am Teologiuri Txzulebis damuSavebiT.
es unda iyos CvenTvis magaliTi, winaaRmdeg SemTxveva-
Si Cven gavvelurdebiT, aRar viqnebiT civilizebulni.
imperia yvelanairad cdilobs, rom Cven Cagvabas omSi,
Cagvabas iseT cxovrebaSi, romelic mowyvetilia su-
lierebasac, ganaTlebasac, kulturasac, velur erad
gvaqcios. ara marto Cven, aramed yvela dapyrobili
eri. es aris libanizaciis arsi, rom erebi Seajaxon
erTmaneTs da daaviwyon yvelaferi, garda eTniuri
SuRlisa, arsebobisTvis brZolisa. es aris imperiis
mizani da Cven es ar unda davaneboT. Cven unda Sevinar-
CunoT Cveni sulieri kultura, Cveni azrovneba, Cve-
ni mecniereba. es yovelive unda SevaTavsoT politi-
kur, da sxva moRvaweobasTan. winaaRmdeg SemTxvevaSi
Cven Cvens tradiciebs movwydebiT da sxvagvari eri
viqnebiT. aRar viqnebiT is eri, romelmac Sva daviT
aRmaSenebeli, romelmac Sva vaxtang VI da Tamar mefe.
Zveli qarTvelebisgan Cven imiT ganvsxvavdebiT,
rom Zveli qarTveloba es iyo uaRresad sulieri mso-
flmxedvelobis eri. am imperiulma monobam CvenSi
swored es CaaxSo da materialurma sawyisma wamoiwia
wina planze. am patara qveyanaSi 20 aTas eklesia Semor-
Ca da gacilebiT meti iyo. suliT cxovrobda es eri da
suli iyo pirveli. Tanamedrove epoqis mier motanili
materializmi unda daiZlios da suliereba unda aRs-
dges da is seriozuli damokidebuleba religiisadmi,
romelic samwuxarod dRes jer mainc ar aris. Tumca
rasakvirvelia, didi Semobrunebaa relogiisken.
aucilebelia Zalian seriozuli damokidebuleba
religiisadmi.
ai, es aris Cveni gadarCenis erT-erTi umTavresi
sawindari.
interviu: prezidenti politikis gareSe / gamsaxurdia z.; [Caiw-

era] g. petriaSvilma // Sansi. – 1991. – 25 maisi. - #21 (74). – 3 gv.
109
saqarTvelos respublikis prezidentobis
kandidatis baton zviad gamsaxurdias
saarCevno programa
ekonomikuri nawili
qarTveli xalxis brZolam damoukideblobisaTvis

aamoqmeda imperiis arsenalSi jer kidev arsebuli is
ekonomikuri berketebi, romlebiTac kremli cdilobs
Tavisuflebismoyvare erebis dasjas. centri uZluria
sakuTari sameurneo problemebis mogvarebaSi da amis
gamo mTels Tavis potencials respublikebis ekonomi-
kur paralizebas axmars.
saqarTvelos axlandeli ekonomikuri struqtura
ganviTarebis im strategiis Sedegia, romelic sabWo-
Ta wyobilebis mieraa Tavsmoxveuli. man saqarTve-
los Tavis droze faqtobrivad waarTva suverenuli
sameurneo arCevanis ufleba. totalitarul saxalxo
meurneobriv sistemaSi CarTuli saqarTvelo saer-
TaSoriso ekonomikuri procesebisagan izolirebuli
aRmoCnda. ucxo ekonomikurma sistemam, miwisa da war-
moebis sxva saSualebebisagan gaucxoebam, qarTveli
kacisaTvis aratradiciulma warmoebiTma urTierTo-
bebma saqarTvelos ekonomika umZimes mdgomareobaSi
Caayena.
Seqmnili viTarebidan gamosavali da garanti Cve-
ni ekonomikis aRorZinebisa aris is udidesi poten-
cia, rac saqarTvelos specifikur geopolitikur
mdgomareobaSi, mis bunebriv resursebSi, klimatur
pirobebSi, civilizebul msoflioze orientaciasa da
qarTveli kacis SesaZleblobebSi arsebobs. mxolod
Tavisufal mewarmeobaze damyarebuli meurneobis
safuZvelzea SesaZlebeli imperiuli ekonomikuri
zRudis garRveva, xalxis keTildReobis amaRleba da
saqarTvelos saerTaSoriso ekonomikur procesebSi
uSualod CarTva, rac Tavis mxriv ganapirobebs Cve-
110
ni qveynis saxelmwifo Zlierebasa da civilizebul
qveynebs Soris Rirseuli adgilis damkvidrebas.
28 oqtombers istoriul arCevnebSi xalxma xma mis-
ca blok „mrgvali magida - Tavisufali saqarTvelos“
ekonomikur programas, romlis ZiriTadi mimarTule-
ba iyo saqarTvelos ekonomikuri aRorZineba Tavisu-
fali mewarmeobis ganviTarebis gziT. respublikis
xelisufleba kidev erTxel adasturebs mis mier ar-
Ceuli gzisadmi erTgulebas.
ganvlilma eqvsma Tvem TvalnaTliv dagvanaxa, rom
erovnuli mTavrobis Zalisxmevis, uzenaesi sabWos mier
axali ekonomikuri kanonebis miRebis miuxedavad, cen-
tris ekonomikuri marwuxebisagan srulad jer kidev
ver ganvTavisufldiT. fasebis swrafi zrda, inflaci-
is maRali tempi, safinanso da materialuri resurse-
bis SezRudva - ai, is iaraRi, romliTac centri saqa-
rTvelos did zians ayenebs. respublikis xelisufleba
yovelmxriv cdilobs Seumsubuqos mosaxleobas krem-
lis mier miRebuli ekonomikuri gadawyvetilebebiT
miyenebuli zarali. amas adasturebs Tundac fuladi
niSnebis Secvlis kampania, romelic Cveni mosaxleobi-
saTvis maqsimalurad SeRavaTian pirobebSi, centris
mier dadgenili reglamentaciebis darRveviTac ki
Catarda. saqarTvelos respublikis prezidentis da
mTavrobis mier miRebul iqna rigi brZanebulebebi da
dadgenilebebi, romelTa Tanaxmad gauqmda saqalaqo
miwiszeda, sagareubno da saqalaqTaSoriso transpor-
tis momatebuli tarifebi, purisa da rigi pirveladi
moTxovnilebis saqonlis gazrdili fasebi, umravles
saxeobaTa produqciaze gayidvidan gadasaxadi; garda
amisa, fasebis reformasTan dakavSirebiT kompensacie-
bi moemata arasrulwlovan bavSvebian ojaxebs.
winamorbedi xelisuflebis antixalxuri ekono-
mikuri politikis, ugergilo da uyairaTo muSaobis
Sedegebis aRmofxvra gviwevs. soflis meurneobis gan-
viTarebis udidesi mniSvnelobis gaTvaliswinebiT
111
da mSeneblobaSi Seqmnili mZime mdgomareobis gamo,
saxelmwifo biujetis deficiturobis pirobebSi,
saxelmwifo iZulebuli iyo am dargebis sawarmoTaT-
vis miliard maneTze meti vadagadacilebuli daval-
ianeba Camoewera.
9 aprils saqarTvelos damoukideblobis aqtis
miRebiT moskovTan damokidebuleba kardinalurad
icvleba. dRis wesrigSi dgeba erovnuli ekonomikis
forsirebuli tempiT Camoyalibebisa da centris mier
saqarTvelos ekonomikuri eqsploataciisagan Tavis
daRwevis amocana. nebismieri Cveni nabiji swored am
mimarTulebiT iqneba gadadgmuli.
saqarTvelos respublikis realuri damoukide-
blobis aRdgenis ekonomikur saafuZvels warmoadgens
sakuTrebis sxvadasxva formebze agebuli, civilize-
buli samyaros ekonomikuri kanonebiT moqmedi da qa-
rTul yofiT tradiciebze dafuZnebuli ekonomika.
unda moxdes saxelmwifo sakuTrebis gansaxelmwifoe-
ba, rac ganxorcieldeba TandaTanobiT, etapobrivad,
im varaudiT, rom saxelmwifos sakuTrebaSi darCeba
mxolod is sawarmoebi, romelTa funqcionirebac ker-
Zo mewarmeobis principebze drois mocemul monakveT-
Si gaumarTlebeli iqneba.
saxelmwifo Caereva ekonomikaSi im zomebiT, ro-
melic aucilebelia qveynis erTiani politikuri da
socialur-ekonomikuri interesebis xorcSesxmisa da
sameurneo saqmianobis ganviTarebisaTvis.
saxelmwifo monopolisturi sistemis likvidacia
Zalze mniSvnelovania, magram igi problemis mxolod
erTi mxarea. aranaklebi mniSvneloba aqvs iseTi ekono-
mikuri sistemis Seqmnas, romelic pasuxobs adamianTa
moTxovnilebebs. aseTad socialuri sabazro meurneo-
ba migvaCnia. mis pirobebSi erTmaneTTan SeTanxmebulia
Tavisufali Sromisa da socialuri uflebebis garan-
tiebi, sakuTrebisadmi pativiscema da sazogadoebrivi
sargebloba, Tavisufali mewarmeoba da keTilsindis-
112
ieri konkurencia.
„ekonomikuri Tavisufleba, socialuri samar-
Tlianoba da garemosadmi pasuxismgebluri damok-
idebuleba absoluturad aucilebelia ayvavebisaT-
vis... Tavisufleba da politikuri pluralizmi Cveni
am saerTo miznis aucilebeli elementebia, romelic
gulisxmobs sabazro ekonomikis ganviTarebas, myar
ekonomikur zrdas, socialur samarTlianobas, ayvave-
bas, dasaqmebis gadidebasa da ekonomikuri resursebis
efeqtianad gamoyenebas“ (parizis qartia „axali ev-
ropisaTvis“).
pirvel yovlisa saWiroa iseTi sameurneo kanonebis
miReba, romlebic warmoebis Zireul rgolebs mian-
iWeben ekonomikur damoukideblobas da maqsimalu-
rad SezRudaven sxva organoTa Carevas maT sameurneo
saqmianobaSi. axal sameurneo kanonmdeblobas mxolod
maSin eqneba saTanado efeqti, rodesac samoqmedod
ZalaSi Seva ara calkeuli kanonebi, aramed normati-
uli aqtebis mTeli paketi erTdroulad, romelsac
saqarTvelos parlamenti amzadebs.
kanonproeqtTa paketis pirvel wyebaSi aucileb-
lad iqneba: kanoni privatizaciis Sesaxeb, kanoni same-
warmeo saqmianobis Sesaxeb, kanoni sakuTrebis Sesax-
eb, kanoni miwis kerZo sakuTrebaSi gadacemis Sesaxeb,
miwaTmowyobisa da miwaTsargeblobis Sesaxeb, kanoni
glexuri meurneobis Sesaxeb, kanoni dasaqmebis Ses-
axeb, kanoni sagadasaxado sistemis Sesaxeb, kanoni
saaqcio sazogadoebis Sesaxeb, kanoni sameurneo saqmi-
anobis Sesaxeb, kanoni investiciebis Sesaxeb, kanoni
erToblivi sawarmoebis Sesaxeb, antimonopoliuri
kanoni, kanoni socialuri garantiebis Sesaxeb, kanoni
saxelmwifo da kerZo dazRvevis Sesaxeb.
aRsaniSnavia, rom am kanonproeqtTa umravlesoba
ukve momzadebulia an momzadebis procesSia.
saqarTvelos ekonomikis safuZvlad momavalSi
unda iqces kerZo sakuTreba. sakuTrebisadmi pativ-
113
iscema adamians saSualebas aZlevs ukeT gaigos da
Seasrulos sazogadoebrivi movaleobani: kerZo sa-
kuTreba aris ara marto privilegia mesakuTrisaTvis,
aramed, misi movaleoba, valdebuleba sazogadoebis
winaSe.
kerZo pirebs unda mieceT Tavisufali samewarmeo
saqmianobis ufleba, neba daerToT sakuTrebaSi hqon-
deT warmoebis saSualebebi da daiqiraon samuSaod
sxva pirebi. unda Seiqmnas pirobebi kerZo sakuTrebis
yvela saxeobis ganviTarebisaTvis, daculi iqnes sa-
kuTrebis uflebis subieqtTa mflobelobis, gankarg-
visa da gamoyenebis ufleba sxva fizikur da iuridiul
pirTa an saxelmwifo organoTa mier maTi xelyofisa-
gan.
aRniSnuli kanonebi unda uzrunvelyofdnen: a)
samewarmeo saqmianobis Tavisuflebas, b) momxmarebel-
Ta interesebis dacvas da maTi moTxovnilebebis dak-
mayofilebis SesaZleblobas, g) konkurenciis gafar-
Toebas, ama Tu im sawarmos jgufis xelSi ekonomikuri
Zalauflebis koncentraciis ardaSvebas. faqtobrivad
meurneobis demonopolizaciis da privatizaciis pro-
cesi ukve dawyebulia. aman unda Seqmnas kargi winap-
iroba sabazro meurneobaze naklebi danakargebiT ga-
dasasvlelad.
saxelmwifo aucilebeli samarTlebrivi da fi-
nansur-ekonomikuri pirobebis SeqmniT yovelmxriv
Seuwyobs xels mcire biznesis ganviTarebas.
saxelmwifo maqsimalurad ecdeba Tanabari sastar-
to pirobebi Seuqmnas yvelas, raTa privatizaciis Se-
degebiT isargeblos namdvilad meurne da mewarmeobis
unaris mqone pirebma.
saqarTvelos ekonomikuri suverenitetis dacva
da misi Semdgomi ganmtkiceba moiTxovs Tavsmoxveuli,
koloniuri struqturis demontaJs da eris interese-
bis Sesabamisad mis xelaxal formirebas.
saqarTvelo maRalganviTarebul agrarul-indus-
114
triul qveynad unda iqces, rac sasoflo-sameurneo
sferos radikalur gaumjobesebas moiTxovs. igi pir-
vel rigSi unda emsaxurebodes adgilobrivi mosax-
leobisa da ganviTarebuli sakurorto-turistuli
meurneobis moTxovnilebaTa srul dakmayofilebas.
produqciis is nawili ki, romelic msoflio bazrisaT-
vis iqneba gankuTvnili, unda SeirCes xelsayrelobis
da respublikis saWiroebaTa yvela aspeqtis gaTvalis-
winebiT. yovelive es moiTxovs soflis meurneobis spe-
cializaciisa da adgilobrivi mniSvnelobis dargebis
optimaluri harmonizirebis miRwevas, respublikis
unikaluri niadagur-klimaturi pirobebis racional-
ur gamoyenebas. aucilebelia saqarTveloSi odiTganve
ganviTarebuli memarcvleobis tradiciebis aRdgena,
misi produqcia unda gaxdes mosaxleobis upirvelesi
moTxovnilebebis dakmayofilebis realuri sayrdeni
da mecxoveleobis aRorZinebis baza.
am amocanaTa gadaWra soflad sakuTrebiTi urT-
ierTobebis SecvliT aris SesaZlebeli. saqarTveloSi
kolmeurneobebisa da sabWoTa meurneobebis Seqmnam
qarTveli glexi mowyvita miwas, SeaZula mas Sroma,
moaSora mSobliur fesvebs, Seucvala cxovrebis
tradiciuli wes-Cveulebani da soflis proletarad
aqcia. saqarTvelos soflis meurneobis warmarTva am
formiT qarTvel ers gadagvarebis safrTxes uqmnis.
amdenad, aucilebelia miwis reformis gatareba, rac
saqarTvelos yovel istoriul mxareSi misi Tavisebu-
rebis gaTvaliswinebiT unda moxdes. es pirvel rigSi
gulisxmobs zaraliani sazogadoebrivi meurneobebis
daSlas da maT bazaze glexuri meurneobebis Camoyal-
ibebas, agreTve miwis kerZo sakuTrebaSi gadacemas, sa-
karmidamo nakveTebis sruli moculobiT gacemas.
saqarTvelos momavali agraruli struqturis
ZiriTad birTvs glexuri (sakomlo) meurneoba unda
Seadgendes. komli gansakuTrebuli mniSvnelobis
sazogadoebrivi institutia. misi meoxebiT xdeba mi-
115
wasTan mWidrod dakavSirebuli meurnis aRzrda, igi
aris glexTa Taobebis memkvidreobis garanti. komli
uzrunvelyofs SromiTi resursebis, miwisa da kapi-
talis kanonzomier ganawilebasa da efeqtian gamoy-
enebas.
amrigad, soflad meurneobrivi sakiTxebis gad-
awyvetas Cven ganvixilavT qarTuli soflis aRorZine-
basa da tradiciul sameurneo urTierTobaTa aRdge-
nasTan organul kavSirSi.
qarTveli glexi - istoriulad Cveni erovnu-
li meurneobis burji unda gaTavisufldes xelisu-
flebis diqtatisagan. glexi Tavis sameurneo saqmiano-
baSi damoukidebeli unda iyos, Tavad gansazRvravdes
warmoebis specializacias, struqturas da axdendes
moweuli mosavlis Tavisufal realizacias.
saqarTvelos respublikis moqalaqeebs gardama-
val periodSi miwa SeiZleba gadaeceT moklevadian,
grZelvadian an mudmiv mflobelobaSi memkvidreobis
uflebiT, regionis TaviseburebaTa gaTvaliswinebiT.
saxelmwifoebriobis faqtobrivad aRdgenis da moqa-
laqeobis kanonis SemoRebis Semdeg ki masze dakanon-
deba kerZo sakuTreba, rac uaxloes xanebSi moxdeba.
saxnav-saTesi ZiriTadad unda gadaeces glexur
meurneobebs, saZovrebi ki saTemo an sasoflo mflo-
belobaSi unda iyos; miwis garkveuli nawili saxelm-
wifos sakuTrebaSi unda darCes strategiuli, Tav-
dacviTi da sameurneo saqmianobis warmarTvisaTvis;
saxelmwifo sakuTrebaSi unda iyos nakrZalebi da
erovnuli tye-parkebi.
saxelmwifom yovelmxriv unda Seuwyos xeli so-
flad sxvadasxva asociaciebis, gaerTianebis Seqmna-
sa da funqcionirebas. maT unda Seasrulon glexuri
meurneobebis teqnikiT momsaxurebisa da aucilebeli
masalebiT momaragebis funqcia.
- saqarTveloSi samrewvelo warmoebis perspeq-
tivebis gansazRvrisas ZiriTadi yuradReba daeTmoba
116
mecnierebatevadi da im sxva dargebis ganviTarebas,
romlebic uzrunvelyofen samomxmareblo produqci-
is warmoebis arsebiT gadidebas, sasoflo-sameurneo
produqciis nedleulis gadamuSavebas da momsaxure-
bis sferos materialur-teqnikuri bazis ganmtkice-
bas, respublikis saresurso potencialis amaRlebasa
da adgilze maT racionalur gamoyenebas, msoflio ba-
zarze konkurentunariani produqciis gatanas.
amasTanave, energiuli RonisZiebani unda gatardes
respublikaSi saTbob-energetikuli resursebis
mwvave deficitis dasaZlevad. aq Cveni Zalisxmeva unda
warimarTos Semdegi mimarTulebebiT:
- respublikaSi saTbob-energetikuli resurse-
bis warmoebis moculobis gadideba;
- warmoebisa da moxmarebis sferoSi produqciisa
da momsaxurebis erTeulze energodanaxarjebis mkve-
Tri Semcireba, energoresursebis gamoyenebis mkveTri
gaumjobesebis erovnuli programis SemuSaveba da ga-
tareba.
- sabWoTa kavSirSi Semavali respublikebidan da
ucxoeTis qveynebidan pirdapiri ekonomikuri kavSire-
bis meSveobiT energoresursebis miReba;
- energiis aratradiciuli wyaroebis farTod
gamoyeneba, mcire da saSualo hidroeleqtrosadgure-
bis mSenebloba.
saqarTvelos unikaluri geografiuli mdebareoba
ucxoeTis mWidro satransporto kavSirebis damyare-
bis SesaZleblobis, saqarTvelos ekonomikuri aRor-
Zinebis mniSvnelovani rezervia. amitom aucilebelia
aRdges saqarTvelos, rogorc evropa-aziis damakav-
Sirebeli xidis istoriuli funqcia, rac aucileblad
moiTxovs saqarTvelos sazRvao (baTumi, foTi, soxu-
mi) da sahaero karibWeTa optimalur gamoyenebas da
maT swraf rekonstruqcias. amasTan, gansakuTrebuli
yuradReba unda mieqces saavtomobilo transportis,
rogorc mezobel qveynebTan kontaqtebis, Siga respub-
117
likuri gadazidvebisa da mniSvnelovani tranzituli
Semosavlebis miRebis saukeTeso saSualebas.
saqarTvelos respublikaSi sainvesticio politi-
ka unda ganxorcieldes saxelmwifo, kerZo, koleqtiu-
ri da ucxouri investiciebis xarjze maTi dabandebis,
gamoyenebis da dacvis mtkice garantiebis SeqmniT
msoflioSi aRiarebuli formebis gaTvaliswinebiT.
sainvesticio politikis umTavresi momentebi unda
ganisazRvros Semdegi faqtorebis gaTvaliswinebiT;
- saqarTvelos respublikis sameurneo sistemis
prioritetebi, tradiciebi da Taviseburebani;
- Sidarespublikuri sawarmoo da samomxmareblo
moTxovnebi;
- mecnierul-teqnikuri progresis Tanamedrove
done;
- msoflio ekonomikis ganviTarebis tendenciebi;
saqarTvelos ekonomikis normaluri funqcioni-
rebis, erovnuli ekonomikis aRorZinebisa da ganvi-
Tarebis aucilebeli pirobaa sakuTari safinanso da
fulad-sakredito sistema, romlis ZiriTadi Semad-
geneli nawilebi unda iyos:
- oriarusiani sabanko sistema, romlis saTave-
Si iqneba centraluri erovnuli banki, xolo meore
iarusze ganlagdebian komerciuli bankebi. centralu-
ri erovnuli bankis funqcia iqneba: fulis mimoqcevis,
emisiis, dakreditebis, dafinansebis, angariSsworebi-
sa da savaluto urTierTobaTa sferoSi respublik-
is erTiani politikis gatareba, fulad-sakredito
sistemis centralizebuli marTva, myari fuladi mi-
moqcevisa da qarTuli fulis msyidvelobiTi unaris
ganmtkicebis uzrunvelyofa, misi gasacvleli kursis
dadgena sxva qveynebis fulad erTeulebTan mimarTeba-
Si da sxv.; komerciuli bankebi ki TavianTi saqmianobiT
Seqmnian Tavisufali sabazro urTierTobebis ganxor-
cielebis aucilebel winapirobebs.
erTiani sabanko sistemis CamoyalibebasTan erTad
118
aucilebelia Seiqmnas Cveni bankebis filialebi da
warmomadgenlobebi sazRvargareTis qveynebSi. saW-
iroa agreTve, Seiqmnas erToblivi bankebi, romlebic
saSualebas mogvcems erovnuli ekonomikis interese-
bisaTvis gamoviyenoT Cveni partniorebis sakredito
arxebi. maT mier gacemuli garantiebis safuZvelze
gacilebiT advili iqneba rogorc ucxouri kapitalis
mozidva, aseve adgilobrivi produqciis realizacia.
- erovnuli fuli. erovnuli bankis normalu-
ri funqcionireba, respublikaSi fuladi mimoqcevis
regulireba, saqarTvelos ekonomikis dacva gareSe
uaryofiTi gavlenisagan SeuZlebeli iqneba sakuTari
fuladi erTeulis gareSe. aqedan gamomdinare, saxel-
mwifoebriobis aRdgenis gzaze erT-erT umniSvnelo-
vanes amocanad qarTuli fulis SemoReba migvaCnia.
misi swori mimoqcevis, konvertirebulobisa da kur-
sis ganmtkicebisaTvis zrunva uaxloesi periodis mTa-
vari amocanaa.
- moqnilma sagadasaxado sistemam administraci-
uli meTodebis gareSe unda uzrunvelyos ekonomiku-
ri da socialuri politikis erTianoba, mosaxleobis
socialuri dacva, sazogadoebrivi warmoebis efeq-
tianoba.
axalma sagadasaxado sistemam ganakveTebisa da
SeRavaTebis diferenciaciis saSulebiT unda misces
stimuli dargis, regionis, sawarmos, calkeuli pro-
duqciis warmoebisa da momsaxurebis ganviTarebas.
jansaRi konkurenciis safuZvelze obieqturad unda
moawesrigos sawarmoTa rentabelobisa da moqalaqeTa
Semosavlebis done, uzrunvelyos saqarTvelos res-
publikis bunebrivi resursebis efeqtiani gamoyeneba
da garemos dacva.
aqedan gamomdinare, unda Seicvalos moqmedi ga-
dasaxadebis struqtura, saxeebi, maTi ganakveTebi da
SeRavaTis wesebi.
moxmarebis sagnebis warmoebis gazrdis, axali te-
119
qnikisa da teqnologiebis danergvis, bunebis damcavi
RonisZiebebis da sxv. stimulirebis mizniT gadasaxa-
debidan unda gaTavisufldnen an SeRavaTianad daibe-
gron sawarmoebi da organizaciebi mogebis im nawil-
Si, romlebic am mimarTulebiT daixarjeba.
- regionaluri finansebi. adgilobrivi mmarTve-
lobis organoebis rolis Semdgomi zrdisa da social-
ur-ekonomikuri ganviTarebis mizniT unda amaRldes
maTi uflebamosilebani regionis finansebis marTva-
Si, gafarTovdes prefeqturebisa da sakrebuloebis
sabiujeto uflebebi, gaZlierdes adgilobrivi biu-
jetebis damokidebuleba Sesabamis teritoriaze gan-
lagebul sawarmoTa sameurneo saqmianobis safinanso
Sedegebze. qalaqis, raionis, dabisa da soflis teri-
toriaze ganlagebuli yoveli sawarmo aucileblad
unda monawileobdes Sesabamisi adgilobrivi biuje-
tis formirebaSi. amasTan, am biujetebis formireba
unda ganxorcieldes saerTo saxelmwifoebrivi ga-
dasaxadebidan anaricxebis stabiluri grZelvadiani
normativebis bazaze.
- mizanSewonilad migvaCnia gadavideT fasebis
samsafexurian sistemaze.
a) mtkice saxelmwifo fasebi, romelic unda moica-
vdes saxelmwifo satransporto da safosto-satele-
fono momsaxurebis, eleqtroenergiis, saxelmwifo
komunaluri meurneobis tarifebs, pirveladi mox-
marebis sagnebisa da medikamentebis fasebs.
antimonopoliuri kanoniT daSvebuli unda iyos
fasebis administraciuli regulireba im saqonli-
saTvis, romlis mwarmoeblebsac monopoliuri mdgo-
mareoba ukaviaT.
b) Sereuli fasebi, rodesac saxelmwifo awesebs
qveda da zeda zRvars, romlis farglebSic ama Tu im
saqonelze fasi SeiZleba icvlebodes moTxovnisa da
miwodebis mixedviT.
g) Tavisufali fasebi, romelic bazarze Camoyal-
120
ibdeba moTxovna-miwodebis Tanafardobis Sesabamis-
ad.
socialur sabazro ekonomikaze gadasvla gulisx-
mobs mosaxleobis socialuri dacvis efeqtiani
sistemis SemuSavebas, romelic unda moicavdes Semdeg
elementebs:
pirveladi moTxovnilebis saqonlis garkveul naw-
ilze sacalo fasebis SenarCunebas Camoyalibebul do-
neze;
- respublikis samomxmareblo bazris dacvas;
- mosaxleobis Semosavlebis indeqsacias;
- saxelmwifos mier xelfasis, pensiis, daxmarebis
da sxva ganakveTebis minimalurad dasaSvebi donis
dawesebas ara umcires saarsebo minimumisa;
- mosaxleobis yvelaze sustad daculi jgufebis
(moswavleTa, pensionerTa, invalidebis, martoxela
moxucebis, oblebis da a.S.) daxmarebis miznobriv pro-
gramas;
- umuSevrebze daxmarebis gacemas, ekonomikis
struqturuli cvlilebebis procesSi gamoTavisu-
flebul muSakTa gadamzadebas, saxelmwifo SromiTi
birJebis farTo qselis meSveobiT samuSao adgilebis
Seqmnis stimulirebas.
- saqvelmoqmedo RonisZiebaTa waxalisebas SeRava-
Tiani dabegvris, subsidirebis, sazogadoebaSi Sesa-
bamisi klimatis Seqmnas; sazogadoebriv da religiur
organizaciebTan TanamSromlobis gziT.
saqarTvelos unda hqondes Ria ekonomika, rom-
lis ganviTarebisa da winsvlis tempebi damokidebu-
lia saerTaSoriso ekonomikur procesSi mizanmimar-
Tul CarTvaze, risTvisac aucilebelia SemuSavdes
sagareo-ekonomikur urTierTobaTa ganviTarebis
erovnuli programa. amiT ganisazRvreba respublikis
saeqsporto SesaZleblobani da misi zrdis rezervebi;
ucxour firmebTan, samTavrobaTaSoriso da region-
alur safinanso organoebTan TanamSromlobis forme-
121
bi; saSinao bazris dacvisa d aucilebeli saimporto
produqciis Semozidvis xelSemwyobi sabaJo siste-
ma; sagareo bazarze erovnuli kapitalis damkvidre-
bis mizniT saxelmwifo daxmarebisa da SeRavaTebis
formebi; proteqcionistuli ekonomikuri politikis
ganxorcielebis saSualebebi; ucxouri kapitalis
mozidvis regulirebis meqanizmi; ucxoeTSi aqtiuri
sainvesticio saqmianobis warmarTvis saSualebani;
sagareo-ekonomikuri marTvis struqturis sruly-
ofis mimarTulebebi.
janmrTelobis dacva - saqarTvelos janmrTelobis
dacvis sistemis aradamakmayofilebeli mdgomareoba
misi sabWoTa kavSiris janmrTelobis dacvis sistemis
struqturaSi yofnis Sedegia. aRniSnuli garemoebiT
ganpirobebuli iyo saxelmwifo biujetidan jandacvis
sistemis subsidirebis mankieri wesi da marTvis mou-
qneli struqtura.
imisaTvis, rom saqarTvelos janmrTelobis dacvis
sistema gamovides krizisidan, saWiroa:
9. respublikis janmrTelobis dacvis samsaxuris
sabWoTa kavSiris struqturebidan sruli damoukide-
bloba. aucilebelia Catardes janmrTelobis dacvis
sistemis dawesebulebaTa sruli inventarizacia; jan-
mrTelobis dacvis materialuri resursebis raciona-
luri ganawileba; sazRvargareTis qveynebTan pirda-
piri kavSirebis damyareba da arsebuli kavSirebis
gafarToeba.
10. janmrTelobis dacvis samsaxuris struqturu-
li reorganizacia, rac gulisxmobs marTvis verti-
kaluri struqturebis Secvlas horizontaluri
struqturebiT.
11. sazogadoebis janmrTeli yofa warmoudgene-
lia profilaqtikur RonisZiebaTa erTiani program-
is gareSe, risTvisac aucilebelia mWidro urTierT-
kavSiri saxelmwifo-sanitarul samsaxursa da sxva
saxelmwifo inspeqciebs Soris. amis safuZvelze unda
122
Seiqmnas erTiani respublikuri sainformacio banki
da arsebul monacemTa safuZvelze ganxorcieldes Se-
sabamisi RonisZiebebi.
12. uzrunvelyofil unda iqnes samedicino dawe-
sebulebaTa mravalgvaroba (saxelmwifo, sadazRvevo,
komerciuli). saxelmwifo (municipaluri) sazogadoe-
brivi da kerZo samedicino dawesebulebebis Tanas-
woruflebiani Tanaarsoba srulyofili samedicino
momsaxurebis aucilebel pirobas warmoadgens.
13. janmrTelobis dacvis sistemis finansur-ekono-
mikuri gajansaRebisaTvis aucilebelia saxelmwifo
biujetidan janmrTelobis dacvaze gamoyofili sax-
srebis mniSvnelovni gazrda. amasTan, unda daiwyos
damatebiTi saxsrebis Zieba dafinansebis sxvadasxva
wyaroebidan saxelmwifo socialuri programebis uz-
runvelasayofad. dafinansebis sxva wyaroebis xarjze
TandaTanobiT unda Semcirdes janmrTelobis dacvi-
saTvis gamoyofili saxsrebis xvedriTi wili.
14. sabiujeto dafinansebis gazrdasTan erTad Tan-
daTan unda gadavideT sadazRvevo samedicino siste-
maze. aucilebelia samedicino dazRvevis formebis
(saxelmwifo, sawarmoo, kerZo) arCevis sruli Tavi-
sufleba. sadazRvevo samedicino sistema saSualebas
mogvcems uaxloes wlebSi gavzardoT janmrTelobis
dacvaSi dabandebuli Tanxebi.
15. pirdapiri kavSiri unda damyardes momsxurebis
xarisxsa da samedicino personalis Sromis anazRaure-
bas Soris.
16. eqimebisa da sazogadoebrivi organizaciebis
monawileobiT unda SemuSavdes janmrTelobis dacvis
kanonmdebloba, romliTac reglamentirebuli iqneba
samedicino dargis urTierTobani.
ganaTleba. dRes qarTuli skola urTules mdgo-

mareobaSi aRmoCnda. totalitarulma reJimma mZime
daRi daasva ganaTlebis sistemas. qarTuli skola ga-
123
daiqca sabWoTa skolis nawilad, romlis mizania e.w.
„sabWoTa adamianis“ formireba, ganaTlebaSi erovnu-
li da religiuri tradiciebis ignorireba.
qarTuli saganmanaTleblo sistemis erovnulo-
ba unda gamoixatos ara marto mSobliur enaze swav-
lebiT, aramed misi Sinaarsis erovnulobiT, qarTuli
kulturis, qristianuli religiis, mSobliuri gare-
mos da tradiciebis gaTavisebiT.
skola yoveli moswavlis pirovnuli ganumeo-
reblobis srulyofisa da SenarCunebisaTvis unda
zrunavdes. ganaTlebis humanizacia unda emyarebodes
saskolo disciplinas, saqmisadmi pasuxismgeblobis
amaRlebas.
ganaTlebis sruli cikli unda moicavdes skolam-
del aRzrdas, dawyebiT da saSualo skolas, mraval-
ferovan profilur saswavleblebs, gimnaziebs, kole-
jebs, umaRles saswavleblebs.
saxelmwifo aRar unda iyos ganaTlebis sitemis
erTaderTi damfinansebeli da makontrolebeli. ga-
naTlebis sistemis CamoyalibebaSi saWiroa gaizardos
sazogadoebis roli.
xeli unda Seewyos kerZo da saeklesio saswav-
leblebis gaxsnas.
dawyebiTi da saSualo skola sayovelTao unda
iyos. gimnaziasa da kolejSi Caricxva moxdeba SerCev-
iT. amas garda, regionebis saWiroebis mixedviT iarse-
bebs sxvadasxva profilis saswavleblebi, sadac miRe-
buli ganaTleba sakmarisi iqneba viwroprofesiuli
saqmianobisaTvis. gansakuTrebuli yuradReba unda
mieqces qarTuli enisa da literaturis, saqarTvelos
istoriisa da geografiis srulyofil swavlebas.
ganaTlebis sistemis reorganizaciis Semdgom
etapze aucilebelia dawyebiT klasebSi swavleba
warimarTos moswavleTa gonebrivi SesaZleblobebis
gaTvaliswinebiT, Sesabamisi srulyofili programe-
bis mixedviT.
124
swavlebis procesSi yuradReba unda mieqces ro-
gorc moswavleebis mier codnis SeZenas, aseve maTT-
vis swavlebis da TviTganaTlebis unaris gamomuSave-
bas. saxelmwifom unda izrunos skolisa da eklesiis
mWidro urTierTkavSirze.
kultura da xelovneba. eris sulieri saxis Cam-

oyalibebaSi udides rols asrulebs kultura da xe-
lovneba. maTSi yvelaze mkafiod vlindeba erovnuli
xasiaTi, misi specifika da TviTmyofadoba. qristian-
uli sarwmunoebis sulier kodeqsze damyarebuli qa-
rTuli kulturuli memkvidreoba, esTetikuri da
eTikuri faseulobani warmoadgenen im fundaments,
romelsac unda daeyrdnos qarTveli eris sulieri
amaRleba. swored kulturuli TviTmyofadoba, ganu-
meorebloba daumkvidrebs saqarTvelos Rirseul adg-
ils msoflio erTa Soris.
qarTuli da afxazuri kulturis dacvis da ganvi-
TarebisTvis aucilebeli samarTlebrivi safuZvlebis
Seqmnis paralelurad unda damuSavdes saqarTveloSi
mcxovrebi yvela xalxis warmomadgenelTa kulturu-
li tradiciis samarTlebrivi garantiebi, saqarTve-
los istoriuli mxareebis TviTmyofadi kulturis
SenarCunebisaTvis saWiro safuZvlebi. kultura da
xelovneba ar unda ganicdides politikur diqtats.
Semoqmedebis Tavisufleba kanoniT unda iqnes garan-
tirebuli.
saxelmwifom da misma institutebma xeli unda Seu-
wyon qarTuli kulturis ganviTarebas da saerTaSo-
riso asparezze gatanas, Seqmnan Tanamedrove msof-
lios wamyvan skolebTan da mimarTulebebTan uSualo
kontaqtebis damyarebis saSualeba, raTa momzaddes
safuZvlebi Tanamedrove kulturuli tradiciebis
SemoqmedebiTi mimarTulebebis da stilis gacnobi-
saTvis, qarTuli kulturuli tradiciebis gamdidre-
bisaTvis. amis paralelurad qarTuli kulturuli
125
TviTmyofadobis SesanarCuneblad unda Seiqmnas Sesa-
bamisi meqanizmebi. e.w. „masobrivi kulturis“ fsevdo-
kulturuli elementebiT danagvianebisgan dasacavad.
es misia qarTuli kulturis centrebs unda daekis-
roT. saWiroa kulturis ZeglTa dacvis farTo pro-
gramis SemuSaveba, ZeglTa dacvisa da movla-patrono-
bisaTvis aucilebeli saxelmwifo xarjebis gazrda.
demografia. saqarTvelos winaaRmdeg mimarTul-

ma demografiulma diversiebma respublikis mkvid-
ri erebis - qarTvelebisa d afxazebisaTvis umZimesi
viTareba Seqmna. demografiulma disbalansma daZaba
saerTaSoriso urTierToba da Seqmna eTnokonfliqt-
Ta provocirebis SesaZlebloba.
respublikaSi arsebuli mdgomareobis stabili-
zaciis, demografiuli viTarebis gajansaRebis mizniT
saprezidento xelisuflebis mier unda Seiqmnas de-
mografiuli politika. miRebuli iqneba kanoni mi-
graciis Sesaxeb. am kanoniT unda moxdes respublikis
mosaxleobis rogorc emigraciul-imigraciuli, aseve
Sida migraciuli procesebis regulireba.
Sida migraciuli procesebis regulirebiT unda
moxdes Tbilisis da sxva samrewvelo centrebis
zrdis SezRudva, urbanizaciis donis kontroli.
ganxorcieldeba SedarebiT Warbad dasaxlebuli re-
gionebidan mosaxleobis nebayoflobiTi gadanawileba
naklebad aTvisebul da demografiuli Tvalsazris-
iT mZime regionebSi. amasTan, gansakuTrebuli mniS-
vneloba mieniWeba saqarTvelos ZirZveli regionebis
demografiul aRorZinebas. am regionebSi mcxovrebT
da iq dasaxlebis msurvelT gaewevaT maqsimaluri dax-
mareba, dauwesdebaT SeRavaTebi, gaTavisufldebi-
an gadasaxadebisagan da gamoeyofaT grZelvadiani
kreditebi. aucilebelia am regionebSi SevqmnaT cx-
ovrebisaTvis saWiro pirobebi - movawesrigoT gzebi,
uzrunvelvyoT es regionebi gaziT, eleqtroenergiiT,
126
komunikaciebiT da a.S. pirvel rigSi, xeli SevuwyoT
stiqiisagan dazaralebuli mosaxleobis moTxovnaTa
dakmayofilebas.
saWiroa mosaxleobis gansaxlebis optimaluri
sistemis Seqmna. ekonomikis Tavisufleba Seqmnis real-
ur pirobebs didi samrewvelo centrebis sanacvlod
patara da saSualo zomis qalaqebis upiratesi ganvi-
TarebisaTvis.
demografiuli viTarebis gajansaReba warmoud-
genelia tradiciuli samTaobiani ojaxis aRorZinebis
gareSe. demografiuli politikis erT-erTi ZiriTadi
mimarTuleba iqneba daxmareba axalgazrda mravalS-
viliani ojaxebisaTvis. unda gatardes qmediTi
RonisZiebani sikvdilianobis, gansakuTrebiT bavSvTa
sikvdilianobis Semcirebis mizniT, agreTve Sobado-
bis stimulirebisaTvis.
xeli Seewyoba demografiuli viTarebis gajan-
saRebisaTvis warmoebul saqvelmoqmedo saqmianobas,
specialuri fondebis Seqmnas. mniSvnelovani yuradRe-
ba daeTmoba specialist-demografTa momzadebas, rac
saSualebas mogvcems regularulad CavataroT mosax-
leobis demografiuli pasportizacia.
saqarTvelos respublikis prezidentobis kandidatis baton

zviad gamsaxurdias saarCevno programa: ekonomikuri nawili //
Sansi. – 1991. – 25 maisi. - #21(74). – 4,5 gv.
127
arCevnebis Sedegebi
1991w. 26 maisi
Catarda saqarTvelos respublikis prezidentis

arCevnebi. amomrCevelTa saerTo ricxvidan (3 550 371)
monawileoba miiRo 2 967 744-ma, anu 83,59 procentma.
xmebi ganawilda Semdegnairad: zviad gamsaxurdia –
86,52 %; valerian advaZe – 7,59 %, jemal miqelaZe – 1,65
%, nodar naTaZe – 1,17 %, irakli Sengelaia – 0,85 %,
Tamaz kvaWantiraZe – 0,28 %.
arCevnebis Sedegebi // saqarTvelos respublika. – 1991. - 28 maisi. -

#106(126). - 1gv.
128
baton zviad gamsaxurdias preskonferencia
sazRvargareTis da saqarTvelos
JurnalistebisaTvis 1991 wlis 27 maiss
- batono gamsaxurdia, ra Sedegebs moelodiT

arCevnebSi?
- iciT, arCevnebSi gamarjveba CemTvis moulodene-
li ar yofila. saarCevno kampaniis dros moewyo so-
ciologiuri gamokvleva, romlis Sedegebic arCev-
nebis saboloo Sedegebs daemTxva. gulaxdilad rom
giTxraT, winaT mainc da mainc ar vendobodi aseT
gamokvlevebs Tu gamokiTxvebs, magram axla virwmune
maTi.
- Cven, amerikis SeerTebul StatebSi mcxovrebi qa-
rTvelebi mivesalmebiT Tqvens gamarjvebas arCevneb-
Si. rogor gesaxebaT saqarTvelos momavali?
- momavali optimisturad mesaxeba. mimaCnia, rom
msoflio sazogadoeba samxedro manqaniT Cveni CaxSo-
bis nebas aravis miscems. adre iqneba Tu gvian, gvcno-
ben. magram amisaTvis martooden TviT saqarTvelo-
Si gaweuli aqtiuri muSaoba rodi kmara. bevri ram
imazec aris damokidebuli, Tu raoden aqtiuri iqnebi-
an ucxoeTSi qarTuli emigraciis warmomadgenlebi.
- rogoria Tqveni urTierToba mixeil gorba-
CovTan am kargaxniswinandeli depeSebis Semdeg, ro-
dis apirebT masTan Sexvedras? da meorec, velodoT
Tu ara Tqvens molaparakebas baton elcinTan 12 ivni-
samde?
- me mgoni 12 ivnisamde baton boris elcinTan ar aris
mosalodneli Cemi Sexvedra, xolo batoni gorbaCovi
cota ucnaurad iqceva. is momxre iyo Cveni Sexvedrisa
da apirebda CemTan darekvas. me ramdenime dRea veli,
magram is ar rekavs. me davaskveni, rom muSaoben raRac
Zalebi, romelTac undaT Cemi da gorbaCovis Sexvedris
CaSla. me aseT daskvnas vakeTeb. misma pres-centrma gaa-
129
keTa gancxadeba, rom araviTari Sexvedra ar Sedgebao.
20 maiss miviRe samTavrobo depeSa, romelSic igi mTx-
ovda 24 maiss moskovSi Casvlas, magram me, ramdenadac
winasaarCevno kampania mqonda, ver wavedi moskovSi.
ai, axla vikvlevT Cven – ra pozicias iWers gorbaCovi
Cveni Sexvedris sakiTxSi. es albaT dRes gairkveva. me
ratomRc mgonia, rom elcinis arCevnebamde SeiZleba
arc gorbaCovTan Sexvedra moxerxdes. TviTon gorba-
Covsac ara aqvs garkveuli, Tu ra pozicia daiWiros,
vTqvaT, iseT respublikasTan mimarTebaSi, rogoric
saqarTveloa. es yvelaferi ruseTis prezidentobis
sakiTxis da ruseTis federaciasTan centris urTier-
Tobebis sabolood garkvevis Semdeg gaxdeba naTeli.
amaze Zalian bevri ram aris damokidebuli.
- batono zviad, Tqven am dReebSi miiReT werili
ungreTis respublikis prezidentisagan. ras fiqrobT
ungreT-saqarTvelos uaxloes urTierTobebze?
- Cven ukve daviwyeT urTierToba ungreTTan, e.i.
molaparakeba Cveni Sexvedris sakiTze. es Cven Zalian
gvainteresebs da Cemi azriT es Sexvedra Sedgeba
ufro 30 ivnisis Semdeg, rodesac ukanaskneli ok-
upanti datovebs ungreTis teritorias. maSin ufro
xelebgaxsnili da mzad iqneba batoni prezidenti ase-
Ti SexvedrisaTvis. gasagebi mizezebis gamo, ungreTis
prezidents, iseve rogorc CexeT-slovakeTis prezi-
dents, xels uSlis is garemoeba, rom jerjerobiT maT
qveyanaSi sabWoTa jari dgas. ase rom, es yvelaferi
albaT uaxloes xanSi mowesrigdeba da Cven SevxvdebiT.
- rogor afasebT imas, rom sazRvargareTis presam
kinaRam diqtatori giwodaT?
- Zalian Zlieri da didia kremlis gavlena sazR-
vargareTis presaze. kerZod, iseTi saagentos mxridan,
rogoric „sakdesia“. isini yovelgvari kritikis ga-
reSe xSirad imeoreben cru informaciebs, romelsac
„sakdesi“ gadascems. me SegaxsenebT, rac guSin vTqvi,
rom jer arc erT diqtators, msoflio istoriis man-
130
Zilze, Tavisi piradi iniciativiT ar dauniSnavs sap-
rezidento arCevnebi. amaze albaT dameTanxmebiT.
- apirebT Tu ara zomebis miRebas imisaTvis, raTa
saqarTvelo msofliom scnos?
- diax, me ganzraxuli maqvs miviRo zomebi wamyvani
qveynebis mier saqarTvelos saerTaSoriso aRiarebi-
saTvis, diplomatiuri cnobisaTvis. amisaTvis ukve
vamyareb kontaqtebs da vamzadeb Sexvedrebs uwin-
ares yovlisa SeerTebuli Statebis prezidentTan ba-
ton jorj buSTan. Sexvedris TariRi uaxloes xanSi
gairkveva.
- Tqveni politikuri mowinaaRmdege giorgi Wan-
turia amtkicebs, rom prezidentis arCevnebis Catare-
bas okupirebul qveyanaSi azri ara aqvs. Tqven rogor
migaCniaT?
- me vityodi, rom aRmosavleT evropis qveynebi
arian okupirebulni sabWoTa jaris mier. miuxedavad
amisa, iq saprezidento arCevnebi Catarda. marTalia
arapirdapiri, magram parlamentis mier arCeulni
arian prezidentebi. Wanturiasnairi araseriozuli
pirovnebebis citatebis aq moyvana cota uxerxulia.
man isic ar icis, rom aRmosavleT evropis qveynebSi
arsebobs jari da mainc tardeba aseTi arCevnebi.
- batono prezidento, neba mogveciT portugali-
is televiziisTvisac gvipasuxoT. rogor apirebT mo-
qmedebas momavalSi im ZalebTan, romlebsac ar undaT
Tqveni qveynis damoukidebloba. rogor apirebT maT-
Tan dialogis gamarTvas. gaatarebT Tu ara piradad
Tqven politikas, Tu miaRwevT erTian erovnul Tanx-
mobas da meorec, rogor gesaxebaT momavalSi oseTis
problemis daZleva?
- saerTo Tanxmoba saqarTveloSi ukve miRweulia,
miRweulia imitom, rom rogorc dainaxeT, am arCev-
nebiT qarTuli mosaxleobis 99 procenti da araqarT-
veli mosaxleobis 65 procenti me miWers mxars. ase, rom
orad gayofa, ganxeTqileba da sxva yvelaferi Woria.
131
gTxovT, amas nu daujerebT. es cru informaciebia. rac
Seexeba im Zalebs, vinc saqarTvelos damoukideblo-
bis winaaRmdegia, isini Zalian mcire arian osuri da
afxazuri erovnebis warmomadgenlebSi. TviT maTSiac
umciresobaSi arian. osur mosaxleobaSi mxolod um-
ciresoba ar uWers mxars saqarTvelos damoukideblo-
bas. afxazuri mosaxleobis ki daaxloebiT naxevaric
ar uWers. magram es araviTari Zala ar aris.
xuTmilionian qveyanaSi, es erTad aRebuli aris
sul daaxloebiT 80 aTasi adamiani. ase, rom aq did um-
ciresobasTan gvaqvs saqme da, rasakvirvelia, repre-
siebs ar mivmarTavT maT mimarT. maT SeuZliaT hqon-
deT sakuTari azri da ibrZolon, ase vTqvaT, TavianTi
poziciebis dasacavad. Cven araviTar mniSvnelobas ar
vaniWebT aseT umniSvnelo opozicias. miT umetes, rom
isini umeteswilad kremlis mier arian inspirirebul-
ni.
osebis sakiTxs rac Seexeba, saqarTveloSi mcxovre-
bi osebis didi nawili Cven gviWers mxars da winaaRmde-
gia e.w. samxreT oseTis avtonomiuri olqisa. am olqis
aRdgenas moiTxoven mxolod komunisti eqstremistebi,
romlebic emsaxurebian kremlis imperias da sabWoTa
jaris daxmarebiT ebrZvian qarTul mosaxleobas saqa-
rTvelos am uZveles istoriul nawilSi.
- batono zviad, axla ras usurvebdiT Tqvens opo-
nentebs da opozicias?
- Cems oponentebs da opozicias vusurvebdi
keTilsindisieri meTodebiT moqmedebas da politi-
kuri, ase vTqvaT, ambiciebis daviwyebas da ufro me-
tad fiqrs qarTveli eris dRevandel mdgomareobaze.
vinaidan maTi e.w. opoziciuri saqmianoba, romelic
miznad isaxavs Cems winaaRmdeg brZolas, gamodis saqa-
rTvelos winaaRmdeg da saqarTvelos interesebis wi-
naaRmdeg. igi azianebs am interesebs gansakuTrebiT
sazRvargareT. vinaidan isini CemTan brZolis JiniT
Sepyrobilni, Cemi damarcxebis mizniT yalb informa-
132
cias agzavnian sazRvargareT da amiT saqarTvelos in-
teresebs azianeben. amas arc erTi eris warmomadgeneli
ar akeTebs. magaliTad, warmoudgenelia iseTi somexi,
romelic ucxoeTSi Tavisi qveynis diskreditacias ew-
eva. aseTi somexi ar arsebobs bunebaSi da Cven ki, sam-
wuxarod, gvyavs aseTi pirovneba, romelic Tavis Tavs
opozicioners uwodebs. arc iseTi azerbaijaneli ar-
sebobs, romelic azerbaijans, Tavis ers, utexs saxels
sazRvargareT da uvrcelebs yalb xmebs. ai, Cven ki, sam-
wuxarod, gvyavs aseTi qarTvelebi, romlebic poli-
tikuri ambiciebiT da Tavisi politikuri miznebis
misaRwevad ciliswamebas ewevian sazRvargareT. ase,
rom me vusurveb Cems opozicias amaze dafiqrdnen da
ar gamovidnen TavianTi samSoblos moRalatis rolSi
da Tu mebrZvian, makritikon, SeuZliaT Tundac yalbi
xmebi gaavrcelon, oRond Cemze! qarTveli eris Sesaxeb
nu avrceleben yalb informacias. ai, amas vusurveb maT
(taSi).
- rogorc CemTvis cnobilia, Tqven apirebT saqarT-
veloSi mcxovrebi xalxebis asambleis Seqmnas. ras niS-
navs es da ras ityodiT komunisturi mafiisa da saqa-
rTveloSi kriminogenuli situaciis Sesaxeb?
– rac Seexeba asambleas, es exeba kavkasiis xalxTa
asambleas da ara marto saqarTveloSi mcxovrebi xalx-
ebis. Cven gvaqvs ganzraxuli SevqmnaT forumi kavkasiis
xalxebisa, sadac gaerTiandebian yvelani vinc repre-
sirebulia komunisturi reJimisagan, komunisturi
imperiisagan da isini TavianTi Tavisuflebis da ada-
mianTa uflebebis dasacavad gaerTiandebian. ai, aseTi
mizani gvaqvs. rac Seexeba komunistur mafias da krimi-
nalebs, samwuxarod, igi Zalze Zlieria saqarTveloSi.
samwuxarod, es aris moskovis mier, ase vTvaT, Seqmnili
Zala, romelic Cvens erovnul moZraobas upirispirde-
ba, saxes utexs mas sazRvargareT da romelic pirdapir
moskovidanaa subsidirebuli. ufro metic: iaraRiTac
maragdeba moskovis agenturis mier saqarTveloSi,
133
maT mimarT Cven Seurigebelni viqnebiT, vinaidan isini
destruqciul Zalas warmoadgenen da emuqrebian saqa-
rTvelos mosaxleobas, moqalaqeebis usafrTxoebas.
damnaSaveoba Zalze gavrcelebulia saqarTveloSi da
es yvelaferi Cven, komunisturi reJimis damsaxurebad
migvaCnia. amitom Cven damnaSaveobas SevebrZolebiT,
vinaidan saqarTveloSi katastrofuli mdgomareobaa
kriminogenuri TvalsazrisiT.
– Tqveni komentari, Tu SeiZleba, imasTan dakav-
SirebiT, rom saqarTveloSi mcxovrebi somxebis abso-
luturma umravlesobam Tqven mogcaT xma?
– sxvaTa Soris, ai is dezinformatorebi, rom-
lebic aqedan agzavnian dasavleTSi cru informacias
da motyuebuli hyavT Jurnalistebi, romlebic aq me
misvamen aseT SekiTxvebs, romelic Tqven moismineT,
avrceleben, rom me var somxebis mosisxle mteri da
vapireb saerTod somxebis genocidis mowyobas saqarT-
veloSi. TiTqos somxebs vCagrav da yvelaze daCagru-
li eri saqarTveloSi somxebi arian. rogorc xedavT,
ai am „daCagrulma“ somxebma, romelTa mteric Turme
var, xma momces. ase rom, me mgoni naTelia, ramdenad
marTal informacias agzavnian aqedan Cveni e.w. opozi-
cionerebi. igive exeba azerbaijanelebs. am zafxulSi
Cvenma e.w. opoziciam praRaSi konferenciaze miaRwia
rezoluciis Seqmnas, romelSic ewera, rom Cven varT
yvela erovnuli umciresobis mtrebi da vapirebT maT
gasaxlebas saqarTvelodan. agreTve, viwvevT eTnikur
konfliqtebs yvela erovnebis warmomadgenlebTan.
sinamdvileSi ki, rogorc xedavT, saqarTvelos araqa-
rTulma mosaxleobam, ZiriTadma masam, didma umravle-
sobam damiWira mxari am arCevnebSi. ai, ase gabaTilda
yvela sicrue, rasac mTel msoflioSi provokatorebi
avrceleben.
– Tqven pirvelebi iyaviT am sabWoTa imperiaSi, vinc
CaatareT mravalpartiuli arCevnebi da pirvelebmave
CaatareT Zalian kargad saprezidento arCevnebi. Tu
134
SeiZleba kidev raSi unda iyoT pirvelni am imperiaSi?
– demokratiaSi, adamianis uflebebis pativisce-
maSi da locvaSi. da unda viyoT am totalitarul
imperiaSi demokratiuli kunZuli, romelic mTel
msoflios aCvenebs, Tu ra SeuZlia mTeli eris, mTeli
mosaxleobis gaerTianebul brZolas da Zalisxmevas.
amas Cven aucileblad gavakeTebT.
– batono zviad, Tanamedrove an warsuli drois
romeli politikosi, qarTveli Tu sxva qveynis warmo-
madgenelia TqvenTvis yvelaze axlo da misaRebi Tavi-
si moRvaweobiT da sulieri kulturiT.
– CemTvis yvelaze axlobeli politikuri moRvawe
dRevandelobaSi aris prezidenti reigani, romlis
udidesi Tayvanismcemelic var da davrCebi aseTad
mTeli Cemi cxovreba. arc Tu ise Soreul warsulSi,
udides pativs vcemdi prezident de gols, romelic
agreTve mimaCnia idealad saxelmwifo moRvawisa.
– batono prezidento, Tven xom ar gvetyodiT ro-
gor prognozs akeTebT afxazeTis movlenebis Semdgom
ganviTarebaze, radgan, Tundac afxazeTis mosaxleobis
umciresoba calke dgas saqarTvelosgan. Tundac es ase
iyos, arZinba monawileobda im respublikebis Sekreba-
ze, romlebic apireben calke moaweron xeli sabWoTa
kavSiris SesanarCuneblad. aseve amboben, rom afxaz-
eTSi ukve Sesulia sabWoTa kavSiris Sinagani jarebis
nawili, ar vici, marTalia Tu ara, magram ase amboben.
rogor ganviTardeba es movlenebi, ufro sworad ro-
gori gadawyvetileba SeiZleba miiRoT, roca erTi
mxriv, isini xels aweren samokavSireo xelSekruleba-
ze, xolo meore mxriv, saqarTvelo moiTxovs gamoyo-
fas. meore SekiTxvac, advaZe, romelmac miiRo winas-
wari monacemebiT xmebis 7 procenti, ambobda, rom is
yovelTvis momxrea TqvenTan TanamSromlobisa da rom
is yovelTvis mzad aris imuSaos saqarTvelos sasike-
To saqmis sakeTeblad da rom arsebobs raRac gaer-
Tianebuli forumi, romelSic praqtikulad monaw-
135
ileobs mTeli opoziciac. fiqrobT Tu ara gaakeToT
raime Jesti opoziciasTan, Tu ubralod gaagrZelebT
maT ignorirebas.
– pirvel SekiTxvaze minda mogigoT, rom afxaz-
eTSi Catarda referendumi, sabWoTa referendumi,
romelSic moxda gayalbeba Sedegebisa. referendumi
falsificirebuli iyo. ase, rom afxazeTis uzenaesi
sabWos Tavmjdomares arZinbas ara aqvs ufleba afxaz-
eTis mosaxleobis saxeliT amtkicos, rom afxazeTis
mosaxleobas surs sakavSiro xelSekrulebaze xelis
mowera, da Tu is mainc gaakeTebs amas, gadadgams am
nabijs, miiRebs katastroful Sedegebs misi da mTeli
misi „klikisTis“, magram is amas ver miaRwevs. imitom,
rom afxazeTis parlamentSi ZalTa iseTi Tanafardo-
baa, romelic mas amis nebas ar miscems. magram es aris
montaJi saqarTvelos winaaRmdeg centris mxriv, ar-
Zinbas aseTi provokaciuli moqmedeba, risTvisac mas
aucileblad mosTxovs pasuxs afxazeTis mosaxleoba.
garda amisa, afxazeTSi Catarda saqarTvelos damou-
kideblobis referendumi, romelSic afxazeTis mo-
saxleobis 62 procentma xma misca. ase, rom afxazeTis
mosaxelobis umravlesoba momxrea saqarTvelos da-
moukideblobis. am referendums namdvili iuridi-
uli Zala aqvs, imitom, rom igi ar yofila falsifi-
cirebuli. wina referendumi ki falsificirebuli
iyo. Cven prokuraturis monacemebi gvaqvs amis Sesaxeb.
rac Seexeba advaZis gancxadebas, TiTqos is cdilobda
CvenTan TanamSromlobas da kargi urTierTobis dam-
yarebas, es sruli sicrue da siyalbea, rasac is yovel-
dRiurad RaRadebs. iseTive sicruea, rac yvela misi
ganacxadi. garda amisa, misi daxmareba Cven ar gvWir-
deba arc ekonomikaSi. sxvaTa Soris, is aris komunis-
turi marqsistuli ekonomikis warmomadgeneli – ofi-
cialuri mrCeveli centraluri komitetis mdivnebisa
SevardnaZisa, patiaSvilisa, romlebmac daaqcies Cveni
ekonomika. Cven ekonomikis mrCevlebad gvinda moviwvi-
136
oT im qveynebidan ekonomistebi, romlebmac moaxdines
ekonomikuri saswaulebi. keZod, iaponiidan, dasav-
leT germaniidan, samxreT koreidan da sxva. advaZis
msgavsi retrogradebi marqsistuli socialisturi
ekonomikis warmomadgenlebi, sul ar gvWirdeba Cven
araferSi. opoziciis gaerTianebas rac Seexeba, isini
gaerTiandnen, magram qarTveli xalxis erTma procent-
mac ki ar dauWira maT mxari, rogorc xedavT. umrav-
lesoba xmebisa advaZem miiRo araqarTvelebisagan da
sxvaTa Soris samxedro ojaxebisagan.
– dadis xmebi, rom SvardnaZe apirebs gaeros gener-
alur mdivnobas. rogor afasebT amas da meorec, saer-
Tod gqondaT Tu ara raime urTierTba am bolo dros
SevardnaZesTan.
– Cemi azriT gaeros mdivnoba SeuZlebelia Se-
vardnaZisaTvis imis gamo, rom is aris warmomadgeneli
sabWoTa kavSirisa. xolo rogorc cnobilia, gaeros
mdivnebad ufro mesame samyaros warmomadgenlebs aqvT
Sansi. kerZod, iseT qveynebs, romlebic ar Sedian uSiS-
roebis sabWoSi. es, elementarulad, SeuZlebelia.
– garda amisa, man ar icis inglisuri ena, ar icis
franguli ena, rac aucilebelia gaeros mdivnisTvis.
me mgoni ufro sareklamo miznebi aqvs SevardnaZisaT-
vis aseTi ambebis gancxadebas. rac Seexeba masTan urT-
ierTobas, me maqvs masTan urTierToba. kontaqtebi
maqvs da kategoriulad movuwodeb Sewyvitos am impe-
riis samsaxuri da Cadges qarTveli eris samsaxurSi da
daexmaros Cveni problemebis sworad gaSuqebas msof-
lioSi, rasac igi samwuxarod ar akeTebs.
– Cemi SekiTxva aq myofi CexeT-slovakeTis Jurnal-
istebis interesebis gamovlinebacaa. dRes TqvenTan
imyofeboda CexeT-slovakeTis parlamentarebis jgu-
fi, Tu SeiZleba gviTxariT, ra konkretul sakiTxebze
iyo saubari, ra samomavlo gegmebi daisaxa CexeT-slo-
vakeTTan urTierTobasTan dakavSirebiT, an Tua ofi-
cialur doneze mosalodneli Tqveni Sexvedra Tqven
137
pirad megobarTan da CexeT-slovakeTs prezidentTan
havelTan.
– aris molaparakeba Cvens qveynebs Soris ufro in-
tensiur, politikur, kulturul da sxva urTierTo-
bebze da swored am mimarTulebiT ganviTardeba yve-
laferi.
– Tqven gaxdiT saqarTvelos prezidenti. xalxTa
erTi nawili ambobs, rom prezidentis politikuri
kursi sxvanairi iqneba. Tu SeiZleba amis Sesaxeb gviTx-
ariT rame.
– araswori azria. Cven politikuri kursis
Secvlas ar vapirebT. Cveni politikuri kursi yov-
elTvis daemyareba saerTaSoriso samarTlis prin-
cipebs, magram amave dros Cven ar davuSvebT anarqias
saqarTveloSi, anarqias, destabilizacias da kremlis
bneli Zalebis TareSs.
– rogoria Tqveni urTierToba amerikis kon-
gresTan?
– amerikis kongresTan gvaqvs saukeTeso urTier-
Tobebi. Tqven albaT mogexsenebaT, Tumca amas SeiZleba
me ar unda vambobde, magram me mgoni sabWoTa kavSiri-
dan arc erT pirovnebas ar Rirsebia is, rom mis sapa-
tivcemulod amerikis kongresis kapitoliumis Seno-
baze droSa aRemarTaT. kongresmenebis didi jgufi
Cven gviWers mxars, gansakuTrebiT batoni makkuini da
albaT, agvistos bolos saqarTveloSi Camovlen da
gveqneba maTTan seriozuli, saintereso molaparake-
bebi.
– kidev erTi SekiTxva. axlaxan movida informacia,
rom 6 respublika romelic ar moawers xels samokav-
Sireo xelSekrulebas, TiTqos guSin Sexvdnen erT-
maneTs da cdiloben Tavisi moqmedebis koordinacias.
saqarTvelo masSi monawileobs?
– saqarTvelo monawileobs da monawileobas
miiRebs ai am eqvsi respublikis sakoordinacio moq-
medebaSi da aucileblad SevqmniT erTian antiimperi-
138
alistur fronts, romelic daupirispirdeba kremlis
yovelgvar diqtatsa da mis mcdelobebs Cveni suveren-
itetis xelyofisa.
– prezidentis institutis damkvidreba saqarT-
veloSi ramdenad Seuwyobs xels helsinkis procesSi
saqarTvelos monawileobas?
– me mgoni Zalian Seuwyobs xels imis gamo, rom hel-
sinkis xelSekrulebas xeli moaweres demokratiulma
saxelmwifoebma da maTi principi aris swored iseT
qveynebTan urTierToba, sadac aris namdvili demokra-
tia da daculia adamianis uflebebi.
– Tu SeiZleba mogvaxseneT Tqveni, rogorc
prezidentis pirveli nabijebis Sesaxeb?
– Cemi nabijebi dakavSirebulia swored saqarTve-
los poziciis ganmtkicebasTan saerTaSoriso aspar-
ezze. unda mivaRwioT saqarTvelos aRiarebas msofli-
os qveynebis mier. saqmianoba ZiriTadad amisken iqneba
mimarTuli. meorec, qveyanaSi ekonomikuri stabili-
zaciisaken, iseTi RonisZiebebisaken, romlebic gaaum-
jobesebs xalxis ekonomikur mdgomareobas. am ori
ZiriTadi mimarTulebiT vimuSavebT.
– winasaarCevno kampaniaSi Tqvensa da prezidento-
bis kandidatebs Soris urTierToba metad daZabulad
ganviTarda. SeiZleba iTqvas, rom zogierTi preziden-
tobis kandidati da maTi ndobiT aRWurvili piri,
dRevandeli mTavrobis yovelgvar moqmedebas diqta-
toruls uwodebda, albaT yvelasaTvis saintereso
iqneba, rogori iqneba Tqveni damokidebuleba moma-
valSi?
– me araviTar, ase vTqvaT, gamwvavebas ar vapireb,
arc erT maTganTan da marTali giTxraT, arc mimaCnia
isini raime realur safrTxed Cveni xelisuflebisa da
Cveni saxelmwifosi. sicrue da aseTi yalbi lozungebi,
yalbi kritikiT gamosvla Cven piriqiT, gviwyobs xels.
me mimaCnia, rom is faqti, rom me amdeni xma movagrove
maTi damsaxurebaa. maTma ciliswamebam Cemze, aRaSfoTa
139
xalxi da amitom momces amdeni xma. SeiZleba me mimeRo
daaxloebiT 45%, ucxoelebs SeiZleba es gaukvirdes,
magram imdenad usamarTlo iyo maTi gamosvlebi, imde-
nad cru da yalbi, rom xalxma gadawyvita, rom isini
datovos yovelgvari mxardaWeris gareSe.
uamravi adamiani, romelic piriqiT Cems mimarT
negatiurad iyo ganwyobili, maT gadmoiyvanes Cems mx-
areze. Cems mxareze gadmoiyvanes ai am kritikiT, Zalian
bevri.
sxvaTa Soris, pirveli arCevnebis drosac ase iyo.
maSinac iyo Zalian didi nawili mosaxleobis, rom-
lebic ar apirebdnen CemTvis xmis mocemas, magram ko-
munisturi reJimi daukavSirda e.w. opozicias, ro-
melic masTan, ase vTqvaT, TanamSromlobda farulad
da arCevnebis wina Rames gamoiyvanes erTi pirovneba
televiziiT, e.w. damoukideblobis partiis Tavmj-
domare wereTeli da alanZRines da alanZRines Cemi
Tavi. aman me oci procentiT momimata xmebi.
maSin, saerTod, imdenad aRmaSfoTebeli iyo am
pirovnebis gamosvla, rom mosaxleobis im nawilmac ki,
romelic ar apirebda xmis mocemas, mogvca xma. igive
moxda axlac. maT rom cota meti politikuri taqti
hqonodaT, albaT sxvanairad unda waremarTaT es kam-
pania.

preskonferencia sazRvargareTis da saqarTvelos Jurnalistebi-
saTvis 1991 wlis 27 maiss // saqarTvelos respublika. - 1991. - 30
maisi. - #108 (128). - 1gv
140
gancxadeba
saqarTvelos respublikis xelmZRvaneloba SeSfo-

Tebas gamoTqvams im situaciis gamo, romelic ukanask-
nel xans Seiqmna somxeTsa da azerbaijanis sasazRvro
raionebSi, aseve mTiani yarabaRis avtonomiur olqSi.
saqarTvelos respublikis xelmZRvaneloba mTeli qa-
rTveli eris saxeliT samZimars ucxadebs daRupulTa
axloblebsa da naTesavebs. iRvreba udanaSaulo adami-
anTa sisxli. irRveva adamianis uflebebi. samwuxaroa,
rom bolo dros SeiniSneba tendencia analogiuri kon-
fliqturi situaciis provocireba moaxdinon amier-
kavkasiis sxva raionebSic. saqarTvelos respublikis
xelmZRvaneloba Rrmad aris darwmunebuli, rom kon-
fliqti or mezobel ers Soris mTlianad kremlis in-
spirirebulia, romelic „gaTiSe da ibatones“ princip-
iT moqmedebs. sabWoTa kavSiris mesveurni gawafulad
aRviveben amierkavkasiaSi erTaSoris konfliqtebs,
raTa Semdgom sabWoTa armiisa da Sinagani jarebis naw-
ilebis meSveobiT, TiTqosda mSvidobiani mosaxleobis
dacvis mizniT, damsjeli operaciebi ganaxorcielon
calkeuli respublikebisa da erebis mimarT. aseTi
damsjeli operaciebi kremlma ukve ganaxorciela am-
ierkavkasiis samive respublikis winaaRmdeg. arsebobs
realuri saSiSroeba, rom kremli kvlavac ar moeride-
ba Tavisuflebismoyvare xalxebis sisxlis daRvras.
saqarTvelos respublikis xelisufleba darw-
munebulia, rom ar arsebobs iseTi sadavo sakiTxi, rom-
lis gadaWrac ar SeiZlebodes mSvidobiani molapar-
akebis gziT. dapirispirebulma mxareebma droulad
unda gaiTviTcnobieron, rom amierkavkasiaSi stabi-
luri situaciis Seqmna didad Seuwyobs xels respub-
likebis realuri suverenitetis miRwevas, rac, Tavis
mxriv, sawindari iqneba demokratiis ganviTarebisa da
adamianis uflebebis ganuxreli dacvisa mTel region-
141
Si. saqarTvelos respublikis xelmZRvaneloba mou-
wodebs dapirispirebul mxareebs, Sewyviton yovelg-
vari Zalismieri moqmedebani da daiwyon molaparakeba
amierkavkasiaSi konfliqturi situaciebis mSvidobi-
ani gziT mogvarebis mizniT.
saqarTvelos respublikis xelmZRvaneloba mzad
aris, Tavis mxriv, iyos Suamavali mezobel respub-
likebs Soris mSvidobiani molaparakebis gamarTvis
saqmeSi da sTavazobs amierkavkasiis respublikebis
warmomadgenelT umaRlesi donis Sexvedris mowyobas
TbilisSi uaxloes xans.

zviad gamsaxurdia
Tbilisi, 1991 wlis 30 maisi
saqarTvelos respublikis prezidentis gancxadeba / gamsaxurdia

z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 1 ivnisi. - #109 (129). - 1gv.
142
damyardeba keTilmezobluri urTierToba
saqarTvelos respublikis prezident zviad gam-

saxurdias 1991 wlis 30 maisis interviu, romelic man
misca TurqeTis erT-erT yvelaze gavleniani centra-
luri gazeTis „Turqias“ redaqtors evropis depar-
tamentis xaziT baton bilal qoCaks da ekonomikur mi-
momxilvels baton engil senols ama wlis 30 maiss
– batono prezidento, gazeT „Turqias“ redaqci-

is yvela wevris saxeliT maqvs pativi mogesalmoT da
mogilocoT saqarTvelos prezidentad arCeva. aseTi
uzarmazari upiratesobiT gamarjveba arCevnebSi Ses-
aniSnavia. Tqven WeSmaritad saxalxo gmiri brZandeb-
iT. bevri wameba da gaWirveba gadaitaneT, ar SeSindiT
saqarTvelos TavisuflebisaTvis brZolaSi, didi gza
gamoiareT da Rirseul adgilas moxvediT. Cven es gvs-
menia TurqeTSi da axla TvalnaTliv davrwmundiT.
gmadlobT, rom moicaleT da dagvTanxmdiT intervi-
uze. vecdebiT didad ar mogabezroT Tavi. gvinda Cve-
ni saubari erTgvarad nawilebad davyoT: igi Seexeba
msoflios politikur situacias, sabWoTa kavSirs da
saqarTvelos dRevandel dRes.
SarSan parizis cnobili Sexvedris Semdeg, sadac
55 qveynis umaRlesi warmomadgenloba Seiyara, sab-
olood Sewyda „civi omi“. kidev ufro gamoikveTa
politikuri Serbilebis procesi. Tqven rogor af-
asebT msoflios dRevandel viTarebas da sabWoTa ka-
vSiris pozicias?
– marTalia, dRes viTareba Seicvala. msoflios
progresuli sazogadoebriobis ZalisxmeviT saRma
azrma imarjva. sabWoTa kavSiri ufro realisturi
politikis gzaze daayenes (magaliTad aRmosavleT ev-
ropis socialisturi banakis daSla, germaniis gaer-
Tianeba da a.S.), man Sewyvita „civi omi“. axla qveynis
SigniT wamoiwyo im respublikebis winaaRmdeg, rom-
lebic damoukideblobisaTvis ibrZvian. es „civi omi“
143
namdvil omSic ki gadaizrdeba xolme kavSiris sxva-
dasxva wertilebSi, rac gamoixateba sabWoTa jarebis
TavdasxmebiT respublikebze. uSualo SeiaraRebuli
Carevis naTeli magaliTia baltiispireTis da kavkasi-
is regionaluri konfliqtebi. moskovi pirdapir agre-
sias mimarTavs saqarTvelos winaaRmdeg CrdiloeT
saqarTveloSi, anu yofil e.w. samxreT oseTis olqSi.
grZeldeba muqara kanonierad arCeuli prezidentis
winaaRmdeg. Tu breJnevis doqtrina aRmosavleT ev-
ropis qveynebis ZaliT damorCileba da maTze diqtati
iyo, gorbaCovis doqtrina SinakavSiris qveynebis Zal-
iT damorCilebaa. ai, aseTia dRes sabWoTa kavSiris
politikuri kursi. centris Zalebi cdiloben samxe-
dro ZaliT CaaxSon demokratia da damonebuli erebis
swrafva Tavisuflebisaken.
– rogor fiqrobs batoni prezidenti, nuTu ukan
dabrunebas niSnavs es yvelaferi?
– diax, ukan totalitarizmisaken dabruneba surT,
risTvisac TavgamodebiT ibrZvis e.w. sabWoTa parla-
mentSi sakmaod mZlavri fraqcia „soiuzi“. igi sisx-
liani represiebis momxrea demokratiis, erovnul-gan-
maTavisuflebeli moZraobis winaaRmdeg.
– 70 wlis ganmavlobaSi komunisturi reJimiT cx-
ovrobda qveyana. Tqven, batono prezidento, mTeli
Segnebuli cxovreba ibrZodiT am reJimis winaaRmdeg.
ra SegiZliaT gviTxraT „komunizmis“ Sesaxeb, ra aris
es „komunizmi“? saerTod, rogor aRiqvamT sityva „ko-
munizms“?
– rogorc yovelgvari sicruis da siyalbis simbo-
los! rac Seexeba TviTon komunizmis Teorias, es aris
udidesi safrTxe kacobriobisaTvis, misi momavli-
saTvis. „komunizmi“ niSnavs yovelgvari demokratiis,
yovelgvari erovnuli TviTgamorkvevis ganadgurebas,
igi antikulturuli da antiadamianuri, demonuri
moZRvrebaa.
– dRes kremli iniRbeba demokratiuli lozunge-
biT, viTomcda „perestroikiT“ da „glasnostiT“, ma-
144
gram kvlav igives ganagrZobs, rasac akeTebda wina pe-
riodis mTavroba.
– bolo eqvsi welia mTeli msoflios presa gor-
baCovze, „perestroikaze“ da „glastnostze“ lapara-
kobs da Tqveni azriT, es mainc „niRabia“? da kidev, ig-
ive sabWoTa parlamentSi rusi demokratebic amboben,
rom komunizmiT rusuli Sovinizmi iniRbeba da bogi-
nobs. Tqvenc amas brZanebT?
– sruli WeSmaritebaa. rasakvirvelia – niRabia.
vinaidan msoflioSi komunistur ideebs, totalita-
rizms sabolood gautyda saxeli. amitom moigones
sabWoTa wyobis es axali formebi „perestroika“ da
„glastnosti“, rac arafer sikeTes ar aZlevs dapyro-
bil erebs. kremli isev agrZelebs Tavis Sovinistur da
dampyroblur politikas da isic sworia, rom rusu-
li Sovinizmis niRabia es yovelive. dRes jarebi ger-
maniidan da Cexoslovakiidan mohyavT CvenTan, viTomda
adgili ara gvaqvs da ra vqnaTo. aRmosavleTi evropa
dakarges da exla es erebi undaT SeinarCunon monebad.
ai gorbaCovis doqtrinis praqtikuli ganxorcieleba.
– gorbaCovsa da elcins Tu adarebT erTmaneTs?
amboben, elcini gorbaCovis mimdevaria, oRond gac-
ilebiT reaqciulio?
– Zalian Znelia amis Tqma, sanam elcini arCevnebs
ar daamTavrebs, sanam ar gaimarjvebs da ar gamokveTs
Tavis politikur kurss, gorbaCovis politika ki,
es igive Zveli leninur-stalinuri imperialisturi
politikaa, oRond Selamazebuli am e.w. „perestroi-
kiT“ da „glastnostiT“, viTomcda ufro demokrati-
uli samokavSireo xelSekrulebiT da a.S. sabWoTa ka-
vSiri msoflioSi ukanaskneli imperiaa, romelic ukve
irRveva. eqvs respublikas da maT Soris gamokveTilad
saqarTvelosac surs Tavisi damoukideblobis aRdge-
na.
– Semdgomi movlenebi rogor gesaxebaT?
– axla yvelaferi damokidebulia imaze, msoflio
rogor daexmareba am respublikebs, ramdenad scnobs
145
maT miswrafebaTa kanonierebas, damoukideblobas.
– moldaveTSi moxda am eqvsi respublikis warmo-
madgenelTa Sexvedra. ras gvetyodiT iq miRebul gad-
awyvetilebebze?
– diax, gaimarTa am eqvsi respublikis erovnul moZ-
raobaTa warmomadgenlebis Sexvedra, gadawyda, rom
iyos moqmedebebis meti koordinacia, meti urTierT-
gageba da daxmareba koloniuri, imperialisturi re-
Jimis agresiuli politikisagan TavdacvaSi.
– es eqvsi respublika raime oficialuri xe-
lSekrulebis dadebas xom ar apirebs?
– jer amas win unda uswrebdes eqvsi respublikis
sagareo saqmeTa ministrebis Sexvedra, rasac Sedegad
unda mohyves Sexvedra umaRles doneze.
– es bloki, Tqveni azriT, kremlis winaaRmdeg sa-
brZolvelad Seiqmneba?
– sabrZolvelad – ara. TavdacvisaTvis – ki. mosko-
vis agresiis winaaRmdeg kavSirurTierToba iqneba
kulturulic, ekonomikuric, is ki ara, roca gavalT,
sabWoTa kavSirTanac gvinda gvqondes kargi urTier-
Toba.
– 7 wamyvan kapitalistur qveyanas surs valutiT
(laparakia miliardobiT dolarze) daexmaros gor-
baCovs. nuTu aseT mZime mdgomareobaSia dRes sabWoTa
ekonomika?
– Zalian mZime viTarebaa. da es imitom, rom sabWo-
Ta kavSiri ar anebebs Tavs samxedro-samrewvelo kom-
pleqsis gaZlierebis cdebs. kvlavac unda, rom wamy-
vani militaristuli qveyana iyos. samxedro Zalis
meSveobiT hqondes hegemonia msoflioSi. es miliar-
debic samxedro-samrewvelo kompleqsis SenarCunebi-
saTvis undaT, Tan xalxis ekonomikuri mdgomareobac
katastrofulad rom ar daeces da SeinarCunos Sina-
gani stabilizacia.
– wiTel armias da suk-s igive Zala aqvT, rac uwin?
– armias rasakvirvelia aqvs, suki ki politikur
cxovrebaSi ise aSkarad da aqtiurad veRar ereva,
146
ufro sworad, Riad, veRar ereva, Tumca, ra Tqma unda,
mZlavr faqtors warmoadgens totalitarizmis Senar-
CunebisaTvis brZolaSi.
– isev saqarTvelos minda davubrundeT. SegiZliaT
Tu ara daasaxeloT TariRi, rodis ganTavisufldeba
saqarTvelo?
– aseTi TariRis dasaxeleba SeuZlebelia, magram
yvelaferi damokidebulia 9+1 respublikis mier
samokavSireo xelSekrulebis xelmoweraze, xelmow-
eris TariRze. maT poziciaze eqvsi „urCi“ respublik-
is mimarT.
– batono prezidento, rogori mmarTvelobiTi da
ekonomikuri sistema gsurT dRes saqarTveloSi?
– mxolod demokratiuli. saqarTvelo sapreziden-
to respublikaa. is kidev daixveweba. saqarTvelos
hyavs mravalpartiuli parlamenti, romelic aqtiur
rols asrulebs. maTSi 10 partiis warmomadgenlebi
arian gaerTianebuli.
– komunisturi partiac?
– diax, magram am partias araviTari politikuri
Zala aRar gaaaCnia. xalxma zurgi Seaqcia mas.
– TurqeTi, mogexsenebaT, saqarTvelos mezobe-
li qveyanaa. igi 10 welia gadavida Tavisufal saba-
zro-ekonomikur sistemaze. Cveni azriT, swored dRes,
rodesac iwyeba saqarTvelos brZolis axali etapi
TavisuflebisaTvis, ekonomikuri damoukideblobi-
saTvis, Cven ki viciT, ras niSnavs Tavisufali saba-
zro-ekonomikur sistemaze gadasvla, raki TviTon gav-
iareT daaxloebiT aseTive gardamavali rTuli etapi
demokratizaciis gzaze, rogor uyurebT mezobel
TurqeTs da ras moeliT sasikeTos misgan? SeiZleba
TurqeTi TqvenTvis evropaSi gasasvleli kari gaxdes?
– es namdvilad asec unda iyos. mezobeli qveynebi
varT tradiciulad megobrobiT dakavSirebulni da
Cvens Soris saukeTeso urTierToba yvela doneze unda
aRdges. moskovis imperiuli Zalebi yvelanairad cdi-
loben, rom xeli SeuSalon Cvens saxelmwifoebs Soris
147
keTil-mezobluri urTierTobis damyarebas, risTvi-
sac yovelgvar dezinformacias avrceleben rogorc
aq, aseve TurqeTSi, magram ramdenadac TurqeTs vT-
vliT evropul saxelmwifod, helsinkis xelSekrule-
baze xelmomwer qveynad, amdenad igi saimedo part-
niorad migvaCnia.
– isargeblebT Tu ara TurqeTis gamocdilebiT Ta-
visufal sabazro ekonomikur sistemaze gadasasvle-
lad?
– rasakvirvelia. aucileblad moviwvevT
eqspertebs.
– Tu ar vcdebi, am cota xnis win TqvenTan Camovida
TurqeTis elCi ssrk-Si?
– diax, gvewvia. Cven saubari gvqonda momavali urT-
ierTobebis ganviTarebaze yvela doneze.
– gyavT Tu ara kadrebi da aris Tu ara bazisi, raTa
Tavisufal sabazro ekonomikaze gadasvla SedarebiT
umtkivneulod moxdes?
– albaT cota gagviWianurdeba es procesi,
vinaidan sanam mTlianad ar gamoveyofiT sabWoTa ka-
vSirs, sruli ekonomikuri damoukidebloba gagvi-
Wirdeba. mogexsenebaT jer kidev nawili varT mTeli
sakavSiro ekonomikuri sistemisa. am gzaze TurqeTis
mxriv udidesi daxmareba iqneboda saqarTvelos res-
publikis diplomatiuri cnoba da CvenTan diplomati-
uri urTierTobis damyareba.
– ucxour kapitaldabandebaze ras fiqrobT?
– rasakvirvelia investiciebs farTod gavuRebT
kars. cxadia garkveuli saimedoobis garantiiT,
kanonierad, saxelmwifo kontrolis SenarCunebiT.
– saqarTveloSi xSirad vawydebodiT amerikul
droSebs. ra urTierToba gaqvT am saxelmwifosTan, Tu
iRebT misgan raime daxmarebas?
– kargi urTierToba gvaqvs. swored am dReebSi mim-
dinareobs molaparakeba jorj buSTan Cems momaval
Sexvedraze vaSingtonSi. male gairkveva, sabolood
ra pozicias daadgeba Cvens sakiTxSi amerikis admin-
148
istracia. amerikis kongresi Zalze megobrulad aris
saqarTvelos mimarT ganwyobili, xSirad ixilaven
Cvens sakiTxs, male kongresmenTa delegaciac gvewveva.
– materialurad Tu dagexmarnen?
– arc ise sagrZnoblad, magram garkveuli ekonomi-
kuri urTierToba gvaqvs.
– msoflioSi ori sistemaa – kapitalisturi da so-
cialisturi. romels aZlevT upiratesobas?
– Cveni mizania avaRorZinoT kapitalisturi wyo-
bileba, oRond saxelmwifos garkveuli kontrolis
SenarCunebiT.
– natos wevrobas Tu fiqrobT?
– jer es ar gadagviwyvetia. momavali gviCvenebs.
– rogor daicavs saqarTvelo Tavs?
– formirebis procesSia qarTuli jari. Cven gvin-
da samxedro megobruli urTierToba davamyaroT me-
zobel qveynebTan.
– sabWoTa armiaSi Tu msaxuroben qarTvelebi?
– Cveni kanoniT gavauqmeT sakavSiro kanoni, rome-
lic aucilebels xdida sabWoTa armiaSi qarTveli Wa-
bukebis gawvevas. isini axla qarTul gvardiaSi ixdian
samxedro savaldebulo samsaxurs.
– Tqvens saubarSi axseneT regionaluri kon-
fliqtebi. aWaraze minda gkiTxoT. aTasgvari Worebi
da xmebia darxeuli. aq 400 aTasi mahmadiani cxovrobs.
TiTqos maT ukrZalaven musulmanur sarwmunoebas,
bavSvebisaTvis musulmanuri saxelebis darqmevas, qa-
rTulad ara aqvT yurani, SeviwrovebulebiviT arian.
demokratiuli reJimis pirobebSi apirebT Tu ara am
mxriv mahmadianTa mxardaWeras?
– swori informacia ara gqoniaT. jer erTi, raode-
nobac Zlier gaberilia, Tanac xnieri adamianebi misde-
ven umetesad am sarwmunoebas. maTTvis garantirebu-
lia yvela ufleba, aqvT meCeTebi. aravin devnis, aravin
uSlis rwmenas, Zalian bevrs hqvia aWaraSi musulma-
nuri saxeli, arsebobs mahmadianTa sazogadoeba da
a.S. kargi piradi urTierToba maqvs baTumis yadisTan.
149
yurani qarTulad arsebobs da maTTvis misawvdomia.
musulmanTa Seviwroeba komunistebis dros SeiZleba
iyo, axla aRar! magram Cven agreTve winaaRmdegi varT
qristianTa Seviwroebisa musulmanTa mxriv.
– TurqeTis prezidentma batonma TurguT ozalma
wamoayena SavizRvispireTis saxelmwifoTa ekonomi-
kuri kavSiris winadadeba, jerjerobiT Teoriulad,
saqarTveloc figurirebs am winadadebaSi.
– Cven mogvwons es da aqtiur monawileobasac mi-
viRebT winadadebis SemuSavebaSi. miT umetes, rom axla
Zalze mwvaved dgas Savi zRvis ekologiis problema,
saerTod gvinda TurqeTSi warmomadgenlobis gaxs-
na. vnaxoT, dro gviCvenebs. bevr qveyanas surs CvenTan
mWidro ekonomikuri da kulturuli Tanamegobroba,
magram jerjerobiT moskovTan urTierTobis gafuWe-
bas eridebian.
– da bolos, xom ar mimarTavdiT Turq xalxs, ro-
gorc saqarTvelos prezidenti?
– TurqeTis xalxs minda vusurvo yovelive saukeTe-
so, da gamovTqva rwmena, rom Cvens qveynebs Soris san-
imuSo keTilmezobluri urTierToba damyardeba.
imedi gvaqvs Turqi xalxi dagvexmareba, rom Tqvenma
saxelmwifom diplomatiurad cnos saqarTvelos res-
publika.
– batono prezidento, did madlobas mogaxsen-
ebT interviusaTvis, romelic Cveni gazeTis pirvel
gverdze daibeWdeba. gisurvebT bednierebas da mSvi-
dobas piradad Tqven da Tqvens samSoblos.
interviu ibeWdeba mcireodeni SemoklebiT

publikacia moamzada zaza daraselma
„damyardeba keTilmezobluri urTierToba“ : interviu gazeT

„Turqias” redaqtors / gamsaxurdia z. ; [Caiwera] bilal qoCakma //
saqarTvelos respublika. – 1991. - 18 aprili. - #112 (132). - 7 ivni-
si. – 1 gv.
150
zviad gamsaxurdias
gamosvla saqarTvelos respublikis
uzenaesi sabWos sesiaze
1991 wlis 7 ivniss
pativcemulo deputatebo, pativcemulo stumrebo,
Zvirfaso megobrebo!
dRes mogmarTavT, viTarca TanamemamuleTa mier
arCeuli prezidenti saqarTvelosi. vidre srulad
gavisigrZeganebdeT im mdgomareobas, romelSic aR-
movCndiT dRes, esoden cvalebad da daZabul epoqaSi,
uwinares yovlisa, msurs madloba gadavuxado yvelas,
vinc xma momca da mxari damiWira am arCevnebSi. msurs
agreTve Tqveni yuradReba mivapyro udides mniSvne-
lobas saerTo saxalxo arCevnebisas. 28 oqtombris Sem-
deg ganvlili periodi gaxldaT urTulesi gamocda
rogorc xalxis, ise mis mier arCeuli xelisuflebisa
da mTavrobisaTvis. vinaidan mZime da ekliania Tavisu-
flebisaken mimavali gza. miT umetes, Znelia am gzaze
yoveldRiuri siaruli. rodesac gaivlis pirveli en-
Tuziazmi, gamoCndebian pirveli da samwuxarod, ara
ukanaskneli Secdomilni da gzaabneulni, rodesac
fizikuri SezRuduloba adamianisa, amqveyniuri xor-
cismieri problemebi TiTqosda Surs iZieben Sinaga-
nad ukve Tavisufal erze. unda vaRiaroT, rom ocne-
ba Tavisuflebaze, stiqiuri moqmedeba misi saxeliT
Seudareblad ufro ioli iyo, vidre saxelmwifo
politikis rangSi ayvanili, realur samuSaod qceuli
erovnuli aRorZineba. mogexsenebaT, prezidentis Za-
lauflebis kanoniereba ueWveli iyo parlamentis mier
Cemi arCevis drosac, araviTari iuridiuli saWiroeba
ar arsebobda saerTo saxalxo arCevnebis mosawyobad
da mainc, xelisufleba valdebuli iyo Seemowmebina
xalxis Sinagani mzaoba TavisuflebisaTvis, radgan ar
SeiZleba oden gareganad mivaniWoT xalxs igi. poli-
151
tikur institutebs SeuZliaT mxolod xeli Seuwyon
xalxis nebis gamovlenas, miscen mas swori kalapoti,
ZaladobiT aq fons ver gavalT. swored amitom, nebi-
smieri totalitaruli sistema istoriulad ganwir-
uli gaxlavT. dRes, ukve gadaWriT SeiZleba iTqvas,
rom uryevia qarTveli eris neba daaRwios Tavi impe-
riul borkilebs. igi Tanmimdevrulad da principu-
lad adgas am gzas. es ar gaxlavT moulodneli. Cven
vdgavarT saqarTvelos istoriis gzis gasayarze, sad-
ac qarTveli kaci kidev erTxel ambobs uars amqveyni-
ur, fizikur keTildReobaze, sulismieri, erovnuli
aRorZinebis saxeliT. aRorZineba ki ganaxlebisa da
sakuTari WeSmariti meobisaken dabrunebas niSnavs.
mxolod RvTis SewevniT da TiToeuli Cvenganis Tav-
dauzogavi saqmianobiT SeiZleba mivaRwioT mas. gan-
sakuTrebiT unda aRiniSnos, rom gadamwyvet momentSi
qarTvelTa gverdiT dadga araqarTveli mosaxleobis
udidesi nawili. amas Cveni eri arasodes daiviwyebs.
uprecedento antiqarTuli propagandis pirobebSi
Catarebulma arCevnebma msoflios winaSe daamtkica,
rom saqarTveloSi mcxovreb yvela erovnebis warmo-
madgenels gaaCnia ara mxolod saerTaSoriso samar-
TliT aRiarebuli yvela ufleba, aramed arsebobisaT-
vis esoden aucilebeli kulturuli sivrcec, romlis
gareSec verc erTi erovnuli umciresoba ver iarse-
bebs da romlis garantireba ar SeuZlia arc erT daw-
eril kanons. saprezidento winasaarCevno kampaniam
da arCevnebma kidev erTxel mkafiod warmoaCina ax-
lad Camoyalibebuli erovnuli xelisuflebis maRali
avtoriteti. am arCevnebma gamoxata qarTveli eris,
saqarTvelos mTeli mosaxleobis nebisa da politiku-
ri gezis WeSmariti erTianoba. saprezidento arCev-
nebSi mopovebuli STambeWdavi gamarjvebebis erT-er-
Ti sawindari gaxda xalxis sayovelTao mxardaWera im
Zireuli reformebisadmi, romelTac arCevnebisTanave
axorcieleben saqarTvelos respublikis uzenaesi
sabWo da mTavroba. damoukideblobisaken maval saqa-
152
rTvelosa da sabWoTa kavSirs Soris arsebuli mwvave
da politikuri konfrontacia, misgan gamowveuli
mZime social-politikuri mdgomareobis miuxedavad
uaRresad mokle vadaSi erovnulma xelisuflebam ga-
naxorciela radikaluri saSinao reforma. am reform-
is politikuri mizani iyo saqarTvelos damoukide-
beli saxelmwifos aRdgena da sabWoebis sanacvlod
mmarTvelobis demokratiuli struqturebis Camoy-
alibeba. xalxis mxardaWera dasturia imisa, rom uze-
naesma sabWom am mimarTulebiT principulad sworad
warmarTa saqmianoba. mis mier ganxorcielebuli iqna
saxelmwifo mmarTvelobis samarTlebrivi sistemis
erovnul-saxelmwifoebrivi mowyobis reformireba.
safuZveli Caeyara erovnuli uSiSroebisa da Tav-
dacvis damoukidebeli struqturebis Camoyalibebas
da rac mTavaria, referendumSi xalxis uprecedento
mxardaWeris Sedegad, samarTlebrivi aqtiT aRdgenil
iqna saqarTvelos saxelmwifoebrioba.
1991 wlis 31 marti da 9 aprili qarTveli eris
da erovnuli xelisuflebis udidesi gamarjvebaa.
erovnulma xelisuflebam, gatarebuli mniSvnelovani
cvlilebebis, mravalpartiulobis iuridiuli da faq-
tobrivi damkvidrebis, mTavrobis reorganizaciis,
adgilobrivi mmarTvelobis institutebis – sakrebu-
loebis da prefeqtebis SemoRebis, prezidentis insti-
tutis dawesebis Sedegad, saprezidento respublikis
saxiT daamkvidra demokratiuli politikuri sistema.
erovnulma xelisuflebam realuri perspeqtiva Seuqm-
na saqarTvelos Tavdacvis sistemis formirebas. 1991
wlis 26 aprils, samSoblos erTgulebis fici dasdes
erovnuli gvardiis pirvelma SenaerTebma. erovnuli
xelisuflebis mier gatarebuli reformebis Sedegad,
saqarTvelos damoukideblobis aRdgenis aqtiT iu-
ridiulad dasrulda gardamavali periodi da Seiqmna
realuri winapiroba misi faqtobrivi asrulebisTvi-
sac. qarTveli eris istoria, saqarTvelos saxelmwi-
foebriobis istoria, qarTuli kultura da tradi-
153
ciuli Rirebulebani, es aris Cveni warsuli, es aris
Cveni siamaye. Tavisuflebisa da demokratiisaTvis
mebrZoli xalxi, religiuri msoflxedvis da erovnu-
li cnobierebis aRorZinebis sazogadoeba – es aris
Cveni awmyo, Cveni brZolis Sedegi. miviReT saqarTve-
los saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis
aqti da amrigad, warvsdeqiT msoflios erTa winaSe.
saqarTvelos respublikis saerTaSoriso aRiareba,
msoflios erTa Tanaarsebobis evropuli da kavkasiu-
ri usafrTxoebis problemaa. saqarTvelos saerTaSo-
riso cnobis procesi aris dakavSirebuli globalur
politikur cvlilebebTan. faqtobrivad damTavr-
da civi omi dasavleTsa da aRmosavleTs Soris. sul
ufro met mxardaWeras iZens Tanasworuflebiani Ta-
namSromlobis ideebi. amis naTeli dadasturebaa ev-
ropis gaerTianebuli qveynebis kavSirurTierTobani,
iniciativa, amerikis kontinentis qveynebis ekonomi-
kuri TanamSromlobis Taobaze gancxadebulia axali
politikuri azrovnebisa da msoflios axali wesebis
principebi. zemoTqmulidan gamomdinare vTvliT, rom
qarTveli eris uflebas da uryev nebas – icxovros da-
moukidebel saxelmwifoSi, eqneba msoflios demokra-
tiuli saxelmwifoebis Tanadgoma. saqarTvelos re-
spublika msoflios saxelmwifoebTan urTierTobas
aagebs Tanasworuflebianobis, urTierTpativiscemis,
urTierTxelsayrelobis da urTierTsargeblianobis
principebze. saqarTvelos respublika SeuerTdeba
umniSvnelovanes saerTaSoriso SeTanxmebebs erTiani,
mSvidobiani Tanaarsebobis yvela sferoSi. Cven, ar-
aerTgzis gangvicxadebia da axlac vadasturebT, rom
ssrk-Tan urTierTobis mogvareba umniSvnelovanesia
saqarTvelosaTvis. es, erTis mxriv, ganpirobebulia
saqarTvelos realuri samarTlebrivi statusiT,
xolo meore mxriv saqarTvelosa da ssrk-s, rogorc ori
mezobeli saxelmwifos dRevandeli urTierTobiT.
ssrk-s SemadgenlobaSi myofma 9 respublikam faqto-
brivad gansazRvra Tavisi momavali saxelmwifoebrivi
154
arseboba respublikaTa kavSiris saxeliT. es aris maTi
neba da ufleba. aSkarad gamoxatulia agreTve danar-
Ceni 6 respublikis swrafva damoukideblobisaken. amis
erT-erTi dadasturebaa sul axlaxans, kiSiniovis fo-
rumze miRebuli dokumentebi. es da sxva politikuri
procesebi gvaZlevs imeds, rom SesaZlebelia Catardes
Tanasworuflebiani molaparakeba sabWoTa social-
isturi respublikebis kavSiris samarTalmemkvidre
saxelmwifosa da sabWoTa kavSiris mier okupirebul,
aneqsirebul da arasamarTlebrivad inkorporire-
bul saxelmwifoTa Soris. mizanSewonilad migvaCnia,
am molaparakebis procesSi, saerTaSoriso organi-
zaciebis warmomadgenelTa CarTvac: am iniciativis
warmatebiT ganxorcieleba, Cvenis azriT, uzrunvely-
ofs msoflios did nawilze mSvidobisa da demokrati-
is saboloo damkvidrebas, politikur da ekonomikur
stabilizacias. Cvenis azriT, es aris erTaderTi gza
im globaluri problemebis gadawyvetisa, romelic
dgas msoflios winaSe 70 wlis manZilze. yovelive
es, SesaZloa gaxdes gorbaCoviseuli „perestroikis“
politikisa da damoukideblobisaTvis mebrZoli res-
publikebis mizanTa urTierTSexebis wertilic. Cvens
mezoblebTan, saxelmwifoTa Soris samTavrobaTaSor-
iso doneze urTierTobis gansazRvra daemyareba arse-
buli sazRvrebis xelSeuxeblobis princips, megobro-
bisa da keTilmezoblobis saerTaSorisod aRiarebul
normebs. saqarTvelos xelisufleba da qarTveli eri,
ver iqneba gulgrili Cveni istoriuli mezoblebis
– somxebsa da azerbaijanelebs Soris arsebuli kon-
fliqtis mimarT. yarabaxis problema kavkasielTa
satkivaria da misi mSvidobiani mogvarebisaTvis saqa-
rTvelos respublikam ukve ikisra Suamavlis roli.
qarTvel ersa da qarTvel saxelmwifos tradiciulad
hqonda kavkasiis regionSi mastabilizirebeli roli
politikuri, erovnebaTaSoriso da sxva problemebis
TvalsazrisiT da yovelTvis Rirseulad arTmevda mas
155
Tavs. am funqciis Rirseulad Sesrulebas saqarTve-
lo ufro metad SesZlebs saSinao viTarebis Semdgomi
stabilizirebis SemTxvevaSi, rodesac sabolood Cam-
oyalibdeba misi politikuri sistema da da gairkeveva
misi erovnul-teritoriuli mowyoba. amave dros mox-
deba samaCablos konfliqtis mowesrigeba, risTvisac
agreTve aucilebelia saqarTvelosa da ssrk-s Soris
urTierTobis normalizacia da saqarTvelos diplo-
matiuri cnoba ucxoeTis saxelmwifoTa mier, saqarTve-
los miReba gaeros wevrad, rasac daaCqarebs centrTan
Cveni molaparakeba. saxelmwifo mowyobas safuZvlad
unda daedos mmarTvelobisa da TviTmmarTvelobis is-
eTi politikuri principebi, romlebic gamoricxaven
saxelmwifosa da misi Semadgeneli nawilebis dapirisp-
irebas, daicaven saxelmwifos erTianobas da xels Seu-
wyoben respublikis struqturul erTeulTa inter-
esebis dacvas. erovnul-saxelmwifoebrivi mowyobis
erT-erTi aucilebeli safuZveli unda iyos, afxaze-
bis, rogorc saqarTvelos mkvidri eris politikur
uflebaTa aRiareba, tradiciuli qarTul-afxazuri
megobroba. afxazeTi saqarTvelos ganuyofeli naw-
ilia. igi samSobloa rogorc qarTvelTa, ise afxazTa.
saqarTvelos respublikis mier konstituciurad ga-
rantirebuli iqneba afxazeTis politikuri avtono-
mia da afxazTa erovnuli uflebebis xelSeuxebloba.
saqarTvelos damoukideblobis realur aRdge-
nasTan erTad, unda aRdges tradiciuli urTierTo-
ba afxazTa da qarTvelTa Soris. aWaris avtonomiu-
ri respublikis momavals gansazRvravs Tavad aWaris
mosaxleoba. erovnul saxelmwifoebrivi mowyoba is-
eve, rogorc mTeli politikuri sistema, unda gani-
sazRvros samarTlebrivi saxelmwifos principebiT.
erovnul-samarTlebrivi sistema unda daefuZnos
qarTul samarTlebriv kulturasa da tradiciebs,
romelTa safuZvelzec da sazRvargareTis qveynebis
gamocdilebis gaTvaliswinebiT, aRorZindeba erovnu-
156
li kanonmdebloba. aRdgeba samarTlis suverenite-
ti, romelic Sesabamis sazRvrebsa da procesualur
formebSi moaqcevs saxelmwifo aparatis faqtobriv
SesaZleblobebs, uzrunvelyofs saxelmwifosa da
pirovnebis samarTlebriv urTierTkavSirs. politi-
kur da samarTlebriv reformaTa gatarebam unda uz-
runvelyos samarTlebrivi saxelmwifos aSeneba, rac
gulisxmobs kanonis uzenaesobis da avtoritetis dam-
kvidrebas, saxelmwifo xelisuflebasa da moqalaqeTa
Soris urTierTobis samarTlebrivi formis Camoyal-
ibebasa da ganmtkicebas, samarTlebrivi nihilizmis
Secvlas samarTlebrivi rwmeniT, adamianis uflebaTa
da TavisuflebaTa pirovnebis xelSeuxeblobis garan-
tiebis Seqmnas, romlis dacva da pativiscema saval-
debuloa xelisufalTaTvis, rameTu saxelmwifos up-
irvelesi mizania mis moqalaqeTa Rirseuli arsebobis
pirobebi. aucilebelia, rom sazogadoebrivi, poli-
tikuri da saxelmwifo cxovrebis yvela subieqtis
samarTlebrivi mdgomareoba da urTierTmimarTeba
ganisazRvros samarTlebrivi kanonebiT da uzrunvely-
ofili iqnas saxelmwifo garantiebiT. samarTlebrivi
reformis ganxorcielebis aucilebeli winapirobaa
saxelmwifo xelisuflebis danawileba: sakanonmdeb-
lo, aRmasrulebeli da sasamarTlo organoTa urT-
ierTgamijvna. es gamoricxavs xelisuflebis monopo-
lizacias, uzrunvelyofs saxelmwifo xelisuflebis
mTeli sistemis Sesabamisobas samarTlis moTxovnebTan
da maT Tanmimdevrul asrulebas. samarTlebrivi
saxelmwifos damkvidrebis gzaze, saWiroa umaRlesi
sakanonmdeblo organos uzenaesobis uzrunvelyo-
fa. es uzenaesi warmomadgenlobiTi organo, rogorc
erovnuli suverenitetis gamomxatveli, gamodis ara
rogorc ubralo sakanonmdeblo, aramed arsebiTad
damfuZnebeli organos saxiT, romelic adgens samarT-
lebrivi saxelmwifoebriobis institutebs, normeb-
sa da procedurebis sistemas. am gziT igi unda iqces
157
samarTlebrivi saxelmwifos dafuZnebisa da misi re-
aluri funqciebis suverenul xelisuflebriv garan-
tad. saqarTvelos saxelmwifos arsebobis istoria
cxadyofs erovnuli Tavdacvis sistemis aucileblo-
bas. tradiciulad, cnobilia qarTvelTa mxedruli
SemarTeba da mebrZoli suli. dRes saqarTvelos re-
spublikis xelisuflebis da mosaxleobis erTiani
ZalisxmeviT Seiqmna erovnuli armiis Camoyalibebis
perspeqtivac. saqarTvelos samxedro doqtrina Tav-
dacviTi xasiaTisaa. pirvel rigSi, igi gaiTvaliswinebs
saerTo evropuli usafrTxoebis sistemis SeqmnisaT-
vis xelSewyobas. es aris saqarTvelos SeiaraRebuli
Zalebis arsebobisa da maTi statusis ZiriTadi prin-
cipi. erovnuli damoukideblobis, teritoriuli
mTlianobis, konstituciuri wyobis garantiebis dac-
va, erovnuli uSiSroebis samsaxuris da saqarTvelos
SeiaraRebuli Zalebis upirvelesi amocanaa. saqarTve-
loSi, rogorc marTlmadidebel qristianul qveyana-
Si tradiciuli iyo kavSiri eklesiasa da saxelmwifos
Soris. qarTvelTa cxoveli morwmuneoba gansazRvra-
vda mtrul garemocvaSi saqarTvelos saxelmwifos
mravalsaukunovan arsebobas. saxelmwifo ki, Tavis mx-
riv, yovelnairad uwyobda xels eklesiis samociqulo
moRvaweobas. saqarTvelos saxelmwifoebrivi aRor-
Zineba, misi damoukideblobis aRdgena ver moxerxdeba
qarTvelTaTvis niSneuli cxoveli morwmuneobis ga-
reSe. amas adasturebs saqarTvelos warsulica da aw-
myoc. swored amitom, WeSmaritad qarTuli erovnuli
moZraoba mWidrod iyo da aris dakavSirebuli reli-
giur cnobierebasTan, eklesiis wiaRTan. dRevandeli
moZraoba Tavisi Sinagani arsiT erovnul-religiuri
moZraobaa, ramdenadac igi ar gulisxmobs mxolod
erovnuli politikuri miznebis ganxorcielebas, ar-
amed iTvaliswinebs zneobriv aRorZinebas da qris-
tianul rwmenasa da cnobierebaze damyarebiT. erovnu-
li xelisufleba iRvawebs eklesiisa da saxelmwifos
158
Soris tradiciuli erTobis aRsadgenad. am erTobis
arsi SemdgomSi mdgomareobs – erovnuli saxelmwifos
avtoriteti unda daemyaros ara marto xelisuflebis
socialur-politikur gansazRvrulobas, aramed
umeteswilad qristianul-zneobriv sawyisebs. saxelm-
wifos damokidebuleba eklesiisadmi unda daefuZnos
eklesiis religiur-zneobrivi avtoritetis uzenae-
sobasa da eklesiis gansakuTrebuli socialuri fun-
qciis aRiarebas. eklesiis samociqulo moRvaweobis
sulieri buneba TavisTavad gamoricxavs mis uSualo
monawileobas qveynis politikur sistemaSi, magram
politikuri sistemidan eklesiis gamoyofa ar unda
niSnavdes saxelmwifosa da eklesiis urTierTgaTiS-
vas. saxelmwifo da eklesia ar unda ereodnen urTier-
Tis saqmeSi. maT erToblivad unda uzrunvelyon sae-
ro da saeklesio cxovrebis mTlianoba. Cven momxreni
varT ara saxelmwifosa da eklesiis, eklesiisa da sko-
lis urTierTgamojvnisa, aramed maTi bunebrivi kav-
Sirisa, romelic imavdroulad politikuri sistemi-
sa da eklesiis urTierTdamokidebulebasac emyareba.
saxelmwifos damoukideblobis aRdgenasTan erTad
marTlmadidebloba saxelmwifo religiad unda iqces.
am principebidan gamomdinare, qarTulma saxelmwifom
unda uzrunvelyos eklesiis ufleba, iyos saero cx-
ovrebis aqtiuri monawile. saxelmwifom unda daicvas
saeklesio qoneba, xeli Seuwyos eklesias tradiciul
samonastro mSeneblobaSi. saxelmwifom unda izrunos,
raTa eklesiam miiRos saWiro materialuri daxmareba.
saganmanaTleblo saqmianobis, taZrebis mSeneblobisa
da SekeTebisaTvis unda aRdges saeklesio sakuTreba
miwaze. marTlmadideblobis saxelmwifo religiad
aRiareba ar xelyofs sxva religiebis aRmsarebelTa,
agreTve aTeistTa moqalaqeobriv uflebebs. saxelmwi-
fos mier garantirebuli iqneba sindisis Tavisufle-
ba da TiToeul pirovnebas miecema Tavisufleba iyos
aRmsarebeli im sarwmunoebisa, romelsac Tavad aRi-
159
arebs. moqalaqeTa uflebebi ar SeizRudeba religiu-
ri niSniT.
saqarTvelos saxelmwifo kvlavac erTguli darCe-
ba tradiciuli religiuri Semwynareblobisa. sabWo-
Ta xelisuflebis agebis ZiriTadma principma, mo-
nopolizmma, Tavsmoxveulma ekonomikurma sistemam,
qarTveli kacisTvis ucxo, aratradiciulma warmoe-
biTma urTierTobebma daviwyebas misca saukuneebiT
gamomuSavebuli da mis eTnofsiqikaze dafuZnebuli
sameurneo sistema. yovelive aman, gamoiwvia ekono-
mikis moSla, meurneobis marTvis gauareseba, ekono-
mikuri mizanSewonilobisaTvis Ziris gamoTxra da
sazogadoeba miiyvana zneobriv deformaciamde. saqa-
rTvelos dRevandeli ekonomikuri mdgomareoba Sei-
Zleba Sefasdes, rogorc Rrmad krizisuli. daskv-
na SeiZleba gakeTdes erTi – aucilebelia Zireuli
ekonomikuri reformis gatareba. igi unda daeyrdnos
qarTuli erovnuli tradiciebis, sameurneo Cvevebis
da urTierTobis aRorZinebas, risi ganxorcielebac
SeuZlebelia gegmuri mmarTvelobis pirobebSi. Cven
vTvliT, rom saxelmwifo ekonomikaSi unda Caerios im
zomiT, romelic aucilebelia qveynis erTiani, poli-
tikuri da social-ekonomikuri interesebis dakmayo-
filebisa da samewarmeo saqmianobis ganviTarebisaT-
vis. saxelmwifo monopolisturi sistemis likvidacia
Zalze mniSvnelovania.
magram igi problemebis mxolod erTi mxarea.
aranaklebi mniSvneloba aqvs iseTi ekonomikuri
sistemis Seqmnas, romelic pasuxobs adamianTa moTx-
ovnilebebs. aseTad, socialuri sabazro meurneo-
ba migvaCnia. igi ansaxierebs am umniSvnelovanes so-
cialur faseulobas, Tavisuflebas, efeqtianobas da
socialur Tavisuflebas. mis pirobebSi erTmaneT-
Tan Sexamebulia Tavisufali Sromis da socialuri
uflebebis garantiebi – sakuTrebisadmi pativiscema
da sazogadoebrivi sargeblianoba, Tavisufali me-
160
warmeoba da keTilsindisieri konkurencia. social-
ur sabazro meurneobaze gadasvlas garkveuli dro
sWirdeba da Tanac politikuri situaciis gaum-
jobeseba. Cven gvesmis, rom am gardamavali periodis
pirvel etapze SeiZleba moxdes warmoebis moculobis
droebiTi Semcireba, magram es aris Cveni sazRauri
70-wliani totalitaruli sistemisagan gasanTavisu-
fleblad, radgan mxolod es gza iZleva Tavisufali
demokratiuli sazogadoebis Camoyalibebisa da saqa-
rTvelos ekonomikuri aRmavlobis SesaZleblobas.
amave dros, Cveni mizania es gadasvla ganxorcieldes
minimaluri danakargebiT, radgan dgeba saqarTvelos
ganTavisuflebis Jami. da igi ar unda asocirdebodes
umuSevrobasTan an inflaciasTan. ekonomikis mZime,
krizisuli mdgomareobis erT-erTi mizezia saqarTve-
losaTvis Tavsmoxveuli deformirebuli sakuTrebiTi
urTierTobebis sistema. warmoebis saSualebebi faq-
tiurad mTlianad saxelmwifos sakuTrebaSi imyofe-
ba. amitom, ekonomikuri reformis mTavar amocanad
sakuTrebis sxvadasxva formebisa da saxeebis Tanas-
woruflebianobis uzrunvelyofa warmoadgens. Cven
maqsimalurad vecdebiT Tanabari sastarto pirobebi
SevuqmnaT yvelas, raTa privatizaciis SedegebiT is-
argeblon namdvilad sameurneo da mewarmeobis un-
aris mqone pirebma. privatizacia Cven gvesmis, rogorc
saqonlisa da momsaxurebis gadacemis strategia, ro-
melic organizebulia saxelmwifo sawarmoebSi kerZo
kompaniebis xelSi mTavrobis xarjebis Semcirebisa da
im upiratesobis gamoyenebis mizniT, romelsac iZle-
va sabazro sistema – (ronald reigani), upirveles
yovlisa, unda Catardes saqarTvelos erovnuli sim-
didris inventarizacia. moxdes misi swori Sefaseba,
rac gansazRvravs, Tu saxelmwifo qonebis ra nawili,
ra sferoebi da rogori TanmimdevrobiT gadaeces ker-
Zo seqtors. privatizaciasTan erTad, unda gatardes
biujeturi deficitis aRmofxvris mkacri zomebi da
161
kreditis SezRudva, Tavisufal fasebze gadasvla da
sazRvargareTuli investiciebis mozidva. yovelive
es ki warmoadgens ekonomikis gajansaRebis erTaderT
winapirobas. privatizaciis ganxorcieleba saSuale-
bas mogvcems ara marto SevamciroT saxelmwifo biu-
jetidan gaumarTlebeli danaxarjebi, romelic mimar-
Tuli iyo zaraliani sawarmoebisa da organizaciebis
Sesanaxad, aramed xels Seuwyobs mosaxleobidan gada-
vadebuli moTxovnis saxiT fuladi saxsrebis amoRebas
biujetis sasargeblod. amiT Semcirdeba aJiotaJuri
moTxovna samomxmareblo bazarze da urTierTSesabam-
isobaSi mova moTxovna da mowodeba.
dRes erT-erTi umniSvnelovanesi da mtkivneuli
problemaa miwis sakiTxi. komunisturi ideologiis
CarCoebSi momwyvdeulma ZaladobiT Tavsmoxveulma
sameurneo wyobam qarTvel glexs waarTva yvelaze mTa-
vari – miwa da Tavisufleba, SeaZula mas Sroma. meurne
glexi faqtiurad kanongareSed iqna gamocxadebuli.
aseTma midgomam uaryofiTad imoqmeda qarTveli ka-
cis bunebaze, mis fsiqikaze, misi cxovrebis tradici-
ul wesze. swored amiT daiwyo soflis gaCanageba da
dacarieleba. aqac kardinaluri reformebis gatare-
baa saWiro. miwis reforma saqarTvelos yovel isto-
riul mxareSi, maT TaviseburebaTa gaTvaliswinebiT
unda ganxorcieldes, raTa davamagroT mosaxleoba
soflad, rac Cveni erT-erTi mTavari strategiuli
amocanaa. upirvelesad igi mTiani zonis regionebSi
unda gatardes, agreTve unda moxdes zaraliani da
gadaxdisuunaro sazogadoebrivi meurneobebis daS-
la da maT bazaze glexuri sakomlo meurneobebis Cam-
oyalibeba. miwa unda daubrundes glexs. yovelmxriv
unda Seewyos xeli soflad sxvadasxva asociaciebis,
gaerTianebebis Seqmnasa da funqcionirebas. maT unda
Seasrulon glexuri meurneobebisaTvis aucilebeli
masalebiT da teqnikiT momaragebis funqcia: am gziT
nabij-nabij Cven saTaves davudebT soflad qarTuli
162
tradiciuli meurneobrivi principebis aRdgenas. am-
ave dros, Cveni aRorZinebis erT-erTi mniSvnelovani
wyaroa ucxouri investiciebis mizidva. sazRvarga-
reTel partniorebs saSualeba miecemaT imoqmedon
Cvens bazarze, daabandon TavianTi saxsrebi, aiRon
ijariT sawarmoebi, Seqmnan erToblivi warmoebebi,
gaxsnan TavianTi warmomadgenlobebi, filialebi da
a.S. am etapze sagareo vaWrobaSi aucileblad migvaCia
licenzirebis politikis gatareba. is da sabaJo urT-
ierTkavSirSi unda iqnas moyvanili sasaqonlo bazris
moTxovnilebasTan da uzrunvelyofdes importuli
da samamulo saqonlis konkurenciis SesaZleblobas.
ekonomikur aRmavlobasTan erTad moxdeba sagareo vaW-
robis TandaTanobiTi liberalizacia. sabazro ekono-
mikaze gadasvlam unda aaRorZinos Sromis stimulebi,
aamaRlos samuSao Zalis fasi, xelfasis sidide, ZiriT-
adad, damokidebuli unda iyos sawarmos efeqtianad
muSaobaze da saxelmwifos mier misi regulireba unda
xdebodes sagadasaxado sistemis meSveobiT.
erT-erT umniSvnelovanes sakiTxs mosaxleobis
dasaqmebis uzrunvelyofa warmoadgens. saWiroa Sedg-
es specialuri programa, gatardes Sromis bazris aq-
tiuri politika, romelic dasaqmebulia raodenobis
gazrdasa da axali samuSao adgilebis Seqmnis stim-
ulirebiT.
dasaqmebis uzrunvelyofis mizniT unda gatardes
SeRavaTiani dabegvris politika im sawarmoTa mimarT,
romlebic Seqmnian axal samuSao adgilebs. amave dros
sazogadoebaSi arseboben adamianebi, visac obieq-
turi mizezebis gamo ar SeuZlia warmoebis proces-
Si srulfasovani monawileobis miReba. amis mizezi
mravalia: adamianTa asaki, janmrTelobis mdgomareo-
ba, mravalSvilianoba, samuSaos droebiTi dakargva
da a.S. aucilebelia am adamianebs SevuqmnaT socialu-
ri dacvis garkveuli meqanizmi, romelic maT cxovre-
bas saarsebo minimumis doneze mainc uzrunvelyofs,
163
rogorc amas adgili aqvs demokratiul saxelmwi-
foSi. es meqanizmi unda moicavdes pensiebs, stipend-
iebs, Semosavlebis indeqsacias, mcire Semosavlian da
mravalSvilian ojaxTa matreialur daxmarebas, xel-
fasis garantirebul minimalur dones, droebiT araS-
romisunarianTa daxmarebas, samedicino momsaxurebis
garkveul dones, kadrebis momzadebas da gadamza-
debis sistemas da a.S. socialuri garantiebis am ele-
mentebis Semotanam unda Searbilos sabazro meurneo-
baze gadasvliT gamowveuli problemebis simwvave da
uzrunvelyos mosaxleobis socialuri dacva.
qalbatonebo da batonebo!
qarTveli eri gamoirCeva TanasworTa Soris Tavi-
si yofiT, adgiliT da eniT. saqarTvelo RvTismSoblis
wilxvedri qveyanaa. Cveni istoria, cxovrebis wesi,
brZola sarwmunoebisaTvis, erovnuli damoukideblo-
bisaTvis, es aris mowameobrivi, qristesmieri gza sike-
Tisa, siqvelisa da siyvarulisa. istoria gvaZlevs Ses-
aZleblobebs, raTa davubrundeT mamapapiseul gzas,
avaRorZinoT rwmeniT Tavisufali saqarTvelo. dgeba
Jami, roca uklebliv yvelas sicocxle mamuls ekuT-
vnis, eri ueWvelad mzad aris gadamwyveti brZoli-
saTvis. erovnuli xelisuflebis valia, iyos Rirsi
udidesi misiisa, Seasrulos dakisrebuli movaleoba,
saqarTvelos daubrunos Rirseuli adgili msofli-
os erTa TanamegobrobaSi. didi miznebi mxolod Rv-
Taebrivi siyvaruliT aRsruldebian. dae, aRsruldes
neba RvTisa! neba erisa!
gaumarjos Tavisufal saqarTvelos!
gvfaravdes RmerTi!
saqarTvelos respublikis prezidentis zviad gamsaxurdias ga-

mosvla saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos sesiaze 1991
wlis 7 ivniss // saqarTvelos respublika. - 1991. - 11 ivnisi. - #114
(134). - 1gv.
164
saqarTvelos respublikis prezidentis,
baton zviad gamsaxurdias
fici,
warmoTqmuli RvTisa da eris winaSe
Zvirfaso megobrebo!
qarTvelma xalxma, saqarTvelos mosaxleo-

bam Rirsmyo davikavo esoden maRali Tanamdeboba
prezidentisa, rac mavalebs sajarod warmovTqva
fici.
vficav da sazeimod vacxadeb RvTisa da eris wi-
naSe, rom erTgulad ganvaxorcieleb saqarTvelos
saxelmwifos meTauris movaleobas;
viRvaweb Cveni qveynis aRorZinebisa da gaZlierebi-
saTvis;
davicav mis damoukideblobasa da teritoriul
mTlianobas;
ganuxrelad ganvaxorcieleb saqarTvelos respub-
likis konstituciasa da kanonebs, davicav adamianis
uflebebs.
RmerTi iyos Cemi Semwe yovelive amaSi!
12 ivnisi, 1991 w.
saqarTvelos respublikis prezidentis zviad gamsaxurdias fici

// eri. – 1991. – 12 ivnisi. - #24 (4286). – 1gv.
165
166
mimarTva
saqarTvelos mosaxleobisadmi
Tanamemamuleno!
mokle istoriuli periodis manZilze Cveni saxel-
mwifos mkvidrma mosaxleobam samjer gamoxata Tavisi
neba. 1990 wlis 28 oqtombris arCevnebma, 1991 wlis 31
martis referendumma da 26 maisis prezidentis saer-
To-saxalxo arCevnebma calsaxad gansazRvra Cveni mis-
wrafebani. es aris da iqneba yvelaze Zlieri argumenti
kremlTan molaparakebisaTvis da sxva qveynebis mier
saqarTvelos damoukideblobis diplomatiuri cno-
bisaTvis. miuxedavad aseTi erTsulovnebisa, saqarTve-
loSi dRes kvlav meryevi viTarebaa. izrdeba damnaSa-
veoba, Sida qarTlSi iRvreba sisxli. kvlav qveiTdeba
warmoeba. rodesac qveynis mosaxleobis 90 procentze
mets mtkiced aqvs gadawyvetili ibrZolos qveynis da-
moukideblobisaTvis, gasagebia, rom meryeoba qveynis
SigniT mimdinare procesebiT ver iqneba gamowveuli,
es e.w. centris Zalisxmevis Sedegia. aseT viTarebaSi
mxolod Cveni sulieri da fizikuri daqsaqsuloba
miscems centrs saSualebas, bolomde ganaxorcielos
sakuTari strategiuli miznebi saqarTveloSi. Seiqm-
na paradoqsuli situacia: xalxi erTsulovnad gamox-
atavs ualternativo politikur nebas, qveyanaSi ki
grZeldeba komunisturi sazogadoebisaTvis damaxa-
siaTebeli movlenebi: korufcia, Sromisadmi indif-
erentuli damokidebuleba, sabotaJi, damtacebloba,
mafiozuri klanebis TareSi.
gasagebia, rom Zveli sistemis ngrevisa da axlis
Senebis dros gardauvalia aseTi movlenebis inten-
sifikacia, rom qveynis sakanonmdeblo da aRmasrule-
belma organoebma jerjerobiT ver gamonaxes kremlis
ekonomikuri marwuxebidan Tavis daRwevis yvelaze
optimaluri gza. magram Tanamemamuleno, ar dagvavi-
wydes, rom saqarTvelo amave dros dapyrobili qveya-
167
naa. Cven uflebas ver mivcemT sakuTar Tavs socialuri
gaWirveba Tu usamarTloba Zvelis rRvevis da axlis
Senebis process davabraloT.
politikuri aqtiurobis paralelurad ueWvelad
igrZnoba socialuri da SemoqmedebiTi pasiuroba. es
ki SeiZleba damRupveli aRmoCndes TavisuflebisaT-
vis brZolaSi, an kidev, mesame samyaros qveynebis ms-
gavsad, tvirTad davawveT msoflio ekonomikas, rac
kidev ufro savalalo iqneba CvenTvis.
saqarTveloSi mravali erovnebis warmomadgeneli
cxovrobs. saqarTvelos saxelmwifoebriobis aRgenis
lozungebma Tavdapirvelad isini SeaSina, rac gan-
pirobebuli iyo, erTi mxriv, arsebuli status-kvos
darRvevis saSiSroebiT, xolo meore mxriv, Sedegi
kremlis „internacionalisturi“ gakveTilebisa. sa-
bednierod, araqarTvelma mosaxleobam sworad Seafa-
sa mimdinare procesebis xasiaTi da miznebi da ganudga
sabWoTa imperializms. qarTveli xalxis istoriulad
Camoyalibebulma tolerantobam da religiurma Sem-
wynareblobam ukvalod ar Caiara, sxva erovnebis
warmomadgenlebi mixvdnen, rom demokratiuli, Ta-
visufali qveyana maTi kulturuli Tu socialu-
ri TviTmyofadobis SenarCunebis gacilebiT ufro
Zlieri garanti iqneba, vidre sabWoTa respublika,
romelic didi imperiis erT-erT geografiul provin-
cias warmoadgenda. samwuxarod, iseTi Rirebulebebi,
rogoricaa ena, kultura, xalxis keTildReoba, nakle-
bad awuxebT cxinvalis da javis raionebSi Tavmoyril
eqstremistebs.
zog-zogma politikurma ambiciebma didi sisxlis-
Rvra gamoiwvia, rac Tanabrad stkens guls yvelas,
visTvisac Tanasworuflebianoba da keTilmezobloba
litoni sityvebi ar aris. konfliqtis mSvidobiani,
politikuri gziT gadaWris mizniT saqarTvelos uze-
naesi sabWos iniciativiT Seiqmna da Tveze metia kon-
fliqtis raionebSi muSaobs saparlamentTaSoriso
komisia, romelmac dasaxa stabilizaciis gzebi. gamoi-
168
naxa os mosaxleobasTan Sexebis wertilebi. gairkva,
rom isinic aranakleb Sewuxebuli arian gaWianurebu-
li saomari mdgomareobiT.
saparlamentTaSoriso komisiam problemis mSvi-
dobianad gadaWris erT-erT umniSvnelovanes gzad
dasaxa saqarTvelos prezidentis mimarTva saqarTve-
los mosaxleobisadmi. vasruleb ra komisiis Txovnas,
vadastureb, rom yvela, vinc nebayoflobiT Caabarebs
iaraRs marTlwesrigis damcvel organoebs, ganTavisu-
fldeba pasuxismgeblobisagan iaraRis ukanono tare-
bisaTvis. iaraRis nebayoflobiTi Cabareba da ukanono
SeiaraRebuli formirebis ganiaraReba iqneba garan-
tia ZmaTa Soris sisxlisRvris Sewyvetisa, os xalxTan
tradiciuli megobrobisa da mSvidobis aRdgenisa,
sagazafxulo da saSemodgomo samuSaoebis dawyebisa,
ekonomikuri da politikuri stabilurobis aRdgeni-
sa mTels regionSi.
garda amisa, dasrulebis fazaSia saqarTvelos mo-
qalaqeobis kanoni, romelic iTvaliswinebs moqalaqe-
obis miniWebas yvelasaTvis, vinc mudmivad aris Cawer-
ili saqarTvelos respublikaSi.
Tanamemamuleno! saqarTvelos istoriis erT-erT
yvelaze dramatul da SfoTian xanaSi yvela Cvengan-
is valia gamoiCinos erovnuli da moqalaqeobrivi pa-
suxismgebloba qveynis TavisuflebisaTvis brZolaSi.
mxolod am SemTxvevaSi davaRwevT Tavs imperiis mar-
wuxebs da mxolod am SemTxvevaSi gavxdebiT msofli-
os civilizebuli samyaros srulfasovani wevri. dae,
iyos Cveni devizi samoqalaqo Tanxmoba, urTierTgage-
ba da mSvidoba!
RmerTi iyos Cveni Semwe!
zviad gamsaxurdia
12 ivnisi, 1991 weli
mimarTva : saqarTvelos mosaxleobisadmi / gamsaxurdia z. // saqa-
rTvelos respublika. - 1991. - 14 ivnisi. - #116 (136). - 1gv.
169
mimarTva Savi zRvis auzis da Savi
zRvis problemiT dainteresebuli
qveynebis mTavrobaTa meTaurebs
Savi zRva warmoadgens planetis udides, unikalur

meromiqtikul wyalsatevs, romlis 90 procents Sead-
gens uJangbado gogirdwyalbadiani wylis masa. zRvis
fskerze mimdinareobs mcenareuli da cxoveluri or-
ganizmebis – „gvamebis wvimis“ – intensiuri daleqva,
ris Sedegadac gogirdwyalbadis Semcveloba ganu-
wyvetliv matulobs. mdgomareobas amwvavebs is, rom
sawarmoo da fekaluri wylebi Caedineba Sav zRvaSi.
gogirdwyalbadis fenis zedapiri gumbaTovania,
romlis umaRlesi wertilis daSoreba zRvis zedapiri-
dan mis centralur nawilSi aRwevs kritikul zRvars
– 50 metrs. miaxloebiTi SefasebiT gogirdwyalbadis
raodenoba Seadgens – 2 miliardamde tonas. arsebobs
misi afeTqebis realuri saSiSroeba – afeTqebis Sede-
gad gamowveuli ngreviT miyenebuli zarali mraval-
jer gadaaWarbebs Cernobilis katastrofas da dam-
Rupvelad imoqmedebs ara marto Savi zRvispireTis,
aramed mTlianad planetis ekologiur mdgomareoba-
ze.
Savi zRvis wylis gawmendis Sedegad SeiZleba mivi-
RoT da sasikeTod gamoviyenoT Zvirfasi qimiuri niv-
Tierebebi, maT Soris gogirdi da wyalbadi, romelTa
maragi Sesabamisad 1,8 da 0,1 miliard tonas Seadgens
(tona gogirdis fasi saerTaSoriso bazarze daaxloe-
biT 1000 dolars Seadgens), aseve 7,6 miliardi tona
sawvavi gazi. misi aRdgeniTi nawili – daaxloebiT 75
milioni tona – sakmarisia imisTvis, rom yovelwli-
urad Tboeleqtrosadgurma mogvces 80 miliardi ki-
lovatsaaTi eleqtroenergia. Savi zRvis auzis da
Savi zRvis problemiT dainteresebul qveynebis mTav-
robaTa meTaurebs mogmarTavT TanamSromlobisaTvis
170
– Semogvaqvs winadadeba, rom gaerTianebuli erebis
organizaciasTan Seiqmnas Savi zRvis auzis ekologiu-
ri garemos damcavi specializebuli samTavrobaTaSo-
riso dawesebuleba.
saqarTvelos respublikis mTavroba uzrunvely-
ofs gaeros specializebuli samTavrobaTaSoriso
dawesebulebis wevr saxelmwifoebisaTvis keTilsa-
survel samuSao pirobebs da kisrulobs misi Stab-bi-
nis mowyobas.
saqarTvelos mTavroba gamoTqvams rwmenas, rom aR-
niSnuli winadadebebi ganxiluli iqneba.
zviad gamsaxurdia
18 ivnisi, 1991 weli
mimarTva : Savi zRvis auzis da Savi zRvis problemiT dainterese-

buli qveynebis mTavrobaTa meTaurebs / gamsaxurdia z. // saqarTve-
los respublika. - 1991. - 18 ivnisi. - #118 (138). - 1gv.
171
brZanebuleba
respublikis teritoriaze
koleqtiuri mebaReobis mowyobis
akrZalvisa da saqarTvelos
mebaReobis amxanagobaTa muSaobis
sakoordinacio sabWos gauqmebis Taobaze
saqarTvelos mTel teritoriaze, gansakuTrebiT

ki qalaqis mimdebare teritoriaze koleqtiuri me-
baReobisTvis miwebis ganukiTxavad didi raodenobiT
ganawilebam da metwilad aradaniSnulebiT gamoyene-
bam, tyis masivebis gaCexvam, mZime samSeneblo teqnikiT
gzebis gayvaniT gamowveulma mewyerebma, wyaroebis
gaWuWyianebam da sasoflo-sameurneo savargulebis
ganadgurebam, daamZima qalaqebis ekologiuri mdgo-
mareoba da safrTxis winaSe daayena qalaqispira sof-
lebis arseboba.
aRniSnuli mdgomareobis gamosworebis mizniT da
momaval agrarul reformasTan dakavSirebiT, romel-
ic iTvaliswinebs glexuri meurneobis Seqmnas da sof-
lis mosaxleobisaTvis miwebis kerZo sakuTrebaSi gad-
acemas, vadgen:
1. kategoriulad aikrZalos respublikis mTel

teritoriaze koleqtiuri mebaReobis daniSnulebiT,
nakveTebis SerCeva-gamoyofa-ganawileba.
2. Zaladakargulad CaiTvalos yvela is dadgenile-

ba da gankarguleba, romelic saqarTvelos ssr minis-
trTa sabWom miiRo da iTvaliswinebda respublikis
teritoriaze sabaRe nakveTebis SerCeva-gamoyofa-ga-
nawilebas.
3. gauqmdes saqarTvelos mebaReobis amxanagobaTa
172
muSaobis sakoordinacio sabWo (Tavmjdomare abazaZe)
da Zaladakargulad CaiTvalos is dadgenilebebi,
romlebic misi da msgavsi struqturebis Seqmna-Camoy-
alibebas exeba.
4. moqmedi koleqtiuri mebaReobebi gadavidnen Se-

sabamisi raionebis prefeqturebis daqvemdebarebaSi
iuridiuli piris statusiT.
5. daevalos Sesabamis raionebis prefeqturebs

umokles vadaSi Seamowmon mebaReobis amxanagobaTa
saqmianoba, ar dauSvan mSeneblobisa da sxva sameur-
neo saqmianobis dawyeba koleqtiuri mebaReobis auT-
visebel individualur nakveTebze, amasTan, yoveli
individualuri nakveTi, romelzedac ar dgas kapita-
luri nageboba da ar damuSavebula bolo ori wlis
ganmavlobaSi, gadavides saTanado teritoriuli
sakrebuloebis gamgeblobaSi; maTi Semdgomi gamoy-
enebis sakiTxi gadawydes Sesabamisi raionebis prefeq-
turebTan SeTanxmebiT.

zviad gamsaxurdia
Tbilisi, 1991 wlis 24 ivnisi
brZanebuleba : respublikis teritoriaze koleqtiuri mebaReo-

bis mowyobis akrZalvisa da saqarTvelos mebaReobis amxanagobaTa
muSaobis sakoordinacio sabWos gauqmebis Taobaze / gamsaxurdia
z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 26 ivnisi. - #123 (143). – 1gv.
173
moskovi, kremli
ssr kavSiris prezidents, baton
m.s. gorbaCovs
iZulebuli var mogmarToT imis gamo, rom saqarT-

velos respublikas uaRresad aranormaluri viTare-
ba Seuqmnes mezobelma ssr kavSiris regionebma. res-
publikisaTvis gaTvaliswinebuli saxalxo sameurneo
tvirTiT, soflis meurneobis produqciiT, kvebis
produqtebiT datvirTul yvela satransporto sa-
Sualebas ukanonod akaveben krasnodarisa da stav-
ropolis mxareTa teritoriaze. xdeba Semowmeba, ris
Semdeg tvirTs, rogorc wesi, an sxvagan agzavnian, an
asaReben mosaxleobaSi. adgilobriv xelisufalTa
aseT moqmedebas ver miviCnevT mxolod TviTnebobad da
kanonierebis uxeS darRvevad. es saqarTvelos respub-
likis suverenitetis, misi konstituciuri uflebebis
xelyofaa, rac albaT centris sanqciiT xdeba.
ufro metic, sakavSiro uwyebebi da samsaxurebi
uars amboben gamouyon respublikas satransporto
saSualebani germaniaSi, italiaSi, espaneTsa da dasav-
leT evropis sxva saxelmwifoebSi amJamad dagrovili
samedicino mowyobilobisa da medikamentebis gadmo-
sazidad, esoden rom sWirdeba miwisZvrisagan dazara-
lebul saqarTvelos mosaxleobas, rac araadamianuri
da antihumanuri qmedeba da arsebiTad qarTveli xalx-
is mimarT genocidis gamovlinebaa.
batono prezidento!
Tqvens oficialur gamosvlebsa da werilebSi, Ce-
mTan saubrebSi qadagebdiT erovnuli respublikebi-
sadmi civilizebul damokidebulebas, xazgasmiT aR-
niSnavdiT, rom uaRresad did pativs scemT qarTvel
xalxs, SeSfoTebas gamoTqvamdiT miwisZvrisa da sxva
stiqiuri ubedurebebisagan dazaralebuli Cveni re-
gionebis mosaxleobis mdgomareobasTan dakavSirebiT.
es uflebas maZlevs mogmarToT daJinebuli TxovniT:
174
dauyovnebliv ganmuxtoT momwifebuli konfliqtu-
ri situacia, rasac gauTvaliswinebeli Sedegebi Sei-
Zleba mohyves. Tu arada, yvela safuZveli gveqneba
vifiqroT, rom saqarTvelos winaaaRmdeg, mis Tavs-
datexili ubedurebis miuxedavad, xorcieldeba umk-
acresi ekonomikuri blokada.
pativiscemiT
zviad gamsaxurdia
ssr kavSiris prezidents, baton m.s. gorbaCovs / gamsaxurdia z. //

saqarTvelos respublika. - 1991. - 26 ivnisi. - #123 (143). – 1gv.
175
baton zviad gamsaxurdias interviu
zaaris mxaris teleradiokorporaciis
korespondentTan mari elizabet dencerTan
am dReebSi saqarTveloSi imyofeboda germaniis

zaaris mxaris teleradiokorporaciis koresponden-
ti mari elizabet denceri. igi Sexvda saqarTvelos
respublikis prezidents zviad gamsaxurdias da esau-
bra mas.
gTavazobT am saubris Canawers.
– batono prezidento, Tqven 26 maiss xmebis umrav-

lesobiT agirCies saqarTvelos prezidentad, rogo-
ria Tqveni uaxloesi gegmebi?
– Cveni gegmebia saqarTvelos saxelmwifoebri-
obis sruli aRdgena, reformebi yvela sferoSi,
uwinares yovlisa, ekonomikuri reformebi; privat-
izaciisa da Tavisufali bazris damkvidreba; so-
cialisturi struqturebis Secvla da axali ekono-
mikuri berketebis Camoyalibeba, mWidro ekonomikuri
urTierTobis damyareba dasavleTis kapitalistur
qveynebTan. magaliTad, Cven ukve gvaqvs germaniasTan
kontaqtebi da vapirebT aseve diplomatiuri urTier-
Tobebis damyarebas sxvadasxva qveynebTan.
– Tqven brZaneT ekonomikuri reformebis Sesaxeb,
ukve 7 Tvea xelisuflebis saTaveSi brZandebiT. konk-
retulad, ra giSliT xels ekonomikuri reformebis
ganxorcielebaSi?
– yvela kanoni safuZvlianad unda momzaddes.
naucbaTevad aseTi kanonebis miReba ar SeiZleba. axla
momzadda kanoni miwis sakuTrebis Sesaxeb. aseve kanoni
moqalaqeobis Sesaxeb. am kanonebs uaxloes xanebSi mi-
viRebT. aseve mzaddeba kanonebi partiebisa da presis
Sesaxeb.
– kanonebi pirveli wakiTxviT iqneba miRebuli?
– diax, albaT, yvela am kanons male pirveli wakiTx-
176
viT miviRebT.
– konkretulad, Tu SeiZleba miTxariT, vis Seu-
Zlia miiRos saqarTvelos moqalaqeoba?
– yvelas, vinc saqarTveloSi cxovrobs mudmivad,
SeuZlia miiRos saqarTvelos moqalaqeoba.
– somxebic, romlebic 10 weli cxovroben saqarTve-
loSi, miiReben moqalaqeobas?
– ra Tqma unda, somxebic, azerbaijanelebi da
rusebi, erovnebis miuxedavad miiReben moqalaqeobas.
mxolod samomavlod, roca ucxoeTidanac Camovlen
CvenTan sacxovreblad, saWiro iqneba garkveuli vadis
SemoReba.
– mainc ramdeni weli?
– me vfiqrob, 5 weli. am vadiT aZleven moqalaqeo-
bas demokratiul qveynebSi. roca ucxoeli Camodis
sacxovreblad ucxo qveyanaSi, garkveuli dro unda
dahyos am saxelmwifoSi, sanam moqalaqeobas miiRebs.
– Tu SeiZleba miambeT privatizaciis Sesaxeb. vin
isargeblebs am fulebiT?
– mcire saxis privatizacia ukve xorcieldeba saqa-
rTveloSi: maRaziebis, patara sawarmoebis da qarx-
nebis garkveuli nawili kerZo sakuTrebaSi gadadis,
ufro masStaburad, erTbaSad SeuZlebelia ganxor-
cieldes. yvelaferi safuZvlianad unda momzaddes.
saamisod aucilebelia gamoveyoT sabWoTa kavSirs.
axla Cven sabWoTa ekonomikasTan mWidrod varT daka-
vSirebuli, Cven unda gavwyvitoT yvela es kontaqti
da CamovayaliboT axali ekonomikuri struqturebi,
damoukidebeli ekonomika.
– magram meurneoba rom ganviTardes da xalxis
dainteresebac rom gaizardos, saWiroa sruli pri-
vatizacia.
– mTeli meurneoba unda efuZnebodes privat-
izacias.
– Tqven brZaneT, rom privatizaciis kanons miiRebT
pirveli wakiTxviT. rogoria es kanoni?
– am kanoniT pirvel rigSi damtkicdeba miwis sa-
177
kuTreba. miwa gadaecemaT adamianebs da aseve agraru-
li dargebic.
– vin iqnebian miwis mflobelebi?
– miwaTmoqmedebi...
– Tqven brZaneT, rom mzaddeba kanoni presis Ses-
axeb, dResdReobiT televizia da radio saxelmwifo
dawesebulebaa. am mxriv Tu iqneba raime siaxle?
– iqneba kerZo televizia da radio. ukve arsebobs
ramdenime arxi. magaliTad, sakabelo televiziebi...
– Tqven rogor fiqrobT, sadReisod saqarTvelos
presa Tavisufalia?
– yvela Cems mowinaaRmdeges SeuZlia, Tavisi statia
dabeWdos ama Tu im gazeTSi da iyos polemika Cvens So-
ris. mowinaaRmdegeebs aqvT agreTve sakuTari gamoce-
mebi. dagisaxelebT opoziciuri gazeTebis saTaurebs:
„ saqarTvelo“, „droni“, „kabadoni“, „erisioni“, „aidg-
ilara“, „sovetskaia osetia“ da sxva.
– Tqveni mizania, saqarTvelo rac SeiZleba male
Caebas xalxTa saerTaSoriso TanamegobrobaSi. am
gzaze rogoria Tqveni konkretuli nabijebi?
– saqarTvelo yovelTvis iyo qveyana, sadac mravali
erovnebis warmomadgenlebi cxovrobdnen – da yvela
xalxs hqonda garantirebuli uflebebi. sxva erovnebis
warmomadgenlebs problemebi ara aqvT. aseve iqneba mo-
mavalSic.
– dasavleTis qveynebis mier jer kidev ar aris aRi-
arebuli saqarTvelo, ra aris amis mizezi?
– es xdeba kremlis da mixeil gorbaCovis politikis
gamo, radganac jer kidev mixeil gorbaCovs didi gav-
lena aqvs msoflioSi. yvelaferi es modis kremlidan,
centridan.
– Tqven apirebT SexvdeT amerikis SeerTebuli
Statebis prezidents jorj buSs da Semodgomaze
apirebT vizits evropis qveynebSi. ras moeliT am Sex-
vedrebidan?
– upirvelesi mizania saqarTvelos diplomatiuri
aRiareba.
178
– sagareo saqmeTa ministris xoStarias Sexvedra
safrangeTisa da germaniis administraciasTan ar Ses-
dga, rogor ggoniaT, migiRebT koli?
– yvelaferi es unda momzaddes. axla ar SemiZlia
vTqva, Tu ra moxdeba momavalSi, magram vfiqrob, dasav-
leTis qveynebis damokidebuleba Cvens mimarT unda
Seicvalos.
– Tqveni mizani rogoria, rogor unda icnobdnen
saqarTvelos dasavleTSi?
– dasavleTSi saqarTvelos winaaRmdeg dezinfor-
maciuli kampania mimdinareobs. amaze gavlenas axdens
moskovi, kremli. yvela es araswori informacia midis
moskovidan – dasavleli Jurnalistebi akreditebu-
li arian moskovSi. Cven vebrZviT am kampanias, dezin-
formacia unda davamarcxoT. vcdilobT, rac SeiZleba
meti obieqturi informacia gavagzavnoT dasavleTSi.
magaliTad, „ziuddoiCe caitungi“ beWdavs „izvesti-
is“ statiebs Cvens Sesaxeb. aqveynebs yovelgvari kri-
tikis gareSe. es, ra Tqma unda, arasworia.
– rogor ggoniaT, ramdeni weli dasWirdeba saqa-
rTvelos srul damoukideblobamde? rodis eqnebaT
qarTvelebs msoflioSi Tavisuflad mimosvlis ufle-
ba?
– Cemis azriT, es aris drois problema da damok-
idebulia dasavleTis poziciaze sabWoTa respub-
likebisadmi da am respublikebis Tavisuflebisaken
swrafvaze.
– Tqven brZaneT, rom rac SeiZleba male unda gamo-
eyos saqarTvelo sabWoTa kavSirs, konkretulad, ro-
gor SeiZleba amis miRweva, sabWoTa kavSiri xom dRes
imdenad Zlieria, rom SeuZlia saqarTvelo yvela mxri-
dan SeboWos?
– marTalia, magram Cven vibrZviT da imedi gvaqvs,
rom dasavleTis qveynebi dagvexmarebian. imedi gvaqvs,
rom isini gvaRiareben da es CvenTvis udidesi daxmare-
ba iqneba.
– rogoria Tqveni damokidebuleba gorbaCovTan?
179
– bolomde ar aris garkveuli. gorbaCovs ara aqvs
naTeli pozicia respublikebis mimarT.
– cota xnis winaT man auwya msoflios, rom respub-
likebi, romlebic damoukideblobisaTvis ibrZvian da
ar moaweren xels samokavSireo xelSekrulebas, moi-
poveben damoukideblobas. Tqven gjeraT es?
– jerjerobiT es mxolod carieli sityvebia, ma-
gram, me mgonia, es mainc ase iqneba dasavleTis qveynebis
dawolis Sedegad.
– ruseTis prezidentad airCies elcini. ra urT-
ierToba gaqvT elcinTan?
– normaluri urTierToba. momavalSi, albaT, xels
movawerT saqarTvelosa da ruseTs Soris xelSekrule-
bas.
– ra xelSekruleba iqneba es?
– saxelmwifoTa Soris urTierTobis Sesaxeb.
– rogor ggoniaT, ruseTsac unda damoukideblo-
ba? SeuZia mas daexmaros am gzaze saqarTvelos?
– me mgoni ki. moskovSi Zlieri demokratiuli Za-
lebia Tavmoyrili. boris elcinic demokratiuli fr-
Tis warmomadgenelia, maTi lideria.
– saqarTveloSi Worebi dadis, rom gsurT ministr-
Ta kabineti SecvaloT, marTalia?
– ara, ramdenime ministri Seicvala mxolod: vaW-
robis, soflis meurneobis, ganaTlebis...
– ramdenime wevri erovnul-demokratiuli parti-
isa daapatimres.
– isini damnaSaveebi iyvnen, erT-erTs hqonda si-es-
is gazis baloni. isini agreTve sxvadasxva kriminal-
uri qmedebebisaTvis dapatimres. Cven vapatimrebT
damnaSave elementebs, romlebic mosaxleobisaTvis
saSiSni arian. isini amofarebuli arian politikur
organizaciebs da amas iyeneben borotmoqmedebisaT-
vis. magaliTad, iyo SeiaraRebuli kerZo armia, maT Ca-
denili hqondaT sxvadasxva danaSauli da isini amitom
davapatimreT da ara politikuri motiviT.
– Tu arsebobs saqarTveloSi namdvili opozicia?
180
– arsebobs, magaliTad, saxalxo fronti, kompar-
tia, bloki „Tavisufleba“, Tanxmobisa da aRorZinebis
kavSiri. isini Cemi mowinaaRmdegeni iyvnen prezidentis
arCevnebSi, Cven diskusias vawarmoebdiT, isinic makri-
tikebdnen. magram visac kavSiri aqvT damnaSaveebTan,
sCadian kriminalur qmedebebs, maT opoziciad ver
CavTvliT.
– gaigeT, rom wereTels ricxaven kongresidan? rom
mas brals sdeben, TiTqos TqvenTan aqvs kavSiri, Tqven-
Tan TanamSromlobs?
– wereTeli axla xedavs, rom SeuZlebelia aseT
xalxTan, kriminalur samyaros warmomadgenlebTan
yofna. ratom gamovedi me forumidan? sakuTari Tval-
iT davinaxe, rom SeuZlebelia aseT damnaSaveebTan
urTierToba.
– TqvenTan rom movides wereTeli, miiRebT mis Ta-
namSromlobas?
– ra Tqma unda, Tuki wereTeli maT gamoeyofa da
Seignebs Tavis Secdomebs.
– me minda davubrunde im sayvedurebs, rom bevri
dasavleli Jurnalisti kremlisTvis muSaobs.
– ara, bevri ara, arian mxolod zogierTebi, rom-
lebic iseTive masalebs aqveyneben, rogoricaa kremlis
dezinformacia. magaliTad, isini weren, rom opozici-
is 70 procenti davapatimreT, sworia? amas zogierTi
dasavleli Jurnalisti imeorebs. isini weren, TiTqos
me vibrZvi Sereuli qorwinebis winaaRmdeg. yovelive
es qveyndeba dasavleTis presaSi.
– yofili oseTis olqis Sesaxeb minda gkiTxoT.
Seiqmna komisia, Tu miaRwia am komisiam Sedegs?
– komisiam dawera obieqturi daskvna. man aRiara,
rom es aris saqarTvelos miwa, da osebs ara aqvT ufle-
ba gamoacxadon axali respublika. iq moqmedeben krim-
inaluri bandebi, romlebic xalxis winaaRmdeg ibrZ-
vian. yvela Wkviani osi qarTvelebTanaa, maT ar undaT
avtonomiuri olqi, arc respublika. maT kargi urT-
ierToba aqvT qarTvelebTan, ase iqneba momavalSic.
181
– Tqven ayalibebT erovnul gvardias. ra mizani
gaqvT, rogori uflebebi eniWeba armias?
– es ar aris armia, es aris policiis jarebi. es gam-
iznulia kriminaluri samyaros winaaRmdeg. arseboben
kriminaluri jgufebi da Cven vibrZviT maT winaaRm-
deg, raTa respublikaSi damyardes wesrigi. davapa-
timreT zogierTi maTgani, magaliTad, jaba ioseliani.
es xalxi rom ar dagvepatimrebina, saqarTveloSi mosa-
lodneli iyo samoqalaqo omi. isini pirdapir, presiT
imuqrebodnen samoqalaqo omiT.
– arsebobs qarTuli kgb?
– diax, arsebobs. TandaTan kgb erovnuli xdeba.
– vin afinansebs kgb-s?
– jerjerobiT nawilobriv moskovi. erTbaSad amis
gadawyveta did sifrTxiles moiTxovs. amas TandaTa-
nobiT gavakeTebT.
– marTalia, xazalias niSnavT kgb-s ufrosad?
– ara, es tyuilia. aranairi kontaqti ara gvaqvs
masTan da arc davniSnavT. es Tqven cru informacia
gaqvT.
– swored amitomac gekiTxebiT, rom simarTle
Tqvengan Sevityo. axla afxazeTis Sesaxeb. arZinbam
saubarSi miTxra, rom rac SeiZleba swrafad unda
moaweros xeli samokavSireo xelSekrulebas.
– gauWirdeba. mosaxleoba amis winaaRmdegia. arZ-
inbas didi opozicia hyavs ara marto xalxSi, aramed
parlamentSic. amitom, es SeuZlebelia, me ase mgonia.
– afxazeTs unda, rom gamoeyos saqarTvelos. ro-
gor fiqrobT, es SesaZlebelia?
– ara, es SeuZlebelia.
– raime siZneleebi xom ara gaqvT yofil komu-
nistebTan urTierTobaSi?
– ara, augi mxolod zogierTebis mimarT SeiZleba
iTqvas, romlebic moskovSi wavidnen da moqmedeben,
rogorc kremlis agentebi. isini axla Cvens winaaRm-
deg ibrZvian. eseni arian fofxaZe, mgelaZe, romlebic
gavlenas axdenen moskovisa da sazRvargareTis pre-
182
saze. isini arian kremlis pirdapiri agentebi. aq myofi
komunistebi ki ar arian Zalian mtrulad ganwyobili
Cvens mimarT.
– advaZec?
– advaZec kremlis mebrZolia.
– ra kavSiri gaqvT dRes SevardnaZesTan?
– cudi urTierToba ara maqvs. telefoniT vsau-
brobT xolme. me xSirad veubnebi mas, rom daicvas saqa-
rTvelo da saqarTvelos damoukideblobis interese-
bi.
– da amas gaakeTebs?
– me ar vici. vnaxoT, momavalSi ra iqneba. SeiZleba
asec moxdes.
– amJamindeli Tqveni udidesi survili?
– saqarTvelos sruli damoukidebloba da sxva
saxelmwifoebis mier saqarTvelos diplomatiuri aR-
iareba.
– gamsaxurdias, rogorc Cveulebriv adamians, ra
gataceba aqvs?
– omSi gataceba ar arsebobs. omis dros erTader-
Ti gataceba brZolaa. dasavleTis bednieri saxelmwi-
foebis prezidentebi bednierad cxovroben da ara ise,
rogorc me. Cemi cxovreba brZolaa.
– mTeli Tqveni ojaxi ibrZvis damoukideblobisaT-
vis, Tqveni meuRlec...
– diax, isic ibrZvis.
– odesme gaxdeba igi ministri?
– ara, es cru informacia gaqvT, cru opoziciisa-
gan miRebuli.
– didi madloba... saintereso saubrisaTvis.
saqinformi
interviu zaaris mxaris teleradiokorporaciis korespondent-

Tan / gamsaxurdia zviad; [Caiwera] mari elizabet dencerma // saqa-
rTvelos respublika. – 1991. - 28 ivnisi. - #124-125 (145). - 2gv.
183
samaxsovro Canaweri
saqarTvelos erovnuli partiebisa da

organizaciebisadmi1
ukanasknel wlebSi saqarTveloSi Camoyalibda

mravali partia da organizacia, rac udavod misa-
salmebelia samocdaaTwliani totalitaruli erT-
partiuli sistemis batonobis Semdgom. magram am par-
tiebisa da sazogadoebebis saqmianobaze dakvirveba
zogjer SiSsac iwvevs, vai Tu yovelive aman nanatri
Tavisuflebisa da damoukideblobis nacvlad ufro
didi qaosisa da anarqiis safrTxis winaSe dagvayenos.
gamoiTqmis mravali Sexeduleba Cveni moZraobis mimar-
Tulebisa da miznebis Sesaxeb. erT-erTi maTgania is,
rom TiTqos saqarTveloSi dRes arsebobs erTis mxriv
erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraoba, romelic mx-
olod damoukideblobisaTvis ibrZvis da sxva proble-
mebisTvis ara scalia, xolo meores mxriv - erovnuli
xsnis moZraoba, romelic ibrZvis kulturuli, ekolo-
giuri, socialuri, ekonomikuri da sxva problemebi-
sTvis.
Cemis azriT, dauSvebelia aseTi dayofa. erovnul-
ma da samarTaldacviTma moZraobam maqsimumi unda gaa-
keTos rogorc erT, ise meore frontze, es unda iyos
misTvis erTiani fronti. samwuxarod, zogierTi par-
tia iCemebs prioritets, e.w. pirvel frontze, erovnu-
li damoukideblobisaTvis brZolis frontze, xolo
meore frontze moRvaweoba Tavis movaleobad ar mi-
aCnia, „mTavaria damoukidebloba!“ gaigonebT maTgan,
sxva danarCeni ki - zedmetia dRes. modiT ganvixiloT,
ramdenad seriozulia da gamarTlebuli aseTi damok-
idebuleba erovnuli moZraobisadmi.
1
warmodgenili werili sabWour periodSi vrceldeboda mx-
olod TviTgamocemaSi, igi dRes pirvelad qveyndeba, gasagebi
mizezebis gamo. (red. SeniSvna)
184
modiT, viqonioT realobis grZnoba. Tvali gavum-
arToT im safrTxes, romlis winaSec dgas Cveni eri.
erovnuli xsnis moZraobas, sazogadoebrivi xsnis
moZraobas nu gamovyofT erovnul-ganmaTavisufle-
beli moZraobisagan, rameTu es ori ram urTierTgan-
pirobebuli da ganuyofelia.
amTaviTve vityvi, rom erovnul-ganmaTavisufle-
beli moZraobis warmatebani pirdapir aris damok-
idebuli mis masobriv xasiaTze. es moZraoba ki saerTo
saxalxod ver gadaiqceva, Tu masebma ar dainaxes misi
aucilebloba, Tu igi maT TavianT RviZl saqmed ar
aqcies.
diax, Cven masebis Segnebamde unda daviyvanoT is
WeSmariteba, rom saqarTvelos yvela erovnul da so-
cialur problemas saboloo jamSi erovnuli damou-
kideblobis miRwevis garda araferi uSvelis, rom
yvela am problemis mogvareba Tavisuflebasa da da-
moukideblobaSia. magram am miznis misaRwevad Cven
mTel qarTvel ers ver davrazmavT, sanam mas TvalnaT-
liv ar vaCvenebT yovelive imas, rasac xedavs dRes mx-
olod erovnuli moZraoba, sanam TiToeuli qarTvelis
Segnebamde ar dava is cxadi WeSmariteba, rom arsebul
reJimSi ganwirulia ara mxolod eri, aramed yoveli
adamianis individualuri arseboba da keTildReoba.
sxvagvarad Cven ver SevqmniT masobriv, stabilur, din-
amiur moZraobas, romelic sayovelTao, erovnul dau-
morCileblobaSi gadaizrdeba.
dRes saqarTvelos damoukidebloba aqsiomaa mx-
olod CvenTvis, erovnuli moZraobis warmomadgenel-
TaTvis, masebisaTvis ki igi jerac Teoremaa, romelsac
damtkiceba sWirdeba (es aris udidesi miRweva krem-
lis samocdaaTwliani praqtikisa da propagandisa).
amis damtkicebis saukeTeso gza ki aris erovnuli
moZraobis farTod gaSla masebSi. Cveni erovnuli da
socialuri wylulebis gaSiSvleba, xalxisTvis in-
formaciis miwodeba maT Sesaxeb, naTelyofa imisa,
Tu ra moaqvs sabWoTa imperializms da biurokratias
185
saqarTvelosTvis, faqtebiT dasabuTeba imisa, rom
moskovs ganzraxuli aqvs ara mxolod rusifikacia
da demografiuli absorbireba Cveni erisa, aramed
misi fizikuri ganadgurebac: ekologiuri genocid-
iT, narkomaniiT, samxedro begariT da sxva saSuale-
bebiT. yovelive amas ki masebis Segnebamde daviyvanT
im SemTxvevaSi, Tu gavacnobT maT Cveni programa mini-
mumis detalebs, memorandumis moTxovnebs da maTi Ses-
rulebisaTvis brZolis gzebs, Tu xalxis TanadgomiT
ar ganvaxorcielebT erovnuli xsnisa da aRorZinebis
programas, winaaRmdeg SemTxvevaSi Cveni programa maq-
simumiT, erovnuli TavisuflebisaTvis brZolaSi Cven
martoni davrCebiT, es moZraoba saerTo-saxalxo moZ-
raobad ver gadaiqceva.
dRes sabWoTa imperializmi gardaqmnisa da saja-
roobis, xalxis keTildReobaze zrunvis niRbiT mo-
qmedebs. ukanasknel xans man gaaaqtiura kooperacia,
vaWroba-saqmosnobas gauxsna farTo gza masebSi, raTa
am gziT meSCanur keTildReobaSi, yofiT material-
izmSi da spekulaciaSi CaiTrios masebi da moswyvitos
Segnebul politikur aqtivobas. es jer kidev leninis
anderZi iyo. lenini urCevda kavkasiis bolSevikebs, ar
SeezRudaT wvrilburJuaziuli tendenciebi kavkasi-
is xalxebSi, miecaT maTTvis farTo saSualeba vaWro-
ba-saqmosnobisa.
kavkasiis sovetizaciis Semdgomac igi xazgasmiT
aRniSnavda, rom aq ar aris saWiro rusuli Sablonis
gadmotana. am sferoSi akrZalva vaWrobisa, wvrili me-
warmeobisa, es yovelive erovnul politikuri, Sors
mimaval miznebs isaxavda, aqtivobis Cakvlisas da dRes
kvlav ganaxlebulia leninis Tanamedrove mimdevarTa
mier. Cveni erT-erTi amocana unda iyos am muxanaTuri
politikis mxilebac.
dRevandel pirobebSi Cveni progresuli agita-
cia da propaganda patriotuli, erovnul-ganmaTavi-
suflebeli ideebis qadageba, damoukideblobisaTvis
brZolisaken mowodeba ar kmara masebis gamosaRviZe-
186
blad da dasarazmavad. amis paralelurad Cven unda
davanaxoT xalxs konkretuli Sedegebi moskovis ver-
aguli da mavne politikisa, romelic gamoixateba qa-
rTvelTa erovnul diskriminaciaSi, ucxo erovneba-
Ta privilegirebaSi, demografiul eqspansionizmSi,
industriul gigantizmSi, ekologiur mavneblobaSi,
romelsac centri yovelnairad xels uwyobs saqarT-
veloSi, raTa maqsimalurad gazardos araqarTuli
mosaxleobis xvedriTi wona Cvens teritoriaze, gar-
dauvali gaxados am gigantur sawarmoTa eleqtro-
momaragebisaTvis aseTive giganturi hesebis mSeneb-
loba, rac momavalSi sawindaria Cveni eris namdvili
genocidisa.
baltiispireTis, ukrainisa da somxeTis erebis
genocidi, romelsac uTuod gegmazomieri xasiaTi
aqvs, CvenTvis unda iqces sagangaSo signalad, samo-
mavlo gakveTilad, Cven unda avuxsnaT qarTvel xalxs,
rom masac igive moelis, Tu mTeli saqarTvelo erT
muStad ar Seikreba da ar dairazmeba kremlis amgvari
mavneblobis winaaRmdeg, Tu ar CaSlis industriuli
gigantizmis da msxvili sawarmoo obieqtebis gayidvis
Semdgom gegmas, Tu ar SeaCerebs demografiul agre-
sias Cveni eris winaaRmdeg. yovelive amis gacnobier-
ebis gareSe mosaxleoba ar ibrZolebs saqarTveloSi
iseTi wyobilebis damyarebisaTvis, romelic erovnu-
li interesebidan gamomdinare dagegmavs Cvens ekono-
mikas da ara imperiuli centraluri dagegmarebis
moTxovnebidan gamomdinare, romelic iqneba WeSmari-
ti mxsneli erisa. ai, raoden urTierTgadajaWvulia
erovnuli xsnis moZraoba erovnul-ganmaTavisufleb-
el moZraobasTan! erTi ar arsebobs meoris gareSe,
vinaidan erovnuli moZraoba yvela qveyanaSi masobrivi
xdeboda mxolod maSin, rodesac igi alRos auRebda
xalxis interesebs, gadaejaWveboda socialur-ekono-
miur moZraobas, rodesac inteligencia, aristokra-
tia da plebsi SeerTdeboda erTi diadi miznisaTvis
sabrZolvelad. ase iyo italiaSi, irlandiaSi da in-
187
doeTSi. asevea dRevandel avRaneTSi, poloneTsa da
baltiispireTSi.
amasTan, droa gavacnobieroT, rom erovnuli xsni-
saTvis aucilebeli nabijebi gadadebas veRar iTmenen.
axlovdeba demografiuli katastrofa migraciisa da
immigraciis gziT, biurokratiuli aparatis koruf-
cia da cru internacionalizmi aCqarebs am process,
dagegmilia giganturi wyalsacavebi, romelTa agebac
genocidis sawindaria Tanamedrove gazrdili seismu-
ri aqtivobis pirobebSi. Tu xelisuflebas uaxloes
xanSi ar gavauqmebineT es mavnebluri proeqtebi, ar
SevawyvetinebT xelovnurad gamowveul migracias
saqarTvelodan da aseve xelovnur imigracias araqa-
rTveli mosaxleobisa saqarTveloSi, ar SemovaRe-
binebT samxedro begaris gauqmebas, ar SevuSliT xels
industriul gigantizms, ar CavSliT msxvili sawar-
moo obieqtebis gayidvas, praqtikulad ar ganvaxor-
cielebT qarTuli enis saxelmwifo programas, ar
SevawyvetinebT moskovs qarTvelTa erovnul diskrim-
inacias saqarTveloSi, momavalSi qarTveli eri aRar
iarsebebs, an iarsebebs rogorc erTi muWa erovnuli
umciresoba Tavis yofil teritoriaze mravalricx-
ovan „internacionalur“ konglomeratSi da maSin
aRarc araferi gveqneba gasaTavisuflebeli! ase, rom
erovnuli xsnis moZraobisagan gandgoma erovnul-gan-
maTavisuflebeli moZraobis CaSlac aris.
dRes partiebi ayeneben Teziss TavianTi radika-
lizmis Sesaxeb. sityva „radikalis“ pirveli laTinu-
ri mniSvnelobaa Zireuli, myari, safuZvliani da ara
is, rac dRes am sityvam SeiZina. me mogawodebT sazoms
WeSmariti radikalizmisas dRevandel pirobebSi: es
aris gonivruli da Sedegiani brZola, romelic amave
dros zians ar moutans moZraobas, darazmavs xalxis
masas erovnul-ganmaTavisuflebeli brZolisaTvis.
dResdReobiT Cemis azriT, yvelaze metad radi-
kaluri iqneba is partia an is organizacia, romelic
praqtikulad ganaxorcielebs muSaTa moZraobis or-
188
ganizebas, Tavisufali profkavSirebis Camoyalibe-
bas, gasdebs xids politikuri moZraobis aqtivistebsa
da muSebs Soris, Seqmnis muSaTa moZraobas, romelic
SesZlebs polonuri modelis gadmotanas Cvens sinamd-
vileSi. ra iqneboda poloneTis „kor“-i, an axalgazr-
duli organizaciebi, maT rom ar CaebaT muSaTa klasi
TavianT moZraobaSi? dResdReobiT poloneTis poli-
tikuri moZraoba, eklesia da muSaTa moZraoba gaer-
Tianebulia, erTi miznisaTvis ibrZvis, erT muStad
aris Sekruli totalitarizmis winaaRmdeg.
CvenSi ki ra xdeba? erToba ar arsebobs TviT poli-
tikur organizaciebs Soris, romelTac TiTqos erTi
mizani unda aerTebdes. yvelas surs avtonomiuri mo-
qmedeba, eklesia paralizebulia, infiltrirebulia
sabWoTa xelisuflebis mier, mas faqtobrivad centra-
luri komiteti marTavs, ris Sedegadac igi gamoTi-
Sulia rogorc erovnuli moZraobisagan, aseve sazo-
gadoebrivi cxovrebisagan, muSaTa klasi daurazmavia
da daSinebuli, glexoba ganze dgas, ar arsebobs ar-
aviTari realuri kavSiri masebsa da erovnul moZ-
raobas Soris, romlis auditoriac aris ZiriTadad
studenti da moswavle axalgazrdoba. amis gamo dRe-
vandel pirobebSi radikalizmi unda niSnavdes gandis
da poloneTis gziT siaruls, masebis mobilizacias
sayovelTao erovnuli daumorCileblobisaTvis da
ara garibaldis gzas. is etapi, rodesac saWiro gax-
deba garibaldisa da mojahedinebis gzaze dadgoma,
CvenTvis jer Sors aris. nu daviviwyebT, rom qveyanas
da xalxs, samocdaaTwliani stalinisturi qadagebiT
mowamluls, ukidures apaTiaSi Cavardnils, apoliti-
kurs, ureligios da zneobrivad indiferentuls, jer
sWirdeba aRzrda, politikuri gaTviTcnobiereba, ga-
mofxizleba, eTikuri Cvevebis SemuSaveba da Semdeg
xangrZlivi Semzadeba erovnul-ganmaTavisuflebeli
brZolisaTvis, romlis SesaZleblobac Sesabamisma
istoriulma momentma unda mogvitanos. yovelgvari
naadrevi moqmedeba am mimarTulebiT ki damRupveli
189
iqneba erovnuli moZraobisaTvis.
erTi sityviT, mocemul etapze CvenTvis pirvel
planze unda iyos Cveni „programa minimumis“ propagan-
da da misi ganxorcieleba, ris gareSec „programa maq-
simumze“ fiqric ki warmoudgenelia.
modiT, nu dagvexveva Tavbru im mcire warmatebebi-
sgan, romelTac mivaRwieT. gvaxsovdes, rom mTavari
saqme jerac ar dagviwyia, modiT, kvlav erToblivi
ZalisxmeviT ganvaxorcieloT is, rac migviyvans sab-
oloo miznamde. cal-calke moqmedeba ki mxolod
dagvaSorebs am mizans. nurasodes daviviwyebT, rom
Tavisufleba mxolod brZoliT rodi moipoveba, ar-
amed SromiTac. Sroma, Sroma, TavauRebeli Sroma, ai
ra gvmarTebs dRes. mxolod droSebis frialiT da
lozungebis skandirebiT, Tundac mitingze mSvenieri
sityvebis warmoTqmiT, pasportebis an partiuli man-
datebis xeviT, Cveni ubedurebis gloviT, 26 maisis
zeimiT, Tavisuflebas ver movopovebT. Cven unda viS-
romoT erToblivad, raTa Cveni moZraoba saerTo-sax-
alxo, saqmian moZraobad gadaiqcs, riTac Cven unda
vixsnaT Cveni qveyana zemoxsenebul safrTxeTagan da
movamzadoT Tavisuflebisa da damoukideblobisaT-
vis.
aucilebelia agreTve politikuri ganaTlebis
Setana masebSi, Tanamedrove politologiisa da sove-
tologiis ideebis propaganda, soc. banakis erovnul
da socialur moZraobaTa Sesaxeb (gansakuTrebiT po-
loneTis da Cexoslovakiis moZraobis Sesaxeb) farTod
informireba mosaxleobis yvela fenebisa. mxedveloba-
Si maqvs, rogorc ssrk respublikebSi, aseve aRmosav-
leT evropis qveynebSi mimdinare procesebi. Cven unda
gaviTvaliswinoT yvela am erebis gamocdileba da mi-
vusadagoT igi Cvens dRevandel qarTul sinamdviles.
Cven unda SevqmnaT komisiebi yvela saWirboroto
erovnul da socialur problemebTan dakavSirebiT da
unda CavibaroT angariSebi maTi muSaobis Sesaxeb. Cve-
ni saerTo mizani unda iyos am gziT saqarTvelos dRe-
190
vandeli sabWoTa xelisuflebis kontroli da kuri-
reba yvela sferoSi, mkacri kontroli xelisuflebis
yvela RonisZiebaze, raTa ZirSive aRmovfxvraT yovel-
gvari SesaZlebeli mavnebloba xelisuflebis mxriv
demografiul, ekologiur Tu sxva sferoebSi, Cven
unda davawesoT kontroli migraciasa da immigraci-
aze, saqarTvelos industrializaciaze da agrarul
politikaze, Cveni mizani unda iyos agreTve erovnuli
aRorZinebis daCqareba yvela sferoSi, qarTuli enis
saxelmwifo programis praqtikuli ganxorcieleba, ax-
ali konstituciisaTvis brZola da a.S.
am mimarTebiT, xelisuflebaze dawolis mizniT,
SeiZleba gamoyeneba saxalxo frontisa. Tu am fron-
tis programa iqneba gamoxatuleba yvelaze radikalu-
ri erovnuli Zalebis miznebisa da amocanebisa, Tu
xelisufleba ver SeZlebs frontis gamoyenebas mavne
miznebiT, razedac dawesebuli iqneba frontSi myo-
fi patriotebis kontroli, Tu frontSi gadamwyveti
mniSvneloba eqnebaT radikalebs, maSin SeiZleba dadeb-
iTi roli iTamaSos, xolo Tu es yovelive ar ganxor-
cieldeba, radikalebi unda gamovidnen saxalxo fron-
tidan, gaemijnon da brZola gamoucxadon mas, vinaidan
igi erisaTvis zianis mets arafers moitans.
sainteresoa moskovis damokidebuleba saqarTve-
los saxalxo frontTan. noembris SimSilobis dReebSi
moskovma aSkarad waaxalisa saqarTvelos komunisturi
xelisufleba, mxari daeWira saxalxo frontis Seqmni-
saTvis, romelic mas sWirdeboda mdgomareobis gansam-
uxtavad, xalxis yuradRebis frontze gadasatanad
da SimSilobis aqciis CasaSlelad. magram SemdegSi,
rogorc sCans, moskovi SeaSina radikalebis Sesvlam
saqarTvelos saxalxo frontSi da axla gadawyvita
xeli SeuSalos maT mier frontis xelSi Cagdebas. in-
glisSi gamomaval Jurnal „aRmosavleT evropaSi“
dabeWdili paskvili saqarTvelos saxalxo frontSi
disidentebis monawileobis Sesaxeb am mizniT unda
iyos inspirirebuli moskovis mier (cnobilia, rom am
191
Jurnalis muSaobaSi farulad urevs xels Sevardna-
Ziseuli „midi“ da „kagebe“, xolo inglisSi moqmedebs
suk-is farTo qseli). amiT surT qarTvel disidentebs
daabralon kolaboracionizmi da amiT daafrTxon sax-
alxo frontidan, raTa SemdegSi Tavad Caigdon fron-
ti xelSi da saqarTvelos winaaRmdeg gamoiyenon (Zne-
li warmosadgenia, inglisSi icodnen iseTi niuansebi
saqarTvelos disidentebze, romelic Cans am werilSi,
aSkaraa, rom masala moskovidan aris mowodebuli, miT
umetes, rom statia anonimuria).
rac Seexeba dialogs, mTavaria Cven ar wavideT
mterTan araviTar kompromisebze, xolo rodesac
mteri Tavad midis kompromisze, mas unda SevuwyoT
amaSi xeli. am gziT ganxorcieldeba xelisuflebis
infiltracia da misi am gziT erovnuli Zalebis nebi-
sadmi daqvemdebareba. es yovelive amave dros sawyisi
fazaa erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobisa, ro-
melic momavalSi ganviTardeba da saxes icvlis imperi-
aSi Seqmnili politikuri situaciis Sesabamisad.
magram amasTan nu mivecemiT iluziebs. saqarTvelo-
Si jerac myarad arsebobs komunisturi xelisufleba
da mas monopolizebuli aqvs rogorc socialur-poli-
tikuri da ekonomiuri sfero, aseve propagandisa da
masobrivi informaciis saSualebebi. es xelisufleba
kvlavindeburad totalitarulia da respresiuli,
miuxedavad e.w. „gardaqmnisa da demokratizaciis“
niRbisa, misi damxoba ki imperiis dRevandeli samxe-
dro-politikuri Zlierebis pirobebSi jerjerobiT
utopiaa. rac Seexeba zemoxsenebul process xelisu-
flebis infiltrirebisas, erovnul ZalTa nebisadmi
misi daqvemdebarebisas da amrigad misi realuri da ara
iluzirebuli gardaqmnisa, aseTi ram ufro SesaZle-
belia, rogorc amas cxadyofs baltiispireTis gamoc-
dileba. meoce saukunis imperiul reJimebTan brZolis
gamocxadebac cxadyofs, rom axal droSi e.w. „mcocavi
revoluciebi“ ufro did Sedegebs iZlevian (mag. in-
doeTsa da poloneTSi), vidre uecari, „afeTqebiTi“
192
„blickrigis“ msgavsi revoluciebi, romelTa marcxi
gvaxsovs axlo warsulSi (magaliTad ungreTSi). poli-
tikuri romantizmi dRes ver gaimarjvebs, dRes saW-
iroa ukiduresi realizmi da praqtikuli alRo poli-
tikaSi, radikalizmTan erTad.
rac Seexeba xelisuflebasTan saqmian dialogs Za-
lis poziciidan, igi politikuri brZolis erT-erTi
formaa im SemTxvevaSi, Tu igi principulia da ukom-
promiso. dialogis, rogorc brZolis saSualebis
efeqtianoba daadastura isev gandis, „solidarobis“
gamocdilebam. dialogi aris imave dros gza orx-
elisuflebianobisaken, romelic aucilebeli gar-
damavali etapia xelisuflebis infiltraciisaken da
sabolood, parlamenturi gziT, demokratiuli arCev-
nebis gziT, axali erovnuli xelisuflebis Seqmnisaken.
cxadia, dialogi sxvaa da kapitulacia an kompromisu-
li, amoraluri garigeba sxvaa, magram nu daviviwyebT,
rom jer ar momxdara arc erTi omi, sadac ar yofiliyo
mxareebs Soris molaparakeba. aseTi molaparakebiT ki
gonieri mowinaaRmdege zogjer mets aRwevs, vidre Za-
lis gamoyenebiT. rogorc magaliTad lex valensam mi-
aRwia iaruzelskis xelisuflebasTan molaparakebiT.
magram yovelive zemoTqmuli ar miiRweva, sanam xe-
lisufleba ar dainaxavs seriozul safrTxes qveyana-
Si politikuri da ekonomikuri destabilizaciisas,
situaciaze kontrolis dakargvisas, sanam ar dakar-
gavs imeds propagandistuli kampaniebiT da repre-
siebiT moZraobis CaxSobisas da mdgomareobis saTa-
visod gamosworebisas. yovelive es ki dadgeba maSin,
rodesac Cven SevZlebT farTo masebis amoZravebas,
avamaRlebT maT politikur cnobierebas, cxadvyofT,
rom erovnuli xsnisaTvis, erovnuli TavisuflebisaT-
vis brZolas alternativa ar gaaCnia dRevandeli reJi-
mis pirobebSi. yovelive es ki warmoudgenelia masebis
informirebis gareSe, mSvidobiani politikuri brZo-
lis gareSe, daumorCileblobis gareSe, mravalaTa-
siani tiraJis mqone presis gareSe, ai ra mimarTulebiT
193
unda warvmarToT Cveni muSaoba da Cveni saxsrebi.
yovelive zemoTqmulis gamo, centridanul,
damSlel Zalebs, ganxeTqilebis Zalebs davupirisp-
iroT centriskenuli, gamaerTianebeli Zalisxmeva,
SevqmnaT mTeli erovnuli moZraobis gamaerTianebeli
sakoordinacio centri an komiteti, saTaTbiro, ro-
melSic gaerTiandeba yvela principuli, namdvilad
erovnuli gaerTianebani. centri an saTaTbiro Seikri-
bos xolme saWiroebisamebr da gadawyvitos paritet-
ul da demokratiul sawyisebze Cveni moZraobis gezi
da perspeqtiva, erToblivad dagegmos didi masStabis
aqciebi, imsjelos maT saWiroebaze. mokled, vibrZo-
loT Cveni moZraobis gaerTianebisa da koordinirebi-
saTvis. davgmoT yovelgvari partiuli egoizmi, par-
tikularizmi, gansakuTrebulobis da elitarulobis
pretenziebi, TviTgandideba da TviTkmayofileba. mx-
olod amrigad mivaRwevT saboloo mizans, winaaRmdeg
SemTxvevaSi gvelis daqsaqsva da dauZlureba.
1989 weli. ivnisi.
P.S. am dros ukve moqmedebda erovnuli xsnis komiteti, magram

mravalma yurad ar iRo aseTi mowodebebi, ris Sedegadac es komite-
ti male daiSala. samagierod male Seiqmna „mrgvali magida“, ro-
melmac gaaerTiana yvela WeSmariti organizacia da realobad aq-
cia is principebi, rac am werilSi Teoriulad ar Camoyalibebula.
samaxsovro Canaweri saqarTvelos erovnuli partiebisa da orga-

nizaciebisadmi: gamsaxurdia zviad // saqarTvelos respublika. –
1991. – 28 ivnisi. - 124-125 (145). - 1 gv.
194
safrangeTis respublikis prezidents,
baton fransua miterans
batono prezidento!
1921 wels, mas Semdeg, rac saqarTvelo okupire-
bul iqna sabWoTa ruseTis mier, qarTulma mTavrobam
TavSesafarad safrangeTi airCia, romelmac Tavis mx-
riv mas farTod gauRo sakuTari guli da kari.
1922 wels saqarTvelos mTavrobam SeiZina patara
mamuli levilSi (senisa da uazis departamenti),
parizTan axlos, sadac agreTve mdebareobs qarTuli
sasaflao, levilis municipaluri sasaflaos gver-
diT, da iq amJamad ganisveneben qarTvelTa neStebi.
dRes, rodesac saqarTvelo ibrZvis Tavisuflebi-
saTvis da arCeuli var prezidentad, me gTxovT, ba-
tono prezidento, gamoiCinoT keTilmosurneoba
da daicvaT mamulis teritoriuli mTlianoba da xe-
lSeuxebloba, rogorc qarTvelTa istoriuli nav-
sayudelisa safrangeTSi. igi momavalSi Cveni erebis
daaxloebis kera unda gaxdes.
mivesalmebi safrangeTs da mis maradJam stumarT-
moyvare miwa-wyals. gamovTqvam imeds, rom is kvlavac
dauWers mxars Cveni ori xalxis megobrobas da kavSirs.

zviad gamsaxurdia
mimarTva : safrangeTis respublikis prezidents, baton fransua

miterans / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 29
ivnisi. - #126 (146). – 1gv.
195
„eqvs TveSi SeuZlebelia
sistemis mTlianad Secvla“
mravali gamocema, maT Soris gaz. „trudi“ regu-

larulad aqveynebs korespondenciebs saqarTvelos
dRevandeli rTuli situaciis Sesaxeb. masobrivi in-
formaciis saSualebebSi Cndeba sxvadasxva toniT daw-
erili masalebi, maT Soris iseTebi, romlebSic mwvaved
akritikeben am respublikis liders, misi dRevandeli
saSinao da sagareo politikis sxvadasxva aspeqts.
mereda TviTon zviad gamsaxurdia rogor xsnis Ta-
vis pozicias, Tavisi moqmedebebis logikas! „trudis“
mkiTxvelebs vTavazobT intervius, romelic special-
urad misca man Cvens gazeTs. saubari ibeWdeba yovel-
gvari Sesworebis gareSe. waikiTxeT, SeafaseT, Tavad
gamoitaneT daskvnebi.
savizito baraTi: z. gamsaxurdia daibada 1939
wels, daamTavra Tbilisis universitetis dasavleT
evropis enebisa da literaturis fakulteti. muSaob-
da saqarTvelos mecnierebaTa akademiis rusTavelis
saxelobis qarTuli literaturis institutSi ufros
mecnier TanamSromlad. misi mecnieruli interesebis
sferoa qarTuli kulturis, rusTavelologiis, saz-
RvargareTis literaturisa da miTologiis proble-
mebi. igi mravali monografiisa da mecnieruli Sromis
avtoria. gamoqveynebuli aqvs leqsebis, eseebis, ig-
avebisa da literaturuli narkvevebis krebulebi,
amerikeli, ingliseli, frangi mwerlebis nawarmoebTa
Targmanebi.
sazogadoebriv-politikuri saqmianoba daiwyo
1950-ian wlebSi. 17 wlis Wabuki daapatimres. miuxeda-
vad amisa, ganagrZobda intensiur politikur saqmia-
nobas. z. gamsaxurdia saqarTvelos helsinkis kavSiris
damaarsebeli da ucvleli Tavmjdomarea. aris poli-
tikuri blokis „mrgvali magida – Tavisufali saqarT-
velo“ spikeri. 1956-1957 da 1977-1979 wlebSi repre-
196
sirebuli iyo. sasjels ixdida moskovisa da Tbilisis
sapyrobileebSi. gadasaxlebuli iyo kaspiispireTSi.
SarSan noemberSi airCies saqarTvelos respub-
likis uzenaesi sabWos Tavmjdomared, wleuls april-
Si gamarTul uzenaesi sabWos sesiaze – respublikis
prezidentad. mimdinare wlis maisSi gamarTul sayov-
elTao arCevnebSi gamarjveba moipova da saqarTvelos
istoriaSi pirdapiri faruli kenWisyriT arCeuli
pirveli prezidenti gaxda.
coliania da hyavs sami Svili.
– batono zviad, rogor afasebT saqarTvelos dRe-
vandel sazogadoebriv-politikur situacias?
aris rogorc saSinao, ise sagareo xasiaTis
siZneleebi. magram yovelive es Zirmompali komunis-
turi reJimis memkvidreoba gaxlavT, romelmac bolo
wlebSi gaxrwna sazogadoeba, kraxis piras miiyvana
respublikis ekonomikac da sazogadoebrivi cxovre-
bac. gansakuTrebiT ganviTarda damnaSaveoba, romel-
sac, grZnobda ra aRsasruls saqarTveloSi, es re-
Jimi, vfiqrob, Segnebulad axalisebda da akanonebda
kidec...
axla CvenSi katastrofuli viTarebaa am Tval-
sazrisiT. es axla socialuri ubedurebaa, romelic
politikur saSiSroebadac gadaizrdeba. ai, mTavari,
rac maSfoTebs.
am dros ki rusi demokratebi kvlav gvaxeleben da
amtkiceben, TiTqos Cven vapatimrebdeT politikur
opozicionerebs, maSin, roca vakavebT damnaSaveebs,
sakmarisia gavauvnebloT romelime banda, rom aqedan,
Tbilisidan sxvadasxva gamocemaSi umal igzavneba cru
informacia, TiTqosda dazaralda romeliRac poli-
tikuri organizacia. sxvaTa Soris, danaSaulebrivi
samyaro axla moxerxebulad aris amofarebuli sxva-
dasxva politikur dajgufebas, amitomac maTTan brZo-
la Znelia. ai, ra arTulebs Cvens saSinao politikur
viTarebas. garda amisa, xelovnur konfliqtebs qmnian
197
yofil samxreT oseTSi. ltolvilTa problema aseve
mwvaved dgas – maTma ricxva ukve 10 aTass miaRwia da ar
viciT, ra movuxerxoT. isinic umarTavi adamianebi ar-
ian, aRgznebulebi, yvelaferi dakarges... esec centris
politikis mizeziT xdeba, romelsac surs aq situaci-
is destabilizacia, Cveni mdgomareobis Seryeva. amas
emateba pirdapiri, aSkara blokada. ssr kavSiris
Sinagan saqmeTa saministros miTiTebiT barteruli
garigebanic ki ifuSeba. Cven vgzavniT saqonels, ssr
kavSiris Sinagan saqmeTa saministro ki akavebs saqo-
nels, romelic sanacvlod gvegzavneba. sxvagvarad Tu
vityviT, surT saqarTvelo moaSTon politikuradac
da ekonomikuradac. ase rom, mZime mdgomareoba gvaqvs.
– zogierTi Tqveni oponenti, magaliTad, adgi-
lobrivi social-demokratebi gvsayveduroben, – ra-
dikaluri reformebi ekonomikaSi yovndebao. wi-
nasaarCevno brZolis dros aqa-iq gaisma, rac axla
saqarTveloSi xdeba, neosocializmiao. ekonomikis
marTvaze Tu vilaparakebT, igi, rogorc Tqvens opo-
nentebs hgoniaT, centralizebuli rCeba. ra reforme-
bi da kanonproeqtebi mzaddeba am dargSi?
– uwinares yovlisa, privatizaciis kanoni. Zalze
male, vimedovneb, miviRebT miwis kanons. dakanondeba
misi privatizacia, da oponentebsac gauqrebaT ko-
zirebi“... saerTod ki unda giTxraT, rom eseni opo-
nentebi ki ara, provokatorebi arian. Tavis droze
saxelmwifo uSiSroebis komitetma CvenSi Seqmna so-
cial-demokratTa fsevdo-partia. maT yvela Sesan-
iSnavad icnobs. ase rom, maTi azrebi aq mosatani ar
aris. iciT, riT sargebloben? eqvs TveSi SeuZlebelia
mTlianad Secvalo sistema, romelic 70 welze metia
arsebobs. aqedan Cans, rom isini boroti ganzraxviT
amaxinjeben faqtebs. gana ase SeiZleba? sinamdvileSi
isini sabWoTa kavSiris komunisturi partiis agentebi
arian. es igive kompartiaa, mxolod saxeli Seicvala.
– roca SarSan noemberSi politikuri Zalebis blo-
198
ki Tqveni xelmZRvanelobiT xelisuflebis saTaveSi
movida, Tqven gamoacxadeT gardamavali periodi saqa-
rTvelos suverenitetis gzaze. ra Tqma unda, sabWoTa
kavSirSi Seqmnil esoden arastabilur da gauTvalis-
winebel viTarebaSi Znelia raimes ganWvreta. da mainc,
Tqveni azriT, rodis Seiqmneba saqarTvelos sruli
politikuri da ekonomikuri damoukideblobis safuZ-
veli?
– mxolod mas Semdeg, roca saqarTvelo gava ssr
kavSiris Semadgenlobidan, gaxdeba saerTaSoriso
samarTlis subieqti. manamde srulyofili ekonomi-
kuri reformac ki praqtikulad SeuZlebelia, radgan
socialisturi sistema ZalmomreobiT, ekonomikurad-
ac, erTi sityviT, yovelmxriv gvaferxebs.
– neba miboZeT, dagisvaT safirmo kiTxva. aris
azri, rom saqarTvelos damoukidebel profkavSir-
Ta konfederaciaSi, romelic erTi wlis win Seiqmna,
Tavidanve ar asruleben profesiuli kavSirebis mTa-
var funqcias, rac gulisxmobs mSromelTa interese-
bis dacvas. Tqveni azriT, ra roli akisriaT profkav-
Sirebs dRes?
– CvenTan, samwuxarod, am dargSi ver mogvarda
muSaoba. konfederaciaSi metad Zlieri SinabrZolaa.
verc saqmea maincdamainc ise kargad awyobili, rogorc
gvindoda. gvsurs vixiloT mTlianad Tavisufali
profkavSirebi, romlebic daicaven mSromelTa inter-
esebs. konfederaciaSi pirad ambiciebs arian ayoli-
lebi. piradi interesebi ejaxeba erTmaneTs, amitom
jerjerobiT, samwuxarod, saqebar sityvas ver Sevawev
Cvens profkavSirebs, magram Zalze vcdilob mivaRwio,
rom gvqondes iseTi profkavSirebi, rogoric aris
amerikis Sromis federacia da sawarmoo profkavSire-
bis kongresi, an poloneTis „solidaroba“.
– ymawvilkacobidan cnobili xarT, rogorc samar-
Taldamcveli. axla ki gagiCndaT axali, mSvidobismy-
ofeluri amplua: iciT, rom somxeTi da azerbaijani
199
jer kidev mSvidobiani molaparakebis dawyebamde erT-
maneTs kontrpirobebs uyeneben, Tqven ki mainc Sua-
mavlobas sTavazobT. ras efuZneba mezoblebs Soris
mravalwliani konfliqtis mowesrigebis Tqveneuli
gza?
– saqarTvelo tradiciulad yovelTvis kisrulob-
da azerbaijanelTa da somexTa Semrigeblis rols.
Tqven uTuod iciT kavkasiaSi mefis ruseTis batono-
bis nacadi meTodi – mezobel xalxebs Soris niadag
SuRlis gaRviveba. minda Cavagono levon ter-petro-
sians da aiaz muTalibovs, rom konfliqti maT Tavs
moaxvies garedan, rom es arc bunebrivi da miT umetes,
arc kavkasiuri movlenaa. SuRli imperiam danerga.
magaliTad, 1905 wels TbilisSi somex-azerbaijanel-
Ta saSineli xocva-Jleta moewyo, romelic SeaCeres
qarTvelebma da Seariges saukuneobrivi mezoblebi.
hoda, mec viswrafvi avaRorZino Cveni tradiciuli
roli. dRes ar minda, kacma rom Tqvas, arc SemiZlia
yvelaferi vTqva, magram kremlma ramdenime efeqtiani
RonisZieba ganaxorciela amierkavkasiis respublike-
bis xelmZRvanelTa navaraudevi Sexvedris CasafuSad.
ase rom, ukve TiTqmis SeuZlebelia Cemi ganzraxvis aR-
sruleba.
– miuxedavad amisa, vemxrobi Tqvens iniciativas
da SegaxsenebT, rom 1922 wlis pirvel samokavSireo
xelSekrulebas xeli moaweres amierkavkasiis feder-
aciis monawileebma. ramdenad realuria uaxloes moma-
valSi „saerTo kavkasiuri saxlis“ aSeneba, roca axla
samive respublika eswrafvis Taviseburad gagebul
damoukideblobas?
– sanam imperiis SemadgenlobaSi vimyofebiT, Seu-
Zlebelia am jansaRi ideis xorcSesxma. Tu kavkasia
mTlianad ar gamoeyo imperias, mezobel respublikebs
Soris aranairi opoziciuri procesi ar daiwyeba. am-
itom aq Cven yvelas niadag dagvemuqreba movlenaTa
„libanizacia“. Zalze Zlier imperias regionSi Tavi-
200
si mTavari miznebi aqvs. misi meTodebi ki imdenad dax-
vewilia, rom igi waaxalisebs amierkavkasiis liban-
izacias da bolos da bolos miaRwevs Tavisas.
– erT-erTi CvenTagani, romelmac naxevari cxovre-
ba TbilisSi gaatara, verafriT garkveula paradoq-
sul situaciaSi: rogor moxda, rom gasul gazafxul-
ze praRaSi gamarTul disidentTa msoflio forumze
miiRes rezolucia, rom saqarTvelos axali xelisu-
falni yvela nacionaluri umciresobis mtrebi ari-
an da apireben maT gasaxlebas respublikidan, cota
mogvianebiT ki araqarTuli mosaxleobis umravleso-
bam mxari dagiWiraT prezidentis arCevnebSi.
– kvlav centrisa da moRalateTa yovlisSemZle
xeli, romlebic aq kremlma moisyida. isini praRaSi
disidentebad wardgnen. arian iseTebic, romlebmac
moatyues namdvili disidentebi, emigrantebi ssr kav-
Siridan. amitomac vambob, rom rus demokratTa Soris
Zalian bevri Sovinisturad aris ganwyobili saqarT-
velosadmi. ise, Cexoslovakiis prezidentma havelma
rezolucias xeli ar moawera, radgan SesaniSnavad
icis kremlis es siyalbe.
– kacma rom Tqvas, centralur presaSi yvelaze
mwvaved akritikeben Tqvens erovnul politikas, ro-
gor xsniT amas?
– kremls swored es gezi aqvs aRebuli Cvens mimarT:
dezinformacia, ciliswameba, komunisturi sicrue,
samwuxarod, jerjerobiT yovlisSemZlea. Semdeg ki es
yovelive vrceldeba dasavleTSi. sxvaTa Soris, ref-
erendumis Sedegebic ki arsad ar aris naxsenebi. arada
mosaxleobis 98%, maT Soris araqarTvelTa umravleso-
ba mxars uWers damoukideblobas. maT agreTve momces
xma prezidentis arCevnebSi. yvelafer amas malaven
da imavdroulad avrceleben sicrues, TiTqosda yve-
la araqarTvels vasaxlebde saqarTvelodan da lamis
genocids vuwyobde aq mcxovreb yvela erovnebas. ma-
gram faqtebi? sad aris faqtebi? arsad. aris aseTi ox-
201
unjoba: napoleoni gacocxlebula da gazeTi „pravda“
rom waukiTxavs, uTqvams: „aseTi gazeTi rom mqonoda,
msoflio ver Seityobda vaterloosTan Cemi damarcx-
ebis ambavso“.
– Tqven damajerebeli gamarjveba moipoveT saqa-
rTvelos prezidentis arCevnebSi: 3 600 aTasi amom-
rCevlidan xma mogcaT 2 500 aTasze metma kacma. didi
demokratiuli tradiciebis mqone qveynebSic ki aseTi
Sedegebi iSviaTia. amave dros logikuri iqneba vivar-
audoT, rom zogierTi imaTgani, vinc ar monawileobda
arCevnebSi, indiferentulia politikisadmi, sxvebi –
sxvagvarad moazrovneebs ganekuTvnebian. maS ase: xom
ar yofila aq ubralod SiSic? Tqven siWabukidan sx-
vagvarad moazrovne iyaviT da iciT, rom xelisufal-
ni yovelTvis devnidnen aseT adamianebs. axla bevrs
ebadeba kiTxva: xom ar ganagrZobs axali prezidenti am
„tradicias“ da xom ar dauwyebs devnas axali mowvevis
disidentebs?
da kidev aseTi kiTxva: rogor gesaxebaT saqarTve-
loSi sazogadoebis Semdgomi konsolidaciis gzebi?
– saerTod unda giTxraT, arCevnebis Sedegebi cxa-
dyofs, Tu raoden Zlierad aris SekavSirebuli sazo-
gadoeba. mxolod aTi procentia indiferentuli an
sxva orientaciis mqone. mosaxleobis 90% ki, da ara
marto qarTvelebi, gaerTianebulni arian erTi ideiT,
meti raRa gindaT! unda vibrZoloT konsolidaciis
SenarCunebisaTvis da vibrZolebT kidec. rac Seexeba
devnas – vin unda vdevnoT? opozicias aranairi poli-
tikuri Zala ara aqvs. mas nulovani mxardaWera aqvs.
Cveni egreTwodebuli opozicia politikuri mZoria,
romelic aravisTvis araviTari saSiSroeba ar aris.
ratom unda vebrZoloT maT? piriqiT, maTi SenarCune-
ba minda, mere rom ara Tqvan, opozicia mospoo. CemTvis
ajobebs kidec, Tu igi arsebobs.
– opozicias albaT SeuZlia xeli Seuwyos Secdome-
bis Tavidan acilebas?
202
– diax, ra Tqma unda. maTi lanZRva-gineba, negati-
uri gamonaTqvamebi gvexmareba kidec, gvafxizlebs,
raRac stimuls gvaZlevs. ase, rom absoluturad ara-
vis ar gveSinia.
– gvinda dagisvaT kiTxva Tqven, rogorc adamians,
romelic arc Tu ise didi xnis win iyo saqarTveloSi
pirveli TviTgamocemiTi gazeTebisa da Jurnalebis
redaqtor-gamomcemeli: dro da dro presas utevT,
daJinebiT uwodebT Cvens kolegebs „kremlis agentebs“
an sukis, an centraluri sadazvervo sammarTvelos na-
cvlebs... Tqven yvela Jurnalistze gaqvT dosie?
– gaaCnia, vin gyavT mxedvelobaSi... gana is, vinc
Segnebulad avrcelebs sicrues saqarTveloze, krem-
lis agenti ar aris?
– rogor ganasxvavebT „kremlis agentebs“ sukis an
centraluri sadazvervo sammarTvelos agentisagan?
– centraluri sadazvervo samsaxuri ar mixsenebia.
kremlis agentebi CvenSi arian. kremli Zalze Zlieri
organizaciaa, mas hyavs Tavisi agentebi da es arc aris
gasakviri. imas, vinc adgas usircxvilo sicruesa da
falsifikaciis kremliseul gezs, swored kremlis
agentebs vuwodeb.
– arian Tqvens TanamebrZolTa Soris iseTebi, rom-
lebic gagidgnen?
– samwuxarod, aseTebi arian. arian moRalateebic.
ra dasamalia, iseTebic, vinc gareulia korufciaSi,
vinc uRalata Cvens moZraobas. yvela moZraobas hyavs
moRalate da amaSic araferia sensaciuri.
– ra principiT iwvevT adamianebs „gundSi“, niSnavT
Tanamdebobaze an aTavisuflebT?
– uwinares yovlisa, sayovelTao erovnuli saqmis-
admi erTgulebis principiT. mTavaria agreTve pati-
osneba, SeubRalavi warsuli da awmyo.
– bevrma ar icis, metadre saqarTvelos gareT, rom
qalbatoni manana ara marto Tqveni meuRle, aramed
Tqveni didi xnis TanamebrZoli, saqarTvelos erovnu-
203
li moZraobis aqtivistia. rogor ggoniaT, dRes igi na-
nobs, rom respublikis prezidentis meuRlea? Tumca
saqarTvelos pirveli qalbatonis roli albaT yvela
qalisaTvis sasiamovno unda iyos.
– diax, ra Tqma unda. ra dasamalia, rom mas Zalze
uWirs. qalis saqme ar aris brZola. samwuxarod, saqa-
rTvelo istoriulad yovelTvis iseT mdgomareobaSi
iyo, rom qalebic ibrZodnen – aseTia Cveni xvedri.
– batono zviad, Tqven qarTuli literaturis
klasikosis vaJi brZandebiT. ra zneobrivi da adami-
anuri principebiT xelmZRvanelobT, roca saqarTve-
los lideri gaxdiT, kerZod, mamis romel frazas ix-
senebT ufro xSirad?
– uwinares yovlisa imas, rom adamiani unda emsax-
urebodes sulier sawyiss, msxverplad swiravdes Tavs
ideas. es azri laitmotivad gasdevs „didostatis mar-
jvenas“.
– Tqveni piradi Tvisebebidan romeli mogwonT
Tqven, da romlisgan gindaT ganTavisufldeT?
– iciT, jer veravin moaxerxa Seucdomlad gaevlo
gza cxovrebisa, aseve mec vuSveb maT. ar miyvars saku-
Tari Tavis afiSireba. erTaderTi da mTavari „plusi“
is maqvs, rom Cemi xalxisaTvis ar miRalatia. Secdome-
bi ki sakmarisze meti davuSvi.
– Tqveni piradi megobari, CexeT-slovakeTis
prezidenti, didi xani ar aris, rac gaxda adgilobrivi
televiziis sadiskusio gadacemis wamyvani. Tqven,
filologiis mecnierebaTa kandidats, poets da bel-
etrists ar gsurT gqondeT aseTi momijnave profesia
prezidentis movaleobaTa SesrulebasTan erTad, miT
umetes, rom saqarTvelos televiziaSi SemogTavazes
gaZRolodiT programas „prezidentis saaTi?
– diax, Tanaxma var, magram Tu saamiso dro meqneba.
Zalze gadatvirTuli maqvs samuSao dRe. havelisaTvis
es ufro advilia, imitom rom kremli iqidan TavisiT
midis. iq ki ukve mSvidobaa.
204
– warmovidginoT, rom gagiCndaT saxelmwifo saq-
meebisagan sruliad Tavisufali erTi saaTi. riTi am-
jobinebdiT mis Sevsebas?
– Tavisufal dros yovelTvis religias vandomeb,
imitom rom morwmune var da regularulad davdivar
eklesiaSi.
– umaRlesi donis Sexvedrebis rogori perspeq-
tivebi gaqvT, rogorc kremlSi, ise TeTr saxlSi?
– iciT, jerjerobiT vera da ver movrigebul-
varT ssr kavSiris prezidentTan Sexvedris formasa
da adgilze, masTan molaparakebis Sinaarsze, magram
es Sexvedrebi mainc gaimarTeba uaxloes momavalSi.
rac Seexeba amerikis SeerTebul StatebSi gamgzavre-
bas, prezident buSTan saubari albaT Semodgomaze
gaimarTeba.
– vin migaCniaT politikuri moRvawis idealad?
– Sarl de goli.
gazeTi „trudi“. 1991. - 27 ivnisi.
„eqvs TveSi SeuZlebelia sistemis mTlianad Secvla“ : interviu

gazeT „truds“ / gamsaxurdia zviad; esaubrnen g. karapetiani; o.
CixlaZe ; // saqarTvelos respublika. - 1991. - 3 ivlisi. - #129 (149).
- 1 gv.
205
„...respublikis yoveli mudmivi mcxovrebi
saqarTvelos moqalaqe iqneba“
swored amiT daiwyo Cveni korespondentis saubari

zviad gamsaxurdiasTan.
zviad gamsaxurdia:
„Cemi idealia generali de goli“.
gamWolavi mzera, mtkiced mokumuli tuCebi da

zeaRmarTuli muSti: dRevandeli saqarTvelos cocx-
ali simbolo zviad gamsaxurdiaa. warsulSi disiden-
ti, samarTaldamcveli, romelmac iwvnia politikuri
sapatimroebi da gadasaxlebani. axla – mecnieri, pub-
licisti, poeti da respublikis pirveli prezidentia.
misi mravali portreti gamokidebulia maRaziebis,
kafeebisa da sasadiloebis vitrinebSi. igi gulwr-
felad uyvars xalxs da misi misamarTiT gamoTqmul
yovel kritikas aRiqvams erovnuli Rirsebis grZno-
bis Seuracxyofad, Tumca bevri mainc akritikebs da-
moukidebeli saqarTvelos pirvel prezidents, magram
ZiriTadad respublikis farglebs gareT.
batono prezidento, saqarTvelos farglebs ga-
reT, rogorc Jurnalistebi ityvian xolme „cudi
presa“ gaqvT. ratom aris, rom dasavleTis masobrivi
informaciis saSualebebi da damoukidebeli demokra-
tiuli presa CvenSi ase erTsulovnad uWeren mxars
baltiispireTis respublikebs damoukideblobisadmi
miswrafebaSi da ase kritikulad arian ganwyobili da-
moukidebeli saqarTvelosa da piradad Tqvendami?
– mTavari mizezi is aris, rom es demokratiuli
presa, iseve rogorc, sxvaTa Soris, ruseTis bevri
demokratic da es samwuxaroa, Sovinisturad aris gan-
wyobili saqarTvelos mimarT. centri saqarTvelos
winaaRmdeg eweva namdvil sainformacio oms, marjved
amaxinjebs faqtebs, dezinformacias awvdis mTel
msoflios. bevri xvdeba mis gavlenaSi.
206
– mec vfiqrob, rom zogierTi Jurnalisti Sei-
Zleba dabneuli iyos. albaT ar SeiZleba erTi sazomiT
vudgebodeT baltiispireTsa da kavkasias – yvelgan
Tavisi specifikaa.
– moviyvan konkretul magaliTs: Jurnalistma
tolnikovma dawera friad obieqturi statia egreT-
wodebuli samxreT oseTis Sesaxeb. magram yvelaze da-
moukideblma demokratiulma gazeTma – „nezavisimaia
gazetam“, romelsac Cven did pativs vcemT, es statia
ar dabeWda. amis ukan raRac imaleba, rogorc hamle-
ti ambobs: „daniis samefoSi raRac ixrwneba...“ etyoba
demokratiuli moZraobis SigniT raRac xdeba, rac Cven
ar viciT. ratom ar qveyndeba obieqturi informacia,
miT ufro, Tu igi araqarTvelma, arakavkasielma daw-
era? maSasadame, raRac winaswar Seqmnili azri mainc
arsebobs! specifika ki, romelzec Tqven laparakobT,
is aris, rom aq Zalian marjved qmnian eTnikur kon-
fliqtebs, romlebsac Semdeg Cvenze zegavlenisaTvis
iyeneben. centrSi ayalibeben azrs, rom am konfliqteb-
Si brali miuZRviT swored im Zalebs, romlebic da-
moukideblobisaTvis ibrZvian da am xelovnebis amoc-
noba zogjer Zalian Wirs.
– Tqvens sajaro gamosvlebSi xSirad gaismis ise-
Ti sityvebi, rogoricaa – „moRalateni“, „xalxis mtre-
bi“, „provokatorebi“ da a.S. ra aris es – tradiciuli
kavkasiuri emociuroba Tu realuri politikuri
pozicia sakuTari oponentebis mimarT?
– me miyvars, roca sagnebs TavianT saxelebs
varqmev, da es yvelas TvalSi xvdeba. ras mibrZanebT,
ra davarqva imas, rasac maTi qarTveli koresponden-
tebi weren gazeT „megapolis eqspresSi“ – TiTqos
saqarTvelos helsinkis kavSiri gaericxoT helsinkis
saerTaSoriso kavSiridan da amas weren adamianebi,
romlebmac ician, rom es ase ar aris! da es im dros,
roca saqarTvelo dgas intervenciis safrTxis wi-
naSe da saerTaSoriso mxardaWera sWirdeba! gana es
207
Ralati ar aris? Tqven Tu iciT, raime sxva sityva, mas
xalisiT gamoviyenebdi. moRalateni yovelTvis hyavda
da eyoleba nebismier xalxs, da maT TavianTi saxelebi
unda davarqvaT, magram amas uadgilod arasodes ar
vambob, arasodes ar vazviadeb.
– Tqven inteligenciis cnobili ojaxis warmo-
madgeneli brZandebiT, magram swored inteligenciis
garemoSi gyavT yvelaze meti mowinaaRmdege. Tqveni
azriT, ra aris winaaRmdegobaTa Tavi da Tavi?
– ai, kvlav dezinformacia, romesac centri
avrcelebs Cveni adgilobrivi moRalateebis meSve-
obiT! araviTari inteligencia ar mebrZvis! arian
calkeuli inteligentebi, romlebsac politikaSi
xeli moecaraT. maT mTavrobasa da parlamentSi moxve-
dra ewadaT, magram xalxma isini ar airCia. gana es Cemi
bralia? axla isini gaborotdnen, dRe da Ram cils
swameben Cvens qveyanas, Cvens xelisuflebas, iyeneben
sxvadasxva „xmebs“. ai, is ramdenime inteligenti, rom-
lebic SeiZleba davasaxelo: nikoloz WavWavaZe, Wabua
amirejibi da a.S. xalxi maT ar endoba, isini muSaobd-
nen komunisturi reJimis dros, hqondaT privilegiebi,
Tu risTvis – esec cnobilia, amitom isini xalxs ar uy-
vars. axla mTeli TavianTi RvarZli Cemze gadmoanTx-
ies, TiTqos me viyo maTi xelmocarulobis mizezi.
– erT-erT Tqvens amaswinandel interviuSi
brZaneT, mTlianad ver vendobi ruseTis parlaments,
radgan masSi Zalian bevria partokrati da saxelm-
wifo uSiSroebis komitetis muSakio. amave dros azer-
baijanis parlamentTan Zalian guliTadi urTierToba
gaqvT, Tumca iq aseTi deputati naklebi rodia.
– aravisaTvis ar aris saidumlo, rom ruseTis
parlamentSi arian saxelmwifo uSiSroebis komite-
tis adamianebi. igive kriuCkovis moadgile bobkovi,
romelic dResac gazeT „pravdaSi“ wers, gamsaxurdia
unda daepatimrebinaTo da a.S. dResac adgas im gezs,
romelic saxelmwifo uSiSroebis komitetsa da sabWo-
208
Ta kavSiris komunistur partias hqondaT. magram amis
miuxedavad, Cven vTanamSromlobT ruseTis parlament-
Tanac da azerbaijanis parlamentTanac. kvlavac ase
viTanamSromlebT.
– saqarTvelo damoukidebel saxelmwifod ga-
mocxadda. mzad aris Tu ara respublika, angariSi
gausworos danarCen respublikebs Tavisuflad kon-
vertirebuli valutiT da msoflio bazris fasebiT,
rogorc es ruseTis sagareo ekonomikuri kavSirurT-
ierTobis ministrma ganacxada?
– amisaTvis ki mzad arian kavSiri an ruseTi, ro-
melic ufasod eweoda Cveni kurortebis, Cveni wiaRi-
seulis da yovelive danarCenis eqsploatacias – mzad
aris Tu ara igi gadagvixados amisTvis sazRauri?
mzad aris igi gadagvixados igive manganumis vali,
romlebic asobiT miliard dolars Seadgens? iciT Tu
ara Tqven es? saqarTvelo satranzito gzaa evropidan
aziisken, da yvela gza ufasoa. mzad xarT Tu ara ga-
daixadoT yovelive amisaTvis saerTaSoriso fasebiT?
ai, Tavidanve ase unda daisvas sakiTxi.
– mTeli Segnebuli cxovrebis manZilze ibrZodiT.
dRes, rogorc prezidents, gexmarebaT Tu xels giS-
liT SeZenili, mebrZolis fsiqologia?
– ra Tqma unda, mexmareba!
– ra azris brZandebiT istoriaSi pirovnebis rol-
ze?
– TviT yvelaze Rirseuli, brZeni da xalxis sayva-
reli adamianebi maradiulni ar arian.
– raimes RonobT Tu ara mmarTvelobis samarTle-
brivi, demokratiuli institutebis SeqmnisaTvis?
– ra Tqma unda! Cveni parlamentis mTeli saqmiano-
bis mizani is aris, rom procesi Seuqcevadi iyos, rom
aq arasodes ar damyardes komunisturi an sxva total-
itaruli wyobileba.
– roca adamianebs vxvdebodi, vTxovdi aexsnaT
Tqveni kolosaluri popularobis mizezebi. bevri
209
fiqrobs, garda imisa, rom absoluturad patiosani
kaci brZandebiT, romelic maT ndobas imsaxurebs, am-
ave dros uzrunvelyofili kacic xarT, mxedvelobaSi
aqvT Tqveni ganTqmuli mamis – mwerlis mier datovebu-
li memkvidreoba. roca xmas gaZlevdnen, maT miaCndaT,
rom „xeleCosaviT Tqvensken ki ar miiTlidiT, rogorc
winandeli xelmZRvanelebi, aramed izrunebdiT saku-
Tari xalxis, samSoblos keTildReobisaTvis“. marTla
aseTi mdidari xarT?
– literaturuli saqmianoba SesaZleblobas ma-
Zlevs sakmaod SeZlebulad vicxovro. rac Seexeba
Sveicariis bankSi dadebul milionebs, es xmebi, ro-
gorc ityvian, Zalian gazviadebulia.
– Sexvedrebi mqonda saqarTvelos saqmiani wree-
bis warmomadgenlebTan. isini axla Zalian aqtiure-
bi arian. bevr rames elian respublikaSi mimdinare
cvlilebebisagan. magram amave dros SiSoben, rom
Caiketeba saqarTvelos sazRvrebi, ramac maTi azriT
SeiZleba uaryofiTi gavlena moaxdinos mokavSire re-
spublikebTan ekonomikur kavSirurTierTobaze.
– damoukidebeli saxelmwifo ver iarsebebs saz-
Rvrebis, sabaJos da sxvaTa gareSe. yovelive es bune-
brivia, Seiqmneba, da Tanac uaxloes momavalSi.
– ra gavlenas moaxdens es sxva respublikebTan
urTierTobaze?
– me mgonia, isinic Tavis mxriv aseve moiqcevian.
– aseT SemTxvevaSi, ra elis ssr kavSiris preziden-
tis agaraks gudauTis raionis daba miuseraSi?
– es sakiTxi, albaT, gadawydeba Cveni dagegmili pi-
radi Sexvedris dros.
– ra SegiZliaT gviTxraT ramdenime Tvis win dapa-
timrebuli samxreT oseTis lideris – kulumbegovis
bedze?
– torez kulumbegovis bedi mTlianad aris damok-
idebuli saqarTvelos respublikis prokuraturasa
da sasamarTloze, sadac misi saqme amJamad ixileba.
210
– Tqvenze amboben, Rrmad morwmune kaciao, ras Ses-
TxovT RmerTs locvisas?
– amas winaT dasavleTis erTma gazeTma warwerianad
dabeWda foto, sadac me TiTqos arCevnebSi Cemi gamar-
jvebisaTvis vloculobdi. Cemi piradi warmatebisaT-
vis arasodes ar vloculob. vloculob kacobriobi-
saTvis, Cemi xalxisaTvis.
– gviTxariT, ras eZRvneba Tqveni leqsebi?
– mokled Tu vityviT – RmerTs, kacobriobas da
Cems samSoblos.
– Tqven sami vaJi gyavT. rogor gesaxebaT maTi moma-
vali?
– ori pataraa – moswavleebi arian. maT humanita-
ruli midrekilebani aqvT. uyvarT literatura da en-
ebi, misdeven sports. ufrosi vaJi aRmosavleTmcodnea
– iranisti.
– gyavT Tu ara politikuri moRvawis ideali?
– diax, generali Sarl de goli.
saubars uZRveboda v. saviCevi
gaz. „argumenti i faqti“ #25
„...respublikis yoveli mudmivi mcxovrebi saqarTvelos moqalaqe

iqneba“ : saqarTvelos prezidentis zviad gamsaxurdias interviu
gazeTTan „argumenti i faqti“ / gamsaxurdia z. ; [Caiwera] v. saviCev-
ma // saqarTvelos respublika. - 1991. - 4 ivlisi. - #130 (150). – 1gv.
.
211
mis aRmatebulebas, baton
jorj buSs,
amerikis SeerTebuli Statebis prezidents
Tqveno aRmatebulebav!
maqvs pativi, qarTveli xalxis saxeliT mogilocoT
Tqven da mTel amerikel xalxs damoukideblobis dRe.
vusurveb Tqvens qveyanas Semdgom winsvlasa da ayvave-
bas, axal gamarjvebebs msoflioSi mSvidobis ganmt-
kicebis saqmeSi.
amerikeli xalxis brZola damoukideblobisaT-
vis, mis mier mopovebuli warmatebebi demokratiuli
politikuri sistemis SeqmnaSi, amerikis SeerTebuli
Statebis konstitucia – brwyinvale magaliTia sayov-
elTao demokratiuli faseulobebisa mTeli msofli-
osaTvis, kerZod ki – saqarTvelos respublikisaTvis.
vimedovnebT, rom amerikeli xalxi da aSS-is mTav-
roba miesalmebian qarTveli xalxis swrafvas damou-
kideblobisaken, rac gamoixata mis mier saxelmwifoe-
brivi damoukideblobis aRdgenis aqtis miRebaSi.
imedi gvaqvs agreTve, rom saqarTvelo male miaRwevs
srul damoukideblobas msoflios erTa Tanamegobro-
bis demokratiuli wreebis, pirvel rigSi, amerikis
SeerTebuli Statebisa da piradad Tqveni mxardaWer-
iT, batono prezidento.
Rrma pativiscemiT,
zviad gamsaxurdia
mimarTva : mis aRmatebulebas, baton jorj buSs, amerikis

SeerTebuli Statebis prezidents / gamsaxurdia z. // saqarTvelos
respublika. – 1991. - 6 ivlisi. - #132 (152). – 1gv.
212
mimarTva afxazeTis assr uzenaesi
sabWos deputatebisadmi
pativcemulo deputatebo!
mogmarTavT Tqven am istoriul momentSi, roca
saqarTvelos brZola damoukidebeli saxelmwifoebri-
obis aRgenisaTvis gadamwyvet fazaSi Sevida. mxolod
mTeli Zalebis konsolidaciis pirobebSi, eTnikuri da
erovnuli kuTvnilebis miuxedavad, aris SesaZlebeli
efeqtiani brZola namdvilad ayvavebuli da dRekeTili
sazogadoebis SeqmnisaTvis, romelSic yvela adamiani
icxovrebs Rirseulad, civilizaciisa da demokratiis
maRali moTxovnilebis Sesabamisad.
afxazi xalxi mudam qarTveli eris gverdiT idga Ta-
visuflebisa da damoukideblobisaTvis, ucxoel dampy-
robTa mravalricxovani urdoebis winaaRmdeg saqa-
rTvelos mravalsaukunovani brZolis manZilze. aseve
qarTvel ers arasodes ar miutovebia gaWirvebisas
afxazi xalxi, maSinac ki, roca TviTon gminavda TviT-
mpyrobelobis uRelqveS. Cveni xalxebis megobroba ar
Caumwarebia eWvs da veragobas, romlebic, samwuxarod,
wesad iqca 1917 wlis da amierkavkasiaSi bolSevikuri
ideologiisa da totalitaruli politikuri reJimis
gavrcelebis Semdeg.
aRar CamovTvli yvela im Wir-varamsa da tragediebs,
romlebic gamoiares rogorc afxazebma, ise qarTveleb-
ma 70 wlis manZilze. da dRes kvlav daZabulobaa afx-
azeTSi, gamefebulia urTierTundobloba da eWvi afx-
az da qarTvel mosaxleobas Soris, Tumca amave dros,
kidev ufro meti intensiurobiT xdeba qorwinebani, mt-
kicdeba afxazTa da qarTvelTa sisxliT naTesaoba. ver-
avin ver mospobs ori, istoriulad erTmaneTis gverdze
mcxovrebi monaTesave xalxebis am Seukavebel da isto-
riulad ganpirobebul ltolvas.
mTeli im siZneleebis miuxedavad, romlebic wilad
213
xvda afxaz xalxs mmarTvelobis mbrZaneblur-admin-
istraciuli sistemis batonobis periodSi, am bolo
wlebis manZilze umagaliTo ayvavebas miaRwia afxazTa
erovnul-kulturulma TavisTavadobam.
Cven gagebiT vekidebiT afxazi xalxis miswrafebas,
gaafarToos saxelmwifo avtonomia, romelic xangr-
Zlivi wlebis manZilze srulyofili ar iyo, iseve, ro-
gorc ssr kavSirSi komunisturi reJimis batonobis
wlebis manZilze Seqmnili yvela politikuri institu-
ti.
saqarTvelos respublikaSi axal sazogadoebas rom
vaSenebT, ar SeiZleba ar gaviTvaliswinoT afxazeTis
statusis ganviTarebis tendenciebi. rasac gaakeTebs
specialuri komisia, romelic saqarTvelos respublik-
isa da afxazeTis ass respublikis uzenaesi sabWoebis
warmomadgenlebisagan Sedgeba.
Cven araerTgzis gangvicxadebia imis Sesaxeb, rom
laparakic ki ar SeiZleba avtonomiuri respublik-
is statusis SebRalvaze, rac damkvidrebulia kidec
saqarTvelos respublikis konstituciaSi. rac Seexeba
afzaxeTis ass respublikis kompetenciis gafarToebas,
Tanamedrove moTxovnaTa suliskveTebis Sesabamisad,
swored es unda gaxdes molaparakebis sagani. calmx-
rivi moqmedeba, rogorc erTi, ise meore mxridan Seu-
wynarebelia da mas SeiZleba moyves ganuWvreteli Sede-
gebi, romlis mware gamocdilebas, samwuxarod, dResac
vgrZnobT.
garkveuli Zalebi centrSi ukve didi xania cdilo-
ben Searyion saqarTvelos brZola damoukideblobi-
saTvis Signidan, kerZod, daupirispiron afxazi xalxi
qarTvel xalxs, amoglijon afxazeTi saqarTvelos
cocxal sxeulidan. yoveli amgvari cda ganwirulia
CasafuSavad, rameTu cementi, romelic aduRabebs afx-
azeTs mTel saqarTvelosTan, imdenad mtkicea, rom mas
veraviTari gareSe Tu Sinagani Zala ver daangrevs.
214
Tu politikuri avbedobis wlebSic ki afxazma xalx-
ma SeZlo mieRwia erovnul-kulturuli da politiku-
ri mwvervalebisaTvis, romlebic ver Seedreba verc
erT avtonomiur, bevrad ufro did respublikasac ki,
Tavisufal saqarTveloSi misi momavali SeiZleba mx-
olod ufro garantirebuli da warmtaci iyos.
mxolod afxazi da qarTveli xalxebis, afxazeTis ass
respublikaSi mcxovrebi sxva xalxebis warmomadgenel-
Ta Tanamegobroba da urTierTgagebaa afxazeTis ter-
itoriaze samarTliani sazogadoebis Seqmnis gasaRebi.
politikuri realizmi amave dros gvikarnaxebs,
uwinares yovlisa, afxazebisa da qarTvelebis – am
teritoriaze ori istoriulad mcxovrebi xalxebis
garkveuli uflebebis cnobas politikuri insti-
tutebis Seqmnisa da avtonomiuri respublikis saxelm-
wifo struqturaTa srulyofis dros.
qarTvel ers, afxazeTSi mcxovreb qarTvelebs es-
miT afxazi xalxis miswrafebani, magram ar dauSveben
saqarTvelosagan afxazeTis gamoyofis realizacias,
rac saqarTvelos respublikisa da TviT afxazeTis ass
respublikis konstituciebis uxeSi darRvevis cdaa,
romlebic mkacr iuridiul barierebs ayenebs amgvari
moqmedebis winaSe, romelsac SeiZleba uaRresad mZime
Sedegebi mohyves.
mxolod maSin, Tu gamoviCenT saR gonebas, jerovnad
SevafasebT politikur da samarTlebriv realiebs,
gamoviCenT urTierTndobasa da namdvili TanamSrom-
lobis survils rogorc afxazeTSi, ise mTel saqarT-
veloSi mcxovrebi yvela xalxis keTildReobisaTvis,
gadavWriT sakiTxs saqarTvelos respublikis Semad-
genlobaSi afxazeTis statusis Sesaxeb, romlis teri-
toriuli mTlianoba garantirebulia saerTaSoriso
samarTliT.
afxazeTis ass respublikis uzenaesi sabWos sesias
vusurveb warmatebas politikuri Zalauflebis axal
215
struqturaTa Seqmnis gzaze, romlebic organulad
Seerwymeba saqarTvelos demokratiuli respublikis
politikur sistemas.
Rrma pativiscemiT,
zviad gamsaxurdia
Tbilisi, 1991 wlis 8 ivlisi
mimarTva : afxazeTis assr uzenaesi sabWos deputatebisadmi / gam-

saxurdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 10 ivlisi. - #134
(154). – 1gv.
216
zviad gamsaxurdias preskonferencia
moskovSi, 1991 wlis 3 ivliss
3 ivliss, moskovSi yofnis dros, saqarTvelos re-

spublikis prezidentma zviad gamsaxurdiam gamarTa
preskonferencia sazRvargareTeli da qarTveli Jur-
nalistebisaTvis. preskonferenciaSi monawileobdnen
saqarTvelos respublikis sagareo saqmeTa ministri
giorgi xoStaria da saqarTvelos respublikis Sina-
gan saqmeTa ministri dilar xabuliani.
preskonferencias daeswro 60-ze meti korespon-
denti, kerZod, msoflios Semdegi qveynebisa da sain-
formacio saSualebaTa warmomadgenlebi: fineTi –
„turun sanomati“, iaponia – gazeTi „akapata“, litva
– mudmivi warmomadgenloba, ruseTis sainformacio
saagento, moskovis saqalaqo sabWos saqalaqo gazeTi
„kurantebi“, ungreTi – gazeTi „nepsabadSagi“, moskovi
– gazeTi „izvestia“, Sveicaria – radio, iaponia – „main-
iti“, bulgareTi – bulgareTis depeSaTa saagento,
latvia – „diena“, didi britaneTi „taimsi“, ukraina
„molod ukraina“, „nezavisimaia gazeta“ – moskovi, ia-
ponia – „asapi simbuni“, aSS – „boston globi“, TurqeTi
– anatoliis saagento, Jurnali – „mi-91“, Cexoslovakia
– interfaqsi, gazeTi „rosia“, gazeTi „komsomolskaia
pravda“, niderlandi – radiokompania „trosi“, iapon-
ia – televizia „en-eiC-qei“, aSS – asoSieted presi“, ger-
mania – „vest doiCe algemaite caitungi“, Cexoslovakia
– Cexoslovakiis depeSaTa saagento, inglisis televi-
zia – „ti-vi-e-mi“, didi britaneTi – „fainenSl taimsi“,
iaponia – „asapi“, aSS – Jurnali „nius uiki“, radiosad-
guri „exo moskvi“, kanada – gazeTi „toronto stari“,
ssrk-is uzenaesi sabWos prescentri, didi britaneTi
– „gardiani“, safrangeTi – „mondi“, fineTi – „helsin-
ki sanomati“, dania – „beiligske tidende“, ruseTis
televizia, saqarTvelos televizia da radiomauwye-
217
bloba sazRvargareTis qveynebisaTvis – moskovi, didi
britaneTi – „roiteris“ saagento, iaponi – „kiodo
cusini“, quveiTi – „safT al quveiTi“, italiis tele-
vizia, sakdesi, „rosiiskaia gazeta“, latvia – mudmivi
warmomadgenloba, „moskovskie novosti“, moskovi –
„gruzinskoe slovo“, radio „rosia“, didi britaneTi
– „bi-bi-si“, sakdesi – msoflio samsaxuri.
preskonferencias farTod da obieqturad gamoex-
maurnen sxvadasxva qveynis sainformacio saSualebani.
Tumca isic sagulisxmoa, rom centraluri televiziis
sainformacio programa „vremia“ am preskonferenci-
is Sesaxeb gadmocemul komentarSi Cveulebisamebr
Seecada faqtebis damaxinjebas, kerZod, komentar-
Si gayalbebuli iyo prezidentis pozicia samokav-
Sireo xelSekrulebisa da afxazeTis avtonomiuri
respublikis statusis mimarT, da es maSin, rodesac
prezidentis yvela gancxadebaSi naTlad Cans, rom
saqarTvelos respublika xels ar moawers samokavSir-
eo xelSekrulebas da rom afxazeTis avtonomiuri re-
spublikis statusi ucvleli rCeba.
dRes gTavazobT am preskonferenciis angariSs.
z. gamsaxurdia – romel enaze gsurT visaubroT,
rusulad Tu inglisurad? gTxovT warmogvidginoT
Tavi. vin daiwyebs?
kiTxva – ris Sesaxeb iyo saubari guSindel Sexve-
draze kremlSi?
pasuxi – saubari iyo respublikebsa da centrs So-
ris urTierTobaze. guSindeli Sexvedra gaimarTa im
mizniT, rom londonSi wasvlis win Seqmnan iluzia
raRac erTianobisa. me vfiqrob, ssrk-s prezidenti
cdilobs dasavleTSi moaxdinos STabeWdileba, rom
mas respublikebisagan aqvs Tanxmoba 9+1 xelSekrule-
baze, Tumca Sexvedraze iyvnen im respublikis warmo-
madgenlebic, romlebmac uari ganacxades xeli moaw-
eron samokavSireo xelSekrulebas. iq eswreboda Cveni
premier-ministri Tengiz sigua. iyo Zalian gulaxdi-
218
li saubari ssrk-sTan Cvens urTierTobaze. minda gad-
mogceT mniSvnelovani dokumenti, romelic guSin pre-
mierma pavlovma gamogzavna. es niSnavs ekonomikur oms
saqarTvelos winaaRmdeg, saidanac Cans, Tu ra urTier-
Tobaa centrsa da saqarTvelos Soris. es aris realu-
ri ekonomikuri blokada, saqarTvelos diskriminacia
da ekonomikuri blokadis dasawyisi Cvens winaaRmdeg.
am dokumentiT pavlovi ubrZanebs Sinagan jarebs yve-
la sasursaTo rezervis konfiskacias. me minda gadmog-
ceT Tqven es dokumenti. dRes, dasavleTs ucxadeben,
rom maT kargi damokidebuleba aqvT baltiispireTis
respublikebTan da saqarTvelosTan, rom aranairi
dawola ar arsebobs da momavali urTierToba Ses-
aniSnavi iqneba. aqve acxadeben imasac, rom araviTari
Zaldataneba ar moxdeba baltiispireTisa da saqarT-
velos respublikebze, raTa ssrk-is SemadgenlobaSi
darCnen – ianaevma es „SpigelisaTvis“ micemul inter-
viuSi Tqva. am dros ki pavlovi aseT brZanebas iZle-
va. SeadareT maTi sityva maT saqmes, Tu rogor Seesa-
tyvisebian erTmaneTs.
kiTxva – bi-bi-sis telekompaniis korespondenti –
rogoria Tqveni azri gorbaCovisaTvis amerikis dax-
marebis Taobaze. Tqven momxre xarT Tu winaaRmdegi da
ratom?
pasuxi – me momxre var ssrk-Si realuri refor-
misa, rac respublikebis namdvil damoukideblobas
gulisxmobs. maSin es WeSmariti reforma iqneba. amis
gareSe da komunisturi sistemis likvidaciis gareSe
ssrk-Si araferi Seicvleba. maT ki arafris Secvla ar
surT. pavlovi Zalian konservatiuli da reaqciuli
komunistia. sanam pavlovis mTavroba iarsebebs, aravi-
Tari reforma ar iqneba. mxolod namdvili reforme-
bis Semdeg SeiZleba gaewios daxmareba, magram inves-
ticiebis saxiT da ara kreditebis saxiT, kreditebisa,
romlebic aravin icis, sad qreba.
kiTxva – e.i. Tqven daxmarebis winaaRmdegi xarT?
219
pasuxi – me daxmarebis winaaRmdegi var, Tu ar iqne-
ba reformebi, namdvili reformebi. Tuki realuri re-
formebi Catardeba, maSin, ra Tqma unda, mizanSewonil-
ia daxmarebis gaweva da misi momxre viqnebi.
kiTxva – SegiZliaT Tu ara gviTxraT, rogori urT-
ierTdamokidebuleba, rogori kontaqtebia mosalod-
neli dasavleTTan?
pasuxi – Cven ukve davdeT xelSekrulebebi ramden-
ime respublikasTan, moldovasTan, baltiispireTis
respublikebTan. axla mosalodnelia xelSekrulebebi
ruseTTan da azerbaijanTan. magram Cven ara varT Ta-
naxma, xeli movaweroT samokavSireo xelSekrulebas.
kiTxva – rac Seexeba dasavleTis qveynebs?
pasuxi – diax, Cven vamzadebT aRmosavleT evro-
pasTan urTierTdamokidebulebis gegmebs.
kiTxva – roca samokavSireo xelSekruleba ZalaSi
Seva, Seicvleba Tu ara Tqveni damokidebuleba ruseT-
Tan da im respublikebTan, romlebic xelSekrulebas
xels moaweren?
pasuxi – isini, romlebic emzadebian xeli moaw-
eron samokavSireo xelSekrulebas, CvenTan normal-
ur damokidebulebas SeinarCuneben. amJamad samokav-
Sireo xelSekrulebis sakiTxi saTuoa. Tqven, albaT,
iciT, rom guSin ukrainaSi seriozuli gamosvlebi
iyo. kravCukisagan Txoulobdnen, rom xeli ar moaw-
eros xelSekrulebas. diax, vimeoreb, samokavSireo xe-
lSekrulebis sakiTxi dRes saeWvoa.
kiTxva – (gvritiSvili – sakdesis msoflio samsax-
uridan)
pirveli SekiTxva – moskovSi Tqveni Camosvlis mTa-
vari mizani, radgan aq xSiri stumari ar brZandebiT?
meore SekiTxva – guSin brifingze gorbaCovis Ta-
naSemwem dasavleTel JurnalistebTan saubrisas axse-
na Tqveni mosalodneli Sexvedra gorbaCovTan. iciT
Tu ara amis Sesaxeb da perspeqtivaSi Tu arsebobs ase-
Ti ram? iyo Tu ara amaze molaparakeba?
220
mesame kiTxva – am dReebSi TbilisSi „kiSiniovis
forumis“ monawileTa Sexvedra damTavrda. ras gve-
tyviT mis Sedegebze?
pasuxi – pirveli – Cemi vizitis mTavari mizani iyo
amerikis saelCos mowveva amerikis damoukideblo-
bis dResTan dakavSirebiT, xolo rac Seexeba gorba-
CovTan Sexvedras, man guSin mimiwvia kremlSi, magram
Cemi principi gaxlavT ar Sevide kremlSi manam, sanam
saqarTvelo ar iqneba damoukidebeli da Tavisufa-
li sabWoTa kavSirisagan. rac Seexeba Sexvedras, ro-
melime sxva adgilas, es jer ganxilvis sagania da es
sakiTxi garkveuli periodis Semdeg gadawydeba.
mesame – rac Seexeba TbilisSi „kiSiniovis forums“.
guSin gaimarTa forumis monawile sxvadasxva respub-
likebis warmomadgenelTa Sexvedra, romelsac eswre-
boda batoni giorgi xoStaria da amis Sesaxeb igi mog-
iTxrobT, radgan me im dros moskovSi gaxldiT.
g. xoStarias pasuxi – am Sexvedras hqonda ara im-
denad saxelmwifoebrivi, ramdenadac saxalxo moZ-
raobaTa Sexvedris xasiaTi. aq sxvadasxva sakiTxi ga-
nixileboda. kerZod, centrTan urTierTobis sakiTxi,
moZraobaTa moqmedebis koordinaciis sakiTxi,
pirovnebis uflebis sakiTxi, mTlianobaSi Sexvedris
Sedegebs ase davaxasiaTebdiT: centri, rogorc res-
publikebs Soris urTierTmoqmedebis meqanizmi, saW-
iro ar aris. igi zedmeti meqanizmia. respublikebi
Tavisuflad ukavSirdebian erTmaneTs da araviTari
vertikaluri struqtura ar aris saWiro. mokled, ai,
es SemiZlia giTxraT.
kiTxva – Tu arian saqarTvelos xelmZRvanelobaSi
yofili komunistebi da Tu SeinarCunes maT partiis
wevroba?
pasuxi – saqarTvelos xelmZRvanelobasa da xeli-
suflebaSi aris ramdenime komunisti. maT Soris mTav-
robis Tavmjdomaris moadgile. maT aravin aiZulebs
gavidnen komunisturi partiis rigebidan, aravin sTx-
221
ovs partbileTis gadagdebas.
kiTxva – pirveli SekiTxva – arsebobs Tu ara Ses-
aZlebloba, rom centri samxedro operaciebs gamoi-
yenebs TbilisSi, rogorc es baltiispireTSi iyo?
meore SekiTxva – rogor uyurebT erovnuli da-
moukideblobis partiisa da monarqistebis kampanias,
romelic mimarTulia samxedro centrebis piketirebi-
saken?
pasuxi – pirveli – samxedro operaciebis aseTi sa-
frTxe yovelTvis arsebobs, miT umetes, Tuki centrSi
samxedro gadatrialeba ganxorcieldeba da xelisu-
flebis saTaveSi moeqcevian Savi Zalebi, rogoricaa,
magaliTad, deputatTa jgufi „soiuzi“ da msgavsni.
maTi gamarjveba adre ufro sarwmuno iyo, magram axla
naklebad savaraudoa.
magram gvaSfoTebs aseTi dokumentebi. aq pirda-
pir nabrZanebi aqvs jars yvela sasursaTo maragisa
da yvela saxelmwifo rezervis konfiskacia. diax, kon-
fiskacia da misi gadacema suks, Sss da jars. e.i. saqa-
rTveloSi, sadac aseTi Zlieri miwisZvra moxda da
daingra naxevari saqarTvelo, sadac 160 000 adamiani
usaxlkarod, uproduqtod, yovelgvari saxsris ga-
reSe darCa, agzavnian aseT dros am brZanebas, raTa yve-
lafris konfiskacia moaxdinon. warmogidgeniaT? amas
SeuZlia gamoiwvios SeiaraRebuli konfliqti, Ses-
aZlebelia isic, rom aseTi provokaciuli brZanebiT
konfliqtamde mivideT, rogorc es baltiispireTSi,
vilniusSi moxda. rac Seexeba piketirebas, misi gamoy-
eneba isev samxedro operaciebis provocirebisaTvis
SeuZliaT. roca Cven xelisuflebis saTaveSi movediT,
saqarTveloSi iyvnen Zalebi, romlebsac saerTod sur-
daT samxedroebTan Sejaxebis provocireba. Cven isini
droulad davakaveT da amiT samoqalaqo omi da inter-
venciis saSiSroeba aRvkveTeT.
kiTxva – Tqveni damokidebuleba dRevandeli
mopiketeebisadmi?
222
pasuxi – es ar iyo samxedro Tavdasxma. es gaxldaT
mSvidobiani demonstracia. magram esec Zalze saxif-
aToa, vinaidan moskovs SeuZlia aseTi aqciebis gamoy-
eneba saqarTveloSi jarebis gamogzavnis sababad.
kiTxva – Tqven ukve gyavT erovnuli gvardia, ro-
melSic ramdenime aTasi kaci msaxurobs. ra saxis Sei-
araReba aqvT maT? SesaZlebelia Tu ara maTi gamoyene-
ba sabWoTa jaris winaaRmdeg?
pasuxi – maTi SeiaraReba Cveulebrivia: avtomate-
bi, SaSxanebi. es Sinagani jaria – miliciis jari. es
ar aris armia. isini Sinagan saqmeTa saministrosa da
milicias kriminalur elementebTan brZolaSi exmare-
bian. diax, es ar aris armia.
kiTxva – maT Tqves, rom SemdgomSi apireben Camoy-
alibdnen, rogorc armia.
pasuxi – jer ara, jerjerobiT es gadaWarbebuli
Sefasebaa.
kiTxva – saqarTvelos ekonomikisa da dagegmvis in-
stitutis reorganizaciisa da sxva dawesebulebebTan
SeerTebis gamo Tqven samsaxuridan gaanTavisufleT am
institutis direqtori, ssrk-is saxalxo deputati va-
lerian advaZe, ris Sedegadac man dakarga samuSao, da-
karga man Tavisi profesiuli Cvevebisa da ostatobis
gamoyenebis SesaZlebloba. aris Tu ara es prezidentis
arCevnebSi Tqveni ZiriTadi metoqis mimarT garkveuli
represiuli qmedeba?
pasuxi – igi me ar gamiTavisuflebia. me aseT sakiTx-
ebs ar vwyvet. amgvar sakiTxebs wyvets ekonomikuri
komisia, romelmac institutebis reorganizacia moax-
dina da iq airCies sxva. gana es Cemi bralia? jer erTi,
igi iq daniSnuli gaxldaT kompartiis, SevardnaZis,
patiaSvilisa da sxvaTa mier. axla ki, roca arCevnebi
gaimarTa, iq sxva airCies. igi amJamad erT-erTi uma-
Rlesi saswavleblis kaTedris gamgea. saerTod, misi
figura Zlier gazviadebulia. viTomcda is genialuri
ekonomisti iyos, sinamdvileSi ki rigiTi ekonomistia.
223
SeerTda ori instituti da Seiqmna axali safinanso
profilis instituti, sadac gamocdili finansisti
iyo saWiro. is marqsistuli politikuri ekonomi-
is istorikosi gaxlavT. aseTi istorikosebi ki Cven
aRar gvWirdeba, radganac aRarc marqsizmia CvenSi da
aRarc marqsistuli politekonomia. meorec, igi Cemi
metoqe arasodes ar yofila. Tqven SecdomaSi Segiy-
vanes. me xmebis 87% miviRe, man ki 7%. is CemTvis saSi-
Si arasodes ar yofila da arc momavalSi iqneba. amaSi
garwmunebT.
kiTxva – (radiosadgur „moskovskoe exos“ kore-
spondenti)
Tqven gsayveduroben, rom sdevnidiT politikur
mowinaaRmdegeebs. kerZod, mxedvelobaSi maqvs jaba
ioseliani. ras gvetyviT amis Tobaze?
pasuxi – jaba ioseliani Cemi metoqe ar aris. igi
didi danaSaulebrivi SenaerTis, SeiZleba iTqvas,
„araoficialuri armiis“, bandis atamania. misi wev-
rebis umravlesobas danaSaulebrivi warsuli aqvs.
mravali maTgani ramdenjerme msjavrdebuli aris
qurdobisaTvis. maT iaraRis meSveobiT saqarTveloSi
Zalauflebis xelSi Cagdeba surdaT. SeiZleba iTqvas,
rom es profesionali reketirebi – reketirTa armia
iyo da mTeli saqarTvelos mosaxleobas Zarcvavda.
maTi izolireba TviT mosaxleobam moiTxova da rasac
aq jaba ioselianze weren, absoluturi dezinforma-
ciaa. igi profesionali qurdia, qurdobisaTvis da
banditobisaTvis oTxjer nasamarTlevi. am bolo xans
provokaciuli qmedebebi daiwyo. armiasTan Setake-
bebis provocirebas cdilobda. mas davaleba hqonda,
saqarTveloSi samoqalaqo omi da intervencia ga-
moewvia. da iyo kidec amis Zalze seriozuli safrTxe.
misi izolireba rom ar mogvexdina, axla saqarTvelo-
Si samoqalaqo omi iqneboda, imitom, rom mas hyavda 12
000-iani jari, romelic mTel saqarTveloSi saSinele-
bebs sCadioda, ase rom, nu daujerebT yovelgvar zRa-
224
prebs.
kiTxva – kidev erTi SekiTxva, Tu SeiZleba. Tqven,
ase vTqvaT, presasTan konfliqti gaqvT. ramdenime cno-
ba iyo imis Sesaxeb, rom aikrZala sxvadasxva gamocema,
rom presis muSaoba izRudeba.
pasuxi – yvelaferi Zlier gadaWarbebulia. erTad-
erTi gamocema „molodioJ gruzii“ gauqmda imis gamo,
rom komkavSiri aRar arsebobs. igi iyo komkavSiris
gazeTi da roca aRar aris komkavSiri, ra saWiroa kom-
kavSiris gazeTi. is sxva gazeTs SeuerTda, vinaidan
„molodioJ gruzii“ gulisxmobda saqarTvelos komka-
vSirs.
kiTxva – pirveli SekiTxva. rogor uyurebT elcinis
damajerebel, triumfalur gamarjvebas ruseTis
arCevnebSi? meorec, samwuxarod, rogorc Cans dasav-
leTis qveynebi jerjerobiT Tavs ikaveben aRiaron
saqarTvelos damoukidebloba. rogor SeafasebdiT am
situacias da rogor imoqmedebT momavalSi?
pasuxi – elcins da namdvil rus demokratebs mxars
uWers qarTveli xalxi da piradad mec. Cven mivesalme-
biT am arCevnebSi gamarjvebas da gvaqvs didi imedic,
rom ruseTSi demokratiuli xelisufleba damyarde-
ba. xolo, rac Seexeba Cvens aRiarebas, es momavalSi
iqneba. dRes me ramdenime amerikeli senatorisagan
werili miviRe. isini cnoben Cvens damoukideblobas,
saqarTvelos cnoben, rogorc damoukidebel qveyanas
da miesalmebian arCevnebSi Cvens gamarjvebas. ase, rom
amerikis senati da kongresi sul ufro da ufro uW-
eren mxars Cvens damoukideblobas. da me darwmunebu-
li var, rom dadgeba dRe, rodesac amerikis kongresi
da senati cnoben saqarTvelos damoukideblobas.
kiTxva – ramdenma senatorma moawera xeli werils?
pasuxi – xuTma senatorma. senatorma vilsonma, mit-
Celma da sxvebma.
kiTxva – SekiTxva giorgi xoStarias:
ras ityodiT gavrcelebuli azris Sesaxeb, rom
225
saqarTveloSi ilaxeba adamianTa uflebebi da arian
politpatimrebi?
pasuxi – senatori de konsilia da sxvebi sul 35 Se-
modgomaze moskovSi Camovlen. senatori de konsilia
saTaveSi udgas kongresTan arsebul helsinkis jgufs.
moskovis Semdeg gvewvevian saqarTveloSi da bolos da
bolos darwmundebian, Tu ramdenad Seefereba sinamd-
viles da ramdenad realuria is braldebebi, romleb-
sac Cven gviyeneben. rac Seexeba politpatimrebs, ro-
meli demokratiuli qveyana Seurigdeba SeiaraRebul
opozicias, romelic acxadebs, rom igi xalxis mier ar-
Ceul parlaments ar emorCileba da iaraRiT xelSi mis
damxobas apirebs, imuqreba samoqalaqo omiT. amasTan
Tavdasxmebi prefeqturebze, miliciisaTvis iaraRis
warTmeva... Tqven damisaxelebT erT qveyanas mainc
msoflioSi, romelic amas Seurigdeba?
z. gamsaxurdia – 275 manqanaa motacebuli saqarT-
veloSi. amasTan mkvlelobebi, adamianis motaceba da
a.S.
kiTxva – me „izvestiidan“ var. minda erTi sakiTxi
davazusto. exla eduard SevardnaZis pirovnebas-
Tan dakavSirebuli aqtiuri procesebi mimdinareobs.
Tqveni damokidebuleba demokratiuli reformebis
moZraobisadmi da im adamianebisadmi, romlebic am moZ-
raobaSi gaerTiandnen. maT Soris xom erT-erTi mTa-
vari adgili eduard SevardnaZes ukavia.
pasuxi – me jerjerobiT Tavs Sevikaveb da
gamokveTil pozicias ar gavamJRavneb, vinaidan Tavad-
ac jer ar vici. me velodebi maTi poziciis gamJRavne-
bas sabWoTa kavSiris kompartiis mimarT. velodebi
maT platformas, roca isini cnoben respublikebis da-
moukideblobas. roca gamoaaSkaraveben isini TavianT
pozicias am or sakiTxze, maSinve getyviT Cems azrs.
jer ar vici, Tu ra Sinaarsi aqvs am moZraobas. Semd-
gomSi vnaxavT.
kiTxva – yovelkvireuli „moskovskie novosti“.
226
ori SekiTxva meqneba: rogoria Tqveni damokidebuleba
afxazeTis im ganzraxvis mimarT, rom afxazeTma samoka-
vSireo xelSekrulebas damoukideblad moaweros
xeli da meore, rogorc cnobilia, samxreT oseTis
sakiTxze muSaobda saqarTvelos, ruseTisa da sabWo-
Ta kavSiris warmomadgenelTa saparlamentTaSoriso
komisia. ra uSlis xels am komisiis mier xelmowerili
gadawyvetilebis realizacias?
pasuxi – afxazeTis Sesaxeb getyviT. afxazeTi saqa-
rTveloSi erovnuli umciresobaa. im avtonomiur res-
publikaSi, romelic maT ekuTvniT da im regionSi, sad-
ac isini cxovroben, mosaxleobis 17%-s warmoadgenen.
axla maT surT es teritoria saqarTvelos CamoaSo-
ron da sabWoTa kavSirs SeuerTon. es maT arasodes
gamouvaT, radgan es iqneba agresia qarTveli xalxis
winaaRmdeg da saqarTvelos teritoriuli mTliano-
bis xelyofa. es ki maT sikeTes ar moutans. Cven amas
ganvixilavT, rogorc centris wminda provokacias,
vinaidan afxazeTs ara aqvs ufleba, rom erovnulma
umciresobam, romelic 5 milionian saqarTveloSi 80
000 kacs Seadgens, saqarTvelos teritoria moswyvi-
tos da damoukidebel saxelmwifod gamoacxados.
saerTod, erovnul umciresobebs mxolod kulturu-
li avtonomiis ufleba aqvT. xolo afxazeTisaTvis
is farTo politikuri avtonomia, romelic mas aqvs,
sruliad sakmarisia da Tuki isini mets moindomeben,
maTTvisve iqneba saziano. rac Seexeba e.w. samxreT os-
eTs, unda giTxraT, rom samxreT oseTi saqarTveloSi
ar arsebobda. es termini bolSevikebma gamoigones. os-
ebi cxovrobdnen saqarTveloSi, magram samxreT oseTi
bolSevikebis Seqmnili terminia. osebi erovnuli um-
ciresobaa da maTTvis kulturuli avtonomiis yvela
uflebaa garantirebuli. magram maT damoukidebeli
respublikis Seqmna moisurves, risi uflebac Cven ar
miveciT. saparlamentTaSoriso komisiam gaakeTa Zal-
ze swori daskvna, romelSic naTqvamia, rom is cnobs
227
samxreT oseTs, rogorc saqarTvelos Semadgenel naw-
ils da rom yvela es sakiTxi saqarTveloSi unda gad-
awydes. amis gamo komisiam deputatTa jguf „soiuzis“
risxva daimsaxura. ybadaRebuli alqsnisi, bloxini
da sxvebi cxinvalSi Cavidnen da am komisiis daskvna
„anaTemas“ gadasces. axla axali komisiaa Seqmnili da
is SesaniSnavad muSaobs. mis mier Sedgenili dokumen-
tis ganxorcielebas ki „soiuzi“ uSlis xels, vinaidan
deputatTa am jgufs ar surs iq mSvidobis damyareba.
maT kvlav undaT, rom iq sisxlisRvra grZeldebodes,
radganac es xels aZlevs centrs.
kiTxva – is rom amerikis saelCom Tqven migiwviaT,
niSnavs Tu ara imas, rom aSS saqarTvelos damoukideb-
el saxelmwifod cnobs?
pasuxi – es kerZo miwvevaa amerikis damoukideblo-
bis dRis aRsaniSnav wveulebaze. es araoficialuri
vizitia. elCis rezidenciaSi amerikis damoukideblo-
bis dRes zeimobdnen. amerikis xelisufleba ar cnobs
saqarTvelos, rogorc damoukidebel saxelmwifos.
kiTxva – „nezavisimaia gazeta“:
pativcemulo batono prezidento, amas winaT yazax-
eTis prezidentma nursulTan nazarbaevma winadadeba
gamoTqva, moewyos Sexvedra rogorc samokavSireo xe-
lSekrulebaze xelismomweri respublikebis xelmZ-
Rvanelebisa, aseve imaTi, romlebic damoukideblo-
bisaken iswrafvian da xelSekrulebis xelmoweraSi
monawileobas ar apireben. es Sexvedra centris monaw-
ileobis gareSe unda moxdes. nazarbaevma pres-kon-
ferenciazec daadastura es winadadeba. Tqven rogor
uyurebT am iniciativas?
pasuxi – mivesalmebi am iniciativas da Cveni warmo-
madgenlebi am Sexvedraze aucileblad iqnebian. cen-
tris Suamavloba Cven ar gvWirdeba. centri mxolod
mtrobas, SuRls aRvivebs respublikebsa da xalxebs
Soris, mis gareSe respublikebi da xalxebi SesaniS-
navad imegobreben. garwmunebT amaSi. centrs SeuZlia
228
mxolod disharmonia Seitanos, xelovnurad moawyos
eTnokonfliqtebi. Cven es viciT. ai, dRes aq Sevikri-
beT. saWiroa amisaTvis centri, rom Cven SevikriboT?
aq varT xalxi, sxvadasxva erovnebisa da qveynebis war-
momadgenlebi: gana Cven aq erTmaneTs vxocavT? Cemi
azriT, amisaTvis mxolod prescentri dagvexmara.
kremlis gareSe rogorme SevikribebiT. aseve iqneba
momavalSi.
kiTxva – „interfaqsis“ saagento:
centrTan Tqveni konfliqtis dros ramdenad Segi-
ZliaT daeyrdnoT ruseTis daxmarebas? ra uSlis xels
ruseTTan kavSirebis ufro dinamiur ganviTarebas?
pasuxi – Cemi azriT, amas dRemde arCevnebi uSlida
xels, radgan arCevnebis dros molaparakebebisa da Se-
TanxmebebisaTvis sakmarisi dro ar gvqonda. uaxloes
momavalSi ki albaT yvelaferi gairkveva. me xom Sevxv-
di baton elcins. Cven momavali urTierTobebis Sesax-
eb SevadgineT oqmi, sadac weria, rom saqarTvelosa da
ruseTs Soris xelSekruleba unda daidos da es, al-
baT, uaxloes momavalSi moxdeba, Tuki ruseTis mxare
azrs ar Seicvlis. Cven ki es ar gadagvifiqrebia.
kiTxva – batono prezidento, komentars xom ar
gaukeTebdiT iugoslaviaSi mimdinare movlenebs?
pasuxi – me Zlier SeSfoTebuli var am movlenebiT.
marTalia, isini jer regionaluri mniSvnelobisaa,
magram mainc Zalian arasasiamovnoa. me vfiqrob, rom
aq komunisturi Zalebia Careuli, radgan es brZolaa,
xalxis brZola damoukideblobisaTvis da misi sisxl-
Si CaxSoba komunistebis xelweraa. aravisTvis saidum-
lo ar aris, rom iugoslaviis xelisufleba jer kidev
komunistur ideebs eWideba.
kiTxva – mainc ufro zustad xom ver gvetyviT, vis
mxareze xarT?
pasuxi – Cemi survilia, es problema yovelgvari
Zaladobis gareSe mSvidobianad gadawydes. risTvis
Cqaroben ase? Zaladobisa me ar mesmis. jer xom yvela
229
mSvidobiani SesaZlebloba amowuruli ar aris.
kiTxva – ramdenadac vici, Tqven somxeTsa da azer-
baijans Suamavloba SesTavazeT?
pasuxi – diax, axlac vTavazobT. jerjerobiT pa-
suxi mxolod azerbaijanis mxarem mogvca. man mzadyof-
na gamoxata, somxeTma ki ara.
kiTxva – rogor fiqrobT, ratom?
– ar SemiZlia avxsna. erTi ki aris, rom centri
Zlier aqtiurobs, raTa es CaSalos.
kiTxva – „deili telegrafi“:
rogoria Tqveni Sexeduleba 9+1 respublikis xe-
lSekrulebaze?
pasuxi – axla ukrainaSi Zlieri moZraobaa 9+1-is
winaaRmdeg da Tu ukraina uars ityvis, Cemi azriT 9+1
xelSekruleba SeuZlebeli iqneba. aq ukraina ZiriTa-
di faqtoria.
kiTxva – ra iqneba momavalSi?
pasuxi – momavalSi? es damokidebulia dasavle-
Tis qveynebze. dasavleTis qveynebi ufro seriozulad
unda moekidon Cvens brZolas damoukideblobisaTvis,
ufro metic, maT pirdapiri kavSirebi unda hqondeT
respublikebTan.
kiTxva – dasavleTi dainteresebulia ama Tu im
formiT SeinarCunos erTiani kavSiri, raTa Seinar-
Cunos erTiani bazari, ekonomikis ganviTareba da am-
itom, rogorc Cans, maTi pozicia iseTi ar aris, rac
Tqven gsurT.
pasuxi – dasavleTs ar SeuZlia gaigos, rom aranai-
ri reformebi ar moxdeba aseT kavSirSi, vinaidan aq
aseTi konservatiuli da antidemokratiuli Zalebi
arseboben, romlebic sabazro ekonomikis winaaRmdeg-
ni arian da undaT socialisturi sistemis SenarCune-
ba. ra reformebi unda moxdes aq? ra reformebi Seu-
Zlia ganaxorcielos pavlovis mTavrobam, SegiZliaT
amixsnaT? aseT situaciaSi es SeuZlebelia. dasavle-
Ti ki raRac reformebs elodeba. isini SeiZleba ga-
230
tardes mxolod calkeul respublikebSi, roca isini
damoukideblad iqnebian. Cven davinaxavT, Tu rogori
reformebi ganxorcieldeba ruseTSi, demokratiul
ruseTSi, romelmac sakuTari prezidenti airCia. aq
iqneba namdvili reformebi, rogorc saqarTveloSi da
baltiispireTSi. kavSirSi reformebi ar iqneba.
kiTxva – CexeT-slovakeTi „Ceteka“.
ori SekiTxva maqvs, pirveli – im procesTan daka-
vSirebiT, romelic amJamad mimdinareobs demokrati-
uli Zalebis gaerTianebis mizniT da aris mcdeloba
kavSiris masStabiT Seiqmnas erTiani demokratiuli
partia an kongresi. Tqveni SexedulebebiT, rogoria
sabWoTa kavSiris yofili respublikebis demokrati-
uli Zalebis gaerTianebis saukeTeso forma?
meore SekiTxva – apirebs Tu ara saqarTvelo uax-
loes momavalSi pirdapiri urTierTobebi daamyaros
aRmosavleT evropis qveynebTan, yofili socialis-
turi banakis qveynebTan, kerZod, CexeT-slovakeTTan
daamyaros politikuri da ekonomikuri kontaqtebi?
pasuxi – ra Tqma unda. Cven gvsurs pirdapiri kon-
taqtebi, magram bolo dromde isini: CexeT-slovake-
Ti, ungreTi da a.S. frTxilobdnen. vidre iq sabWoTa
jarebi iyo, pirdapir kavSirebze ar midiodnen. Cven
vgrZnobdiT maT SiSs, rom sabWoTa kavSirs SeiZleba
gadaefiqra da jarebi ukan daebrunebina. da vidre iq
Seuqcevadi, stabiluri ar gaxdeba damoukideblobisa
da jarebis gamoyvanis procesebi, realuri kavSirebi
ar gveqneba.
kiTxva – e.i. saqarTvelo elodeba raRac nabijebs
maTgan?
pasuxi – ra Tqma unda, Cven nabiji ukve gadavdgiT.
axla pasuxs maTgan veliT. magaliTad, ungreTisagan
miviReT pasuxi da gveqneba urTierTobebi. ase iqneba
albaT CexeT-slovakeTTanac.
kiTxva – ras ityviT Cems pirvel SekiTxvaze
demokratiul ZalTa SekavSirebis Sesaxeb?
231
pasuxi – demokratiul ZalTa gaerTianebisa jerje-
robiT ar mjera. aq xSirad demokratiiT spekulacias
ewevian, xolo realuri demokratia ar aris. magram
arsebobs demokratiis niRabs amofarebuli garkveu-
li Zalebi, romlebsac misi gamoyeneba SeuZliaT kom-
partiisa da socialisturi sistemis gadasarCenad.
ai, saqarTveloSi ase moxda: saqarTveloSi roca es
arCevnebi daviwyeT, Seqmnes demokratiuli gaerTiane-
ba, romelSic yofili komunistebic Sevidnen da kom-
partiaSi darCenili adamianebic. da isini gamodiod-
nen ara rogorc komunistebi, aramed, rogorc viRac
demokratebi. TavianT kavSirs daarqves „Tanxmobisa da
aRorZinebis kavSiri“. aq Sesulebi skkp platformaze
idgnen. ase rom, jer saqmem unda dagvanaxos. roca es
„demokratiuli“ Zalebi gaerTiandebian, maSin vnaxoT,
ras gaakeTeben da Semdeg getyviT daskvnas.
kiTxva – Tqven brZanebT, rom ssr kavSirSi aravi-
Tari reformebi ar mimdinareobs. Cven ki xSirad gve-
smis, rom ssr kavSiris xelisufalni atareben poli-
tikuri da ekonomikuri reformebis kurss. xom ver
gangvimartavT Tqvens pozicias?
pasuxi – reformebis Taobaze me mxolod SeZaxile-
bi mesmis, sxva araferi. me ver vnaxe am gancxadebebis
realuri Sedegebi. sinamdvileSi araferi ar icvle-
ba. ekonomikuri sistema igivea. ar arsebobs Tavisu-
fali sabazro ekonomika, ar aris privaticazia, ar
aris ekonomikisa da vaWrobis liberalizacia, kerZo
vaWroba. rogor SegviZlia ganvacxadoT, rom aq Sesa-
Zlebelia raime reformebi. Tumca deklaraciebi ki
gvesmis. lamazi deklaraciebi.
kiTxva – „taimsi“ londoni:
Tqven TqviT, rom miesalmebiT nazarbaevis wina-
dadebas centris gareSe 15 respublikis Sekrebis
Taobaze. xom ver gamoTqvamT varauds, ra Sedegi Sei-
Zleba am Sexvedram gamoiRos. rogori iqneba momavali
kavSiris mowyoba federaciuli, konfederaciuli Tu
232
sxva?
pasuxi – me vfiqrob, Sexvedra ukeTes urTierT-
gagebamde migviyvans, ukeTes kontaqtamde erebs Soris.
Tu es moxdeba centris, ase vTqvaT e.w. daxmarebisa da
provokaciebis gareSe. magaliTad, Cven amJamad kargi
kontaqtebi gvaqvs. erTmaneTs satelefono kavSiriT
vukavSirdebiT. saWiroebis SemTxvevaSi me vurekav
yazaxeTis prezidents, yirgizeTis prezidenti mireka-
vs me, azerbaijani mirekavs. me vurekav moldovas, lit-
vas, latvias da a.S. Cven ukve kontaqtebi gvaqvs da am
kontaqtebs Sedegebic moaqvs. roca aseTi oficialuri
Sexvedra iqneba da xels movawerT raime dokuments, es
urTierTobebi kidev ufro gaumjobesdeba. ase rom, me
mivesalmebi maT.
kiTxva – iqneba raime dokumenti xelmosawerad?
pasuxi – SesaZloa. vimedovneb, rom rodesac xe-
lSekruleba 9+1 CaiSleba – xelmowerili iqneba nam-
dvili dokumenti. magram jer 9+1 xelSekrulebam
marcxi unda ganicados da centris gareSe moxdes res-
publikebis Sekreba.
kiTxva – Tu SeiZleba erT-erT wina SekiTxvasTan
dakavSirebiT. ra rols asrulebs demokratiuli Za-
lebis gaerTianebaSi an gaerTianebuli demokratiuli
partiis SeqmnaSi eduard SevardnaZe?
pasuxi – amboben, rom SevardnaZem didi evolucia
ganicada, rom igi is eduard SevardnaZe aRar aris,
rac 15 wlis winaT iyo. Tavad ambobs ase da igives am-
boben maszec. magram me minda, rom amaSi saqmem damarw-
munos. me aseTi rwmena maSin gamiCndeba, roca Sevard-
naZe TviTon gaamJRavnebs sakuTar damokidebulebas
kompartiis mimarT, roca ityvis yvelafers, rogorc
aRsarebas, aRsarebas xalxisa da istoriis winaSe, Tu
ra moimoqmeda man saqarTveloSi, sadac is kompartiis
emisari iyo, mxolod maSin davujereb. vidre is dums,
arafers ambobs sakuTar warsulsa da Tavis kompar-
tiaze, vidre is mxolod laparakobs, rom demokrati-
233
is Seqmna surs, es me Zlier maeWvebs. jer TqviT, Tu ra
CaidineT kacobriobis da xalxis winaSe da mxolod
maSin dagijerebT. gakicxeT es warsuli Tundac ise,
rogorc xruSCovma gaakeTa. me, magaliTad, xruSCovisa
ufro mjera, vidre sxva liderebisa, Tundac imitom,
rom man guli gaxsna da aRsareba Tqva. Cemi azriT, igi
amisTvis pativiscemas imsaxurebs. maT ki ar surT sa-
kuTari warsulis Sesaxeb rame Tqvan. dae, komentarebi
sakuTar warsuls gaukeTon.
kiTxva – batono prezidento, TvliT Tu ara, rom
sazRvargareTis qveynebs, kerZod ungreTs SeuZlia
mxolod mxari dauWiros saqarTvelos swrafvas gax-
des damoukidebeli qveyana, radgan mas ar gaaCnia da-
moukidebeli saxelmwifosaTvis aucilebeli zogier-
Ti atributi? me nawilobriv geTanxmebiT, rom isini
ufrTxian, magram xom ar aris meti sicxade saWiro Sida
problemebSi, rogor gesaxebaT gza sruli damoukide-
blobisaken? rogoria es gza? sakuTari fuli, saku-
Tari armia da a.S.
pasuxi – ra Tqma unda, Cven vqmniT sakuTari fulis
sistemas, vqmniT armias. rac Seexeba sazRvrebs, amis ga-
keTeba Zalze rTulia, radgan amaSi xels sabWoTa kav-
Siri gviSlis. igi Zlier ereva Cvens sabaJo politika-
Si, surs SeinarCunos sakuTari sabaJo da ar gvaZlevs
Cveni sabaJos Seqmnis saSualebas. amis gamo mudmivi Wi-
dili gvaqvs ssr kavSirTan sabaJos gamo. magram Tqvenc
iciT, rom aRmosavleT evropis qveynebi arc Tu ise
damoukidebeli iyvnen sabWoTa kavSirisagan, da axlac
bevrad arian masze damokidebuli ekonomikurad. amas
albaT ganapirobebda iq sabWoTa jarebis yofna. axla
SeiZleba meti interesi gamoiCinon Cvens mimarT. un-
greTi ukve dainteresda. me piradi kontaqtebic maqvs
ungreTis prezidentTan. dagegmilia Cveni parlamen-
tis Tavmjdomaris viziti iq. SesaZlebelia, me Sevxvde
momavalSi ungreTis prezidents. es yovelive momav-
lis saqmea. mTavari ki isaa, dasavleTi darwmundes,
234
rom ssr kavSiri aRar warmoadgens misTvis saSiSroe-
bis faqtors, rogorc es aqamde iyo. albaT ase iqneba
xval. da amaSi aRar dainaxaven samxedro, politikur
da sxva saxis saSiSroebebs. ai maSin yvelaferi mogvar-
deba.
kiTxva – latvia „diena“:
gviTxariT, Tu SeiZleba, ra mniSvnelobas aniWebT
baltiis qveynebTan urTierTobas da rogor gesaxebaT
am urTierTobaTa perspeqtivebi?
pasuxi – baltiis qveynebTan Tavidanve SesaniSna-
vi urTierToba mqonda, mqonda pirdapiri kontaqte-
bi litvis, latviis, estoneTis moZraobebTan. magram
iqac arseboben Zalebi, romlebic xels uSlian am pro-
cesebs. magaliTad, Tqvenma gazeTma amas winaT Cems Ses-
axeb iseTi sicrue gamoaqveyna, rom mapatieT, Cems adg-
ilas sxva arc dagelaparakebodaT. arc acies da arc
acxeles, dabeWdes, TiTqosda gamsaxurdiam ganacxada
– solJenicini da saxarovi „sukis“ agentebi ariano. es
umsgavsobaa. Tqven yuri mokariT raRac Wors da pirda-
pir dabeWdeT. ase ar SeiZleba. aseTi moqmedebiT Tqven
xels uSliT saqarTvelosa da latvias Soris normal-
ur kontaqtebs. naxeT es gazeTi. Cven ufro meti angari-
Si unda gavuwioT erTmaneTs da safuZvlianad unda Se-
vamowmoT yovelgvari moaruli xmebi. magaliTad, Cven
arasodes ar davbeWdavT raime monaWors landsbergi-
sis an gorbunovis Sesaxeb, Cven erT beds qveSa varT da
amitom erTmaneTs angariSi unda gavuwioT.
kiTxva – SegiZliaT upasuxoT Cems meore SekiTxvas?
rogor gesaxebaT uaxlesi perspeqtivebi?
pasuxi – uaxlesi perspeqtivebi isaa, rom kiSinio-
vis forumSi monawileoben baltiis qveynebis warmo-
madgenlebi da yvela sakiTxs iq ganixilaven.
kiTxva – amboben, rom saqarTvelo natoSi Sesvlas
apirebso. marTalia es?
pasuxi – es sasaciloa.
kiTxva – „komsomolskaia pravdas“ korespondenti:
235
rogorc gavige, Tqven TvliT, rom kavSiris far-
glebSi demokratiuli gardaqmnebi SeuZlebelia.
aqedan gamomdinare, ori SekiTxva maqvs: niSnavs Tu
ara es, rom aseTi ram SesaZlebelia mxolod erovnu-
li TviTgamorkvevis safuZvelze da xom ar aris saSiS-
roeba movlenebis am scenariT ganviTarebis SemTxveva-
Si, SeiZleba ganmeordes iugoslaviis varianti – rac
Tqven Zlier gafiqrebT?
pasuxi – iciT, iugoslaviam marTlac Zalian cudi
magaliTi mogvca. magram ara mgonia, saqme aqamde mi-
vides. vidre ssr kavSiris xelisuflebis saTaveSi ar
movlen ZalauflebisaTvis mebrZoli reaqciuli Zale-
bi, rogorc magaliTad, deputatTa jgufi „soiuzi“ da
a.S. manamde aseTi safrTxe me mgoni ar arsebobs.
kiTxva – bulgareTis depeSaTa saagento:
Tqveni uaxloesi prognozi sabWoTa kavSirSi mov-
lenebis ganviTarebis Taobaze.
pasuxi – uaxloesi prognoziT, Tu ar moxdeba samxe-
dro gadatrialeba, Tu Zalauflebas ar Caigdeben xel-
Si bneli Zalebi, movlenebis ganviTareba aucileblad
demokratiuli iqneba. es centris rolis dakninebas
moitans da es roli simboluri gaxdeba. am simbolur
centrs aRar eqneba gadamwyveti mniSvneloba res-
publikebis gaTavisuflebis saqmeSi da vfiqrob, rom
respublikebis Tavisufleba Zalian axlosaa respub-
likebis, pirvel rigSi, ruseTis federaciis realuri
Tavisufleba, realuri damoukidebloba.
kiTxva – ra erqmeva am kavSirs?
pasuxi – es iqneba konfederaciis msgavsi ram. es
iqneba sruliad gansxvavebuli specifika, konfeder-
aciis aRiarebis gareSe. konfederacia de faqto, sinam-
dvileSi es mdgomareoba TiTqmis ukve arsebobs.
kiTxva – batono prezidento, SekiTxva enis codnis
Sesaxeb. Tu me ena ar vici, an Tu vinmem qarTuli ena ar
icis, is moqalaqeobas ver miiRebs?
pasuxi – es wesi moqmedebs maTTvis, vinc saqarT-
236
veloSi ar cxovrobs da momavalSi unda miiRos moqa-
laqeoba. yvela erovnebis adamiani, vinc saqarTveloSi
cxovrobs, miiRebs moqalaqeobas qarTuli enis codnis
miuxedavad. magram Tuki Tqven CamoxvalT CvenTan da
moindomebT saqarTvelos moqalaqeobas, Tqven unda is-
wavloT qarTuli. me mgoni, gasagebia ara?
kiTxva – da imaTma bavSvebma, vinc axla saqarTvelo-
Si cxovrobs, unda iswavlon qarTuli?
pasuxi – ra Tqma unda, unda iswavlon, maTi mS-
oblebi ukve mzad iqnebian aRiaron saxelmwifo ena da
bavSvebs qarTuli aswavlon. es saxelmwifo enaa. maT
unda gamoxaton erTguleba, unda aRiaron, rom arian
Cveni konstituciis erTguli da Tuki isini konstitu-
cias aRiareben, maT unda iswavlon qarTuli.
kiTxva – miscemT Tu ara moqalaqeobas imaT, vinc
saqarTvelos farglebs gareT aris wasuli?
pasuxi – Tu isini samSobloSi dabrundebian, Cven
mivcemT maT moqalaqeobas. ormagi moqalaqeoba, ro-
gorc wesi, ar gveqneba.
kiTxva – batono prezidento – riT SeiZleba aixsnas
is, rom Tqvenma mTavrobam SemoiRo erTgulebis fici?
sxva respublikebsa da qveynebSi aseTi ram ar aris.
pasuxi – zogierT qveyanas aqvs. CvenTvis es aucile-
belia, vinaidan CvenTan bevria iseTi, vinc mtrulad
aris ganwyobili da iaraRiT xelSi ibrZvis qarTve-
li xalxis winaaRmdeg. ewevian terors. amitom unda
gairkves: ginda iyo saqarTvelos moqalaqe? – pativi
eci Cvens konstitucias, Cvens kanonebs. xolo Tu
ityvis arao, me gebrZviT iaraRiT xelSio, miviRoT
aseTi moqalaqed? ras ityviT? es saSiSia. aravin ar
miiRebs aseTs. magaliTad, aSS-Si miscemen moqalaqeo-
bas erayel teroristebs? arasodes.
kiTxva – magram Tqven ar geSiniaT, rom es maso-
brivad gamoiwvevs moqalaqeobaze uaris Tqmas?
pasuxi – albaT SesaZlebelia, aseTebis ricxvi 50
000 iyos. iqneb, esec didi cifria, Tu gaviTvalis-
237
winebT, rom bevrma uari Tqva brZolis aseT meTodebze.
potenciurad maTi ricxvi, vinc ar cnobs saqarTvelos
konstitucias, saqarTvelos saxelmwifos, daaxloe-
biT 50 000-mdea.
kiTxva – Sedgeba Tu ara torez kulumbegovis pro-
cesi? ra braldebas uyenebT mas?
pasuxi – mokled mogaxsenebT: damtkicebulia, rom
is sCadioda sisxlis samarTlis danaSaulebs. hqon-
da adamianis mkvlelobis mcdeloba, Tavqve hkidebda,
awamebda, scemda xalxs. Tqven SegiZliaT miiRoT sa-
braldebo daskvna, da amis garda, aRvivebda erovneba-
Ta Soris SuRls, awyobda eTnokonfliqtebs.
kiTxva – rodis iyaviT Tqven ukanasknelad moskov-
Si?
pasuxi – ukanasknelad moskovSi viyavi, roca Sevxv-
di aSS-is saxelmwifo mdivans, beikers. es iyo am wlis
martSi.
kiTxva – manamde didi iyo Sualedi?
pasuxi – arcTu ise. 1988 wels me moskovSi Sevxvdi
Cexoslovakiis axlandel prezidents vaclav havels.
e.i. moskovSi mixdeba Camosvla ucxoel saxelmwifo
moRvaweebTan Sesaxvedrad. manamde Sevxvdi reigans.
sabWoTa oficialuri pirebi me ar mcnoben.
kiTxva – Tqven brZaneT, rom respublikebi male
miiReben damoukideblobas. rodis gaxdeba saqarTve-
lo sruliad damoukidebeli? rogoria Tqveni prog-
nozi?
pasuxi – 2 weli. Tqven agreTve mkiTxeT e.w. samx-
reT oseTisa da osuri problemebis Sesaxeb. unda
mogaxsenoT, rom Zalian bevri dezinformacia ibeWd-
eba rogorc sabWoTa, aseve sazRvargareTis presaSi.
me sagangebod moviwvie inguSeTis erovnuli moZrao-
bis lideri, damoukidebeli partiis „niispos“ Tavmj-
domare batoni isa kaZoevi – saxalxo deputati. minda,
rom masac misceT SekiTxvebi, rom inguSeTis xalxis
problemac iyos gaSuqebuli dasavleTis presaSi. es
238
problema Zlier uaxlovdeba saqarTvelos problema-
sac, vinaidan Cven gvaqvs analogiuri problemebi.
Tqven iciT, ras uSvrebian Cvens mosaxleobas osi eqs-
tremistebi? zustad igives sCadian isini inguSebis
mimarTac, igive agresia, iseTive Seviwroeba, terito-
riis xelyofa. batoni kaZoevi mogiTxrobT amis Sesax-
eb. es aris yofili politpatimari, romelmac sabWo-
Ta banakebSi bevri weli gaatara. (preskonferenciaze
inguSeTis yvela donis saxalxo deputatTa aRmaskomis
Tavmjdomarem batonma isa kaZoevma upasuxa Jurnal-
istebis SekiTxvebs).
zviad gamsaxurdia – isRa damrCenia, rom madlo-
ba gadagixadoT aq mobrZanebisaTvis da gTxovT, obi-
eqturad asaxoT yvelaferi is, rac am preskonferenci-
aze moismineT da ar iyos damaxinjebebi. es Cemi Txovnaa.
preskonferenciis dasasruls baton zviad gamsax-
urdiasa da Jurnalistebs Soris gaimarTa uSualo
saubari, romlis Semdegac batonma prezidentma Tx-
ovniT mimarTa Jurnalistebs – me gTxovT, presaSi da-
icvaT qarTveli deputati konstantine fircxalava,
romlis dapatimrebac surs centrs, unda ZaliT Caiy-
vanon moskovSi da gaasamarTlon. es is fircxalava gax-
lavT, gdlianisa da ivanovis komisiaSi rom iyo. Tqven
mis Sesaxeb mSrali informacia gaqvT. im komisiaSi
200 gamomZiebeli muSaobda, magram ratomRac mxolod
fircxalavas gasamarTleba surT. es aris saqarTvelos
namdvili diskriminacia.

pressamsaxuri, saqinformi.
saqarTvelos respublikis prezidentis zviad gamsaxurdias pre-

skonferencia moskovSi, 1991 wlis 3 ivliss // saqarTvelos respub-
lika. - 1991. - 11 ivlisi. - #135 (155). - 1,2 gv.
239
Savi zRis problemebisadmi miZRvnili
saerTaSoriso Sexvedris monawileebs
qarTveli xalxi, saqarTvelos respublikis xeli-

sufleba ukiduresad SeSfoTebili arian Sav zRvaze
Seqmnili umZimesi ekologiuri viTarebiT. wylis
gaWuWyianeba komunaluri da samSeneblo narCenebiT,
sanapiro zolis gadarecxva, zRvis ekosistemebis ga-
nadgureba, uJangbado gogirdwyalbadovani fenis
mateba namdvilad sagangaSo xdeba. Cven yvelani, Sav-
izRvispira saxelmwifoebi da xalxebi dRes realurad
aRmovCndiT im saSiSroebis winaSe, rom davkargoT Cve-
ni saerTo zRva, rogorc unikaluri cocxali sistema.
dRevandel mZime ekologiur mdgomareobaze Cvens
regionSi ueWvelad pasuxismgebelni arian is to-
talitaruli reJimebi, romlebic axlo warsulSi
batonobdnen TiTqmis yvela SavizRvispira saxelmwi-
foSi. amis TvalsaCino nimuSad, Tundac saqarTvelo
gamodgeba, sadac komunisturma momxmareblurma mid-
gomam saarsebo garemosadmi, bunebrivi resursebis
umowyalo da barbarosulma eqsploataciam sayovel-
Tao ekologiur krizisamde migviyvana.
raSi vxedavT Cven gamosavals? uwinaresad far-
TomasStabian saerTaSoriso TanamSromlobaSi, Ti-
Toeuli Cvenganis Zalebisa da SesaZleblobebis gaer-
TianebaSi. faqtia, rom verc erTi calke aRebuli
saxelmwifo ver SeZlebs marto SeeWidos am problemas.
am TvalsazrisiT metad mniSvnelovania, rom ara mx-
olod SavizRispira, aramed dunaispira qveynebmac
ikisron pasuxismgebloba Seqmnil viTarebasTan dakav-
SirebiT, CaerTon saerTaSoriso programebis ganxor-
cielebaSi.
Cven metad did mniSvnelobas vaniWebT kontaqtebis
ganviTarebas am mimarTulebiT ara mxolod samTavro-
bo, aramed arasamTavrobo donezec, sazogadoebrivi
organizaciebis monawileobas TanamSromlobis pro-
240
gramebis Camoyalibebasa da realizaciaSi. swored am-
itom mivesalmebiT baTumis Sexvedris monawileebs da
imeds gamovTqvamT, rom isini TavianT wvlils Seitanen
sazogadoebrivi azris mobilizaciaSi, konkretuli
samomavlo gegmebis dasaxvaSi.
saqarTvelo samomavlodac mzad aris umaspinZlos
nebismieri donis saerTaSoriso Sexvedras, romlis
mizani iqneba Savi zRis problemebis mogvareba, sa-
fuZvels Cauyris konkretuli iniciativebis ganxor-
cielebas.
mivesalmebiT Savi zRvis, rogorc mSvidobisa da
TanamSromlobis, ekologiuri usafrTxoebis zonis
ideas!

zviad gamsaxurdia
mimarTva : Savi zRis problemebisadmi miZRvnili saerTaSoriso

Sexvedris monawileebs / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respub-
lika. – 1991. - 13 ivlisi. - #136-137 (157). – 1gv.
241
baton a. muTalibovs
pativcemulo batono aiaz!

rogorc cnobilia belaqanis, kaxisa da zaqaTalis
raionebSi kompaqturad cxovroben azerbaijanis qarT-
veli erovnebis moqalaqeebi. Cveni qveynis farglebSic
aTasobiT azerbaijaneli cxovrobs. Cvens xalxs Soris
urTierTobis axali done gvinergavs imeds, rom ori
suverenuli saxelmwifos xelmZRvanelebi erToblivi
ZalisxmeviT yvelafers iRoneben, raTa maqsimalurad
xelSemwyobi pirobebi SevuqmnaT saqarTveloSi azer-
baijanelTa da azerbaijanSi qarTvelTa kulturuli
avtonomiis uzrunvelyofas.
vfiqrobT, rom istoriuli Zeglebis restavra-
cia, erovnuli skolis gaxsna, gazeTebis daarseba, mS-
obliur enaze radio da teleprogramebis gadacema,
kinofilmebis da SemoqmedebiTi koleqtivebis gacvla,
eqspediciebis gagzavna arqeologiuri gaTxrebis war-
moebisaTvis, folkloris SeswavlisaTvis – yovelive
es xels Seuwyobs Cven xalxebs Soris istoriulad ar-
sebuli Zmobisa da TnamSromlobis kavSiris ganmtkice-
bas.
Cveni monacemebiT, kaxis raionis sofel TofaxSi
ingreoda saxlebi, iCexeboda baRbi, gahyavdaT gze-
bi kompaqturad mcxovrebi qarTvelebis gancalkev-
ebis mizniT. xdeboda agreTve Tavdasxmebi adgilo-
briv mcxovreblebze, aviwroebdnen specialistebs
da gansakuTrebiT imaT, romlebmac ganaTleba miiRes
saqarTveloSi. adgilobrivi xelisuflebi xSirad
axorcielebdnen zemoxsenebuli raionebis blokadas
saqarTvelosagan maTi izolaciis mizniT. restavra-
cia sWirdeba istoriul Zeglebs kaxSi, qurmuxSi,
alaTemurSi, muSabaSi, leqartSi, aRdgena esaWiroeba
kaxis pirvel qarTul gimnazias... adgilobrivi mcx-
ovreblebi Txouloben gaixsnas mose janaSvilis saxe-
242
lobis muzeumi, sofel kaxingiloSi ki samusiko sko-
la. sasurveli iqneba, xeli ar SeuSalon saqarTvelos
umaRlesi ganaTlebis saministros da mecnierebaTa ak-
ademiis warmomadgenlebs aRniSnuli raionebis qarT-
vel mosaxleobasTan Tavisufal urTierTobaSi. qalaq
kaxSi mizanSewonili iqneba qarTuli damoukidebeli
gazeTis daarseba, zaqaTalis raionul gazeTSi ki
erTi gverdis gamoyofa musulmani qarTvelebisaTvis.
ar SeSveniT adgilobriv xelisufalT eklesiis msax-
urTa Seviwroebac. sofel alaTemuris mcxovreblebi
miapyroben yuradRebas moqmedi qimkombinatis ekolo-
giur saSiSroebas. sofel kaxingiloSi saavadmyofos
gaxsnas iTxoven. vfiqrobT agreTve, rom azerbaijan-
is Sinagan saqmeTa saministrom ar unda Seuqmnas dab-
rkolebebi Tqvens respublikaSi mcxovreb qarTvelebs
TavianTi erovnebis registraciaSi iseve, rogorc
baqoSi an TbilisSi binis gacvlis msurvelebs.
viziarebT ra SevqmnaT saWiro pirobebi Cvens
qveynebSi mcxovrebi erovnul umciresobaTa kul-
turuli da sulieri ganviTarebisaTvis, amiT mniS-
vnelovanwilad SevuwyobT xels Cveni saerTaSoriso
avtoritetis ganmtkicebas.

zviad gamsaxurdia
mimarTva : azerbaijanis respublikis prezidents baton a. muTali-

bovs / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 16 ivli-
si. - #138 (158). – 1gv.
243
azerbaijanis respublikis prezidentis
aiaz muTalibovisa da saqarTvelos
respublikis prezidentis
qarTveli JurnalistebisaTvis
1991 wlis 12 ivliss
– giorgi CokoSvili, saqarTvelos radio: gTxovT

orive prezidents, Tu SeiZleba, gviambeT Cvens respub-
likebs Soris dadebul xelSekrulebaze.
– zviad gamsaxurdia: mec minda ramdenime saityva
vTqva xelSekrulebaze. aq mocemulia Cveni momavali
urTierTobis zogadi principi, magram isini ganviTar-
deba da detalizebuli iqneba. momavalSi davdebT sxva
xelSekrulebebsac sxva dargebSi, es xelSekruleba
ki Seasrulebs fuZemdebel debulebaTa rols. me vi-
tyodi, es Cvens urTierTobaSi axali eris dasawyisia,
rameTu civilizebuli samyaro swored aseT nabijebs
moelis Cvengan. dasavleTs mobezrda konfliqtebi
kavkasiaSi. isini ismenen informaciebs mxolod kon-
fliqtebze, sisxlisRvraze. axla ki moismenen stabi-
lizaciis procesebze da es daaimedebs msoflios. vin
ar icis, rom centri saxels gvitexs msoflio sazoga-
doebis TvalSi. aseTi RonisZiebebiT ki Cven gavfan-
tavT im dezinformacias, romelic arsebobs. ase rom,
es uaRresad mniSvnelovani movlenaa.
– nana RvinefaZe, sakavSiro radiotelekompania:
ra RonisZiebebs mimarTvs orive saxelmwifos xelmZR-
vanelebi religiebisadmi, im erovnebaTa warmomadgen-
lebisadmi Tanasworuflebiani damokidebulebisaT-
vis, romlebic respublikis teritoriaze cxovroben?
me mxedvelobaSi myavs qarTvelebi, romlebic cxovro-
ben azerbaijanSi da azerbaijanelebi, romlebic cxov-
roben saqarTveloSi!
– zviad gamsaxurdia: yvelam viciT, rom totalita-
244
rizmis periodSi, azerbaijanSi irRveoda qarTveli
erovnuli umciresobebis uflebebi da es prezident-
ma aRiara, Cven aRvniSneT es da isic vTqviT, rom erT-
nairad unda vcemdeT pativs erovnul umciresobaTa
uflebebs – azerbaijanelTa uflebebs saqarTveloSi
da qarTvelebisas azerbaijanSi. iq aris problemebi
da prezidenti dagvpirda, rom es mdgomareoba gaum-
jobesdeba. prezidents gadaveci specialuri Txovna
amis gamo da imedi maqvs, ganxiluli iqneba am werilSi
mocemuli debulebani.
– vladimer gogolaSvili, saqarTvelos Sinagan
saqmeTa saministros pressamsaxuri: or mezobel saxel-
mwifos aqvs saerTo sazRvari – megobrobis sazRvari.
magram sazRvrebs aqvT TavianT problemebi, specifika.
xom ar gangixilavT isini? xom ar aris mizanSewonili
Sinagan saqmeTa organoebis saqmianobis koordinacia
sazRvarze imisTvis, rom Tavidan aviciloT moSurne-
Ta mxriv mosalodneli provokaciebi, xeli SevuSaloT
kriminalur elementebs narkotikebisa da iaraRis ga-
tanaSi?
– zviad gamsaxurdia: am problematikis gamo spe-
cialurad Seiqmneba komisia. axla ganvixileT zogad-
politikuri sakiTxebi. momavalSi iTanamSromleben
Sinagan saqmeTa organoebi. is xelSekruleba, romel-
ic Cven davdeT, karg safuZvels uqmnis swored aseT
TanamSromlobas da es aucilebelia, radgan, samwux-
arod, xdeba uaRresad usiamovno faqtebi am sferoSi.
– nodar brolaZe, „nezavisimaia gazeta“: Cvens So-
ris TanamSromloba rTul pirobebSi, centrisa da re-
spublikebis dapirispirebis pirobebSi mimdinareobs.
rogoria centris pozicia xelSekrulebisadmi, SesaZ-
lo reaqcia, xom ar Seqmnis igi dabrkolebebs?
– zviad gamsaxurdia: SemiZlia giTxraT, centrs
undoda, rom es molaparakeba misi egidiT gamarTu-
liyo, Tumca es oficialurad ar ganucxadebia, magram
SevamCnie mas raRac moqmedebani, romlebic miznad
245
isaxavs imas, rom molaparakeba CaSalos, raTa Semdeg
TviTon gamarTos molaparakeba, raTa stabilizaci-
is procesi mas mieweros. es axlac grZeldeba. ar min-
da yvelafris Tqma, magram, SesaZloa, arc ise Zalian
uxaria centrs, rom prezidenti muTalibovi CvenTan
Camovida, rom Cvens Soris mimdinareobs dialogi, xe-
lmowerilia SeTanxmebani. es maT ar moswonT. es ewi-
naaRmdegeba maTs interesebs. isini Cven gviyureben,
rogorc bavSvebs, romlebsac meurveoba unda gauwio.
ara mgonia, rom isini ar Seecdebian CaSalon sammxrivi
Sexvedra. amitomac unda gamoviCinoT SorsmWvrete-
loba da sibrZne, raTa winaaRmdegoba gavuwioT amas.
– irakli kenWoSvili: „jorjian mesenjeri“: rogor
ekidebiT, batono prezidento, SevardnaZis ideas, Se-
qmnas sabWoTa kavSirSi demokratiuli partia da ras
fiqrobT kavSiris momavalze? batono gamsaxurdia,
iqneba Tu ara xelmowerili analogiuri SeTanxmeba
somxeTTan? xom ar apirebs saqarTvelos xelmZRvanelo-
ba gamovides oficialuri gancxadebiT iugoslaviaSi
Seqmnili mdgomareobis gamo?
– zviad gamsaxurdia: Cven movelaparakeT baton ter
petrosians analogiuri Sexvedrisa da xelSekrulebis
moweris Tobaze. es iqneba amierkavkasiis samive res-
publikis momavali Sexvedris winamZRvari. rac Seexeba
iugoslavias – me ukve gamovTqvi Cemi azri sloveniaSi
mTavrobis jarebis SeWris Tobaze. axla ki vfiqrobT
sloveniis, rogorc damoukidebeli saxelmwifos cno-
baze.
– „nezavisimaia gazeta“: rogori SeiZleba iyos
TviTsrulyofis dabrkolebani, arc saqarTvelo, arc
azerbaijani xom wamyvani ekonomikuri, samxedro saxel-
mwifo ar aris? amas imitom gekiTxebiT, rom gavarkvio
ai ra – ras fiqrobT iugoslaviis mimarT dasavleTis
poziciasTan dakavSirebiT?
– zviad gamsaxurdia: is, rom Cven did rols ar
vasrulebT, sakvirveli ar aris. Cven viyaviT imperi-
246
is nawili, eqsploataciis sagani. axla ki TandaTano-
biT vaSenebT Cvens qveyanas da, iqneba, axlo momavalSi
gavxdeT kidec Zlieri saxelmwifoebi. rac Seexeba iu-
goslavias, is, rac iq xdeba, didi gakveTilia CvenTvis.
Cven unda vicodeT, rom dasavleTi uxalisod uWers
mxars damoukideblobis moZraobas, radgan eSinia pa-
tar-patara qveynebad saxelmwifos danawevrebisa, ra-
sac SeiZleba konfliqtebi da destabilizacia mohyves.
ai, ra aSinebs dasavleTs. amitom Cven unda vuCvenoT,
rom Cvens saxcelmwifoebs kavkasiaSi mSvidobisa da
stabilizaciis gziT gavuZRvebiT. Cven ar mivcemT amg-
vari konfliqtebis gaCaRebis uflebas. amitom aris
saWiro Cveni Zalisxmeva kavkasiaSi, kerZod, yarabaRSi
mSvidobis dasamyareblad.
– Tengiz grigalaSvili, saqinformi: orive
prezidenti daeTanxmeba imas, rom meoce saukunis dam-
levs axasiaTebs komunisturi ideologiis devalva-
cia. kiTxvas vusvam orive prezidents: rogor afasebT
msoflio komunisturi moZraobis perspeqtivebs?
– zviad gamsaxurdia: me ase gipasuxebT, komunistu-
ri moZraobani ukve aRar arsebobs msoflioSi. aris
ideebi, romlebsac mxars uWeren calkeuli adamianebi.
magram ufro metic, igi male ar iarsebebs ssr kavSir-
Sic. pirveli niSani es aris axali partiis Zieba, romel-
ic, Cemi azriT, mimdinareobs skkp centraluri komite-
tis xelmZRvanelobisagan da ara im pirovnebisagan,
romelmac wamoayena es idea da, me mgoni, warmoadgens
Semcvlel figuras, mas aqceven demokratad. Tumca igi
yovelTvis erTgulad emsaxureboda sabWoTa kavSiris
komunistur partias da dRes SeuZlebelia warmoidg-
ino, rom igi ar emsaxureboda mas. xolo sabWoTa kav-
Siris komunisturi partiis interesebi dRes – es aris
imaTi xsna, vinc saTaveSi udgas im partias da im impe-
rias, romelic man Seqmna. da es ganwirulia CasafuSa-
vad. komunisturi moZraobis pirveli katastrofa iyo
evrokomunizmis kraxi. kraxs ganicdis meore moZrao-
247
bac ssr kavSirSi, romelsac surs Seqmnas demokrati-
uli partia, romelic imoqmedebs sabWoTa kavSiris ko-
munisturi partiis interesebisaTvis.
– aiaz muTalibovi: Cvens saxelmwifos ukve ar-
aerTxel ganucdia samoqalaqo omi. RmerTma nu qnas,
rom es erTxel kidev moxdes.
– zviad gamsaxurdia: magram istoria Tavisas izams.
azerbaijanis respublikis prezidentis aiaz muTalibovisa da

skonferencia qarTveli JurnalistebisaTvis // saqarTvelos res-
publika. - 1991. - 18 ivlisi. - #139 (159). - 1,2gv.
248
baton aiaz muTalibovs
pativcemulo aiaz niazis Zev!

madlobas mogaxsenebT esoden gulTbili werilisa
da azerbaijanis respublikaSi Tavaziani miwvevisaT-
vis, riTac me aucileblad visargebleb uaxloes xans.
garwmunebT, rom qarTvelma xalxma, iseve rogorc
azerbaijanelma xalxmac, megobrobisa da keTilmezob-
lobis xelSekruleba aRiqva didi enTuziazmiT da
imis imediT, rom igi xels Seuwyobs Cvens respublikebs
Soris tradiciuli Zmobis ganmticebas da mTlianad
Cvens regionSi politikuri klimatis gajansaRebas.
vsargeblob SemTxveviT da vusurveb azerbaijanel
xalxs yovelive saukeTesos, bednierebas, mSvidobas da
ayvavebas.
pativiscemiT
zviad gamsaxurdia
azerbaijanis respublikis prezidents baton aiaz muTalibovs //

saqarTvelos respublika. - 1991. - 23 ivlisi. - #142 (162). – 1gv.
249
amierkavkasiis samxedro olqis sardals
general-polkovnik v.a. patrikievs
20 ivliss qalaq soxumSi, Semdeg ki 21 ivliss qalaq
TbilisSi ramdenime aTeuli samxedro mosamsaxure gaxda
masobrivi uwesrigobis organizatori.
saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministros cnobiT, sox-
umSi, ZiriTadad eseni iyvnen sadesanto-moieriSe batali-
onis oficrebi da proporSikebi, TbilisSi – saartilerio
saswavleblis kursantebi.
isargebles Ramis sibneliT da moqmedebdnen ra calkeul
jgufebad, samxedro mosamsaxureebi iWerdnen da scemdnen
gamvlel-gamomvlelT, daCeCqves aTeulobiT avtomanqana,
iWrebodnen dawesebulebebSi da arbevdnen moqalaqeTa sax-
lebs, daSavebulTa Soris arian qalebi da bavSvebi.
orive SemTxvevaSi, soxumSic da TbilisSic, mofaSiste
vaJbatonebi winaswar ganzraxviT Seuracxyofdnen moqalaqe-
Ta erovnul Rirsebas da patiosnebas.
saqarTvelos respublikis xelmZRvaneloba amierkavka-
siis samxedro olqis sardlobis yuradRebas miapyrobs imas,
rom calkeuli nawilebis pirad Semadgenlobas da zogier-
Ti saswavleblis kursantebs Soris dabalia samxedro dis-
ciplinis done, rac maT saSualebas aZlevs provokaciulad
gamoiwvion aseTi antihumanuri aqtebi.
saqarTvelos respublikis xelmZRvaneloba moiTxovs –
samxedro prokuraturam dauyovnebliv awarmoos gamoZieba,
gamoavlinos da dasajos samxedro mosamsaxureebi, romlebic
monawileobdnen sazogadoebrivi wesrigis darRvevaSi.
winaaRmdeg SemTxvevaSi, TviTnebobis zemoT aRniSnu-
li aqtisaTvis, moraluri da iuridiuli pasuxismgebloba
daekisreba amierkavkasiis samxedro olqis sardlobas.

zviad gamsaxurdia
amierkavkasiis samxedro olqis sardals general-polkovnik v.a.
patrikievs / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 24
ivlisi. - #143 (163). – 1gv.
250
CrdiloeT oseTis avtonomiuri
respublikis uzenaesi sabWos
Tavmjdomares a.x. galazovs
batono Tavmjdomarev!
rogorc cnobilia, qarTuli sazogadoebrioba
didad Sewuxebulia istoriuli Sida qarTlis ga-
Wianurebuli konfliqtiT, aris msxverpli, arian
ltolvilni, rogorc qarTvel ise os mosaxleobas
Soris. miuxedavad imisa, rom am bolo xans konfliq-
tis mSvidobiani mogvarebis gzebi daisaxa, garkveuli
Zalebi mainc cdiloben CaSalon yovelgvari molapa-
rakeba, romelic qarTul mxares yovelTvis hqonda,
da axlac amas eswrafvis. Cven, rogorc istoriulad
Camoyalibebulma mezobelma qveynebma, unda SevZloT
urTierTobis mogvareba da garkveuli drois Semdeg
keTilmezoblobis aRdgena. amas dResve unda Cavuyar-
oT safuZveli. bolSevikuri jarebis agresiis Semdeg,
rasac Tan mohyva saqarTvelos demokratiuli res-
publikis mTeli teritoriis okupacia, Seiqmna „samx-
reT oseTis avtonomiuri olqi“. 1922 wlis 20 aprils
saxalxo komisarTa sabWos #2 specialuri dekretiT
dazustda olqis politikuri statusi da terito-
ria, mis dedaqalaqad gamocxadda qalaqi cxinvali,
romelic maSin jer kidev qarTvelebiT iyo dasaxle-
buli. Semdeg, sxvadasxva dros, pirdapiri waqezebiT
da samxedro Zalis daxmarebiT cdilobdnen olqis
politikuri statusi SeecvalaT saqarTvelos respub-
likis teritoriuli mTlianobis darRvevis xarjze.
aseTi miswrafebis bolo gamovlineba iyo samxreT os-
eTis suverenitetis deklaracia, romelic 1990 wlis
20 seqtembers miiRo „samxreT oseTis avtonomiuri
olqis“ saxalxo deputatTa saolqo sabWom. imave dRes
gadawyda avtonomiuri olqi „samxreT oseTis sabWoTa
demokratiul respublikad“ gadaeqciaT. 1990 wlis 21
seqtembers uzenaesi sabWos prezidiumma Tavis dad-
genilebiT baTilad cno aRniSnuli aqtebi. miuxeda-
251
vad amisa 16 oqtombers „respublikis aRmasrulebeli
komiteti“ Seiqmna da arCevnebi dainiSna.
saqarTvelos respublikis uzenaesma sabWom 22
noembers es dadgenileba baTilad cno da osTa mxare
gaafTxila, rom pasuxismgebloba daekisreboda aseTi
aqciebisaTvis. magram 1990 wlis 9 dekembers yofili
„samxreT oseTis avtonomiuri olqis“ teritoriaze
mainc gaimarTa antikonstituciuri, ukanono arCev-
nebi, romelic saxelmwifos mTlianobis winaaRmdeg
iyo mimarTuli. ramdenadac saqarTvelos saxelmwifo
xelisufleba arasodes ar Seurigdeba misi terito-
riuli mTlianobis xelyofas, 1990 wlis 11 dekembers
saqarTvelos respublikis uzenaesma sabWom miiRo
dadgenileba „samxreT oseTis avtonomiuri olqis
gauqmebis Sesaxeb“, romelmac aRadgina istoriuli
samarTlianoba da Rirseuli pasuxi gasca imaT, vinc
saqarTvelos teritoriuli mTlianobis darRvevas
cdilobs. osTa mxaris Semdgomma moqmedebam provok-
aciulad gaamwvava konfliqti, romelic dRes gvaqvs.
saqarTvelo-oseTis Semdgom urTierTobas safuZvlad
unda daedos saqarTvelos respublikis, rogorc su-
verenuli saxelmwifos, teritoriuli mTlianobis
cnoba, romlis mTel teritoriazec vrceldeba saqa-
rTvelos uzenaesi sabWos da respublikis preziden-
tis kanonebisa da sxva normatiuli aqtebis moqmedeba.
dRes ki didad gasakviria is, rom osTa istoriul sam-
Soblos „CrdiloeT oseTis avtonomiur respublikas“
uwodeben. neba miboZeT SegaxsenoT, rom 1918 wlis
martSi, piatigorskSi, Tergispira xalxTa II yriloba-
ze gamocxadda Tergis sabWoTa respublika ruseTis
sfsr-is SemadgenlobaSi. 1918 wlis ianvar-Teberval-
Si oseTi xelT igdo denikinma, magram 1920 wlis mar-
tis miwuruls kvlav sabWoT xelisufleba damyarda.
1921 wels mTielTa assr SemadgenlobaSi Seiqmna vla-
dikavkazis (oseTis) okrugi. 1924 wlis 7 ivliss es
okrugi olqad, 1931 wlis dekemberSi ki avtonomiur
sabWoTa respublikad gadakeTda. marTlia am drois-
252
aTvis sabWoTa ruseTisagan okupirebul saqarTvelos
teritoriaze ukve arsebobda egrT wodebuli samx-
reT oseTis avtonomiuri olqi, magram istoriuli da
politikuri samarTlianobis aRdgenis Semdeg, roca
saqarTvelos kanonierma xelisuflebam gaauqma ucxo
saxelmwifos agresiis erT-erTi Sedegi, istoriuli
oseTis „Crdilo oseTad“ monaTla sxva ara aris ra, Tu
ara, istoriuli nonsensi. yovelive zemoTxsenebuli
erT-erTi yvelaze didi dabrkoleba iqneba Cvens Sem-
dgom urTierTobaSi da gTxovT momavalSi gaiTvalis-
winoT es Tqvens sakanonmdeblo saqmianobaSi.
batono Tavmjdomarev! Tu Cven savsebiT gvesmis
stiqiuri ubedurebis Sedegad dazaralebul Ta-
namoZmeTa daxmareba, romelsac Tqven uwevT, qarT-
veli xalxis gakvirvebas da ukidures aRSfoTebas
iwvevs, roca Tqven xels uwyobT TviTmarqvia „saolqo
komitetebs“, rac vimeoreb, abrkolebs viTarebis Sem-
dgom normalizacias. suverenuli saxelmwifo Tavisi
saSinao saqmeebSi Carevas ver Seurigdeba. amitom mov-
iTxov Tqvengan, aRadginoT Tqveni qveynis istoriuli
saxelwodeba – „oseTi“ nacvlad „CrdiloeT oseTisa“.
agreTve aRar cnoT ukanono „samxreT oseTis avtono-
miuri olqi“ da misi „saolqo komiteti“.
gTxovT Tqveni Semdgomi moqmedebisas gaiTvalis-
winoT Cveni winadadebani. darwmunebuli varT, rom,
Tu erTmaneTs SevuTanxmebT gonivrul moqmedebas er-
Toblivi ZalisxmeviT davZlevT dapirispirebas da
konfliqts. Tu dakmayofilda yovelive zemoTqmuli,
Cven SevZlebT iseTi keTilmezobluri urTierTobis
aRgenas, rogoris Rirsnic arian Cveni xalxebi da Cveni
saxelovani winaprebi.

zviad gamsaxurdia
CrdiloeT oseTis avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos Tav-
mjdomares a.x. galazovs / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respub-
lika. – 1991. - 27 ivlisi. - #146-147 (167). – 1gv.
253
somxeTis respublikis uzenaesi sabWos
Tavmjdomaris levon ter-petrosianisa da
somexi da qarTveli JurnalistebisaTvis

1991 wlis 27 ivliss
levon ter-petrosiani: es-es aris xeli movawereT

xelSekrulebas somxeTisa da saqarTvelos urTier-
Tobis Sesaxeb. vapirebT gavaRrmaoT da gavaZlieroT
saukuneTa manZilze cnobili keTilmezobluri da
megobruli urTierTobani Cvens xalxebsa da saxelm-
wifoebs Soris. odiTganve cnobilia, rom am TanamS-
romlobas, am megobrobas didi xnis tradiciebi aqvs,
romlebsac Cveni xalxebi saTuTad ufrTxildebian.
minda janmrTeloba vusurvo saqarTvelos respublik-
is prezidents zviad gamsaxurdias, qarTvel da somex
xalxebs. Cven gvaerTianebs didi megobrob. minda vu-
survo janmrTeloba da sikeTe saqarTveloSi mcxovreb
im somxebs, romlebsac TavianTi SromiT da gulmodg-
inebiT keTili wvlili SeaqvT misi ekonomikis ganmt-
kicebaSi. aq mcxovrebi somxebi - saqarTvelos namdvi-
li moqalaqeni arian, da maT pativi unda scen misTvis
damaxasiaTebel tradiciebs. gamovTqvam rwmenas, rom
Cveni saxelmwifoebi da xalxebi amravleben TanamSrom-
lobisa da siyvarulis tradiciebs, romlebsac vas-
rulebdiT istoriuli ganviTarebis xangrZlivi gzis
mTeli drois ganmavlobaSi.
kiTxva: batono ter-petrosian, ra mizans isaxavs
Tqveni CamobrZaneba saqarTveloSi? da meore - niSnavs
Tu ara Tqveni Casvla novo-ogoriovoSi, rogorc amas
mixeil gorbaCovis sityvebi mowmobs, somxeTis ganz-
raxvas, xeli moaweros axal samokavSireo xelSekrule-
bas? Tqven es uaryaviT, magram vis davujeroT? ras gve-
254
tyviT axal samokavSireo xelSekrulebaze? da kiTxva
saqarTvelos prezidents: batono zviad, rogor ganvi-
Tardeba somxeTisa da saqarTvelos urTierToba?
levon ter-petrosiani: Tqven sami SekiTxva damis-
viT. pirvels, vfiqrobT, ukve vupasuxe. saqarTveloSi,
TbilisSi Cemi Camosvlis mizani iyo somxeTisa da saqa-
rTvelos TanamSromlobis ZiriTadi principebis Tao-
baze xelSekrulebis dadeba. Cven soliduri, mtkice sa-
Zirkveli CavuyareT or Tavisufal saxelmwifos Soris
Semdgom nayofier, urTierTxelsayrel TanamSromlo-
bas. es pirveli. meore, novo-ogariovo. mogexsenebaT
Cemi praqtika: arasodes uari ar miTqvams federaciis
sabWos sxdomebSi monawileobaze, arasodes xelovnu-
rad ar gamimwvavebia viTareba arc centrTan da arc
sxva respublikebTan. Cven viciT Cveni saqme, mtkiced
davadeqiT damoukideblobis gzas, gamovacxadeT misi
miRwevis procesi da mtkiced vadgavarT sakuTar gezs.
magram amasTanave ar gvinda xelovnuri konfrontacia
arc erT partniorTan. yovelTvis vcdilobT normal-
uri partnioruli urTierTobani gvqondes rogorc
centrTan, ise yvela danarCen respublikasTan.
rogorc cnobilia, amas winaT ssr kavSiris uze-
naesma sabWom mimarTa eqvs respublikas, romlebmac
ganacxades, rom surT gamosvla ssr kavSiris Semad-
genlobidan, gamoinaxos raRac misaRebi formebi
centrTan da sxva respublikebTan TanamSromlobis
tradiciebis SesanarCuneblad. da marTlac, gvesmis,
rom damoukidebloba erTi momentis, erTi wuTis aqti
ar aris, es procesia. vvaraudobT, rom raki somxeT-
ma airCia damoukideblobis miRwevis gza sabWoTa
kanonebisa da sabWoTa konstituciis farglebSi, am-
itom saWiroa xuTwliani gardamavali periodi, ma-
Sasadame, unda gamoiZebnos gardamavali periodis am
xuTi wlis gamoyenebis raRac formebi. es is periodia,
romelic SesaZleblobas mogvcems ganvsazRvroT urT-
ierToba centrTanac da respublikebTanac, SevqmnaT
255
damoukideblobis realuri winamZRvrebi. Cven ar gam-
ovricxavT araviTar formas, vTqvaT, momaval kavSir-
Si somxeTis asocirebul wevrobasac. Cven imasac ki ar
gamovricxavT, rom somxeTma xeli moaweros samokav-
Sireo xelSekrulebas gardamavali periodisaTvis. es
variantebi jer kidev ixileba. ver vityvi, TiTqos isi-
ni misaRebi iyos centrisTvis, magram didi yuradRe-
biT ixilavs aseT variantebsac. ai yvelaferi is, ris
Tqmac SemiZlia. da mesame. rogor Seafasa gorbaCovma
es viziti? sxvadasxvagvarad. wavikiTxe „izvestiaSi“,
sadac man zustad asaxa Cveni pozicia am Sexvedraze. iq
vTqvi: somxeTis damokidebuleba momavali kavSirisad-
mi gairkveva mxolod referendumis Semdeg, romelic
21 seqtembers gaimarTeba.
zviad gamsaxurdia: somxeTTan urTierToba yov-
elTvis megobruli iyo. seriozuli winaaRmdegoba-
ni, seriozuli konfliqtebi Cven ar gvqonia da Tu
yofila gaugebrobis calkeuli faqtebi, yvelaferi
es mogvardeba. amas xels Seuwyobs momavali samTav-
robaTSoriso SeTanxmebac: daideba xelSekrulebani
sxva dargebSic, maT Soris ekonomikis sferoSi. ase
rom, yvela es RonisZieba kidev ufro gaaumjobesebs
Cvens urTierTobas, axal simaRleze aiyvans mas. Cveni
dRevandeli Sexvedra keTili dasawyisia, ori saxelm-
wifos urTierTobis keTili dasawyisi, romlebic da-
moukideblobis gzas adganan.
kiTxva: batono gamsaxurdia, rogor afasebT Tqven
da baton ter-petrosianis mier xelmoweril xe-
lSekrulebas?
zviad gamsaxurdia: es kargi xelSekrulebaa. mar-
Talia, cota ar iyos zogadi xasiaTisaa, magram jerje-
robiT sxvagvari ar SeiZleba iyos. es, SeiZleba iTqvas,
simboluri xelSekrulebaa, es aris momaval urTier-
TobaTa dasawyisi, romlebic aucileblad gadaiqceva
diplomatiur urTierTobebad. gveqneba diplomati-
uri warmomadgenlobani, romlebic, albaT, miiReben
256
saelCoTa rangs. yovelive amas safuZvels uqmnis xe-
lSekruleba. xelSekruleba dadebiTi movlenaa.
levon ter-petrosiani: me Cemi mxriv, minda davZi-
no: dRevandeli xelSekruleba, romelsac Zalian didi
mniSvneloba aqvs orive saxelmwifosaTvis, ukavSirde-
ba Cveni urTierTobis xvalindel dRes. navaraudevia
delegaciaTa gacvla, saelCoebis gaxsna, ekonomikuri,
socialuri da sxva urTierTobani. winaTac miTqvams,
rom ZvelTaganve somxeTisa da saqarTvelos saxelmwi-
foebs mtkice kavSirurTierToba hqondaT, igi dResac
grZeldeba. Cven ar gvaqvs sxva gza, garda amisa.
kiTxva: batono prezidento, jer kidev saqarTve-
los umaRles xelmZRvanelad Tqvens arCevamde, ar-
aerTgzis aRginiSnavT qarTveli da somexi erebis
saukunovani megobroba. me minda, rom mokled, oriode
sityviT, gviTxraT am konteqstiT - ra RonisZiebani
ganxorcieldeba somexi mosaxleobisaTvis kulturu-
li avtonomiis miniWebis dargSi da ra RonisZiebani
ganxorcieldeba, raTa uzrunvelvyoT saqarTvelos
teritoriaze arsebuli kulturis Zeglebis daculo-
ba?
zviad gamsaxurdia: somex erovnul umciresobas,
iseve rogorc yvela sxva umciresobas saqarTvelo-
Si, aqvs kulturuli avtonomia, ukve aqvs. Cven yovel
Rones vxmarobT, raTa kulturuli avtonomia Rr-
mavdebodes, farTovdebodes, viTardebodes, vqmniT
amisTvis sakanonmdeblo baziss. ase rom, verc erTi so-
mexi ver ityvis, TiTqos mas raRac problemebi hqondes
saqarTveloSi, TiTqos vinme ukrZalavdes ilaparakos
Tavis mSobliur enaze, gamoiyenos igi, rom ar aris
somxuri gazeTi, radiogadacemebi, skolebi, Teatrebi,
kulturuli saqmianobis yvela SesaZlo forma somx-
ebisaTvis saqarTveloSi xelmisawvdomia. aq cxovro-
ben mwerlebi, kulturis moRvaweebi. marTalia, aris
wvrilmani problemebi, magram isini ar momdinareobs
Cveni saxelmwifos politikidan. es problemebic ga-
257
daiWreba. ase rom, araviTari, vimeoreb, araviTari
problemebi somxebs ar eqnebaT.
kiTxva: batono ter-petrosian, rogor uyurebT
saqarTvelos respublikis prezidentis winadadebas
TbilisSi amierkavkasiis respublikis sami xelmZRvane-
lis Sexvedris Sesaxeb?
levon ter-petrosiani: Cven amaze visaubreT
pirispir Sexvedris drosac. Cveni delegaciebis mo-
laparakebis drosac, da SevTanxmdiT, rom sanam arse-
bobs axali iniciativa yarabaRis xelisuflebis ar-
amravalricxovani warmomadgenlebis mxridan - ukve
gaimarTa azerbaijanis xelmZRvanelobasTan yarabaRis
delegaciis pirveli Sexvedra - unda mivceT mas ganvi-
Tarebis SesaZlebloba. Tu warmatebiT ganviTardeba
es molaparakeba, iqneb saWiroc aRar gaxdes saqarT-
velos Suamavloba. xolo Semdeg, Tu es molaparakeba,
RmerTma nu qnas, isev CaiSala, Cven gamovnaxavT axal
politikur iniciativebs. am kalapotiT ganvixilavT
am sakiTxebsac.
kiTxva: rogor afasebT viTarebas axalqalaqis
raionSi? zogierTi monacemiT iq Seqmnilia ukanono
samxedro formirebani.
levon ter-petrosiani: es ambavi ar gamigonia. Ce-
mamde mosula cnobebi, rom qarTvel da somex mosax-
leobas Soris iyo raRac SuRli. darwmunebuli var,
rom es droebiTi siZneleebia, romlebic male unda ga-
daiWras. saqarTveloSi didi xnis mcxovrebma somxebma,
romlebmac, ukve vTqvi, pativi unda scen tradiciebsa
da saqarTvelos mier arCeul saxelmwifo gzas, unda
icxovron im tradiciebiT, im ganwyobilebiT, mimar-
TulebebiTa da miznebiT, romlebsac acxadebs qarTve-
li eri. somxebs saqarTveloSi adamianis uflebebTan
dakavSirebuli araviTari gadauWreli problema ara
aqvT. magram maT, ra Tqma unda, aqvT socialuri prob-
lemebi, romlebic unda gadaiWras. es savsebiT adami-
anuri, saarsebo problemebia, isini aris axalqalaqSic,
258
da gadaWras moiTxovs. me mwams, darwmunebuli var,
rom isini gadaiWreba im tradiciebisa da kanonebis Se-
sabamisad, romlebic saqarTveloSia miRebuli, im ada-
mianurobiT, romelic sCvevia saqarTvelos. mwams, rom
Cveni dRevandeli Sexvedra, saubari, xelSekruleba im
didi gzis dasawyisia, romelsac Cven vadgavarT.
kiTxva: somxeTis presaSi axlaxan gamoqveynda somx-
eTis eqvsi politikuri organizaciis gancxadeba, rom-
lebic mouwodeben xalxs xma miscen referendumze da-
moukideblobas. maT ar SeuerTdnen mxolod somxeTis
kompartia da organizacia „daSnakuciuni“. ramdenad
Zlieria somxeTis mosaxleobaze am organizaciis gav-
lena?
levon ter-petrosiani: dRes somxeTis sazogadoe-
ba demokratiulia. muSavdeba sxvadasxva gza, mimar-
Tuleba, Tvalsazrisi. arian adamianebi, romlebic
somxeTis damoukideblobis mimarT radikalurad ar-
ian ganwyobili, magram arian adamianebic, romlebsac
surT iaron im gziT, Tavisufleba da damoukidebloba
rom hqvia. xSirad modis yalbi informacia sazRvarga-
reTidan, rac gavlenas axdens sazogadoebis garkveul
nawilze. darwmunebuli varT, rom 21 seqtembers so-
mexi xalxi Tavisuflebisa da damoukideblobis gzas
airCevs. es Cveni survilia!
kiTxva: vTqvaT, somxeTma da saqarTvelom xeli ar
moaweres samokavSireo xelSekrulebas, xolo Cvenma
mezobelma azerbaijanma xeli moawera. rogor war-
mogidgeniaT urTierToba maT Soris?
levon ter-petrosiani: erTbaSad raRac re-
ceptebis SemoTavazeba SeuZlebelia, magram, radgan
rogorc saqarTvelo, ise somxeTic iRwvian damoukide-
blobisaTvis, ar apireben gawyviton yovelgvari urT-
ierToba rogorc saerTod kavSirTan - Tu igi SemorCa
- ise sxva respublikebTanac. me mgoni, am konteqstiT
SesaZlebelia yovelgvari urTierToba da TanamSrom-
loba azerbaijanTan, amas ar gamovricxav, es - erTi.
259
meore - ar gamovricxav, rom somxeTsa da saqarTvelo-
Si mimdinare procesebi adre Tu gvian daiwyeba azer-
baijanSic im reJimis pirobebSic, romelic amJamad
arsebobs. ase rom, es procesebi Seuqcevadia, yvela
respublika adre Tu gvian Caebmeba damoukideblobis
miRwevis procesSi.
redaqciisagan: preskonferenciis dros somexma

kolegebma Cven, qarTveli Jurnalistebi, gagvafrTx-
iles, rom somxuridan Zalze cudad iTargmneboda
niuansebi. baton ter-petrosianis azrebi zogjer
sakmarisad zustad ar gadmoicemoda. ra Tqma unda,
amis Semdeg SeiZleboda SemovfargluliyaviT mxolod
mokle informaciiT preskonferenciis Sesaxeb. magram,
viTvaliswinebT ra did interess gamarTuli molapar-
akebisadmi, mainc vaqveynebT preskonferenciis teqsts
da vcadeT maqsimalurad migveaxloebina igi origi-
nalisaTvis. rasakvirvelia, SeiZleba iyos gansxvaveba
imasTan, rac gamoqveyndeba somxur presaSi, magram, Cve-
ni mxriv, ar SegveZlo Cveni mkiTxvelebi dagvetovebina
ase Tu ise amomwuravi informaciis gareSe.
(saqinformi)
somxeTis respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris levon

ter-petrosianisa da saqarTvelos respublikis prezidentis
zviad gamsaxurdias preskonferencia : somexi da qarTveli Jur-
nalistebisaTvis 1991 wlis 27 ivliss // saqarTvelos respublika.
– 1991. – 1 agvisto. - #150 (170). – 1gv.
260
brZanebuleba
afxazeTis assr uzenaesi sabWos
prezidiumis 1991 wlis 20 ivlisis
brZanebulebis moqmedebis SeCerebis Sesaxeb
1991 wlis 20 ivliss afxazeTis assr uzenaesi

sabWos prezidiumma miiRo brZanebuleba „afxazeTis
assr uzenaesi sabWos deputatebis arCevnebis centra-
luri saarCevno komisiis Seqmnis Sesaxeb“.
afxazeTis uzenaesi sabWos prezidiumis Seqmnis
es aqti aSkarad ewinaaRmdegeba saqarTvelos respub-
likis konstitucias, moqmed kanonmdeblobasa da TviT
afxazeTis assr kanons „afxazeTis assr uzenaesi sabWos
arCevnebis Sesaxeb“.
centraluri saarCevno komisiis saerTo raode-
nobis or mesameds Seadgenen blok „soiuzis“ warmo-
madgenlebi. komisiis is cameti wevri soxumelia, ma-
Sin, roca mis SemadgenlobaSi yovlad usafuZvlod
ar SeuyvaniaT gulrifSis, oCamCirisa da soxumis
raionebis aRmaskomebis mier wardgenili kandida-
turebi. amis gamo dairRva afxazeTis assr saarCevno
kanonis me-20 muxlis moTxovna, romlis Tanaxmad cen-
traluri saarCevno komisia unda Camoyalibdes raio-
nuli da saqalaqo sabWoebis aRmaskomebis winadadeba-
Ta gaTvaliswinebiT.
afxazeTis assr uzenaesi sabWos prezidiumis
brZanebulebaTa Sedegad aSkarad diskriminaciul md-
gomareobaSi aRmoCnda afxazeTis qarTuli mosaxleo-
ba, misi saarCevno uflebebi araqarTvelebTan Sedare-
biT arafriT ar aris daculi, qarTvel amomrCevelTa
mdgomareobas isic amZimebs, rom afxazeTis kanonmde-
blobiT ar aris gansazRvruli centraluri saarCev-
no komisiis gadawyvetilebaTa gasaCivrebis wesi. yove-
live amis gamo darRveulia saqarTvelos respublikis
konstituciis 34-e muxlis debuleba, romelic adgens
261
saqarTvelos respublikaSi sxvadasxva erovnebis moqa-
laqeTa Tanaswori uflebebiT uzrunvelyofis prin-
cips.
afxazeTis assr xelisuflebis umaRlesi orga-
nos arCevnebis Catareba arademokratiulad, kanon-
mdeblobis uxeSi darRveviT Seqmnili centraluri
saarCevno komisiis mier amTaviTve ganapirobebs TviT
arCevnebis kanonsawinaaRmdego xasiaTs.
saqarTvelos respublikis konstituciis 121(4)-e
muxlis me-13 punqtis safuZvelze vadgen:
SeCerebul iqnes „afxazeTis assr uzenaesi sabWos
deputatTa arCevnebis centraluri saarCevno komisi-
is Seqmnis Sesaxeb afxazeTis uzenaesi sabWos prezid-
iumis 1991 wlis 20 ivlisis brZanebuleba, radgan igi
ewinaaRmdegeba saqarTvelos respublikis konstitu-
ciasa da moqmed kanonmdeblobas.

zviad gamsaxurdia
Tbilisi, 1991 wlis 5 agvisto.
brZanebuleba : afxazeTis assr uzenaesi sabWos prezidiumis 1991

wlis 20 ivlisis brZanebulebis moqmedebis SeCerebis Sesaxeb / gam-
saxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. – 6 agvisto. - #153
(173). – 2 gv.
262
brZanebuleba
afxazeTis assr konstituciis 92-e muxlis
me-14 punqtSi da 156-e muxlSi cvlilebebisa
da damatebebis Setanis Sesaxeb afxazeTis
assr 1991 wlis 9 ivlisis kanonis moqmedebis
SeCerebis Sesaxeb
1991 wlis 9 ivliss afxazeTis assr uzenaesma sabWom

miiRo kanoni afxazeTis assr konstituciis 92-e mux-
lis me-14 punqtSi da 156-e muxlSi cvlilebebisa da
damatebebis Sesaxeb, romlis Tanaxmad, „afxazeTis assr
prokurori iniSneba ssrk generaluri prokurorisa
da saqarTvelos respublikis generaluri prokuro-
ris TanxmobiT afxazeTis assr uzenaesi sabWos mier
da masve eqvemdebareba. kanonierebis Sesrulebisadmi
zedamxedvelobis ganxorcielebisas afxazeTis assr
prokurori eqvemdebareba ssrk generalur prokurors
da saqarTvelos generalur prokurors.
afxazeTis assr generaluri prokuroris moadg-
ileebs saqarTvelos generalur prokurorTan SeTanx-
mebiT, afxazeTis assr prokuroris wardginebiT niS-
navs afxazeTis assr uzenaesi sabWo.
afxazeTis assr raionebisa da qalaqebis
prokurorebs niSnavs afxazeTis assr prokurori saqa-
rTvelos generalur prokurorTan SeTanxmebiT“.
afxazeTis assr es kanoni ewinaaRmdegeba saqarT-
velos respublikis konstituciis 117-e muxls, rom-
lis Sesabamisad, „saqarTvelos respublikaSi Semava-
li avtonomiuri rspublikebis prokurorebs niSnavs
saqarTvelos respublikis generaluri prokurori
avtonomiuri respublikebis uzenaesi sabWos wardg-
inebiT.
263
saqarTvelos respublikis konstituciis 121 (4)
1. SeCerebul iqnes afxazeTis assr konstituciis

92-e muxlis me-14 punqtSi da 156-e muxlSi cvlilebebi-
sa da damatebebis Sesaxeb afxazeTis assr 1991 wlis 9
ivlisis kanonis moqmedeba, radganac ewinaaRmdegeba
saqarTvelos respublikis konstitucias.
2. saqarTvelos respublikis konstituciis 82-e

muxlis safuZvelze winadadeba mieces afxazeTis assr
uzenaes sabWos afxazeTis assr prokuroris, misi
moadgileebis, qalaqebisa da raionebis prokurorebis
daniSvnisas ixelmZRvanelon saqarTvelos respublik-
is konstituciis 177-e muxlis moTxovnebiT.

zviad gamsaxurdia
brZanebuleba : afxazeTis assr konstituciis 92-e muxlis me-14 pun-

qtSi da 156-e muxlSi cvlilebebisa da damatebebis Setanis Sesax-
eb afxazeTis assr 1991 wlis 9 ivlisis kanonis moqmedebis SeCere-
bis Sesaxeb / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. – 6
agvisto. - #153 (173). – 2 gv.
264
mimarTva samaCablos mosaxleobisadmi
Tanamemamuleno!
saqarTvelos yvela Rrma da mware Wriloba Sida qa-
rTlSia gaxsnili. marTalia aRsdga istoriuli kanon-
zomiereba, gavauqmeT ZaladobiT Sekowiwebuli olqi,
cxinvalis raioni gors davubruneT, yornisis raioni
– qarels, magram aRniSnul regionSi problemebi jer
kidev bevri gvaqvs, romelic saswrafod moiTxovs Cvens
mobilizebas da ara mxolod moralur Tanadgomas.
Cveni daulxinebeli yofa stiqiam kidev ufro
daamZima. ocdacxra aprilis miwisZvram, imereTze da
raWaze rom aRaraferi vTqvaT, Sida qarTlSi aseulo-
biT bina daangria da daaziana, xolo TxuTmeti ivnisis
ngrevam – aTasobiT Weri daaqcia.
arc oTx ivliss dagvindo stiqiam, kidev erTxel
mogvivlina gansacdeli, wina miwisZvrebs gadarCenili
sabolood gaanadgura.
rac yvelaze savalaloa, daiRupnen adamianebi.
sveri, qemerti, Zarwemi, kexvi, qurTa, xeiTi, qve-
mo aCabeTi, Warebi, qsuisi, disevi, awrisxevi, beloTi,
sacxeneTi, jojianT ubani, vanaTi... ai, arasruli sia im
soflebisa, romelTa nawili miwasTan aris gasworebu-
li...
me cifrsac mogaxsenebT, marto gorsa da goris
raionSi, ra Tqma unda, igulisxmeba SemoerTebuli cx-
invalis raionic, 4000-ze meti saxli Tavidanaa asaSen-
ebeli da SesakeTebeli.
mogexsenebaT, rom Cveni qveynis TiTqmis yvela
kuTxe-kunWuli Svelas moiTxovs. megobrebo, ar Sei-
Zleba saCxereli da kexveli kacis satkivari sxvadasx-
vagvarad gvawuxebdes, magram Sida qarTlis gasaWiri
mainc sxvaa da amis mizezi yvelam kargad viciT.
aqaurobas Cven vacxadebT aRmSeneblobiTi pro-
gramis nomer pirvel obieqtad. marTlia, yuradRe-
bas ar vaklebT stiqiiT dazaralebul soflebs,
265
gansakuTrebiT samaCablos Ria cis qveS darCenil mo-
saxleobas, programis gansaxorcieleblad veeberTe-
la samSeneblo kompleqsia dasaqmebuli, magram es ar
kmara, saWiroa respublikis qalaqebma da raionebma,
calkeulma organizaciebma gamonaxon saSualeba da
amoudgnen mSeneblebs mxarSi.
megobrebo, qudze kacis dro dagvidga, dazamTre-
bamde yvelanairad unda SevecadoT, rom arc erTi
ojaxi Ria cis qveS ar dagvrCes, axla gulgriloba,
mxolod sityviT qadili da gulxeldakrefa Ralatis
tolfasia.
Cven pirnaTelni unda viyoT gauTavebeli omiT, wy-
aldidobiT, miwisZvriT Sewuxebuli qarTvelobis wi-
naSe, vinc amdeni Tavsdamtydari ubedurebis miuxeda-
vad, mainc ar miatova mama-papuri kera.
isini gmirebi arian, megobrebo, gmirobas ki danax-
va da dafaseba unda, rasac, albaT, Cveni saerTo Zal-
isxmeviT gavakeTebT kidec.
aris kidev erTi sakiTxi, romelic TandaTan, mt-
kivneul problemad iqca: gorSi, TbilisSi, sxva qa-
laqebsa da raionebSi Tavmoyrilia ltolvilebis
didi jgufi.
ra Tqma unda, isini Tavisi nebiT ar ayrilan, daar-
bies, saxlebi dauwves, Seuracxyves, gamoaqcies... maT-
Tvis aravis araferi dauyvedrebia. mTeli saqarTve-
lo maTi samSobloa, magram mainc mZimea didxans sxvis
karze myofi adamianis xvedri... me ar minda am xvedrs
SeeCvios qarTveli kaci, Torem Cveni Sroma wyalSi Cai-
yreba.
amitom, vfiqrob, ltolvilebad mxolod qalaq cx-
invalisa da sofel gujabauris mosaxleoba unda miv-
iCnioT, isic mxolod qalebi da bavSvebi, danarCenebi
ki droa daubrundnen Tav-Tavis soflebs.
Tanamemamuleno, samaCablos qarTuli soflebidan
ltolvilebo, mixedeT Tqvens fuZes, Torem, rogorc
araerTxel momxdara, isev mova gadamTieli da Cven
266
kuTvnils daepatroneba.
RmerTma xom icis, aRaraferi dagvrCa dasakar-
gav-gasacemi, amitom, samaCabloSi dabrunebuli Ti-
Toeuli ojaxi saqarTvelosaTvis mtkice cixe-simagris
tolfasia.
cxinvalelo mamakacebo: dabejiTebiT gTxovT,
monawileoba miiRoT qarTuli soflebis aRdgena-aRo-
rZinebaSi, mama-papeuli miwa-wylis dacvaSi. xolo is,
vinc amas ar gaakeTebs, moRalated Seiracxeba.
yvelas unda gvaxsovdes, rom saqarTvelos bedi
dRes Sida qarTlSi wydeba.

zviad gamsaxurdia
mimarTva : samaCablos mosaxleobisadmi / gamsaxurdia z. // saqarT-

velos respublika. – 1991. - 6 agvisto. - #153 (173). – 1gv.
267
mimarTva
mSvidobisa da demokratiis msoflio
ligis kosta-rikis 23-e konferenciisadmi
pativcemulo konferenciis monawileno!

mogmarTavT saqarTvelos helsinkis kavSiris
saxeliT, rogorc misi Tavmjdomare da respublikis
prezidenti.
Cveni kavSiri Seiqmna 1976 wels, im dros, rodesac
iqmneboda helsinkis jgufebi sabWoTa kavSirSi. man ga-
moiara arnaxuli devnisa da Seviwroebis wlebi, misi
wevrebi araerTgzis iyvnen represirebuli, magram igi
mainc ganagrZobda brZolas adamianis uflebebisaTvis,
eris TavisuflebisaTvis, demokratiuli arCevnebis
damkvidrebisaTvis.
1990 wlis oqtomberSi Cven mivaRwieT demokrati-
ul arCevnebs. saqarTveloSi gavauqmeT komunisturi
reJimi da avirCieT pirveli mravalpartiuli parla-
menti sabWoTa kavSirSi, 1991 wlis 31 marts CavatareT
pirveli referendumi saqarTvelos damoukideblobis
sakiTxebze, xolo 1991 wlis 26 maiss – pirveli Tavisu-
fali arCevnebi prezidentisa, sadac me amirCies xmaTa
87 procentiT.
msurs gagiziaroT Cemi mosazrebebi helsinkis moZ-
raobis perspeqtivebze, mis amocanebze, vinaidan am moZ-
raobaSi Cabmuli var dRidan xelSekrulebis xelmower-
isa (1978 weli). patimrobaSi myofi helsinkis jgufebis
sxva wevrebTan erTad wardgenili viyavi nobelis mSvi-
dobis premiaze. upirveles yovlisa unda aRvniSnoT,
rom helsinkis moZraobis umTavres amocanad mimaCnia
imis Semowmeba, Tu rogor asrulebs sabWoTa kavSiri
1978 wels helsinkSi nakisr valdebulebebs, ramdenad
Seesabameba misi dRevandeli politika saerTaSoriso
samarTals, adamianis uflebaTa sayovelTao deklara-
cias, humanizmisa da demokratiis aRiarebul prin-
cipebs, aucilebelia agreTve Seswavla, Tu ramdenad
268
realuri perspeqtivebi aqvs sabWoTa kavSirSi da ra
unda gaakeTon dasavleTis qveynebma am reformis ganx-
orcilebisaTvis.
1985 wlidan, rodesac ssr kavSiris axalma komu-
nisturma xelmZRvanelobam gamoacxada „perestroika“,
misi moqmedebis sarbielad umTavresad sagareo poli-
tika iqca. samarTlianoba moiTxovs, rom aRiniSnos is
istoriuli cvlilebebi, romelic msoflioSi moxda –
berlinis kedlis dangreva da germaniis gaerTianeba.
aRmosavleT evropis qveynebidan sabWoTa kavSiris ga-
moyvana, varSavis paqtis daSla da sxva, mniSvnelovan-
wilad ukavSirdeba „perestroikas“, romelic gamoi-
wvia dasavleTis saxelmwifoebis, pirvel rigSi aSS-s
politikam sabWoTa kavSiris mimarT.
sabWoTa kavSiri Tavisi nebiT ar gardaqmnila, igi
aiZules daewyo „axali azrovneba“ sagareo politika-
Si. rac Seexeba ssrk saSinao politikas, aq ramdenadme
mniSvnelovani cvlilebebi ar momxdara: ssr kavSiris
ZaliT SenarCunebis cdebi, rac faqtobrivad aris im-
periis erTgvari gadaxaliseba da sxva araferi.
helsinkis moZraobis erT-erT umTavres amocanas
dRes, Cvenis azriT, unda warmoadgendes imis Semowme-
ba, Tu rogor Seasrula da asrulebs ssr kavSiri hel-
sinkis da venis daskvniTi dokumentebidan gamomdinare
valdebulebebs.
xsenebul dokumentebs fuZemdeblur principebad
daedo erisa da pirovnebis Tavisuflebis aRiareba.
qvemoT SevecdebiT davasabuToT, rom am principebis
realizaciaze ssr kavSirSi laparakic ki zedmetia.
eris Tavisufleba gulisxmobs mis TviTgamorkvevas,
sakuTari bedis ganmgeblobis uflebas. ssr kavSiris
xelmZRvaneloba ki ssrk-s teritoriaze mcxovreb da-
pyrobil erebs orad yofs: mTavrobisaTvis keTil-
saimedod da arakeTilsaimedod, meamboxed. magaliT-
ad, kavkasiaSi yvelaze diskriminirebulni qarTvelebi
da CeCen-inguSebi arian, privilegirebulni ki afxa-
269
zebi da osebi, vinaidan maT surT „samokavSireo xe-
lSekrulebaze“ xelis mowera. Sesabamisia mTavrobis
midgomac: meamboxe „urCi“ erebis winaaRmdeg mimdin-
areobs gamoucxadebeli omi yvela xerxis gamoyenebiT.
am xerxebis arsenali farToa:
a) respublikebSi iqmneba komunistebis mier in-
spirirebuli „interfrontebi“, romlebic gaafTrebu-
lad cdiloben gaaCaRon eTnokonfliqtebi, raTa krem-
ls mieces SeiaraRebuli Carevis sababi. es ukanaskneli,
ra Tqma unda, „Semrigeblis“ niRabs efareba, magram
misi CareviT mraval respublikaSi daiRvara udana-
Sulo adamianebis sisxli. amis magaliTebi uamravi
moipoveba: moldovaSi – gagauzTa da dnestrispire-
lTa „respublikebis“ Seqmna; baltiispireTSi – „rusu-
lenovani“ mosaxleobis „moTxovniT“ jarebis Seyvana;
saqarTveloSi – afxazi da osi separatistebis pirda-
piri SeiaraRebuli mxardaWera; somxeT-azerbaijanis
konfliqtis „regulireba“ da mravali sxva.
b) ekonomikuri blokada „urCi“ respublikebis
mimarT, rac gamoixateba ekonomikuri SeTanxmebebisa
da xelSekrulebebis calmxriv darRvevaSi, respub-
likebisaTvis gankuTvnili tvirTebis gagzavnis TviT-
nebur Seferxebebsa da akrZalvaSi, navTobis, gazis da
sxva nedleulis mowodebis Semcirebasa da SewyvetaSi
da a.S.
g) „sakdesis“ – sicruis imperiis am uzarmazari
manqanis meSveobiT ssr kavSirSi da sazRvargareT
tendenciuri, gayalbebuli informaciis gavrceleba
„urC“ respublikebSi mimdinare procesebis Sesaxeb.
demokratiulad arCeul respublikur mTavrobeb-
ze „birTvuli iaraRis Rilakebis“ dauflebis survi-
lis miwera, ciliswameba faSizmsa da diqtatorobaSi,
adamianis uflebaTa SezRudvaSi (da amas akeTebs re-
Jimi, romlisTvisac klasobrivi zizRi da kacTa kvla
ideologiur mizans warmoadgens). amave dros „bral-
debul“ xalxebs ara aqvT araviTari saSualeba, pasuxi
270
gascen maT sawinaaRmdegod mimarTul propagandas.
gansakuTrebiT arasaxarbielo mdgomareobaSia am mx-
riv saqarTvelo, romelic „samizned“ hyavT amoRebu-
li „sakdesis“ mier angaJirebul Jurnalistebs. Tu
yovelive amas davumatebT „ssrk-dan respublikebis
gasvlis Sesaxeb“ drakonul kanons, romelic sinamd-
vileSi argasvlis kanonia, mTeli sicxadiT davinaxavT
erTa TviTgamorkvevis sabWour models. adamianis
uflebebis sferoSi 1986 wlis Semdeg progresi ufro
moCvenebiTia, vidre realuri. es aris iZulebiTi lib-
eralizacia da ara Tanmimdevruli demokratizacia,
vinaidan ar arsebobs WeSmariti konstituciuri,
sakanonmdeblo cvlilebebi, romelTac unda dae-
fuZnon ZiriTadi uflebani da Tavisuflebani.
rogoria viTareba am mimarTulebiT damoukide-
blobisaTvis mebrZol respublikebSi, kerZod, saqa-
rTveloSi? miuxedavad am sazareli memkvidreobisa,
romelic dautova axal demokratiul xelisuflebas
komunisturma reJimma Tavisi mmarTvelobis 70 wlis
ganmavlobaSi, SesaZlebeli gaxda ramdenime mniSvnelo-
vani nabijis gadadgma. es aris moqalaqeobis kanoni,
romelic pirveli kiTxviT miiRo parlamentma da rome-
lic saqarTvelos moqalaqeebad aRiarebs yvelas, vinc
kanonis miRebis dRisaTvis cxovrobs saqarTveloSi
(nulovani varianti); erovnuli umciresobebis ufle-
bebis, maTi erovnul-kulturuli avtonomiis sruli
sakanonmdeblo garantia; axali ekonomikuri sistemis
dafuZneba, romelic amkvidrebs kerZo mewarmeobas da
Tavisufal bazars, ucxouri investiciebis dacvas;
pirovnuli Tavisuflebis garantia – momzadebuli
kanonebi presis Tavisuflebisa da partiebis Sesaxeb.
amas emateba saqarTvelos mSvidobiani iniciativa samx-
reT azerbaijanis konfliqtis mogvarebaSi, romelmac
kremlis winaaRmdegobis miuxedavad ukve gamoiRo
pirveli Sedegebi. ra Tqma unda, aravin amtkicebs, rom
dRes saqarTveloSi dasavleT evropis dari demokra-
271
tia sufevs – es arc SeiZleba ase iyos. aris Secdomebi,
ukandaxeva, magram kursi aRebulia demokratiisa da
Tavisuflebisaken.
gamomdinare ssr kavSirze zemoTqmulidan, imis
gaTvaliswinebiT, rom SeuZlebelia masStaburi da
Rrma reformebis gareSe helsinkis principebis gamar-
jvebaze fiqric ki, 1991 wlis konferenciebze yur-
adReba unda gamaxvildes Semdeg problemebze.
1). konstituciuri sakanonmdeblo bazisis Seqmna
ssrk-s demokratiuli reformebisaTvis, rac unda Sei-
cavdes:
a) erTa sruli TviTgamorkvevis garantias, imperi-
alizmisa da neokolonializmis aRmofxvras;
b) Tavisufali bazrisa da kerZo mewarmeobis prin-
cipebis sakanonmdeblo damkvidrebasa da realizacias;
g) emigraciisa da ojaxebis gaerTianebis sakiTxebis
mogvarebas saerTaSoriso samarTlis normebis mixed-
viT (sparseTSi mcxovrebi fereidneli qarTvelebis
kontaqtebi TavianT naTesavebTan saqarTveloSi: maT
ara aqvT miwer-moweris da telefoniT saubris ufle-
ba, ara Tu misvla-mosvlisa);
d) sareligio kanonmdeblobis demokratizacias.
eklesia kvlav SezRudulia da diskriminirebulia
Tavis uflebebSi, grZeldeba kompartiis kontroli
eklesiaze da uxeSi Careva saqmeebSi.
2) ekologiuri omis Sewyveta dapyrobili xalxebis
winaaRmdeg, e.i. maTi bunebis, miwis, haeris, wylisa da
wiaRiseulis barbarosuli eqsploataciisa da ganad-
gurebis Sewyveta.
3) erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobebis wi-
naaRmdeg teroris iniciatorebisa da Semsruleblebis
gasamarTleba sruli sajaroobis pirobebSi.
4. helsinkisa da venis daskvniTi dokumentebis cx-
ovrebaSi gatarebis SemmuSavebeli jgufebis oficial-
uri aRiareba, xelSeuxeblobis garantireba, dacva da
yovelgvari xelSewyoba. am problemebis gadaWrisaT-
272
vis saWiroa ganxorcielebis meqanizmis Seqmna, risTvi-
sac aucileblad migvaCnia: gaeros, evroparlamentis,
saerTaSoriso samarTaldamcavi organizaciebis mud-
mivi kontrolis daweseba ssrk-Si mimdinare proceseb-
ze, gansakuTrebiT eTnokonfliqtebze.
b) yofili ssrk-s respublikebis diplomatiuri
urTierTobebis damkvidreba dasavleTis qveynebTan;
g) sainformacio centrebis Seqmna dasavleTis
qveynebisa da respublikebis dedaqalaqebSi.
d) gaerosa da sxva organizaciebis eqspertTa mier
Seswavla saqarTveloSi, litvaSi, latviaSi da sxva
respublikebsa da qalaqebSi mSvidobiani demonstra-
ciebis darbevisa, eTnokonfliqtebis mowyobis, sxva
antihumanuri qmedebebisa da maTi Sedegebi.
daskvna
sabWoTa kavSiri ar gardaqmnila da verc gardai-
qmneba demokratiul, samarTlebriv saxelmwifod re-
aluri sakanonmdeblo, administraciuli da ekono-
mikuri reformebis ganxorcielebis gareSe, xolo am
reformebis ganxorcieleba SeuZlebelia, sanam misi
xelmZRvaneloba ebRuWeba dromoWul marqsizm-le-
ninizms. samarTlebriv normebze, sabazro ekonomika-
ze, adamianis uflebebze, pluralistur sistemaze,
demokratiaze laparakic ki zedmetia, vidre ssr ka-
vSirs marTavs korumpirebuli komunisturi mafia
da ara demokratiuli kanonebi. amitom erTaderTi
gamosavalia ssr kavSiris imperiuli struqturebis
sruli demontaJi da damoukidebeli demokratiuli
saxelmwifoebis daSla.
zviad gamsaxurdia
mimarTva : mSvidobisa da demokratiis msoflio ligis kosta-rikis
23-e konferenciisadmi / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika.
– 1991. - 9 agvisto. - #157 (177). – 1gv.
273
batonebo, pativcemulo stumrebo,

Zvirfaso Tanamemamuleno!
Cveni dRevandeli Sekrebis mizezi gaxlavT evro-

pis sportuli cxovrebis erTi umniSvnelovanesi mov-
lena – kontinentis uZlieres wyalmoTxilamureTa Ce-
mpionatis gaxsna. sportsmenebs, mwvrTnelebs, msajebs,
sportis funqcionerebs, ucxoel stumrebs, gulSemat-
kivrebs vulocav sportis am warmtaci saxeobis lamazi
dResaswaulis dawyebas. msurs vauwyo Cempionatis
monawileebs, rom maT fexi dadges uZvelesi da um-
didresi istoriisa da kulturis mqone qveynis miwaze,
ewvivnen stumarTmoyvareobiT ganTmul saqarTvelos
xalxs, uZvelesi kolxeTis miwaze, romlis dedaqalaqi
fazisia – dRevandeli foTi, romelic gulmxurvaled
miesalmeba yovel TqvenTgans! minda gauwyoT isic,
rom saqarTveloSi odiTgan uyvardaT sporti, pativs
miagebdnen aTletTa patiosan, raindul asparezobas.
SesaZloa, bevrma Cvenma stumarma ar icodes, rom saqa-
rTvelo didi sportuli tradiciebisa da potenciis
qveyanaa. amis dasturia olimpiadebSi, evropisa da
msoflio CempionatebSi mopovebuli uamravi jildo,
romlebiTac, garwmunebT, araerTi didi da mravalm-
ilioniani qveyana iamayebda. is, rom saqarTvelo spor-
tul rukaze bevrisTvis „uCinari qveyanaa“, sabWoTa im-
periis „damsaxurebaa“, yovlisSemryvneli imperiuli
Zala mudam cdilobda daeTrguna dapyrobili erebis
individualoba, CanasaxSive moespo Tavisuflebisak-
en, msoflio xalxTa TanaarsebobaSi damoukideblad
CarTvisaken swrafva. dRes saqarTvelo ibrZvis WeS-
mariti damoukideblobisaTvis, damoukideblobisaT-
vis ibrZvis qarTuli sportic, Tqven gmaspinZlobT
TvisuflebisaTvis mebrZoli qarTveli xalxi, romel-
ic evropis Cempionats ukavSirebs im imedsac, rom mTe-
274
li samyaros warmomadgenlebi SeigrZnoben, gaacnobi-
ereben Cveni miznebis samarTlianobasa da siwmindes.
dae, es Cempionati namdvil zeimad, qarTveli da ev-
ropeli xalxebis megobrobis zeimad iqces.
baton zviad gamsaxurdias sityva // saqarTvelos respublika. -

1991. - 17 agvisto. - #162 (182). – 1gv.
275
mTavaria, SevinarCunoT simSvide, wesrigi
da disci plina!
mimarTva
sabWoTa kavSiris sainformacio saSualebebis meS-

veobiT cnobili gaxda, rom janmrTelobis mdgomare-
obis gamo, mixeil gorbaCovis mier ssrk prezidentis
movaleobis Sesrulebis SeuZleblobasTan dakavSire-
biT, ssrk prezidentis movaleobis Sesrulebas 1991
wlis 19 agvistodan, ssrk konstituciis Sesabamis-
ad, Seudga ssrk vice-prezidenti genadi ianaevi. ga-
mocxadda sagangebo mdgomareoba sabWoTa kavSiris
calkeul adgilebSi, 6 Tvis vadiT, 1991 wlis 19 agvis-
tos 04 saaTidan, moskovis droiT. sagangebo mdgomare-
obis konkretuli regionebi miTiTebuli ar yofila.
Seiqmna ssrk-Si sagangebo mdgomareobis sagangebo
komiteti.
es gancxadebebi saqarTvelos xelisuflebisaTvis
moulodneli iyo. saqarTvelos respublikis prezi-
dents, saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos
prezidiumsa da saqarTvelos respublikis mTavrobas
miaCniaT, rom Seqmnil viTarebaSi mTavaria, Sevinar-
CunoT simSvide, wesrigi da disciplina.
mivmarTav saqarTvelos respublikis da avtonomi-
uri respublikebis xelisuflebis centralur da adg-
ilobriv organoebs, sazogadoebriv da politikur
organizaciebs, gaiTvaliswinon Seqmnili viTareba er-
Tiani, SeTanxmebuli moqmedebis aucilebloba.
mogiwodebT yvelas, viyoT samuSao adgilebze,
SevasruloT samsaxurebrivi movaleoba, ar avyveT
provokaciebs, ar davuSvaT TviTneburi moqmedeba.
davemorCiloT saqarTvelos xelisuflebis organoTa
gankargulebebs.
darwmunebuli varT, rom mxolod amgvarad Sev-
ZlebT Cvens respublikaSi samoqalaqo simSvidisa da
276
politikuri stabilurobis uzrunvelyofas.
imedia, saqarTvelos respublikis mosaxleoba ga-
moiCens maRal moqalaqeobriv Segnebulobasa da pasux-
ismgeblobas.
saqarTvelos respublikis prezidenti;

uzenaesi sabWos prezidiumi;
saqarTvelos respublikis mTavroba
Tbilisi. 1991 wlis 19 agvisto.
mimarTva : „mTavaria, SevinarCunoT simSvide, wesrigi da disci-

plina“ // respublika. – 1991. – 20 agvisto. - #29/62. – 1gv.
277
mimarTva
dasavleTis qveynebis xalxebisa da
mTavrobebisadmi
sabWoTa kavSirSi Seiqmna arastabiluri situacia,

romlis gakontroleba axlo momavalSi SesaZloa Seu-
Zlebeli gaxdes.
movlenaTa aseTi ganviTareba yovelTvis gardau-
valia totalitarul imperiaSi, sadac iwyeba didi
liberalizacia. aseTi movlenebis pirispir gadam-
wyveti mniSvneloba eniWeba dasavleTis saxelmwifoTa
principul pozicias, ukompromiso Sefasebas yovelive
imisa, rac xdeba, agreTve aqtiur diplomatiur Tu sx-
vagvar moqmedebas. dasavleTi ar unda iyos pasiuri
mayureblis rolSi. politikuri Sefaseba momxdari
gadatrialebisa Zalze rTulia, vinaidan jerjero-
biT ar aris naTeli namdvili gadatrialebaa es, Tu mx-
olod garigeba an Sou, romlisganac politikuri div-
idendebis miRebas mieltvian calkeuli saxelmwifo
liderebi.
mTavarze umTavresia dasavleTma mxari dauWiros
sabWoT kavSirSi mxolod xalxis mier arCeul xelisu-
flebas, demokratiis, pluralizmis damkvidrebas.
Seqmnili arastabiluri mdgomareoba, reaqciuli
Zalebis SesaZlo gamarjveba, safrTxes uqadis uwin-
ares yovlisa sabWoT kavSirSi Semaval im respub-
likebs, romlebic ibrZvian damoukideblobisaTvis,
TavisuflebisaTvis, da romelTac hyavT xalxis mier
arCeuli parlamenti da prezidenti. isini uSualo
samxedro agresiis safrTxis winaSe dganan. amitom me
movuwodeb dasavleTis mTavrobebs, uwinares yovlisa,
amerikis SeerTebul Statebs, saswrafod da gadaude-
blad de faqto da de iure cnon am respublikebis, maT
278
Soris saqarTvelos damoukidebloba da diplomatiu-
ri urTierToba daamyaron maTTan, raTa daicvan WeS-
maritad demokratiuli reformebis monapovari am
qveynebSi.
zviad gamsaxurdia
1991 wlis 20 agvisto.
mimarTva : dasavleTis qveynebis xalxebisa da mTavrobebisadmi /

gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 21agvisto. -
#163 (183). – 1gv.
279
moskovi
prezident b. elcins
rsfsr saxalxo deputatTa sagangebo sesias
gilocavT gamarjvebas. Semdgom warmatebebs vusurvebT
ruseTis sfs respublikis demokratiul Zalebs. gicxadebT
TanagrZnobas Tavisuflebis damcvelTa daRupvis gamo.
putCis pirvelive dRes saqarTveloSi gamogzavnes
iazovis moadgile armiis generali Juravliovi, romelmac
ramdenime ultimatumi wauyena saqarTvelos respublikis
xelmZRvanelobas da Seecada uxeSad Careuliyo Cveni res-
publikis saSinao saqmeebSi. samxedroebma kontroli dau-
weses aeroports, vagzlebs. cdilobdnen ganexorciele-
binaT manevrebi.
sabWoTa afxazeTis centralurma Zalebma da e.w. „samx-
reT oseTis“ TviTmarqvia xelisuflebma mTlianad dau-
Wires mxari TviTmarqvia sagangebo wesebis saxelmwifo
komitets, mas agreTve mxari dauWira saqarTvelos kom-
partiis centralurma komitetma, rac gamocxadebuli iyo
maT gazeT „cxovrebaSi“.
saqarTvelos prezidentma zviad gamsaxurdiam 20 agvis-
tos mouwoda dasavleTis qveynebs mxari daeWiraT ssr kav-
SirSi xalxis mier arCeuli yvela prezidentisa da parla-
mentisaTvis da aqtiurad daxmarebodnen samxedro agresiis
safrTxis Tavidan asacileblad.
saqarTvelos respublikis xelmZRvanelobas – prezi-
dentsa da parlaments erTi nabijiTac ar gadauxveviaT
TavianTi poziciebisaTvis da ar ucvniaT sagangebo wesebis
saxelmwifo komiteti da mTlianad uWerdnen mxars ruse-
Tis sfsr respublikis prezidents elcins da parlaments.

zviad gamsaxurdia,
uzenaesi sabWos prezidiumi
moskovi. prezident b. elcins. rsfsr saxalxo deputatTa sagangebo se-

sias / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 23 agvisto.
- #165 (185). – 1gv.
280
gancxadeba masobrivi informaciis
saSualebebisaTvis
saqarTvelos respublika mTel msofliosTan erTad

uaRresad gaxarebulia moskovis reaqciuli gadatri-
alebis CaSliT. rogorc prezidentma buSma ganacxada,
demokratiam kidev erTxel izeima, rac imis niSania, rom
sabWoTa imperiaSi Semaval xalxebs undaT, rom hqondeT
TavisTvis sasurveli mTavrobis arCevis ufleba da Ses-
aZlebloba. swored es miswrafeba Tavisuflebisa da
damoukideblobisaken unaTebs gzas saqarTvelosa da
sxva respublikebs, romelTac TviTon surT iyvnen saku-
Tari bed-iRblis gamgebelni.

zviad gamsaxurdia
gancxadeba masobrivi informaciis saSualebebisaTvis / gamsaxur-

dia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 23 agvisto. - #165 (185).
– 1gv.
281
gancxadeba
am dReebSi erovnuli gvardiis saxeliT TbilisSi
gavrcelda proklamacia, romelic miznad isaxavs saqa-
rTvelos respublikis prezidentisa da xelisuflebis
diskreditacias, kerZod, proklamaciis avtorebi
amtkiceben, TiTqos xelisuflebam gvardia „daSala“,
rac uxeSi ciliswameba da provokaciaa. sinamdvileSi
gvardia ki ar daiSala, mas mieca axali statusi gansa-
kuTrebuli daniSnulebis miliciis qvedanayofisa, rac
Seqmnili mwvave mdgomareobis gamo aucilebeli iyo
gvardiis dasacavad sabWoTa imperiuli jarebis mxriv
Tavdasxmisagan, riTac araorazrovnad imuqrebodnen
samxedroebi im dReebSi; garda amisa, amgvari reorgani-
zacia gvardiisa dagegmili iyo gacilebiT ufro adre.
brZanebulebaSi gvardiis daSla-gauqmebaze arafe-
ria naTqvami, oRond gvardias sWirdeba xelmZRvanelad
profesionali samxedro generali, winaaRmdeg SemTx-
vevaSi igi ver Seasrulebs Tavis maRal daniSnulebas,
masSi ar iqneba wesrigi da disciplina, riTac igi Sesa-
Zloa gadaiqces sazogadoebisaTvis saSiS Zalad.
ramdenadac gvardia eqvemdebareba uSualod prezi-
dents, me movuwodeb WeSmarit gvardielebs gatardnen
Sinagan saqmeTa saministroSi rogorc Sinagani jaris
warmomadgenlebi, miiRon tabeluri iaraRi, daemor-
Cilon xelmZRvanelobas da emsaxuron saqarTvelos
respublikis interesebs da ara calkeuli pirebis
gaumarTlebel ambiciebs.

zviad gamsaxurdia
Tbilisi. 1991 wlis 23 agvisto
z. // saqarTvelos respublika. – 1991. – 24 agvisto. - #166 (186). –
1gv.
282
brZanebuleba
saqarTvelos komunisturi partiis Sesaxeb
sabWoTa kavSirSi a.w. 19-21 agvistos komunisturi

putCis dReebSi saqarTvelos kompartiam mxari dauWi-
ra e.w. sagangebo mdgomareobis komitets. garda amisa
misi arseboba ewinaaRmdegeba saqarTvelos respub-
likis kanons moqalaqeTa politikuri gaerTianebis
Sesaxeb.
aqedan gamomdinare vadgen:
SeCerdes saqarTvelos komunisturi partiis moq-

medeba saqarTvelos mTel teritoriaze.

zviad gamsaxurdia
Tbilisi. 1991 wlis 26 agvisto
saqarTvelos respublikis prezidentis brZanebuleba saqarTve-

los komunisturi partiis Sesaxeb // saqarTvelos respublika. –
1991. – 27 agvisto. - #167 (187). – 2gv.
saqarTvelos respublikis prezidentis brZanebuleba saqarTve-

los komunisturi partiis Sesaxeb // respublika. – 1991. – 27 agvis-
to. - #30/63. - 2gv.
283
ruseTis sfs respublikis prezidents
baton b. elcins
sanam arsebobs sabWoTa kavSiris komunisturi

partia, saxelmwifo uSiSroebis komiteti, sakdesi
da sxva aseTi organizaciebi, agreTve iseTi sicruis
manqanebi, rogoric aris gazeTebi „komsomolskaia
pravda“, „krasnaia zvezda“ da maTni msgavsni, Tqveni
moZraoba ver daTrgunavs imperiis bnel Zalebs. miuxe-
davad imisa, rom ruseTis sfs respublikaSi gaimarj-
va demokratiam, saqarTvelosa da misi xelmZRvanelo-
bis winaaRmdeg uwindeburad grZeldeba sicruisa da
ciliswamebis gaafTrebuli kampania. kerZod, isini
dezinformacias awvdian sazogadoebriobas, TiTqos
me dameSalos gvardia, bralad mdeben lamis putCis
mimarT Semrigeblur damokidebulebas. da es im dros,
roca me imave dRes vamxile putCi dasavleTis qveynebis
mTavrobebisadmi Cems mimarTvaSi, sadac amas vuwode
reaqciuli Zalebis gamarjveba da movuwode maT mx-
ari daeWiraT ssr kavSirSi xalxis mier arCeuli yvela
prezidentisa da parlamentisTvis, miveci ramdenime
interviu, razec werda mTeli dasavleTis presa da ga-
dascemda televizia.
rac Seexeba gvardias, igi uwindeburad arsebobs
da masTan dakavSirebuli viTarebis Taobaze srul in-
formacias male miiRebT. gTxovT, nu daujerebT aseT
komkavSirul Worebs.
guliTadi salmiT
z. gamsaxurdia
ruseTis sfs respublikis prezidents baton b. elcins / gamsaxur-

dia z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 27 agvisto. - #167 (187)
- 1gv.
284
latviis respublikis uzenaesi sabWos
Tavmjdomares baton anatoli gorbunovs
latviis respublikis ministrTa sabWos
Tavmjdomares baton ivars gordmaniss
saqarTvelos respublikis xelmZRvanelobisa da

xalxis saxeliT gulwrfelad gilocavT Tqven da mTel
latviel xalxs ruseTis mier latviis saxelmwifo da-
moukideblobis cnobis RirsSesaniSnav faqts.
vusurvebT damoukidebel latviis respublikas
mTeli misi SemoqmedebiTi Zalebis gafurCqvnas Tavi-
suflebis naTeli cis qveS.

zviad gamsaxurdia
Tbilisi. 1991 wlis 25 agvisto.
latviis respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomares baton ana-

toli gorbunovs, latviis respublikis ministrTa sabWos Tavm-
jdomares baton ivars gordmaniss / gamsaxurdia z. // saqarTvelos
respublika. - 1991. - 27 agvisto. - #167 (187) - 1gv.
285
„keTilad dasrulda saqme, magram eWvebi
mainc rCeba“
saqarTvelos prezidents saeWvod miaCnia

gorbaCovis udanaSauloba putCSi
komunikeSi, romelic guSin gamoqveynda, momxdari

putCi Tqven miiCnieT, rogorc mizanscena, inscenire-
buli kremlis zogierTi lideris mier. ra gaZlevT
amis safuZvels?
- Zneli saTqmelia, ra moxda sinamdvileSi, ma-
gram miaqcieT yuradReba imas, Tu ra perspeqtivebi
gadauSala gorbaCovs am putCma. momxdarma ambavma
mas udidesi popularoba da ndoba mouxveWa. amJamad
mas didi Sansi aqvs gaimarjvos prezidentis arCevneb-
Si. swored es garemoeba mafiqrebinebs specialurad
SemuSavebuli inscenirebis SesaZleblobas, romlis
mizanic xalxis motyuebaa. ratom moxda, rom erTad-
erTi, vinc daapatimres, iyo gorbaCovis piradi mteri
gldiani. ratom es ar Seexo elcins an sxvebs? es yve-
laferi eWvs iwvevs.
SevardnaZis gancxadebam, sadac man eWvi gamoTqva im
WeSmarit rolze, romelic gorbaCovma gadatrialeba-
Si Seasrula, SesaZlebelia Tu ara gamoiwvios nomer
pirveli sabWoTa moqalaqis diskreditacia?
- ara, amJamad misi statusi inglisis dedoflis
statuss hgavs. Tanac, amas emateba dasavleTis mxridan
gaZlierebuli daxmarebis gazrdis perspeqtiva, rac
Zalian male unda moxdes. yvelaferi es Zalze warmtac
monaxazebs iRebs. magram modiT davelodoT imas, Tu
ra bedi eweva ianaevs. Tu daapatimres, gaasamarTles
da daxvrites, maSin es marTlac putCi yofila. Tu ase
ar moxda da patimrobisas sicocxles TviTmkvlelo-
biT daamTavrebs, an mZime avadmyofoba Seeyreba, maSin
cxadi gaxdeba, rom putCi inscenirebuli iyo. amas male
gavigebT.
286
imisda mixedviT, Tu rogori iqneba sabWoTa kavSir-
Si viTareba, rogor uyurebT Tqvens adgils am siste-
maSi? SesaZlebelia Tu ara am pirobebSi moaweroT
xeli axal xelSekrulebas?
- Tu es xelSekruleba axali iqneba, SesaZloa Cven
mas gavecnoT. nebismier SemTxvevaSi, abstraqciuli
cneba ssr kavSiri mTlianad iSleba, dezintegracias
ganicdis. Cven gvinda yvela respublikis damoukide-
bloba. amieridan aRar iqneba centris diqtatura,
konservatorebis mkacri kursi. sabWoTa kavSirSi Ses-
aZloa Seiqmnas raRac saerTo bazris msgavsi, romlis
saTaveSi iqneba SezRuduli uflebebis mqone preziden-
ti.
ra zomebi migaCniaT saWirod saqarTvelos damou-
kideblobis uzrunvelsayofad: swrafi privatizacia,
sakuTari fuli, qarTuli pasportebi, sazRvargareT
saelCoebi?
- rac Seexeba am ukanasknels, amisaTvis saWiroa
dasavleTma gvcnos; es male unda moxdes. rac Seexeba
fuls, - movWriT. amisTvis erTi weli gvWirdeba. mas
qarTuli saxeli eqneba - marCili. xolo privatizacia
jer patara sawarmoebsa da savaWroebs Seexeba, da ara
did qarxnebsa da fabrikebs.
rac Seexeba miwas?
- privatizacia ukve daiwyo.
magram miuxedavad amisa, kolmeurneobebis Tavmj-
domareebi rCebian.
- diax, sworia, magram kolmeurneobebis garkveu-
li nawili saxelmwifo fermebad iqca.
Tqven ixmareT sityva „desovetizacia“, es xom ar
niSnavs imas, rom es fermebi qarTuli saxelmwifos sa-
kuTrebad iqca?
- diax.
SesaZlebelia Tu ara axlo momavalSi amierkavkasi-
is erTianoba, romelsac Tqven eswrafviT?
- rasakvirvelia. kavkasiis sxva respublikebTan
287
kargi urTierToba gvaqvs. am urTierTobaSi Semrige-
bloba da stabiluroba sufevs. vimedovneb, rom vixi-
lavT amierkavkasias Tavisufali vaWrobis zonad.
demokratia gulisxmobs opozicias. is ekonomiku-
ri krizisi, romelic amJamad sabWoTa kavSirSi sufe-
vs, xom ar gamoiwvevs Zlieri xelis, avtoritarizmis
gamoCenas?
- wesrigi da disciplina aucilebelia. saqarTve-
loSi gvaqvs wesrigi, da amave dros, gvyavs opozici-
uri jgufebi. arsebobs legaluri opozicia, romlis
liberalizaciis programa Cven anarqiamde migviyvan-
da. aris komunisturi opozicia, romelic putCis mx-
ardaWeris Semdeg faqtobrivad daiSala. amas emateba
SeiaraRebuli danaSaulebrivi opozicia.
oseTis avtonomiur respublikaSi Setakebebi iyo.
axla ra viTarebaa?
- mTavari qalaqi cxinvali isev banditebis xel-
Sia. iq aris ukanono xelisufleba, romelsac aravi-
Tari avtoriteti ara aqvs. „soiuzis“ mier Seqmnilma
moZraobam qarTvelebi qalaqidan gaaZeva, amitom iyo,
rom am eqstremistebma sixaruliT dauWires mxari ga-
datrialebas.
ra elis gorbaCov-elcinis tandems?
- winaswarmetyveli ara var, mgram vici, rom gor-
baCovi amJamad sabWoTa kavSirSi Zalas aRar warmoad-
gens. rac Seexeba elcins, sasixaruloa, rom man didi
gamarjveba moipova. me mxars vuWer mis politikur
miznebs.
erik flamani
1991 weli. 31 agvisto
interviu : gazeT „figaros“ korespondentTan / gamsaxurdia z. //

saqarTvelos respublika. - 1991. – 31 agvisto - #170(190) – 3 gv.
288
gancxadeba saqarTveloSi adamianis
uflebaTa dacvis Sesaxeb
saqarTvelos respublika eTanxmeba msoflio

demokratiuli saxelmwifoebis Tvalsazrisss iseTi
axali msoflio mowyobis Sesaxeb, sadac mSvidobiani
Tanaarseboba da yvela adamianis uflebebi daculi
iqneba. es iqneba namdvili msoflio, sadac qveynebsa da
erebs Soris wamoWrili uTanxmoebebi mowesrigdeba
dialogis meSveobiT da ara Zalisa da muqaris gamoy-
enebiT.
am cota xnis win saqarTvelos mosaxleobam sab-
olood Tqva uari samocdaaTwlian monobaze da xma
misca damoukideblobasa da demokratias. man upiro-
bod dauWira mxari demokratiuli da suverenuli
sazogadoebis aRdgenas, romelic mezobel qveynebTan
wamoWril nebismier sadavo sakiTxs mSvidobiani gziT
moagvarebs. iq, sadac warmoiqmneba uTanxmoeba, Cveni
moTxovna martivia: davsxdeT sasaubrod, gavmarToT
dialogi ise, rogorc Tavisufal, erTmaneTis pativ-
ismcemel erebs Sehferis.
demokratiuli qveynebis msgavsad, Cvenc gvsurs
qveynad mSvidobisa da Tavisuflebis damkvidreba. am-
ave dros saqarTvelos respublika gamoTqvams imeds,
rom uaxloes momavalSi gaxdeba erTa msoflio Tana-
megobrobis sruluflebiani wevri.
saqarTveloSi saerTaSoriso normebTan sruli Se-
sabamisobiT ganuxrelad iqneba daculi yvela erovnu-
li umciresobis uflebebi. CvenTan mcxovreb erovnul
umciresobebs samegobrod vuwvdiT xels, movuwodebT
maT, rom monawileoba miiRon axali, demokratiuli
saqarTvelos SenebaSi, sadac gansxvavebuli rwmeni-
sa da Sexedulebebis moqalaqeni CvenTan erTad icx-
ovreben mSvidobianad da keTilmezoblurad. modiT,
momaval Taobebs ukeTesi da ufro bednieri momava-
289
li SevuqmnaT. dReidanve daviwyoT nebismieri sadavo
sakiTxis gulwrfel da mSvid viTarebaSi gadawyveta,
rac Semdgom urTierTdaaxloebis sawindari gaxdeba.
qarTveli eris swrafva Tavisuflebisa da
demokratiisaken gulisxmobs saqarTvelos respublik-
is yvela moqalaqis uflebaTa dacvas. Cveni principia
saerTaSoriso samarTlis normebis primati da vacxa-
debT, rom es normebi sruliad moqmedeben saqarTve-
los teritoriaze.
moskovs mivmarTavT, mogvces winswrafvis sa-
Sualeba, rogorc es keTil mezobelsa da partniors
Sehferis, raTa Cvens xalxebs ukeTesi cxovrebis sa-
Sualeba SevuqmnaT, viyoT kargi savaWro partniorebi
da davexmaroT erTmaneTs naTeli momavlis SeqmnaSi.
Tuki arsebobs raime uTanxmoebani, yovelgvari winas-
wari pirobis gareSe ganvixiloT isini. mxolod Tana-
bar, paritetul sawyisebze agebul dialogs SeuZlia
mogvces is pozitiuri Sedegi, romliTac Tanabrad
unda iyos dainteresebuli orive mxare.
yvelas vucxadebT – momavali naTeli da saimedoa.
visargebloT am mSvenieri SesaZleblobiT. dae,
diqtatura da Cagvra samudamod Secvalos demokra-
tiam da dialogma.

zviad gamsaxurdia
saqarTvelos respublikis prezidentis gancxadeba saqarTveloSi

adamianis uflebaTa dacvis Sesaxeb / gamsaxurdia z. // saqarTvelos
respublika. – 1991. - 3 seqtemberi. - #171-172 (192). – 1gv.
290
saqarTvelos prezidentis
pressamsaxuris gancxadeba
putCis kraxi saqarTveloSi
gazeT „dronis“ a.w. agvistos nomerSi gamoqveyn-

da saqarTvelos mTavrobis yofili Tavmjdomaris T.
siguas da yofili sagareo saqmeTa ministris g. xoStar-
ias werilebi, sadac isini Taviseburad xsnian Tanamde-
bobidan TavianTi gadayenebis mizezebs. pressamsaxuri
uflebamosilia ganacxados, rom maTi ganmartebani Ta-
vidan bolomde yalbia, miznad isaxavs maTi gadayenebis
namdvili mizezebis miCqmalvas da sazogadoebis dezo-
rientirebas.
T. sigua acxadebs, TiTqos mas uTanxmoeba hqonoda
prezidentTan imis gamo, rom prezidenti araprofe-
sionalur kadrebs aZlevda upiratesobas, xolo Tengiz
siguam, viTomdac, „mTeli akademia moiyvana mTavroba-
Si“. akademiisa ra mogaxsenoT, magram T. sigua Tavga-
modebiT icavda yoveli juris korumpirebul partiul
funqcionerebs mTavrobaSi da miuxedavad prezidentis
araerTgzisi moTxovnisa, ar gaaTavisufla komunistu-
ri periodis iseTi „moRvaweebi“, rogornic iyvnen o.
qviliTaia, g. beriZe, a. sanebliZe, d. qarTveliSvili
da sxvebi. ufro metic, maTSi xedavda igi mTavar das-
ayrdens prezidentis winaaRmdeg Seqmnil opoziciaSi.
„akademiidan mosul“ kadrebSi Tu ganaTlebis ministri
e. javeliZe igulisxmeba, es pirovneba prezidentma moi-
yvana mTavrobaSi da igi misi mxardaWeriT sargeblob-
da mudam. sxva „akademiidan mosul“ kadrebs mTavrobaSi
veravin daasaxelebs. universitetis profesori baqar
gigineiSvilic prezidentma daniSna T. siguas moadg-
iled.
mebaReobis Sesaxeb prezidentis brZanebulebis
arssac ayalibebs T. sigua da mas cxvariWamias ambavs
adarebs. sinamdvileSi cxvariWamiaSi SevardnaZem
291
xalxs ara marto nakveTebi CamoarTva, aramed aSenebu-
li saxlebic. prezidentis brZanebulebiT ki aravisT-
vis araferi CamourTmeviaT. saqme Seexo im nakveTebs,
romlebic wlebis manZilze upatronod aqvT mitovebu-
li mflobelebs, arc TviTon sargebloben da arc glexs
aZleven. mosavlis aRebaSi yairaTianobisken mowodebas
T. sigua „gankulakebis“ droindel praqtikas adarebs,
rac agreTve uxeSi gayalbebaa saqmis arsisa.
T. sigua atyuebs sazogadoebas, TiTqos saqarTve-
los xelisufleba ar apirebdes privatizacias, viTom
„ar icis“, rom privatizacias sWirdeba sakanonmdeblo
safuZveli, privatizaciis kanoni ki es-esaa miiRo par-
lamentma. miwis gadacema glexobisaTvis ki, aba, rogor
ganxorcieldeba, rodesac miwis kanoni jer ar gvaqvs,
rasac Tan mravali sirTule axlavs. aseve gancvifrebas
iwvevs T. siguas Tavdasxma prefeqturis institutze,
romlis momxredac Tavad gvevlineboda da arasodes
gaukritikebia es instituti. saocaria, rad Seicvala
misi damokidebuleba prefeqtebTan ase uecrad, Tanam-
debobidan gadayenebis Semdeg? saocaria, ra swrafad
gadavida e.w. kongresis poziciaze T. sigua skamis da-
kargvis Semdeg?
siyalbea imis gancxadebac, TiTqos saqarTvelos
prezidentis socializmis elementebis Semotanaze
uTqvams raime odesme T. siguas. rogorc Cans, ar gaug-
ia termini „konvergencia“, romelic axsena prezident-
ma, rac niSnavs ori sistemisaTvis damaxasiaTebeli
elementebis Serwymas, rac gardamaval periods axas-
iaTebs, vinaidan, sanam CvenSi Seiqmneba msxvili kapi-
talis kanonier mflobelTa fena, saxelmwifo xelidan
ver gauSvebs verc msxvil kapitals da verc sabazro
meqanizmebis marTvis iniciativas. aseTia gardamavali
periodis ekonomikis specifika, amitom saxelmwifo
kontrolis aucileblobaze laparakobs dRevandeli
litvac. nuTu igi socializmisken miiltvis?
Tu ramdenad marTalia T. sigua i. menaRriSvilis
sakiTxSi, amas TviT yofili ministris gancxadebidan
292
SeityobT uaxloes xanSi, amitom amaze sityvas aRar ga-
vagrZelebT.
absoluturad sicruea imis mtkiceba, TiTqos Ta-
TaristanTan raime politikur xelSekrulebaze an saqa-
rTvelos da TaTarstanis prezidentebis Sexvedraze
yofiliyos laparaki. amis Sesaxeb araviTari dokumenti
ar arsebobs da esec Cveni mtrebis mier gavrcelebuli
provokaciuli monaWoria.
T. sigua provokaciulad sdebs brals prezidents,
TiTqos igi gamovida kooperativebis, erToblivi
sawarmoebis, birJebis winaaRmdeg. sabednierod arse-
bobs Canaweri sesiaze prezidentis gamosvlisa, sadac
prezidentma Seutia iseT kooperativebs, romlebic
arafers ar awarmoeben da warmoadgenen parazitebs
saxelmwifo sasursaTo sawyobebisas, ris Sedegadac
iZarcveba xalxi. dacarielda maRaziebi. adamianebi ve-
Rar Rebuloben TavianT kuTvnils. mwarmoebel koop-
erativebs ki xelisufleba yovelTvis exmareboda. zo-
gierTi erToblivi sawarmo, marTlac, arafers aZlevs
respublikas zaralis garda. ai, Turme, ra moswonT
T. siguas da msgavsTa misTa: unda mivuSvaT Tavis neba-
ze saeWvo kooperativebi, komerciuli maRaziebi, er-
Toblivi sawarmoebi, vinaidan es saukeTeso gzaa mosax-
leobaSi ukmayofilebis daTesvisa, xalxis amxedrebisa
prezidentis politikis winaaRmdeg.
prezidentma araerTgzis gaafrTxila mTavroba,
aelagmaT komunisturi mafia, SeewyvitaT saqarTvelos
Zarcva, ukontrolod gadazidva nedleulisa, yovelg-
vari produqciisa, daewesebinaT nusxa gasatani saqon-
lisa, SeemowmebinaT barteruli garigebebi, magram
amaod. araerTgzis mouwodaT mieRoT mkacri zomebi
biujetis mzardi deficitis winaaRmdeg, ezrunaT mo-
saxleobis momaragebaze elementaruli produqtebiT,
magram, rogorc zemoT davinaxeT, maT swored sapirisp-
iro miznebi hqondaT. komunisturi mafia sabotaJs uw-
evda prezidents da saukeTeso mokavSire swored T.
siguaSi hpova, Tumc, nu viCqarebT, am aliansis Sesaxeb
293
daskvnas male mogvawodeben sagamomZieblo organoebi.
T. sigua da Zmani misni ukve didi xania miznad
isaxavdnen prezidentis diskreditacias, xalxSi misi
avtoritetis Selaxvas, raTa sabolood misi gadad-
gomis sakiTxi daeyenebinaT. amgvari moTxovnisaTvis
erTgvari niadagis Semzadeba iyo a.w. 16 agvistos mTav-
robis sxdomac, sadac T. sigua Seecada yazbegSi myofi
prezidentisaTvis Ziris gamoTxras, daayena sakiTxi
misi erTguli Tanamdebobis pirebis gadayenebisa da
samxedro ZaliT muqarac ki daayena, vinaidan hqonda
iluzia, rom prezidentis mier Seqmnili gvardia mis
putCs dauWerda mxars, raSic mwared motyuvda. axla
aTasgvari dezinformaciis gavrcelebiT cdilobs kva-
lis dafarvas, rac agreTve amaoa.
meore „simarTlis mRaRadebeli“ yofili sagareo
saqmeTa ministri g. xoStaria ar CamorCeba T. siguas dem-
agogiasa da provokaciebSi. igi iwyebs urcxvi tyuiliT,
TiTqos j. buSis moskovSi vizitis Semdeg prezident-
Tan mouvida konfliqti imis Taobaze, rom ar Semohqon-
da respublikaSi xorci, karaqi da sxva. sinamdvileSi
araviTari msgavsi konfliqti masTan ar hqonia da arc
arasodes uTxovia misTvis prezidents aseTi ram.
g. xoStariasTan saubrisas prezidentma mas ganucxa-
da, rom igi sakmaod ver erkveoda sagareo ekonomikasa
da biznesis sakiTxebSi, rac aucilebelia dRes saqarT-
velos gasvlisaTvis saerTaSoriso sarbielze. amasTan,
isic anbanuri WeSmaritebaa, rom sagareo saqmeTa minis-
tri sasurvelia iyos saerTaSoriso samarTlis mcodne
iuristi, Tumca arsebobs kidev mravali sxva mizezi g. xo-
Starias gadayenebisa, romelmac T. siguasTan daamyara
aliansi da faqtobrivi daumorCilebloba gamoucxada
prezidents. masTan SeuTanxmeblad dgamda mniSvnelo-
van politikur nabijebs, arasodes ar warmoudgenia
misTvis oficialuri angariSi ucxoeTSi vizitis Sesax-
eb, ar moumzadebia prezidentisaTvis viziti arc erT
qveyanaSi da niadag Tavisi da Tavisi meuRlis mogzau-
robaze zrunavda. magram mTavarze umTavresia is, rom
294
rasac uneblieT Tavad aRiarebs g. xoStaria: saqarTve-
los mterTan, renegat e. SevardnaZesTan urTierToba
prezidentis gareSe moskovSi, masTan Sexvedra da Cur-
Culi, SevardnaZis, besmertnixis, gorbaCovis emisarTan,
zurab wereTelTan aliansi, ramac bolos igi miiyvana
T. siguas „opoziciur“ putCistur banakSi. g. xoStar-
ia aRtacebas ver malavs e. SevardnaZiT da „aviwydeba“,
rom es kaci mTavar dabrkolebad qceula dRes saqarT-
velos saerTaSoriso diplomatiuri cnobis gzaze da
mTel Tavis avtoritetsa da gavlenas axmars mSobliu-
ri qveynisa da misi xelisuflebis diskreditacias, ro-
melsac igi „malaia rodinas“ uwodebs.
xoStaria-SevardnaZis gegmis mixedviT, saqarTve-
los prezidenti unda xleboda 9 aprilis, afxazeTisa
da samaCablos xocva-Jletis inspirator gorbaCovs,
mieca misTvis erTgulebis fici da imis garantia, rom
saqarTvelo arasodes Seuqmnida mas problemebs saSin-
ao da sagareo politikaSi. „sanam gorbaCovs ar Sex-
vdebi, buSi ar migiRebs“. ai, ras uCiCinebdnen prezi-
dents xoStaria da wereTeli SevardnaZis inspiraciiT.
ioli warmosadgenia, Tu viT Seilaxeboda saqarTvelos
prezidentis avtoriteti, amgvari nabiji rom gadaed-
ga.
amgvari aliansi gvafiqrebinebs, rom saqarTvelos
mTavrobaSi prezidentis winaaRmdeg Seqmnili opozici-
is fesvebi Sors, CrdiloeTisaken midis, iqiT, saidanac
SevardnaZis da msgavsTa misTaTvis „amodis mze“. magram
amgvarma uprincipo renegatebma, albaT, droa Seignon,
rom es mze maTTvisac da imperiisTvisac didi xania Caes-
vena.
1991 wlis 31 agvisto

saqarTvelos prezidentis pressamsaxuri
saqarTvelos prezidentis pressamsaxuris gancxadeba // saqarTve-

los respublika. – 1991. - 3 seqtemberi. - #171-172 (192). – 1gv.
295
brZaneba
erovnuli gvardiis yofilma sardalma T. kitovan-
ma Savnabadas teritoriaze ukanonod Sekriba gvar-
diis nawilebi, raTa isini CaiTrios antisaxelmwifoe-
briv putCSi, aqedan gamomdinare vbrZaneb:
gvardiis jariskacebma da oficrebma dato-
von Savnabada, daubrundnen qalaqis yazarmebs da
daelodon Cems brZanebas Semdgomi moqmedebisaTvis.

zviad gamsaxurdia
Tbilisi. 1991 wlis 9 seqtemberi.
brZaneba : gvardiis jariskacebisa da oficrebis mier Savnabadas

datovebis Sesaxeb / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. –
1991. – 10 seqtemberi. - #175 (195). - 1 gv.
296
brZanebuleba
saqarTvelos respublikis Tavdacvis
saministros Seqmnis Sesaxeb
Seiqmna saqarTvelos respublikis Tavdacvis samin-

istro.
daevalos saqarTvelos respublikis Tavdacvis
saministros:
- saqarTvelos respublikis erovnuli armiis Cam-
oyalibeba;
- saqarTvelos respublikis erovnuli gvardiis ma-
terialur-teqnikuri uzrunvelyofa.
erovnuli gvardia daeqvemdebaros uSualod saqa-
rTvelos prezidents.

zviad gamsaxurdia
Tbilisi. 1991 wlis 9 seqtemberi.
brZanebuleba : saqarTvelos respublikis Tavdacvis saministros

Seqmnis Sesaxeb / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991.
– 10 seqtemberi. - #175 (195). - 1 gv.
297
Sexvedra ucxoel JurnalistebTan
10 seqtembers saqarTvelos respublikis

prezidentma zviad gamsaxurdiam miiRo ucxoel Jur-
nalistTa didi jgufi da esaubra maT. presis sazR-
vargareTel JurnalistTa Soris iyvnen gazeT „vaSing-
ton-postis“ korespondenti devid remniki, si-en-enis
gadamRebi jgufi jil dogertis meTurobiT, si-bi-es-
is gadamRebi jgufi evropis qveynebSi mTavari kore-
spondentis Tomas fentonis xelmZRvnelobiT, iaponiis
gazeT „iomiuris“ moskoveli korespondenti komoti
akira da sxvebi.
ZiriTadi sakiTxebi, romelic ainteresebda maso-
brivi informaciis sazRvargareTis saSualebaTa yve-
la warmomadgenels, Seexeboda saqarTvelos respub-
likis dRevandel politikur viTarebas, uwinares
yovlisa, aqciebs, romelsac opozicia awyobs.
– sabednierod, – ganacxada zviad gamsaxurdiam, –
opozicia mcire jgufia, da sruliadac ar warmoad-
gens mTel qarTvel xalxs. Tavisi neba qarTvelma xalxma
gamoxata erTsulovnad, roca airCia kanonieri xeli-
sufleba, da yoveldRiurad amas gamoxatavs parlamen-
tis Senobis win am dReebSi mimdinare mitingebze.
kiTxvaze, apirebs Tu ara prezidenti miiRos mk-
acri zomebi opoziciis mimarT, gamsaxurdiam, Tavis
mxriv, sazRargareTel korespondents dausva kiTxva:
ras izamdnen maTi saxelmwifoebis mTavrobebi imis
sapasuxod, Tu Seecdebodnen ukanonod xelT egdoT
Senobebi qalaqis centrSi, gadaeketaT moZraoba, mo-
exdinaT viTarebis destabilizacia? magram mainc, ar
vapirebT gavumarToT kamaTi imaT, radgan Rrmad varT
darwmunebuli, rom es sulac ar aris namdvili poli-
tikuri opozicia. es aris pirTa jgufi, romelmac
miznad daisaxa, radac unda daujdes, saxeli gautexos
saqarTvelos kanonier xelisuflebas. am adamianebs,
romlebsac ara aqvT sakuTari politikuri platfor-
298
ma, xelT aZlevT SevardnaZis, igor iakovlevis da maT
msgavsTa „homo sovetikusi“, romlebic axdenen msof-
lio sazogadoebriobis dezorientacias saboloo da-
moukideblobisaTvis mebrZoli saqarTvelos realur
movlenaTa SefasebaSi.
kiTxvaze, daixura Tu ara opoziciuri gamocemebi,
prezidentma upasuxa, amgvari faqtebi ar yofila. gamo-
dis „droni“, „saqarTvelo“, „dedamiwa“ da sxvebi. saqa-
rTvelos televizia ekrans uTmobs opozicionerebs.
19-21 agvistos putCisadmi Tavisi damokidebulebis
Sesaxeb prezidentma Tqva, rom meore dResve man mou-
woda sazRvargareTis qveynebis xelmZRvanelebs mxari
dauWiron respublikaTa kanonier mTavrobebs put-
CistTa mier xelisuflebis arakonstituciurad xel-
Si Cagdebis pirobebSi.
Seexo ra gvardias, prezidentma miliciis daqve-
mdebarebaSi misi gadacema Seafasa strategiul xe-
rxad putCis pirobebSi da Tqva, rom gvardiis meti
nawili mxars uWers saqarTvelos kanonier mTavrobas,
da motyuebul ymawvilTa is mcire nawili, romelic
Savnabadaze iyo, Tavis yazarmebs ubrundeba.
dasasrul zviad gamsaxurdiam korespondentebs
ganucxada, rom igi sTxovda amerikel kongresmenebs,
axla ki sTxovs maT – nu darCebian gareSe meTvalyure-
Ta rolSi, gamogzavnon TavianTi warmomadgenlebi,
Jurnalistebi, raTa zereled ki ara, Rrmad Caswvdnen
mimdinare movlenebs, miscen maT politikuri Sefaseba,
mxari dauWiron qarTvel xalxs sruli damoukideblo-
bisaTvis brZolaSi.
saqinformi
Sexvedra ucxoel JurnalistebTan // saqarTvelos respublika. -

1991. - 11 seqtemberi. - #176 (196). – 1gv.
299
ruseTis sfsr prezidents
baton b.n. elcins
pativcemulo boris nikolozis Zev!

zogierTma garemoebam maiZula TqvenTvis momemar-
Ta weriliT. rogorc mogexsenebaT, 2 seqtembridan –
incidentis – TbilisSi respublikuri miliciisa da
demonstrantebis Setakebis dRidan, romlis Sedegad
tyviiT daiWra sami kaci, centralurma televiziam
da sabWoTa presam praqtikulad demokratiuli saqa-
rTvelos diskreditaciis kampania gaaCaRes. yovelive
es xdeba imis Sesaxeb Cemi gancxadebis miuxedavad, rom
saqarTvelos xelisuflebas ar gaucia momitingeTa
garekvis brZaneba da rom gamoZiebis damTavrebis Sem-
deg damnaSaveni, vinc unda iyvnen isini, pasuxisgeba-
Si miecemian.. axali ambebis satelevizio samsaxuris
programa, magaliTad, moqmedebs, „vremias“ programis
saukeTeso „tradiciebiT“, xan aCvenebs saqarTvelos
mTavrobis mxardamWeri mitingis kadrebs, da urTavs
mas komentarebs, rom es opoziciis mitingia, xan acxa-
debs, rom mosalodnelia erovnul gvardielTa Tav-
dasxma, xan iuwyeba, rom Tavdasxma ukve moxda – „arian
67 daWrili da daxocilebi“ da a.S. igive xerxebiT mo-
qmedebs ruseTis televiziac, kerZod – programa „ves-
ti“.
saqarTvelos respublika erovnuli saxelmwifoa
da gTxovT Tqveni kompetenciis farglebisa da Sesa-
Zleblobebis kvalobaze gavlena moaxdinoT antiqar-
Tul Zalebze, romlebic cdiloben ganxeTqileba Ca-
moagdon Cvens da demokratiul ruseTs Soris. sxvaTa
Soris, ruseTis deputatTa jgufma bralad damdo,
TiTqos ukoreqtod damemowmebinos Tqveni avtorite-
ti, rac winaswar ganzraxuli sicruea da xels uwyobs
saqarTvelos winaaRmdeg imave sainformacio oms.
ufro metic, ruseTis sfsr uzenaesi sabWos ada-
mianis uflebaTa da saerTaSoriso saqmeTa komitete-
300
bi da respublikaTSorisi urTierTobis qvekomiteti
winadadebas iZlevian, rom „albaT urigo ar iqneboda
gagveazrebina sakiTxi saqarTveloSi konfliqtis yve-
la zonaSi, ese igi mezobeli suverenuli saxelmwifos
teritoriaze sagangebo wesebis reJimis SemoRebis
Sesaxeb“.
batono prezidento!
Tqven icnobT Cvens pozicias, Cven erTmorwmune
ruseTTan namdvilad keTilmezobluri urTierTo-
bis damyarebis momxreni varT. xelSekruleba Cvens
qveynebs Soris saxelmwifoTaSorisi urTierTobis sa-
fuZvlebis Sesaxeb arsebiTad xelmosawerad mzad aris,
da moxaruli viqnebiT miviRoT ruseTis sfsr sagareo
saqmeTa ministri uaxloes dReebSi.
neba miboZeT dagarwmunoT, rom did pativs gcemT
piradad Tqven da ruseTis xelmZRvanelobas, rasac
Tqven meTaurobT.
saukeTeso survilebiT.

zviad gamsaxurdia
ruseTis sfsr prezidents baton b. n. elcins / gamsaxurdia z. //

saqarTvelos respublika. - 1991. - 14 seqtemberi. - #179 (199).- 1gv.
301
gamosvla saRamos sxdomaze 15 seqtembers
Zvirfaso megobrebo, me amdeni xania vismen Sefase-

bas im savalalo movlenisas, romelic moxda 2 seqtem-
bers da gaocebuli var erTi garemoebiT. aravis ar
gaxsenebia, ar gamouTqvams mosazreba, Tu vis winaaRm-
deg iyo es yovelive mimarTuli da vin dazaralda
yvelaze metad am savalalo incidentis Sedegad. amiT
yvelaze metad dazaralda respublikis prezidenti.
da me mgoni, arc Tu ise Zneli misaxvedria, rom es iyo
mimarTuli pirvel rigSi prezidentis winaaRmdeg da
Cveni xelisuflebis winaaRmdeg. rasakvirvelia, mTli-
anad parlamentisac, vinaidan Cven ganuyofeli nawili
varT. ai, amis ignorireba iwvevs Semdeg aTasgvari ver-
siebis gavrcelebas da elementaruli WeSmaritebebis
daviwyebas. ai, warmoidgineT, megobrebo, dRe, rode-
sac amerikis kongresis delegacia Camodis TbilisSi,
dro, rodesac me mas vxvdebi da masTan maqvs saubari,
am dros gaismis srola rusTavelis prospeqtze. ra
hqonda miznad dasaxuli yovelive amis Camdens da mom-
wyobs, gekiTxebiT me! me mgoni dResaviT naTelia, mego-
brebo, mzaddeboda cnoba Cveni qveynisa mravali ucxo
qveynebis mier, delegaciis Camosvla misadagebuli iyo
swored amasTan da ai, es unda CaSliliyo. nuTu amis
mixvedra ase Znelia, megobrebo? da miaRwies kidec.
nuTu ver xedavT, rom erTaderTi mizani yvelaferi
amisa iyo es. me imas ar vambob, rom es mxolod momitin-
geebidan modioda da mxolod im provokatorebidan,
romelTac iq moawyves eqscesebi. ara, megobrebo, me
mware simarTle unda vTqva. miliciaSi aris Cvendami
mtrulad ganwyobili Zalebi Semoparuli. es aSkaraa.
amaSi me ministric meTanxmeba, samwuxarod. ra dasama-
lia, es aris megobrebo, Cveni xelisuflebis arsebobis
mTeli tragedia, rom Cven movediT xelisuflebaSi da
dagvxvda wina xelisuflebis aparatidan igive mili-
cia da yvelaferi. ai, es aris, megobrebo. marTalia,
302
miliciam udidesi evolucia ganicada, gansakuTrebiT
9 aprilis Semdeg. Cveni arCevnebis Semdeg didi nawi-
li Cvens mxares aris, ar aris es dasamali, magram gana
vinmesTvis damalulia, rom iq mtruli Zalebi moqmede-
ben? Tundac imperiuli centris mier kargad warmar-
Tuli mtruli Zalebi? es xom Cven yvelam kargad vic-
iT, megobrebo, vinc icis ra mdgomareobaa iq. ai, amis
daviwyeba iwvevs ukve araswor Sefasebas movlenisas
da gadabralebas yovelive amisas xelisuflebaze.
e.i. nuTu xelisuflebam Tavis Tavs esrola tyvia? es
xom Cvens mimarT iyo nasroli tyvia, megobrebo, Cveni
prestiJis asafeTqeblad. amis mixvedra gana Znelia?
me magaliTad, im dRes, imave dRes Zalian tendenciu-
ri informacia momawodes yovelive momxdarze da mar-
Tali giTxraT, im saRamos gamovedi televiziiT da me
TviTon ar momwons is gamosvla imitom, rom ar mqonda
sruli informacia. ver miveci amas jerovani Sefaseba
maSin, magram axla vxedav, megobrebo, rac moxda am an-
alizis Semdeg. maqvs kidev faqtebi, romelsac aq jer
ver gamovamzeureb, Tavis droze es gamomzeurdeba da
gairkveva, rom es iyo Segnebulad mowyobili provoka-
cia Cems winaaRmdeg orive mxridan, rogorc miliciis
mxridan, aseve momitingeebis mxridan, romlebic Rrmad
var darwmunebuli, rom erTi centridan imarTebodnen
da erTi avtori hyavs yovelive amas. ai, aseTi aris Cemi
Sefaseba megobrebo da ra Sedegebs miaRwies, kargad
xedavT. is vaJbatonebi, es, e.w. opoziciis warmomad-
genlebi, romlebic televiziiT gamodian da provok-
aciul qadagebas ewevian, ariqa, xelisuflebam esrola
xalxs, ariqa, xelisuflebam es Caidinao, ai, swored
imaT wisqvilze asxamen wyals, vinc es yovelive moawyo.
ai, aseTi gaxlavT simarTle, megobrebo. me sagangebod
gamoviZieb, Cven ar unda gadavaWarboT, xalxisTvis ar
usroliaT, es marTalia. xalxisTvis namdvilad ar us-
roliaT, magram haerSi rom isroles, esec danaSaulia.
amitom me viTxov kategoriulad maT dasjas, megobre-
303
bo. imitom, rom srola mitingis dros, Tundac haer-
Si, es aris ukve danaSauli da es aris ukve sawindari
sisxlis daRvrisa, imitom, rom Cven viciT, rom qalaqi
iseTi ramea, Senobebi... arsebobs rekoSetiT moxvedri-
li tyvia da sxvaTa Soris, yvela, vinc aris tyviiT daW-
rili, rekoSetiT aris daWrili. me mgoni, amaSi b-ni
vaxtangi dameTanxmeba. ukve Cans es gamoZiebidan, ukve
Cans im pirebis Cvenebidan, vinc daiWra am dros. arc
erTi maTgani ar ambobs, rom vinmem naxa xalxis mimar-
TulebiT nasroli tyvia. modiT ai, es davimaxsovroT
kargad, magram haerSic srola rasakvirvelia, udide-
si danaSauli iyo da ai, Cven unda miviRoT yvela zome-
bi, rom damnaSaveni daisajon. es aris Cveni movaleoba.
magram amave dros modiT, kargad SevafasoT es mov-
lenebi da gamovavlinoT is Zalebi, romlebic Cven amas
gviwyoben Cvenive miliciis Signidan. ai, es aris mego-
brebo, Cemi Tvalsazrisi. da rac Seexeba imas, rom saqa-
rTvelos imiji Zalian gafuWda da amaSi yvelaferSi
prezidentia damnaSave, aviwydebaT ramxela dezin-
formaciis manqana ebrZvis prezidents da ebrZvis saqa-
rTvelos. ai, es vaJbatonebi, amas viTomda iviwyeben. ki
ar iviwyeben, Segnebulad iviwyeben. ai, es gaixsenon da
swored im manqanam, dezinformaciis im manqanam Sesan-
iSnavad gamoiyena TviT im centris mierve mowyobili
es provokacia, megobrebo, magram arc isea saqme, dasav-
leTis presaSi da dasavleTis sazogadoebaSi amas ar-
aerTgvarovani Sefaseba aqvs da maTgan saRi Sefasebac
aris am movlenebisa da swored isic aris naTqvami,
rom es SesaZloa yofiliyo provokacia prezidentis
winaaRmdeg. ai, megobrebo, Tu es komisia Seiqmneba da,
rasakvirvelia, Seiqmneba, misi mTavari mizani unda
iyos gamoikvlios, ra meqanizmiT moxda am incidentis
provocireba Cems winaaRmdeg. ai, aseTi saSineli nabi-
jis gadadgma, rasakvirvelia, unda SeviyvanoT kompe-
tenturi xalxi, magram wylis amRvrevi xalxic ar unda
iyos, megobrebo, iciT? aq bevri aamRvrevs wyals. xom
304
xedavT, mTavari tendenciaa is, rom es gamoiyenon Cvens
winaaRmdeg da me ar minda, rom Cveni e.w. opozicia,
megobrebo, aRmoCndes brma iaraRi mtris xelSi, ro-
melic esoden gaaqtiurda bolo xanebSi. megobrebo,
dRevandeli situacia saqarTveloSi Zalian magonebs
1918-21 wlebis situacias, Zalian magonebs. maSinac
moskovs gadaxvewili moRalate qarTvelebi marTvd-
nen yvelafers. isini qmnidnen aq TavianT dasayrden
jgufebs viTomdac amboxebis, viTomdac revoluciis,
viTomdac ajanyebis mizniT. awyobdnen aq analogiur
provokaciebs, yovelive amiT Seuqmnes bazisi jaris
Semoyvanas da saqarTvelos aneqsias. ai, am meore aneq-
sias amzadeben megobrebo, moskovSi gadaxvewili Cveni
moRalate Tanamemamuleni da amaze gavaxiloT Tvali.
amaze gavaxiloT Tvali da am opozicias avuxiloT
Tvali, nu gadaiqceva maT saTamaSo Tojinad da maT
marionetad. ai, es mindoda meTva, megobrebo.
demokratiis winaaRmdeg aravin ar aris, magram
vinc ar eTanxmeba im azrs, rom demokratia aris swored
kanonebis uzenaesoba, xalxis mier aprobirebuli
kanonebis uzenaesoba da xalxis mier arCeuli xelisu-
flebis uzenaesoba, is ukve demokratias urevs anarqi-
aSi. da demokratia megobrebo, centralur prospeq-
tze nagvis dayriT ar gamoixateba. ar gamoixateba
arc xulignobiT, arc mtvreviT, arc lanZRva-ginebiT,
megobrebo. demokratia aris is, rasac Cven vaSenebT da
avaSenebT aucileblad didi warmatebiT. gmadlobT.
gamosvla saRamos sxdomaze 15 seqtembers / gamsaxurdia z. // saqa-

rTvelos respublika. - 1991. – 17 seqtemberi. - #180 (200). – 1gv.
305
saqarTvelos respublikis uzenaesi
sabWos sesiaze (15 seqtemberi)
Cven gaRiarebT rogorc saparlamento opozicias,

sxva opozicias Cven ar vcnobT da igi arc arsebobs. me
mgonia, dameTanxmebiT da albaT demokratiis arsi Ce-
mze ukeT mogexsenebaT, mdgomareobs imaSi, rom unda
arsebobdes xalxis mier arCeuli xelisuflebis uzen-
aesoba da amave dros im kanonebis uzenaesoba, romel-
sac xelisufleba SeimuSavebs xalxisave aprobirebiT.
sxvagvari gageba demokratiisa, me mgoni, ar arsebobs.
Cven gvaqvs dRes uzenaesi xelisuflebis statusi, Tum-
ca SeiZleba vinmes ar moswons es xelisufleba. asea, Tu
ise, angariSi unda gaewios imas, rac modis am xelisu-
flebisagan, da im kanonTa uzenaesobas, romelsac igi
adasturebs. ki, batono, es kanonebi xSirad ibadeba mx-
areTa WidilSi da opoziciis, ase vTqvaT, opoziciis
konstruqciul winadadebebSi. magram rodesac imar-
jvebs xmis umravlesobis principi, gana es parlamen-
turi gadawyveta ar aris? ratom unda gamovucxad-
oT amas protesti SimSilobiT an sxva destruqciuli
moqmedebiT? ai, es ver gamigia. nuTu aris amaSi raime
diqtatoruli? ai, dRevandeli gadawyvetilebebi.
prezidentma moaxvia es parlaments an TviT parlamen-
tSi iyo raime SeTqmuleba? me mgoni, ar iyo ase, mego-
brebo. amitom me axla gTxovT vipovoT erTmaneTTan
saerTo ena. me bevr TqvenganTan makavSirebs wlebis
megobroba da miuxedavad imisa, rom Cven axla dapirisp-
irebuli mxareebi varT, rac, sxvaTa Soris, Zalian mwy-
ins da mtanjavs, gavixsenoT is yovelive keTili, rac
yofila Cvens Soris da ramac gvabrZola amden xans
saqarTvelos keTildReobisaTvis. gavixsenoT umZime-
si wuTebi, romlebic erTad gagvitarebia. mxardamx-
ar vyofilvarT Cven erovnuli moZraobis periodSi.
306
modiT axla vipovoT saerTo ena, mogiwodebT ara im-
itom, rom vTqvaT, me memuqreba raime safrTxe da Cems
posts, an Tanamdebobas. me mgoni dameTanxmebiT, saqa-
rTveloa safrTxis winaSe, udidesi safrTxis winaSe.
merwmuneT, rom is politikuri problemebi, romlebic
Cveni gadasawyvetia, Cveni da opoziciisa erTad, Tu
isini ar mogvarda uaxloes xanebSi, SeiZleba uaxloes
saaTebSi amas mohyves katastrofuli Sedegebi da rac
yvelaze mTavaria, mesame Zala ukve acxadebs pretenzi-
as am problemebis mogvarebaSi prioritetisas. mesame
Zala ukve gamodis urcxvad, diax, gancxadebiT, rom is
moagvarebs am problemebs. xom meTanxmebiT amaSi? me
mgoni, guSindeli gamosvla batoni nodarisa da aqac
misi gancxadeba amis dasturia. mesame Zala emzadeba
Cvens magier da Tqvens magier moagvaros saqarTvelos
problemebi da Tu rogor icis man am problemebis mog-
vareba, SesaniSnavad moexseneba yvelas. amitom, mego-
brebo, ai, am axalgazrdobis upasuxismgeblo saqcieli
davgmoT axla Cven, maT movuxmoT ukan, parlamentSi,
gavakeToT koleqtiuri gancxadeba. aisaxos Tundac is
uTanxmoeba, romelic Cvensa da opozicias Soris arse-
bobs, davsxdeT erTad da ganvagrZoT am problemebze
fiqri. winaaRmdeg SemTxvevaSi, batonebo, me, rogorc
prezidenti, vixsni srul pasuxismgeblobas yovelive
imisagan, rac mosalodnelia da albaT parlamentis
didi nawilic moixsnis pasuxismgeblobas. pasuxismge-
bloba dagekisrebaT Tqven. mapatieT, aseTi kategori-
uli gancxadebisaTvis, magram me mgoni mdgomareobis
seriozuloba maiZulebs, rom es vTqva. me gTxovT, rom
SeikavoT Tavi parlamentis datovebisagan da konsti-
tuciuri gziT gadavwyvitoT is, rac gvaqvs saTqmeli,
yvelafris CaTvliT.
mogiwodebT dialogisaken yvela problemaze.
saqarTvelos respublikis prezidentis baton zviad gamsaxurdias si-
tyva saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos sesiaze (15 seqtemberi)
// saqarTvelos respublika. - 1991. – 17 seqtemberi. - #180 (200). – 1gv.
307
brZanebuleba
saqarTvelos respublikis prezidentTan
erovnuli uSiSroebis sabWos
Seqmnis Sesaxeb
saqarTvelos respublikis teritoriuli mTlia-

nobis, misi damoukideblobisa da suverenitetis uz-
runvelyofis, SeiaraRebuli Zalebisadmi xelmZR-
vanelobis gawevis, eTnokonfliqtebis mogvarebis,
erovnuli uSiSroebis TvalsazrisiT kanonierebisa
da marTlwesrigis dacvis, stiqiuri movlenebis Sede-
gad warmoqmnili eqstremaluri situaciebis da sxva
sakiTxebis operatiulad gadawyvetis mizniT:
1. Seiqmnas saqarTvelos respublikis prezident-
Tan erovnuli uSiSroebis sabWo.
2. damtkicdes erovnuli uSiSroebis sabWos Sem-
degi Semadgenloba:
sabWos Tavmjdomare:
z. gamsaxurdia - saqarTvelos respublikis
prezidenti,
sabWos Tavmjdomaris moadgileebi:
a. asaTiani - saqarTvelos respublikis uzenaesi
sabWos Tavmjdomare,
b. guguSvili - saqarTvelos respublikis pre-
mier-ministri,
sabWos wevrebi:
z. bokuCava - saqarTvelos respublikis preziden-
tis konsultanti - sabWos pasuxismgebeli mdivani,
n. giorgaZe - saqarTvelos respublikis Tavdacvis
ministris pirveli moadgile,
j. goleTiani - saqarTvelos respublikis uzenaesi
sabWos deputati,
T. vaSaZe - saqarTvelos respublikis arqiteqturi-
sa da mSeneblobis saqmeTa ministris moadgile;
n. molodinaSvili - saqarTvelos respublikis
308
prezidentis aparatis adgilobrivi mmarTvelobis bi-
uros ufrosis droebiTi movaleobis Semsrulebeli,
uzenaesi sabWos deputati,
T. ninua - saqarTvelos respublikis saxelmwifo
uSiSroebis komitetis Tavmjdomaris movaleobis
Semsrulebeli,
m. omaniZe - saqarTvelos respublikis premier-min-
istris pirveli moadgile, sagareo saqmeTa ministri,
v. razmaZe - saqarTvelos respublikis generaluri
prokurori,
f. tyebuCava - saqarTvelos respublikis kavSir-
gabmulobis ministri,
k. fircxalava - saqarTvelos respublikis uzenaesi
sabWos deputati,
j. fircxalaiSvili - saqarTvelos respublikis
Tavdacvis ministri,
v. qobalia - saqarTvelos respublikis erovnuli
gvardiis mTavari sammarTvelos ufrosi,
b. quTaTelaZe - saqarTvelos respublikis Tav-
dacvis ministris moadgile,
d. xabuliani - saqarTvelos respublikis Sinagan
saqmeTa ministri,
j. xecuriani - saqarTvelos respublikis iustici-
is ministri.

zviad gamsaxurdia
Tbilisi. 1991 wlis 21 seqtemberi
brZanebuleba: saqarTvelos respublikis prezidentTan erovnu-

li uSiSroebis sabWos Seqmnis Sesaxeb / zviad gamsaxurdia // saqa-
rTvelos respublika. – 1991. – 24 seqtemberi. – #185 (205). – 1gv.
309
brZanebuleba
qalaq TbilisSi 1991 wlis 25 seqtembridan
sagangebo wesebis gamocxadebis Sesaxeb
imasTan dakavSirebiT, rom saqarTveloSi mimdin-
areobs samxedro da samoqalaqo putCi, Seqmnilia xunta,
romelsac aqvs Zala, qalaq TbilisSi gaaqtiurdnen de-
struqciuli Zalebi, rac gamoixata usanqcio mitinge-
bis mowyobasa da kanonieri xelisuflebis Zaladobrivi
damxobisaTvis mowodebebSi, ukanono SeiaraRebuli
formirebebis mier masobrivi informaciis saSualebaTa
blokirebasa da saxelmwifo dawesebulebebis Senobebis
dakavebaSi, sabrZolo iaraRis Cagdebis mizniT Sinagan
saqmeTa organoebze Tavdasxmasa da satransporto sa-
Sualebebis gatacebaSi, savaWro da sazkvebis obieqtebis
ZarcvaSi, moqalaqeTa da maTi avtomanqanebis TviTnebur
dakavebaSi, Cxrekasa da nivTebis daTvalierebaSi.
1. gamocxaddes qalaq TbilisSi sagangebo wesebi ama
wlis 25 seqtembridan
2. dainiSnos q. Tbilisis samxedro komendantad
polkovniki jemal aleqsandres Ze quTaTelaZe.
3. gamocxaddes saerTo mobilizacia saqarTvelos
mTel teritoriaze.
4. daevalos adgilobrivi mmarTvelobis organoebs
Seqmnan samobilizacio punqtebi, Camoayalibon saxalxo
razmebi.
5. daevalos saqarTvelos respublikis Sinagan saqme-
Ta saministros, gamoiyenos kanoniT miniWebuli ufle-
bebi qalaq TbilisSi saxelmwifo da sazogadoebrivi
wesrigis damyarebisa da mosaxleobis usafrTxoebis uz-
runvelsayofad.
zviad gamsaxurdia
1991 wlis 24 seqtemberi
brZanebuleba : qalaq TbilisSi 1991 wlis 25 seqtembridan sagange-
bo wesebis gamocxadebis Sesaxeb / gamsaxurdia z. // saqarTvelos re-
spublika. – 1991. - 25 seqtemberi. - #186 (206). - 1gv.
310
„gaumarjos mSvidobas, gaumarjos
kacTmoyvareobas, gaumarjos Serigebas!...“
preskonferencia JurnalistebisTvis
saqarTvelos respublikis uzenaes sabWoSi Seikrib-

nen praqtikulad planetis yvela didi sainformacio
saagentos Tu cnobil periodul gamocemaTa warmo-
madgenlebi, romlebic akreditebuli arian TbilisSi.
maTTan erTad iyvnen qarTveli da moskoveli Jurnal-
istebi. 24 seqtembers maT Sexvda da preskonferencia
gamarTa saqarTvelos respublikis prezidentma ba-
tonma zviad gamsaxurdiam.
mokled daaxasiaTa ra saqarTveloSi Seqmnili
politikuri viTareba, man, kerZod, Tqva, rom Tbilis-
Si mimdinareobs tipiuri samxedro putCi prezidenti-
sa da mTavrobis winaaRmdeg. Seqmnilia xunta, romelT-
anac gaerTiandnen, yofili premier-ministri Tengiz
sigua, yofili sagareo saqmeTa ministri giorgi xo-
Staria, gvardiis yofili xelmZRvaneli Tengiz ki-
tovani. isini sCadian mraval ukanonobas, aiRes tele-
viziis Senoba, akeTeben zustad imas, rasac litvaSi
sabWoTa jari akeTebda. gegmaven satelevizio anZis, ka-
vSirgabmulobis da sxva Senobebis, mTavrobis saxlis,
sxva nagebobaTa aRebas. maT aqvT mZlavri mxardaWera
moskovidan. sigua oTx dRes iyo moskovSi, sadac miiRo
saTanado instruqciebi. moskovis televizia da pre-
sa maT uWeren mxars. sakmarisia iTqvas, rom mitingebs,
romlebic saqarTvelos uzenaesi sabWos Senobis win
imarTeba kanonieri mTavrobisa da prezidentis dasa-
cavad, isini gadascemen, rogorc opoziciis mitingebs.
samwuxarod, ucxoel JurnalistTa masalebSi Cvens
oponentebs opozicias uwodeben. sinamdvileSi isini,
opozicia ki ara, antikonstituciuri putCistebi ar-
ian. putCistebs da e.w. quCis opozicias daukavSirda
parlamentis wevrTa mcire nawili.
311
daaxasiaTa ra egreTwodebuli opozicia,
prezidentma ganacxada, rom sabednierod, es aris
Tbilisis mosaxleobis umciresi nawili, Tanamde-
bobadakarguli pirebi, maTi ojaxis wevrebi, motyu-
ebuli axalgazrdebi, kriminaluri SeiaraRebuli
gaerTianebis – „mxedrionis“ wevrebi. maT moskovi
aiaraRebs. daluquli vagonebiT mosdiT iaraRi
sabWoeTis dedaqalaqidan. es xom nacnobi xelweraa –
jer yvela xerxis gamoyeneba sisxlisRvris provocire-
bisaTvis. Semdeg ki jaris Semoyvana! amaSi pirdapir
urevia eduard SevardnaZis xeli da putCistebi misi
instruqciebiT moqmedeben. rac Seexeba saqarTveloSi
politikur ZalTa Tanafardobas, ganagrZo prezident-
ma, igi aseTia – arsebobs mravali mcirericxovani par-
tia, magram isini ar arian xalxSi popularuli da maT
mxars ar uWeren. xalxSic da parlamentSic umravle-
soba „mrgval magidas“ aqvs.
kiTxvaze, marTalia Tu ara cnoba, rom TbilisSi
cxaddeba sagangebo wesebi, prezidentma brZana, rom
es sworia. kerZod, 25 seqtembridan marTlac iqneba
SemoRebuli sagangebo wesebi. magram es ar iqneba Cven-
Si mwared mosagoni sabWouri komendantis saaTi. es
iqneba gaZlierebuli kontroli imaT mimarT, vinc kan-
ons arRvevs da danaSauls sCadis. ZiriTadad es Sei-
araRebul ukanono formirebebs Seexeba.
ra formiT moxdeba yovelive es. amaze muSaobs sa-
gangebo wesebis Stabi. yovel SemTxvevaSi, mSvidobian
demonstraciaTa monawileebs es ar Seexeba.
Cven araerTgzis mivmarTeT am ukanono Sei-
araRebul formirebaTa xelmZRvanelobas, vaZlevT
garantias, rom xelSeuxebeli iqnebian, mivmarTeT ucx-
oel saxelmwifoTa xelmZRvanelebsac da ganvacxadeT,
rom Tu RmerTma dagvifaros, ZmaTa sisxli daiRvreba,
amisaTvis pasuxismgebloba mTlianad am formirebebis
xelmZRvanelebma unda ikisron.
ucxoel Jurnalistebs ainteresebdaT, daixura
312
Tu ara saqarTveloSi opoziciuri gazeTebi, ratom
ar mimdinareobs centraluri televiziis gadacemebi,
ra pozicias adganan ruseTis parlamentis wevrebi da
kerZod, batoni boris elcini; marTalia Tu ara, rom
batonma prezidentma xeli moawera opoziciis meTaur-
Ta dapatimrebis orderebs.
maT amomwuravi pasuxi miiRes yvela kiTxvaze.
kerZod, prezidentma ganacxada, rom presa CvenSi is-
eve Tavisufalia, rogorc yvela civilizebul da
demokratiul qveyanaSi. ar daxurula arc erTi gaze-
Ti. Tavisufalia Tavis moqmedebaSi radio-televizia,
magram Cven kanonierad moviTxovT maTgan daicvan par-
tiebis Sesaxeb arsebuli da sxva kanonebi. centralu-
ri televiziis gadacemebis miReba SeuZlebeli gaxda,
radgan televizia blokirebulia. marto anZa ki ar
kmara imisaTvis, rom moskovis programebi miviRoT. am
etapze CvenTvis gaurkvevelia boris elcinis da ruse-
Tis mTel rig deputatTa pozicia. dapatimrebis or-
derebis Taobaze prezidentma upasuxa: es Cemi saqme ar
aris, es prokuraturis kompetenciaao.
gaisma aseTi kiTxvac: ra moeliT uzenaesi sabWos im
deputatebs, romlebic putCistebs daukavSirdnen? –
araferi, magram Tu isini sabolood datoveben parla-
ments, SesaZloa mogvixdes parlamentis daTxovna, ax-
ali arCevnebis gamarTva da, rogorc amis ucilobeli
Sedegi – prezidentis mmarTvelobis SemoReba.
kiTxvaze, Tu ra azrisaa amis Taobaze uzenaesi
sabWos Tavmjdomare batoni akaki asaTiani, prezident-
ma upasuxa: asaTians Tavisi gansxvavebuli azri aqvs da
igi ar emTxveva Cems Sexedulebebs da am problemaze
asaTians miaCnia, rom deputatebi, albaT, gamofxizl-
debian, gaerkvevian simarTleSi da aRar dauWeren mx-
ars putCistebs. me ki piradad es Zalian meeWveba.
– ramdeni saaTi gZinavT RameSi? TiTqmis erTad
hkiTxes prezidents ucxoelebma da qarTvelma Jur-
nalistebma...
313
– Zalian cota, – upasuxa man. – amas jer kidev maSin
miveCvie, rodesac disidentad viTvlebodi. ase var ax-
lac.
dasasrul, batonma zviad gamsaxurdiam ganacxa-
da, rom igi da respublikis mTavroba eZieben di-
alogis, urTierTgagebis gzas da qarTveli eris
sakeTildReod, ara ZaladobiT, sroliT, ZmaTa Sex-
la-SemoxliT, aramed sazogadoebrivi azris mobili-
zaciiT unda mogvardes da mogvardeba kidec es poli-
tikuri krizisi, romelSic mesame Zalis xeli urevia.
„gaumarjos mSvidobas, gaumarjos kacTmoyvareobas, gaumarjos

Serigebas!...“ : preskonferencia JurnalistebisTvis / gamsaxurdia
z.; // saqarTvelos respublika. – 1991. - 26 seqtemberi. - #187 (207).
– 1gv.
314
mTavrobis saxlTan 25 seqtembers
Zvirfaso megobrebo!
umZimesi dRea dRes. Cveni eris samarcxvino Svileb-
ma Savi dila gagviTenes, megobrebo, Savi dila. ar
mogvswreboda es dila, jobda, megobrebo. qarTvelma
qarTvelze aRmarTa xeli, qarTvelma qarTvelis sisx-
li daRvara - ai, amas moveswariT megobrebo. modiT,
wuTieri dumiliT pativi vceT daRupulebis xsovnas.
Zvirfaso megobrebo, yvela xedavs, yvela xedavs,
visgan modis es yovelive, vis surs qarTvelis sisx-
lis daRvra isev qarTvelis xeliT. imaT surT, mego-
brebo, vinc dainaxa, rom ucxo jariT, ucxo tomiT ver
daamarcxeb qarTvel ers. qarTveli qarTveliT unda
daamarcxo, qarTveliT, rogorc odiTgan da istori-
ulad xdeboda, ise dRes surT Cveni damarcxeba isev
qarTveliT. ai, es ar unda davuSvaT, megobrebo, es ar
unda davuSvaT. mTeli eri unda davrazmoT, es ar unda
davuSvaT araviTar SemTxvevaSi, megobrebo. is xalxi,
vinc dabanakda iq, arc Tu ise Sors aqedan, gamodis
Tbilisis droSiT, megobrebo, qalaqis droSiT. ro-
gor, Cven qalaqelebi ara varT? iqneb Cvenc raionebidan
CamovediT da varTmevT maT samkvidrebels? vis aZlevs
xels dahyos saqarTvelo raionebad da Tbilisad? vis
aZlevs xels, TviT Cveni ded-mama raionebidan ar arian
mosuli, megobrebo? vin arian maTi ded-mama, saidan mo-
brZandnen? SeiZleba ase dabrmaveba? me minda pirvel
rigSi Tbiliselebs mivmarTo. Zvirfaso Tbiliselebo,
marto aq mdgomni ki ara, iq mdgomnic, Tqvenc Cemebi
xarT, Tqvenzec cremls vRvri me, rom ase dagibneldaT
goneba, rom moZmis sisxli daRvareT dRes, diax, Tqven
xarT, Tqven xarT Cveni sazrunavi. Tqven gvebralebiT
yvelaze metad, gzaabneulebo! rogor, nuTu is miznebi,
rasac Tqven isaxavT, Sesrulebadia? vTqvaT, me gadamay-
315
enoT, gana miaRwevT imas, razec ocnebobT, keTil cx-
ovrebas, privilegiebs? piriqiT, qaossa da katastro-
fas moimkiT, qaoss. ratom ver xedavT ubedurno,
dabrmavebulno, qaosis mets rom arafers moitans es.
Cemi eris siyvaruliT, mSvidobis damyarebis wyurvil-
iT, me marTlac gadavdgebodi, rom vicode, rom es ar
daRupavs Cems ers, magram vai rom, am dabrmavebul da
gonebadabnelebul adamianebs es ar esmiT da hgoniaT,
rom Cemdami siZulviliT, Cemdami RvarZliani kampaniis
gaCaRebaSi miaRweven TavianT sawadels. ver miaRwev-
en, ver miaRweven verafers, garda katastrofisa! isev
movuxmob me maT, isev movuxmob, isev Tbiliselebs. vinc
Tbilisis droSiT gamodis, vinc ahyva im avad saxseneb-
el komunistur propagandas, rom saqarTvelo, saqarT-
velo ki ar aris, aramed Tbilisia, rusTavia, quTaisia,
zugdidia. zogi zugdidelia, zogi Tbiliselia, zogi
Telavelia da rom ar arsebobs qarTveli. ai ra sur-
daT, megobrebo bolSevikebs da komunistebs. amitom
amoiRes maT sityva „qarTveli“ xmarebidan. am sityvas
isini ar xmaroben, megobrebo. Cveni didi samSoblo,
Cveni didi sabWoebi - ai, maTi terminebi. da Tbiliseli,
quTaiseli, Telaveli... rodisme gagigoniaT maTi piri-
dan sityva qarTveli? ai vis dudukze cekvaven, ai vis
kvalze midian! gonieria aseTi moqmedeba, megobrebo?!
Tbiliselis saxeliT araTbilisels Subli gauxvrito
- es aris maTi adamianoba?! es aris maTi demokratia?!
gana es aris demokratia, rom gamoasalmes sicocxles
Cveni SesaniSnavi biWebi guSin iq - udanaSaulo biWe-
bi? es aris demokratebo, humanistebo, Tqveni adamia-
noba? es aris Tqveni maRali idealebi? qarTveli eri
gagcemT pasuxs, qarTveli eri gagcemT pasuxs yovelive
amisaTvis? magram megobrebo, modiT veZeboT gzebi
yovelive amisgan Tavis daRwevisa. Tavis daRwevisa
im Cixidan, romelSic maT Segviyvanes, ufro sworad,
maT TavianTi Tavi Seiyvanes. kidev erTxel movuwodeb
maT - dayareT iaraRi, daSaleT es xunta, daSaleT es
316
ukanono SeiaraRebuli formireba! xels ar gaxlebT!
wabrZandiT saxlebSi, imuSaveT, iSromeT, iyaviT qarT-
velebi, iyaviT moqalaqeni, magram Cveni moTmineba usas-
rulo ar aris. qarTveli eris moTmineba usasrulo ar
aris. gons moegeT droze! winaaRmdeg SemTxvevaSi Cven
veRar giSveliT! ai, es unda iyos mowodeba, megobrebo,
politikur ambiciebs gadayolili RvarZliani kacu-
nebis saTareSo aRar unda iyos Cveni qalaqi! aRar unda
daiRvaros arc erTi wveTi sisxli qarTvelisa, da arc
aravisi, arc araqarTvelisa! aravis sisxli aRar unda
daiRvaros saqarTveloSi. saqarTvelo unda iyos mS-
vidobis, harmoniis, siyvarulis qveyana! ai, aseTi unda
iyos saqarTvelo, megobrebo. kidev erTxel movuwodeb
maT, mivmarToT, vexvewoT da Tu ar gasWris araferi,
maSin movuxmoT saqarTvelos, gamoutanos ganaCeni!
gaumarjos mSvidobas, gaumarjos kacTmoyvareo-
bas, gaumarjos Serigebas!
da Tu ar gasWris araferi, maSin gaumarjos brZo-
las mamulis gadasarCenad!

gamosvla mTavrobis saxlTan 25 seqtembers // afxazeTis xma. – 1991.
– 28 seqtemberi. - #155 (13521). – 1gv.
317
gancxadeba
ramdenime saaTis win putCistebma bombi aafeTqes

televiziis SenobasTan, romelic maT mierve ukanon-
odaa dakavebuli.
samwuxarod, arian dazaralebulni rogorc tele-
viziis SenobasTan, agreTve maxlobel SenobebTan.
amasTan cirkis Senobidan maT zarbazani esroles
kvebis mrewvelobisa da soflis meurneobis saminis-
tros (yofili agromrewvis) Senobas, dazianda erTi
oTaxi, napovnia Wurvis namsxvrevebi.
es SemTxveva mowmobs, rom opoziciuri Zalebi,
romlebic gauwvrTnelni arian samxedro Tvalsazris-
iT, kidev ufro saSiSni xdebian ara marto sakuTari
TavisTvis, aramed Tbilisis udanaSaulo mosaxleo-
bisTvisac.
es samwuxaro SemTxveva kidev erTxel adasturebs,
rom bolo unda moeRos saSiS dapirispirebas, erTxel
da samudamod unda Sewydes konfrontacia.
Cven ar davsjiT damnaSaveebs, Tu isini mSvidobi-
anad daiSlebian, iaraRs Caabareben da saxlebs mia-
Sureben, Cven maT xelSeuxeblobas vpirdebiT da vTx-
ovT, icxovron rogorc qarTvelebma da patiosanma
moqalaqeebma.
maTi daSlisTanave mTavroba Sewyvets sagangebo
mdgomareobas da yvelafers iRonebs imisTvis, rom Cve-
ni xalxi daubrundes mSvidobian cxovrebas. winaaRm-
deg SemTxvevaSi miviRebT kanoniT gaTvaliswinebul
yvela zomas.
saqinformi
1991 wlis 24 seqtemberi

z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 1 oqtomberi. - #190 (210). –
1gv.
318
gamosvla
uzenaesi sabWos sagangebo sesiis sxdomaze
1991 wlis 8 oqtombers
pativcemulo deputatebo, pativcemulo Tavmj-

domarev! me minda Zalze gulwrfeli saubari Tqven-
Tan da qarTvel erTan am sakiTxebTan dakavSirebiT,
vinaidan simarTlis miCqmalva-Selamazebam gamoiwvia
TqvenTvis cnobili usiamovno movlenebi. unda gan-
vacxado Tavidanve, rom Cemi es gamosvla ar gegonoT an
ultimatumi, an muqara, an raRac sasowarkveTilebaSi
Cavardnili adamianis, ukiduresobamde misuli adami-
anis gancxadeba. es aris realoba, rasac me Tqven axla
mogaxsenebT, sruli realobaa, me mivcem piruTvnel Se-
fasebas Seqmnil situacias da im mosalodnel Sedege-
bze gesaubrebiT, rac SeiZleba mohyves yovelive amas,
vinaidan gacilebiT meti informacia maqvs yvelafer-
ze, vidre yovel Tqvengans, me mgoni ar gewyinebaT amis
Sexseneba, amave dros, minda dagisaxoT gamosavali
gzebi.
jer kidev a/w gazafxulze me davrwmundi, rom aR-
masrulebeli xelisufleba Cvens qveyanaSi, romelic
iyo imJamad warmodgenili, saqarTvelos imJamindeli
mTavrobis Tavmjdomaris Tengiz siguas, misi moadg-
ileebis da saerTod, mTavrobis Semadgeneli sxva-
dasxva pirovnebebis mier, aSkarad micxadebda ukve
daumorCileblobas, rac gamoixateboda TviTneburi
gadawyvetilebebis miRebaSi, umniSvnelovanesi sakiTx-
ebis CemTan arSeTanxmebaSi sakadro da sxva sferoeb-
Si. mogiyvanT konkretul magaliTs. gansakuTrebiT
es exeboda samxedro sferos da masTan dakavSirebul
sakiTxebs. saqme iqamdis mivida, rom faqtiurad Seqmnes
Cemgan damoukidebeli patara saxelmwifo, mogexsene-
baT, Senoba calke hqondaT, Tavisi armiiT ukve, Tavisi
mmarTvelobiT, dairqves kidevac mTavroba da mTavro-
319
bis Tavmjdomare da prezidentisagan damoukideblad
Rebulobdnen umniSvnelovanes gadawyvetilebebs, gan-
sakuTrebiT samxedro sferoSi. me xazgasmiT aRvniSnav
amas, kerZod, gvardiis dafinanseba, gvardiis raode-
noba, gvardiasTan dakavSirebuli sxvadasxva sakiTx-
ebi, magaliTad: samxedro prokuraturis sakiTxi,
romelic yovlad antikonstituciuri iyo, vinaidan
gvardia armia ar gaxlavT da Cven jer samxedro samin-
istro ar gvqonda, gadawyvites TviTneburad da me
vxedavdi, rom gvardiis yofili sardali kitovani
faqtobrivad ukve gamovida Cemi daqvemdebarebidan,
sistematurad ar asrulebda Cems miTiTebebs, ar emor-
Cileboda araviTar brZanebas, araviTar rekomenda-
cias da amaSi mas xels uwyobda batoni Tengiz sigua da
isini moqmedebdnen koordinirebulad, moqmedebdnen
urTierTSeTanxmebiT. me erTxans vcade momegvarebina
es yovelive molaparakebis, darwmunebis gziT, vusay-
vedure kidec ramdenjerme, magram araviTari Sedegi
ar gamoiRo am keTilganwyobilma saubarma da darw-
munebis meTodma, piriqiT, ufro metad gaaaqtiures
amgvari moqmedeba da TviTneboba, xolo zafxulSi,
rodesac moaxlovda e.w. moskovis putCi, me gTxovT
es yvelaferi kargad daukavSiroT urTierTs, Sei-
Zleba iTqvas, ukve gadavidnen iseT moqmedebaze, ra-
sac me Sevafasebdi, rogorc prezidentTan pirdapir
konfrontacias da SeiZleba iTqvas, masTan Sejaxebi-
saTvis samzadiss. maT ukve Riad, daufaravad daiwyes
saubari sakadro politikaSi sakuTari mosazrebebis
Sesaxeb, rom maT unda SeetanaT esa Tu is cvlilebebi
sakadro politikaSi, daufaravad gamoxatavdnen am
azrebs. sxva Tanamdebobis pirebis TandaswrebiT, ra-
sakvirvelia ar asrulebdnen araviTar Cems miTiTebebs
am sferoSi. magaliTad, mogiyvanT imas, rom komunis-
ti funqcionerebi, xelSeuxeblad ganagrZobdnen iq
muSaobas: qviliTaia, beriZe da sxvebi. Cemi araerTgzis
moTxovnis miuxedavad isini kidev ufro aviTarebdnen
320
am damoukidebel kurss, xolo batoni Tengiz kitovani
pirdapir gadadioda muqaraze. televiziis aRebis
idea man wamoayena jer kidev agvistos putCamde zogi-
erTi Tanamdebobis pirebis TandaswrebiT. pirdapir
gamoacxada man, rom Tu televizia am gziT ar warm-
arTavs muSaobas, rogorc es Cven gvawyobs da Tu is
batoni Tengiz siguas mimarTvas uaryofs (mas ukve
hqonda momzadebuli aseTi mimarTva, Cemi sawinaaRm-
dego mimarTva), maSin Cven televizias sulac aviReb-
To. ase rom, televiziis aRebis ganzraxva jer kidev
imJamad mwifdeboda, rodesac me vimyofebodi yazbeg-
Si, Sematyobines, rom aseT movlenebs aqvs adgili, me
Camovedi TbilisSi da maSin pirdapir Tengiz siguam
waikiTxa prezidiumis sxdomaze, SeiZleba iTqvas Cemi
sabraldebo daskvna, sadac wamomiyena yovlad daus-
abuTebeli da uxamsi braldebebi da moiTxova mTeli
rigi Tanamdebobis pirebis da ministrebis ganTavisu-
fleba, winaaRmdeg SemTxvevaSi, is imuqreboda raRac
SedegebiT, romelTa Soris erT-erTi iyo misi gadad-
goma. me rasakvirvelia es ar miviRe, ar daveTanxme, im
prezidiumze damswre pirebi aq brZandebodnen da mo-
exsenebaT Tu ra xasiaTis iyo misi mimarTva, romlis
wakiTxvas igi televiziiTac apirebda. es yovelive
uaryofil da dagmobil iqna da miviRe, ase vTqvaT, misi
gancxadeba ganTavisuflebis Sesaxeb da gadadgomis
Sesaxeb. Tumc, erTic unda mogaxsenoT, rom jer kidev
manamdis sakmaod didi xniT adre man Tqva, rom rode-
sac irCeven prezidents, maSin Zveli mTavroba unda
gadadges da prezidentma axali mTavroba unda Seqmna-
so da yvelgan da yvela qveyanaSi ase xdebao. adre is
am azris iyo, magram ratomRac Cemda gasacvifreblad
Semdeg es azri man Seicvala da amas ukve Zalian ara-
kanonzomier movlenad miiCnevda da ukve muqaraze iyo
gadasuli. rodesac igi ganTavisuflda Tavisi Tanam-
debobidan da me davwere amaze brZanebuleba, gavida
ori dRe da daiwyo moskovSi putCi. maSin batoni Ten-
321
giz kitovani wavida rkonSi, miuxedavad imisa, rom me
mas movTxove orasamde gvardieli daetovebina samoqa-
laqo formaSi, vinaidan gvardielis formaSi saSiSi
iyo misi TqmiT qalaqSi darCena da daecva parlamen-
tis Senoba. man amaze uari ganacxada, kvlav daumor-
Cilebloba gamomicxada da gvardia sruli Semadgen-
lobiT waiyvana rkonSi. Tumca iq man Caatara aRlumi
da Tvalis asaxvevad daafica prezidentis erTguleba-
ze gvardielebi. magram ra erTgulebaze SeiZleboda
laparaki, rodesac arc erT Cems miTiTebas da brZane-
bas ar emorCileboda da iq Seqmna faqtiurad damou-
kidebeli samxedro banaki, prezidentTan dapirispire-
buli. es yovelive gadaizarda Semdgom kidev ufro
usiamovno movlenebSi, rogorc gaxsovT, daukavSirda
es, ase vTqvaT, rkonSi mis mier Seqmnili banaki, aqaur
opozicias, romelic, rogorc mogexsenebaT, gamodio-
da pirdapir xelisuflebis damxobis moTxovnebiT da
Seiqmna es didi bloki. ra movlenebi mohyva yovelive
amas, Tqven gaxsovT. 2 seqtembers momxdari inciden-
ti Cemis Rrma rwmeniT, agreTve dakavSirebuli iyo
amasTan. aq Cvendami mtrulad dapirispirebuli Za-
lebi, rogorc Cans, orive mxares iyvnen, me kidev xaz-
gasmiT aRvniSnav amas, miliciaSic iyo, romeliRac
pirovneba Tu pirovnebebi, romelnic exmarebodnen
opozicionerebs, raTa momxdariyo iq srola, momx-
dariyo mitingis darbeva da vimeoreb da vadastureb,
rom es iyo maTi TviTneburi moqmedeba, raTa Semdgom-
Si es yovelive daxmareboda xelisuflebas da xelisu-
flebis Zaladobis damxobis cda ganxorcielebuliyo.
e.i. moxda didi koordinacia am Zalebs Soris, moxda
provokaciuli incidentebi da Semdeg moxda gvardiis
Camosvla TbilisSi, misi dabanakeba jer Savnabadaze
da Semdeg televiziis aReba da televiziasTan Seqmna
yvelasaTvis cnobili am banakisa. gaZlierda es anarqi-
uli qmedeba. gaZlierda da ukiduresi gamwvaveba mox-
da kriminogenuli situaciisa qalaqSi. Tqven kargad
322
iciT es da dResac grZeldeba da moxda ramdenime Sei-
araRebuli Tavdasxma saxelmwifo dawesebulebebze,
maT Soris uzenaes sabWoze. aris adamianTa msxverpli.
SeiZleba iTqvas, rom am Zalebma Cven gamogvicxades
pirdapiri SeiaraRebuli brZola da ganaxorcieles
kidevac ramdenime aseTi aqcia. yovelive amas yvela
civilizebul qveyanaSi ewodeba amboxeba, samxedro
da samoqalaqo amboxeba anu putCi. termini putCi Sei-
Zleba ar iyos samarTlebrivi da SeiZleba Cvens dad-
genilebaSi es sityva ar vixmaroT, magram es gamoxat-
avs movlenis arss. aSkara amboxeba samxedro pirebis
monawileobiT yvela qveyanaSi iwodeba putCad. amaSi
araviTari gadaWarbeba ar gaxlavT da Cemis azriT,
uzenaesi sabWo Tu Tavis Tavs pativs scems, pativs
scems im qveyanas, romlis uzenaes sakanonmdeblo or-
ganodac igi iTvleba, unda misces am movlenebs saxel-
mwifo gadatrialebisa da putCis kvalifikacia. sxva-
nairad yovelive es warmoudgenelia, megobrebo, da me
vityodi dauSvebelia, Tu parlaments surs iarsebos,
man simarTle unda uTxras qarTvel xalxs da gamoita-
nos marTali da obieqturi dadgenilebebi.
exla minda pirdapir da gulwrfelad mogaxsenoT
erTi ambavi. CvenSi aris bevri dava imis Sesaxeb, Tu
rogori unda iyos xelisuflebis struqtura saqarT-
veloSi, parlamenturi respublika unda viyoT Cven,
Tu saprezidento respublika, rogori unda iyos
prezidentis mmarTveloba, SezRuduli Tu piriqiT,
gafarToebuli da amaze mimdinareobs debatebi. me me-
smis opoziciis mosazrebebi, im opoziciisa, romelic
jer-jerobiT parlamentSi rCeba. aris gare opozi-
ciac, romelic gamoTqvams amasTan dakavSirebiT sxva-
dasxva mosazrebebs. me mogaxsenebT Cems Tvalsazriss
da analogiebsac mogaxsenebT, romlis gatarebac uy-
varT zogjer Cvens opozicionerebs, ai magaliTad,
iyo wamoyenebuli moTxovna Cemi gadadgomis Sesaxeb,
yvelam kargad iciT, rom me ar veWidebi am Tanamdebo-
323
bas da ukiduresad mZimea da rTulia CemTvis am mova-
leobis Sesruleba, Zalze mZimea da vinc ar unda iyos
Cems adgilas, yvelasTvis es iqneba ukiduresad mZime
jvari. amas me srulis pasuxismgeblobiT vacxadeb. am-
ave dros pirdapir geubnebiT, miuxedavad imisa, rom
(pirovnulad) ara var me mosurne am postze darCeni-
sa, amas me gulwrfelad vaRiareb, Cemi am postidan
wasvla gamoiwvevs saqarTveloSi sul mcire ramdenime
aTeuli paraleluri mTavrobis Seqmnas da ramdenime
aTeuli prezidentis aRmocenebas. ufro metic, ga-
moiwvevs saqarTvelos adgilze ramdenime saxelmwi-
fos Camoyalibebas, absoluturi gadaWarbebis gareSe
geubnebiT, frCxilebs ar vxsni, yvelani mixvdiT. yve-
lam daZabeT goneba da gansakuTrebiT gTxovT, batono
opozicionerebo, Tqven, rameTu ar iciT, ras iTxovT.
gesmiT? me quCis gonebadabnelebul opozicias ver
movuwodeb verafrisaken, magram aq ganaTlebuli ada-
mianebi, exla pirferoba ar minda, am Cvens opoziciaSi
uaRresad ganaTlebuli, uaRresad gaTviTcnobierebu-
li da me vityodi, sakmaod politikurad momwifebuli
adamianebi, rodesac ayeneben am moTxovnas, ar ician ras
iqman, vinaidan es uaxloes xanSi gamoiwvevs saqarTve-
los, rogorc aseTis, saqarTvelos saxelmwifo mTlia-
nobis srul dezintegracias da darRvevas, srul
anarqias saqarTvelos mTel teritoriaze da kerZod,
TbilisSi da me dagixatavT Tbiliss, Tu es ambavi mox-
da. ai, aseT SemTxvevaSi Tbilisi gadaiqceva ramdenime
ubnad, danawevrebul qalaqad, sadac iqneba erTader-
Ti xelisufleba – SeiaraRebuli bandebi da maTi xe-
lmZRvanelebi. yoveli ubani iqneba TiTo SeiaraRebu-
li bandis xelSi da misi xelmZRvanelis xelSi. maT
Soris iqneba SeiaraRebuli brZola ZalauflebisaT-
vis da zegavlenisaTvis da iqneba mosaxleobis arnax-
uli Zarcva, arnaxuli darbeva, moiSleba yvelaferi:
eleqtroenergia, gazi, komunikaciebi. aRar iarsebebs
samarTaldamcavi organoebi, aRar iarsebebs sursa-
324
TiT momarageba, aRar iarsebebs samedicino momsax-
ureba, Tbilisi SesaZloa gadaiqces mkvdar qalaqad da
saerTod Sewyvitos arseboba. Tu daiwyo TbilisSi is
anarqia, romliskenac surT ubiZgon am egreTwodebul
opozicionerebs da vimeoreb, iqneba xelisuflebis
ramdenime kera, erT-erTi da uZlieresi iqneba imaT
xelSi, vis xelSic aris meti SeiaraRebuli formire-
bebi. danarCenebi iqnebian gabneulni Tbilisis sxva-
dasxva ubnebSi. saqarTvelosac gadaedeba Semdeg es
tendencia da saqarTveloSic daiwyeba igive liban-
izacia, rasac Cven davinaxavT Tbilisis teritoriaze.
amas Sedegad is ar moyveba, rac egonaT, rac gonia zo-
gierTs, rom Semova ruseTi, moskovi da iq daamyarebs
samxedro diqtaturas. ver daamyarebs, fizikurad ver
daamyarebs saqarTveloSi amas. saqarTvelo gaxdeba
msxverpli totaluri anarqiisa da saerTod saqarTve-
los arseboba dadgeba kiTxvis niSnis qveS. ai, ra moyve-
ba Cems SesaZlo gadadgomas, romelsac esoden mxur-
valed moiTxoven zogierTi opoziciuri partiebi da
mgoni zogierTSi, parlamenturi opoziciis zogierT
warmomadgenelsac es gulSi aqvs Rrmad damarxuli.
es ar aris muqara. exla rac me vTqvi, es ar aris gad-
aWarbeba da es ar aris Cemi pirovnebis, vTqvaT Tavze
moxveva TqvenTvis, anda survili, rom mainc da mainc me
davrCe am postze. Cemo batonebo, es aris realoba da
me gTxovT gaaxiloT Tvali da gaumarToT Tvali ai am
realobas, Cemo batonebo.
ra unda moxdes imisaTvis, rom es yovelive aviri-
doT Tavidan? unda moxdes parlamentis konsolida-
cia prezidentis garSemo. unda moxdes prezidenti-
sa da parlamentis moqmedebaTa harmonizireba. me ar
vgulisxmob diqtats. me araviTari diqtati ar msurs,
magram iseTi elementaruli sakiTxebi, rogoric aris
wesrigis aRdgena, am mimdinare movlenebisaTvis put-
Cisa da SeiaraRebuli amboxebis kvalifikaciis micema,
amaSi Cven erTni unda viyoT, da saparlamento opozi-
325
ciam Cven amaSi mxari unda dagviWiros, Tu mas ar surs,
rom igi gamoCndes rogorc mokavSire putCistebisa
da rogorc maTTan erTad saqarTvelos damRupveli
da damaqcevari. ai, es unda gavakeToT Cven megobre-
bo. ki batono, parlamentarma opoziciam gvakritikos
ramdenic unda. me piradad makritikos. me, Tu atyobT,
Zalian didi dafiqrebiT vusmen xSirad maT kritikul
SeniSvnebs da bevr rames viTvaliswineb, magram ai, ama-
Si Cven unda viyoT erTni, saqarTvelos xsnaSi, wesri-
gis aRdgenaSi da samoqalaqo mSvidobis damyarebaSi,
Tu Cven amaSi ar SeverTdiT, am parlamentis arsebobas
araviTari azri ara aqvs. maSin me piradad da piruT-
vnelad mogaxsenebT, iZulebuli gavxdebi daviTxovo es
parlamenti da TviTonac gadavdge, Tu Tqven me ar amo-
midgebiT mxarSi, rom saqarTveloSi davamyaro wesri-
gi, rom vixsnaT saqarTvelo am saSineli anarqiisagan
da Tbilisi pirvel rigSi, maSin sjobia Cven davTmoT
asparezi da ar vici me Tavis Svela iqneba es, Tu Tavis
daRupva, magram faqtia, rom ar eqneba araviTari azri
arc parlamentis arsebobas da arc aseTi prezidentis
arsebobas, romlis araviTari Zalaufleba qveyana-
Si ar arsebobs, da sadac daTareSoben SeiaraRebuli
bandebi, sCadian aTasgvar danaSuls da saxelmwifos
ara aqvs araviTari saSuleba da araviTari ufleba,
rom maT pasuxi mosTxovos. aseT qveyanas arc preziden-
ti sWirdeba, arc parlamenti sWirdeba da arc xeli-
sufleba sWirdeba. gesmiT? ai, ase dgas sakiTxi mego-
brebo da modiT, nu miviyvanT yvelafers am zomamde,
axla aq iyo saubari amas winaT: davTmoT safrangeTis
modeli da gadavideT germaniis modelze. ki, magram
megobrebo, Tqven gana ar iciT, rom politikuri wyo-
bileba, mmarTvelobis struqtura, erovnuli xasiaTis
eTnofsiqologiis gauTvaliswineblad ar yalibdeba
ama Tu im qveyanaSi? ratom Camoyalibda safrangeTSi
is struqtura mmarTvelobisa da ratom Camoyalibda
germaniaSi sxvagvarad, ar iTvaliswinebT amas? ger-
326
maniis dari eri varT Cven? romelTan ufro axlo varT
Cven Cveni temperamentiT, Cveni eqspansiurobiT, Cveni
kanonebisadmi upativcemulobiT, germaniasTan ufro
axlos varT, Tu safrangeTTan da italiasTan? ro-
melTan ufro axlo varT, ram moitana safrangeTSi es
mmarTveloba, iciT? – erovnulma xasiaTma da im mov-
lenebma, rasac hqonda adgili safrangeTSi. me aravis
ar vedrebi da arc de golTan gatolebis pretenzia
maqvs, magram SegaxsenebT istorias, rodesac msoflio
omis Semdeg de goli gaxda safrangeTis mTavrobis xe-
lmZRvaneli, mas zustad iseTive ambebi mouwyves, ra-
sac dRes me miwyoben, komunistebma da socialistebma
da aiZules gadadgoma. de goli gadadga 1946 wels da
safrangeTi gaxda arnaxuli anarqiis msxverpli. yov-
el or-sam TveSi icvleboda mTavroba da Semdeg, ukve
erovnulma damfuZnebelma krebam, 1958 wels moiwvia is
isev da Seaqmnevina Zlieri saprezidento xelisufle-
ba, romlis gareSec safrangeTi daiRupeboda, vinaidan
misi erovnuli Tvisebebi, sxvaTa Soris Zalian hgavs
Cvensas, ai am anarqiisaken midrekilebebiT, xolo rac
Seexeba germanias, batonebo, germanias aqvs udide-
si tradiciebi saxelmwifo disciplinisa, ai swored
saxelmwifoebrivi wesrigis da kanonis pativiscemisa
da saerTod, imitom aris germanul da skandinaviur
qveynebSi parlamenturi xelisufleba, megobrebo, da
ara imitom, rom is ufro kargia, vidre es. es erovnul
xasiaTs esadageba da eTnofsiqologias. warmoudgene-
lia, magaliTad, germaniisaTvis iseTi prezidenti,
rogoric iyo mag. de goli an miterani da rodesac
germanias moaxvies misTvis ucxo avtoritarul-diqta-
toruli hitleris mmarTveloba, aman daRupa germania,
e.i. erovnul xasiaTs unda miesadagos wyobileba, im
istoriul kanonzomierebas da istoriul Tavisebu-
rebebs unda miesadagos saxelmwifo mmarTveloba da
Cveni surviliT, unda ukuvagdoT franguli modeli
da gadavideT germanul modelze, ai, es daRupavs
327
saqarTvelos. aseTi modeli SeiZleba mxolod uaR-
resad konsolidirebuli eris SemTxvevaSi, rogoric
aris magaliTad, israeli, romelsac verasodes Cven
ver SevedrebiT, konsolidaciaSi da erTobaSi da
rogoric aris germania, ai iq SeiZleba parlamentu-
ri respublika da CvenTan parlamenturi respublika
es aris daRupva erisa da daRupva im parlamentisac,
ai es daimaxsovreT. xolo saprezidento xelisufle-
ba aris erTaderTi xsna Cveni erisa. unda iyos Zlieri
prezidenti da Zlieri saprezidento xelisufleba.
gaxsovdeT, amis gareSe saqarTvelos xsna ar arsebobs.
amis gareSe iqneba yvelaferi is, rac me Tqven weRan
mogaxseneT.
is deputatebi, romlebic gvisayvedurebdnen Cven,
me piradad, prezidiums, ratom ar SeafaseT moskovis
putCi, ratom ar gaakeTeT kategoriuli gancxadeba,
rom es aris putCi, ratom ar miveciT kvalifikacia am
movlenebs, ratom arian dRes ase gaCumebulni saqarT-
velos putCze? ratom arafers ar brZaneben? an iqneb
moswonT saqarTveloSi putCi? maT ar moswondaT
moskovis putCi, ratom arafers brZaneben saqarTve-
los putCze? ai, es iwvevs gaocebas. Cemi azriT ki er-
TaderTi gamosavali aqvT maT, dagviWiron aqtiurad
mxari am movlenebis SefasebaSi da amiT isini Tavisi
Tavis reabilitaciasac moaxdenen, batonebo, vinaidan
mogexsenebaT, sakmaod mozrdili nawili qarTveli er-
isa ambobs, rom isini Tavad arian putCis monawilenic
da liderebico. da ratom unda iTqvas Tqvenze aseTi
ram, batonebo, modiT, ai geZlevaT SesaniSnavi Sesa-
Zlebloba, gamovTqvaT erTiani pozicia putCTan da-
kavSirebiT. saxelmwifo gadatrialebis mcdelobebi
davgmoT da visaubroT konstruqciul opoziciaze.
didi britaneTis warmomadgenlebma mkiTxes me: ki
magram rogor moxda, rom opozicia mivida ai, am Sei-
araRebul formirebebTan, maTTan erTad gipirispird-
ebaT. inglisis parlamentSi opozicia TanamSromlobs
328
mmarTvel partiasTan da isini erTad iRwvian eris
ukeTesi momavlisaTviso. me vuTxari – samwuxarod im-
itom, rom jer namdvili demokratia CvenSi ar aris.
diax, ar aris namdvili demokratia. namdvili dmokra-
tia aris swored ai es erToba xelisuflebisa da
opoziciisa da harmoniuli moqmedeba. ki batono, kri-
tika, ki batono, mwvave Sefasebebi, magram ara iaraR-
iT xelSi brZola. ai, es davZlioT da maSin Cven Cvens
parlaments gadavarCenT Cemo batonebo. gadavarCenT
Cvens parlamentsac, Cvens saqarTvelosac, rameTu sxva
gamosavali Cven ar gagvaCnia.
me ar minda exla bevri dro miviTviso. kidev bevrs
vityodi me amasTan dakavSirebiT. albaT vityvi kidev,
magram ai, vimeoreb, modiT, dReidan Cven, ra dasamalia,
didi nabiji gadavdgiT. Zalian bevri kargi pirovneba
iyo marTalia, am komunistebs Soris, magram imaT Cven
davibrunebT. xolo zogierTi pirovneba namdvilad ar
aris dasabrunebeli parlamentSi, maT Soris zogier-
Ti.
ase rom, dRes parlamenti ufro namdvil saxes
iRebs. sxvaTa Soris, raodenobas didi mniSvneloba
aqvs. mogexsenebaT, Cveni omi iyo raodenobaze pirve-
lad komunistebTan, axla, radgan raodenobrivad kom-
paqturia, axla daiwyos konstruqciuli urTierTo-
ba Cvensa da opozicias Soris, saerTo enis gamonaxva,
urTierTazris pativiscema. me ara var winaaRmdegi
umwvavesi debatebisac, oRond yvelaferi unda iyos
eTikis farglebSi. es iyos konstruqciulobis far-
glebSi da ai, am gziT, modiT, dRes mivceT saTanado
Sefaseba yvelafers, gamovitanoT saTanado dadge-
nilebebi da aRvadginoT saqarTveloSi samoqalaqo mS-
vidoba da wesrigi.
ai, es aris Cemi winadadeba dRes.
saqarTvelos respublikis prezidentis gamosvla uzenaesi sabWos

sagangebo sesiis sxdomaze 1991 wlis 8 oqtombers / gamsaxurdia z. //
saqarTvelos respublika. – 1991. - 12 oqtomberi. - #198 (218). – 2gv.
329
kavkasiologTa pirveli saerTaSoriso
simpoziumis monawileebs
qalbatonebo da batonebo!
kavkasiur enaTa Seswavla msoflio mniSvnelobis
problemaa. kavkasiis SedarebiT mcire miwa-wyalze
xom sxvadasxva ojaxis 50-mde enaa warmodgenili. maT
Soris yvelaze mravalricxovani iberiul-kavkasiur
enaTa ojaxia, romelic 30-ze met enas iTvlis.
am enaTa Seswavlas saqarTveloSi didi xnis tradi-
cia aqvs. gansakuTrebiT Zlierdeba iberiul-kavkasiur
enaTa kvleva iv. javaxiSvilis mier 1918 wels Tbili-
sis universitetis daarsebis Semdeg. iv. javaxiSvilis
mowafeTa da mowafeTa mowafeebis ZalisxmeviT Camoy-
alibda iberiul-kavkasiuri enaTmecnierebis Tbili-
suri skola, romelsac 50 wlis ganmavlobaSi saTave-
Si edga didi qarTveli mecnieri arnold Ciqobava.
gamoica mravali monografia da krebuli, momzadda
saTanado samecniero kadrebi rogorc saqarTvelos
samecniero dawesebulebebisa da umaRlesi saswav-
leblebisaTvis, ise CrdiloeT kavkasiis avtonomiuri
respublikebisa da olqebisaTvis.
mniSvnelovani warmatebani moipoves CrdiloeT ka-
vkasiaSi momuSave mecnierebma maTi regionis enaTa kv-
levis saqmeSi.
dasavleT evropisa da amerikis qveynebSi iberi-
ul-kavkasiur enaTa Sewavla XIX saukuneSi calkeul
enTuziastTa saqme iyo. Cveni saukunis 30-iani wlebidan
ki am enebiT daintereseba farTo xasiaTs iRebs. gan-
sakuTrebiT aRsaniSnavia am mxriv germaneli, frangi,
amerikeli, ingliseli da zogi sxva qveynis mecnierTa
wvlili.
amJamindeli Tqveni Sekrebac Sedegia kavkasiis eno-
brivi samyaroTi dainteresebul pirTa saerTo nebisa.
minda madloba mogaxsenoT simpoziumis yvela monaw-
iles, gansakuTrebiT – stumrebs, romlebmac saqarT-
330
velos respublikisaTvis am mZime Jams, arsebuli obi-
eqturi siZneleebis miuxedavad, SesaZleblad dainaxes
Camosuliyvnen TbilisSi.
simpoziumis monawileebs vusurveb nayofier
muSaobas!
gaumarjos kavkasiis xalxTa erTobasa da Tavisu-
flebas!

zviad gamsaxurdia.
1991 wlis 14 oqtomberi
mimarTva : kavkasiologTa pirveli saerTaSoriso simpoziumis

monawileebs / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. -
18 oqtomberi. - #202 (222). – 1gv.
331
mimarTva afxazeTis assr uzenaesi
sabWos prezidiums
pativcemuli afxazeTis assr uzenaesi sabWos

prezidiumis wevrebo!
dRes Cven yvelani vimyofebiT im istoriul mi-
jnaze, roca TiToeulma politikurma moRvawem, Ti-
Toeulma moqalaqem, romelic grZnobs pasuxismgeblo-
bas Tavisi xalxis, Tavisi saxelmwifos bedisTvis, unda
gaakeTos mtkice arCevani – an igi Tavis profesiul
codnas, cxovrebiseul gamocdilebas, avtoritets
warmarTavs respublikaSi Seqmnili viTarebis nor-
malizaciisaTvis Cveni sazogadoebis cxovrebis yvela
sferos dezorganizaciis gamomwvevi konfrontaciis
dasaZlevad, an mxars uWers destruqciuli Zalebis
upasuxismgeblo moqmedebas, romlebic ewevian, ar-
sebiTad, brZolas ZalauflebisaTvis, Zalauflebis
gulisaTvis, yvelaze naklebad zrunaven saqarTvelos
mravalerovani mosaxleobis WeSmariti interesebi-
saTvis.
warmoudgenlad rTul politikur viTarebaSi,
romelc axasiaTebs Cveni respublikis dRevandel
dRes, umniSvnelovanesi movlena gaxda afxazeTis
assr uzenaesi sabWos arCevnebi. arCevnebma gviCvena,
rom xalxebis keTil nebas SeuZlia gamoaRviZos gone-
ba, xels uwyobs gamonaxos optimaluri gadawyvetani,
romlebic saxaven uTanxmoebis, undoblobis daZlevis,
sxvadasxva TvalsazrisTa dasaaxloeblad variantis
Ziebis gzas Cveni xalxebis momavlisaTvis, maTi mSvido-
biani erToblivi cxovrebisaTvis.
amave dros afxazeTidan mosuli informacia mow-
mobs, rom kvlav fexqveS Telaven avtonomiuri respub-
likis mcxovrebTa udidesi umravlesobis moqalaqeo-
briv uflebebs, diskriminacias uweven maT, uwinaresad
– politikur dargSi, ugulebelyofen saqarTvelos
332
respublikis kanonebsa da konstitucias, agreTve afx-
azeTis assr konstitucias. es procesebi iwvevs seri-
ozul SeSfoTebas, radgan ewinaaRmdegeba Cveni xalx-
ebis Zireul interesebs, xels uSlis am saarsebod
mniSvnelovani amocanebis gadawyvetas, romlebic xels
uwyobs urTierTgagebis aRgenas, Cveni saxelmwifos
erTiani ekonomikuri kompleqsis normaluri cxovel-
moqmedebis aRorZinebas. samwuxarod, viTarebis stabi-
lizaciis miznebs ewinaaRmdegeba afxazeTis assr uze-
naesi sabWos prezidiumis zogierTi gadawyvetilebac,
romlebic sakanonmdeblo da aRmasrulebeli xelisu-
flebis funqciebis TviTneburi aRrevis Sedegia. gan-
sakuTrebiT SemaSfoTebelia afxazeTis assr uzenae-
si sabWos arCevnebis centraluri saarCevno komisiis
saqmianobaSi sakanonmdeblo normebis saSiSi ugule-
belyofa, rasac SeiZleba seriozuli konfrontacia
mohyves.
am pasuxsageb momentSi saWirod mimaCnia afxazeTis
assr uzenaesi sabWos prezidiumis wevrebs daJinebiT
movuwodo: mTeli TavianTi Zalebi moaxmaron avtono-
miur respublikaSi mdgomareobis stabilizaciis pir-
veli ylortebis mxardaWeras, sxvadasxva sazogadoe-
brivi Zalebis Sekavebas, raTa ar gadadgan mouzomeli
nabijebi, romlebsac SeiZleba Sors gamiznuli Sede-
gebi mohyves, politikuri da samarTlebrivi reali-
ebis saR Sefasebas saqarTvelos respublikis, kerZod,
afxazeTis mSvidobis uzrunvelyofisa da ayvavebis sa-
keTildReod.
unda SegaxsenoT winaT gamoTqmuli azri, rom
avtonomiuri respublikis momavali parlamentis
kanonier safuZvelze Camoyalibeba didmniSvnelovani
pirobaa axal pirobebSi avtonomiis uflebaTa realu-
ri SinaarsiT gamdidrebis sakiTxis gadasaWrelad.
me movuwodeb moqalaqeobrivi Tanxmobisa da Ta-
namSromlobisaTvis TiToeuls, visac amoZravebs re-
alizmisa da pasuxismgeblobis grZnoba, vinc mzad
333
aris SekavSirdes da imuSaos Cveni saerTo saxlis, Cve-
ni respublikis keTildReobisaTvis, sakiTxebisa da
problemebis samarTliani gadaWrisaTvis, romelic ar
bRalavs saqarTvelos respublikis moqalaqeTa kanoni-
er uflebebsa da interesebs.
momavali Taoba ar gvapatiebs, Tu ar SevignebT, rom
normaluri cxovrebis erTaderTi gzaa Cveni saxelmwi-
fos mTeli Segnebuli, konstruqciuli Zalebis Sekav-
Sireba, namdvili Zmoba da gulwrfeli megobroba.

zviad gamsaxurdia
1991 wlis 24 oqtomberi
saqarTvelos respublikis prezidentis mimarTva afxazeTis assr

uzenaesi sabWos prezidiums // saqarTvelos respublika. – 1991. - 25
oqtomberi. - #207 (227). – 1gv.
334
Tavisuflebis erTi weli...
Sexvedra qarTvel da ucxoel JurnalistebTan
mTavrobis sasaxlesTan gamarTuli xalxmravali

mitingis Semdeg, romelic qarTveli xalxis udides
gamarjvebas – sabWoTa sinamdvileSi pirveli mraval-
partiuli arCevenebis wlisTavs mieZRvna, saqarTve-
los respublikis prezidenti batoni zviad gamsaxur-
dia Sexvda qarTvel da ucxoel Jurnalistebs.
dRes, ganacxada man, – umniSvnelovanesi dRea qarT-
veli eris istoriaSi da ara marto mis, aramed mTeli
yofili sabWoTa xalxebis istoriaSi. diax, 9 aprilma
da 28 oqtomberma dasabami misces ara marto saqarTve-
los, aramed yofil imperiaSi Semavali respublikebis,
aRmosavleT evropis qveynebis xalxebis erovnul-gan-
maTavisuflebel brZolas. samwuxarod, dRes am faq-
tis danaxva ar surT zogierTebs – arc saqarTveloSi
da arc mis gareT. magram, simarTle swored is Subia,
romelic xalTaSi ar daimaleba.
28 oqtomberze roca vsaubrobT, ar unda dagvavi-
wydes, Tu ra moutana am dRem damonebul xalxebs.
sabWoTa kavSiris sinamdvileSi, CvenSi gaimarTa pir-
veli mravalpartiuli arCevnebi, ramac safuZveli
Cauyara saqarTvelos pirveli prezidentis arCevas.
marTalia, dRes saqarTvelo did gaWirvebas ganicdis,
magram Cven da Cveni moZraoba mzad varT vibrZoloT
bolomde, saboloo gamarjvebamde.
imperiuli Zalebi bevr dezinformacias avrcele-
ben Cvenze. SeiZleba iTqvas, Cvens winaaRmdeg gaCaRebu-
lia namdvili informaciuli omi. amitom dRevandel
Sexvedras Cven didi mniSvnelobas vaniWebT.
Semdeg batonma zviad gamsaxurdiam upasuxa qarT-
veli da ucxoeli Jurnalistebis kiTxvebs.
kiTxvaze, miiRebs Tu ara saqarTvelo monawileo-
bas sabWoTa kavSiris valebis gadaxdaSi, prezident-
335
ma upasuxa: ra Tqma unda, Tu qoneba, da rac mTavaria,
oqros maragi Tanabrad iqneba gayofili. am sakiTxze
axlaxan gamoqveynda ukrainis memorandumi da saqarT-
velo mTlianad uWers mas mxars. saerTod ki, – Tqva man,
– me kremlis opoziciad vrCebi da veraviTari muqa-
ra ver Secvlis Cvens gadawyvetilebas – vibrZoloT
saboloo gamarjvebamde. qarTveli xalxi miCveulia
siZneleebs da amJamadac SeZlebs gadalaxos isini.
kiTxvaze, CrdiloeT kavkasiis xalxTa asambleis
Sesaxeb prezidentma ganacxada, rom igi gmobs Crdi-
loeT oseTis mTavrobis mcdelobas samaCablos
mierTebis Taobaze, gagzavnilia saTanado protesti.
rac Seexeba baton boris elcinTan urTierTobas, igi
yovelTvis kargi iyo, magram amJamad samaCablos prob-
lemasTan dakavSirebiT ramdenadme gaurkvevelia misi
pozicia.
qarTveli da ucxoeli Jurnalistebi dainteresd-
nen, ramdeni sabWoTa jariskacia amJamad dislocire-
buli saqarTveloSi – maTi ricxvi 200 aTas kacs aRe-
mateba. daisva sakiTxi maTi saqarTvelodan gayvanis
Sesaxeb, magram jerjerobiT molaparakeba sabWoTa ka-
vSirTan araa dawyebuli, amasTanave safuZveli Caeyara
sakuTari respublikuri armiis Seqmnas.
prezidentma ilaparaka dRevandel krizisul md-
gomareobaze da aRniSna, rom es araa mxolod saqarTve-
los problema. dRes Cvenze ufro TviT moskovs uWirs.
saerTod ki, dasZina man – msoflioSi arc erT parla-
ments ar ZaluZs erT weliwadSi gadawyvitos yvela
problema, miT umetes, rom es im qveynis problemaa,
romelsac miuxedavad miRweuli Tavisuflebisa, jer
kidev ver gavemijneT mTlianad. krizisidan gamosvlas
ki Cven SevZlebT mxolod maSin, rodesac sabolood
gamoveyofiT yofil sabWoTa kavSirs, movipovebT WeS-
marit Tavisuflebas.
– ra moutana Tavisuflebis erTma weliwadma saqa-
rTvelos?
336
am kiTxvaze prezidentma aseTi pasuxi gasca: – Cven-
Si gauqmda kompartiis reJimi, Sewyda qarTveli Wa-
bukebis ruseTis armiaSi gagzavna, qarTuli miwebis
gayidva-ganiaveba. bolo moeRo qarTuli enis devnas
da Cagvras, albaT, Secdomebic araerTi davuSviT, –
Tqva prezidentma, magram vinc unda yofiliyo Cvens
pirobebSi, uTuod ver ascdeboda amas. bevrs ainter-
esebda saqarTvelos damoukidebloba CeCneT-inguSe-
Tis problemebisadmi: – Cven mxars vuWerT maT ideas da
araviTar SemTxvevaSi araviTari saxiT ar CavereviT
konfliqtSi.
– miiRebdiT Tu ara monawileobas centraluri
televiziis gadacemaSi vin aris vin?
– ratomac ara?! – magram darwmunebuli var, amas ar
dauSvebs centraluri televiziis xelmZRvaneloba.
batonma zviad gamsaxurdiam bevr sxva kiTxvazec
gasca pasuxi: isini exeboda rogorc politikur, ise
ekonomikur, socialur aspeqtebs.
daZabuloba darbazSi erTgvarad ganmuxta kiTxvam:
ra gunebaze brZandebiT dRes, batono prezidento?
– Zalian kargze, – upasuxa man. saqmeebi ukeT migvdis,
sul mokle xanSi gvcnobs kidev ramdenime qveyana. mi-
uxedavad didi siZneleebisa – Sinauri da gareSe mtre-
bis mcdelobisa, ufro mkveTrad ikveTeba saqarTvelos
momavali gamarjvebebic.
saqinformi
Tavisuflebis erTi weli... / zviad gamsaxurdias Sexvedra qarTvel

da ucxoel JurnalistebTan // saqarTvelos respublika. – 1991. - 30
oqtomberi. - #211(231). – 1gv.
337
mSobliuri miwis movlisa da aRorZinebis
konferenciis monawileebs
qarTveli kaci odiTganve cnobili iyo miwis didi

siyvaruliT. SemTxveviTi rodia, rom qarTvelebs
georgianebs, e.i. miwaTmoqmedebs uwodeben, jer kidev
uZveles droSi gvqonda msoflio mecnierebis mier aR-
iarebuli pirveladi samiwaTmoqmedo kultura. dRes,
samwuxarod, amaze mxolod istoriuli masalebiRa me-
tyvelebs.
imperiam imTaviTve miznad daisaxa, rom saqarTve-
lo iafi nedleulis wyarod da Semadgenel nawilad
gaexada. da amitomac yvelafers akeTebda, rom qarT-
veli kaci gaucxoveboda miwas, Seneleboda misi si-
yvaruli, Sromismoyvareoba, radgan icoda, rom es
mamulis siyvaruls, damoukideblobisaken ltolvas
Seunelebda. gadagvarda unikaluri aborigenuli
kulturuli jiSebi, flora da fauna, dargTa SeTa-
nawyoba, bunebaTsargeblobis principebi. aratradi-
ciulma monokulturam, momwamvlelma teqnologieb-
ma daisadgures Cvens miwa-wyalze. yovelive aman da
saqarTvelos ss respublikis mTavrobis damRupvelma
politikam – mTis regionebidan mosaxleobis barSi
gadmosaxlebam soflis mcxovrebTa kulturul, ekono-
mikur da socialur moTxovnaTa srulma ugulebelyo-
fam qarTvel kacs gaunela miwis siyvaruli, gamoacala
sofels. dRes oTxasamde sofeli daclilia. mitovebu-
lia mTaTuSeTi, xevsureTi, raWa da sxva regionebi. ai,
ra aris demografiuli problemebis mizezi. es prob-
lemebi gansakuTrebiT gamZafrda bolo ocdaaT weli-
wadSi. momwamvleli teqnologiebis danergvis gamo
orjer gaizarda bavSvTa sikvdilianoba, ramdenjerme
moimata genetikurma gadaxrebma, daavadebaTa da sikv-
dilianobis ricxvma.
dabinZurebulia buneba, erozirebuli da TiTqmis
mwyobridan gamosulia saxnavi miwebis naxevari, daax-
338
loebiT amdenive tyis resursebi veRar asruleben
Tavis funqcias. amitomac bolo wlebSi SesamCnevad
imZlavra stiqiurma movlenebma. uxeSi Careva ver
gvapatia bunebam.
gamoclili gvaqvs erTaderTi ekonomikuri ber-
keti – qarTuli miwis baraqa, romelic Cvens sulier,
ekonomikur da politikur siZlieresac uwyobda xels,
aTasgzis ufskrulis piras misul saqarTvelos fexze
wamoayenebda. imperiis oraswlovani, soflis meurne-
obis warmoebis politika iyo Cumi, mcocavi saSuale-
ba qarTveli eris genetikurad gadagvarebisa da misi
dauZlurebisa.
am urTules periodSi yvela Tqvengans ekisreba
udidesi misia unikaluri miwaTmoqmedebis kulturis
aRdgenisa, aborigenuli jiSebis, bunebaTsargeblo-
bis principebis, qarTuli miwis aRorZinebis, qarTve-
li kacis soflad Semobrunebisa da genetikurad gamo-
jansaRebisa. RmerTi iyos Tqveni Semwe am WeSmaritad
erovnuli misiis aRsrulebaSi kacobriobis sakeTil-
dReod.

zviad gamsaxurdia
mSobliuri miwis movlisa da aRorZinebis konferenciis monaw-

ileebs / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 31
oqtomberi. - #212 (232). – 1gv.
339
CrdiloeT oseTis avtonomiuri
respublikis uzenaes sabWos
mtkice protests gamovTqvamT CrdiloeT ose-

Tis avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos mier
egreT wodebuli samxreT oseTis TviTmarqvia aRmas-
rulebeli komitetis mimarTvis ganxilvis gamo yofi-
li samxreT oseTis avtonomiuro olqis teritoriis
CrdiloeT oseTis avtonomiuri respublikis Semad-
genlobaSi Sesvlis Taobaze.
CrdiloeT oseTis avtonomiuri respublikis uze-
naes sabWos arc Tavisi sakuTari konstituciis, arc
rsfsr-is konstituciis Tanaxmad araviTari ufleba-
mosileba ar gaaCnia avtonomiuri respublikis saz-
Rvrebis Sesacvlelad. aseTi moqmedeba Zireulad
ewinaaRmdegeba rsfsr-is konstituciis 70-e muxls,
romlis Tanaxmadac ruseTis federaciis teritoria,
romlis SemadgenlobaSic Sedis CrdiloeT oseTi, ar
SeiZleba Seicvalos rsfsr-is Tanxmobis gareSe.
CrdiloeT oseTis avtonomiuri respublikis uzen-
aesi sabWos mier am sakiTxis ganxilva saqarTvelos re-
spublikis teritoriuli mTlianobis darRvevis cdaa,
romelic miznad isaxavs saqarTvelos Camoacilos misi
teritoriis ganuyofeli nawili, rac aSkarad ewinaam-
degeba saqarTvelos respublikis konstituciis 1, 71,
73 da 104 muxlebs. am muxlebis Tanaxmad, saqarTvelos
respublikis teritoria erTiani da ganuyofelia da
ar SeiZleba misi Secvla saqarTvelos respublikis
Tanxmobis gareSe. misi administraciul-teritori-
uli mowyobisa da sazRvrebis sakiTxebis gadawyveta
saqarTvelos respublikis gamgeblobas ganekuTvneba,
Tanac zemoT aRniSnuli sakiTxis ganxilva xdeba vi-
TarebaSi, rodesac CrdiloeT oseTis avtonomiuri
respublikis xelmZRvanelebi akowiweben da saqarTve-
los respublikis istoriul miwa-wyalze, Sida qarTl-
Si gzavnian SeiaraRebul bandebs osi separatistebis
340
mxardasaWerad, amarageben maT iaraRiTa da sabrZolo
teqnikiT.
CrdiloeT oseTis avtonomiuri respublikis
xelmZRvanelTa amgvari moqmedeba uxeSad Telavs
saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod aRiarebul
normebs da Cvens mier ganixileba, rogorc agresia da-
moukidebeli, suverenuli saxelmwifos winaaRmdeg,
aqedan gamomdinare iuridiuli da politikuri Sede-
gebiT.

Tbilisi.
1991 wlis 1 noemberi
CrdiloeT oseTis avtonomiuri respublikis uzenaes sabWos / gam-

saxurdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 9 noemberi. - #220
(240). – 1gv.
341
werili ruseTis prezidents
pativcemulo boris nikolozis Zev!

qarTveli xalxi SeSfoTebiT adevnebs Tvals mov-
lenebis ganviTarebas CeCneT-inguSeTSi. aq sagangebo
wesebisa da komendantis saaTis gamocxadeba CvenTvis
moulodneli iyo, radgan yovelTvis gicnobdiT Tqven,
rogorc xalxTa Tavisuflebis qomagsa da demokratiis
damcvels, rac daadastura Tqvenma Zalisxmevam balti-
ispireTis xalxebis damoukideblobis moZraobis mxar-
dasaWerad, reaqciuli sagangebo wesebis saxelmwifo
komitetis winaaRmdeg sabrZolvelad. magram axla
movlenebis esoden mkveTri Semobruneba sinanuls
iwvevs. safrTxe Seeqmna Tavisuflebismoyvare CeCen
xalxs. Zaladobis eskalaciam CeCneT-inguSeTSi SeiZle-
ba Searyios Tqveni avtoriteti yofili sabWoTa impe-
riis xalxTa TvalSi, romlebic damoukideblobisTvis
ibrZvian.
imisTvis, rom Tavidan aviciloT viTarebis Semd-
gomi gamwvaveba kavkasiaSi, gTxovT gaauqmoT sagange-
bo wesebi groznoSi, pativi sceT CeCeni xalxis nebis
gamoxatvas, romelic eswrafvis TviTgamorkvevasa da
Tavisuflebas.

zviad gamsaxurdia
TbilisSi 1991 wlis 9 noembers
gamarTuli mravalaTasiani
mitingis monawileTa saxeliT
werili ruseTis prezidents / gamsaxurdia z. // saqarTvelos res-

publika. – 1991. – 12 noemberi. - # 221 (241). – 1gv.
342
gaeros generalur mdivans
baton xavier peres de kueliars,
msoflios xalxebsa da parlamentebs
daSlis piramde misuli imperia amaod cdilobs

yoveli xerxiT SeaCeros mamaci da Tavisuflebismoy-
vare kavkasieli xalxebis swrafva damoukideblobi-
saken. ama wlis 27 aprils Cven mogmarTeT Tqven, rom
mzaddeboda sisxliani provokaciebi kavkasiaSi. im-
periis masobrivi informaciis saSualebebi intensi-
urad nergavdnen azrs, TiTqos „kavkasieli velurebi“
da „tuzemcebi“ centris Carevis gareSe amoJletdnen
erTmaneTs. am „motiviT“ rogorc saqarTveloSi, Sida
qarTlSi (yofil „samxreT oseTSi“), ise CeCen-inguSeT-
Si uxeSi samxedro Zalis gamoyenebiT xdeba mSvido-
biani mosaxleobis awiokeba. dRes diliT CeCneTis
dedaqalaq groznoSi, sadac unda momxdariyo sayov-
elTao arCevnebis gziT arCeuli CeCneTis prezidentis
baton johar dudaevis inauguracia, imperiis samxe-
dro Zalebi Tavs daesxnen CeCen patriotebs. mosalod-
nelia sisxlisRvra. Cvens xelT arsebuli monacemebiT,
Setakebebi grZeldeba, xdeba axali samxedro Senaer-
Tebis Seyvana CeCneTis teritoriaze. mzaddeba im Tavi-
suflebismoyvare da vaJkaci xalxis genocidi, romlis
mimarTac jer caristulma, xolo Semdeg bolSevikur-
ma imperiam ukve orjer (1878 da 1944 wlebSi) ganaxor-
ciela masobrivi represiebi, ris Sedegadac aTasobiT
CeCeni iqna fizikurad mospobili da iZulebiT gasax-
lebuli samSoblodan. migvaCnia, rom dauSvebelia
politikuri sakiTxebis uxeSi samxedro Zalis gamoy-
enebiT gadawyveta. nebismieri sadavo sakiTxi unda
wydebodes mSvidobiani molaparakebis gziT. imedi
gvaqvs, rom gaero, msoflios xalxebi da parlamentebi
gulTan axlos miitanen mcirericxovani CeCeni xalxis
tragedias da xmas aRimaRleben samxedro agresiis wi-
naaRmdeg. Cveni azriT, uxeSad iTeleba, rogorc CeCen-
343
Ta, ise qarTvelTa erovnuli uflebebi. (vgulisxmobT
yofil „samxreT oseTs“). amitom moviTxovT gaeros
adamianis uflebebis dacvis eqspertTa da meTvaly-
ureTa jgufis saswrafod Camosvlas, raTa adgilze
(q. groznosa da Sida qarTlSi) Seiswavlon Seqmnili
mZime mdgomareoba da xeli Seuwyon konfliqtis mSvi-
dobian mogvarebas.

zviad gamsaxurdia
gaeros generalur mdivans baton xavier peres de kueliars, msof-

lios xalxebsa da parlamentebs / gamsaxurdia z. // saqarTvelos re-
spublika. - 1991. - 12 noemberi. - #221 (241). – 1gv.
344
yaraCaevski,
sabWoebis saxli, yaraCaeli xalxis
sazogadoebriv-politikur
organizacias „jamagaTs“1
Zmebo yaraCaelebo!
Tqveni xalxisaTvis am samgloviaro dRes, samZimar-
sa da gulwrfel TanagrZnobas gicxadebT. qarTve-
li xalxisaTvis sruliadac ar aris sul erTi Tqveni
mravaltanjuli, Sromismoyvare da vaJkaci xalxis
bedi da Cveni istoria savsea urTierTgagebis, Zmobis,
Wirsa da lxinSi erTmaneTis mxardaWeris SesaniSna-
vi magaliTebiT. Cveni winaprebi imdenad afasebdnen
da pativs scemdnen erTmaneTs, rom Seqmnes Zmadnafi-
cobis didebuli da ganumeorebeli instituti, roca
yaraCael bavSvebs aRsazrdelad abarebdnen Tqveni
mezoblebis ojaxebs – qarTvel mTielebs qarTuli
enisa da kulturis Sesaswavlad, qarTuli adaT-wese-
biT aRsazrdelad, samagierod ki qarTveli bavSvebi
srulwlovanebamde cxovrobdnen yaraCelTa ojaxebSi,
izrdebodnen Tqveni xalxis saukeTeso tradiciebis
magaliTiT. ufros TaobaSi axlac cxovroben da Tavs
kargad grZnoben qarTvelebi, TavianTi mSoblebis
yonaRTa aRzrdilebi, da qarTul ojaxebSi aRzr-
dili yaraCaelebi. erTmaneTis enebis, folkloris,
adaT-wesebis codna, erTmaneTis pativiscema daexmara
Cvens xalxebs Znelbedobis Jams. xolo roca 1944 wlis
7 (?)2yaraCelebs Tavs daatydaT ubedureba da maTi
1
„jamagaTi” yaraCaeli xalxis mier 1989 wels Seqmnili poli-
tikuri organizaciaa. (Semdgenlis SeniSvna)
2
1943 wlis 2 noemberi yaraCaeli xalxis iZulebiTi deportaci-
is dRea. teqstSi miTiTebul TariRSi, Cveni varaudiT, igulisxme-
ba 1944 wlis 7 marti. rogorc cnobilia, 1944 wlis 23 Tebervlidan
9 martamde ganxorcielda yaraCaelTa xelaxali deportacia. i. b.
stalinis gardacvalebisa da xelisuflebaSi n. xruSCovis mosvlis
Semdeg yaraCaelebs neba darTes dabrunebuliyvnen mSobliur adg-
ilebSi. (Semdgenlis SeniSvna)
345
ojaxebi iZulebuli iyvnen daetovebinaT samSoblo,
winaparTa kerebi, qarTvelTa mwuxarebas sazRvari ar
hqonda: iyo magaliTebi, roca qarTvelebma nebayoflo-
biT gaiziares TavianTi Zmadnaficebis xvedri da maT-
Tan erTad gadasaxlebaSi aRmoCndnen.
pativcemulo megobrebo! qarTveli xalxi, es-
wrafvis ra srul damoukideblobas, wmindad inaxavs
maT xsovnas, vinc msxverplad Seewira genocidis da-
naSaulebriv politikas, sabWoTa imperia rom axor-
cielebs. Tavs vxriT maTi xsovnis winaSe.
yovelive saukeTesos vusurvebT amay da vaJkac
yaraCael xalxs.
saqarTvelo TqvenTan aris da mxars uWers Tqvens
saukeTeso miswrafebebs.

zviad gamsaxurdia
uzenaesi sabWos Tavmjdomare
akaki asaTiani
mimarTva : yaraCaevski, sabWoebis saxli, yaraCaeli xalxis sazo-

gadoebriv-politikur organizacias „jamagaTs“ / gamsaxurdia z.,
asaTiani a. / saqarTvelos respublika. - 1991. - 12 noemberi. - #220
(240). – 1gv.
346
zviad gamsaxurdia upasuxebs JurnalistTa
da telemayurebelTa kiTxvebs
ama wlis 10 noembers pirdapiri eTeriT moewyo

moskov-Tbilisis telexidi. sabWoTa kavSirisa da saqa-
rTvelos Jurnalistebisa da telemayurebelTa kiTx-
vebs upasuxa saqarTvelos respublikis prezidentma
zviad gamsaxurdiam. gadacemaSi monawileobdnen: pro-
grama – „Tanamegobrobis“ mTavari redaqtori a. skri-
abini, gazeT „izvestiis“ mTavari redaqtori i. golem-
biovski, „nezavisimaia gazetas“ mTavari redaqtori v.
tretiakovi, saqarTvelos respublikis prezidentis
presmdivani g. burjanaZe.
mogvyavs gadacemis dawvrilebiTi angariSi.
i. g.-s kiTxva: gamarjobaT, batono prezidento.

Tavs uflebas vaZlev dagisvaT pirveli kiTxva. misi
arsi Semdegia: respublikis uzenaesi sabWos ukanaskn-
elma sesiam SeaCera kanoni politikur partiaTa Sesax-
eb da sanam gkiTxavdeT, Tu ra aris am aqtis arsi, unda
vTqva, rom es iwvevs garkveul, yovel SemTxvevaSi Ce-
mTvis, arcTu sasixarulo analogias. maxsendeba, rom
1918 wels leninmac aseve SeaCera droebiT politiku-
ri partiebis saqmianoba da Tqven iciT, rom mraval-
partiuli sistemis dabruneba Cven mxolod samocda-
Tormeti an samocdacameti wlis Semdeg SevZeliT. xom
ar uqmnis es safrTxes demokratiul process, romel-
ic unda ganviTardes respublikaSi?
pasuxi: jer erTi, unda SevniSnoT, rom Tqveni
analogia mTlad marjve ver gamodga, roca lenins
SemadareT, imitom, rom Cemi azriT, Tqven masTan ufro
axlo xarT ara marto geografiulad, aramed ideolo-
giuradac.
rac Seexeba kanonis moqmedebis SeCerebas, es daka-
vSirebulia sagangebo wesebTan, romlebic axlac moq-
347
medeben saqarTveloSi. albaT, es TqvenTvis cnobilia.
amasTan, kanoni SeCerebulia mxolod mis im nawilSi,
sadac saqme exeba partiaTa registracias. Tqven, al-
baT, iciT, rom saqarTveloSi aris daaxloebiT orasi
partia da organizacia, romlebic cdiloben gatard-
nen registraciaSi, miiRon Senobebi, presa, televiz-
ia da, xSirad, isini ver akmayofileben im moTxovnebs,
romlebsac aseT SemTxvevebSi uyeneben partiebs. Sei-
Zleba iTqvas, rom isini kriminaluri organizacie-
bi arian; zogierTi maTgani, SeiZleba iTqvas, aRmoCn-
da gareuli Cveni dedaqalaqis centrSi am cota xnis
winaT momxdar uwesrigobebsa da sisxlian danaSulSi.
amitom, prokuraturam moiTxova dro, raTa gaarkvios
maTi saqmianoba da am dromde SeaCeros kanoni parti-
aTa registraciis Sesaxeb. ase rom, am kanonis SeCere-
bis iniciativa ar momdinareobs arc prezidentis, arc
uzenaesi sabWosagan. es momdinareobs prokuraturis-
agan, romelic ganixilavs sisxlis samarTlis saqmeebs.
ai, ra aris WeSmariteba. da, kidev erTxel vimeoreb,
Tqveni Sedareba mTlad marjve ver aris.
a. s.-s kiTxva: momiteveT, batono prezidento, ram-
denadme davarRvie Cveni programis mimdinareoba. Cve-
ni gadacemis dasawyisSi dagpirdiT, rom mogcemdiT
sityvas. bodiSs gixdiT da gaZlevT sityvas. gTxovT.
z. g. vsargeblob am SemTxveviT da minda vTqva, rom
davTanxmdi am gadacemaSi monawileobas, Tumca, ram-
denadme gakvirvebuli var imis gamo, Tu ratom iwyeba
es cikli mainc da mainc CemiT da riT aris gamowveuli
es interesi. magram, meores mxriv, vxedav SesaZleblo-
bas gavfanto is sazareli dezinformacia, romelic
swored centraluri televiziis meSveobiT vrcel-
deba mTels msoflioze saqarTvelos, misi preziden-
tisa da Cvens respublikaSi momxdari ambebis Sesaxeb.
amitom, msurs, argumentebiTa da faqtebiT, rogorc
uyvarT xolme TqvenSi amis Tqma, gavfanto es dezin-
formacia da naTeli movfino Cvens pozicias Tana-
348
medroveobis yvela im movlenis mimarT, romelic awux-
ebs sazogadoebriobas. ase rom, mzad var amomwuravi
pasuxi gavce yvela kiTxvas, magram gTxovT erTs Tqven,
agreTve moqalaqeebsac, romlebic dasvamen kiTxvebs,
yvelafers xom aqvs Tavisi forma, eTika, rom kiTxve-
bi ar cdebodes am eTikis farglebs, da rom ar damis-
van utaqto da iseTi kiTxvebi, romlebic SeiZleba
exebodes Cveni qveynis saSinao saqmeebs, saxelmwifo
saidumloebebs, romlebzec pasuxis gacema ar ZalmiZs.
winaswar vacxadeb, rom utaqto kiTxvebs ar vupasuxeb,
rogorc amas vSvrebi xolme, imitom, rom, samwuxarod,
yvela Jurnalisti rodi icavs am wesebs. saqmian sau-
bars ki yovelTvis mivesalmebi. gTxovT, SegiZliaT
daiwyoT.
a. s. gmadlobT, batono prezidento. me msurda mx-
olod meTqva, rom Cven, saxteleradio Jurnalistebs,
ise rogorc saqarTvelos mcxovreblebsac, rogorc
Tqven, guls gvtkens sainformacio gamoSvebebSi
daSvebuli Secdomebi, uzustobani da vfiqrob, rom
saxteleradios korespondentma nana RonRaZem bevri
ram iRona, raTa gamoesworebina es Secdomebi. magram,
ai, raze msurda yovelive amis miuxedavad, mimepyro
Tqveni yuradReba: saqme is aris, rom informaciebs Cven
isev da isev, ZiriTadad, sainformacio saagentoebidan
viRebT da mravali informacia, romlebmac gaaoces
saqarTvelos mcxovreblebi da gamoiwvies aRSfoTe-
ba, am saagentoebidan miviReT, kerZod, Cems win devs
sakdesis informacia. da meore, risi Tqmac mindoda,
roca presis saqmianoba SezRudulia, maSin gaipareba
xolme Secdomebi ara marto saqarTvelos, aramed sxva
suverenuli saxelmwifoebis mimarTac. iqneb, amis Tao-
baze gvetyodeT rames.
z. g. iciT, amas Secdomebs ver vuwodebdi. es raRac
mizandasaxuli taqtikaa. ganvmartav, daJinebiT gad-
moicema centraluri televiziiT informacia, TiTqos
yoveldRe, dRemde mimdinareobs cxinvalis dabombva
349
artileriiT da raketebiT. es imdenad Semzaravi si-
cruea, rom garwmunebT, mTeli saqarTvelo icinis,
roca am dezinformacias ismens. gTxovT, CamobrZandeT
CvenTan, Cvens obieqturobaSi rom ar daeWvdeT, mogce-
mT SesaZleblobas gaesaubroT cxinvalSi dabanakebu-
li Sinagani jarebis sardlobas. pirdapir gaocebuli
var, ratom dRemde ar dagbadebiaT aseTi azri, gekiTx-
aT swored im adamianebisaTvis, romlebsac vera da ver
vuwodebT qarTvel eqstremistebs an nacionalistebs.
ratom ar gsurT maTgan SeityoT simarTle?
ra raketebi SeiZleba iyos iq? ra artileria aqvs
saqarTvelos respublikas? miT umetes, rom zogjer
imasac ki amboben, TiTqos vladikavkazsac ki vuSendeT
Cvens raketebs. hoda, swored es aRgviZravs eWvs, rom
yovelive es mizandasaxulad aris damaxinjebuli, gay-
albebuli da yovelive amas aqvs Zalze Sors mimavali
miznebi.
ai, Tqven axseneT nana RonRaZe. swored nana Ron-
RaZes ar aZleven uflebas gadasces zusti informacia.
guSinwin, dilas, roca diqtorma gamoacxada, rom iq ce-
cxls uSenen cxinvals, nana RonRaZem laparaki daiwyo
geografiul, istoriul problemebze, imis nacvlad,
rom pirdapir eTqva – iq araviTari srola ar mimdin-
areobso. ra Tqma unda, iyo SemTxvevebi 17 oqtombram-
de. sxvaTa Soris, garkveul kerZo pirebs aqvT setyva-
sawinaaRmdego raketebi, – es, sxvaTa Soris, sabrZolo
raketebi ar aris, magram es iyo erTeuli SemTxvevebi
kerZo pirTa mxridan, romlebic ar emorCilebian xe-
lisuflebasa da mTavrobas. dRemde ki avrceleben
versias imis Taobaze, rom masirebul saraketo cecx-
ls uSenen cxinvals. ai es, SeiZleba iTqvas zRapruli
versiebi, iwveven undoblobas.
v. t-s kiTxva: imedi maqvs, batoni saqarTvelos
prezidenti dameTanxmeba imaSi, rom Cveni gazeTi, Sei-
Zleba erTi im mcireTagania moskovSi, romlebic Zal-
ze xSirad aqveynebda baton gamsaxurdias interviuebs,
350
ise rogorc mis mowinaaRmdege – opozicionerebisas,
da me msurs, davasrulo dRes masobrivi informaciebis
saSualebaTa es Tema. ramdenadac CemTvis cnobilia,
iyo garkveuli eWvi imis Taobaze, miscemda Tu ara cen-
traluri televizia baton gamsaxurdias pirdapiri
eTeriT gamosvlis SesaZleblobas. da ai, dRes Sedga
es Sexvedra, es gamosvla, iqneba kiTxvebi, iqneba pasuxi.
amave dros ki, qarTveli teleJurnalistebi gaficu-
li arian saqarTveloSi. maT dapirdnen, rom opozicia
SeZlebda televiziiT gamosvlas. es dapireba ar Ses-
rulebula. isini kvlav gaificnen. me maqvs kiTxva ba-
ton prezidentTan: aris ki mainc imis SesaZlebloba,
rom saqarTvelos opoziciis liderebs mieceT saqa-
rTvelos televiziiT pirdapir eTerSi gamosvlis sa-
Sualeba.
z.g.-s pasuxi: esec araswori informaciaa: TiTqos-
da, yvela Jurnalisti iyos gaficuli. nawili gafi-
culia. es is nawilia, romelic miemxro putCs, saxel-
mwifo gadatrialebas, sxvaTa Soris, SeiaraRebuli
gadatrialebis cdebs, romlebic moxda saqarTvelo-
Si seqtembersa da oqtomberSi. es nawili ara marto
gaficulia, aramed, gaZarcva da daarbia saqarTve-
los televizia da misi Senoba, maSin mixvdebodiT, Tu
rogori „opozicionerebi“ da rogori „demokrate-
bi“ arian isini. rogorc xSirad gadascemT xolme, ai,
demokratebi damdgaran televiziasTan, diqtatori ki
mTavrobis saxlSi mokalaTebulao. TvalnaTliv dar-
wmundebiT, Tu ras warmoadgenen es „demokratebi“ da
ra „opoziciaa“ igi; ra Caidina man televiziis Seno-
baSi da ra Caidina Tbilisis quCebSi. ase rom, gTxovT:
guldasmiT SeiswavloT aseTi sakiTxebi da Semdeg
ilaparakoT. xolo, rac Seexeba imas, rom maT ar uT-
moben ekrans, igi maT dauTmes, magram maT moindomes,
ekrani gamoeyenebinaT kanonieri, xalxis mier arCeuli
saqarTvelos mTavrobis damxobis mizniT. ai, ratom
mwvavdeba maTTan urTierToba. msurs, dagisvaT aseTi
351
kontrkiTxva: iseT adamianebs, rogoric arian iazovi,
ianaevi, kriuCkovi, Tqven dRes ai axla, am momentSi
dauTmobdiT ekrans, gamoiyvandiT maT sapyrobilee-
bidan, dasvamdiT ekranis win da darTavdiT nebas,
eqadagebinaT mTavrobis damxobis TavianTi ideebi?
ratom ar avlebT aseT paralelebs? swored aseTive
saqmianobas eweodnen ai es „opozicionerebi“, rogorc
Tqveni ianaevi, iazovi da sxvebi. ase rom, cota Cvens
mdgomareobaSic unda SexvideT.
v. t. rac Seexeba ianaevis an kriuCkovis problemas,
me, ra Tqma unda, ara var centraluri televiziis xe-
lmZRvaneli, magram im gazeTSi, romelsac vmeTaurob,
mivcemdi maT sityvas, Tu maT aqvT raime saTqmeli, hoda,
centraluri televiziis xelmZRvanelic rom viyo, ma-
Sinac ar vityodi uars SesaZleblobaze, momesmina, Tu
ras laparakoben isini dRes.
z. g. raRac Zalze xSirad ver vxedav maT Tqvens
ekranze.
v. t. es ubralod imitom, rom axla maT saqmes iZie-
ben.
z. g. diax, Cven gvyavs opozicionerebi, romelTa
saqmeebs iZieben, sxvaTa Soris, – putCistebi. mravali
maTganis winaaRmdeg aRZrulia sisxlis samarTlis
saqmeebi. da nebismier demokratiul qveyanaSi uTuod
aRZraven sisxlis samarTlis saqmeebs aseT pirTa wi-
naaRmdeg. es arc diqtaturaa da arc faSizmi, rogorc
amas zogierTi amtkicebs.
i. g. gTxovT, momitevoT batono prezidento. mox-
aruli var, roca movismine Tqveni sityvebi imis Sesax-
eb, rom Tqven, rogorc gavige, Jurnalistebs iwvevT,
raTa Tavadve gaerkvnen adgilze, Tu ra xdeba iq.
unda vTqva, rom respublikaSi informaciis wyaroe-
bis xelmisawvdomoba Zalian SezRudulia da Tumca,
es wlinaxevris winaT iyo, roca Cveni Jurnalistebi
cdilobdnen moxvedriliyvnen samxreT oseTSi, magram
es ver moaxerxes. vfiqrob, axla SevZlebT gavgzavnoT
352
Cveni korespondentebi, raTa namdvilad obieqturad
gaaSuqon is, rac iq xdeba. amitomac, madlobas mogax-
senebT amisaTvis. magram, Tu nebas momcemT, kidev erT
kiTxvas dagisvamT. roca vakvirdebiT saqarTveloSi
politikuri situaciis ganviTarebas, ibadeba bevri
kiTxva ekonomikuri programis Taobaze. Cemi kiTxvac
ori nawilisagan Sedgeba: SegiZliaT Tu ara mokled,
Tumca mesmis, rom es friad seriozuli sakiTxia, gve-
saubroT Tqveni ekonomikuri programis safuZvlebis
Sesaxeb, da meore, moawers Tu ara xels respublika
ekonomikur SeTanxmebas samokavSireo xelSekrulebis
farglebSi?
z. g.-s pasuxi: ukanaskneli kiTxviT daviwyeb, radgan
es friad mniSvnelovani sakiTxia. werili gavugzavne
ssr kavSiris prezident baton gorbaCovs, romelSic
vacxadeb, rom mxolod saqarTvelos respublikis da-
moukideblobis aRiarebis Semdeg SeiZleba ganvixi-
loT sakiTxi politikuri an ekonomikuri xasiaTis
nebismieri xelSekrulebis Sesaxeb. ramdenadac saxel-
mwifo sabWo suverenul respublikebs gviwodebs,
ufleba gvaqvs, movTxovoT mas dokumenturad daadas-
turos es da iuridiulad gaaformos Cveni, rogorc
suverenuli saxelmwifos aRiareba da mxolod amis
Semdeg migvaCnia SesaZleblad, daviwyoT molaparakeba
aRniSnul sakiTxze.
rac Seexeba ekonomikur programas, mokled, es ra
Tqma unda, Znelia Camoayalibo esoden mcire droSi,
magram amas mainc vecdebi. Cvens ekonomikur programas
safuZvlad udevs arsebuli ekonomikuri sistemis
sruli reorganizaciis, socialisturi ekonomikis
yvela uaryofiTi mxaris daZlevisa da Tavisufali
sabazro ekonomikis ganviTarebis principebi. ra Tqma
unda, es Zalian zogadi sityvebi, zogadi frazebia, ma-
gram Cven ukve vadgavarT am gzas da ar viSurebT Zal-
Rones, raTa SevqmnaT sakuTari valuta, uromlisodac
warmoudgenelia ekonomikuri damoukidebloba, war-
353
moudgenelia ekonomikuri reformebi. da roca Cven
gvisayvedureben isini, Cvens respublikaSi sakmarisad
swrafad ar mimdinareobso, es dakavSirebulia imas-
Tan, rom jerjerobiT ar gvaqvs sakuTari valuta.
es reforma dagegmilia CvenSi yovelive imis Seqmnis
kvalobaze, rac es-es aris CamovTvale. gvaqvs privat-
izacia, romelic iseTi tempiT mimdinareobs, rogorc
gvsurs. da Tqven, ra Tqma unda, mogexsenebaT, rasTan
aris es dakavSirebuli da ramdenad Zneli procesia
ara marto CvenSi, aramed sxva respublikebSic; rom
aq aris metad Taviseburi movlenebi, aris mafia, aris
iseTi klanebi, romlebsac surT, es TavianT sasarge-
blod gamoiyenon, da zogjer Wirs amis ganxorciele-
ba saxelmwifosaTvis seriozuli zianis miuyeneblad.
magram, mainc vcdilobT, ganvaxorcieloT reforme-
bi, romlebic bolos da bolos migviyvanen Tavisu-
fal, sabazro ekonomikamde, da, ra Tqma unda, es uwin-
ares yovlisa, damokidebulia, agreTve, dasavleTis
qveynebis poziciaze, jerjerobiT, ase xalisiT rom ar
amyareben CvenTan ekonomikur kontaqtebs. ai, am mimar-
TulebiT vcdilobT ganvaxorcieloT Cveni ekonomiku-
ri programa.
i. g. didi madloba pasuxisaTvis.
nebas momcemT, rom am sakiTxis gansaviTareblad,
davazusto kidev erTi detali?
z. g. ra Tqma unda.
i. g. gvqonda informacia, rom respublikis pre-
mier-ministrma, roca momaval ekonomikur wyobas Se-
exo, miznad saxelmwifo kapitalizmis mSenebloba
daasaxela. ramdenad Seesabameba es sinamdviles?
z. g.-s paxuxi: esec dezinformaciaa, romelic mom-
dinareobs Cveni politikuri mtrebisagan, romlebi-
sganac Tqven, sxvaTa Soris, ufro xSirad iRebT in-
formacias da ratomRac endobiT mtruli opoziciis
am informacias da ar cdilobT miiRoT oficialuri,
soliduri, Semowmebuli informacia, magaliTad, Cve-
354
ni prescentridan rom momdinareobs. Tu nebas momcemT,
wagikiTxavT centraluri televiziis mier gadacemul
ramdenime informacias, romlebic – amas saqarTvelo-
Si Cveni telemayureblebi daadastureben - wminda wy-
lis monaWori da dezinformaciaa. TiTqos demokra-
tiul Zalebs xelT egdoT telecentri. telecentri
xelT igdes sisxlis samarTlis damnaSaveebma. sisxlis
samarTlis bandebma, romlebmac gaanadgures es Seno-
ba, gaZarcves, gazides mTeli aparatura, aaoxres da
gaaCanages aqauroba. ramdenime dRes iq da mis mimde-
bare teritoriaze banditTa banaki iyo. ase rom, iq
araviTari demokratebi ara yofilan, demokratebi
avtomatebiT sakiTxebs ar wyveten da Semdeg: Tel-
asze Tavdasxmas, romelic am bandam moawyo, uwodeben
ubralo mkvlelobas, romelic TiTqos bneliT iyos
moculi da arc erT mxares ar ekisros pasuxismgeblo-
ba am aqciisTvis. sinamdvileSi, moxda Tavdasxma saxel-
mwifo dawesebulebaze. daixoca adamianebi. da ai es
ganaxorcieles e.w. „demokratebma“, Semdeg, amboben,
demokratebi telecentrTan sanTlebiT xelSi idgne-
no. isini sanTlebiT ki ara, tyviamfrqvevebiT, naRmsa-
tyorcnebiT, avtomatebiT idgnen. ganuwyvetliv gais-
moda iq srolis, afeTqebebis xma. maT daikaves cirkis
Senoba, iq dadges zarbazani, romelic cecxls uSenda,
sxvaTa Soris, soflis meurneobis saministros Seno-
bas. ai, magaliTad, TiTqos Cveni Zalebi Tavs dasxmod-
nen Savnabadas, Tengiz kitovanis gvardielTa banaks.
jer erTi, isini araviTari gvardielebi ar arian, isi-
ni yofili gvardielebi – dRes banditebi arian, sadac
TiTqos daiRupa sul cota xuTi kaci. iq aravinac ar
mouklavT. ai, aseT informacias gadmoscems central-
uri televizia, eyrdnoba am banditTa banakis dezin-
formatorebsa da provokatorebs.
naTqvamia, TiTqos saqarTveloSi mtkicdebodes
sabWoTa socialisturi struqturebi. ra saerToc
gvaqvs sabWoTa struqturebTan, albaT yvelas moexsen-
355
eba. Cven gavauqmeT mTlianad sabWoTa xelisufleba da
avkrZaleT kompartia. CvenSi araviTari socialistu-
ri struqturebi ar aris. mimdinareobs maTi gardaqm-
na da axlis Seqmna. da Semdeg: cxinvalSi mimdinareobs
saraketo-saartilerio cecxlis daSena. ltolvilTa
ricxvma ki asi aTass gadaaWarba. sinamdvileSi samxreT
oseTis mosaxleoba ukanaskneli aRweriT sul 98 aTass
Seadgens: qarTvelebsa da osebs. Tu asi aTasi ltolvi-
li gaiqca cxinvalidan, maSasadame, iq aravin ar unda
darCeniliyo, es xom ubralo ariTmetikaa. arada, Tqve-
ni televizia yoveldRe gadmoscems, rom ukve TiTqmis
as ormocdaaTi aTasi ltolvilia cxinvalidan, – yofi-
li samxreT oseTidan. aseTi saocari ambebi gadaicema
televiziiT. da kidev ra? TiTqos sapatimroebSi gvya-
vdes bevri politpatimari. araviTari politpatim-
rebi ar arian, arian sisxlis samarTlis elementebi,
romlebmac danaSauli Caidines da risTvisac daapa-
timrebdnen kidec TqvenSic da nebismier demokratiul
saxelmwifoSic.
a. s. batono prezidento, ramdenime satelefono
zari gaisma da sityvas gadavcem Tqvens presmdivans.
Tu SeiZleba gagvacaniT, ra kiTxvebi gaqvT?
g. b.-s kiTxva: batono prezidento, Tbiliseli
irine qavTaraZe gekiTxebaT, gviTxariT, Tu SeiZleba,
roca 1783 wels saqarTvelom da ruseTma xeli moaw-
eres georgievskis megobrobis traqtats, romeli
saxelmwifos SemadgenlobaSi Sedioda cxinvalis re-
gioni da rogor ewodeboda mas – samxreT oseTi Tu
Sida qarTli?
z. g.-s pasuxi: 1922 wlamde cxinvalis regions mudam
Sida qarTli ewodeboda. 1922 wels bolSevikebma ga-
moigones axali termini - samxreT oseTi. samxreT ose-
Ti geografiuli termini ar aris. es aris bolSevikTa
mier gamogonili termini, romlebmac moaxdines saqa-
rTvelos okupacia da aneqsia, raTa saqarTvelosTvis
CamoecilebinaT es teritoria, sadac osi mosaxleo-
356
ba iyo. Tqven ki mogexsenebaT, rom saqarTveloSi sxva
erovnebanic cxovroben. isini Segnebulad uwodebdnen
mas samxreT oseTs. es igivea, rom axla, krasnodaris
mxares vuwodoT CrdiloeT saqarTvelo, raTa xelT
vigdoT es krasnodaris mxare da CamovaciloT igi
ruseTs, amasTan Tavi vimarTloT, krasnodaris mxare-
Si, rogorc iciT, qarTvelebi cxovrobeno. ai, aseTia
logika, roca samxreT oseTze laparakoben. araviTari
samxreT oseTi ar aris da igi arc arasodes arsebobda.
aseTi geografiuli termini bunebaSi ar aris.
a. s. giorgi, gTxovT, dasvaT kidev kiTxvebi.
g. b.-s kiTxva: gardabneli zoia ivanes asuli be-
loreeva gekiTxebaT: gaizrdeba Tu ara fasebi saqarT-
veloSi? Tu gaizrdeba, mogvemateba Tu ara pensia da
xelfasi?
z. g.-s pasuxi: iciT, yovel Rones mivmarTe, raTa
ar gazrdiliyo puris fasebi da es sazogadoebri-
obis moTxovna iyo, risTvisac gamakritika yofilma
premier-ministrma Tengiz siguam. dResac amas mTa-
var braldebad miyenebs, magram ar vici, rogor unda
daadanaSaulo prezidenti imisaTvis, rom man fasebi
ar gazarda, ufro sworad – piriqiT ki unda iyos. ma-
gram samomavlod amis pirobas ver mogcemT, imitom,
rom mogexsenebaT, jerjerobiT ekonomikur izolaci-
aSi, aseve ekonomikur blokadaSi varT centris wyalo-
biT. ar viciT, ras gviqadis es blokada xval. yovel
SemTxvevaSi, yovel Rones vixmarT, raTa ekonomikuri
viTareba ar gauaresdes, raTa xalxi ar gawvaldes.
magram CvenTvis gamocxadebuli es blokada, romel-
ic ruseTis parlamentma ruseTis prezidents urCia,
ukve aRemateba eTikisa da adamianurobis yovel zom-
as, imitom rom, rogor SeiZleba gamoucxado blokada,
jer erTi, mTel xalxs, raRac, cxinvalSi momxdari am-
bebisaTvis, Tundac eqstremistTa qcevisaTvis, da miT
umetes araqarTvel mosaxleobas. saqarTveloSi xom 80
erovnebis adamianebi cxovroben. blokadas ucxadeben
357
ara marto qarTvel xalxs, Tumca isic ar imsaxurebs
amas. ra daaSaves, magaliTad, 400 aTasma rusma, 400
aTasma azerbaijanelma, 500 aTasma somexma. ra brali
miuZRviT maT, risTvis unda aRmoCndnen isini blokada-
Si, isini imisaTvis unda daitanjon, rom ruseTis sfsr
parlaments ar moswons zogierTi eqstremistis qceva
cxinvalSi? gekiTxebiT, sad aris logika?
v. t.-s kiTxva: minda savsebiT konkretuli kiTx-
va dagisvaT saqarTvelos ekonomikuri problemebis,
ekonomikuri reformebis Sesaxeb. gaTvaliswinebu-
lia miwebis privatizacia. vici, rom aris garkveuli
Seferxeba am proeqtTan dakavSirebiT. jer erTi, riT
aris igi gamowveuli, da meorec, gaTvaliswinebulia
Tu ara privatizacia, miecema Tu ara miwa saqarTvelos
yvela moqalaqes, maT Soris afxazebs, osebs, rusebs da
ara marto qarTvelebs?
z. g.-s pasuxi: yvela moqalaqes miecema da unda aR-
giTqvaT, rom yvela, vinc saqarTveloSi cxovrobs da
saqarTveloSia Cawerili, miiRebs moqalaqeobasa da
miwas. magram, jerjerobiT ver SevimuSaveT miwis ko-
deqsi. parlaments ver mouxdenia am kanonproeqtis
ratifikacia, radgan mimdinareobs dava wvrilmanebis
Sesaxeb. mogexsenebaT, rom saqarTvelo maRalmTiani
qveyanaa, rom mas aqvs iseTi regionebi, sadac mosax-
leobas privatizaciis sakiTxisadmi sxvadasxva mo-
sazreba aqvs. warmoidgineT, rom zogierT maTganSi
saxelmwifo meurneobas aZleven upiratesobas. mimdin-
areobs kamaTi, ganxilva. amasTan aris dakavSirebuli
Seferxeba da ara imasTan, rom TiTqos ar gvindodes sa-
kuTrebaSi miwis micema. CvenSi moqmedebs Tavisufali
ijara, da SeiZleba iTqvas, rom es TiTqmis sakuTrebaa
miwaze, imitom, rom glexi miwis sruluflebiani ba-
ton-patronia, oRond gayidvis ufleba ara aqvs. sinam-
dvileSi SeiZleba iTqvas, privatizacia ukve daiwyo.
aris bevri kerZo meurneoba, kerZo ferma, ukve ramden-
ime aTasia. praqtikulad SemiZlia vTqva kidec, rom aq
358
araviTari kanoni ar aris saWiro. xalxi, glexebi Tvi-
Ton axdenen ukve miwis privatizacias da ukve floben
miwas. ase rom, aq kanoni ukve Zalian cota rames Tu
wyvets. kanons SeuZlia ubralod moawesrigos es pro-
cesi, romelic isedac, sxvaTa Soris, ukve mimdinare-
obs. glexs xels aravin uSlis daamuSaos miwa, oRond
ki gamoCndes kaci, romelic mas daamuSavebs, gamigeT?
ai es problema gvaqvs Cven, iseve rogorc sxvaTa Soris
ruseTSi.
i. g.-s kiTxva: batono prezidento, ukve bevri wer-
ili, depeSa miviReT SekiTxvebiT da albaT ar gvapa-
tieben, Tu maT ar dagisvamT. aq bevria msgavsi kiTxva,
romlebzec ukve upasuxeT, magram ai kiTxvaTa jgufi,
romlebic afxazeTTan aris dakavSirebuli. yvelaze
mokle da yovlismomcveli: muxini qalaq tulidan
gekiTxebaT: rogori urTierToba eqneba afxazeTTan
saqarTvelos momavalSi?
z. g.-s pasuxi: Cemi azriT, urTierToba normalu-
ri iqneba. ar aris axla iseTi garTulebebi, romlebic
SiSs iwvevdnen. mogexsenebaT, rom afxazebi da qarT-
velebi monaTesave xalxebi arian. isini odiTganve er-
Tad cxovrobdnen da urTierTobis gamwvaveba mxolod
Cveni xalxebis mtrebs aZlevs xels. es axla Segnebuli
aqvs orive mxares, da sxvaTa Soris, ara marto saqarT-
velos mxares, da SeiZleba iTqvas, iq ar garTuldeba
viTareba. Cvens urTierTobas mudam safuZvlad edo
Tanasworuflebianobis principebi. afxazebi mudam
sargeblobdnen didi uflebebiT saqarTveloSi, Sei-
Zleba iTqvas, Zalian didi uflebebiTac ki. aravin ar
laxavs afxazTa uflebebs, arc kulturuls, arc eTni-
kurs. ase rom, saqarTveloSi ar aris problemebi afxa-
zebisaTvis da amas sajarod vacxadeb.
v. t.-s kiTxva: SekiTxva maqvs saqarTvelos preziden-
tisadmi, igi sxvaTa Soris exmianeba telemayureblis
– moskoveli aleqsandre sergis Ze Sarovis kiTxvas:
Tqveni Sexedulebani CeCneT-inguSeTis movlenebisad-
359
mi, dudaevisadmi? ramdenadac CemTvis cnobilia, Tqven
miesalmeT CeCneT-inguSeTis xelisuflebis saTaveSi
dudaevis dadgomas da piriqiT – igi mogesalmaT Tqven,
rogorc saqarTvelos prezidents. ra azris brZandeb-
iT axla am problemis Sesaxeb?
z. g.-s pasuxi: mogexsenebaT, rom Cveni principia pa-
tivi vceT yvela xalxis TviTgamorkvevis uflebas da
aq ver davuSvebT gamonakliss CeCeni xalxis mimarT.
Cven amis momxre varT da SeiZleba iTqvas, helsinkis ka-
vSiric, romlis Tavmjdomarec me var, miznad isaxavs
swored brZolas saqarTvelos suverenitetisa da
TviTgamorkvevisaTvis. igi mxars uWers yvela xalxis
TviTgamorkvevas, magram, ra Tqma unda, maT sakuTar
teritoriaze. zogjer gvisayvedureben, saxelmwifos
Seqmnis uflebas ar vaniWebT zogierT erovnul um-
ciresobas Cvens qveyanaSi, magram es rodia damajer-
ebeli sabuTi, imitom rom xalxi unda imyofebodes
sakuTar teritoriaze, raTa ibrZolos TviTgamorkve-
visaTvis, damoukideblobisaTvis. metad Sewuxebuli
da friad SeSfoTebuli varT, rom iq (CeCneTis res-
publikaSi) SemoRebulia sagangebo wesebi. es-es aris
gavugzavne depeSa baton elcins da am depeSaSi vTxove
moxsnas sagangebo wesebi da komendantis saaTi, raTa
ar gamwvavdes viTareba kavkasiaSi. amitom, yovelive
es mSvidobiani saSualebebiT unda gadawydes.
a. s.-s kiTxva: batono prezidento, Zalze mravali
werilia, romlebic ase Tu ise ukavSirdeba saqarT-
velos aramkvidri mosaxleobis mdgomareobas. isini
Zalze bevria. Tu nebas damrTavT, wagikiTxavT yvelaze
niSandoblivs: „Cemi mSoblebi cxovroben saqarTvelo-
Si, Soreul, miyruebul sofelSi. amas gvwers mosk-
oveli selivanovi – surT iqidan wamosvla da saxlis
yidva ruseTis teritoriaze. SesaZlebelia Tu ara
CvenTvis kompensaciis gadaxda im saxlisaTvis, rome-
lic saqarTveloSi rCeba?“ Semdegi SekiTxvac moskov-
idanaa – gauSi aleqsandre mixeilis Ze – davibade da
360
oc wlamde vizrdebodi saqarTvelos qalaq foTSi. 25
welia vcxovrob moskovSi. foTSi damrCa deda. rogor
Cavide dedasTan? maqvs Tu ara ufleba miviRo ormagi
moqalaqeoba?“ da bolo kiTxva, romelic ajamebs, aer-
Tianebs yvelas interesebs, es aris siCi qalaq petros-
talidan: „aris Tu ara axlandeli prezidentis dros
rusulenovani mosaxleobis cxovrebis uSiSroebis ga-
rantiebi?“
z. g.-s pasuxi: daviwyeb ukanaskneli kiTxviT. dRes
saqarTveloSi rus mosaxleobasa da sxva erovnebis
adamianebs emuqrebaT erTgvari safrTxe, Tu ruseTi ga-
moiyenebs ekonomikur sanqciebs saqarTvelos winaaRm-
deg. safrTxe emuqreba mTel saqarTvelos. ai, es aris
erTaderTi safrTxe. saqarTvelos mTavrobis mxridan
ki isini iReben mxolod mxardaWeras, gagebas. SeiZleba
iTqvas, rom saqarTveloSi yvela erovnebis warmomad-
geneli Tanasworuflebiania, araviTari problema ar
arsebobs saqarTvelos mosaxleobisaTvis. amas adas-
turebs is, rom araqarTveli mosaxleobis 90 procentma
xma momca me prezidentis arCevnebSi, 31 martis refer-
endumze xma misca saqarTvelos damoukideblobas. ase
rom, ar arsebobs araviTari problemebi araqarTveli
mosaxleobisaTvis. aq arc ki arsebobs cneba mkvidri da
aramkvidri mosaxleoba. yvela Tanasworia, yvelas aqvs
Tanabari uflebebi da yvela erTnairad cxovrobs. rac
Seexeba kompensacias, yovelTvis, rogorc ki adamianebi
moisurveben gamgzavrebas, maT eZlevaT kompensacia. sx-
vaTa Soris, im osTagan, romlebic, rogorc Tqven gad-
moscemT, saqarTvelodan ltolvilebi arian, sinamd-
vileSi 80 procenti ltolvili ki ara, is adamianebi
arian, romlebsac surT emigrireba da romlebsac, sx-
vaTa Soris, eZlevaT kompensacia. maTma umravlesobam
ukve miiRo kompensacia da gaemgzavra saqarTvelodan
ise, rom es maTTvis aravis ar dauZalebia. eseni arian
emigrantebi da ara ltolvilebi. gTxovT, erTmaneTSi
nu aurevT am or cnebas. Tu magaliTad, axla bralad
361
davdebT ruseTis mTavrobas imas, rom axla ruseTidan
dasavleTSi emigrirebs amdeni adamiani, es sasacilo
iqneba. ase vfiqrob, yvelaferi gasagebia. Cven ki mzad
varT, SeviswavloT yvela konkretuli SemTxveva. gTx-
ovT mogvmarToT.
i. g. didi madloba. Cven saerTo drois sul rva
wuTi dagvrCa. Tavs uflebas mivcem wavikiTxo ramden-
ime kiTxva. Tbiliseli viqtor sokolovi gvekiTxeba:
„xom ar TvliT Tqven, batono prezidento, rom zogi-
erTi Tqveni Tayvanismcemeli, romelic siyvaruls ge-
ficebaT Tqven da TavgamodebiT lanZRavs opoziciasa
da Tqvens oponentebs, daTvur samsaxurs giwevT, gex-
marebaT axal-axali mtrebis SeZenasa da oponentebTan
ukve arsebuli ufskrulis gaRrmavebaSi. da meore
kiTxva – SegiZliaT Tu ara gaarCioT uxeSi pirferoba
Tqveni misamarTiT da mtkiced aRkveToT igi momaval-
Si?“
z. g.-s pasuxi: iciT, puSkinis sityvebs gavimeoreb-
di, rom „pirferoba ukeTurisgan modis“. ar miyvars
pirferoba da SeiZleba iTqvas, aragulwrfeli qeba
uaresia, vidre gulwrfeli Zageba. ar mivesalmebi
xotba-didebas, ar vxarbdebi, ar daveZeb mas. ase rom,
amaod mdeben brals imaSi, TiTqos miyvardes, roca
maqeben da dadebiTad momixsenieben xolme. vcdilob,
yurad viRo obieqturi azri Cems Sesaxeb da vimoqmedo
mis Sesabamisad.
a. s.-s kiTxva: Tu nebas damrTavT, batono preziden-
to, aq aris ramdenime kiTxva, romlebic, rogorc
vfiqrob, Zalze mniSvnelovania. isini exeba saqarT-
velos saerTaSoriso mdgomareobas. senovi brestis
olqidan gvekiTxeba: „ratom ayovnebs ase dasavleTi
saqarTvelos damoukideblobis aRiarebas, man xom
scno litva, sadac rusulenovani mosaxleoba 50 pro-
cents Seadgens?“ rogorc Cans, rusulenovani mosax-
leoba mTlad mTavari ar aris, magram kiTxva exeba saqa-
rTvelos aRiarebas.
362
z. g.-s pasuxi: iciT, es exeba ara marto saqarTve-
los, aramed ukrainas, moldovas, somxeTs, yvela re-
spublikas, romlebmac gamoacxades damoukidebloba
da saqme saqarTvelo, saxelmwifo wyoba pirovnebebi
rodia. dasavleTs jerjerobiT ver gadauwyvetia, Tu
ra mouxerxos yofili sabWoTa kavSiris respublikebs.
mTeli arsi es aris. mas jerjerobiT ver SeumuSavebia
Tavisi politika. da amitom mimdinareobs yovelive
amis ganxilva, rogorc es CemTvisaa cnobili da albaT
saqarTvelos bedi gadawydeba sxva respublikebis bed-
Tan erTad. ase vfiqrob me.
v. t.-s kiTxva: Cveni dro iwureba. nawilobriv
veTanxmebi mas, rom situacias kavkasiaSi arcTu ise
kargad floben is adamianebi, romlebic ar cxovro-
ben iq. masobrivi informaciis saSualebebi yvelafers
rodi weren. Cveni gazeTi werda, rom Seiqmna kavkasiis
mTiel xalxTa konfederaciuli respublika. ramdenad
uWerT mxars am ideas da saerTod, pankavkasiis ideas?
z. g.-s pasuxi: Tu igi daefuZneba samarTliano-
basa da obieqturobas maSin – diax. is ki, rac Tqven
amixseniT, mimaCnia, rom araseriozuli movlenaa, da
rogorc vfiqrob, amasTan araseriozuli adamianebi
meTauroben. ase rom, es wminda simboluri movlenaa
da mas didad ar dauWeren mxars kavkasiis xalxebi da,
sxvaTa Soris, aq provokaciis niSnebic Cans; iq aris am
moZraobis calkeuli liderebis zogierTi provoka-
ciuli gancxadeba. me, ra Tqma unda, amas mxars ar vuW-
er da ar mivesalmebi. magram kavkasiis solidarobas,
kavkasiis xalxebis solidarobas da ra Tqma unda, urT-
ierTpativiscemas – amas yovelTvis mivesalmebi.
a. s.-s kiTxva: guSin, ruseTis TeTr saxlSi gamar-
Tul preskonferenciaze, ruseTis vice-prezidentma
ruckoim bralad dasdo CeCneT-inguSeTSi movlenebis
gamwvaveba sabWoTa kavSiris oTx yofil respublikas
– estoneTs, latvias, litvas da saqarTvelos. rogor
ekidebiT amas?
363
z. g.-s pasuxi: Cemi azriT, es Zalze araswori da
araobieqturia. Zalze vwuxvar, rom man gaakeTa aseTi
gancxadeba, imitom, rom Cvengan araviTari Careva ar
yofila. Cven aseT procesebSi ar vereviT. magram Cven
ar SegviZlia davgmoT aseTi movlenebi, radgan Tavad
vibrZviT damoukideblobisaTvis. Cven amas win ver aR-
vudgebiT. rac Seexeba waqezebas an raime misdagvars,
es arasdros ar yofila. Cven gvsurs, rom yvelaferi
mSvidobianad gadawydes. ar gvinda, rom daiRvaros
sisxli da iyos raime eqscesebi.
a. s. batono prezidento, ai ukve kiTxvebi Tbilisi-
dan miviReT. giorgi abulaZe gvekiTxeba: – Tqven saku-
Tar Tavze gamoscadeT reJimis zemoqmedeba da rogorc
iciT, yovelTvis ar iyo SesaZlebeli misi gaZleba. xom
ar uqmniT Tqven adamianebs iseT reJims, romelic sxvag-
varad moazrovneebze zemoqmedebis saSualebas iZle-
va?
z. g.-s pasuxi: esec kuriozuli kiTxvaa, imitom, rom
aravin ar axdens zemoqmedebas sxvagvarad moazrovnee-
bze. dae, yvelaferi gamoTqvan. ai, Tundac aviRoT Cveni
opoziciuri gazeTebi da SevadaroT isini demokrati-
uli qveynebis nebismier gazeTebs, vfiqrob, veraviTar
sxvaobas ver vnaxavT. yvelas SeuZlia gamoTqvas Tavisi
azri, aravin ar axdens maTze zemoqmedebas. magram es
sxvagvarad moazrovne Tu aiRebs avtomats da bombs da
esvris mas mTavrobis saxls, mas mohkiTxaven am saqciel-
isaTvis. ai, ras uwodeben sxvagvarad moazrovneTa
Seviwroebas, TiTqos Cven vapatimrebdeT sxvagvarad
moazrovneebs. es absoluturi sicruea. Tu adamiani
aRmarTavs barikadebs qalaqis centrSi, ai, magaliTad,
TqvenTan kremlis gverdiT, gadaketavs wiTel moedans
da misi SeiaraRebuli jari daemuqreba kremls, ras
iRonebdiT? sainteresoa, ras moimoqmedeben batoni
gorbaCovi da batoni elcini?
a. s. gmadlobT, batono prezidento. dagvrCa wuT-
naxevari saeTero dro da Tqvenis nebarTviT, sityvas
364
gadmogcemT Tqven, gTxovT.
z. g. mivesalmebi am pirvel nabijs. vfiqrob, rom es
naTels mohfens mraval sakiTxs.
gulaxdilad rom vTqva, ufro agresiul ganwyo-
bilebas velodi, radgan, ra dasamalia da, mimdinare-
obs sainformacio omi saqarTvelos winaaRmdeg, civi
omi saqarTvelos winaaRmdeg, am sityvis pirdapiri
gagebiT. sabWoTa kavSirma Sewyvita civi omi dasav-
leTTan, magram man daiwyo civi omi im respublikebis
winaaRmdeg, romlebic cdiloben damoukideblobis
miRwevas. magram me gaocebuli da gaxarebuli var
imiT, rom Cven Sexvedras ar hqonda aseTi xasiaTi, ar-
amed mas hqonda saqmiani dialogis xasiaTi. me amas mive-
salmebi, axlac da SemdgomSic mivesalmebi.
a. s. gmadlobT. madlobas vuxdi Cveni telexidis
yvela monawiles rogorc TbilisSi, ise aq, ostankinos
studiaSi. samwuxarod, ver SevZeliT pasuxi gagveca
yvela kiTxvisaTvis, magram telemayureblebis mier
dasmul kiTxvebs Tqven, batono prezidento, gadmogce-
mT. kidev erTxel gixdiT madlobas da gemSvidobebiT.
naxvamdis.
z. g. naxvamdis.
saqarTvelos respublikis prezidenti zviad gamsaxurdia upasux-

ebs JurnalistTa da telemayurebelTa kiTxvebs // saqarTvelos re-
spublika. - 1991. - 14 noemberi. - #223-224 (244). – 1 gv.
365
ssr kavSiris prezidents
baton m.s. gorbaCovs
batono prezidento!
am bolo xans, roca ukve daisaxa Sida qarTlSi (yo-
fili samxreT oseTi) konfliqtis mowesrigebis gzebi,
am regionSi dislocirebulma ssrk-is Sinagan saqmeTa
saministros Sinaganma jarebma daiwyes sabrZolo op-
eraciebi qarTveli mosaxleobis winaaRmdeg.
15 noembers ssrk-is Sinagan saqmeTa saministros
qveganayofebi os eqstremistebTan erTad Svidi saaTis
ganmavlobaSi intensiur cecxls uSendnen qarTul so-
flebs – zemo niqozsa da qvemo niqozs saraketo danad-
garebis, naRmsatyorcnebis, javSantransportiorebi-
sa da avtomaturi iaraRis meSveobiT. daingra saxlebi,
arian daWrilebi.
saqarTvelos respublikis mTavroba mtkice pro-
tetsts acxadebs ssrk-s Sinagan saqmeTa saministros
Sinagani jarebis aramarTlzomieri moqmedebis gamo
da amgvari sadamsjelo aqciebi suverenuli saqarTve-
los winaaRmdeg agresiis gagrZelebad miaCnia.
Tu zemoTxsenebuli jarebi kvlavac gamoiyeneben
iaraRs mSvidobiani mosaxleobis winaaRmdeg, mTeli
pasuxismgebloba konfliqtis Semdgomi gamwvavebisaT-
vis mTlianad Tqven dagekisrebaT.

zviad gamsaxurdia
mimarTva : ssr kavSiris prezidents baton m.s. gorbaCovs / gamsax-

urdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 19 noemberi. - #226
(246). – 1gv.
366
mimarTva
erovnuli gvardiis nawils, romelic
ar emorCileba saxelmwifo
xelisuflebas
qarTvelebo!
es saukune meored gvaZlevs didebul SesaZleblo-
bas movipovoT is, risTvisac mudam ibrZodnen da iR-
wvodnen Cveni winaprebi – Cveni samSoblos Tavisufle-
ba da damoukidebloba.
pirveli SesaZlebloba davkargeT, radgan ar aR-
mogvaCnda sakmarisi Zala da erToba imperiis Semote-
vis winaSe. amitom, ara gvaqvs ufleba gavuSvaT xelidan
es SesaZlebloba. ara gvaqvs ufleba xeli SevuwyoT im
Zalebs, romlebsac surT Seitanon ganxeTqileba erSi,
Seaferxon Cveni moZraoba damoukideblobisaken.
gvardielebo!
qarTvel xalxs arasodes daaviwydeba siamayisa da
kmayofilebis is grZnoba, romelic yovelma CvenTagan-
ma erovnuli gvardiis Camoyalibebisas ganicada, is
amaRelvebeli wuTebi, rodesac Tqven erTguleba Seh-
ficeT saqarTvelos, mis prezidents da kanonier xeli-
suflebas. yvelani darwmunebuli viyaviT, rom Tqven
arc niWs, arc vaJkacobas da, Tu saWiro gaxdeboda, arc
sicocxles ar dazogavdiT im zneobrivi miznis misaR-
wevad, romelsac erTianoba, Tavisufleba, damoukide-
bloba hqvia.
dRes me mogmarTavT ise, rogorc mogmarTavdiT
adre – maSin, rodesac erovnul gvardia yalibdeboda;
maSin, rodesac Tqven debdiT fics, rom erTguli
iqnebodiT saqarTvelosi da misi konstituciisa; ise,
rogorc mogmarTavdiT, vidre ar gadaudeqiT Tqvens
mierve arCeul kanonier xelisuflebas, radgan mwams,
rom qarTveli kaci yovelTvis win daayenebs saqarTve-
los siyvaruls.
367
qarTvelo gvardielebo!
nu gadavCexavT saqarTvelos ufskrulSi, nu vizamT
amas, istoria da STamomavloba ar gvapatiebs am sabe-
diswero Secdomas. dRes saqarTvelo realurad dgas
damoukideblobis mijnaze da es aris Cveni gadarCenis
erTaderTi gza – damoukidebloba xom eris zneobis
gadarCenaa da amdenad, TviT eris gadarCenac. dRes
uWirs saqarTvelos. Tqveni gandgoma da Tbilisis zR-
vaze dabanakeba, zianis mets arafers moutans Cvens ers.
amitom, mogiwodebT: daubrundeT Tqveni dislocire-
bis adgilebs, kvlav daeqvemdebaroT saqarTvelos
kanonier xelisuflebas da akeToT is, rac moeTxoveba
dRes yvela qarTvels – mamulis interesebis dacva.

zviad gamsaxurdia
erovnuli gvardiis nawils, romelic ar emorCileba saxelmwifo

xelisuflebas : saqarTvelos respublikis prezidentis mimarTva
// saqarTvelos respublika. – 1991. - 23 noemberi. - #229 (249). – 1gv.
368
prezidentis saaTi
batoni zviad gamsaxurdia upasuxebs
telemayurebelTa SekiTxvebs
prezidenti: gamarjobaT, Zvirfaso megobrebo! ro-
gorc gaxsovT, centraluri televiziiT Cemi gamosv-
lis dros iyo mravali SekiTxva Cems mimarT, romelTac
ver vupasuxe drois simciris gamo. garda amisa, migza-
vnian werilebs, SekiTxvebs mraval problemasTan da-
kavSirebiT, romlebic awuxebs sazogadoebas. me minda
pirdapir saqmeze gadavide da mogaxsenoT, rom ZiriT-
adad es SekiTxvebi, werilebi da momarTvebi exeba Sem-
deg sagangaSo problemebs, romlebic, uwinares yovli-
sa, dgas dRis wesrigSi dRes da romlebic mTavari
sazrunavia ara marto Cveni xelisuflebisa, aramed
Cveni sazogadoebisac. mosulia SekiTxvebi sagareo da
saSinao politikasTan dakavSirebiT, mosulia SekiTx-
vebi ekonomikur mdgomareobasTan dakavSirebiT, im sa-
sursaTo krizisTan dakavSirebiT, romelic dRes res-
publikaSia, sakadro politikasTan dakavSirebiT.
rogorc cnobilia, aris ukmayofileba Cveni mosax-
leobisa Cveni sakadro politikiT, calkeuli kadre-
bis mimarT aris undobloba. aRniSnaven Cvens Sec-
domebs da xelmocarvebs sakadro politikaSi. aris
agreTve egreT wodebuli opoziciis problema: maso-
brivi informaciis saSualebebis, kerZod, televiziis
daTmobis sakiTxebi. da rac mTavari da yvelaze metad
sagangaSoa, damnaSaveobis problema, romelic esoden
izrdeba dRiTi dRe, gansakuTrebiT periferiebSi.
Tumca, TbilisSi Cveni Sinagan saqmeTa saministros,
gvardiis, Sinagani jarebis xelmZRvanelobis Zalisx-
meviT SedarebiT met kontrols vuwevT am movlenas,
magram mdgomareoba mainc dRiTi dRe iZabeba, krimi-
nogenuli situacia ufro da ufro rTuldeba da es
369
samarTlianad aRelvebs mosaxleobas. me minda ara mar-
to gagceT pasuxi Tqvens SekiTxvebze, aramed Semog-
TavazoT Cemi gegma yovelive amasTan brZolisa da am
gegmaSi xalxis, sazogadoebis roli.
megobrebo, am problemebs, romlebic me CamovT-
vale, marto prezidenti ver gaarTmevs Tavs, verc
parlamenti, verc aRmasrulebeli xelisufleba – min-
istrTa kabineti. es mTeli eris, mTeli mosaxleobis
gadasawyveti problemebia, rasakvirvelia, CvenTan
erTad. rogori iqneba Cveni roli am problemebis gad-
awyvetaSi da rogori iqneba mosaxleobis roli, me
dagixasiaTebT yovelive amas da Semdeg ukve, unda ga-
davideT praqtikul moqmedebaze, megobrebo.
Cemi gamosvla ar isaxavs miznad martooden Te-
oriul axsna-ganmartebebs da kiTxva-pasuxs, me mogi-
wodebT praqtikuli qmedebebisaken yovelive amis ga-
mosasworeblad. sxva gamosavali Cven ara gvaqvs.
Tqven mogexsenebaT, komunisturi xelisufleba,
komunisturi reJimi Cven gavauqmeT ara SeiaraRebu-
li ZaliT, romlebic ar gagvaCnda, aramed swored
sazogadoebrivi azris mobilizaciiT. swored xalxis
ZalisxmeviT, xalxis darazmviT, ai, swored am xalxis
darazmviT unda movuaroT am problemebs. sxva gamo-
savali Cven ara gvaqvs, megobrebo, vinaidan vimyofe-
biT Zalzed mZime mdgomareobaSi – omis mdgomareobaSi
vimyofebiT. es omi gamogvicxada Cven imperiam, impe-
riis centrma. es aris civi omi, romelic alag-alag
cxeli omis formasac Rebulobs, raSic darwmundiT,
albaT, seqtembrisa da oqtombris movlenebis dros,
rodesac iyo pirdapiri, SeiaraRebuli Tavdasxmebi
xelisuflebaze da samTavrobo Senobebze. iyo msxver-
pli, aris organizebuli, mobilizebuli opozicia
da grZeldeba putCi. rac mTavaria, megobrebo, saqa-
rTveloSi putCi ar aRmofxvrila, putCi grZeldeba.
xolo putCi damRupveli movlenaa yovelgvari saxel-
mwifoebrivi struqturebisaTvis, megobrebo, da saer-
370
Tod saxelmwifosTvis. putCi, es aris iseTi ram, rac
ganadgurebiT emuqreba ara marto Cvens saxelmwifos,
aramed daRupvas uqadis mTels Cvens ers. ai, aseTi ram
aris putCi, romelic iyo Zalian maRal doneze orga-
nizebuli da sakmaod didi Zalisxmeva iyo imperiisa,
saqarTveloSi erovnuli xelisuflebis dasamxobad.
am putCma, megobrebo, mraval movlenas axada farda
da dagvanaxa Cven kavSiri yvela am sagangaSo movlen-
ebsa da putCistebis gegmebs Soris. yovelive amas me da
Tqven dagixasiaTebT TandaTanobiT.
pirvel rigSi, me minda daviwyo Cveni sagareo
politikidan da Semdeg saSinao politikasac Sevexo.
es sagareo politika, uwinares yovlisa, dakavSirebu-
lia Cvens urTierTobebTan centrisa da respublike-
bis mimarT. SeiZleba iTqvas, rom dRes, saqarTvelom
unda gansazRvros Tavisi pozicia: varT Tu ara erT-
guli damoukideblobis im deklaraciisa, romelic
miviReT? varT Tu ara erTguli im arCevanisa, romel-
ic gaakeTa qarTvelma erma SarSandeli saparlamento
arCevnebis dros, Semdeg referendumis dros, Semdeg
saprezidento arCevnebis dros, da vapirebT Tu ara
Cven gadaxvevas am gzidan? Cven, me, piradad ar vapireb,
kompromiss Cveni xelisufleba ar apirebs da me vici,
Cveni eri da didi umravlesoba ar apirebs.. magram
arian calkeuli jgufebi, calkeuli pirovnebebi,
romlebic piradad amas ar acxadeben, rasakvirvelia,
vinaidan, amis gancxadeba dRes did riskTan aris dakav-
Sirebuli, magram aSkarad sawinaaRmdego gzis momxre-
ni arian. argumentad moaqvT is, rom garTulda krimi-
nogenuri situacia da es yovelive gamoiwvia iman, rom
Cven vibrZviT damoukideblobisaTvis da ar vawerT
xels egreT wodebul samokavSireo xelSekrulebaze.
rogorc xedavT, samokavSireo xelSekrulebis
saqme Tavad ar aris garkveuli da didi krizisis wi-
naSe arian rogorc sakavSiro xelmZRvaneloba, – egreT
wodebuli centri, aramed TviT is respublikebic ki,
371
romlebsac surT samokavSireo xelSekrulebis dade-
ba, vinaidan ar iqna miRweuli erToba maT Soris, ar
aris miRweuli Tanxmoba da yovel wvrilmanze aris
dava sabolood. rogorc Cans, es xelSekruleba an ar
iqneba xelmowerili, an Tu iqneba xelmowerili, mas
eqneba nominaluri, formaluri saxe.
Cvens mimarT iyeneben yovelgvar uRirs xerxebs
da meTodebs, rom rogorme gvaiZulon xelmowera am
egreT wodebul samokavSireo xeSekrulebaze. amasTan
dakavSirebiT, samwuxarod, dasavleTis qveynebi iCenen
indiferentulobas da ar gviWeren mxars. magram maTi
pozicia, Cemi azriT, TandaTanobiT Seicvleba. ukve
Seicvala garkveuli gagebiT imis gamo, rom TandaTano-
biT vxedavT imas, rom Cven de-faqto mainc gvaRiareben,
rogorc damoukidebel saxelmwifos. mogiyvanT konk-
retul magaliTs: kavSiris sagareo valebi, rogorc
mogexsenebaT, ganxilulia am qveynebis mier, dasavle-
Tis qveynebis didi Svideulis mier, da sTxoven res-
publikebs am valebis gadaxdas, ese igi respublikebs
isini ase Tu ise cnoben samarTlis subieqtebad, calke
saxelmwifoebad, vinaidan maTgan moiTxoven amas.. am-
Jamad ukve daxmarebas, romelic egzavneboda uwin mx-
olod sabWoTa kavSirs, rogorc aseTs da mas centri
anawilebda, ganawilebuli iqneba ukve respublikebze.
es sanugeSo cnoba miviReT Cven amJamad, da TandaTa-
nobiT albaT, Cvens ekonomikur mdgomareobas es al-
baT garkveul Semsubuqebas moutans. da Cveni sagareo
politikis ZiriTadi mimarTulebaa is, rom ar wavideT
araviTar kompromisebze, sanam centri, sanam centra-
luri xelisufleba ar cnobs Cvens damoukideblobasa
da Tavisuflebas. kompromisebs arc Semdeg vapirebT,
magram ekonomikuri xelSekruleba respublikebTan,
egreT wodebuli respublikaTaSorisi ekonomikuri
xelSekruleba ganxiluli iqneba Cvens mier mxolod
mas Semdeg, rac Cven gvcnoben rogorc damoukidebel
saxelmwifos da samarTlis obieqts. ai, es aris Cveni
372
ZiriTadi principi, magram icodeT, da kidev erTxel
gimeorebT, es Zalian did siZneleebs Segviqmnis da Cven
am didi siZneleebisaTvis mzad unda viyoT.
saSinao politikaSi Cveni ZiriTadi mizani aris
stabilizacia, samoqalaqo mSvidobis aRdgena da brZo-
la destabilizaciis yovelgvar cdebTan da mxileba
im Zalebisa, romlebic mieltvian am destabilizacias
da romelTa mizanic aris es destabilizacia, raTa mi-
aRwion kanonierad arCeuli xelisuflebis damxobas.
ai, es aris, SeiZleba iTqvas ZiriTadad. Cven vuWerT
mxars erovnul-ganmaTavisuflebel moZraobebs. Tqven
iciT, rom es xelze daixvies Cvenma mtrebma, Cvenma
egreT wodebulma opoziciam parlamentSi. iyo Cemze
Tavdasxma, paataSvilis da sxvebis, rom me mxars vuW-
er erovnul-ganmaTavisuflebel moZraobas CeCneTSi,
magaliTad, da amiT ganvarisxe demokratiuli ruseTi
da rom es aris marTlzomieri moqmedeba, rom demokra-
tiul ruseTs ar unda vawyeninoT da sxva. ra demokra-
tiulic aris ruseTi, gamoCnda ukanasknel dReebSi,
megobrebo, CeCeni xalxis winaaRmdeg „omonis“ gamogza-
vniT da SeiaraRebuli agresiis Semdeg. ase rom, Cveni
principi erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobebis
mxardaWerisa, ucvlelia.
amave dros, moskovma SeimuSava gegma yovelive
amasTan brZolisa da Cveni dapirispireba surT Crdi-
loeT kavkasiis xalxebTan. moskovis agenturam am
qveynebSi, CrdiloeT kavkasiis qveynebSi Seqmna egreT
wodebuli „kavkasiis mTiel xalxTa assamblea“, rome-
lic miznad isaxavs konfederaciis Seqmnas da mis cen-
trad soxumis gamocxadebas, ese igi, es aris aSkara
Careva Cvens saSinao saqmeebSi. Cven es davgmeT, rogorc
kremlis avantiura. – TviT lideri am konfederaciisa,
Sanibovi, CrdiloeT kavkasiaSic cnobilia, rogorc
kremlis agenti. ase rom, amas Cven ar vuWerT mxars, vg-
mobT da, sxvaTa Soris, amas arc CrdiloeT kavkasiis
namdvili liderebi ar uWeren mxars. magram, ai, Cve-
373
ni egreT wodebuli opozicia cdilobs gaayalbos es
sakiTxic da gamohyavT ise, TiTqos me momxre var kavka-
siis xalxTa konfederaciis, TiTqos xelsac ki vuwyob
amas da TiTqos davmale es ambavi da sxva. es gaxlavT
yovelgvar safuZvels moklebuli sicrue, iseve, ro-
gorc yvela maTi mtkicebani sxva sferoSi, romelic Cven
vamxileT mravalgzis. es aris absoluturi monaWori.
me vuWer mxars mxolod erovnul-ganmaTavisuflebel
moZraobebs, kerZod, CeCeni xalxis erovnul-ganmaTa-
visuflebel moZraobas, inguSi xalxis erovnul-gan-
maTavisuflebel moZraobas, adiReebis, balyarebis da
sxvebis. magram im provokaciul assambleas da im pro-
vokaciul konfederacias me ar vuWer mxars, piriqiT,
vebrZvi da vamxel. Tqven albaT gaecaniT saqarTvelos
respublikis pressamsaxuris gancxadebas amis Ses-
axeb da me mgoni, naTelia iq Cveni pozicia da es icis
CrdiloeT kavkasiis xalxTa liderebma da yvelaferi
garkveulia am mimarTulebiT.
me minda, gadavide werilebze, romelTac me vReb-
ulob mosaxleobidan, ase vTqvaT, samarTlian SeSfo-
Tebas mraval problemasTan dakavSirebiT. agreTve
zogierT SeniSvnebsac Sevexebi. ai, magaliTad, aris
werilebi, sadac me, Cemi mxardamWerebi mweren: „bato-
no zviad, Zalian gTxovT, nu xmarobT xSirad gamoTqmas
„kremlis agenti“. es erTgvarad vnebs Tqvens presti-
Js“. ai, es igivea, rogorc eqims, romelic mkurnalobs
romelime sens, vTqvaT, kibos an tuberkulozs, mimar-
ToT: batono, Zalian gTxovT, nu xmarobT gamoTqmas –
metastazi, an tuberkulozis Cxirebi. ki magram, es rom
realobaa? Tu Cven ar aRvniSneT misi arseboba da es
faqti, rogor vebrZoloT am sens? daaxloebiT iseTive
samarTlianobaa, rodesac Cven gveubnebian – nu xmar-
obT gamoTqmas „kremlis agenti“. kremls hyavs Zlieri
agentura saqarTveloSi, dResac Zlieri agentura
hyavs ara mxolod kremls, saqarTveloSi arsebul
egreT wodebul amierkavkasiis samxedro olqs, hyavs
374
udidesi agentura da SeiZleba iseTi droc dadges,
rom es yvelaferi xalxisTvis cnobili gaxdes. rodesac
vebrZviT am sagangaSo movlenebs, ar SeiZleba ar vamxi-
loT isini, vinc dgas yovelive amis ukan. maTi mxileba
aucilebelia, vinaidan es egreT wodebuli opozici-
uri dajgufebebis destruqciuli moqmedebebi daka-
vSirebulia ZiriTadad am agenturis moqmedebasTan,
rac TvalnaTliv gamovlinda. gTxovT miaqcioT gansa-
kuTrebiT yuradReba am dReebSi gamoqveynebul qaquca
ColoyaSvilis saxelobis sazogadoebis Tavmjdomar-
is, batoni soso jajaniZis intervius 8 noembris gazeT
„TbilisSi“, sadac farda aexada aseT movlenebs – Tu
rogor iyvnen da rogorc moqmedebdnen kremlis agen-
tebi aq, CvenTan, xelisuflebaSic ki, arafers vambob
ukve opoziciaze. ase rom, me rasakvirvelia winaaRm-
degi var imisa, rom cili davwamoT vinmes, es gamoTqma
vixmaroT aramarTebuli, araswori misamarTiT, magram
SeuZlebelia Tvalis daxuWva maT aqtiurobaze, rasac
isini sCadian.
opozicia, rasakvirvelia, kargia, Tavisufal, mdi-
dar, bednier qveyanaSi, sadac yvela socialur-ekono-
mikuri da politikuri problema mogvarebulia, magram
iseT omis mdgomareobaSi myof qveyanas, rogorSic Cven
varT, aseTi opozicia daRupavs. yvela demokratiul
qveyanaSi moqalaqeTa jgufs, romelic ebrZvis xelisu-
flebas iaraRiT xelSi da Tanac uSualo kavSiri aqvs
mterTan da am mtris instruqciebiT moqmedebs, opozi-
cia ar ewodeba, megobrebo. amas ewodeba – pirdapiri
gagebiT Ralati da moRalateTa SeTqmuleba, opozicia
sul sxva rame gaxlavT. opozicia - es aris gansxvave-
buli azris adamianTa dapirispireba xelisuflebas-
Tan, romelTa kritikuli mosazrebebi destruqciul
miznebs ki ar atarebs, aramed keTil miznebs atarebs,
da surs gaaumjobesos am qveynis mdgomareoba xelisu-
flebasTan TanamSromlobaSi. ai, es aris opozicia, am
opoziciis moRvaweobasTan dakavSirebiT vRebulobT
375
Zalian bevr werils. ar gegonoT, rom es Cemi pirovnu-
li mowodebis Sedegad xdeba, an Cemi surviliT. magram
me gulwrfelad mogaxsenebT, – me ar mimiRia arc erTi
werili, romelic amarTlebdes am egreT wodebuli
opoziciis moqmedebas, ar mimiRia. mravlad vRebulob
werilebs, sadac pirdapir moiTxoven kanonis amoq-
medebas da ai, am destruqciuli movlenebis Sewyvetas,
dasjas im pirovnebebisas, romlebic dganan yovelive
amis ukan. uamravi werili modis, zogierTs me Tqven
gagacnobT da amis Semdeg, naTeli iqneba, rogori zome-
bi unda miviRoT da rogor vimoqmedoT.
ese igi, werilebis erTi kategoria swored ase
svams sakiTxs, – es opozicia ki ar aris, aramed kanon-
ieri xelisuflebis damxobis mizniT Seqmnili da-
jgufeba; rom yovelive amas hqvia saxelmwifo Ralati
da ara opozicia; rom yvela qveyanaSi amas eZleva Sesa-
bamisi iuridiuli kvalifikacia. TviT sabWoTa kavSi-
ri, TviT ruseTis federacia, romelic didi demokra-
tiuli lozungebiT gamodis, mogexsenebaT, rogor
gausworda putCistebs, umkacresi zomebi miiRo, yvela
isini daapatimra. nawilma Tavi moikla. CvenTan ki put-
Ci grZeldeba – megobrebo. putCi grZeldeba da agr-
Zelebs Tavis destruqciul moqmedebebs, putCistebs
hyavT Tavisi samxedro dajgufeba da es yovelive did
safrTxes uqadis Cvens qveyanas. did safrTxes. amis
Sedegad, Zlierdeba damnaSaveoba, megobrebo, arnax-
ulad. damnaSaveobis problema pirdapir kavSirSia
egreT wodebuli opoziciis problemasTan da ai, am
putCis problemasTan, romelic kvlav grZeldeba saqa-
rTveloSi. me minda, Tqven dainaxoT organuli kavSiri
yovelive amas Soris.
amave dros, moqmedebs Zlieri mafia, romelic
dagvitova savalalo memkvidreobad samocdaaTwlian-
ma komunisturma mmarTvelobam da reJimma. es mafia
pirdapir da uSualo kavSirSia am egreT wodebul
opoziciasTan, ufro sworad putCistebTan. mafia maT
376
afinansebs, mafia maT amaragebs iaraRiT da yovelnai-
rad uwyobs xels. amasTanave mafia eweva sabotaJs, rom
gauaresdes saqarTveloSi ekonomikuri mdgomareoba,
rom miaRwion mosaxleobis amboxebas xelisuflebis
winaaRmdeg. ai, am mizans isaxavs mafia da mis mier
dapurebuli opozicia, romlis erT-erTma liderma
pirdapir ganacxada – Cveni mizania, gavamwaroT xalxi,
iseT mdgomareobaSi Cavardes xalxi, rom ajanydes da
Tavad daamxos xelisufleba. es ganacxada opoziciis
erT-erTma liderma wereTelma. ai, mafiis da amgvari
opoziciis urTierTqmedeba iwvevs saqarTveloSi yve-
la am saSinel da sagangaSo movlenas, romelzedac
Tqven mwerT da samarTlianadac momiwodebT yovelive
amis alagmvisa da aRmofxvrisaken – pirvel rigSi dam-
naSaveobas, megobrebo.
riT uwyobs xels damnaSaveobas ai, am putCisturi
dajgufebebis arseboba? is SeiaraRebuli samxedro
banaki, romelic aqvT putCistebs Tbilisis zRvaze,
warmoadgens TavSesafars yvela juris kriminalebi-
saTvis da imeds, rom rac ar unda Caidinon, isini
iqnebian dausjelni. amitom, sanam es banaki arsebobs,
saqarTveloSi gagrZeldeba es katastrofuli zrda
damnaSaveobisa da amitom mTeli eris, mTeli mosax-
leobis valia, amogvidges Cven mxarSi, raTa uvnebel-
vyoT da ganvaiaraRoT isini. Tu ar moxda samoqalaqo
Zalisxmeva, mobilizacia, Tu mTeli eri ar amogvidga
Cven mxarSi, megobrebo, Cven amas ver mivaRwevT, xeli-
sufleba amas marto ver miaRwevs. Tqven gaxsovT, iyo
am dReebSi mcdeloba maTi ganiaraRebisa. maT Semoar-
tyes alya, magram mosaxleobam aiZula xelisuflebis
Zalebi, daetovebinaT Tbilisis zRvis misadgomebi.
diax, Temqis mosaxleobam aiZula da maT sindisze iyos
yovelive is, rac Semdeg moxda da rac Semdeg maT Caid-
ines. maT xeli SeuSales samarTaldamcav organoebs,
gvardias da milicias da amis Sedegad, kidev ufro ga-
Zlierda es kriminaluri dajgufeba, megobrebo. amiT
377
maT TavianT Tavsac Zalian cudi samsaxuri gauwies,
vinaidan amis Sedegad TviTon im raionebSic, rasak-
virvelia, Zalze imata damnaSaveobam da Zalze didi
safrTxis winaSe daayenes sakuTari Tavi.
saerTod, megobrebo, moskovma da kremlis agen-
turam, romlis arsebobaSic zogierTs eWvi epareba
saqarTveloSi, miznad daisaxa jer kidev komunistu-
ri reJimis periodSi, Cveni moZraoba gadaeqciaT ban-
ditur moZraobad. maT dainaxes, rom Cveni moZraoba
iyo mSvidobiani, uiaraRo – savsebiT SeuiaraRebeli
– rac damtkicda 9 aprils, sxvaTa Soris da amis Sem-
deg, rodesac maT dainaxes, rom represiebiT veraferi
daakles Cvens moZraobas, gadawyvites, swored misi
qceva banditur moZraobad, da erovnul moZraobasTan,
mis meryev nawilTan daakavSires bandituri jgufebi,
romelTa nawilic dRes dapatimrebulia „mxedrioni-
sa“ da ioselianis saxiT, rogorc Tqven mogexsenebaT.
magram mxedrionisa da ioselianis danaSauli marto
imaSi ki ar mdgomareobs, rom maT gaZarcves amdeni
moqalaqe, gaZarcves miliciis amdeni ganyofileba da
gaitanes amdeni iaraRi, maT erovnul moZraobaSi Sei-
tanes ganxeTqileba da nawili am moZraobisa CaiTries
ai, am banditur moZraobaSi da is adamianebi, romelnic
cxra aprils SimSilobdnen da damoukideblobisaTvis
ibrZodnen mSvidobiani xerxebiT, dRes SeiaraRebuli
banditebi arian, megobrebo. ai, es aris „damsaxureba“
kremlis agenturisa saqarTveloSi da maTi uSualo in-
strumentebisa, uSualo iaraRisa, rogoric iyo iose-
lianis „mxedrioni“ da sxva bandituri dajgufebebi.
da amis Sedegad, dRes kriminaluri samyaro – damna-
SaveTa samyaro da opoziciis es nawili – ganuyofe-
lia. isini ganuyofelni arian da amas saTaveSi udgas
is kriminaluri inteligencia, romelic agreTve ideu-
ri, SeiZleba iTqvas, mamaa yovelive amisa, amarTlebs
yovelive amas da xels uwyobs. ai, amitom aris krimino-
genuri situacia saqarTveloSi da amitom aris saWiro
378
maTi mxileba, am organuli kavSiris mxileba, romelic
arsebobs putCistur organizaciasa da danaSaule-
briv samyaros Soris. sanam Cven amas ar vamxelT, sanam
Cven amas ar avlagmavT, saerTo ZalisxmeviT da sanam
Cven ar avamoqmedebT kanons, romlis amoqmedebac ar
aris mxolod da mxolod damokidebuli prezidentze,
ar aris damokidebuli mxolod parlamentze, da arc
mxolod miliciaze, gaxsovdeT es. es aris damokidebu-
li mTels mosaxleobaze, mTels erze. ai, es minda iyos
TqvenTvis naTeli.
ai, magaliTad, werili mestiidan. megobrebo: „dai-
Rala xalxi da moTminebis fiala agvevso amdeni uRmer-
TobiT. farTod gavaxiloT Tvalebi da saRi gonebiT
SevxedoT yovelives. nuTu gvaviwydeba, rom zamTari
karzea momdgari, davacadoT xalxs mosavlis aReba,
davexmaroT usaxlkarod darCenil Cvens moZmeebs da
SevignoT, rom ZmaTa Soris omSi gamarjvebuli ar ar-
sebobs“. aseTi ganwyobilebaa werilTa umetes nawil-
Si. magaliTad, damaxasiaTebelia: „opozicia yaCaRobs,
sabotaJs eweva. Sengan boZebuli patieba, me mommar-
Taven, megobrebo, SenobiT mommarTaven, me ar mwyins
es – Sengan boZebuli patieba, Semwynarebloba lamazad
JRers, adamianuria, magram am saxis liberalizms xom
ar mohyveba status in statu e. i. saxelmwifo saxelmwifo-
Si da anarqia? miT umetes, saxelmwifo gadatrialebis
mcdeloba naTelia. Tu makiavelis gmoben, saxelmwifo
mmarTvelobis saqmeSi ukiduresi liberalizmic dasag-
mobia. istoria ar gvapatiebs. adamianebs, romlebsac
patieba-Semwynarebloba arafrad uRirT, sinanulis,
madlierebisa da monaniebis grZnoba da survilic ar
gaaCniaT da mtrobas kvlav agrZeleben, maTi dausje-
loba kargs aras moutans Cvens awmyosa da momavals“.
ai, megobrebo, ras mweren me da savsebiT samarTlianad,
unda vTqva. me amas vRebulob, rogorc Cveni xelisu-
flebis kritikas da savsebiT samarTlian kritikas,
magram davsZen imas, rom yovelive amis ganxorciele-
379
ba xelisuflebaze ar aris damokidebuli mxolod, Tu
mTeli xalxi ar aRsdga yovelive amis ganxorcielebi-
saTvis.
ai magaliTad, kidev ras gvweren: „saxelmwifo
maRaziebi dacarielda, ris gamoc iZulebuli varT
xelSi CavuvardeT kooperatorebsa da komerciuli
maRaziebis mflobelebs – spekuliantebs, rogorc
adre veZaxdiT maT. diax, isini namdvili spekuliante-
bi arian, oRond ufro gaTavxedebulni. isini sisxls
gvwoven, zRaprul fasad gvTavazoben imave saqonels,
saxelmwifo-savaWro dawesebulebebisaTvis rom aris
gankuTvnili. iyideba ki am ybadaRebul komerciul
maRaziebSi aTmagad da metadac. amas Cveni TvaliT vxe-
davT da viciT, radgan es tvirTi Cven Tavad Semogva-
qvs. batono prezidento, gvesmis is uxerxuloba, raSic
vigdebT Tavs saqarTvelos respublikisaTvis am mZime
dReebSi piraduli sakiTxebis dayenebiT, magram metis
moTmena aRar SegviZlia“. aqve, am werilis avtorebi
svamen damnaSaveobis problemas: „rodesac varT samsax-
urSi, ar viciT, col-Svili cocxali dagvxvdeba Tu
ara Sin; rodesac Svili gadis saxlidan, ar viciT, dab-
rundeba Tu ara. skolaSi gveSinia bavSvebis gaSveba“.
umetesi werilebi ayeneben aseT sakiTxebs. quTaisis
mkvidri mwers SeSfoTebuli: „qalaqSi Seqmnili krim-
inogenuli situaciis gamo gaxSirda qurdoba da, rac
mTavaria, axalgazrdebs ar surT swavla. mSoblebs ar
emorCilebian. fulis iolad Sovnis cdunebis daZle-
va uWirT, vinaidan xedaven, ra dalxinebulic arian
„kanonieri qurdebi“, romelTa arseboba yvelam icis,
magram aravin apatimrebs. milicia pasiurobs, kan-
ons ar icavs“. milicia terorizebulia, megobrebo,
vinaidan milicia marto ver gaumklavdeba kriminal-
Ta amgvar armias. marto ver gaumklavdeba, Tu xalxis
Zalisxmevac ar iqneba Sesabamisi.
zugdididan besarion maqacaria gvwers: „udis-
ciplinod arc saxelmwifo varga da arc ojaxi. sain-
380
teresoa, sadamde iqneba xalxi upatronod“. Coxatau-
ris raionis mkvidri suliko Wkuaseli Tvlis, rom
„vinaidan respublikaSi gaxSirda mankieri movlenebi
– spekulacia, Zarcva-yaCaRoba, SeiaraRebuli bandebis
TareSi, saWiroa kanoni gamkacrdes da xelisuflebam
uzrunvelyos misi Sesruleba, radgan kanonis gareSe
qveynis marTva SeuZlebelia“. savsebiT geTanxmebiT,
megobrebo, da dRes, Cems gamosvlaSi SemogTavazebT
Cems gegmas, Tu riT unda SevebrZoloT yovelive amas.
„moviTxovT kanonis amoqmedebas, ukanono Sei-
araRebuli formirebebis alagmvas, kriminaluri
inteligenciis mimarT zomebis miRebas“, – gvweren
inJiner-teqnologebi CxeiZe, ZaganaSvili, buxnikaS-
vili. savsebiT marTebulad akavSireben ukanono Sei-
araRebul formirebebsa da kriminalur inteligen-
cias es moqalaqeni, savsebiT marTebulad akavSireben.
ai, aseT dros, megobrebo, kidev erTi, sakmaod mZime
werili: „yvelasaTvis gasagebia dRevandeli situacia.
problemebi ulevelia, magram ratom gaqra maRaziebSi
aucilebeli moTxovnilebebis nivTebi, sibneleSi gvix-
deba TveobiT yofna naTuris uqonlobis gamo. ratom
„Sav bazarze“ iSovneba yvelaferi? elementaruli
saqonlis CamoTvla, romlis Sovnac SeiZleba mxolod
komerciul maRaziebSi, megobrebo, da talonebiT,
karaqi, romelic ar aris.
ese igi yvelafris deficits viTmenT da SeveCvieT
yoveldRiur stresul daZabulobas, rac yvelas cx-
ovrebis Tanamgzavri gaxda. rodemde viyoT depresi-
aSi, am deficitebis alyaSi? xalxi elis Svelas“. ai,
megobrebo, yovelive amasTan brZola davisaxe miznad
mas Semdeg, rac me gavxdi prezidenti da prezidentobis
institutic amis gamo SemovaRebine, rom ufro efeq-
tiani brZola SemZleboda yovelive amasTan. ganvicdi
pirdapir da uSualo sabotaJs. megobrebo, ara marto
mafiisgan, romelic gars gvaxvevia, aramed xelisu-
flebis warmomadgenlebisganac. yofili premier-min-
381
istri Tengiz sigua Tavganwirul winaaRmdegobas
miwevda, rogorc ki viwyebdi saubars am movlenebze,
komerciuli maRaziebis alagmvis aucileblobaze,
saxelmwifos mZarcveli kooperativebis alagmvis
aucileblobaze, da cilic ki damwama, rom me vebrZvi
kooperaciul moZraobas. saerTo-saxalxo Zalisxme-
vaa saWiro da ar davmalav imasac, rom parlamentSic
myavs me opozicia am mimarTulebiT; meubnebian, rom
Cven gadavdivarT sabazro ekonomikaze, Cven vawar-
moebT privatizacias, rogor SeiZleba axla akrZalva
komerciuli maRaziebisa, megobrebo, rodesac varT
omSi, rodesac jer ara varT damoukideblebi, roca
ar migviRwevia sruli damoukideblobisaTvis, sruli
kanonzomiereba iqneba, rom privatizacia am sferoSi
iqnes damuxruWebuli. warmoebis sferoSi – ki batono,
magram spekulaciisaTvis xelSemwyobi privatizacia
Cven ar gvinda da arc xalxs ar unda. ai, am mosazrebaSi
xalxi da prezidenti erTiania. me kategoriulad movu-
wodeb parlamentsac, aRmasrulebel xelisuflebasac
– wina aRmasrulebel xelisuflebasTn mqonda amaze
didi dava da SeiZleba iTqvas pirdapiri winaaRmdego-
ba da erT-erTi mizezi mTavrobis yofili Tavmjdom-
aris ganTavisuflebisa esec gaxlavT, – magram amJamad
me kategoriulad movTxov parlaments: Seqmnas axali
kanoni kooperaciis Sesaxeb da daerqvas yvelafers Ta-
visi saxeli. kooperacia ar SeiZleba daerqvas im moZ-
raobas, romelic Zarcvavs saxelmwifos, romelic qm-
nis spekulaciis pirobebs. ai, es aris Cemi mosazreba.
kooperacia SeiZleba iyos mxolod mwarmoebeli, igi
Tavad unda awarmoebdes, Tavad unda Semoitanos pro-
duqcia respublikis garedan, xolo saxelmwifo sawyo-
bebis gamaCanagebeli kooperacia Cven ar gvawyobs. Cven
SevqmeniT sakanonmdeblo safuZveli imisa, rom es yove-
live Sewydes saqarTveloSi. amis pirobas gaZlevT.
agreTve, ailagmos kerZo komerciuli maRaziebi, rom-
lebic mosaxleobas yovelnairad uqmnian am siZneleebs.
382
es aris Cemi pirdapiri mizani, megobrebo, da arc imas
dagimalavT, rom ai, es samyaro aris dakavSirebuli
Cvens opoziciasTan da opozicia did winaaRmdegobas
gagviwevs amaze da SeiZleba mogviwyos axali eqscese-
bi. eseni pirdapir Seecdebian amis CaSlas, magram
xalxi unda amogvidges mxarSi. xalxma unda moiTxovos
es yovelive imitom, rom metis moTmena marTlac aRar
SeiZleba. amis gareSe Cvenc verafers ver mivaRwevT,
megobrebo. ver mivaRwevT mosaxleobis ekonomikuri
pirobebis gaumjobesebas. rac mTavaria, unda Sewydes
es anarqia. amisaTvis davaarseT saxelmwifo kontro-
li, magram saxelmwifo kontrolis es mcire jgufi ve-
rafers gaawyobs, Tu mas agreTve mTeli mosaxleoba ar
amoudgeba mxarSi.
unda daiwyos sayovelTao-saxalxo moZraoba wesri-
gis dasamyareblad. sxva gamosavali Cven ar gagvaCnia.
aris qaosi da anarqia am sferoSi. xdeba ukontrolod
gatana yvelafrisa saqarTvelodan. arc erTi samsaxu-
ri amas ar akontrolebs, arc erTi samsaxuri ar aris
pasuxismgebeli arc barterul xelSekrulebebze, arc
saqonlis gatanaze. erTi mcire jgufi ki saxelmwifo
kontrolisa, uZluria. amitom saWiroa swored Seqm-
na amgvari samsaxurebisa da mosaxleobis mobilizacia
am mimarTulebiT. ki batono, sabazro ekonomika kar-
gia, magram pirdapir paradoqsia: rodesac ara gvaqvs
jer bazari, ara xar jer gasuli msoflio bazarze,
ra sabazro ekonomikaze SeiZleba saubari? jer gavi-
deT msoflio bazarze, davamyaroT ekonomikuri kon-
taqtebi dasavleTis saxelmwifoebTan, SevqmnaT Cve-
ni sakuTari valuta. Cveni sakuTari valutis gareSe
yovlad warmoudgenelia sabazro meqanizmebi CvenTan,
amitom garkveul sferoebSi es Cven unda davamuxru-
WoT da gavuwioT kontroli am process. saxelmwifos
mZarcveli komerciuli maRaziebi da kooperative-
bi unda aikrZalos. es aris Cemi Rrma rwmena. sxva ga-
mosavali Cven ara gvaqvs. me ukve ministris kabinets
383
davavale Sesabamisi proeqtis SemuSaveba da rasakvir-
velia, parlamentis winaSec davayeneb sakiTxs, magram
vimeoreb, xalxis mxardaWera mWirdeba. am konfliqtis
gamo me damipirispirda Cveni mTavrobis yofili xe-
lmZRvaneloba da maT, yvelafers amas daarqves viTom-
dac „socializmisaTvis brZola“. socializmisTvis ki
ar vibrZviT, megobrebo, xalxis keTildReobisaTvis
vibrZviT. Cven ar gvinda, rom xalxi iyos am dReSi, ar
gvinda, vinaidan es bolos da bolos moitans Zalian se-
riozul Sedegebs da Zalian did socialur katastro-
fas.
isev da isev vubrundebi damnaSaveobis problemas.
sakadro politikasac minda Sevexo, rac sxvaTa Soris,
pirdapir aris amasTan dakavSirebuli. sazogadoeba
„zneoba“ migviTiTebs sakadro politikaSi daSvebul
Secdomebze da gvTxovs ganvumartoT, Tu xelmZRvanel
postebze ratom arian korumpirebuli adamianebi da
asaxelebs magaliTebs. megobrebo, kadrebis SerCeva
prezidentisaTvis igivea, rac yovelive Tqvengani-
saTvis megobris SerCeva. ai, daukvirdiT Tqven Tqvens
pirovnul cxovrebas, Tu viT arCevT megobrebs, ram-
denjer gagimarTldaT megobris SerCevaSi da ramden-
jer mogecaraT xeli da gagimtyunaT. gaixseneT, ra
iolia dRevandel epoqaSi, zneobis dacemisa da de-
gradaciis epoqaSi, komunisturi, samocdaaTwliani
reJimis Semdeg degradirebul yofaSi Rirseuli
adamianebis povna, romelsac Tqven, Tqvens megobars
uwodebT da endobiT. me gTxovT dafiqrdeT amaze,
viT ipovnos prezidentma amdeni sando adamiani da
maT uwodos Tavisi megobari? sapasuxismgeblo Tanam-
debobis piri, ministri unda iyos Cemi megobari, Cemi
sando adamiani, romelsac me vandob garkveul sferos,
vandob garkveuli gagebiT eris beds. es urTulesi am-
bavia, urTulesi ambavi da amitomac ar aris gasakviri,
rom me xeli momecara zogierTi kadrebis SerCevisas,
vinaidan ar mqonda sxva gamosavali. me unda gamomeCi-
384
na ndoba maT mimarT, vinaidan sxva Sesaferisi kandi-
datura ar iyo. ai, am Secdomebs sakadro politikaSi,
Zalian gTxovT, marto prezidentsa da xelisuflebas
ki nu daakisrebT, es marto Cveni brali ki ar aris. es
qarTveli eris dRevandeli mdgomareobis bralia da
zneobis dRevandeli mdgomareobis, Seqmnili situaci-
is bralia. es imis Sedegia, rom SeuZlebelia povna am-
deni erTdroulad zneobrivi, keTilSobili da kompe-
tenturi kadrebisa.
samwuxarod da savalalod, am samocdaaTwlian
periodSi pirovneba, romelic iyo kompetentu-
ri garkveul sferoSi, iZulebuli iyo wasuliyo
garkveul zneobriv kompromisebze, korufciaSic ki
gareuliyo, vinaidan Seqmnili iyo mojadoebuli wre.
is, vinc korufciaSi ar gaereoda, saxelmwifo xelisu-
flebis organoebSi ver darCeboda, verc sapasuxismge-
blo Tanamdebobaze darCeboda. ai, rogor moxda Cveni
kadrebis gaxrwna da gadagvareba. ai, aseT dros ratom
gikvirT, ver vpoulobde me Sesaferis kadrebs Tana-
mdebobaze? magram imazec nu davxuWavT Tvals, rom
mravali Cveni Tanamdebobis piri Rirseuli adamiania
da amave dros didebuli specialistebic arian Tavisi
saqmisa. me ar CamovTvli, rom ar ewyinos imas, visac ver
davasaxeleb, magram Tqven TviTon dafiqrdiT, ra ufro
metia Cvens am erTwlian praqtikaSi – marTebuli Ser-
Ceva kadrebisa Tu Secdomebi? SevapirispiroT eseni da
imasac mogaxsenebT, rom aqac xalxis iniciativas didi
mniSvneloba aqvs. mogvawodeT Tqveni kandidaturebi,
mogvexmareT kadrebis SerCevaSi, Tqveni rekomendacie-
bi, megobrebo! Semdeg es gaumjobesdeba. faqtiurad,
me asec vakeTeb, me vekiTxebi uamrav adamians, uamrav
samsaxurs, sanam ama Tu im pirovnebas davniSnav, magram
es yovelTvis ar xerxdeba. aris xolme gamouvali md-
gomareoba. ase rom, aqac gvWirdeba xalxis daxmareba,
mosaxleobis daxmareba, rodesac kadrebs exeba saqme.
zogjer kadrebis umarTebuli SerCevam moitana
385
Zalzed savalalo Sedegebi. Secdomebma moitana sava-
lalo Sedegebi, vinaidan viyaviT da varT omis mdgo-
mareobaSi dRidan Cveni arCevisa, dRidan pirvelive
sesiisa. pirveli sesiis dRes, mogexsenebaT daiwyo „mx-
edrionis“ putCi, rac gamoixata miliciis ganyofile-
bebze TavdasxmaSi, Semdeg uzenaesi sabWos Senobis win
SeiaraRebuli gamosvlebis mcdelobebSi „mxedrionis“
mxriv da Semdeg im banditur aqciebSi, rac ganagrZo
„mxedrionma“. Sewyda „mxedrioni“, daiwyo siguas da ki-
tovanis ukanono SeiaraRebuli formirebebis putCi.
es yovelive destruqciulad moqmedebs yvelaferze,
uwinares yovlisa, ekonomikaze da kriminogenur situ-
aciaze, rogorc mogaxseneT. me unda giTxraT, rom ar-
aviTari gamosavali ar arsebobs, unda gavixsenoT, Tu
rogor mivaRwieT Cven komunisturi xelisuflebis da-
marcxebas da gauqmebas saqarTveloSi. amas mivaRwieT
Cven ara, vimeoreb, SeiaraRebuli ZalisxmeviT, aramed
sayovelTao-saxalxo mobilizaciiT, sazogadoebrivi
azris mobilizaciiT uwinares yovlisa da masobrivi
moZraobiT. Cven, erTi wlis ganmavlobaSi gamudme-
bul alyaSi gvyavda mTavrobis Senobebi, mitingebisa
da demonstraciebis alyaSi da amiT mivaRwieT Semdeg
mTeli saqarTvelos masStabiT saprotesto aqciebis
aqtivizacias da bolos gaficvebiT respublikis sru-
li paralizebiT, mivaRwieT saarCevno kanonis miRebas
da Semdeg arCevnebs. aseTive gziT unda SevebrZoloT
kriminogenur situacias da aseTive gziT unda vai-
ZuloT gauqmeba am samxedro banakisa da ganiaraReba
im pirebisa, romlebic ganagrZoben putCs. es unda
gaakeTos mosaxleobam, unda daiwyos masobrivi moZ-
raoba, masobrivi mitingebi da bolos mSvidobiani,
SeuiaraRebeli demonstraciebiT unda vaiZuloT maT
iaraRis dayra, raTa Semdeg mivxedoT damnaSaveobas
saqarTvelos danarCen regionebSi. sxva gamosavali
Cven ara gvaqvs. unda Seiqmnas sainiciativo jgufebi,
aseTi jgufebi ukve iqmneba da uaxloes xanSi, masobrivi
386
aqciebiT unda vaiZuloT iaraRis dayra opozicias. wi-
naaRmdeg SemTxvevaSi saqarTvelo katastrofis piras
aris da Cven ver mivaRwevT sasurvel Sedegebs.
vimeoreb, Cven gvaqvs yvelanairi Zalebi, SegviZlia
maTi alagmva, magram es iqneba dakavSirebuli sisxlis
RvrasTan da Cven ar gvinda es. Cven ar gvinda sisxlis-
Rvra. es unda moxdes mSvidobianad, Cven unda davar-
wmunoT es adamianebi sazogadoebrivi azris mobili-
zaciiT, aqciebiT, rom dayaron iaraRi da daubrundnen
mSvidobian cxovrebas. samagierod, rasakvirvelia,
Cven maT mivcemT xelSeuxeblobis Sesabamis garantiebs
da garkveul struqturebSic movaqcevT am dajgufe-
bas, Tu saWiro iqneba. magram aucilebelia amgvari
ukanono SeiaraRebuli formirebebis ganiaraReba. Tu
Cven amas uaxloes xanSi ar mivaRwieT, saqarTvelos
respublikaSi kriminogenuli situacia katastrofu-
lad gaizrdeba, ufro da ufro gamravldeba es sagan-
gaSo movlenebi. es gviqadis srul qaoss, anarqias da
katastrofas respublikisaTvis. ai, es unda gvaxso-
vdes yvelas.
ase rom, vinc me mwers werilebs da gamoxatavs SeS-
foTebas kriminogenur situaciasTan dakavSirebiT,
damnaSaveobasTan brZolis moTxovniT gamodis, gTxovT
dagvikavSirdeT da CaebaT am sainiciativo jgufebSi,
romelTac uaxloes xanebSi mSvidobiani aqciebiT da
mSvidobiani demonstraciebiT unda miaRwion am Sei-
araRebuli formirebebis ganiaraRebas da Semdeg,
ukve unda gadavideT mTel saqarTveloSi wesrigis
damyarebaze, kriminogenuri situaciis alagmvaze da
mosaxleobisaTvis mSvidobis dabrunebaze.
rac Seexeba sasursaTo problemas, aqac udidesi mo-
bilizacia unda ganxorcieldes. unda daiwyos saxalxo
moZraoba am mimarTulebiT, rom Sewydes xalxis Zarc-
va mafiozuri jgufebis mier, komerciuli maRaziebis
mier, damyardes wesrigi da disciplina am sferoSi.
Cven miviRebT umkacres zomebs Cveni mxriv, magram am mo-
387
bilizaciiT unda mivaRwioT yovelive amas, rom saxel-
mwifo sawyobebi iyos xelSeuxebeli, sursaTis Semota-
nas da barterul gacvlebze unda damyardes umkacresi
kontroli, unda mivaRwioT mdgomareobis elementa-
rul normalizacias. rasakvirvelia, uaxloes xanSi ar
aris perspeqtiva imisa, rom sagrZnoblad avamaRloT
mosaxleobis ekonomikuri pirobebi. ar aris fiziku-
ri saSualeba am mdgomareobis gaumjobesebisa imitom,
rom dasavleTis qveynebTan, rogorc viciT, ekonomi-
kuri urTierTobebi ferxdeba, yovndeba, Zalian didi
ZalisxmeviT gvijdeba yovelive, vinaidan imperias jer
kidev izolaciaSi vyavarT, xolo Tavad imperiaSi ra
mdgomareobaa, Tqven Tavad mogexsenebaT. dRes momi-
tanes CamonaTvali, Tu ra Rirs moskovSi puri, Zexvi.
puri ukve xuTi maneTia, Zexvi – as samoci maneTia da
ase. Sesabamisad yvela produqtze dRiTi dRe iwevs
fasebi. amasTan SedarebiT, ra dasamalia, saqarTvelo-
Si ar aris jer aseTi sagangaSo mdgomareoba. magram
Tu Cven ar daviwyeT es moZraoba, Tu Cven ar miviReT es
zomebi, Tu parlamentma da mTavrobam ar dauWira mx-
ari prezidents, am Cems gegmaSi Tu ar damiWira mxari,
mosaxleobis ekonomikur pirobebs da sasursaTo mo-
maragebis mdgomareobas Cven ver gavaumjobesebT. ami-
tom, me minda Tqven es mouwodoT parlamentsac, mou-
wodoT ministrTa kabinetsac da saerTo ZalisxmeviT
unda mivaRwioT yovelive amas.
xelisufleba da xalxi unda moqmedebdes erTad,
erTiani gegmiT da erTiani mizniT, megobrebo. es aris
gamosavali Seqmnili krizisuli mdgomareobidan.
momiteveT, SeiZleba yvelaferi ver vTqvi am
„prezidentis saaTSi“, vinaidan es pirvelia. me SeZlebi-
sdagvarad vcdilob gipasuxoT umTavres SekiTxvebze.
aq mravali sxva SekiTxvac aris. Semdegi gamosvlisas
me Sevecdebi gagceT pasuxi maTze, rac gadaudebe-
lia yvelaze metad, ai, imaze gesaubreT dRes. gTxovT
agreTve aseTi SekiTxvebi gamogzavnoT Cemi misamar-
388
TiT, pressamsaxuris misamarTiT. aris telefonebi
kontaqtisaTvis. televizia amas SegatyobinebT da
vinc am Cvens praqtikul RonisZiebebs iziarebs, gTx-
ovT agreTve dagvikavSirdeT da SevqmnaT sainiciati-
vo jgufebi da uaxloesi moqmedebebis programa, raTa
vixsnaT Cveni eri katastrofisagan.
gmadlobT yuradRebisaTvis.
prezidentis saaTi : saqarTvelos respublikis prezidenti zviad

gamsaxurdia upasuxebs telemayurebelTa SekiTxvebs // saqarTve-
los respublika. - 1991. - 23 noemberi. - #229 (249). – 2gv.
389
saqarTvelos Tavisi gza aqvs
respublikis prezidenti
b-ni zviad gamsaxurdia pasuxobs
gazeT „gruzia-speqtris“ mTavari
redaqtoris SekiTxvebs
prezidenti: rogorc mogexsenebaT, 14 noembers no-

vo-ogariovoSi Seikribnen eqvsi sabWoTa respublikis
xelmZRvanelebi da sabWoTa kavSiris prezidenti mix-
eil gorbaCovi. maT gadawyvites Seqmnan suverenul
saxelmwifoTa kavSiri. suverenul saxelmwifoTa ka-
vSiri savsebiT gamarTlebuli Tanamedrove erTia-
nobaSia. magram aq, am SemTxvevaSi, saqme gvaqvs ara
damoukidebel, WeSmaritad suverenul saxelmwi-
foTa kavSirTan, aramed es aris cda Seiqmnas axali
unitaruli saxelmwifo. Tu Rrmad CavukvirdebiT
am e.w. kavSiris Taviseburebas, udavod mivalT kiTx-
vamde: SeiZleba Tu ara erT saxelmwifoSi sxvadasxva
saxelmwifos arseboba? piradad CemTvis es sruliad
gaugebaria. erTi mxriv, es aris aSkarad unitaruli
saxelmwifo, vinaidan mas hyavs erTi mTavroba, erTi
parlamenti, aqvs erTiani SeiaraRebuli Zalebi. amave
dros es viTom aris sxvadasxva, damoukidebeli, suv-
erenuli saxelmwifoebi, romlebsac hyavT TavTavian-
Ti parlamentebi, mTavrobebi, SeiaraRebuli Zalebi
da a.S. nuTu ar daarwmuna Svidi aTeuli wlis praq-
tikam es respublikebi, rom es aris absurdi? Tu maT
surT urTierTkavSiri, ra Tqma unda, es SeuZliaT ga-
naxorcielon, magram rogor fiqroben isini Seqmnan
erTiani saxelmwifo da amave dros darCnen faqtiurad
suverenulni, anu damoukidebelni? istoriam savsebiT
daamtkica, rom aseTi „fokusi“ ar gamodis. aqedan ga-
momdinare, es iqneba ara damoukidebel saxelmwifoTa
kavSiri, aramed imperia, romelic gaaerTianebs faqti-
urad damoukidebel saxelmwifoebs. Tu es ase ar aris,
maSin isini jer unda cnon damoukidebel saxelmwi-
390
fod, Semdeg awarmoon maTTan molaparakebebi.
SekiTxva: eqvsma respublikam Tavisi iniciativiT
moindoma erT saxelmwifod gaerTianeba, Tu centrma
Seqmna es aliansi?
prezidenti: ramdenime xnis win mixeil gorbaCob-
ma, albaT, rogorc sxvebs, me gamomigzavna telegrama,
romelSic mTxova Cavsuliyavi novo-ogariovoSi da
SeverTebodi maT gadawyvetilebas. me mas weriliT
vupasuxe, rom Tu Cven marTla suverenuli saxelmwi-
foebi varT, oficialurad gvcaniT aseTebad da mx-
olod amis Semdeg vTvli-meTqi SesaZleblad vilapa-
rakoT nebismier xelSekrulebaze – politikurze,
ekonomikurze an sxva saxis kavSir-urTierTobaze,
vinaidan Tu saxelmwifo saxelmwifos ar cnobs, maT
Soris araviTar kavSirze da aliansze ar SeiZleba
laparaki. centri Cven ar gvcnobs, aqedan gamomdinare,
igi Cven suverenul saxelmwifoTa kavSirSi ki ar gve-
patiJeba, aramed kvlav imperiaSi, sadac sityva „suv-
erenuli“ iseTive siyalbea, rogori yalbic iyo uwin.
ase rom, novo-ogariovoSi Sekowiwebuli saxelmwifo
igivea, rac iyo aqamde, oRond im gansxvavebiT, rom ma-
Sin mas erqva ssrk, axla ki ewodeba ssk – suverenul
saxelmwifoTa kavSiri. aq me minda gagaxsenoT sabWoT
kavSiris himni, romlis pirveli sityvebi aseTi iyo:
„Союз нерушимый, республик свободных“. gamodis, rom
Cven yvelani maSinac viyaviT Tavisufali respublike-
bi, maS raRa saWiroa axali Tavisufali anu suverenu-
li respublikebis kavSiri? ase rom, am „axali saxelm-
wifos Seqmna“ aris mxolod sityvebis ekvilibristika
da ara sxva ram.
Cven ver movtyuvdebiT aseTi iaffasiani sityvebis
TamaSiT. Cven gacilebiT Rrmad vuyurebT Cveni eris,
Cveni samSoblos, Cveni saxelmwifos cxovrebasa da mo-
mavals, vidre isini, vinc an Tavs ityuebs, an sxvas atyu-
ebs. saqarTvelo iseTi qveyanaa, rom igi aseT TamaSSi
monawileobas ar miiRebs. ai, aseTi pasuxi gavugzavne
391
me gorbaCovs, imis magivrad, rom misi mopatiJeba mime-
Ro da novo-ogariovoSi Cavsuliyavi.
SekiTxva: meore mxriv, batono prezidento, no-
vo-ogariovoSi dadebulma xelSekrulebam albaT,
dagvaaxlova im mizanTan, riskenac saqarTvelo miilt-
vis - radgan iq Seiqmna axali saxelmwifo. maSasadame,
Cven, Tu SeiZleba ase iTqvas, avtomaturad davrCiT mis
gareT, anu gavinaRdeT damoukidebloba. swor analizs
vakeTeb Tu vcdebi?
prezidenti: principSi asea, ra Tqma unda, magram es
saxelmwifo, me mgoni, mainc ar mogvitans de-faqto da
de-iure aRiarebas. yovel SemTxvevaSi, uaxloes xanSi.
piriqiT – es aliansi gamoiwvevs Cvens mimarT diskrimi-
nacias da gamoucxadebel oms, rogorc aqamde iyo, gan-
sakuTrebiT ekonomikuri blokadis saxiT. faqtiurad
am „axalma saxelmwifom“ Cven gamogvacxada mtrad,
ara marto saqarTvelo, aramed yvela is respublika,
romlebmac xeli ar moawera am xelSekrulebas. gansa-
kuTrebiT isini, vinc arc ekonomikur xelSekrule-
bas moawera xeli. zogma moawera. magaliTad, somxeTi
am „suverenul respublikaTa saxelmwifoSi“ ar Sevi-
da, magram ekonomikur xelSekrulebas moawera xeli.
aqedan gamomdinare somxeTi, maTi SexedulebiT, nakle-
bi mteria, Cven ki iseTi respublika varT, romelTanac
„sxvagvari laparakia“ saWiro, gacilebiT mtruli.
SekiTxva: Tqven axseneT somxeTi. ramdenime dRis
win somxeTis prezidenti miiRo amerikis SeerTebu-
li Statebis prezidentma buSma. gazeTma „izvestiam“
gamkilavi toniT auwya msoflios, rom TiTqos es Sex-
vedra somxeTis marcxiT damTavrda – amerikam ar cno
misi damoukidebloba. gana ase advilad xdeba axali
saxelmwifos damoukideblobis cnoba? saqme xom mainc
waiwia win?
prezidenti: ra Tqma unda, axali saxelmwifos da-
moukideblobis cnoba ubralod ar xdeba. miT umetes,
roca saqme exeba yofil sabWoTa respublikebs. aRi-
392
arebis gaZnelebis saqmeSi didi „wvlili“ miuZRvis
moskovs, centrs, samwuxarod, asea awyobili saqme jer-
jerobiT, rom dasavleTis qveynebi Sehyureben moskovs,
Tu rodis gvcnobs igi damoukideblad. swored es
iyo ZiriTadi mizezi imisa, somxeTi rom axlave ar
cno SeerTebulma Statebma. ase iqneba saqarTvelos
mimarTac, amitom ar mivdivar vaSingtonSi. me iq Caval
maSin, roca davinaxav, rom dasavleTi damoukidebel
politikas awarmoebs da ar Sescqeris moskovs.
SekiTxva: Cveni opozicia laparakobs, saqarTvelos
dasavleTi ar cnobs imis gamoo, rom CvenSi...
prezidenti: diqtaturaao, ara?
diax.
prezidenti: dasavleTi ar cnobs ukrainas, mol-
dovas, somxeTs, maS iqac diqtatura yofila. ara, es
ar aris simarTle. dasavleTi ar cnobs am respublike-
bis damoukideblobas imitom, rom es ar unda moskovs,
kremls.
SekiTxva: magram dasavleTma ukve daiwyo balti-
ispireTis saxelmwifoebis cnoba. ratom?
prezidenti: baltiispireTis saxelmwifoTa
sakiTxebSi maT moilaparakes da SeTanxmebas miaRwies.
danarCeni respublikebis Sesaxeb ki maT Soris sxvanai-
ri molaparakebaa. ese igi saqme gvaqvs molaparakebas-
Tan dasavleTsa da aRmosavleTs Soris, ase rom, Cvens
respublikaSi arsebuli mdgomareobis mizeziT viTom-
da Cveni arcnoba absurduli da politikurad ume-
crulia.
SekiTxva: ar SeiZleba ar dageTanxmoT imaSi, rom
saqarTvelos damoukideblobis cnoba rogorc dasav-
leTis, ise kremlis mier Znelad misaRwevi amocanaa. mi-
maCnia, rom am problemis sirTule bevrs Rrmad gacno-
bierebuli ara aqvs. gza nabij-nabij aris gasavleli,
saWiroa im Tokebis saTiTaod gadaWra, romlebiTac
mibmuli varT sabWoTa imperiaze. ori dRis win Tqveni
brZanebulebis komentarisaTvis – saqarTvelos teri-
393
toriaze ganlagebuli samxedro teqnikis Sesaxeb – mi-
vmarTe amierkavkasiis jarebis sardals patrikeevs.
man mipasuxa, es sakiTxi politikuri sakiTxi ufroa,
vidre praqtikulio, misi gadawyveta arc iolad, arc
male ar moxdebao. Tqvenc ase TvliT?
prezidenti: ra Tqma unda, am brZanebulebis real-
izacia xelis erTi aqneviT ar moxdeba, magram, Tqven
warmoidgineT, moskovis Tavdacvis saministro ar
iCens esoden Seurigebel pozicias mis mimarT, Sesa-
Zloa, es taqtikuri svlaa, magram igi molaparakeba-
zec ki gviwvevs. vfiqrob, mivaRwevT dadebiT Sedegebs.
SekiTxva: SeiZleba Tu ara CavTvaloT, rom respub-
likis mTavari politikuri problemebi swori gziT
midis?
prezidenti: diax, SeiZleba ase CavTvaloT, rom ar
iyos Sida qarTlis movlenebi. Sida qarTlSi Zalian
mZime mdgomareobaa, ufro da ufro agresiuli xdeba
sabWoTa Sinagani jari. isini os eqstremistebTan er-
Tad daundoblad arbeven Cvens soflebs. mosaxleoba
udides tanjvas ganicdis, rac yvelaze metad gvaSfo-
Tebs da gvaRelvebs.
SekiTxva: moskovis presas da telegadacemebs Tu
davujerebT Cven, qarTvelebs mosalocad gvqonia
saqme. maT mTel sabWoTa imperiasa da msoflios auwyes
“sensacia“: qarTvelebma jer arnaxuli samxedro iara-
Ri gamoigones, romliTac Sida qarTlis soflebidan
kavkasionis mTagrexilze gadavliT pirdapir vla-
dikavkazs uSenen ucnaur yumbarebso. xom ar gaandob-
diT am arnaxuli iaraRis monacemebs msoflios?
prezidenti: sxvaTa Soris, roca CemTan Camovidnen
programa „vremias“ korespondentebi, me maT mivesalme,
rogorc mezRapreebs. ar vici, es ewyinaT Tu ara, ma-
gram mxolod me da Tqven ki ara, ukve mTelma msofliom
icis, rom moskovis presa da telearxebi baron miun-
hauzenze ufro ukeTes zRaprebs Txzaven. aba, is, rac
Tqven axla axseneT, zRapari ar aris? Tanac boroti
394
zRapari?
SekiTxva: kidev xom arafris Tqma gnebavT, batono
prezidento?
prezidenti: saTqmels da safiqrals ra dalevs am
urTules periodSi... magram aris sakiTxi, romelic
yvelaze metad mtkivneulia. es aris opoziciis de-
struqciuli moqmedeba. gulwrfelad getyviT, me ve-
rafriT ver gamigia am adamianTa fsiqologia. mtroba,
rogorc aseTi, adamianebSi arsebobs. magram sakuTari
samSoblos mtroba? mSobliuri xalxisaTvis cxovre-
bis garTuleba? saxelmwifoebrivi damoukideblobis
miRwevaSi xelis SeSla? imis magivrad, rom mTelma
erma Tavi davdoT Sida qarTlSi mdgomareobis aR-
dgenisaTvis, TviTmarqvia „patriotulma“ jgufebma
iaraRi daitaces da Tavad gaxdnen kriminaluri situ-
aciis Semqmnelebi. ra vqnaT, iaraRiT SevutioT maT,
roca yvelas erTi saerTo mteri gvyavs?! xalxi erT
muStad unda Seikras am mdgomareobidan gamosvlisaT-
vis. ai, es aris Cveni mTavari amocana dRes!
saqarTvelos Tavisi gza aqvs : respublikis prezidenti b-ni zviad

gamsaxurdia pasuxobs gazeT „gruzia-speqtris“ mTavari redaqto-
ris SekiTxvebs // saqarTvelos respublika. – 1991. - 27 noemberi.
- #233 (253). – 1gv.
395
mis aRmatebulebas
baton aiaz mutalibovs
azerbaijanis respublikis prezidents,
mis aRmatebulebas
baton levon ter-petrosians,
somxeTis respublikis prezidents
pativcemulo batonebo!
Cven vimyofebiT sruli politikuri damoukide-
blobis miRwevis zRurblTan, nebismieri konfronta-
cia Cvens regionSi arTulebs am umniSvnelovanesi amo-
canis gadawyvetas.
reaqciuli imperiuli Zalebi cdiloben gamoiwvi-
on urTierTdapirispireba da destabilizacia mTels
regionSi, gaaRvivon konfliqtebi da erTa Soris
SuRli da amiT daumtkicon mTels msoflios Cvens mi-
swrafebaTa ususuroba da SeuZlebeli gaxadon Cveni
sanukvari miznis – Cveni qveynebis mier Tavisuflebisa
da damoukideblobis miRweva.
im xalxisaTvis, romlebic aTaswleulebis gan-
mavlobaSi gverdigverd cxovroben, erTad miyvebian
istoriis rTul gzas, romelTac bedma arguna moma-
valSi kvlavac gverdigverd cxovreba, yovelgvari
problemis gadawyvetis erTaderT gzas warmoadgens
molaparakebebi, urTierTpativiscema da keTilme-
zobluri Tanaarsebobis aucileblobis aRqma.
azerbaijans, somxeTs da saqarTvelos ZaluZT
dadebiTi gavlena moaxdinon ara marto kavkasiis, ar-
amed wina aziis politikur klimatze – aqedan gamom-
dinare yvela SedegiT. swored amitom, gansakuTrebul
mniSvnelobas iZens daZabulobisa da sisxlisRvris
yovelgvari keris likvidacia.
pativcemulo batonebo!
mogiwodebT konfrontaciis Sewyvetisaken da gi-
wvevT TbilisSi molaparakebis Casatareblad, arsebu-
396
li problemebis politikuri gziT mogvarebis mizniT.
darwmunebuli var, rom mxolod amgvarad aris Sesa-
Zlebeli CvenTvis sasurveli Sedegis miRweva. gTxovT,
macnoboT Sexvedris TariRi.
gulwrfeli pativiscemiT
zviad gamsaxurdia
mimarTva : mis aRmatebulebas baton aiaz mutalibovs azerbai-

janis respublikis prezidents, mis aRmatebulebas baton levon
ter-petrosians, somxeTis respublikis prezidents / gamsaxurdia
z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 27 noemberi. - #233 (253). –
1gv.
397
mimarTva
ukrainaSi mcxovrebi yvela qarTvelisadmi
ramdenime dRis Semdeg monawileobas miiRebT
ukrainis istoriis umniSvnelovanes movlenaSi. 1
dekembers mand gaimarTeba respublikis preziden-
tis arCevnebi da sayovelTao-saxalxo referendumi
ukrainis damoukideblobis Taobaze.
ukraina, romelmac SegifaraT Tavis baraqian mi-
waze, mtkiced daadga erovnuli damoukideblobis
gzas da Tanmimdevrulad ibrZvis TavisuflebisaTvis.
suverenuli saqarTvelos respublikis xelmZRvane-
loba da xalxi mxars uWeren moZme, ukraineli xalxis
miswrafebas, miaRwion saukuneobriv ocnebas – Tavisi
qveynis Tavisuflebas. da ar arsebobs araviTari dab-
rkoleba, romelic xels SeuSlis saxelmwifoebriobi-
sa da demokratiis ganmasaxierebeli am ocnebis axdo-
mas, adamianTa udrek nebasa da naTel miswrafebebs rom
aerTianebs.
1 dekembers Tqven mixvalT xmis misacemad saarCev-
no yuTebTan. gaxsovdeT, Tu ra piradi pasuxismgeblo-
ba gekisrebaT am dRes, romelmac unda gansazRvros Ta-
visufali ukrainis bedi da momavali.
mogiwodebT moaxdinoT swori, qarTveli xalxis
WeSmariti Svilebis Rirsi arCevani, xalxisa, romel-
ic qveynad yvelaze metad afasebs Tavisuflebas, us-
azRvrod erTgulobs mis idealebs, mzad aris gaiRos
yovelgvari msxverpli misi gulisaTvis.

zviad gamsaxurdia
ukrainaSi mcxovrebi yvela qarTvelisadmi : saqarTvelos respub-

likis prezidentis mimarTva // saqarTvelos respublika. - 1991. - 30
noemberi. - #235 (255). – 1gv.
398
brZanebuleba
Sida qarTlSi Seqmnili
mdgomareobis Sesaxeb
Sida qarTlSi osi separatistebi, romlebsac
uzurpirebuli aqvT xelisufleba, ssr kavSiris Sinagan
saqmeTa saministros Sinagani jarebisa da sabWoTa armi-
is mxardaWeriT kvlav ganagrZoben antikonstituciur,
antisaxelmwifoebriv saqmianobas, riTac aSkarad cdi-
loben xelyon saqarTvelos teritoriuli mTliano-
ba, SezRudon saqarTvelos respublikis suverenuli
uflebebi.
mimdinare wlis 26 noembers a. CoCievis xelmZRvanelo-
biT Catarda e.w. samxreT oseTis respublikis umaRlesi
sabWos sesia, romelzedac ganixiles respublikis saxel-
wodebis Secvlis, xelisuflebis organoebis struq-
turis, konstituciis miRebis, ruseTTan SeerTebis
adremiRebuli gadawyvetilebis dadasturebis, sagange-
bo mdgomareobis SemoRebis, sayovelTao mobilizaciis
gamocxadebis, gvardiis Seqmnisa da sxva sakiTxebi. ses-
iam e.w. samxreT oseTis respublikis umaRlesi sabWos
Tavmjdomaris pirvel moadgiled airCia znaur gasievi
da masve daakisra Tavmjdomaris movaleoba.
niSandoblivia, rom am e.w. sesiam aRiara, rom 1991
wlis 4 seqtembris gadawyvetilebebis Semdeg, romel-
ic miiRo ukanono organom, e.w. „samxreT oseTis yvela
donis saxalxo deputatTa sesiam“, am regionSi Seiqmna
konstituciuri vakuumi, magram miuxedavad am aRiare-
bisa, osi separatistebi Sida qarTlSi „konstituciuri
vakuumis“ Sevsebas kvlav ukanono, antikonstituciu-
ri moqmedebebiT cdiloben, romlis dasturia swored
26 noembers Catarebuli e.w. samxreT oseTis umaRlesi
sabWos sesia da masze miRebuli gadawyvetilebebi.
„sagangebo wesebis Sesaxeb“ saqarTvelos respublik-
is kanonisa da saqarTvelos respublikis saxelmwifo
399
xelisuflebis umaRlesi organoebis mier bolo dros
miRebuli gadawyvetilebebis Tanaxmad ssr kavSiris
Sinagan saqmeTa saministros Sinagani jarebisa da sabWo-
Ta armiis nawilebis Sida qarTlis teritoriaze yofnas
araviTari samarTlebrivi safuZveli ar gaaCnia da am
regionSi destabilizaciis, saqarTvelos respublik-
is winaaRmdeg mimarTuli mtruli saqmianobis erT-erT
mTavar faqtors warmoadgens.
saqarTvelos respublikis suverenitetis, qvey-
nis uSiSroebis da teritoriuli mTlianobis dacvis
mizniT saqarTvelos respublikis konstituciis 1214
1. cnobil iqnes baTilad da iuridiuli Zalis

armqoned antikonstituciuri, antisaxelmwifoebrivi
organos e.w. samxreT oseTis respublikis umaRlesi
sabWos 1991 wlis 26 noembris gadawyvetilebebi;
2. saqarTvelos respublikis prokuraturam gaata-

ros kanoniT gaTvaliswinebuli zomebi im pirTa mimarT,
romlebmac Sida qarTlSi Seqmnes antisaxelmwifoebrivi
organizacia, romlis mizania saqarTvelos respublikis
suverenuli uflebebis SezRudva, saqarTvelos respub-
likisagan misi teritoriis nawilis gamoyofa;
3. daisvas sakiTxi ssr kavSiris saxelmwifo xelisu-
flebis Sesabamisi organoebis winaSe Sida qarTlSi dis-
locirebuli ssr kavSiris Sinagan saqmeTa saministros
Sinagani jarebisa da sabWoTa armiis nawilebis saqarT-
velos respublikis teritoriidan dauyovnebliv gay-
vanis Sesaxeb.
zviad gamsaxurdia
Tbilisi, 1991 wlis 2 dekemberi
brZanebuleba : Sida qarTlSi Seqmnili mdgomareobis Sesaxeb /

zviad gamsaxurdia // saqarTvelos respublika. - 1991. - 3 dekemberi.
- #236 (256). – 1gv.
400
mimarTva
saqarTvelos teritoriaze dislocirebuli

sabWoTa kavSiris Tavdacvis saministros,
Sinagan saqmeTa saministrosa da sasazRvro jarebis
nawilebisa da qvedanayofebis
piradi Semadgenlobisadmi.
ukanasknel xans, samxedro wreebSi gaxSirda kri-

tikuli SeniSvnebi, saCivrebi da sayvedurebi saqa-
rTvelos xelmZRvanelobis mimarT. garkveuli poli-
tikuri Zalebi cdiloben gadaabralon respublikis
xelmZRvanelobas samxedro samsaxurebis yvela sir-
Tule, pasuxismgebloba calkeul eqscesebze, samxedro
samsaxurTan da yofasTan dakavSirebuli siZneleebi.
analogiuri situacia aRiniSneba sabWoTa kavSiris
daSlasTan dakavSirebiT warmoqmnil sxva suverenul
saxelmwifoebSic, sadac iseve rogorc saqarTveloSi,
respublikis saerTo iurisdiqciaSi gadavida maT ter-
itoriaze ganlagebuli samxedro nawilebi da respub-
likis sakuTrebad aris gamocxadebuli am nawilebis
SeiaraReba, aRWurviloba da sxva qoneba. aqedan gamom-
dinare, dauSvebelia maTi gatana respublikis far-
glebs gareT.
saqarTveloSi dResac ar aris antirusuli ganwyo-
bileba, ar aris agreTve mikerZoebuli damokidebule-
ba samxedro mosamsaxureebis mimarT.
qarTveli xalxis keTilSobileba, simamace da gam-
Zleoba srulad warmoCnda 1989 wlis 9 aprils tragi-
kul movlenaTa Semdgom. respublikaSi ar yofila
samxedroebis mimarT angariSsworebis arc erTi faq-
ti. mTeli pasuxismgebloba am barbarosuli aqciis
gamo qarTvelma xalxma daakisra ssr kavSiris umaRles
xelmZRvanelobas.
amJamad qarTuli sazogadoebis aRSfoTebas iwvevs
401
ssrk-s Sinagan saqmeTa saministros calkeuli naw-
ilebis monawileoba Sida qarTlSi mSvidobiani mosax-
leobis winaaRmdeg warmoebul damsjel aqciebSi. samx-
edroTa mier qarTul soflebSi Catarebuli reidebi,
TviTneboba, mZevlebis ayvana da sxva ganukiTxavi mo-
qmedebebi xels ar uwyobs am regionSi mdgomareobis
stabilizacias.
saqarTvelos xelisufleba moiTxovs aq dislo-
cirebuli nawilebis gayvanas, rac savsebiT Seesabame-
ba rsfsr uzenaesi sabWos gadawyvetilebebs, romelic
„eTnokrizisebis“ raionebSi rusi erovnebis samxedro
pirTa mier samxedro samsaxuris gavlis winaaRmdeg
iyo mimarTuli. amasve moiTxovs jariskacTa dedebis
ruseTis sazogadoebrivi moZraoba.
samxedro wreebSi antiqarTuli ganwyobilebis
gamZafreba Cvens mier ganixileba, rogorc Sei-
araRebul ZalebSi mimdinare danaSulebrivi muSaobis
Semadgeneli nawili, romlis mizania samxedro mosam-
saxureTa Soris yofili sabWoTa respublikebis kanon-
ieri mTavrobebis mimarT mtruli damokidebulebis
gaRviveba, xelisuflebis da up. yovlisa, rsfsr-s xe-
lmZRvanelobis winaaRmdeg mimarTuli gamosvlebis
gamowveva.
rogorc Cans, militaristul, imperiul Zalebs
amoZravebT SurisZiebis survili agvistos TveSi ganc-
dili marcxis gamo. maT jer kidev ver gaaTviTcnobi-
eres, rom SeuZlebelia xalxebis erovnuli damoukide-
blobisaken swrafvis iaraRis ZaliT CaxSoba. am gziT
marTvis demokratiuli institutebis Camoyalibeba.
mogmarTavT saqarTveloSi dislocirebul ssrk
Tavdacvis saministros da sasazRvro jarebis pirad
Semadgenlobas. mogiwodebT saTanado pativi miagoT
respublikis suverenitets, xeli SeuwyoT wesrigisa
da kanonierebis damyarebas samxedro samsaxuris adg-
ilebSi, zemoaRniSnuli jarebis Cveni qveynis ter-
itoriidan srul gayvanamde daicvaT saqarTvelos
402
respublikis uzenaesi sabWos mier 1991 wlis 3 dekem-
bers miRebuli dadgenileba sabWoTa armiis sajariso
formirebebis, nawilebisa da qvedanayofebis iuris-
diqciaSi gadasvlis Sesaxeb.
winaaRmdeg SemTxvevaSi mTeli pasuxismgebloba
situaciis gamwvavebis gamo dagekisrebaT Tqven da
Tqvens sardlobas.

zviad gamsaxurdia
1991 wlis 9 dekemberi
mimarTva : saqarTvelos teritoriaze dislocirebuli sabWoTa

kavSiris Tavdacvis saministros, Sinagan saqmeTa saministrosa da
sasazRvro jarebis nawilebisa da qvedanayofebis piradi Semad-
genlobisadmi / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991.
- 10 dekemberi. - #241 (261). -1gv.
403
mis aRmatebulebas
baton boris elcins,
ruseTis sfs respublikis prezidents
pativcemulo batono prezidento!
belorusiis respublikis, ruseTis sfs respublik-
isa da ukrainis 1991 wlis 8 dekembris SeTanxmebis Se-
sabamisad ssr kavSirma, rogorc saerTaSoriso samar-
Tlis subieqtma Sewyvita arseboba. amis safuZvelze,
erTaderT samarTlebriv dokumentad, romelic gan-
sazRvravs ruseTis sfs respublikisa da saqarTvelos
respublikis saxelmwifoTaSoris urTierTobas, unda
miviCnioT 1920 wlis 7 maisis xelSekruleba, vinaidan
saqarTvelos respublika, saqarTvelos demokrati-
uli respublikis uflebamonacvlea, da radgan saqa-
rTvelos respublikis uzenaesma sabWom 1991 wlis 9
aprils gamoacxada saxelmwifo damoukideblobis aR-
dgena 1918 wlis 26 maisis damoukideblobis aqtis sa-
fuZvelze 1991 wlis 31 marts gamarTuli respubliku-
ri referendumis Sedegebis Tanaxmad. es xelSekruleba
ar aris denonsirebuli arc ruseTis sfs resepublik-
is, arc saqarTvelos respublikis xelisuflebis uzen-
aesi organoebis mier.
mogiwodebT, Cveni qveynebis saerTaSoriso urT-
ierToba SeusabamoT zemoT naxseneb xelSekrulebas
ruseTis sfs respublikis da saqarTvelos respublik-
is uzenaesi sabWoebis TavmjdomareTa 1991 wlis 23
martis yazbegis Sexvedris oqmis suliskveTebiT, raTa
SesaZlebeli gaxdes bolo aTwleulebis periodSi
wamoWrili sakiTxebis mogvareba.
Rrma pativiscemiT
zviad gamsaxurdia
1991 wlis 10 dekemberi
mis aRmatebulebas baton boris elcins, ruseTis sfs respublikis

prezidents / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 13
dekemberi. - #244 (264). - 1gv.
404
satelevizio nacnoboba
baton zviad gamsaxurdias saubari
centraluri televiziis JurnalistTan
baton urmas otTan
Jurnalisti: – batono prezidento, Zalze moxaru-
li var mogesalmoT Cvens gadacemaSi „satelevizio
nacnoboba“. Tqven mZime dRe gqondaT, Cven velodiT am
intervius, magram Tqven namdvilad Zalze gadatvir-
Tuli dRe gqondaT. dRes Tqven moawyveT didi mitingi
mTavrobis saxlTan, mitings daeswro opoziciac. ra-
nairad ebrZviT, batono prezidento, opozicias?
prezidenti: – opozicias Cven mxolod sityviT da
azriT vebrZviT, mivmarTavT darwmunebis meTods, po-
lemikas, diskusias, magram tyvias ar visvriT, Tumca gv-
abraleben aseT codvas, cils gvwameben. sinamdvileSi
opozicia TviTon mimarTavs iaraRs da mTavrobis Se-
nobasac daesxa Tavs, rasac Cven zemoT, haerSi sroliT
vupasuxeT.
Jurnalisti: – maSasadame, Tqveni sityvebi imis Ses-
axeb, rom opozicia fizikurad unda moispos, sisule-
lea?
prezidenti: – es absoluturi sisulelea. ar arse-
bobs amis damadasturebeli arc erTi dokumenti. is,
rom opozicia acxadebs, uiaraRo varo, iaraRi ara ma-
qvso, esec sisulelea.
Jurnalisti: – dRevandeli mitingis dros Tqven
sakmaod advilad gaabaTileT opoziciis argumentebi.
prezidenti: – diax, ra Tqma unda. Zalian advilia
maTi argumentebis gabaTileba, radgan es bavSvuri ar-
gumentebia.
Jurnalisti: – ra argumentebia?
prezidenti: – ai, magaliTad, opozicia ambobs, rom
CvenTan, saqarTveloSi, irRveva adamianis uflebebi.
umTavresad mTavroba arRvevs am uflebebs. kacma gada-
405
keta quCebSi moZraoba, aRmarTa barikadebi centrSi
da iq Tavisi SeiaraRebuli xalxi daayena, anu omi ga-
moucxada mTavrobas. Cven igi davapatimreT, maSasadame
Cven varRvevT mis uflebebs, Cvena varT diqtatorebi?
saqarTvelo faSisturi qveyanaa, aq totalitarizmia,
ar aris adamianis uflebani? ai, aseTi argumentebi mo-
hyavT maT. anda, magaliTad, Cven nebas ar vaZlevT Sei-
araRebul formirebebs baza iqonion sadRac qalaqSi,
aafeTqon an televizia gaZarcvon, moawyon iq aqciebi,
sinamdvileSi ki aaoxron saxelmwifo Senoba da a.S.
ai, ras vkrZalavT Cven, am akrZalvas ki isini Tavisu-
flebis CaxSobas, diqtatorobas uwodeben. aseTi ar-
gumentebis gabaTileba Zalze iolia.
Jurnalisti: – rogor ggoniaT, batono preziden-
to, dReisaTvis es seriozuli opoziciaa, Tu arc ise?
prezidenti: – seriozulia im TvalsazrisiT, rom
igi SeiaraRebulia da did safrTxes uqmnis sazoga-
doebas. igi dakavSirebulia kriminalur samyarosTan,
am samyaros nawilia. miuxedavad imisa, rom igi iniRbe-
ba maRalfardovani lozungebiT da mis warmomadgen-
lebs mecnierebaTa doqtorebis, mwerlebis, reJisore-
bisa da a.S. wodebani aqvT. magram igi dakavSirebulia
kriminalur samyarosTan da Cven faqtobrivad damna-
Saveobas vebrZviT.
Jurnalisti: – sad arian qarTuli opoziciis
ideologebi? aq, TbilisSi?
prezidenti: – isini parlamentSic ki arian. arian
moskovSic, magram iq aralegalurad moqmedeben. isini
farulad exmarebian. magram, ai, aSkara liderebi aq
arian.
Jurnalisti: – SesaZlebloba mqonda mTeli dRevan-
deli dRis manZilze Tvalyuri medevnebina TqvenTvis, da
SevamCnie, rom aqac ki, mTavrobis saxlSi, uamravi mcve-
li gartyiaT gars. mTlad mSvidad ver grZnobT Tavs?
prezidenti: – sxvaTa Soris, es Cemgan ar momdin-
areobs. arian axalgazrdebi, romlebsac awuxebT
406
situacia qalaqSi, ramdeni SeiaraRebuli formirebaa,
romlebic ibrZvian ZalauflebisaTvis, erevian poli-
tikaSi da mzad arian moawyon teroristuli aqtebi
Cems winaaRmdeg. orjer iyo cda, is ki ara da, axlac
aris aseTi cda. ai, amitom arian isini aRelvebulni.
ase rom, es maTi iniciativaa.
Jurnalisti: – roca Tqven Sinidan samsaxurSi
miemgzavrebiT, fiqrobT xolme, rogor dabrundebiT
ukan?
prezidenti: – ra Tqma unda, arc iseTi mZime mdgo-
mareobaa CvenTan, magram damnaSaveoba mainc ganviTare-
bulia da SeiaraRebuli formirebani Zlieri.
Jurnalisti: – batono gamsaxurdia, Tqven sruli-
ad fantastikuri genetikuri foni gaqvT. Tqven qar-
Tuli literaturis klasikosis konstantine gamsax-
urdias ojaxidan brZandebiT. rogor ggoniaT, rogor
warimarTeboda Tqveni cxovreba, Tqveni politikuri
kariera, es ojaxuri foni rom ar yofiliyo?
prezidenti: – amis warmodgena Zalian Znelia. aq
cota ar iyos, azviadeben: Cveni xalxi afasebs da pa-
tivs scems literaturas, magram literaturis gamo
aravin ar afasebs politikoss, Tundac igi didi mwer-
lis Svili iyos.
Jurnalisti: – nanobT Tu ara, rom, roca preziden-
ti gaxdiT, aRmoCndiT lideris rolSi saqarTvelos
politikur cxovrebaSi? arada, Tqven gqondaT rogorc
mecnieris, literatoris, filosofosis araCveule-
brivi mdgomareoba?
prezidenti: – kacma rom Tqvas, Znelia, Zalze
Zneli gzaa, bevri ocnebobs am mdgomareobaze, hgo-
niaT, TiTqos es netareba iyos, magram ase ar aris.
gansakuTrebiT am qveyanaSi, romelic gaurkvevel md-
gomareobaSia.
Jurnalisti: – Tqven gaqvT am mdgomareobidan ga-
mosvlis programa?
prezidenti: – diax, ra Tqma unda. magram programa
407
erTia, xolo realoba – sxva.
Jurnalisti: – iseTi STabeWdileba iqmneba, TiTqos
mSvenieri saqarTvelo raRac izolaciaSia sabWoTa ka-
vSiris mxriv. da, gasakviria, dasavleTis mxrivac.
prezidenti: – es gasakviri ar aris. dasavleTi
sabWoTa kavSirs da ruseTs Sehyurebs.
Jurnalisti: – Tqven es winaswar icodiT, Tu es si-
urprizia TqvenTvis?
prezidenti: – marTali giTxraT, siurprizia. ar
megona, rom dasavleTi amdenad damokidebulia aRmo-
savleTze da dasavleTis sazogadoebriv azrs aqedan
marTaven. ar movelodi aseT rames.
Jurnalisti: – rogor ggoniaT, mas Semdeg, rac
sabWoTa kavSiris arseboba Sewyda, dasavleTi Seicv-
lis Tavis Tvalsazriss saqarTveloze Tu ara?
prezidenti: – jerjerobiT ar Cans, da ara mgonia,
rom es ase swrafad moxdes.
Jurnalisti: – Tqven sakmaod civi damokidebuleba
gaqvT dasavlel liderebTan?
prezidenti: – diax, es maTi bralia. radgan isini ar
arian dainteresebuli imperiis daSliT. es xom cnobi-
lia. Cemi saxiT ki isini xedaven kacs, romelic imperiis
dezintegraciis momxrea.
Jurnalisti: – visi imedi gaqvT, Tqveni Zalebis, Tu
mainc gaqvT dasavleTis Tu aRmosavleTis raRac ime-
di?
prezidenti: – umTavresad, sakuTari Zalebis.
Jurnalisti: – es Zalebi arseboben?
prezidenti: – arc Tu cota.
Jurnalisti: – Tqven saintereso cxovreba gqondaT.
Tavisuflebisa da damoukideblobis sakeTildReod
fizikuradac itanjebodiT – iyaviT disidenti,
ijeqiT sapatimroSi. saidan gagiCndaT disidenturi
Sexedulebani? rogorc vici, Tqven uzrunvelyofili
ojaxidan brZandebiT, romelsac ar uWirda.
prezidenti: – iciT, ra, disidentoba materialuri
408
gaWirvebis gamo ar warmoiSveba. igi yvelgan sulieri
cxovrebidan momdinareobs. mxolod is adamianebi
adgebodnen disidentobis gzas, romlebic ver ikmay-
ofilebdnen simarTlis, WeSmaritebis, samarTlia-
nobis wyurvils. xolo iseTi adamianebi, romlebic
simdidresa da qonebas eZeben, arasodes ar adgebian
disidentobis gzas.
Jurnalisti: – ra giTxres mSoblebma, roca Se-
ityves, rom Tqven ise ar azrovnebT, rogorc axalgaz-
rda kaci?
prezidenti: – Cemi mSoblebi ise fiqrobdnen, ro-
gorc me. ra Tqma unda, isini ganicdidnen, eSinodaT,
rom daviRupebodi.
Jurnalisti: – rasTan iyo dakavSirebuli Tqveni
pirveli disidenturi moqmedeba?
prezidenti: – pirvelad dakavSirebuli iyo 9 mar-
tis ambebTan, sruliad udanaSaulo axalgazrdebis
daxvretasTan. aq, rusTavelis prospeqtze, da qvemoT
sanapiroze jarebma daxvrites 400 kaci 1956 wels.
ai, maSin es iyo yvelaze didi biZgi, radgan moxda Cem
Tvalwin. me maSin Cvidmeti wlisa viyavi.
Jurnalisti: – da maSin SekribeT iatakqveSa wre?
prezidenti: – es ukve arsebobda maSin, magram mere
muSaoba gaZlierda da me intensiurad movkide amas
xeli.
Jurnalisti: – da bunebrivia, sukma Zalian male Se-
ityo es ara?
prezidenti: – diax, Seityves da Tavidan momiSores.
Jurnalisti: – ramden xans ijeqiT?
prezidenti: – maSin oTx Tves. Semdeg iyo pirobiTi
sasjeli. kidev oTxi Tve. ramdenime Tvis Semdeg isev
Camsves.
Jurnalisti: – sxvaTa Soris, axla saqarTveloSi
arian politpatimrebi?
prezidenti: – isev igive kiTxva, romelsac bral-
debad miyenebs opozicia. isini politpatimrebs
409
uwodeben adamianebs, romlebmac Caidines danaSauli,
gadaketes gza, moawyves barikadebi, moaxdines tele-
viziis piketireba, gamoaZeves yvela misi TanamSrome-
li. ai, aseT xalxs uwodeben isini politpatimrebs,
sindisis tyveebs. roca Cven viyaviT politpatimrebi,
azriT da kalmiT vibrZodiT. ai, ra aris politpati-
mari – visac apatimreben sakuTari azrisTvis, sindisis
moRvaweobisTvis. isini ki politpatimrebi ar arian,
isini xulignebi, sisxlis samarTlis damnaSaveebi ar-
ian. anda, ai, magaliTad, aris erTi gasamxedroebuli
bandis xelmZRvaneli, romelic Zarcvavda mosaxleo-
bas da sCadioda danaSaulobebs. mas politpatimars
uwodeben. ase rom, opoziciam ar icis, rogor isarge-
blos terminebiT. igi umecaria am sakiTxebSi. iqneb
sxva sferoSi viRac raRacas warmoadgendes, am sfero-
Si ki srul umecrebas, politikur umwifrobas avlens.
Jurnalisti: – ra Tqves Tqvenma mSoblebma, roca
pirvelad dagapatimres 1956 wels? ra Tqva mamaTqven-
ma?
prezidenti: – mamas, ra Tqma unda, gulSi gauxarda
kidec. magram Tan eSinoda, radgan icoda, ra SeuZlia
uqnas kacs am sistemam.
Jurnalisti: – Tqveni ojaxi, albaT, raRacnairad
axlos iyo respublikis xelmZRvanelobasTan?
prezidenti: – ara. mamaCemi axalgazrdobaSi
politpatimari gaxldaT, TviTon mas devnidnen.
Jurnalisti: – stalini da beria Tqvens ojaxSi ar
ginaxavT?
prezidenti: – ara, magram maTgan mamas bevri ram
gadautania..
Jurnalisti: – profesia Tqveni nebiT airCieT Tu
mamis rCeviT?
prezidenti: – TviTon avirCie profesia – roman-
ul-germanuli filologia da dasavleT evropuli en-
ebi da literatura.
Jurnalisti: – Tqven bevri ena iciT?
410
prezidenti: – ramdenime.
Jurnalisti: – umaRles saswavlebelSi publicis-
tis, mTargmnelis, literatoris karierisTvis emza-
debodiT?
prezidenti: – diax, mecnier-literaturaTmcod-
nis, filologisa.
Jurnalisti: – universitetSi 1957 wels Sexved-
iT. gaqvT Tu ara urTierToba maSindel amxanagebTan,
megobrebTan?
prezidenti: – diax, ra Tqma unda.
Jurnalisti: – SeuZliaT maT daurekon prezident
gamsaxurdias?
prezidenti: – diax, ra Tqma unda, xSirad modian
xolme.
Jurnalisti: – erTad wvavT xolme mwvadebs?
prezidenti: – amisTvis sad mcalia?
Jurnalisti: – giyvarT qarTuli samzareulo?
prezidenti: – sxvaTa Soris, es erovnuli kolori-
tia, igi bevrs izidavs saqarTveloSi, magram am saqmis
gansakuTrebuli moyvaruli ar gaxlavarT.
Jurnalisti: – moaxerxeT Tu ara SegeqmnaT gare-
mocva, romelsac asi procentiT miendobiT?
prezidenti: – zogierTi Cemi oponenti megobari
ambobs, sakadro Secdomebi mogdiso. ai, Tqvens cx-
ovrebaSi ramdeni megobari SeiZineT da ramdenma maT-
ganma gaamarTla Tqveni imedebi, ramdenjer gimtyunaT
megobrebma? gana advilia megobris arCeva! ai, es aris
swored sakadro politika – megobars eZeb da mteri
SegrCeba xelSi. imitom, rom aseTia cxovreba. aseTni
arian adamianebi, aseTia qveyana, romelic 70 weliwads
korumpirebuli iyo.
Jurnalisti: – ras ambobs Tqveni col-Svili? am
bolo weliwads Zalian Seicvalao qmari da mama?
prezidenti: – amboben, ho, Seicvalao.
Jurnalisti: – gamigonia, gaqvT xolme dReebi, roca
Sin zixarT da Sopens ukravT?
411
prezidenti: – amdeni ar mcalia. zogjer saRamoo-
biT – SeiZleba. magram faqtobrivad mTeli dRe aqa var.
Jurnalisti: – ratom maincdamainc Sopens?
prezidenti: – ra Tqma unda, ara marto Sopens.
vukrav fortepianoze, magram warmateba ar mqonia ama-
Si. me musikaluri ganaTleba maqvs.
Jurnalisti: – saerTod, ra Seicvala Tqvens cx-
ovrebaSi, Tqveni ojaxis cxovrebaSi mas Semdeg, rac
saqarTvelos respublikis prezidenti gaxdiT?
prezidenti: – Zalian bevri ram Seicvala. arsebiT-
ad mTeli Cemi cxovreba. viyavi opozicioneri da vi-
brZodi reJimis winaaRmdeg, axla me gavxdi preziden-
ti da myavs opozicia.
Jurnalisti: – yofa-cxovrebaSi?
prezidenti: – ra Tqma unda, Sevicvale, faqto-
brivad, es aris gare samyaros mowyveta – mTeli dro
saqmeebsa da muSaobas miaqvs.
Jurnalisti: – saqarTvelo amJamad fantastikur
mdgomareobaSia: ese igi saqarTvelo damoukidebe-
li saxelmwifoa, magram mas jerjerobiT ar cnoben
dasavleTis saxelmwifoebi, sabWoTa kavSiri, is res-
publikebic ki, romlebic saqarTvelosTan erTad es-
wrafvodnen Tavisuflebas.
prezidenti: – ara, ratom? Cven gvcno rumineTma,
moldovam, somxeTma, azerbaijanma. axla mimdinareobs
molaparakeba ukrainasTan. sawyenia, rom baltiispire-
Tis respublikebi ayovneben am saqmes. sawyenia, ra Tqma
unda. Tqven mSvenivrad mogexsenebaT, 9 aprilis ambebi
rom ara, verc baltiispireTi, verc aRmosavleT evro-
pa ver miiRebda damoukideblobas.
Jurnalisti: – diax, uTuod, batono gamsaxurdia.
1979 wels Tqven nobelis premiis kandidati iyaviT
amerikis kongresisagan. rogor mogeCvenaT maSin, ro-
gori iyo Tqveni Sansi da vin miiRo es premia?
prezidenti: – es premia maSin gainawiles sadaTma
da beginma. sabWoTa kavSirma yvelaferi iRona, rom
412
Cven ar migveRo. es iyo sabWoTa kavSirSi helsinkis
jgufebis, maTi wevrebis nobelis premia. maSin CaSales
premiis miReba.
Jurnalisti: – Tqveni piradi damokidebuleba Se-
vardnaZisadmi?
prezidenti: – aba, ra damokidebuleba SeiZleba
iyos im adamianebs Soris, romlebic sxvadasxva saqmes
emsaxurebian.
Jurnalisti: – gqoniaT piradi saubrebi?
prezidenti: – gvqonda, Zalze didi xnis winaT. ax-
lac vsaubrobT xolme, iSviaTad, telefoniT.
Jurnalisti: – mgonia, gamsaxurdia didad ar
Secvlila, SevardnaZe ki Seicvala?
prezidenti: – arc igi Secvlila, man niRabi Seicva-
la. sinamdvileSi ki isev iseTi darCa.
Jurnalisti: – batoni SevardnaZe mxars uWers saqa-
rTvelos swrafvas damoukideblobisaken?
prezidenti: – piriqiT, Tanac arc malavs. igi
pirdapir acxadebs amas. mas ar miuRia monawileoba
referendumSi, ar miucia xma saqarTvelos damoukide-
blobisaTvis, misi azriT saqarTvelo ruseTis nawil-
ia, uruseTod Cven daviRupebiTo. saqarTvelosTvis
mze CrdiloeTidan amodiso, misi gamoTqmaa.
Jurnalisti: – baton SevardnaZesTan rTuli urT-
ierToba gaqvT?
prezidenti: – diax.
Jurnalisti: – iqmneba iseTi STabeWdileba, TiTqos
cdilobT ar gqondeT urTierToba moskovTan. Zalze
iSviaTad Tu CadixarT moskovSi?
prezidenti: – diax, rac prezidenti gavxdi, sul
orjer viyavi.
Jurnalisti: – ar migiwevT guli iq?
prezidenti: – sulac ara. imdeni tanjva, imdeni
represia gadavitane moskovis sapyrobileebSi, rom
sulac ar mimiwevs guli.
Jurnalisti: – saerTo angariSiT ramdeni weli
413
iyaviT sapyrobileSi mTeli Tqveni cxovrebis manZil-
ze?
prezidenti: – daaxloebiT sami weli.
Jurnalisti: – icnobdiT Tu ara sxva disidentebs?
prezidenti: – diax, saxarovs, ginzburgs, orlovs...
Jurnalisti: – gqondaT emigraciaSi wasvlis Sesa-
Zlebloba?
prezidenti: – diax, ra Tqma unda, ara marto Sesa-
Zlebloba, aramed mTxovdnen kidec wavsuliyavi.
Jurnalisti: – yofilxarT dasavleTSi?
prezidenti: – ara, gasvlis uflebas moklebuli vi-
yavi.
Jurnalisti: – disidentobis periodSi dagikar-
gavT megobrebi, axloblebi?
prezidenti: – ra Tqma unda, es aseTi gzis mTavari
Taviseburebaa – megobrebsa da axloblebze imedis ga-
crueba.
Jurnalisti: – gegonaT Tqveni gzis dasawyisSi, rom
saqarTvelos prezidenti gaxdebodiT?
prezidenti (RimiliT): – ara, amaze ar mifiqria da
arc survili mqonia.
Jurnalisti: – Tqven prezidentis Tanamdebobaze
xuTi wlis vadiT xarT arCeuli. ras ambobs Tqveni kon-
stitucia, ra vadiT SeiZleba iyos adamiani am Tanamde-
bobaze?
prezidenti: – sanam 70 weli Seusruldeba.
Jurnalisti: – maSasadame, 18 weli win gaqvT?
prezidenti: – !?
Jurnalisti: – batono gamsaxurdia, respublikebis
winaSe, imis miuxedavad, gaxdnen isini Tavisuflebi Tu
ara, dgas problemeb. ra problemebi dgas axla saqarT-
velos winaSe?
prezidenti: – Zalze bevri problema. mTavaria
ekonomikuri TviTgamorkveva da, ra Tqma unda, yvela
reforma unda ganxorcieldes ise, rom araferi vav-
noT saxelmwifo xelisuflebas.
414
Jurnalisti: – rogor ggoniaT? es problemebi
droTa ganmavlobaSi gadaiWreba?
Jurnalisti: – saqarTvelos winaSe mdgom proble-
maTa Soris ra adgilzea axla oseTTan dakavSirebuli
problema?
prezidenti: – Zalze mniSvnelovan adgilze. am
problemas Segnebulad amwvavebs imperiis yofili xe-
lmZRvaneloba. igi amas iyenebs saqarTveloze zemo-
qmedebisTvis. sabWoTa armia iq os eqstremistebs ex-
mareba da qarTveli xalxis winaaRmdeg omi mZvinvarebs.
Jurnalisti: – miTxariT, Tu SeiZleba, visi mi-
wa-wyalia es?
prezidenti: – es saqarTvelos nawilia, magram axla
maT surT ruseTis sfsr nawilad gamoacxadon. Cven ar
davTmobT am miwa-wyals.
Jurnalisti: – rogor ggoniaT, dRes, 10 dekembers,
brestis zavis Semdeg, arsebobs Tu ara sabWoTa kavSi-
ri?
prezidenti: – Cemi azriT, SeuZlebelia ganvsazRv-
roT, arsebobs Tu ara igi, imitom, rom oficialurad
igi ar gauqmebula, faqtobrivad ki aRar arsebobs.
Jurnalisti: – Tqven arasdros ar yofilxarT ko-
munisturi partiis wevri. rogor cxovroben agvistos
putCis Semdeg qarTveli komunistebi?
prezidenti: – rogor unda icxovron, roca avkrZa-
leT kompartia da gamoviwvieT isini parlamentidan?
isini monawileoben Cems winaaRmdeg putCSi. es aqciebi,
romlebic aq xdeba, umravlesoba maTi mowyobilia.
Jurnalisti: – rogori iyo Tqveni pozicia moskov-
is agvistos movlenebis dros?
prezidenti: – maSinve mivmarTe dasavleTis qveynebs
TxovniT, davecaviT sagangebo wesebis saxelmwifo
komitetisagan, davecaviT yvela, arCeuli prezidente-
bi, parlamentebi, davecaviT Zaladobisagan.
Jurnalisti: – rogor fiqrobT, es seriozuli put-
415
Ci iyo Tu saopereto?
prezidenti: – es sasaxlis karis TamaSi iyo, raTa
SeeSinebinaT xalxi, adamianebi, isini, visac surs impe-
riis dangreva, magram ver SeZles.
Jurnalisti: – xSirad gaqvT urTierToba prezi-
dent gorbaCovTan?
prezidenti: – arc ise, magram zogjer maqvs.
Jurnalisti: – ufro xSirad is girekavT?
prezidenti : – diax.
Jurnalisti: – ra sakiTxebze msjelobT xolme?
prezidenti: – magaliTad, samokavSireo xe-
lSekrulebis xelmoweraze.
Jurnalisti: – mas SemouTavazebia es?
prezidenti: – Zalze xSirad. TiTqmis yoveldRe
viRebT werilebs, rom unda CavideT novo-ogariovoSi,
ganvixiloT xelSekruleba. me ki vpasuxob, rom gansax-
ilveli araferia.
Jurnalisti: – maSasadame, gamodis, gorbaCovs mi-
aCnia, rom saqarTvelo jer kidev misi qveynis nawilia?
prezidenti: – diax, rogorc Cans, ver Selevia.
Jurnalisti: – Tqven kargi urTierToba gaqvT
elcinTan. rogor fiqrobT, igi gaamarTlebs Tavisi
xalxis imeds ruseTis xvalindeli dRisadmi?
prezidenti: – Zneli saTqmelia, magram, samwux-
arod, Cveni urTierToba ramdenadme Seicvala. urT-
ierToba kargi iyo, magram raRac Zalebi Caerivnen da
surT xeli SeuSalon Cvens TanamSromlobas.
Jurnalisti: – rogor uyurebT stalins? zogier-
Ti Tqveni oponenti ambobs, stalini gamsaxurdias ker-
piao. eWvoben, rom Tqvenc eswrafviT stalinobas.
prezidenti (RimiliT): – stalini rom cocxali yo-
filiyo, magaT uCvenebda seirs. mTeli Cemi cxovreba
praqtikulad vebrZvi stalinizms, magram yvela drois
cilismwameblebma kargad uwyian, rom adamians is unda
daabralo, ris winaaRmdegac ibrZvis.
Jurnalisti: – Tqven icnobT Tqvens xalxs, xalxis
416
emociur fons. gviTxariT, saqarTveloSi axla bevri
aidealebs stalins?
prezidenti: – ara, eg dro warsuls Cabarda. mas
Semdeg, rac gavwieT udidesi muSaoba, faqtobrivad,
gavauqmeT sazogadoeba „stalini“, amis safrTxe aRar
arsebobs.
Jurnalisti: – xSirad xvdebiT xolme xalxs parla-
mentis gareT?
prezidenti: – ai ase, rogorc dRes, Zalze xSir-
ad. Cavdivar raionul centrebSi, qalaqebSi, vmarTav
mitingebs.
Jurnalisti: – saWiroa ki gamosvlebi?
prezidenti: – diax, saWiroa. es saganmanaTleb-
lo muSaobacaa, Tanac xalxs unda vuTxraT simarTle.
televizia da radio ki sul sxva ramaa.
Jurnalisti: – mgonia, ganawyenebuli xarT centra-
lur televiziaze, xSirad giTqvamT, rom dezinforma-
cias gadmoscemen saqarTvelos Sesaxeb.
prezidenti: – saSinel dezinformacias gadmosce-
men dRemde.
Jurnalisti: – xSirad xvdebiT xolme Jurnal-
istebs?
prezidenti: – gaaCnia, rogor Jurnalistebs. seri-
ozulebs – xSirad. magram arian araseriozuli Jur-
nalistebic, romlebic yvelafers afuWeben.
Jurnalisti: – ras akeTeben Tqveni Svilebi, ra
asakisani arian?
prezidenti: – ufrosi vaJi ukve didia, ori ki mos-
wavlea.
Jurnalisti: – isini Cveulebriv skolaSi dadian?
prezidenti: – diax, Cveulebrivi qarTuli skolaa.
Jurnalisti: – maTTvis xom ar SeginiSnavT disiden-
tobis niSnebi Tqveni poziciis winaRmdeg?
prezidenti (RimiliT): – ara.
Jurnalisti: – am cota xnis winaT sabWoTa presaSi
didi skandali iyo Tqveni „mersedesis“ markis avtomo-
417
bilebis gamo.
prezidenti: – sxvaTa Soris, es Cemi ki ara, saxelm-
wifo manqanebia.
Jurnalisti: – Tu SeiZleba gviTxariT, marTalia,
rom isini saxelmwifos zurab wereTelma aCuqa?
prezidenti: – momiteveT, magram es dedakacebis Wo-
ria. aris aseTi qali moskovSi, romelic cilismwame-
blur xmebs avrcelebs, da maT xalisiT beWdaven xolme.
igi Tavs Jurnalists uwodebs. moskovSi yvelafers
kadruloben, oRond ki raime CemTvis Cirqismomcxebi
gamoaqveynon. swored amitom dabeWdes es sisulele.
aqedan Cans, rom es presa Worebs avrcelebs.
Jurnalisti: – batono prezidento, xSirad xvdeb-
iT xolme Tqveni erovnebis im adamianebs, romlebic
saqarTvelos farglebs gareT cxovroben, – paata bur-
WulaZes, liana isakaZes, zurab sotkilavas?
prezidenti: – sotkilava da burWulaZe Cemi mego-
brebi arian. liana isakaZesTan kargi urTierToba
mqonda, magram igi aRar Camodis saqarTveloSi. xma
daagdes, TiTqos Cemze nawyeni iyos. tyuilia, ubral-
od, erTma Cvenma mweralma Tqva, rom man ukeT unda
icodeso qarTuli.
Jurnalisti: – Tqven am cota xnis winaT gaxdiT
saqarTvelos prezidenti. gagiCndaT karis mwerlebi,
musikosebi da a.S.?
prezidenti: – ara.
Jurnalisti: – rogor fiqrobT, saqarTvelosTvis
saukeTeso dReebi warsulSia Tu jer kidev win aris?
prezidenti: – vfiqrob, win unda iyos.
Jurnalisti: – ras efuZneba Tqveni rwmena?
prezidenti: – imas, rom XX saukune xalxebis gan-
Tavisuflebis xanaa. imperiebi aRar dabrundeba, da
yvela xalxi, vinc damoukideblobisaTvis ibrZvis, moi-
povebs mas.
Jurnalisti: – apirebT kavSiris Sekvras somxeTTan
da azerbaijanTan?
418
prezidenti: – Cven „kavSiris“ Seqmnis maniiT ara
varT Sepyrobili. yvelas surs raRac kavSiris Seqm-
na. Cven, SesaZloa, Tanamegobrobis Seqmna gvsurdes. es
ufro momwons.
Jurnalisti: – rogor fiqrobT, saqarTveloSi
situaciis stabilizacia Tu moxda, kompartia mainc
akrZaluli iqneba?
prezidenti: – uTuod, kompartia danaSaulebrivi
organizaciaa, mas ara aqvs arsebobis ufleba.
Jurnalisti: – es Tqveni azria?
Jurnalisti: – raime fraqcia Tu arsebobs respub-
likis parlamentSi?
prezidenti: – diax. sami fraqciac kia, da Zalze
mtrulad ganwyobili ZiriTadi fraqciisadmi.
Jurnalisti: – „mrgvali magidisadmi“?
prezidenti: – diax, „mrgvali magida – Tavisufali
saqarTvelosadmi“.
Jurnalisti: – Tu SeiZleba gviTxariT, ra moxdeba,
ramdenime wlis Semdeg mainc, rom mogiwioT am Senobis
datoveba? es tragedia iqneba Tqvens cxovrebaSi?
prezidenti: – ra tragedia! es iqneb tragedia iyos
iseTTaTvis, visac sulieri samyaro ara aqvs, vinc sa-
varZels ebRauWeba.
Jurnalisti: – pativmoyvare xarT?
prezidenti: – sruliadac ara.
Jurnalisti: – gcaliaT esseebis sawerad?
prezidenti: – naklebad, ara im masStabiT, uwin
rom mqonda.
Jurnalisti: – dasavluri literaturidan qar-
Tul enaze ris Targmans isurvebdiT?
prezidenti: – axla Targmnis dro ar aris.
Jurnalisti: – magram Tqveni miswrafeba?
prezidenti: – Tanamedrove amerikuli litera-
turis nawarmoebebis Targmnas vapirebdi. zogierTi
amerikeli poeti vTargmne kidec. am mimarTulebiT
419
vmuSaob.
Jurnalisti: – vici, rom leqsebs werT.
prezidenti: – diax, maqvs krebuli.
Jurnalisti: – raze werT?
prezidenti: – axla Znelia amis Tqma...
Jurnalisti: – albaT, iciT, rom lukianovic werda
leqsebs?
prezidenti: – me mgonia, kargi Sedareba ver gamo-
gividaT.
Jurnalisti: – ukanaskneli kiTxva: – xangrZlivi
mZime samuSaos Semdeg, Zilis win, ras SesTxovT ufals?
prezidenti: – vloculob Cemi samSoblosa da kaco-
briobis sakeTildReod.
Jurnalisti: – batono prezidento, Cven Tqveni cx-
ovrebis pikis periodSi mogiswariT, Tu am pikma ukve
ganvlo, an jer kidev win aris?
prezidenti: – es aravin uwyis.
Jurnalisti: – msurs madloba mogaxsenoT am inter-
viusTvis. gmadlobT, sasiamovno iyo Tqveni gacnoba.
satelevizio nacnoboba / saqarTvelos respublikis prezidentis

zviad gamsaxurdias saubari centraluri televiziis Jurnalist-
Tan; [Caiwera] urmas otma // saqarTvelos respublika. – 1991. - 21
dekemberi. - #249-250 (270). – 1 gv.
420
momavali Cvenia
mimarTva qarTvel ers
rogorc xedavT, Savi dRe daudga saqarTvelos. im-
periulma Zalebma da misma agenturam saqarTveloSi
Tavs mogvaxvies sayovelTao destabilizacia. grZel-
deba xalxis mier arCeuli kanonieri xelisuflebis
SeiaraRebuli ZaladobiT damxobis cdebi.
minda gesaubroT, Tu ra meTodebiT cdilobs e.w.
opozicia xelSi Caigdos Zalaufleba, Tu ra dezin-
formacias avrcelebs qalaqSi da mTel saqarTveloSi,
msurs qarTvelma xalxma Seityos simarTle yovelive
imis Sesaxeb, rac xdeba.
amJamad Cven varT parlamentis SenobaSi, romelsac
esvrian Wurvebs, igi mniSvnelovanwilad daazianes, ma-
gram mTavrobis sasaxlis, parlamentis SenobaSi aris
Cveni didi Zalebi. isini verasgziT ver SesZleben mis
aRebas, Tumca ki amtkiceben, TiTqos parlamentis Seno-
bis aReba SturmiT moxdeba.
ZiriTad quCebsa da magistralebs Cven vakon-
trolebT, Tumca aris garkveuli quCebi, sadac ban-
ditebi arian dabanakebulni. maTi SeiaraRebuli
Zalebi ganlagebulia sastumro „Tbilissa“ da kavSir-
gabmulobis SenobaSi. iqidan gvesvrian Cvenc da xSir-
ad mSvidobian mosaxleobasac ar eridebian.
televizia, radioxazi, kavSirgabmuloba blokire-
bulia. e.w. opoziciam praqtikulad gamoiyvana mwyo-
bridan satelefono kavSirebi.
dezinformaciaa, TiTqos me davTanxmdi maT ul-
timatumze gadadgomis Sesaxeb. is, rom saqarTveloSi
TiTqos aRar arsebobs xelisufleba, esec yovelgvar
safuZvels moklebuli Woria.
me movuwodeb mTel saqarTvelos: aRdges da
amoudges mxarSi Tavis mier kanonierad arCeul xe-
421
lisuflebas, alagmos moRalate teroristTa banda,
romelic sCadis aTasgvar umsgavsobas da romlis mo-
qmedebac ganwirulia, vinaidan mTeli qarTveli eri
aris CvenTan.
me mjera, rom gamarjveba Cveni iqneba.
orjonikiZeebisa da berbiWaSvilebis STamomav-
lebs samarTlian ganaCens gamoutans qarTveli eri.
gaumarjos damoukidebel saqarTvelos!
momavali Cvenia : saqarTvelos respublikis prezidentis mimarTva

qarTvel ers / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. -
25 dekemberi. - #252 (272). – 1gv.
422
baton zviad gamsaxurdias interviu
amerikis telekompania
si-en-en-is korespondentebs
korespondenti: kriminaluri opozicia moiTxovs

Tqvens gadadgomas. ras ityviT amis Sesaxeb?
prezidenti: me xalxma amirCia da mxolod xalxs
aqvs Cemi gadayenebis ufleba.
korespondenti: marTla Camodian Tu ara qveynis sx-
vadasxva kuTxeebidan SeiaraRebuli jgufebi, Tu arse-
bobs sxva SeiaraRebuli Zalac?
prezidenti: aq aris Cveni erovnuli gvardia da
moxaliseebi, sxva Zala aq ar arsebobs.
korespondenti: opozicia ambobs, rom mas surda
TqvenTan molaparakeba...
prezidenti: me ar var molaparakebis winaaRmde-
gi. me kriminaluri meTodebis, Zaladobis, samoqalaqo
omis winaaRmdegi var. Cven SegviZlia vimsjeloT, ga-
davWraT problemebi, magram maTi mTavari mizani xom
Cemi gadadgomaa.
korespondenti: ratom aqamde ar daiwyo molapar-
akebebi?
prezidenti: imitom, rom iseTi situacia iyo Se-
qmnili – srola, aurzauri, Zaladoba... SeuZlebelia
aseT pirobebSi raime molaparakeba.
korespondenti: da Tu SexvdebiT, raze ilapar-
akebT?
prezidenti: sxvadasxva problemebze – televiz-
iaze, damnaSaveebze, romelTac isini politikur pa-
timrebs uwodeben.
korespondenti: Tqven maT gamoSvebas apirebT?
prezidenti: Cven SegviZlia amaze vimsjeloT.
korespondenti: rogor ggoniaT, SesaZlebelia ax-
ali saparlamento arCevnebis Catareba da preziden-
tis institutis gauqmeba?
423
prezidenti: es SeuZlebelia, radgan parlamentic
da prezidentic arCeulia xalxis mier. prezidents
xma misca mosaxleobis umravlesobam – 87%. Tu xalxi
moiTxovs, Cven SegviZlia axali arCevnebis daniSvna, ma-
gram teroris diqtatis qveS Cven amas ar gavakeTebT.
teroristebis mcire jgufi Cven ver gvaiZulebs amis
gakeTebas.
korespondenti: rodesac es yvelaferi Caivlis,
Tqven apirebT referendumis mowyobas?
prezidenti: Tu es aucilebelia, ki.
korespondenti: ratom SeiZleba es gaxdes aucile-
beli?
prezidenti: im SemTxvevaSi, Tu xalxi gamoxatavs
amgvar survils da moiTxovs amas. amJamad xalxi Cven-
gan xelisuflebaSi darCenas da am kriminalebis likvi-
dacias moiTxovs.
korespondenti: opozicia Tqven diqtators gi-
wodebT. isini amtkiceben, rom xelisuflebaSi mosvlis
Semdeg Tqven anadgurebT opozicias, eTers ar aZlevT
mis warmomadgenlebs, apatimrebT maT...
prezidenti: es tyuilia. Cven gvaqvs sakuTari kon-
stitucia, sakuTari kanonebi, Tavisufali presa, ua-
mravi opoziciuri gazeTi, demokratiuli sistema.
maT es ar akmayofilebT – maT undaT anarqia, rasac Cven
mxars ver davuWerT. Cven ar vebrZviT opoziciur par-
tiebs, Cven vebrZviT danaSulebebs. Tqven albaT naxeT,
rac maT gaakeTes.
korespondenti: isini amboben, rom Tqven maTi lid-
erebi daapatimreT...
prezidenti: Cven davapatimreT mxolod kriminali
liderebi, romlebmac konkretuli danaSauli Caid-
ines. Tqven xedavT, rom isini SeiaraRebulni arian da
teroris gzaze dganan, Tavs esxmian mTavrobis sasax-
les, esvrian xalxs.
korespondenti: rogoria Tqveni pozicia axlad Se-
qmnili Tanamegobrobis mimarT? ras apirebs saqarTve-
424
lo?
prezidenti: Cven ar SegviZlia am sakiTxis xuT
wuTSi gadawyveta. saqarTvelo swavlobs am sakiTxs
da Semdgom parlamentma unda miiRos Sesabamisi gad-
awyvetileba.
korespondenti: kidev ramden xans gauZlebT?
prezidenti: Zalian didxans.
korespondenti: rogor grZnobT Tavs?
prezidenti: gmadlobT, Zalian kargad.
25 dekemberi, 1991 weli.

masala gamosaqveyneblad moamzada
prezidentis pressamsaxurma
interviu : amerikis telekompania si-en-en-is korespondentebs /

gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 27 dekemberi. -
#253 (273). – 2gv.
425
bibliografiuli saZiebeli:
1. saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos pirveli sesiis sa-
gangebo sxdoma / zviad gamsaxurdia // saqarTvelos respublika. -
1991. - 16 aprili. - #73 (93). - 1gv.
2. „Cven ar vcnobT saqarTvelos, rogorc sabWoTa kavSiris wevrs!“

: radiosadgur „amerikis xmis“ korespondentisaTvis micemuli in-
terviudan / gamsaxurdia zviad ; [Caiwera] mark hopkinsma // respub-
lika. - 1991. - 16 aprili. - #14/47. - 4gv.
3. „Cven gavimarjvebT!“ / gamsaxurdia z. // respublika. – 1991. – 16

aprili. - #14/47. – 9 gv.
4. saqarTvelos respublikis prezidentis baton zviad gamsaxur-

dias interviu iaponiis telekompania „fujis“ korespondentTan //
saqarTvelos respublika. – 1991. - 18 aprili. - #75(95). - 1gv.
5. saqarTvelos respublikis kanoni cxinvalisa da yornisis

raionebis gauqmebis Sesaxeb // saqarTvelos respublika. - 1991. -
30 aprili. - #83 (103). - 1gv.

dias gamosvla saqarTvelos televiziiT 1991 wlis 28 aprils //
saqarTvelos respublika. - 1991. - 1 maisi. - #84 (104). – 1gv.
7. mimarTva : Cerqez (adiReel) xalxebs / gamsaxurdia z. // saqarTve-

los respublika. – 1991. - 10 maisi #91 (111). - 1gv.

dias gamosvla saqarTvelos televiziiT 1991 wlis 8 maiss // saqa-
rTvelos respublika. - 1991. - 10 maisi. - # 91 (111). - 1gv.
9. zviad gamsaxurdias preskonferencia ucxoeli Jurnalistebi-

saTvis // saqarTvelos respublika. - 1991. –15 maisi. - #94 (114). - 2gv.
10. saqarTvelos respublikis prezidentis zviad gamsaxurdias

gancxadeba masobrivi informaciis saSualebebisaTvis // saqarTve-
los respublika. – 1991. - 17 maisi. - #96 (116). – 1gv.
11. „vazi simboloa saqarTvelosi“ : zviad gamsaxurdias sityva

sruliad saqarTvelos sazogadoeba „kaxeTis“ pirvel yrilobaze //
saqarTvelos respublika. - 1991. - 17 maisi. - #96 (116). - 1gv.
426
12. „vazi simboloa saqarTvelosi“ : zviad gamsaxurdias sityva
sruliad saqarTvelos sazogadoeba „kaxeTis“ pirvel yrilobaze
// TvalTai. – 1997. - 1-7 oqtomberi.- #39. - 1 gv.
13. ssr kavSiris prezidents m.s. gorbaCovs / gamsaxurdia z. // saqa-

rTvelos respublika. - 1991. - 18 maisi. - #97 (117). – 1gv.
14. saqarTvelos respublikis prezidentobis kandidatis baton

zviad gamsaxurdias saarCevno programa // saqarTvelos respub-
lika. - 1991. - 22 maisi.- #99-100 (120). – 2,3,4 gv.
15. interviu: prezidenti politikis gareSe / gamsaxurdia z.; [Cai-

wera] g. petriaSvilma // Sansi. – 1991. – 25 maisi. - #21 (74). – 3 gv.
16. saqarTvelos respublikis prezidentobis kandidatis baton

zviad gamsaxurdias saarCevno programa: ekonomikuri nawili //
Sansi. – 1991. – 25 maisi. - #21(74). – 4,5 gv.
17. arCevnebis Sedegebi // saqarTvelos respublika. – 1991. - 28 mai-

si. -#106(126). - 1gv.

dias preskonferencia sazRvargareTis da saqarTvelos Jurnal-
istebisaTvis 1991 wlis 27 maiss // saqarTvelos respublika. - 1991.
- 30 maisi. - #108 (128). - 1gv
19. saqarTvelos respublikis prezidentis gancxadeba / gamsaxur-

dia z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 1 ivnisi. - #109 (129).
- 1gv.
20. „damyardeba keTilmezobluri urTierToba“ : interviu gazeT

„Turqias redaqtors / gamsaxurdia z. ; [Caiwera] bilal qoCakma //
saqarTvelos respublika. – 1991. - 18 aprili. - #112 (132). - 7 ivni-
si. – 1 gv.

gamosvla saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos sesiaze 1991
wlis 7 ivniss // saqarTvelos respublika. - 1991. - 11 ivnisi. - #114
(134). - 1gv.

fici // eri. – 1991. – 12 ivnisi. - #24 (4286). – 1gv.
23. mimarTva : saqarTvelos mosaxleobisadmi / gamsaxurdia z. //

saqarTvelos respublika. - 1991. - 14 ivnisi. - #116 (136). - 1gv.
427
24. mimarTva : Savi zRvis auzis da Savi zRvis problemiT dainter-
esebuli qveynebis mTavrobaTa meTaurebs / gamsaxurdia z. // saqarT-
velos respublika. - 1991. - 18 ivnisi. - #118 (138). - 1gv.
25. brZanebuleba : respublikis teritoriaze koleqtiuri mebaRe-

obis mowyobis akrZalvisa da saqarTvelos mebaReobis amxanagoba-
Ta muSaobis sakoordinacio sabWos gauqmebis Taobaze / gamsaxur-
dia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 26 ivnisi. - #123 (143).
– 1gv.
26. ssr kavSiris prezidents, baton m.s. gorbaCovs / gamsaxurdia

z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 26 ivnisi. - #123 (143). – 1gv.
27. interviu zaaris mxaris teleradiokorporaciis korespon-

dentTan / gamsaxurdia zviad; [Caiwera] mari elizabet dencerma //
saqarTvelos respublika. – 1991. - 28 ivnisi. - #124-125 (145). - 2gv.
28. samaxsovro Canaweri saqarTvelos erovnuli partiebisa da or-

ganizaciebisadmi: gamsaxurdia zviad // saqarTvelos respublika.
1
– 1991. – 28 ivnisi. - 124-125 (145). - 1 gv.
29. mimarTva : safrangeTis respublikis prezidents, baton fran-

sua miterans / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991.
- 29 ivnisi. - #126 (146). – 1gv.
30. „eqvs TveSi SeuZlebelia sistemis mTlianad Secvla“ : interviu

gazeT „truds“ / gamsaxurdia zviad; esaubrnen g. karapetiani; o.
CixlaZe ; // saqarTvelos respublika. - 1991. - 3 ivlisi. - #129 (149).
- 1 gv.
31. „...respublikis yoveli mudmivi mcxovrebi saqarTvelos moqa-

laqe iqneba“ : saqarTvelos prezidentis zviad gamsaxurdias in-
terviu gazeTTan „argumenti i faqti“ / gamsaxurdia z. ; [Caiwera]
v. saviCevma // saqarTvelos respublika. - 1991. - 4 ivlisi. - #130
(150). – 1gv
32. mimarTva : mis aRmatebulebas, baton jorj buSs, amerikis

SeerTebuli Statebis prezidents / gamsaxurdia z. // saqarTvelos
respublika. – 1991. - 6 ivlisi. - #132 (152). – 1gv.
33. mimarTva : afxazeTis assr uzenaesi sabWos deputatebisadmi

/ gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 10 ivlisi. -
#134 (154). – 1gv.
428
preskonferencia moskovSi, 1991 wlis 3 ivliss // saqarTvelos res-
publika. - 1991. - 11 ivlisi. - #135 (155). - 1,2 gv.
35. mimarTva : Savi zRis problemebisadmi miZRvnili saerTaSori-

so Sexvedris monawileebs / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respub-
lika. – 1991. - 13 ivlisi. - #136-137 (157). – 1gv.
36. mimarTva : azerbaijanis respublikis prezidents baton a. mu-

Talibovs / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 16
ivlisi. - #138 (158). – 1gv.
37. azerbaijanis respublikis prezidentis aiaz muTalibovisa da

skonferencia qarTveli JurnalistebisaTvis // saqarTvelos res-
publika. - 1991. - 18 ivlisi. - #139 (159). - 1,2gv.
38. azerbaijanis respublikis prezidents baton aiaz muTalibovs

// saqarTvelos respublika. - 1991. - 23 ivlisi. - #142 (162). – 1gv.
39. amierkavkasiis samxedro olqis sardals general-polkovnik

v.a. patrikievs / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991.
- 24 ivlisi. - #143 (163). – 1gv.
40. CrdiloeT oseTis avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos

Tavmjdomares a.x. galazovs / gamsaxurdia z. // saqarTvelos res-
publika. – 1991. - 27 ivlisi. - #146-147 (167). – 1gv.
41. somxeTis respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomaris levon

ter-petrosianisa da saqarTvelos respublikis prezidentis
zviad gamsaxurdias preskonferencia : somexi da qarTveli Jur-
nalistebisaTvis 1991 wlis 27 ivliss // saqarTvelos respublika.
– 1991. – 1 agvisto. - #150 (170). – 1gv.
42. brZanebuleba : afxazeTis assr uzenaesi sabWos prezidiumis

1991 wlis 20 ivlisis brZanebulebis moqmedebis SeCerebis Sesaxeb
/ gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. – 6 agvisto. -
#153 (173). – 2 gv.
43. brZanebuleba : afxazeTis assr konstituciis 92-e muxlis me-14

punqtSi da 156-e muxlSi cvlilebebisa da damatebebis Setanis Ses-
axeb afxazeTis assr 1991 wlis 9 ivlisis kanonis moqmedebis SeCer-
ebis Sesaxeb / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. – 6
agvisto. - #153 (173). – 2 gv.
429
44. mimarTva : samaCablos mosaxleobisadmi / gamsaxurdia z. // saqa-
rTvelos respublika. – 1991. - 6 agvisto. - #153 (173). – 1gv.
45. mimarTva : mSvidobisa da demokratiis msoflio ligis

kosta-rikis 23-e konferenciisadmi / gamsaxurdia z. // saqarTvelos
respublika. – 1991. - 9 agvisto. - #157 (177). – 1gv.
46. baton zviad gamsaxurdias sityva // saqarTvelos respublika. -

1991. - 17 agvisto. - #162 (182). – 1gv.
47. mimarTva : „mTavaria, SevinarCunoT simSvide, wesrigi da disci-

plina“ // respublika. – 1991. – 20 agvisto. - #29/62. – 1gv.
48. mimarTva : dasavleTis qveynebis xalxebisa da mTavrobebisadmi

/ gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 21agvisto. -
#163 (183). – 1gv.
49. saqarTvelos respublikis prezidentis gancxadeba // afxazeTis

xma. – 1991.- 22 agvisto. – #139 (13503). - 1gv.
50. moskovi. prezident b. elcins. rsfsr saxalxo deputatTa sa-

gangebo sesias / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991.
- 23 agvisto. - #165 (185). – 1gv.
51. gancxadeba masobrivi informaciis saSualebebisaTvis / gamsax-

urdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 23 agvisto. - #165
(185). – 1gv.
52. saqarTvelos respublikis prezidentis gancxadeba / gamsaxur-

dia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. – 24 agvisto. - #166 (186).
– 1gv.
53. saqarTvelos respublikis prezidentis brZanebuleba saqarT-

velos komunisturi partiis Sesaxeb // saqarTvelos respublika. –
1991. – 27 agvisto. - #167 (187). – 2gv.
54. saqarTvelos respublikis prezidentis brZanebuleba saqa-

rTvelos komunisturi partiis Sesaxeb // respublika. – 1991. – 27
agvisto. - #30/63. - 2gv.
55. ruseTis sfs respublikis prezidents baton b. elcins / gamsax-

urdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 27 agvisto. - #167
(187) - 1gv.
56. latviis respublikis uzenaesi sabWos Tavmjdomares baton ana-

430
toli gorbunovs, latviis respublikis ministrTa sabWos Tavmj-
domares baton ivars gordmaniss / gamsaxurdia z. // saqarTvelos
respublika. - 1991. - 27 agvisto. - #167 (187) - 1gv.
57. interviu : gazeT „figaros“ korespondentTan / gamsaxurdia z.

// saqarTvelos respublika. - 1991. – 31 agvisto - #170(190) – 3 gv.
58. saqarTvelos respublikis prezidentis gancxadeba saqarTve-

loSi adamianis uflebaTa dacvis Sesaxeb / gamsaxurdia z. // saqa-
rTvelos respublika. – 1991. - 3 seqtemberi. - #171-172 (192). – 1gv.
59. saqarTvelos respublikis prezidentis gancxadeba saqarTve-

loSi adamianis uflebaTa dacvis Sesaxeb / gamsaxurdia z. // saqa-
rTvelos respublika. – 1991. – 3 seqtemberi. - #171-172 (192). – 1gv.
60. brZaneba : gvardiis jariskacebisa da oficrebis mier Savnaba-

das datovebis Sesaxeb / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika.
– 1991. – 10 seqtemberi. - #175 (195). - 1 gv.
61. brZanebuleba : saqarTvelos respublikis Tavdacvis saminis-

tros Seqmnis Sesaxeb / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika.
– 1991. – 10 seqtemberi. - #175 (195). - 1 gv.
62. Sexvedra ucxoel JurnalistebTan // saqarTvelos respublika.

- 1991. - 11 seqtemberi. - #176 (196). – 1gv.
63. ruseTis sfsr prezidents baton b. n. elcins / gamsaxurdia z. //

saqarTvelos respublika. - 1991. - 14 seqtemberi. - #179 (199).- 1gv.
64. gamosvla saRamos sxdomaze 15 seqtembers / gamsaxurdia z. //

saqarTvelos respublika. - 1991. – 17 seqtemberi. - #180 (200). – 1gv.
65 saqarTvelos respublikis prezidentis baton zviad gamsaxur-

dias sityva saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos sesiaze (15
seqtemberi) // saqarTvelos respublika. - 1991. – 17 seqtemberi. -
#180 (200). – 1gv.
66. brZanebuleba: saqarTvelos respublikis prezidentTan

erovnuli uSiSroebis sabWos Seqmnis Sesaxeb / zviad gamsaxurdia
// saqarTvelos respublika. – 1991. – 24 seqtemberi. – #185 (205). –
1gv.
67. brZanebuleba : qalaq TbilisSi 1991 wlis 25 seqtembridan sa-

gangebo wesebis gamocxadebis Sesaxeb / gamsaxurdia z. // saqarTve-
los respublika. – 1991. - 25 seqtemberi. - #186 (206). - 1gv.
431
68. „gaumarjos mSvidobas, gaumarjos kacTmoyvareobas, gaumar-
jos Serigebas!...“ : preskonferencia JurnalistebisTvis / gamsax-
urdia z.; // saqarTvelos respublika. – 1991. - 26 seqtemberi. - #187
(207). – 1gv.

dias gamosvla mTavrobis saxlTan 25 seqtembers // afxazeTis xma.
– 1991. – 28 seqtemberi. - #155 (13521). – 1gv.
70. saqarTvelos respublikis prezidentis gancxadeba / gamsax-

urdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 1 oqtomberi. - #190
(210). – 1gv.
71. saqarTvelos respublikis prezidentis gamosvla uzenaesi

sabWos sagangebo sesiis sxdomaze 1991 wlis 8 oqtombers / gamsax-
urdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 12 oqtomberi. - #198
(218). – 2gv.
72. mimarTva : kavkasiologTa pirveli saerTaSoriso simpoziumis

monawileebs / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. -
18 oqtomberi. - #202 (222). – 1gv.
73. saqarTvelos respublikis prezidentis mimarTva afxazeTis

assr uzenaesi sabWos prezidiums // saqarTvelos respublika. –
1991. - 25 oqtomberi. - #207 (227). – 1gv.
74. Tavisuflebis erTi weli... / zviad gamsaxurdias Sexvedra qarT-

vel da ucxoel JurnalistebTan // saqarTvelos respublika. – 1991.
- 30 oqtomberi. - #211(231). – 1gv.
75. mSobliuri miwis movlisa da aRorZinebis konferenciis monaw-

ileebs / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 31
oqtomberi. - #212 (232). – 1gv.
76. CrdiloeT oseTis avtonomiuri respublikis uzenaes sabWos /

gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 9 noemberi. -
#220 (240). – 1gv.
77. werili ruseTis prezidents / gamsaxurdia z. // saqarTvelos

respublika. – 1991. – 12 noemberi. - # 221 (241). – 1gv.
78. gaeros generalur mdivans baton xavier peres de kueliars,

msoflios xalxebsa da parlamentebs / gamsaxurdia z. // saqarTve-
los respublika. - 1991. - 12 noemberi. - #221 (241). – 1gv.
432
79. mimarTva : yaraCevski, sabWoebis saxli, yaraCaeli xalxis sazo-
gadoebriv-politikur organizacias „jamagaTs“ / gamsaxurdia z.,
asaTiani a. / saqarTvelos respublika. - 1991. - 12 noemberi. - #220
(240). – 1gv.
80. saqarTvelos respublikis prezidenti zviad gamsaxurdia upa-

suxebs JurnalistTa da telemayurebelTa kiTxvebs // saqarTvelos
respublika. - 1991. - 14 noemberi. - #223-224 (244). – 1 gv.
81. mimarTva : ssr kavSiris prezidents baton m.s. gorbaCovs / gam-

saxurdia z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 19 noemberi. - #226
(246). – 1gv.
82. erovnuli gvardiis nawils, romelic ar emorCileba saxel-

mwifo xelisuflebas : saqarTvelos respublikis prezidentis
mimarTva // saqarTvelos respublika. – 1991. - 23 noemberi. - #229
(249). – 1gv.
83. prezidentis saaTi : saqarTvelos respublikis prezidenti

zviad gamsaxurdia upasuxebs telemayurebelTa SekiTxvebs // saqa-
rTvelos respublika. - 1991. - 23 noemberi. - #229 (249). – 2gv.
84. saqarTvelos Tavisi gza aqvs : respublikis prezidenti b-ni

zviad gamsaxurdia pasuxobs gazeT „gruzia-speqtris“ mTavari re-
daqtoris SekiTxvebs // saqarTvelos respublika. – 1991. - 27 noem-
beri. - #233 (253). – 1gv.
85. mimarTva : mis aRmatebulebas baton aiaz mutalibovs azerbai-

janis respublikis prezidents, mis aRmatebulebas baton levon
ter-petrosians, somxeTis respublikis prezidents / gamsaxurdia
z. // saqarTvelos respublika. – 1991. - 27 noemberi. - #233 (253). –
1gv.
86. ukrainaSi mcxovrebi yvela qarTvelisadmi : saqarTvelos res-

publikis prezidentis mimarTva // saqarTvelos respublika. - 1991.
- 30 noemberi. - #235 (255). – 1gv.
87. brZanebuleba : Sida qarTlSi Seqmnili mdgomareobis Sesaxeb /

zviad gamsaxurdia // saqarTvelos respublika. - 1991. - 3 dekemberi.
- #236 (256). – 1gv.
88. mimarTva : saqarTvelos teritoriaze dislocirebuli sabWo-

Ta kavSiris Tavdacvis saministros, Sinagan saqmeTa saministrosa
da sasazRvro jarebis nawilebisa da qvedanayofebis piradi Semad-
genlobisadmi / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991.
433
- 10 dekemberi. - #241 (261). -1gv.
89. mis aRmatebulebas baton boris elcins, ruseTis sfs respub-

likis prezidents / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. –
1991. - 13 dekemberi. - #244 (264). - 1gv.
90. satelevizio nacnoboba / saqarTvelos respublikis preziden-

tis zviad gamsaxurdias saubari centraluri televiziis Jur-
nalistTan; [Caiwera] urmas otma // saqarTvelos respublika. –
1991. - 21 dekemberi. - #249-250 (270). – 1 gv.
91. momavali Cvenia : saqarTvelos respublikis prezidentis

mimarTva qarTvel ers / gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika.
– 1991. - 25 dekemberi. - #252 (272). – 1gv.
92. interviu : amerikis telekompania si-en-en-is korespondentebs /

gamsaxurdia z. // saqarTvelos respublika. - 1991. - 27 dekemberi. -
#253 (273). – 2gv.
434

ზვიად გამსახურდია - ტომი 2 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ზვიად გამსახურდია - ტომი 2 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

saqarTvelos parlamentis erovnuli biblioTeka

Semdgeneli: mzia xositaSvili

koreqtura: eTer SubiTiZe

Sida ydis dizaini: mzia xositaSvili

II tomSi mocemulia saqarTvelos respublikis preziden-

14 aprils gaimarTa saqarTvelos pirveli mowvevis

saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos pirveli sesiis sagange-

radiosadgur „amerikis xmis“

„amerikis xmis“ korespondentma mark hopkinsma in-

(radiosadguris stili daculia)

„Cven ar vcnobT saqarTvelos, rogorc sabWoTa kavSiris wevrs!“ :

mamuliSvilno, qarTvelno, georgianno! qriste

„Cven gavimarjvebT!“ / gamsaxurdia z. // respublika. – 1991. – 16

iaponiis telekompania „fujim“ Tavis sainfor-

– Cven gamovacxadeT saqarTvelos saxelmwifoe-

saqarTvelos respublikis prezidentis baton zviad gamsaxurdias

saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWo adgens:

1. gauqmdes cxinvalis raioni da misi teritoria

2. gauqmdes yornisis raioni da misi teritoria

3. amoRebul iqnes saqarTvelos respublikis kon-

saqarTvelos respublikis prezidenti

saqarTvelos respublikis kanoni cxinvalisa da yornisis

saRamo mSvidobisa, Zvirfaso telemayureblebo!

saqarTvelos respublikis prezidentis baton zviad gamsaxurdias

Zvirfaso Cerqezo debo da Zmebo!

saqarTvelos respublikis prezidenti

mimarTva : Cerqez (adiReel) xalxebs / gamsaxurdia z. // saqarTve-

saqarTvelos respublikis prezidenti

saqarTvelos respublikis prezidentis baton zviad gamsaxurdias

baton zviad gamsaxurdias preskonferencia

– arsebobs mosazreba, rom eTnokonfliqtebi in-

1991 wlis 13 maisi

zviad gamsaxurdias preskonferencia ucxoeli JurnalistebisaT-

rogorc movismine televiziiT, prezidentobis

saqarTvelos respublikis prezidenti

saqarTvelos respublikis prezidentis zviad gamsaxurdias

„vazi simboloa saqarTvelosi“ : zviad gamsaxurdias sityva sruli-

„vazi simboloa saqarTvelosi“ : zviad gamsaxurdias sityva sruli-

Tqveni yuradReba minda mivapyro imas, rom garkveu-

ssr kavSiris prezidents m.s. gorbaCovs / gamsaxurdia z. // saqarT-

Tanamedrove msoflioSi mimdinare procesebis

saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis

am mimarTulebiT erovnulma xelisuflebam or

saxelmwifo mmarTvelobis reforma

sabWouri saxelmwifos struqturebis demontaJisa

a) sabWouri saxelmwifo struqturebis safuZveli

saqarTvelos respublikis uzenaesma sabWom arCev-

samarTlebrivi sistemis reforma

erovnulma xelisuflebam arCevisTanave daiwyo

Tavdacvisa da erovnuli uSiSroebis struqturebis

qarTuli saxelmwifoebriobis aRdgenis erT-erTi

saqarTveloSi mimdinare gardamavali periodis

saqarTvelos respublikis faqtoriv damoukide-

saqarTvelos moqalaqeTa politikuri uflebebis

saprezidento xelisuflebam unda uzrunvely-

saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblo-

saqarTvelos teritoriuli mTlianoba,

upirveles yovlisa, unda ganxorcieldes saqarT-

saqarTvelos moqalaqeTa erovnul-kulturuli

saprezidento xelisuflebam urTierTpativis-

civilizebuli sazogadoebis arseboba warmoud-

sagareo politikis ZiriTadi mimarTulebani

saqarTvelos damoukidebeli saxelmwifos faq-