Professional Documents
Culture Documents
2nd PUC Sanskrit Work Book.
2nd PUC Sanskrit Work Book.
ॆ ं निखत॥
यथानिर्द श
यण् सन्धिः॥
1.निमप्याश्चयॆम्।–निमनि+ आश्चयॆम्।
2. खल्वन्यत्र।–खिु + अन्यत्र।
3.नि+अिािे ।–ह्यिािे।
4.तु +अगम्ािः।-त्वगम्ािः।
5.ियनस+एि।–ियस्येि।
िृन्िसन्धिः॥
6.िैतत्।–ि+एतत् ।
7.आर्ायैताम्।–आर्ाय+एताम्।
8.एिैिम्।-एि+ एिम्।
9. मयैिम्।–मया+एिम्।
10. ग्रामस्य+एि।–ग्रामस्यै ि।
11.तथा+एि।–तथैि।
12. िश्यत+एिम्।–िश्यतैिम्।
गुणसन्धिः॥
13.तथेनत।–तथा+इनत।
14.िोत्सिे।–ि+उत्सिे।
15.मम+ऊरुद्वयम्।–ममोरुद्वयम्।
सिणॆर्ीर्ॆसन्धिः॥
16.ििन्तीि।–ििन्न्त+ इि।
17. निषयानमषम्।–निषय+आनमषम्।
18.ििानििदि।–िि+अनििदि।
19.नभक्षाटिम्।–नभक्षा+अटिम्।
20.भीषणािृनतिः।–भीषण+आिृनतिः।
21.आििारनिन्दे ।–आिि+अरनिन्दे ।
22.यर्ीि।–यनर्+इि।
23.अस्त्र+अभ्यासिः।–अस्त्राभ्यासिः।
24.सिॆस्य+आनतॆम्।–सिॆस्यानतॆम्।
िूिॆरूिसन्धिः॥
25.सिोsनि।–सिो+अनि।
26. नद्विोsयम्।-नद्विो+अयम्।
27.गण्योsन्ि।–गण्यो+अन्ि।
28.शक्तो+अनस।–शक्तोsनस।
29. सिो+अनि।–सिोsनि।
30.सिे+अनि।–सिे sनि।
31.अनिश्रमो+अयम्।-अनिश्रमोsयम्।
32.िशिो+अनि।–िशिोsनि।
श्चुत्वसन्धिः॥
33.भरणाच्च।–भरणात् +च।
34.िीिश्च।-िीिस् +च।
35.तािच्च।–ताित् +च।
36.शशिच्च।-शशित् +च।
37. नसंिित् +च।-नसंििच्च।
38.धौतिः+च।-धौतश्च।
39.निन्ध्यश्च।–निन्ध्यस् +च।
जश्त्वसन्धिः॥
40.प्रागेि।–प्राि्+एि।
41.तद्रूिम्।–तत् +रूिम्।
42.बाल्यार्े ि।–बाल्यात् +एि।
43.अथॆनिद्राजा।–अथॆनित् +राजा।
44.नियत्+धिम्।–नियििम्।
45.यत् +अिम्।–यर्िम्।
46.तत् +निरुिम्।–तनद्वरुिम्।
47.िनश्चत् + आसीत्।–िनश्चर्ासीत्।
अिुिानसिसन्धिः॥
48.यािनियोगम्।–याित् +नियोगम्।
49.एतियेत्।–याित् +ियेत्।
निसगॆसन्धिः॥
50.रतेररि।–रतेिः+इि।
51.मिरिेतुिः+उत्पानर्तिः।–मिरिेतुरुत्पानर्तिः।
52.भृत्ैिः+आिाय्य।–भृत्ैरािय्य।
53.र्े िािः+ते।–र्े िास्ते।
54.िृतयिः+तु।–िृतयस्तु।
55.ततिः+ततिः।–ततस्ततिः।
56. ¥Éयािः+ते।-¥Éयास्ते।
57.अधिः+तूष्णीम् ।–अधस्तूष्णीम् ।
48.निग्रििाक्यं /समस्तिर्ं निखत। (03 Marks)
तत्पुरुषसमासिः।
1. िुराणभारतम् = िुराणेषु भारतम्।
2.सागरसंिृतिः = सागरै िः संिृतिः।
3.निमितिः र्नक्षणम् = निमिद्दनक्षणम्।
4.िध्यनशिा =िध्याय नशिा।
5.िरािुग्रििः =िरिै अिुग्रििः।
6.योनगििः िेषम् =योनगिेषम्।
7.जीिािां मारणम् =जािमारणम्।
िमॆधारयसमासिः।
42.इन्द्रिः इनत द्वीििः =इन्द्रद्वीििः।
43.िन्या एि रत्नम् = िन्यारत्नम्।
44.मिासैन्यम् =मित् सैन्यम्।
45.मुखिमिम् =मुखम् एि िमिम्।
46.क्रोधाननिः = क्रोधिः एि अननिः।
47.उत्कटे च्छा =उत्कटा इच्छा।
48.िरोििारिः एि व्ािारिः = िरोििारव्ािारिः।
49.अच्छोर्िः इनत सरिः =अच्छोर्सरिः।
50.मिुजिः िशुिः इि =मिुजिशुिः।
51.िरािः एि निग्रिािः = िरानिग्रिािः।
52.ज्येष्ठश्च असौ िुत्रश्च =ज्येष्ठिुत्रिः।
53.गुप्तधिम् =गुप्तं धिम्।
नद्वगुसमासिः॥
नत्रनिधानि।–त्रायाणां निधािां समािारिः।
द्वन्द्द्वसमासिः।
54.िामश्च क्रोधश्च = िामक्रोधौ।
55.धैयं च स्थैयं च स्वानभमािं च =धैयॆस्थैयॆस्वानभमािािः।
56.अनतनिद्रानतसेिा=अनतनिद्रा च अनतसेिा च।
िgÉ तत्पुरुषसमासिः।
57.अिुितािः = ि उितािः।
58.अििश्यिम् =ि अिश्यिम्।
59.असत्िार्ी=ि सत्िार्ी।
60.ि समथॆिः=असमथॆिः।
बहुव्रीनिसमासिः।
61.प्राप्तिः सत्पनतिः यस्यािः सा =प्राप्तसत्पनतिः।
62.तिोधििः =तििः एि धिम् यस्य सिः।
मिाफिािः।–मिन्ती फिानि यासां ते।
63.मुिुनितिोचिा =मुिुनिते िोचिे यस्यािः सा।
64.नजतेन्न्द्रयिः=नजतानि इन्न्द्रयानण यस्य सिः।
65.िमिीयं रूिं यस्यािः सा =िमिीयरूिा।
66.धििा िीनतॆिः यस्य सिः=धिििीनतॆ िः।
67.नभिा न्स्थनतिः ि भिनत यस्य सिः=अनभिन्स्थनतिः।
68.उन्मीनिते अनक्षणी यस्य सिः=उन्मीनिताक्षिः।
िनणक्कन्यानभिषुििः।– िनणजिः िन्यायािः अनभिषुििः यस्य सिः।
अव्यीभािसमासिः।
69.क्रमम् अिुगम् =अिुक्रमम्।
70.र्े शान्तरम् =अन्यिः र्े शिः।
71.अिनि अिनि=प्रत्िम्।
िुंनि…:॥
1.अमात्िः।- िुंनि…:।प्रथमानिभन्क्तिः।एििचिम्।
2.ऋषयिः।- िुंनि…:।प्रथमानिभन्क्तिः।बहुिचिम्।
3.तरििः।- िुंनि…:।प्रथमानिभन्क्तिः।बहुिचिम्।
7.रा¥É:।- िुंनि…:।षष्ठीनिभन्क्तिः।एििचिम्।
8.िार्योिः।- िुंनि…:।षष्ठीनिभन्क्तिः।नद्विचिम्।
9.मिाशयस्य।- िुंनि…:।षष्ठीनिभन्क्तिः।एििचिम्।
10.िररणेतुिः।- िुंनि…:।षष्ठीनिभन्क्तिः।एििचिम्।
11.निश्वस्य।- िुंनि…:।षष्ठीनिभन्क्तिः।एििचिम्।
12.भुतिे।- िुंनि…:।सप्तमीनिभन्क्तिः।एििचिम्।
13.भगिनत।- िुंनि…:।सप्तमीनिभन्क्तिः।एििचिम्।
स्त्रीनि…:॥
14.निद्या।- स्त्रीनि…: ।प्रथमानिभन्क्तिः। एििचिम्।
ििुंसिनि…:॥
31.तेजसा।–ििुंसिनि…:।तृतीयानिभन्क्तिः।एििचिम्।
32 ¥ÉÉिेि।- ििुंसिनि…:।तृतीयानिभन्क्तिः।एििचिम्।
35.अरणे।- ििुंसिनि…:।सप्तमीनिभन्क्तिः।एििचिम्।
36.मह्यम्।–नत्रनि…:।चतुथीनिभन्क्तिः।एििचिम्।
37.मया।- नत्रनि…:।तृतीयानिभन्क्तिः।एििचिम्।
िXû ििारिः।
14.आसीत्।- िXû ििारिः।प्रथमिुरुषिः।एििचिम् ।
िृट् ििारिः।
17.अििेष्यानम।- िृट् ििारिः।उत्तमिुरुषिः।एििचिम्।
िोट् ििारिः।
18.आरोितु।-िोट् ििारिः।प्रथमिुरुषिः।एििचिम्।
19.नितरन्तु।– िोट् ििारिः।प्रथमिुरुषिः।बहुिचिम्।
20.भिन्तु।- िोट् ििारिः।प्रथमिुरुषिः।बहुिचिम्।
21.भक्षय।- िोट् ििारिः।मध्यमिुरुषिः।एििचिम।
22.गृिाण।- िोट् ििारिः।मध्यमिुरुषिः।एििचिम्।
23.निबोधत।- िोट् ििारिः।मध्यमिुरुषिः। बहुिचिम्।
24.गच्छत।- िोट् ििारिः।मध्यमिुरुषिः। बहुिचिम्।
निनधनिॆ Xû ििारिः।
निट् ििारिः।
27.र्र्शॆ।- निट् ििारिः।प्रथमिुरुषिः।एििचिम्।
28.र्दृशुिः।- निट् ििारिः।प्रथमिुरुषिः।एििचिम्।
29.बभूि।- निट् ििारिः।प्रथमिुरुषिः।एििचिम्।
30.जगार्।- निट् ििारिः।प्रथमिुरुषिः।एििचिम्।
31.आययुिः।- निट् ििारिः।प्रथमिुरुषिः।बहुिचिम्।
32.जगाम।- निट् ििारिः।प्रथमिुरुषिः।एििचिम्।
51.िर्िररचयं िुरुत। (03 Marks)
क्त्वान्ताव्यम् ।
1.िृत्वा।–क्त्वान्ताव्यम् ।
2.त्क्त्वा।–क्त्वान्ताव्यम॥
3.दृष्ट्वा।–क्त्वान्ताव्यम् ।
4.भूत्वा ।-क्त्वान्ताव्यम् ।
5.िनतत्वा।–क्त्वान्ताव्यम्।
6.निनर्त्वा।–क्त्वान्ताव्यम् ।
ल्यबन्ताव्यम्।
7.आगत्।–ल्यबन्ताव्यम् ।
8.निरीक्ष्य।– ल्यबन्ताव्यम् ।
8.नि¥ÉÉय।– ल्यबन्ताव्यम् ।
9.िररहृत्।– ल्यबन्ताव्यम् ।
10.आर्ाय।– ल्यबन्ताव्यम् ।
11.उिमय्य।– ल्यबन्ताव्यम् ।
12.सम्पाद्य।- ल्यबन्ताव्यम् ।
तुमुिन्ताव्यम्।
13.प्रिेशनयतुम्।– तुमुिन्ताव्यम् ।
14.स्नातुम्।– तुमुिन्ताव्यम।
15.भनितुम्।– तु मुिन्ताव्यम।
16.प्रनतसंितुॆम्।– तुमुिन्ताव्यम।
ितॆमाििृर्न्तिः।
17.िरि्।–ितॆमाििृर्न्तिः।शतृ प्रत्यिः।िुंनि…ःिः।
भूतिृर्न्तिः।
20.निगॆतिः।– भूतिृर्न्तिः। क्त प्रत्यिः ।िुंनि…ःिः।
निध्यतॆििृर्न्तिः।
27.अध्येतव्िः।-निध्यतॆ ििृर्न्तिः।तव्त् प्रत्यिः।िुंनि…ःिः।
अिXिारिः।–उिमािXिारिः।
अिXिारिः।–उिमािXिारिः।
अिXिारिः।–उिमािXिारिः।
अिXिारिः।–उिमािXिारिः।
अिXिारिः।–उिमािXिारिः।
अिXिारिः।–रूििािXिारिः।
अिXिारिः।–रूििािXिारिः।
उत्प्रेक्षािXिारिः।
8.तमभ्यधाित् स्विृतॊ मूनतॆमानिि र्ु िॆयिः।
अिXिारिः।–उत्प्रेक्षािXिारिः।
9.प्रत्ाययतीि मे हृर्यम्।
अिXिारिः।–उत्प्रेक्षािXिारिः।
अिXिारिः।–उत्प्रेक्षािXिारिः।
अिXिारिः।–उत्प्रेक्षािXिारिः।
अिXिारिः।–उत्प्रेक्षािXिारिः।
अिXिारिः।–उत्प्रेक्षािXिारिः।
अथाॆन्तरन्यासािXिारिः।
14.अ¥ÉÉतहृर्येष्वेिं िैरी भिनत सौहृर्म्।
अिXिारिः।–अथाॆ न्तरन्यासािXिारिः।