EBOOKBKMT.

COM

Lêi nãi ®Çu

Trªn nÒn t¶ng cña ®Êt níc ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn lín m¹nh vÒ kinh tÕ
®ã lµ sù thay da ®æi thÞt cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt
níc vµ sù héi nhËp cña c¸c nghµnh c«ng nghiÖp, kü thuËt ¤t« ë níc ta ngµy
cµng ®îc chó träng vµ ph¸t triÓn. ThÓ hiÖn bëi c¸c liªn doanh l¾p r¸p ¤t«
gi÷a níc ta víi níc ngoµi ngµy cµng ph¸t triÓn réng lín trªn hÇu hÕt c¸c tØnh
cña c¶ níc nh: FORD, TOYOTA, NISAN, DAEWOO, KIA, ... Mét vÊn ®Ò
lín ®Æt ra ®ã lµ sù héi nhËp, tiÕp thu nh÷ng c«ng nghÖ kü thuËt tiªn tiÕn
cña c¸c níc cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµo viÖc l¾p r¸p s¶n xuÊt còng
nh sö dông b¶o dìng trªn xe ¤t«.
Mét trong nh÷ng hÖ thèng ®Æc biÖt quan träng cña ¤t« lµ hÖ thèng
l¸i. HÖ thèng nµy cã chøc n¨ng ®iÒu khiÓn híng chuyÓn ®éng cña ¤t«, nã
®¶m b¶o tÝnh n¨ng æn ®Þnh chuyÓn ®éng th¼ng còng nh quay vßng cña
b¸nh xe dÉn híng. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng hÖ thèng l¸i cã ¶nh hëng
rÊt lín ®Õn an toµn chuyÓn ®éng vµ quü ®¹o chuyÓn ®éng cña ¤t«, ®Æc
biÖt ®èi víi xe cã tèc ®é cao. Do ®ã ngêi ta kh«ng ngõng c¶i tiªn hÖ thèng
l¸i ®Ó n©ng cao tÝnh n¨ng cña nã.
§¸p øng nhu cÇu ®ã vµ sù hiÓu biÕt vÒ c¸c øng dông khoa häc kü
thuËt hiÖn ®¹i. Em ®· ®îc giao nhiÖm vô “ thiÕt kÕ hÖ thèng l¸i trî lùc
®iÖn xe kia-morning ”.
Víi hÖ thèng l¸i cã trî lùc c¶i tiÕn qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn lµm t¨ng tÝnh
n¨ng an toµn chuyÓn ®éng vµ gióp cho ngêi l¸i gi¶m mÖt mái.
Tuy nhiªn, víi mét ®Ò tµi kh¸ réng ®Ò cËp ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò ®ßi
hái ph¶i cã thêi gian dµi nghiªn cøu vµ thùc nghiÖm. MÆc dï ®· cã nhiÒu
cè g¾ng nhng víi kh¶ n¨ng vµ thêi gian h¹n chÕ nªn b¶n ®å ¸n cña em cßn
nhiÒu khiÕm khuyÕt. Em mong c¸c thÇy vµ c¸c b¹n gãp ý ®Ó b¶n ®å ¸n ®-
îc hoµn thiÖn h¬n.
1
 EBOOKBKMT.COM

Em xin bµy tá lßng biÕt ¬n tíi thÇy gi¸o híng dÉn : Ph¹m H÷u Nam ®·
tËn t×nh chØ b¶o ®Ó em cã thÓ hoµn thµnh ®îc b¶n ®å ¸n nµy.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c ThÇy trong bé m«n ¤t« - Khoa c¬ khÝ trêng
§¹i Häc B¸ch Khoa Hµ Néi cïng c¸c b¹n ®· gióp ®ì em trong qu¸ tr×nh
nghiªn cøu vµ hoµn thµnh ®å ¸n.
Sinh viªn.

2
 EBOOKBKMT.COM

CH¦¥NG 1
®Æc ®iÓm hÖ thèng l¸i trî lùc ®iÖn trªn « t«
1. NhiÖm vô vµ yªu cÇu ®èi víi hÖ thèng l¸i.
1.1 NhiÖm vô :HÖ thèng l¸i cã nhiÖm vô ®iÒu khiÓn híng chuyÓn ®éng
cña « t« b»ng c¸ch quay b¸nh xe dÉn híng th«ng qua t¸c ®éng quay vµnh l¸i
cña ngêi ®iÒu khiÓn. Ngoµi ra hÖ thèng l¸i cßn cã nhiÖm vô gi÷ cho xe
chuyÓn ®éng th¼ng æn ®Þnh nhê kh¶ n¨ng tù tr¶ l¸i.
H×nh 1.1 lµ s¬ ®å nguyªn lý cña hÖ thèng l¸i.

H×nh 1.1 S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng l¸i

1 - Vµnh tay l¸i. 5- Thanh kÐo däc.
2 - Trôc l¸i. 6- §ßn quay ®øng.
3 - C¬ cÊu l¸i. 7- H×nh thang l¸i.
4 - §ßn quay ®øng.

3
 EBOOKBKMT.COM

HÖ thèng l¸i gåm : c¬ cÊu l¸i vµ hÖ dÉn ®éng l¸i.

+ C¬ cÊu l¸i: bé phËn sè 3 trªn h×nh 1.1. Thùc chÊt lµ bé gi¶m tèc ®Ó
®¶m b¶o t¨ng m« men ®iÒu khiÓn híng chuyÓn ®éng cña ngêi l¸i ®Õn
b¸nh xe dÉn híng vµ cã nhiªm vô truyÒn vµ thay ®æi híng cña lùc cña trôc
l¸i
+ HÖ dÉn ®éng l¸i: gåm vµnh l¸i,c¸c ®ßn dÉn ®éng c¬ cÊu l¸i vµ c¸c ®ßn
dÉn ®éng tõ c¬ cÊu l¸i ®Õn b¸nh xe dÉn híng, h×nh thang l¸i: gåm c¸c chi
tiÕt (1,2,4,5,6,7) trªn h×nh 1.1. Cã nhiÖm vô truyÒn lùc tõ vµnh l¸i vµ tõ c¬
cÊu l¸i ®Õn b¸nh xe dÉn híng.
1.2 Yªu cÇu ®èi víi hÖ thèng l¸i:
+ §¶m b¶o ®éng lùc häc chuyÓn ®éng vµ quay vßng cña xe : §¶m b¶o æn
®Þnh b¸nh xe dÉn híng, c¸c b¸nh xe dÉn híng sau khi thùc hiÖn quay vßng
cÇn cã kh¶ n¨ng tù ®éng quay vÒ tr¹ng th¸i chuyÓn ®éng th¼ng
+ Lùc ®iÒu khiÓn mhÑ nhµng vµ ph¶i tØ lÖ víi m« men c¶n mÆt ®êng:
m« men c¶n lín th× lùc ®iÒu khiÓn ph¶i lín vµ ngîc l¹i.
+ HiÖu suÊt thuËn.
HiÖu suÊt thuËn lµ hiÖu suÊt tÝnh theo lùc truyÒn tõ trªn trôc l¸i xuèng.
HiÖu suÊt thuËn cµng cao th× l¸i cµng nhÑ. Khi thiÕt kÕ hÖ thèng l¸i yªu
cÇu ph¶i hiÖu suÊt thuËn cao, thêng chän = 0,65.
+ HiÖu suÊt nghÞch.
HiÖu suÊt nghÞch lµ hiÖu suÊt tÝnh theo lùc truyÒn tõ ®ßn quay ®øng
lªn trôc l¸i. NÕu hiÖu suÊt nghÞch rÊt bÐ th× c¸c lùc va ®Ëp t¸c dông lªn
hÖ thèng chuyÓn ®éng cña «t« sÏ kh«ng truyÒn ®Õn b¸nh l¸i ®îc v× chóng
bÞ triÖt tiªu bëi ma s¸t trong c¬ cÊu l¸i. §©y lµ mét tÝnh chÊt rÊt quÝ cña
c¬ cÊu l¸i. Nhng kh«ng thÓ ®a hiÖu suÊt nghÞch xuèng thÊp qu¸ v× khi ®ã
b¸nh l¸i xÏ kh«ng tù tr¶ l¹i ®îc vÒ vÞ trÝ ban ®Çu díi t¸c dông cña m«men
4
 EBOOKBKMT.COM

æn ®Þnh. Bëi vËy ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng tù tr¶ b¸nh l¸i tõ vÞ trÝ ®· quay
vÒ vÞ trÝ ban ®Çu vµ ®Ó h¹n chÕ c¸c va ®Ëp tõ ®êng t¸c dông lªn hÖ
thèng l¸i trong

mét ph¹m vi nµo ®Êy th× c¬ cÊu l¸i ®îc thiÕt kÕ víi mét hiÖu suÊt nghÞch
nhÊt ®Þnh, thêng lÊy = 0,5.
+ §¶m b¶o sù bè trÝ cña hÖ thèng: c¸ch bè trÝ kh«ng ®îc qu¸ phøc t¹p, cång
kÒnh, vµ gi¸ thµnh cña hÖ thèng kh«ng qu¸ cao, lµm viÖc æn ®Þnh, ®é tin
cËy vµ tuæi thä lµm viÖc cao.
2. C¸c hÖ thèng l¸i cã trî lùc .
§Ó gi¶m cêng ®é ho¹t ®éng cña ngêi l¸i th× hÖ thèng l¸i cÇn cã trî lùc
H×nh 1.2 lµ s¬ ®å nguyªn lý cña hÖ thèng l¸i cã trî lùc.

Ngêi HÖ
®iÒu thèng l¸i
B¸nh xe
khiÓn

Trî lùc
l¸i

H×nh 1.2 - S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng l¸i cã trî lùc

HÖ thèng l¸i trî lùc (trªn xe du lÞch) cã c¸c kiÓu sau: trî lùc khÝ nÐn, trî lùc
thuû lùc, trî lùc ®iÖn.
2.1 HÖ thèng l¸i trî lùc b»ng thuû lùc

5
 EBOOKBKMT.COM

HÖ thèng gåm 3 phÇn chÝnh: b¬m trî lùc(b¬m c¸nh g¹t), van ®iÒu khiÓn,
xy lanh lùc.
Van ®iÒu khiÓn gåm 3 lo¹i: kiÓu van c¸nh, kiÓu van èng, kiÓu van quay.
H×nh 1.3 lµ s¬ ®å cÊu t¹o hÖ thèng l¸i trî lùc thuû lùc.

Van ®iÒu khiÓn

H×nh 1.3
2.1.1 Ngyªn lý lµm viÖc.
H×nh 1.4 lµ s¬ ®å nguyªn lý lµm viÖc cña hÖ thèng l¸i trî lùc dÇu.

Van ®iÒu
khiÓn

H×nh 1.4 - S¬ ®å nguyªn lý

6
 EBOOKBKMT.COM

Khi ta xoay vµnh l¸i t¸c ®éng lµm van ®iÒu khiÓn xoay, van ®· ph©n phèi
dÇu ®Õn xy lanh lùc nhê ¸p suÊt dÇu do b¬m trî lc mµ xy lanh ®· trî lc cho
ngêi l¸i.
+ Tr¹ng th¸i quay vßng tr¸i: khi ta xoay vµnh l¸i sang tr¸i van ®iÒu khiÓn
cÊp dÇu ®Õn khoang tr¸i cña xy lanh ¸p suÊt dÇu trî lùc ®Èy thanh r¨ng
sang ph¶i, dÇu khoang ph¶i ®îc håi vÒ b×nh chøa. Víi gãc quay cña vµnh l¸i
cµng lín van ph©n phèi dÇu ®Õn xy lanh cµng nhiÒu dÉn ®Õn trî lùc cµng
nhiÒu do ¸p suÊt dÇu t¨ng.
+ Víi tr¹ng th¸i quay vßng ph¶i sÏ ng¬c l¹i víi quay vßng tr¸i dÇu ®îc van
ph©n phèi cÊp tíi khoang bªn ph¶i cña xy lanh vµ thanh r¨ng ®îc ®Èy sang
tr¸i.
+ Tr¹ng th¸i ®i th¼ng: van ph©n phèi ë vÞ trÝ trung gian lóc nµy ¸p suÊt
dÇu ë hai khoang xy lanh lµ nh nhau v× vËy lùc t¸c dông lªn thanh r¨ng bÞ
triÖt tiªu.
Nh vËy hÖ thèng lµm viÖc dùa vµo 1 th«ng sè m« men trôc l¸i v× vËy ta cã
c¸c u nhîc ®iÓm cña hÖ thèng lµ nh sau:
2.1.2 ¦u nhîc ®iÓm cña hÖ thèng
+¦u ®iÓm:
- Gióp ngêi l¸i ®iÒu khiÓn nhÑ nhµng h¬n so v¬Ý hÖ thèng l¸i kh«ng cã trî
lùc v× cã thªm trî lùc t¸c ®éng cña xy lanh lùc lªn thanh r¨ng do ¸p suÊt dÇu
cña b¬m trî lc g©y ra.
- Lµ c¬ cÊu an toµn khi xe bÞ næ lèp hoÆc x× h¬i.
- KÕt cÊu ®¬n gi¶n so víi hÖ thèng trî lùc kh¸c: trî lc khÝ nÐn vµ trî lùc
®iÖn.
- Lµm viÖc tin cËy cã ®é bÒn cao, chÞu ®îc va ®Ëp nhÑ.
+ Nhîc ®iÓm:

7
 EBOOKBKMT.COM

- ¸p suÊt dÇu ®îc t¹o ra tõ b¬m dÇu mµ b¬m dÇu l¹i ®¬c dÉn ®éng tõ trôc
khuûu cña ®éng c¬ vµ b¬m dÇu lu«n lu«n ho¹t ®éng trong su«t qu¸ tr×nh xe
ch¹y v× vËy lµm tèn c«ng suÊt cña ®éng c¬ thßng xuyªn.
- HÖ thèng cÇn ®é kÝn khÝt cao, nªn thêng xuyªn ph¶i kiÓm tra sù dß dØ
dÇu cña hÖ thèng.
- KÕt cÊu ®¬n gi¶n nhng hÖ thèng cång kÒnh dÉn ®Õn t¨ng khèi lîng cña
hÖ thèng.
- Lµm viÖc ån do tiÕng kªu cña b¬m dÇu vµ dÇu ch¶y qua c¸c ®êng èng
vµ van vµ dÇu lµ chÊt th¶i « nhiÔm g©y « nhiÔm m«i trêng.
2.1.3 H¹n chÕ.
Míi chØ ®¸p øng ®îc c«ng dôngtrî lùc cho ngêi l¸i gióp ngêi l¸i ®iÒu khiÓn
nhÑ nhµng nªn hÖ thèng trî lùc dÇu cßn nhiÒu h¹n chÕ sau ®©y:
+ HÖ thèng lµm viÖc theo 2 th«ng sè lµ m« men vµ gãc quay trôc l¸i do ng -
êi ®iÒu khiÓn t¸c dông nªn chØ ®¸p øng ®îc mÆt trî lùc mµ cha ®¸p øng
®îc tØ sè truyÒn lùc thay ®æi theo tèc ®é cña xe.
+ VÒ mÆt tØ sè truyÒn gãc bÞ h¹n chÕ rÊt lín ®ã lµ ë tèc ®é thÊp cÇn tØ
sè truyÒn thÊp ®Ó ngêi l¸i quay vßng hiÖu qu¶: ngêi ®iÒu khiÓn ph¶i
quay vµnh l¸i Ýt vµ ë tèc ®é cao cÇn cã tØ sè truyÒn cao v× lóc nµy møc
ph¶n øng cña xe rÊt nh¹y nhng hª thèng cha ®¸p øng ®îc.
+ Khi quay vßng ngoÆt ngêi ®iÒu khiÓn vÉn ph¶i ®¸nh tay l¸i kh¸ nhiÒu
vßng.
+ Khi hÖ thèng trî lùc háng lùc ®iÒu khiÓn nÆng h¬n hÖ thèng kh«ng cã
trî lùc.
3. HÖ thèng l¸i trî lùc ®iÖn ®iÒu khiÓn ®iÖn
3.1 §Æc ®iÓm cña hÖ thèng l¸i trî lùc ®iÖn:
H×nh 1.5 lµ S¬ ®å hÖ thèng l¸i trî lùc ®iÖn

8
 EBOOKBKMT.COM

C¸c bé phËn cña phÇn trî lùc ®iÖn gåm c¸c bé phËn sau: c¶m biÕn m«
men , m« t¬ ®iªn 1 chiÒu, ECU, c¶m biÕn tèc ®é « t«, vµ c¸c d©y ®iÖn
+ C¶m biÕn m« men cã nhiÖm vô x¸c ®Þnh m« men trªn trôc l¸i do ngêi l¸i
t¸c dông th«ng qua vµnh l¸, tõ ®ã göi tÝn hiÖu nµy®Õn ECU.

C¶m biÕn
vËn tèc xe

H×nh 1.5 - S¬ ®å hÖ thèng l¸i trî lùc ®iÖn

+ Motor ®iÖn 1 chiÒu:
H×nh 1.6 thÓ hiÖn Motor vµ bé truyÒn trôc vÝt - b¸nh vÝ

H×nh 1.6 - Motor vµ bé truyÒn trôc vÝt – b¸nh vÝ

9
 EBOOKBKMT.COM

Trªn h×nh 1.6 ta cã motor ®iÖn ®îc dÉn ®éng tõ ECU. Motor truyÒn m«
men qua khíp nèi sang trôc vÝt sang b¸nh vÝt b¾t trªn trôc l¸i.
+ ECU lµ bé phËn ®iÒu khiÓn. ECU nhËn tÝn hiÖu tõ c¶m biÕn m« men
vµ c¶m biÕn tèc ®é xe tõ ®ã tÝnh to¸n m« men cÇn tr¬ lùc tõ ®ã ®iÒu
khiÓn motor ®iÖn.
+ C¶m biÕn tèc ®é xe cã nhiÖm vô ®a tÝn hiÖu tèc ®é cña « t« tíi ECU
3.2 Nguyªn lý lµm viÖc cña hÖ thèng trî lùc l¸i b»ng ®iÖn.
H×nh 1.7 lµ s¬ ®å tÝn hiÖu vµo ra cña hÖ thèng.

H×nh 1.7 – s¬ ®å tÝn hiÖu vµo ra.

Theo h×nh 1.5 vµ h×nh 1.7 ta thÊy nguyªn lý lµm viÖc dùa trªn nguyªn t¾c
lµ ECU tiÕp nhËn 2 tÝn hiÖu chÝnh: tÝn hiÖu ®a vµo tõ c¶m biÕn m«
men cña trôc l¸i vµ tÝn hiÖu cña c¶m biÕn tèc ®é b¸nh sau cña xe tõ ®ã
ECU tÝnh to¸n dÉn ®éng motor ®iÖn trî lc m« men thÝch hîp víi lùc ®¸nh
l¸i. Lùc ®¸nh l¸i cµng nhiÒu th× motor ®iÖn cµng ph¶i trî lùc nhiÒu h¬n,
nhng m« men trî lùc cña motor sÏ ®îc ®iÒu khiÓn gi¶m dÇn khi vËn tèc xe
t¨ng dÇn.
+ Tr¹ng th¸i quay vßng : khi ngêi ®iÒu khiÓn quay vµnh l¸i t¸c ®éng lªn
c¶m biÕn m« men, c¶m biÕn m« men truyÒn tÝn hiÖu c¶m biÕn ®îc tíi
ECU kÕt hîp víi tÝn hiÖu tõ c¶m biÕn tèc ®é cña xe mµ ECU tÝnh to¸n
10
 EBOOKBKMT.COM

dÉn ®éng m« t¬ ®iÖn trî lùc m« men thÝch hîp vµ nhê c¶m biÕn m« men
mµ ECU x¸c ®Þnh ®îc chiÒu quay cña trôc l¸i tõ ®ã ®iÒu khiÓn chiÒu
quay cña motor ®iÖn cho thÝch hîp
+ Tr¹ng th¸i ®i th¼ng: trôc l¸i kh«ng quay nªn c¶m biÕn m« men kh«ng ph¸t
hiÖn cã m« men trªn trôc l¸i tÝn hiÖu ®a vµo ECU cña c¶m biÕn m« men
lµ kh«ng cã nªn ECU cha ®iÒu khiÓn m« t¬ ®iÖn trî lùc v× thÕ mµ tr¹ng
th¸i ®i th¼ng ®îc gi÷ nguyªn mµ kh«ng cã sù trî lùc

3.3 so s¸nh sù kh¸c nhau gi÷a hÖ thèng l¸i trî lùc ®iÖn ®iÒu khiÓn
®iÖn tö vµ hÖ thèng l¸i trî lùc dÇu:
Ta thÊy hÖ thèng l¸i trî lùc dÇu lµm viÖc dùa trªn 2 th«ng sè lµ m« men vµ
gãc quay trôc l¸i cßn ®èi víi trî lùc ®iÖn lµm viÖc dùa trªn nhiÒu th«ng sè:
tèc ®é xe, m« men trôc l¸i, tèc ®é ®éng c¬, chÕ ®é kh«ng t¶i, gãc quay trôc
l¸i v× vËy ta cã nh÷ng u ®iÓm cña hÖ thèng trî lùc ®iÖn nh sau:
+ ¦u ®iÓm
- T¹o ra ®îc tØ sè truyÒn lùc cña hÖ thèng thay ®æi theo tèc ®é cña xe:xe ë
tèc ®é thÊp tØ sè truyÒn nhá, vµ ngîc l¹i xe ë tèc ®ä cao tØ sè truyÒn lín.
Lµ m« men trî lùc cña ®éng c¬ ®iÖn ®îc ®iÒu khiÓn thay ®æi theo tèc ®é
cña « t« v× vËy u ®iÓm lín nhÊt cña hÖ thèng l¸i trî lùc ®iÖn lµ m« men trî
lùc cña ®éng c¬ ®iÖn thay ®æi phï hîp theo tèc ®é cña xe
- so víi trî lùc dÇu th× xe cã hÖ thèng l¸i trî lùc ®iÖn tiÕt kiÖm ®îc nhiªn
liÖu h¬n v× ë hÖ thèng l¸i trî lùc dÇu ®éng c¬ lu«n dÉn déng b¬m tr¬ lùc
dÇu c¶ khi ngêi l¸i kh«ng quay v« l¨ng ng¬c l¹i hÖ thèng trî lùc ®iÖn th×
®éng c¬ ®iÖn chØ lµm viÖc khi ngêi l¸i quay vµnh l¸i nªn kh«ng tiªu tèn
c«ng suÊt c¶u ®éng c¬ thêng xuyªn

11
 EBOOKBKMT.COM

- so víi trî lùc dÇu th× trî lùc ®iÖn lµm viÖc ªm h¬n v× kh«ng cã tiÕng kªu
cña b¬m tr¬ lùc vµ kÕt cÊu tuy phøc t¹p h¬n nhng l¹i gän h¬n v× vËy mµ
träng lîng cña hÖ thèng ®îc gi¶m h¬n so víi trî lùc dÇu
- khi tr¬ lùc bÞ háng th× lùc ®iÒu khiÓn cña ngêi l¸i chØ nÆng nh xe
kh«ng cã trî lùc chø kh«ng nÆng nh trêng hîp háng trî lùc dÇu
+ Nhîc ®iÓm:
- kÕt cÊu vµ chÕ t¹o phøc t¹p
- chÞu va ®Ëp kÐm
- gi¸ thµnh cao

4. Ph¬ng ¸n lùa chän thiÕt kÕ

Qua ph©n tÝch ®Æc ®iÓm c¸c hÖ thèng l¸i trî lùc, víi nh÷ng u ®iÓm cña
hÖ thèng l¸i trî lùc ®iÖn ®· tr×nh bµy ë trªn, em chän ph¬ng ¸n lùa chän
thiÕt kÕ lµ: hÖ thèng l¸i trî lùc ®iÖn EPS. VËy ta cÇn ph¶i lùa chän vµ
thiÕt kÕ c¸c côm chÝnh sau: Lùa chän thiÕt kÕ c¬ cÊu l¸i, lùa chän dÉn
®éng l¸i, lùa chän thiÕt kÕ trî lùc l¸i.
4.1 Ph¬ng ¸n lùa chän thiÕt kÕ c¬ cÊu l¸i
+ ph¬ng ¸n 1 : C¬ cÊu l¸i trôc vÝt con l¨n( xem h×nh 1.8)
Lo¹i c¬ cÊu l¸i nµy hiÖn nay ®îc sö dông réng . Trªn phÇn lín c¸c «t«
Liªn X« lo¹i cã t¶i träng bÐ vµ t¶i träng trung b×nh ®Òu ®Æt lo¹i c¬ cÊu
nµy. C¬ cÊu l¸i gåm trôc vÝt g¬b«l«it 1 ¨n khíp víi con l¨n 2 (cã ba ren)
®Æt trªn c¸c æ bi kim cña trôc 3 cña ®ßn quay ®øng. Sè lîng ren cña lo¹i c¬
cÊu l¸i trôc vÝt con l¨n cã thÓ lµ mét, hai hoÆc ba tuú theo lùc truyÒn qua
A-A

c¬ cÊu l¸i.
31

`
111 21
12
B
Nh×n theo B

A A
 EBOOKBKMT.COM

H×nh 1.8 – c¬ cÊu l¸i trôc vÝt – con l¨n

1 -Trôc vÝt; 2 -Con l¨n.
¦u ®iÓm:
- nhê trôc vÝt cã d¹ng gl«-b«-it cho nªn tuy chiÒu dµi trôc vÝt kh«ng lín nh-
ng sù tiÕp xóc c¸c r¨ng ¨n khíp ®îc l©u h¬n vµ trªn diÖn réng h¬n, nghÜa lµ
gi¶m ®îc ¸p suÊt riªng vµ t¨ng ®é chèng mµi mßn.

- T¶i träng t¸c dông lªn chi tiÕt tiÕp xóc ®îc ph©n t¸n tïy theo cì «t« mµ lµm
con l¨n cã hai ®Õn bèn vßng ren.
- MÊt m¸t do ma s¸t Ýt h¬n nhê thay ®îc ma s¸t trît b»ng ma s¸t l¨n.
- Cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh khe hë ¨n khíp gi÷a c¸c b¸nh r¨ng. §êng trôc cña
con l¨n n»m lÖch víi ®êng trôc cña trôc vÝt mét ®o¹n  = 5  7mm, ®iÒu
nµy cho phÐp triÖt tiªu sù ¨n mßn khi ¨n khíp b»ng c¸ch ®iÒu chØnh trong
qu¸ tr×nh sö dông.
Tû sè truyÒn c¬ cÊu l¸i trôc vÝt con l¨n x¸c ®Þnh t¹i vÞ trÝ trung gian x¸c
®Þnh theo c«ng thøc:

Trong ®ã:

13
 EBOOKBKMT.COM

r2 - b¸n kÝnh vßng trßn ban ®Çu cña h×nh gl«-b«-it cña trôc vÝt.
t - bíc cña trôc vÝt.
z1 - sè ®êng ren cña truc vÝt.
Tû sè truyÒn cña c¬ cÊu l¸i ic sÏ t¨ng lªn tõ vÞ trÝ gi÷a ®Õn vÞ trÝ r×a
kho¶ng
5  7% nhng sù t¨ng nµy kh«ng ®¸ng kÓ coi nh tû sè truyÒn cña lo¹i trôc
vÝt con l¨n lµ kh«ng thay ®æi. HiÖu suÊt thuËn th = 0.65, hiÖu suÊt
nghÞch, ng = 0.5.
+ Ph¬ng ¸n 2: C¬ cÊu l¸i trôc vÝt chèt quay( xem h×nh 1.9)
C¬ cÊu l¸i lo¹i nµy gåm hai lo¹i:
- C¬ cÊu l¸i trôc vÝt vµ mét chèt quay.
- C¬ cÊu l¸i trôc vÝt vµ hai chèt quay.

H×nh 1.9 - C¬ cÊu l¸i lo¹i trôc vÝt chèt quay

¦u ®iÓm:
C¬ cÊu l¸i lo¹i trôc vÝt chèt quay cã thÓ thay ®æi tû sè truyÒn theo yªu
cÇu cho tríc. Tïy theo ®iÒu kiÖn cho tríc khi chÕ t¹o khi chÕ t¹o trôc vÝt ta
14
 EBOOKBKMT.COM

cã thÓ cã lo¹i c¬ cÊu l¸i chèt quay víi tû sè truyÒn kh«ng ®æi, t¨ng hoÆc
gi¶m khi quay vµnh l¸i ra khái vÞ trÝ trung gian. Khi g¾n chÆt chèt hay
ngçng vµo ®ßn quay gi÷a ngçng vµ trôc vÝt hay ®ßn quay vµ trôc vÝt ph¸t
sinh ma s¸t trît. §Ó t¨ng hiÖu suÊt cña c¬ cÊu l¸i vµ gi¶m ®é mßn cña trôc
vÝt vµ chèt quay th× chèt ®îc ®Æt trong æ bi.
NÕu bíc cña trôc vÝt kh«ng ®æi th× tû sè truyÒn ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng
thøc:

Trong ®ã:
 - gãc quay cña ®ßn quay ®øng.
r2 - b¸n kÝnh ®ßn quay.
HiÖu suÊt thuËn vµ hiÖu suÊt nghÞch cña c¬ cÊu l¸i nµy vµo kho¶ng
0,7. C¬ cÊu l¸i nµy ®îc dïng tríc hÕt ë hÖ thèng l¸i kh«ng cã cêng ho¸ nã ®-
îc dïng chñ yÕu cho «t« t¶i vµ «t« kh¸ch.
Lo¹i c¬ cÊu l¸i trôc vÝt ®ßn quay víi mét chèt quay ngµy cµng Ýt ®îc sö
dông v× ¸p suÊt riªng gi÷a chèt vµ trôc vÝt lín, chèt mßn nhanh, b¶n th©n
chèt cã ®é chÞu mµi mßn kÐm.
§Ó ®iÒu chØnh khe hë gi÷a chèt vµ trôc vÝt b»ng c¸ch dÞch chuyÓn
trôc quay ®øng theo chiÒu trôc, ngoµi ra cßn ph¶i ®iÒu chØnh kho¶ng hë
cña trôc l¸i.
+ Ph¬ng ¸n 3: KiÓu bi trôc vÝt ªcu bi cung r¨ng. ( xem h×nh 1.10)
CÊu t¹o :
Gåm mét trôc vÝt, c¶ hai ®Çu trôc vÝt ®îc ®ì b»ng æ bi ®ì chÆn. Trôc
vÝt vµ ªcu cã r·nh trßn cã chøa c¸c viªn bi,c¸c viªn bi l¨n trong r·nh vµ
truyÒn lùc. Khi ®Õn cuèi r·nh th× c¸c viªn bi theo ®êng håi bi quay trë l¹i
vÞ trÝ ban ®Çu.

15
 EBOOKBKMT.COM

Khi truc vÝt quay (phÇn chñ ®éng), ªcu bi ch¹y däc trôc vÝt, chuyÓn
®éng nµy lµm quay r¨ng rÎ qu¹t .Trôc cña b¸nh r¨ng rÎ qu¹t lµ trôc ®ßn quay
®øng. Khi b¸nh r¨ng rÎ qu¹t quay lµm cho ®ßn quay ®øng quay, qua c¸c
®ßn dÉn ®éng lµm quay b¸nh xe dÉn híng.
1 2 3 4 5 6 7

10 9 8

H×nh 1.10 - C¬ cÊu l¸i kiÓu bi tuÇn hoµn

1. vá c¬ cÊu l¸i 6. Phít
2.Bi díi 7. §ai èc ®iÒu chØnh
3.Trôc vÝt 8. §ai «c h·p
4.£cu bi 9.B¸nh r¨ng rÎ qu¹t
5.æ bi trªn 10.Bi
C¬ cÊu l¸i kiÓu trôc vÝt-ªcu bi –cung r¨ng cã nh÷ng u ®iÓm sau: Do lùc
c¶n nhá, do ma s¸t gi÷a trôc vÝt vµ trôc rÎ qu¹t rÊt nhá (do cã ma s¸t l¨n).
+ Tû sè truyÒn :
Ta cã thÓ gi¶m nhÑ lùc ®¸nh l¸i khi xe ch¹y chËm hoÆc ®ang ®ç b»ng
c¸ch thay ®æi tû sè truyÒn cña c¬ cÊu l¸i.Tuy nhiªn khi t¨ng tû sè truyÒn

16
 EBOOKBKMT.COM

cña c¬ cÊu l¸i th× lµm gi¶m ®é nh¹y cña c¬ hÖ thèng l¸i. Trªn c¸c xe cã trî
lùc l¸i ta dïng c¬ cÊu l¸i cã tû sè truyÒn kh«ng thay ®æi ®îc.
§Æc ®iÓm cña lo¹i c¬ cÊu l¸i cã tû sè truyÒn kh«ng ®æi lµ c¸c b¸n
kÝnh ¨n khíp cña c¸c r¨ng rÎ qu¹t C1,C2,C3 lµ b»ng nhau vµ c¸c b¸n kÝnh ¨n
khíp D1 ,D2,D3 cña c¸c r¨ng ®ai èc bi còng b»ng nhau. Do vËy tû sè truyÒn
cña mçi r¨ng lµ kh«ng ®æi ë bÊt kú gãc quay nµo cña trôc r¨ng rÎ qu¹t vµ
b»ng tû sè sau :

D DD
c =c =c
d =d =d
C CC

H×nh 1.11 - C¬ cÊu l¸i lo¹i trôc vÝt -ªcu bi cung r¨ng(tû sè truyÒn
kh«ng ®æi)
+Ph¬ng ¸n 4: KiÓu b¸nh r¨ng - thanh r¨ng.( xem h×nh 1.12).
C¬ cÊu l¸i kiÓu b¸nh r¨ng -thanh r¨ng gåm b¸nh r¨ng ë phÝa díi trôc l¸i
chÝnh ¨n khíp víi thanh r¨ng, trôc b¸nh r¨ng ®îc l¾p trªn c¸c æ bi. Thanh
r¨ng cã cÊu t¹o d¹ng r¨ng nghiªng, phÇn c¾t r¨ng cña thanh r¨ng n»m ë phÝa
gi÷a, phÇn thanh cßn l¹i cã tiÕt diÖn trßn. Khi v« l¨ng quay, b¸nh r¨ng quay
lµm thanh r¨ng chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn sang ph¶i hoÆc sang tr¸i trªn hai b¹c
trît.Sù dÞch chuyÓn cña thanh r¨ng ®îc truyÒn tíi ®ßn bªn qua c¸c ®Çu
thanh r¨ng, sau ®ã lµm quay b¸nh xe dÉn híng quanh trô xuay ®øng.

17
 EBOOKBKMT.COM

3 2 1

4
5
7 6
8

9
10 11 12

H×nh 1.12 - C¬ cÊu l¸i kiÓu b¸nh r¨ng - thanh r¨ng

1.Trôc l¸i. 7.§ai èc .
2.Chôp nhùa. 8.§ai èc ®iÒu chØnh .
3.§ai èc ®iÒu chØnh. 9.Lß xo.
4. æ bi trªn. 10.Thanh r¨ng.
5.Vá c¬ cÊu l¸i. 11.trôc r¨ng.
6. DÉn híng thanh r¨ng . 12. æ bi díi.
C¬ cÊu l¸i ®Æt trªn vá xe ®Ó t¹o gãc ¨n khíp lín cho bé truyÒn r¨ng
nghiªng, trôc r¨ng ®Æt nghiªng ngîc chiÒu víi chiÒu nghiªng cña thanh r¨ng,
nhê vËy sù ¨n khíp cña bé truyÒn lín,do ®ã lµm viÖc ªm vµ phï hîp víi viÖc
bè trÝ vµnh l¸i trªn xe.
C¬ cÊu l¸i kiÓu b¸nh r¨ng- thanh r¨ng cã c¸c u ®iÓm sau:
- C¬ cÊu l¸i ®¬n gi¶n gän nhÑ. Do c¬ cÊu l¸i nhá vµ b¶n th©n thanh r¨ng
t¸c dông nh thanh dÉn ®éng l¸i nªn kh«ng cÇn c¸c ®ßn kÐo ngang nh c¸c c¬
cÊu l¸i kh¸c.
+ Cã ®é nh¹y cao v× ¨n khíp gi÷a c¸c r¨ng lµ trùc tiÕp.Søc c¶n trît, c¶n l¨n
nhá vµ truyÒn m« men rÊt tèt nªn tay l¸i nhÑ.

18
 EBOOKBKMT.COM

+ c¬ cÊu l¸i ®îc bao kÝn hoµn toµn nªn Ýt ph¶i ch¨m sãc b¶o dìng
Lùa chän ph¬ng ¸n:
Víi 4 ph¬ng ¸n trªn em lùa chän phong ¸n 4 lµm ph¬ng ¸n thiÕt kÕ v× hÖ
thèng ®· cã trî lùc ta chØ cÇn c¬ cÊu l¸i ®¬n gi¶n kh«ng cÇn cã tØ sè
truyÒn ph¶i lín vµ thay ®æi, vµ lóc ®ã thanh r¨ng ®îc lÊy lu«n lµ 1 kh©u
cña h×nh thang l¸i.

4.2 Ph¬ng ¸n lùa chän dÉn ®éng l¸i

DÉn ®éng l¸i gåm tÊt c¶ c¸c chi tiÕt truyÒn lùc tõ c¬ cÊu l¸i ®Õn
ngçng quay cña tÊt c¶ c¸c b¸nh xe dÉn híng khi quay vßng.
PhÇn tö c¬ b¶n cña dÉn ®éng l¸i lµ h×nh thang l¸i, nã ® îc t¹o bëi cÇu
tríc, ®ßn kÐo ngang vµ c¸c ®ßn bªn. Sù quay vßng cña «t« lµ rÊt phøc t¹p,
®Ó ®¶m b¶o ®óng mèi quan hÖ ®éng häc cña c¸c b¸nh xe phÝa trong vµ
phÝa ngoµi khi quay vßng lµ mét ®iÒu khã thùc hiÖn v× ph¶i cÇn tíi dÉn
®éng l¸i 18 kh©u. HiÖn nay ngêi ta chØ ®¸p øng ®iÒu kiÖn gÇn ®óng cña
mèi quan hÖ ®éng häc ®ã b»ng hÖ thèng kh©u khíp vµ ®ßn kÐo t¹o lªn
h×nh thang l¸i.
+ DÉn ®éng l¸i bèn kh©u. (H×nh thang l¸i §ant«):
H×nh 1.14 lµ DÉn ®éng l¸i 4 kh©u.
H×nh thang l¸i bèn kh©u ®¬n gi¶n dÔ chÕ t¹o ®¶m b¶o ®îc ®éng häc vµ
®éng lùc häc quay vßng c¸c b¸nh xe. Nhng c¬ cÊu nµy chØ dïng trªn xe cã
hÖ thèng treo phô thuéc (l¾p víi dÇm cÇu dÉn híng). Do ®ã chØ ®îc ¸p
dông cho c¸c xe t¶i vµ nh÷ng xe cã hÖ thèng treo phô thuéc, cßn trªn xe du
lÞch ngµy nay cã hÖ thèng treo ®éc lËp th× kh«ng dïng ®îc.

19
 EBOOKBKMT.COM

H×nh 1.13 - DÉn ®éng l¸i 4 kh©u.

+ DÉn ®éng l¸i s¸u kh©u:
DÉn ®éng l¸i s¸u kh©u ®îc l¾p ®Æt hÇu hÕt trªn c¸c xe du lÞch cã hÖ
thèng treo ®éc lËp l¾p trªn cÇu dÉn híng. ¦u ®iÓm cña dÉn ®éng l¸i s¸u
kh©u lµ dÔ l¾p ®Æt c¬ cÊu l¸i, gi¶m ®îc kh«ng gian lµm viÖc, bè trÝ c-
êng ho¸ l¸i thuËn tiÖn ngay trªn dÉn ®éng l¸i, HiÖn nay dÉn ®éng l¸i s¸u
kh©u ®îc dïng rÊt th«ng dông trªn c¸c lo¹i xe du lÞch nh : Toyota, Nisan,
Mercedes,kia ….
Víi ®Ò tµi “ thiÕt kÕ hÖ thèng l¸i cho kia morning”, hÖ thèng treo ®éc
lËp do ®ã ta chän dÉn ®éng l¸i s¸u kh©u. §Æc ®iÓm cña dÉn ®éng l¸i s¸u
kh©u lµ cã thªm thanh nèi nªn ng¨n ngõa ®îc ¶nh hëng sù dÞch chuyÓn cña
b¸nh xe dÉn híng nµy lªn b¸nh xe dÉn híng kh¸c.

H×nh1.14 - DÉn ®éng l¸i

s¸u kh©u.

20
 EBOOKBKMT.COM

4.3 Ph¬ng ¸n lùa chän thiÕt kÕ trî lùc ®iÖn.

Theo vÞ trÝ cña motor trî lùc ta cã c¸c ph¬ng ¸n bè trÝ sau:
+ ph¬ng ¸n 1: motor trî lùc cho b¸nh r¨ng chñ ®éng(pinion-type).
H×nh1.15 lµ S¬ ®å nguyªn lý trî lùc kiÓu pinion-type.

H×nh1.16 - S¬ ®å nguyªn lý trî lùc kiÓu pinion-type

- Nguyªn lý ho¹t ®éng: ECU ®iÒu khiÓn motor trî lùc vµo b¸nh r¨ng chñ
®éng cña c¬ cÊu l¸i, nªn m« men cña motor kh«ng cÇn ph¶i lín vµ tèn kh«ng
gian bè trÝ bªn díi.

+ ph¬ng ¸n 2: motor trî lùc vµo thanh r¨ng(rack-type).

H×nh 1.16 lµ S¬ ®ånguyªn lý trî lùc kiÓu rack-type

- Nguyªn lý ho¹t ®éng: ECU ®iÒu khiÓn motor trî lùc vµo thanh r¨ng cña hÖ
thèng.
- M« men cña motor cÇn ph¶i lín vµ tèn kh«ng gian bè trÝ bªn díi.
21
 EBOOKBKMT.COM

H×nh 1.16 - S¬ ®å nguyªn lý trî lùc kiÓu rack-type

+ ph¬ng ¸n 3: motor trî lùc cho trôc l¸i(column -type )-xem h×nh 1.17)

H×nh 1.17 - S¬ ®å nguyªn lý trî lùc kiÓu column -type

22
 EBOOKBKMT.COM

- Nguyªn lý ho¹t ®éng: ECU ®iÒu khiÓn motor trî lùc vµo trôc l¸i cña hÖ
thèng.
- Motor trî lùc, c¶m biÕn m« men, vµ ECU ®îc g¾n vµo trôc l¸i.

- Víi kiÓu nµy motor vµ phÇn ®iÒu khiÓn ECU ®Æt trªn trôc l¸i nªn kh«ng
gian bªn díi phÇn c¬ cÊu l¸i vµ thanh r¨ng gän nªn rÔ rµng bè trÝ vµ còng
thuËn tiÖn cho c«ng viÖc th¸o l¾p b¶o dìng söa ch÷a motor vµ phÇn ®iÒu
khiÓn ECU.

- v× motor trî lùc ®Æt tríc c¬ cÊu l¸i nªn m« men lín nhÊt cña motor kh«ng
cÇn ph¶i lín .

+ ph¬ng ¸n 4: hÖ thèng l¸i trî lùc thuû lùc - ®iÖn

H×nh 1.18 lµ S¬ ®ånguyªn lý hÖ thèng l¸i trî lùc thuû lùc - ®iÖn
- nguyªn lý ho¹t ®éng: lu lîng dÇu tõ b¬m ®Õn van ph©n phèi ®îc ®iÒu
chØnh b»ng van ®iÖn tõ: ECU tiÕp nhËn tÝn hiÖu tõ c¶m biÕn tèc ®é xe
tõ ®ã ®iÒu khiÓn van ®iÖn tõ t¨ng gi¶m lu lîng dÇu phï hîp theo tèc ®é
cña « t«, vËn tèc « t« cµng cao th× van ®iÖn tõ ®ãng bít ®êng dÇu l¹i vµ
ngîc l¹i.
- Víi ph¬ng ¸n nµy hÖ thèng vÉn cßn mang nh÷ng nhîc ®iÓm cña hÖ thèng
l¸i trî lùc thuû lùc nhng còng ®· gi¶i quyªt ®îc vÊn ®Ò thay ®æi ®îc tØ sè
truyÒn thay ®æi theo tèc ®é cña xe.

23
 EBOOKBKMT.COM

H×nh 1.18 - S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng l¸i trî lùc

thuû lùc - ®iÖn

+ ph¬ng ¸n lùa chän:

Víi 4 ph¬ng ¸n trªn em lùa chän ph¬ng ¸n sè 3 lµ hÖ thèng l¸i trî lùc ®iÖn
kiÓu: column-type (motor trî lùc cho trôc l¸i)

Víi kiÓu nµy motor vµ phÇn ®iÒu khiÓn ECU ®Æt trªn trôc l¸i nªn kh«ng
gian bªn díi phÇn c¬ cÊu l¸i vµ thanh r¨ng gän nªn rÔ rµng bè trÝ vµ còng
thuËn tiÖn cho c«ng viÖc th¸o l¾p b¶o dìng söa ch÷a motor vµ phÇn ®iÒu
khiÓn ECU.
H×nh 1.19 lµ S¬ ®å bè trÝ chung cña hª thèng l¸i trî lùc ®iÖn kiÓu
column- type

V« l¨ng
Trôc l¸i
C¶m
biÕn m«

ECU
motor

C¬ cÊu

H×nh 1.19 - S¬ ®å bè trÝ chung cña hª thèng l¸i trî lùc ®iÖn kiÓu
column-type.

24
 EBOOKBKMT.COM

CH¦¥NG 2
tÝnh to¸n thiÕt kÕ hÖ thèng l¸i
Th«ng sè kÜ thuËt tham kh¶o cña XE KIA MORNING
Dµi-réng-cao tæng thÓ (mm) 3495-1595-1480
ChiÒu dµi c¬ së(mm) 2370
ChiÒu réng c¬ së tríc/sau
(mm) 1400/1385
Hép sè tù ®éng 4 sè
Cì lèp 165/60/R14
B¸n kÝnh quay vßng tèi
thiÓu (m) 4,6
Träng lîng kh«ng t¶i (N) 8500
Träng lîng toµn t¶i (N) 13500
Träng lîng cÇu tríc G1(N) 7400
Träng lîng cÇu sau G2(N) 6100
VËn tèc cùc ®¹i(km/h) 160

1. §Æc ®iÓm kÕt cÊu vµ nguyªn lý ho¹t ®éng cña hÖ thèng ®· lùa chän
§Æc ®iÓm kÕt cÊu:
H×nh 1.20 lµ h×nh vÏ kÕt cÊu cña côm trî lùc ®iÖn, gåm c¸c bé phËn
chÝnh sau:
+ Trôc 1: Lµ trôc b¾t vµo vµnh l¸i cã nhiÖm vô nhËn vµ truyÒn lùc cña ng-
êi l¸i tõ vµnh l¸i xuèng díi.

25
 EBOOKBKMT.COM

+ Thanh xo¾n: nèi gi÷a trôc 1 vµ trôc 2 b»ng chèt, cã nhiÖm vô ®¶m b¶o
cho trôc 1 vµ trôc 2 chuyÓn ®éng quay t¬ng ®èi víi nhau.
+ C¶m biÕn m« men: ®îc g¾n trªn trôc 1, cã nhiÖm vô x¸c ®Þnh m« men
mµ ngêi l¸i t¸c dông trªn trôc 1, tõ ®ã göi tÝn hiÖu ®Õn ECU.
+ Trôc 2: lµ trôc bªn díi, ®îc nèi xuèng c¬ cÊu l¸i, cã nhiÖm vô truyÒn lùc
xuèng c¬ cÊu l¸i.

Trôc 1

Thanh xo¾n

B¸nh vÝt C¶m biÕn m« men

ECU Motor
Trôc vÝt

Trôc 2

H×nh 1.20 - kÕt cÊu côm trî lùc ®iÖn

+ Motor ®iÖn 1 chiÒu, cã nhiÖm vô t¹o ra m« men trî lùc vµo trôc 2.

26
 EBOOKBKMT.COM

+ Trôc vÝt - b¸nh vÝt: b¸nh vÝt chÕ t¹o liÒn víi trôc 2, trôc vÝt nèi víi
motor ®iÖn 1 chiÒu b»ng khíp nèi.
+ ECU cã nhiÖm vô nhËn tÝn hiÖu cña c¶m biÕn m« men vµ c¶m biÕn tèc
®é xe, tõ ®ã tÝnh to¸n dÉn ®éng motor ®iÖn trî lùc vµo trôc 2.
+ c¸c tr¹ng th¸i lµm viÖc
+ Lùc c¶n quay vßng nhá (cha cã trî lùc): Víi m« men c¶n ë mÆt ®êng nhá
h¬n 44 N.m (hay lùc t¸c ®éng lªn vµnh l¸i nhá h¬n 20N) th× hÖ thèng
lµm viÖc nh hÖ thèng c¬ khÝ ®¬n thuÇn kh«ng cã trî lùc.
+ Lùc c¶n quay vßng lín (cã trî lùc): Khi m« men c¶n lín h¬n 44 N.m (hoÆc
lùc t¸c dông lªn vµnh l¸i lín h¬n 20N), th× ECU nhËn tÝn hiÖu tõ c¶m biÕn
m« men vµ c¶m biÕn tèc ®é xe, tõ ®ã tÝnh to¸n råi ®iÒu khiÓn motor trî
lùc phï hîp cho hÖ thèng b»ng bé truyÒn lùc trôc vÝt - b¸nh vÝt, cho ®Õn
khi lùc t¸c dông lªn vµnh l¸i lµ cùc ®¹i lµ : 60 N th× motor trî lùc cùc ®¹i cho
hÖ thèng.
+ Khi lùc c¶n quay vßng kh«ng ®æi: Khi ®ã m« men t¸c dông trªn trôc l¸i
1(xem h×nh 1.13) lµ kh«ng ®æi, c¶m biÕn m« men x¸c ®Þnh tr¹ng th¸i nµy,
c¶m biÕn göi tÝn hiÖu ®Õn ECU, ECU ®iÒu khiÓn ®iÒu khiÓn motor
kh«ng trî lùc m« men kh«ng ®æi vµo trôc 2( xem h×nh 1.20)
- Tr¹ng th¸i quay vßng: khi ngêi l¸i quay vµnh l¸i sang, c¶m biÕn m« men x¸c
®Þnh ®îc chiÒu quay vµ m« men t¸c dông trªn trôc l¸i, ECU ®iÒu khiÓn
motor trî lùc phï hîp theo chiÒu quay cña vµnh l¸i.
- nguyªn lý chÐp h×nh: khi ta quay vµnh l¸i, dùa vµo tÝn hiÖu cña c¶m
biÕn m« men mµ ECU tÝnh to¸n ®iÒu khiÓn motor trî lùc phï hîp, khi ta
gi÷ nguyªn vµnh l¸i kh«ng quay n÷a, c¶m biÕn m« men x¸c ®Þnh ®îc trang
th¸i nµy, th× ECU ®iÒu khiÓn motor trî lùc ®Õn ®ã kh«ng quay n÷a. khi ta
quay tiÕp c¶m biÕn m« men x¸c ®Þnh ®îc tÝn hiÖu nµy,ECU ®iÒu khiÓn
motor trî lùc tiÕp tôc trî lùc phï hîp lùc t¸c dông lªn vµnh l¸i vµ vËn tèc cña
27
 EBOOKBKMT.COM

xe. Khi ta quay vµnh l¸i cµng m¹nh th× motor trî lùc cho hÖ thèng cµng
nhiÒu.
+C¶m biÕn m« men trôc l¸i.
CÊu t¹o:
Trªn h×nh 1.21 thÓ hiÖn cÊu t¹o c¶m biÕn m« men trôc l¸i, bao gåm c¸c bé
phËn chÝnh sau:
+ Roto lµ bé phËn ghÐp vµo trôc l¸i b»ng then hoa.(xem h×nh 1.22).

Vá trªn

Vá díi
M¹ch c¶m øng Roto
H×nh 1.21 - C¶m biÕn m« men

Nam ch©m vÜnh cöu

Then hoa
Nam ch©m vÜnh cöu

H×nh 1.22 - CÊu t¹o roto.

28
 EBOOKBKMT.COM

- Trªn vá roto cã g¾n c¸c nam ch©m vinh cöu ë vµnh trªn vµ vµnh díi.
- Roto cã nhiÖm vô t¹o ra tõ trêng biÕn thiªn khi ta quay trôc l¸i.
+ M¹ch ®iÖn c¶m øng.(xem h×nh 1.23)
Líp b¸n dÉn

Vá nhùa Líp b¸n dÉn Nam ch©m vÜnh cöu

H×nh 1.23 - Bé phËn c¶m øng vµ m¹ch ®iÖn.
CÊu t¹o gåm c¸c phÇn: Vá nhùa, c¸c líp b¸n dÉn, nam ch©m vÜnh cöu,
m¹ch ®iÖn.
+ Vá: Cã nhiÖm vô gi÷ vµ b¶o vÖ c¸c chi tiÕt bªn trong, vá trªn vµ vá díi ®-
îc ghÐp víi nhau b»ng c¸c nÉy.
Nguyªn lý ho¹t ®éng (xem h×nh 1.21)
Khi t¸c dông m« men lªn trôc l¸i, roto quay cïng trôc l¸i(nhê then hoa),lóc
nµy tõ th«ng ®i qua c¸c líp b¸n dÉn biÕn thiªn, dÉn ®Õn trong m¹ch b¸n
dÉn xuÊt hiÖn suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng hall, vµ gi¸ trÞ suÊt ®iÖn ®éng
nµy thay ®æi tØ lÖ víi m« men t¸c dông lªn trôc l¸i. Eh = kBi/
§Æc tÝnh lµm viÖc cña c¶m biÕn m« men trôc l¸i.(xem h×nh 1.24)

29
 EBOOKBKMT.COM

H×nh 1.24- TÝn hiÖu ra cña c¶m biÕn

Trªn h×nh 1.24 thÓ hiÖn hiÖu ®iÖn thÕ ®Çu ra cña c¶m biÕn ë 2 tr¹ng th¸i
trôc l¸i quay ph¶i vµ quay tr¸i:
- Khi trôc l¸i quay ph¶i hiÖu ®iÖn thÕ t¨ng tõ 2,5 ®Õn 4 vol.
- Khi trôc l¸i quay tr¸i hiÖu ®iÖn thÕ gi¸m tõ 2,5 ®Õn 1 vol.
+ C¶m biÕn cã 2 tÝn hiÖu ra: ChÝnh vµ phô, ®Ó ®¶m b¶o tÝnh an toµn
tin cËy cña hÖ thèng.

2. KiÓm tra ®éng häc quay vßng cña h×nh thang l¸i:
2.1 X©y dùng ®êng cong lý thuyÕt:
Trªn h×nh 2.1 lµ s¬ ®å nguyªn lý quay vßng.Tõ lý thuyÕt quay vßng, ®Ó
b¸nh xe l¨n tinh khi quay vßng th× hÖ thèng l¸i ph¶i ®¶m b¶o mèi quan hÖ
díi ®©y cña c¸c b¸nh xe dÉn híng.
B
cotg - cotg = L (1.1)
trong ®ã: B – kho¶ng c¸ch gi÷a hai ®êng t©m trô ®øng, B =1400(mm)
L – chiÒu dµi c¬ së cña ¤t«, L = 2370 (mm)

30
 EBOOKBKMT.COM

 - gãc quay b¸nh xe dÉn híng phÝa ngoµi,

 - gãc quay b¸nh xe dÉn híng phÝa trong,

H×nh 2.1 s¬ ®å nguyªn lý quay vßng

X¸c ®Þnh gãc quay lín nhÊt cña b¸nh xe dÉn híng phÝa trong max:
L
B
R min −
max = arctg 2 (1.2)
víi : Rmin – lµ b¸n kÝnh quay vßng nhá nhÊt cña ¤t«, Rmin = 4,6 (m)

max = arctg ≈400

Tõ 1.1 qua c¸c phÐp biÕn ®æi ta cã :

31
 EBOOKBKMT.COM

L
α=arctg
B+Lcot gβ (1.3)

thay sè vµo 1.3 ta cã ph¬ng tr×nh :

(1.4)
2.2 X©y dùng ®êng cong thùc tÕ:
a). Trêng hîp xe ®i th¼ng:
Tõ s¬ ®å dÉn ®éng l¸i trªn h×nh 2.2 ta cã thÓ tÝnh ®îc mèi quan hÖ
gi÷a c¸c th«ng sè theo c¸c biÓu thøc sau:
( 1.5)
Trong ®ã:
( 1.6)

2 2
MÆt kh¸c: sin γ +cos γ=1

( 1.7)

H×nh 2.2 S¬ ®å h×nh thang l¸i khi xe ch¹y th¼ng.

32
 EBOOKBKMT.COM

Thay (1.7) vµo (1.5) ta ®îc:

( 1.8)

C¸c ®ßn bªn t¹o víi ph¬ng däc mét gãc .

Khi «t« quay vßng víi c¸c b¸n kÝnh quay vßng kh¸c nhau mµ quan hÖ
gi÷a  vµ  vÉn ®îc gi÷ nguyªn nh c«ng thøc trªn th× h×nh thang l¸i §an -
T« kh«ng thÓ tho¶ m·n hoµn toµn ®îc.
Tuy nhiªn ta cã thÓ chän mét kÕt cÊu h×nh thang l¸i cho sai lÖch víi
quan hÖ lý thuyÕt trong giíi h¹n cho phÐp tøc lµ ®é sai lÖch gi÷a gãc quay
vßng thùc tÕ vµ lý thuyÕt cho phÐp lín nhÊt ë nh÷ng gãc quay lín, nhng
còng kh«ng ®îc vît qu¸ 10.
b).Trêng hîp khi xe quay vßng:

Trªn h×nh 2.3 lµ S¬ ®å h×nh thang l¸i khi xe quay vßng. Khi b¸nh xe bªn tr¸i
quay ®i mét gãc  vµ bªn ph¶i quay ®i mét gãc , lóc nµy ®ßn bªn cña b¸nh
xe bªn ph¶i hîp víi phêng ngang mét gãc (-) vµ b¸nh xe bªn tr¸i lµ ( +).
Ta cã mèi quan hÖ cña c¸c thèng sè theo quan hÖ sau:

33
 EBOOKBKMT.COM

H×nh 2.3 - S¬ ®å h×nh thang l¸i khi xe quay vßng.

( 1.9 )

Víi:

(1.10 )

Tõ quan hÖ h×nh häc trong tam gi¸c ACD ta cã:

2 2 2 2 2
AC = AD +CD = AD + y ( 1.11 )

Thay(2.8) vµo biÓu thøc trªn ta cã:

( 1.12 )

Tõ mèi quan hÖ h×nh häc trong tam gi¸c ta cã:

34
 EBOOKBKMT.COM

CD y
tg ϕ= =
AD AD
y
ϕ=arctg
 AD
MÆt kh¸c:
θ+α=ψ + ϕ ( 1.13 )
α=ψ +ϕ−θ (1.14 )
Tõ (1.12) vµ (1.13) thay vµo (1.14) ta rót ra ®îc biÓu thøc liªn hÖ gi÷a  vµ
 nh sau:

(1.15 )

Trong ®ã:

(1.16)

 - gãc t¹o bëi ®ßn bªn h×nh thang l¸i vµ ph¬ng ngang:  =78
m - chiÒu dµi ®ßn bªn h×nh thang l¸i m = 180 (mm).
y - Kho¶ng c¸ch gi÷a ®ßn ngang víi trôc tríc trong h×nh thang l¸i
y = 182 (mm).
p - ChiÒu dµi ®ßn thanh nèi bªn h×nh thang l¸i. P = 250 (mm).
Dùa vµo c«ng thøc(1.4) vµ (1.15) ta x©y dùng c¸c ®êng ®Æc tÝnh
h×nh thang l¸i lý thuyÕt vµ thùc tÕ øng víi mçi gi¸ trÞ cña gãc  = (00,
50, ... , 400) ta lÊy gãc  theo xe thiÕt kÕ
 = 780. C¸c gi¸ trÞ t¬ng øng ®îc thÓ hiÖn trong b¶ng díi ®©y:

35
 EBOOKBKMT.COM

 (®é)
(®é)
 (lý (®é)
(thùc tÕ)
thyÕt)
00 00 0 0
50 4.600 4.69 0.09
100 9.020 9.34 0.32
150 12.940 13.20 0.26
200 16.750 17.20 0.45
250 20.200 21.02 0.82
300 23.400 24.12 0.72
350 26.20 26.75 0.55
400 28.50 28.76 0.26
vµo c¸c sè liÖu trong b¶ng trªn ta vÏ ®îc ®å thÞ ®Æc tÝnh ®éng häc h×nh
thang l¸i lý thuyÕt vµ thùc tÕ trªn cïng mét hÖ trôc to¹ ®é:

§êng cong lý thuyÕt

36
 EBOOKBKMT.COM

H×nh 2.4 - §Æc tÝnh ®éng häc h×nh thang l¸i

Trªn h×nh 2.4 - §Æc tÝnh ®éng häc h×nh thang l¸i. NhËn thÊy r»ng ®é
sai lÖch gi÷a gãc quay vßng thùc tÕ vµ gãc quay vßng lý thuyÕt ®Òu nhá
h¬n 10 trong ph¹mvi cã thÓ quay vßng cña b¸nh xe dÉn híng do ®ã c¸c
th«ng sè cña h×nh thang l¸i xe thiÕt kÕ lµ tho¶ m·n.
3. X¸c ®Þnh m«men c¶n quay vßng taÞ chç.
Lùc t¸c ®éng lªn vµnh tay l¸i cña «t« sÏ ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i khi ta quay
vßng «t« t¹i chç. Lóc ®ã m«men c¶n quay vßng trªn b¸nh xe dÉn híng Mc sÏ
b»ng tæng sè cña m«men c¶n chuyÓn ®éng M1, m«men c¶n M2 do sù trît lª
b¸nh xe trªn mÆt ®êng vµ m«men c¶n M3 g©y nªn bëi sù lµm æn ®Þnh c¸c
b¸nh xe dÉn híng.

Víi  lµ hiÖu suÊt tÝnh ®Õn tæn hao ma s¸t t¹i cam quay vµ c¸c
khíp trong dÉn ®éng l¸i  = 0,5- 0,7 chän  = o,7

37
 EBOOKBKMT.COM

+ M«men c¶n M1


a
B

Bt

H×nh 2.5 - S¬ ®å ®Æt b¸nh xe dÉn híng

M«men c¶n quay vßng ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
( 2.17)

Trong ®ã:
Gbx - Träng lîng t¸c dông lªn mét b¸nh xe dÉn híng.

(N).
a -c¸nh tay ®ßn cña b¸nh xe dÉn híng víi xe thiÕt kÕ ®o ®îc a = 0,03 m.
(xem h×nh 2.5)
f -hÖ sè c¶n l¨n ta xÐt trong trêng hîp khi «t« ch¹y trªn ®êng nhùa vµ kh«
ta chän f = 0,015.

VËy: (Nm).
+ M«men c¶n M2 do sù trît bªn cña b¸nh xe trªn mÆt ®êng:

38
 EBOOKBKMT.COM

Trªn h×nh 2.6. Khi cã lùc ngang Y t¸c dông lªn b¸nh xe th× bÒ mÆt tiÕp xóc
gi÷a lèp vµ ®êng sÏ bÞ lÖch ®i ®èi víi trôc b¸nh xe. Nguyªn nh©n lÖch nµy
lµ do sù ®µn håi bªn cña lèp. §iÓm ®Æt cña lùc Y sÏ n»m c¸ch h×nh chiÕu

r
0

rbx
x

Y
H×nh 2.6- S¬ ®å lùc ngang t¸c dông lªn b¸nh xe khi xe quay vßng

cña trôc b¸nh xe mét ®o¹n x vÒ phÝa sau. ®o¹n x ®îc thõa nhËn b»ng nöa
kho¶ng c¸ch cña t©m diÖn tÝch tiÕp xóc ®Õn r×a ngoµi cña nã theo
c«ng thøc sau:

x=0 .5 √r 2 −r 2bx

Trong ®ã:
+ r - b¸n kÝnh tù do cña b¸nh xe.

Víi b¸nh xe cã cì lèp lµ: 165/60/R14

Víi B lµ chiÒu cao lèp : B = 0,6.165 =99 (mm)
Víi d lµ ®êng kÝnh vµnh b¸nh xe : d = 14 (ins) = 14.25,4 = 355,6 (mm)

 (mm)
+ rbx - b¸n kÝnh lµm viÖc cña b¸nh xe.
Ta thõa nhËn:
rbx = 0.96r = 0,96. = 265,7 (mm).
39
 EBOOKBKMT.COM

Nªn:

Ta cã m«men ma s¸t gi÷a b¸nh xe vµ ®êng lµ:

M 2=G bx . ϕ. x

Víi  lµ hÖ sè b¸m ngang. LÊy  = 0,85

VËy: M2 = 3700.0,85.0,14.276,8.10-3 =122 (Nm)
M3 m« men g©y bëi c¸c gãc ®Æt cña b¸nh xe vµ trô ®øng, viÖc tÝnh to¸n
m« men nµy t¬ng ®èi phøc t¹p nªn trong khi tÝnh to¸n cã thÓ thay thÕ M 3
b»ng mét hÖ sè khi ®ã m« men c¶n quay vßng t¹i 1 b¸nh xe dÉn híng ®îc
tÝnh nh sau :
M = (M1 + M2)
Víi = 1,07- 1,15 ta chän = 1,1 suy ra ta cã :
M = (1,665 +122).1,1 = 136 (Nm)
VËy m« men c¶n quay vßng lµ: Mc =2.136/0,7 = 388 (Nm)
+ X¸c ®Þnh lùc cùc ®¹i t¸c dông lªn vµnh tay l¸i:
Khi ®¸nh l¸i trong trêng hîp «t« ®øng yªn t¹i chç th× lùc ®Æt lªn vµnh
tay l¸i ®Ó th¾ng ®îc lùc c¶n quay vßng t¸c dông lªn b¸nh xe dÉn híng lµ lín
nhÊt. Lùc lín nhÊt ®Æt lªn vµnh tay l¸i ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:

(2.18)

Trong ®ã:
Mc - m«men c¶n quay vßng: Mc = 388(Nm).
R -b¸n kÝnh b¸nh l¸i: R = 0,18 (m).
ic -tû sè truyÒn c¬ cÊu l¸i : Chän ic = 20.

40
 EBOOKBKMT.COM

th -hiÖu suÊt thuËn cña c¬ cÊu l¸i, ®èi víi c¬ cÊu l¸i thanh r¨ng - trôc r¨ng
hiÖu suÊt thuËn. th = 0,65.
id - tû sè truyÒn cña truyÒn ®éng l¸i. id = 0,85- 1,1 ; chän id = 1

VËy

4. X¸c ®Þnh chiÒu dµi thanh r¨ng:

∘
Theo s¬ ®å dÉn ®éng l¸i, khi b¸nh xe dÉn híng quay ®i mét gãc β max =40
th× thanh r¨ng dÞch chuyÓn mét ®o¹n lµ X.
( 2.19)

Trong ®ã:

( 2.20)

Thay c¸c sè liÖu vµo c«ng thøc (2. 19) ta ®îc:

Do thanh r¨ng quay vÒ c¶ hai bªn nªn kho¶ng c¸ch cña thanh r¨ng sÏ ph¶i
tho¶ m·n lµ: L = 180 (mm)  2 X1 = 2.84,78 = 169,5 (mm).
VËy kho¶ng c¸ch ph¶i lµm viÖc cña thanh r¨ng ®o trªn chiÒu dµi cña
trôc nhá b»ng nöa lÇn chiÒu dµi ( L = 180 mm ). VËy thanh r¨ng ®ñ dµi
®Ó xe cã thÓ quay vµng dÔ dµng mµ kh«ng bÞ ch¹m.
5. TÝnh to¸n bé truyÒn c¬ cÊu l¸i:
5.1 X¸c ®Þnh b¸n kÝnh vßng l¨n cña b¸nh r¨ng:
§Ó x¸c ®Þnh ®îc b¸n kÝnh vßng l¨n cña b¸nh r¨ng ta cã thÓ thùc hiÖn
theo c¸c ph¬ng ph¸p sau:
41
 EBOOKBKMT.COM

+ Chän tríc ®êng kÝnh vßng l¨n cña b¸nh r¨ng tõ ®ã tÝnh ra vßng quay
cña b¸nh r¨ng cã phï hîp kh«ng. Cã nghÜa lµ øng víi sè vßng quay (n) nµo
®ã th× thanh r¨ng ph¶i dÞch chuyÓn ®îc mét ®o¹n X1 = 84,78 (mm).
+ Chän tríc sè vßng quay cña vµnh l¸i råi sau ®ã x¸c ®Þnh b¸n kÝnh
vßng l¨n cña b¸nh r¨ng. ®èi víi c¬ cÊu l¸i lo¹i b¸nh r¨ng - thanh r¨ng th× sè
vßng quay cña vµnh l¸i th× còng lµ sè vßng quay cña b¸nh r¨ng.
Dùa vµo xe tham kh¶o, chän sè vßng quay vÒ 1 phÝa cña vµnh l¸i øng
víi b¸nh xe quay lµ n = 1,5 vßng.

Ta cã c«ng thøc :
X1 = 2Rn ( 2.21)

Suy ra: R= = 9 mm.

5.2X¸c ®Þnh c¸c th«ng sè cña b¸nh r¨ng:
TÝnh sè r¨ng theo tµi liÖu chi tiÕt m¸y.

( 2.22)
Dc =
Trong ®ã:
Dc : §êng kÝnh vßng chia: Dc = 2R = 2.9 = 18 (mm ).
mn : M«dun ph¸p tuyÕn cña b¸nh r¨ng, chän theo tiªu chuÈn mn = 2.5.
 : Gãc nghiªng ngang cña b¸nh r¨ng, chän s¬ bé gãc nghiªng  = 120.
Tõ c«ng thøc (2.22) ta suy ra sè r¨ng cña b¸nh r¨ng :

Z= = = 6,13
Chän sè r¨ng Z = 6 r¨ng.
TÝnh chÝnh x¸c l¹i gãc nghiªng, ta cã :

Cos = = = 0,956

42
 EBOOKBKMT.COM

Suy ra  = arccos 0.956 = 180

M«dun ngang cña b¸nh r¨ng :
mn 2 .5
0
mt = cos β = cos18 = 2.62
Sè r¨ng tèi thiÓu:
Zmin = 17cos3 = 17.cos3180 = 14,62
Nh vËy Zmin = 15 >6 do vËy cã hiÖn tîng c¾t ch©n r¨ng nªn ph¶i dÞch
chØnh, ta chän kiÓu dÞch chØnh ®Òu  = 0.
X¸c ®Þnh hÖ sè dÞch chØnh br theo c«ng thøc :
17−Z 17−6
 = 17 = 17 = 0,647
Tõ ®ã ta tÝnh ®îc c¸c th«ng sè cña bé truyÒn b¸nh r¨ng :
+ §êng kÝnh vßng ®Ønh:
Dd = Dc+2mn(1+ ) = 18 +2.2,5(1+ 0,647) = 26,24mm,chän = 27 mm.
+ §êng kÝnh ®Ønh ch©n r¨ng:
Df =Dc- 2mn(1.25- )=18-2.2,5(1,25- 0,647) =15 mm.
+ Gãc ¨n khíp cña b¸nh r¨ng ®îc chän theo chi tiÕt m¸y  = 200.
+ §êng kÝnh c¬ së cña b¸nh r¨ng:
D0 = Dc. cos = 18.cos(200) = 16.91mm.
+ ChiÒu cao r¨ng :
h= (hf’ + hf” )m =(1 +1.25)2,5 = 5,625mm.
+ ChiÒu cao ®Ønh r¨ng:
h’ = (f’ + ) m = (1+ 0.647) 2,5 = 4,12 mm.
+ ChiÒu dµy cña r¨ng trªn vßng chia:
S = m/2 + 2 mtg
= 3,14.2,5/2 + 2.0,647.2,5.tg200 = 5,1 mm

43
 EBOOKBKMT.COM

5.3 X¸c ®Þnh kÝch thíc vµ th«ng sè cña thanh r¨ng:

§êng kÝnh cña thanh r¨ng ®îc c¾t t¹i mÆt c¾t nguy hiÓm nhÊt:

( 2.23)
d=
Trong ®ã:
[] : øng suÊt tiÕp xóc cho phÐp t¹i tiÕt diÖn nguy hiÓm nhÊt.
LÊy [] = 15.106 N/m2.
Mx : M« men xo¾n g©y lªn sù nguy hiÓm ë thanh r¨ng, chÝnh b»ng
m«men c¶n quay vßng tõ b¸nh xe:
Mx = Mc = 388 Nm
Thay c¸c th«ng sè vµo c«ng thøc (2.23) ta ®îc :

d= = = 0,0195 m
Chän d = 20 mm
ChiÒu dµi ®o¹n lµm viÖc cña thanh r¨ng :
L = 2X1 = 2.84.78 = 169,56 mm
MÆt kh¸c ta cã:
L
dc = suy ra Z = = t1
Trong ®ã :
t
t1 = cos β = = = 8,25
Suy ra:

Z= = 19,8
VËy ta chän Z = 20 r¨ng.
HÖ sè dÞch chØnh thanh r¨ng :

44
 EBOOKBKMT.COM

tr =  - br = 0 -0,647 = 0,647

+ §êng kÝnh vßng chia cña thanh r¨ng:
Dc = Dd - 2m(1,25 - )
= 24 - 2.2,5(1,25 -0,647) = 20,985 mm  21mm.
+ §êng kÝnh vßng ®Ønh cña thanh r¨ng:
Dd = D = 24 mm
+ ChiÒu cao cña thanh r¨ng
h = (f’ + f’’) mn = (1+ 1,25).2,5 = 5,625 mm
5.4 TÝnh bÒn c¬ cÊu l¸i trôc r¨ng - thanh r¨ng:
§èi víi lo¹i truyÒn ®éng truc r¨ng - thanh r¨ng ph¶i ®¶m b¶o cho c¸c
r¨ng cã ®é bÒn cao.
+X¸c ®Þnh lùc t¸c dông lªn bé truyÒn trôc r¨ng - thanh r¨ng.
Lùc vßng t¸c dông lªn b¸nh r¨ng:

(N).
Lùc híng t©m t¸c dông lªn trôc r¨ng theo c«ng thøc:

(N)
Lùc däc tac dông lªn trôc r¨ng:

+ KiÓm tra vËt liÖu.

Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc trôc r¨ng, thanh r¨ng chÞu øng suÊt uèn tiÕp
xóc vµ chÞu t¶i träng va ®Ëp tõ mÆt ®êng. V× vËy thêng g©y ra hiÖn t-
¬ng r¹n nøt ch©n r¨ng. Do ¶nh hëng lín tíi sù tin cËy vµ tuæi thä cña c¬ cÊu
l¸i. §Ó ®¶m b¶o ®îc nh÷ng yªu cÇu lam viÖc cña c¬ cÊu l¸i th× vËt liÖu
chÕ t¹o trôc r¨ng - thanh r¨ng ®îc dïng lµ thÐp XH ®îc t«i c¶i thiÖn.

45
 EBOOKBKMT.COM

[ σ ch ]=700 MPa .
Cã: [ σ b] =1000 MPa .
HB = 260  290.
+øng suÊt cho phÐp:
øng suÊt tiÕp xóc cho phÐp:
Giíi h¹n bÒn mái tiÕp xóc cña trôc r¨ng:

øng suÊt tiÕp xóc cho phÐp cña trôc r¨ng:

( 2.24)

Trong ®ã:
SH: Lµ hÖ sè an toµn ; lÊy SH = 1,1.
ZR: HÖ sè xÐt ¶nh hëng cña ®é nh¸m; ZR = 0,95.
ZV: HÖ sè xÐt ¶nh hëng cña vËn tèc vßng; ZV = 1,1.
KXH: HÖ sè xÐt ¶nh hëng cña kÝch thíc trôc r¨ng; KXH = 1.
KF: HÖ sè xÐt ¶nh hëng cña ®é ®é b«i tr¬n; KF = 1.
Thay c¸c th«ng sè vµo c«ng thøc (2.24) ta ®îc:

Giíi h¹n bÒn mái uèn cña trôc r¨ng:

( 2.27)
Chän KFL = 1; Víi bé truyÒn quay hai chiÒu ta chän KFC = 0.7


øng suÊt uèn cho phÐp:
( 2.28)
Trong ®ã:
YR = 1; KXF = 1.

46
 EBOOKBKMT.COM

SF: Lµ hÖ sè an toµn; lÊy SF = 1 ,7.

YS: Lµ hÖ sè xÐt tíi ¶nh hëng cña m« ®un víi m = 2,5;
ta chän YS = 1,03.


+KiÓm nghiÖm ®é bÒn uèn.
KiÓm nghiÖm r¨ng vÒ ®é bÒn tiÕp xóc:

( 2.25)

Trong ®ã:
ZM = 175 MPa (§èi víi trôc r¨ng b»ng thÐp).

( lµ hÖ sè trïng khíp ngang,  ®îc tÝnh theo

c«ng thøc sau ):

+.
Trong ®ã:
H = 1,1; b = d d = 0,6.24 = 14,4


Thay c¸c th«ng sè vµo c«ng thøc (2.29) ta ®îc:

47
 EBOOKBKMT.COM

σ H =486. 05 MPa< [ σ H ] =560. 5 MPa .

VËy: Do ®ã tho¶ m·n ®iªï kiÖn tiÕp
xóc.
+KiÓm nghiÖm r¨ng vÒ ®é bÒn uèn:
øng suÊt uèn ®îc tÝnh theo c«ng thøc:

( 2.26)

Víi: YF1, YF2 lµ hÖ sè d¹ng r¨ng.

Theo ®å thÞ trªn H×nh (10.21) tµi liÖu chi tiÕt m¸y víi hÖ sè d¹ng r¨ng
dÞch chØnh  = 0.647 vµ sè r¨ng t¬ng ®¬ng.

KF = 1,25 (Tra theo ®å thÞ 10 - 14 tµi liÖu chi tiÕt m¸y.)

KF: TÝnh theo c«ng thøc:

Víi

β 18∘
Y β =1− ∘ =1− ∘ =0. 714
140 140
Thay c¸c th«ng sè vµo c«ng thøc (2.28) ta ®îc:

48
 EBOOKBKMT.COM

VËy ®iÒu kiÖn ®îc tho¶ m·n  Bé truyÒn trôc r¨ng - thanh r¨ng ®¶m b¶o
®ñ bÒn trong qu¸ tr×nh lµm viÖc.
6. TÝnh bÒn dÉn ®éng l¸i
6.1 KiÓm tra bÒn trôc l¸i:
KÝch thíc trôc l¸i(xem h×nh 2.7).
- §êng kÝnh trong: Dtl = 25 (mm)
- §êng kÝnh ngoµi: dtl = 17 (mm) H×nh 2.7
Trôc l¸i ®îc lµm b»ng èng thÐp, vËt liÖu lµm trôc l¸i lµ thÐp 35, kh«ng
nhiÖt luyÖn, cã øng suÊt tiÕp xóc cho phÐp: [x] = 50  80 MPa.
øng suÊt xo¾n do lùc trªn vµnh l¸i sinh ra:
Mx Pl max . R v
x = W x = W x
trong ®ã: Wx – lµ m«men chèng xo¾n cña tiÕt diÖn tÝnh to¸n
4 4
D tl−d tl
Wx = 0,2. Dtl
Thay sè vµo c«ng thøc ta cã:
468 , 734 . 0,2
0,025 4 −0 , 0174
0,2 .
x = 0 , 025
x = 38,16 (MPa)
 x < [x]
KÕt luËn: vËy trôc l¸i ®¶m b¶o ®é bÒn.
6.2 KiÓm tra bÒn R«-tuyn:
KÝch thíc:
- Kho¶ng c¸ch tõ t©m cÇu ®Õn vÞ trÝ ngµm: eN = 23 (mm).
- §êng kÝnh t¹i vÞ trÝ ngµm tÝnh to¸n: dN = 18 (mm).

49
 EBOOKBKMT.COM

- §êng kÝnh cÇu r«tuyn: Dc = 28 (mm)

- §êng kÝnh bÒ mÆt tú víi ®Öm r«tuyn: k = 16 (mm)
VËt liÖu:trô cÇu ®îc chÕ t¹o b»ng thÐp xªm¨ngtÝt ho¸ 15HM, cã nhiÖt
luyÖn bÒ mÆt ®Ó t¨ng tÝnh chèng mßn, cã:

-øng suÊt chÌn dËp cho phÐp lµ: .

-øng suÊt uèn cho phÐp t¹i vÞ trÝ ngµm: .

-øng suÊt c¾t cho phÐp t¹i vÞ trÝ ngµm: .
Khíp cÇu ®îc kiÓm nghiÖm theo øng suÊt chÌn dËp t¹i vÞ trÝ lµm
viÖc vµ kiÓm tra ®é bÒn uèn vµ c¾t t¹i vÞ trÝ ngµm.

Lùc t¸c dông lªn khíp cÇu lín nhÊt chÝnh lµ lùc cùc ®¹i t¸c dông lªn ®ßn
kÐo ngang N = 7994,47 (N).

S¬ ®å lùc t¸c dông: xem h×nh 2.7.

H×nh 2.7
- KiÓm tra øng suÊt chÌn dËp t¹i bÒ mÆt lµm viÖc cña khíp cÇu:

50
 EBOOKBKMT.COM

N
σ cd=
Fc
Trong ®ã:
Fc - diÖn tÝch tiÕp xóc gi÷a mÆt cÇu vµ ®Öm r«tuyn.
Trong thøc tÕ lµm viÖc, diÖn tÝch lµm viÖc chiÕm 2/3 bÒ mÆt cña
khíp cÇu, nªn bÒ mÆt chÞu lùc tiÕp xóc chiÕm 1/2.2/3=1/3 bÒ mÆt khíp
cÇu.
1
F c= . πD 2
Ta cã: 3 c

Dc - ®êng kÝnh cÇu r«tuyn, Dc = 28mm

 , vËy chèt cÇu tho¶ m·n ®iÒu kiÖn

chÌn dËp t¹i bÒ mÆt lµm viÖc.
-KiÓm tra theo ®é bÒn uèn:
KiÓm tra ®é bÒn uèn cña chèt cÇu t¹i vÞ trÝ ngµm.
øng suÊt uèn t¹i vÞ trÝ ngµm:

trong ®ã : Wu – m«men chèng uèn cña tiÕt diÖn tÝnh to¸n, ta cã :
3
Wu = 0,1. d N
Thay sè vµo ta cã :

uc < [uc]  chèt cÇu ®¶m b¶o ®é bÒn uèn t¹i vÞ trÝ nguy hiÓm nhÊt.
- KiÓm tra theo ®é bÒn c¾t:
KiÓm tra r«tuyn t¹i vÞ trÝ ngµm.

51
 EBOOKBKMT.COM

N
τc=
øng suÊt c¾t t¹i vÞ trÝ ngµm: Fc

Trong ®ã:
2
π . Dc
F c=
4
Suy ra:

c < []  khíp cÇu tho¶ m·n ®iÒu kiÖn c¾t t¹i tiÕt diÖn nguy hiÓm
nhÊt.

KÕt luËn: Khíp cÇu ®ñ bÒn trong qu¸ tr×nh lµm viÖc.
7. TÝnh to¸n trî lùc
7.1 X©y dùng ®Æc tÝnh cêng ho¸ l¸i:
Theo gi¸o tr×nh ThÕt kÕ tÝnh to¸n «t« th× ®Æc tÝnh cña cêng ho¸
chØ râ sù ®Æc trng cña qu¸ tr×nh lµm viÖc cña bé cêng ho¸ hÖ thèng l¸i.
Nã biÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a lùc mµ ngêi l¸i ®Æt lªn vµnh tay l¸i Pl vµ
m«men c¶n quay vßng cña c¸c b¸nh dÉn híng Mc:

Qua ®©y ta thÊy khi kh«ng cã cêng ho¸ th× lùc ®Æt lªn vµnh tay l¸i
chØ phô thuéc vµo m«men c¶n quay vßng cña c¸c b¸nh xe dÉn híng (v× R,
ic, id, th lµ nh÷ng h»ng sè). Do ®ã ®êng ®Æc tÝnh lµ nh÷ng ®êng bËc
nhÊt ®i qua gèc to¹ ®é. Theo tÝnh to¸n ë phÇn tríc khi quay vßng «t« t¹i chç
m«men c¶n quay vßng lµ lín nhÊt, to¹ ®é x¸c ®Þnh ®iÓm nµy trªn ®êng

52
 EBOOKBKMT.COM

®Æc tÝnh lµ B [388; 176]. VËy ®êng ®Æc tÝnh ®îc x¸c ®Þnh P1 = f(Mc)
sÏ ®i qua gèc to¹ ®é vµ ®i qua ®iÓm B [388 ; 176].
Khi hÖ thèng l¸i ®îc l¾p cêng ho¸ ®êng ®Æc tÝnh cña cña nã còng
biÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a lùc t¸c dông lªn vµnh tay l¸i vµ m«men c¶n quay
vßng cña c¸c b¸nh xe dÉn híng Mc. §©y còng lµ mèi quan hÖ bËc nhÊt.
§Ó bé cêng ho¸ lµm viÖc th× lùc ®Æt lªn vµnh tay l¸i ph¶i lín h¬n 20 (N). ë
giai ®o¹n nµy ®Æc tÝnh biÓu thÞ sÏ trïng víi ®Æc tÝnh khi cha cã bé cêng
ho¸.
T¹i ®iÓm A [44 ; 20] th× bé cêng ho¸ b¾t ®Çu lµm viÖc.

§å thÞ c¸c ®êng ®Æc tÝnh khi cha cêng ho¸ Pl = f(Mc) vµ ®îc l¾p bé
cêng ho¸ Pc = f(Mc) ®îc thÓ hiÖn ë h×nh 2.8 díi ®©y.

Kh«ng cã cêng
ho¸

Cã cêng ho¸

H×nh 2.8 - §êng ®Æc tÝnh cêng ho¸

53
 EBOOKBKMT.COM

Khi lùc ®Æt lªn vµnh tay l¸i lín h¬n 20 (N) ®êng ®Æc tÝnh ®Æc trng
cho ho¹t ®éng cña cêng ho¸ ë giai ®o¹n nµy còng lµ ®êng bËc nhÊt nhng cã
®é dèc thÊp h¬n so víi ®êng ®Æc tÝnh khi cha cã cêng ho¸ (®é dèc nµy
cÇn thiÕt ph¶i cã ®Ó ®¶m b¶o cho ngêi l¸i cã c¶m gi¸c søc c¶n cña mÆt ®-
êng t¸c dông lªn vµnh tay l¸i). Khi m«men c¶n quay vßng lín h¬n M c = 388
(Nm) th× hÖ thèng l¸i lµm viÖc nh hÖ thèng l¸i c¬ khÝ ban ®Çu (cêng ho¸
®· lµm viÖc hÕt kh¶ n¨ng). Cô thÓ lµ ngêi l¸i muèn quay vßng «t« th× ph¶i
t¸c dông lªn vµnh tay l¸i mét lùc Pl > Pc.
Ta thÊy r»ng:
§Æc tÝnh khi cha cã cêng ho¸ lµ ®êng bËc nhÊt, ®o¹n OB.
§Æc tÝnh khi cã cêng ho¸ lµ ®êng bËc nhÊt g·y khóc vµ thÊp h¬n ®êng
®Æc tÝnh khi cha cã cêng ho¸.
§o¹n OA: Pl = Pc = f(Mc). Lùc do ngêi l¸i hoµn toµn ®¶m nhËn.
§o¹n AC: Pc = f(Mc). BiÓu thÞ lùc mµ ngêi l¸i c¶m nhËn vÒ chÊt lîng mÆt
®êng. §iÓm C [388; 60], chän Pc = 60 (N).
Tõ C trë ®i: Pc = f(Mc) song song víi ®êng Pl = f(Mc).
HiÖu sè c¸c to¹ ®é cña hai ®êng Pc vµ Pl chÝnh lµ lùc t¹o nªn bëi bé c-
êng ho¸. Lùc nµy ph¶i phô thuéc vµo ¸p suÊt m«i trêng lµm viÖc vµ ®êng
kÝnh cña xilanh.

NÕu chän Pc lín th× quay riªng c¸c b¸nh xe dÉn híng t¹i chç sÏ nÆng h¬n,
cßn nÕu chon Pc qu¸ nhá th× ngêi l¸i sÏ kh«ng ®ñ c¶m gi¸c vÒ chÊt lîng
mÆt ®êng.

7.2 TÝnh to¸n thanh xo¾n

Chän ®êng kÝnh thanh xo¾n D = 5 mm = 0,005 m.
ChiÒu dµi thanh xo¾n lµ L =130 mm = 0,130 m.

54
 EBOOKBKMT.COM

Ứng suất xoắn của thanh xoắn được xác định theo c«ng thức :
( 2.2
7)

RVL - b¸n kÝnh vµnh l¸i: 0,18 m

PVL - lùc t¸c dông lªn vµnh l¸i: tÝnh t¹i 2 thêi ®iÓm lµ lóc b¾t ®Çu cã trî lùc
PVL = 20N, vµ lóc trî lùc ho¹t ®éng cùc ®¹i PVL = 60N.

VËy øng suÊt xo¾n cña thanh xo¾n t¹i thêi ®iÓm b¾t ®Çu cã trî lùc lµ:

VËy øng suÊt xo¾n cña thanh xo¾n t¹i thêi ®iÓm trî lùc cùc ®¹i lµ:

Gãc xo¾n cña thanh xo¾n ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:

( 2.28)

G - m« ®un ®µn håi : 8.104MPa = 8.1010N/m2.

VËy tõ c«ng thøc 2.28 ta cã gãc xo¾n cña thanh xo¾n t¹i 2 thêi ®iÓm trªn
lµ:

55
 EBOOKBKMT.COM

7.3 TÝnh chän motor ®iÖn trî lùc

Ta cã m« men c¶n lín nhÊt cña b¸nh xe dÉn híng lµ 388 N.m
Ta cã m« men cña trôc l¸i ®îc tÝnh nh sau:

Víi: M = Mvl + Mtl

Trong ®ã: Mvl lµ m« men cña ngêi l¸i t¸c dông lªn vµnh l¸i
Mtl lµ m« men trî lùc
Suy ra Mtl = M - Mvl =29,85 -60.0,18 = 19,05 N.m
Víi bé truyÒn trôc vÝt - b¸nh vÝt cã tØ sè truyÒn u = 7

motor ®iÖn lµ: Mm=

Suy ra m« men cña

Chän motor ®iÖn cã sè vßng quay n = 900 v/p

Suy ra vËn tèc gãc ω =

VËy c«ng suÊt cña motor ®iÖn lµ: P = Mm ω = 2,72.94,2 =256 w

7.4 TÝnh to¸n ®iÒu khiÓn motor ®iÖn.
§Ó motor trî lùc thay ®æi theo tèc ®é cña « t« th× tat hay ®æi m« men
trî lùc b»ng c¸ch ®iÒu khiÓn dßng ®iÖn cÊp cho motor theo tèc ®é xe vµ
theo m« men t¸c ®éng trªn trôc l¸i:
Víi vËn tèc xe nhá nhÊt vmin = 0(km/h), th× dßng ®iÖn cùc ®¹i cÊp cho
motor lµ 65(A).
Víi vËn tèc xe lín nhÊt vmax = 160(km/h), th× dßng ®iÖn cùc ®¹i cÊp cho
motor lµ 17(A).
V× vËy ta tÝnh dßng ®iÖn cùc ®¹i cho motor ë c¸c vËn tèc kh¸c nhau theo
c«ng thøc sau:

56
 EBOOKBKMT.COM

Ta cã b¶ng sau:

VËn tèc 0 40 80 120 160

xe(km/h)

Dßng 65 53 41 29 17

®iÖn

max(A)
Ta cã lùc t¸c dông lªn vµnh l¸i nhá nhÊt khi b¾t ®Çu trî lùc lµ 20N, nh vËy
m« men t¸c dông trªn trôc l¸i lµ = 20.0,18 = 3,6(N.m).(b¸n kÝnh vµnh l¸i R vl
= 0,18m).
Ta cã lùc t¸c dông lªn vµnh l¸i lín nhÊt khi trî lùc ho¹t ®éng cùc ®¹i lµ 60N,
nh vËy m« men t¸c dông trªn trôc l¸i lµ = 60.0,18 = 10,8(N.m).
Ta cã ®å thÞ sau:

57
 EBOOKBKMT.COM

H×nh 2.9 - §Æc tÝnh ®iÒu khiÓn motor ®iÖn.

Trªn h×nh 2.9 ta thÊy: khi vËn tèc xe cµng lín th× ®é dèc cña ®å thÞ cµng
nhá cã nghÜa lµ dßng ®iÖn cÊp cho motor cµng nhá víi cïng m« men t¸c
dông trªn trôc l¸i, nh vËy m« men trî lùc cña motor thay ®æi theo tèc ®é
xe.tèc ®é xe cµng lín hÖ thèng l¸i trî lùc cang Ýt ®i.
7.5 TÝnh to¸n vµ kiÓm bÒn trôc vÝt - b¸nh vÝt
Sè liÖu thiÕt kÕ:
P = 0,256 (KW).
n1 = 900 (vßng/phót).
T1 = 2720 (N.mm).
T2 = 19050 (N.mm).
U1 = 7.
TÝnh to¸n
+TÝnh s¬ bé vËn tèc trît theo c«ng thøc :

58
 EBOOKBKMT.COM

Trong ®ã : n1 lµ vËn tèc trôc vÝt.

T2 m« men b¸nh vÝt.
Vsb vËn tèc trît s¬ bé.
§èi víi b¸nh vÝt lµm vËt liÖu composite ta tÝnh c¸c øng suÊt giíi h¹n nh sau:
Ta cã øng suÊt tiÕp xóc cho phÐp:
[H] = 150 - 180 MPa
Ta chän [H] = 160 MPa
Ta cã øng suÊt uèn cho phÐp tÝnh theo c«ng thøc :
[F] = 1500 - 300vt (kg/cm2)
Víi vt lµ vËn tèc trît : 0,84 m/s
VËy [F] = 1500 - 300.0,84 = 1248 kg/cm2 = 124,8MPa.
+ X¸c ®Þnh s¬ bé kho¶ng c¸ch trôc aw

Chän s¬ bé KH = 1,1; η=0,8

Víi U = 7, Z6 = 2 do ®ã Z2 = Z1.U = 6.7 = 42 r¨ng

TÝnh s¬ bé hÖ sè ®êng kÝnh trôc vÝt: q ¿ (0,25 ¿ 0,3).Z2

⇒ Chän q = 0,25.Z2 = 0,25.42 = 10.5

Kho¶ng c¸ch trôc s¬ bé, theo c«ng thøc :

Chän = 52 mm

Tong ®ã: lµ kho¶ng c¸ch trôc.

q lµ hÖ sè ®êng kÝnh trôc vÝt.
Z2 lµ sè r¨ng b¸nh vÝt.
59
 EBOOKBKMT.COM

T2 lµ m« men cña trôc b¸nh vÝt.

KH lµ hÖ sè t¶i träng chän KH = 1,1.

TÝnh m«®un : .

Chän modul tiªu chuÈn: m = 2 mm.

Khi ®ã kho¶ng c¸ch trôc tÝnh l¹i:

Chän kho¶ng c¸ch trôc lµ aw = 53 mm, nªn ®Ó ®¶m b¶o kho¶ng c¸ch trôc
th× ta ph¶i tiÕn hµnh dÞch chØnh.

HÖ sè dÞch chØnh ®îc tÝnh theo c«ng thøc:

x=

§Ó ch¸nh c¾t ch©n r¨ng vµ chän b¸nh vÝt trong thùc tÕ cÇn ®¶m b¶o ®iÒu
kiÖn

-0,7 ≤ x ≤ 0,7
VËy tho¶ m·n ®iÒu kiÖn dÞch chØnh.
KiÓm nghiÖm ®é bÒn tiÕp xóc vµ ®é bÒn uèn.
+ KiÓm nghiÖm ®é bÒn tiÕp xóc.
Theo c«ng thøc 7.19[I] ,øng suÊt tiÕp xóc:

Trong ®ã:
σ H=
170
Z2
.
√( aw )
Z 2 +q 3
. T ' . K Hβ . K HV .
2
1
q

lµ øng suÊt tiÕp xóc .

lµ sè r¨ng b¸nh vÝt.
q lµ hÖ sè ®êng kÝnh trôc vÝt.

lµ kho¶ng c¸ch trôc.

60
 EBOOKBKMT.COM

lµ m« men thùc tÕ trªn trôc b¸nh vÝt.

lµ hÖ sè ph©n bè kh«ng ®Òu t¶i träng trªn chiÒu réng vµnh r¨ng.
lµ hÖ sè t¶i träng ®éng.
π . d w 1 . n1
vt =
- VËn tèc trît thùc tÝnh theo c«ng thøc : 60000. cos γ w
Víi dw1 = (q + 2x).m = (10,5 + 2.0,25 ).2 = 22 (mm)
Gãc vÝt l¨n tÝnh theo c«ng thøc :

⇒ . (vËt liÖu chän lµ phï hîp).

tg γ
η=0 , 95.
HiÖu suÊt trôc vÝt - b¸nh vÝt tÝnh theo c«ng thøc : tg ( ϕ +γ )

Tra b¶ng 7.4[I] ,ta cã:

Khi vt = 0,84 (m/s) ⇒  = 2,580.(gãc ma s¸t)

Gãc chia γ=γ w 18,50.

HiÖu suÊt thùc tÕ cña bé truyÒn trôc vÝt lµ:

Do ®ã m«men thùc tÕ trªn trôc b¸nh vÝt lµ:

Ta cã hÖ sè ph©n bè kh«ng ®Òu t¶i träng trªn chiÒu réng vµnh r¨ng :

Nhng do t¶i träng thay ®æi nªn ta cã: .

Tra b¶ng 7.5[I] ,ta cã víi : Z1 = 6/, q = 10 hÖ sè biÕn d¹ng cña trôc vÝt
θ=86

- HÖ sè t¶i träng ®éng: Theo b¶ng 7.7[I], chän cÊp chÝnh x¸c 8

61
 EBOOKBKMT.COM

víi vËn tèc trît: vt =0,82 (m/s)

Theo c«ng thøc 7.19[I] ,øng suÊt tiÕp xóc:

σ H=
170
Z2
.
√( aw )
Z 2 +q 3
. T ' . K Hβ . K HV .
2
1
q

Nh vËy < , ®é bÒn tiÕp xóc ®¶m b¶o.

+ KiÓm nghiÖm ®é bÒn uèn:

§Ó ®¶m b¶o ®é bÒn uèn cña b¸nh r¨ng b¸nh vÝt, øng suÊt uèn sinh ra t¹i
ch©n r¨ng b¸nh vÝt kh«ng ®îc vît qu¸ mét gi¸ trÞ cho phÐp:

øng suÊt uèn trªn r¨ng b¸nh vÝt,theo c«ng thøc 7.26[I]:

F =

Trong®ã:mn lµ modul ph¸p cña b¸nh r¨ng vÝt:

mn = mcosφ = 2.cos2,58o = 1,99 . (φ lµ gãc ma s¸t).

VËy chän mn = 2.

lµ hÖ sè t¶i träng ph©n bè t¶i träng trªn chiÒu réng vµnh r¨ng.

lµ hÖ sè t¶i träng ®éng.

d2 = mz2 lµ ®êng kÝnh vßng chia b¸nh vÝt: d2 = 2.42 = 84 mm.

b2 chiÒu réng vµnh r¨ng b¸nh vÝt.

lµ hÖ sè d¹ng r¨ng.

Tra b¶ng 7.9[I], ta cã c¸c th«ng sè cña bé truyÒn trôc vÝt - b¸nh vÝt:

62
 EBOOKBKMT.COM

ChiÒu réng b¸nh vÝt Z1 = 6 ⇒ b2  0,67.da1

da1 lµ ®êng kÝnh vßng ®Ønh trôc vÝt:

da1 = m(q + 2) = 2(10,5 +2) = 25 (mm) ⇒ b2  0,67.25= 16,75 (mm)

⇒ chän b2 = 16 (mm) ⇒

( lµ gãc vÝt l¨n).

Tra b¶ng 7.8[I] ,ta cã :

Khi Z v = 45 ⇒ YF = 1,48

KF = KH = KH.KHv = 1,1.1,2 = 1,32.

øng suÊt uèn trªn r¨ng b¸nh vÝt,theo c«ng thøc 7.26[I]:

F = .

V× σ F=19 , 7 ( MPa ) < ,nªn ®é bÒn uèn tho¶ m·n.

+ C¸c th«ng sè h×nh häc bé truyÒn trôc vÝt - b¸nh vÝt

Kho¶ng c¸ch trôc: aw = 53 mm.

M« ®un: m=2

HÖ sè ®êng kÝnh: q = 10,5

Tû sè truyÒn: u =7

Sè ren trôc vÝt vµ sè r¨ng b¸nh vÝt: z1 = 6 ; z2 = 42

HÖ sè dÞch chØnh b¸nh vÝt: x = 0,5

Gãc vÝt: w = 18,50.

ChiÒu dµi phÇn c¾t ren cña trôc vÝt: víi x = 0,5

63
 EBOOKBKMT.COM

b1 ≥ (12,5 + 0,1z2)m = (12,5 + 0,1.42)2 = 33,4mm.

chän b1 = 36 mm.

ChiÒu réng b¸nh vÝt: b2 = 16 mm.

§êng kÝnh vßng chia: d1 = qm = 10,5.2 =21 mm.

d2 = mz2 = 2.42 = 84 mm.

§êng kÝnh vßng ®Ønh : da1 = m(q + 2) = 2(10,5 + 2) = 25 mm.

da2 = m(z2 + 2 + 2x) = 2(42 + 2 + 2.0,5) = 90 mm.

§ êng kÝnh vßng ®¸y: df1 = m(q - 2,4) = 2(10,5 - 2,4) = 16,2 mm.

df2 = m(z2 - 2,4 + 2x) =2(42 - 2,4 + 2.0,5) = 81,2 mm.

Gãc «m :  = arcsin[b2/(da1 - 0,5m)] =arcsin[16/(25 - 0,5.2)] = 41,80.

Ch¬ng 3:
quy tr×nh c«ng nghÖ gia c«ng chi tiÕt vá
64
 EBOOKBKMT.COM

1. KÕt cÊu vá:

2. Ph©n tÝch kÕt cÊu c«ng nghÖ trong kÕt cÊu:

Tõ nhiÖm vô vµ yªu cÇu cña vá trong vÊn ®Ò thiÕt kÕ quy tr×nh
c«ng nghÖ gia c«ng chi tiÕt ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn gia c«ng, c«ng nghÖ
trong níc. ThÞ trêng trong níc lµ thÞ trêng nhá viÖc s¶n xuÊt mang tÝnh
chÊt thö nghiÖm, c«ng nghÖ cßn l¹c hËu do vËy ta chän d¹ng s¶n xuÊt lµ
®¬n chiÕc.

65
 EBOOKBKMT.COM

Nh÷ng yªu cÇu kü thuËt ®èi víi vá nh: ®é nh½n bãng c¸c bÒ mÆt
ph¶i ®îc x¸c ®Þnh hîp lý ®Ó ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña chi tiÕt.
§Ó ®¶m b¶o ®é lµm viÖc bÒn l©u vËt liÖu chÕ t¹o vá cã ®é
cøng ta chän vËt liÖu chÕ t¹o lµ thÐp hîp kim nh«m AlCu5Mg1.
3. Chän ph«i:
§Ó gia c«ng vá ta dïng ph«i lµ nh«m hîp kim ®óc ¸p lùc. Tríc khi
®a vµo gia c«ng cÇn lµm vÖ sinh ph«i s¹ch sÏ vµ c¾t bá ba via.
4. LËp s¬ ®å c¸c nguyªn c«ng:
Nguyªn c«ng 1: TiÖn chuÈn tinh lç:

+ §Þnh vÞ: Chi tiÕt ®îc ®Þnh vÞ trong m©m cÆp.

+ KÑp chÆt b»ng m©m kÑp.

+ Chän m¸y: KiÓu m¸y T161.

+ Chän dao: Dao cã ký hiÖu T15k6.

66
 EBOOKBKMT.COM

+ ChÕ ®é c¾t:

ChiÒu s©u c¾t: t1 = 0.4 mm.

Lîng ch¹y dao: S1 = 0.25mm/v; S2 = 0,4mm/v.

Sè vßng quay cña m¸y: n1 = 720v/p; n2 = 720v/p.

Nguyªn c«ng 2:TiÖn mÆt ngoµi tiÖn h¹ bËc tiÖn tinh c¸c mÆt.

+ §Þnh vÞ: Chi tiÕt ®îc ®Þnh vÞ trong m©m cÆp.

+ KÑp chÆt b»ng m©m kÑp.
+ Chän m¸y: KiÓu m¸y T161
+ Chän dao: Dao cã ký hiÖu T15k6
+ ChÕ ®é c¾t:
+ TiÖn mÆt ngoµi: t = 0.6 mm; S = 0.4mm/v; n= 360 v/p.

67
 EBOOKBKMT.COM

+ TiÖn h¹ bËc: t = 4mm; S = 0.17mm/v; n= 360 v/p.

+TiÖn tinh : TiÖn mÆt ngoµi: t = 0.6 mm; S = 0.4mm/v; n= 360 v/p.
Nguyªn c«ng 3: Khoan lç vµ ta r« ren:

+ §Þnh vÞ: Chi tiÕt ®îc ®Þnh vÞ trong m©m cÆp vµ mét ®Çu
chèng t©m.

+ KÑp chÆt b»ng m©m kÑp vµ ®Çu ®Þnh t©m.

+ Chän m¸y: KiÓu m¸y T161

+ Chän dao: Dao cã ký hiÖu P9

+ ChÕ ®é c¾t: t = 0.6mm; S= 0.4mm/v; n = 720 v/p

Nguyªn c«ng 4: KiÓm tra:

68
 EBOOKBKMT.COM

+§é bãng bÒ mÆt gia c«ng ®¹t 2,5 Rz

+ §é song song kh«ng vît qu¸ 0,01 mm.

KÕt luËn

69
 EBOOKBKMT.COM

Qua thêi gian lµm ®å ¸n tèt nghiÖp víi sù cè g¾ng cña b¶n th©n vµ ®Æc
biÖt lµ sù híng dÉn tËn t×nh cña thÇy gi¸o Ph¹m H÷u Nam cïng toµn thÓ
c¸c thÇy c« gi¸o trong Bé m«n em ®· hoµn thµnh nhiÖm vô ®îc giao. Còng
nh tinh thÇn chung nh»m lµm quen víi viÖc tÝnh to¸n vµ thiÕt kÕ em ®·
hoµn thµnh ®å ¸n: thiÕt kÕ hÖ thèng l¸i trî lùc ®iÖn xe kia-morning. Trong
®å ¸n nµy em ®· lµm ®îc nh÷ng viÖc sau:
- Nªu lªn sù lµm viÖc cña hÖ thèng l¸i, sù lµm viÖc æn ®Þnh cña hÖ thèng
l¸i, kiÓm nghiÖm l¹i hÖ thèng l¸i cña xe c¬ së lµ xe KIA-MORNING.
- TÝnh to¸n hÖ thèng l¸i nãi chung còng nh hÖ thèng dÉn ®éng vµ cêng ho¸
l¸i nãi riªng.
- PhÇn b¶n vÏ em cã c¸c b¶n vÏ:
+ B¶n vÏ Chän ph¬ng ¸n thiÕt kÕ.
+ B¶n vÏ C¬ cÊu l¸i.
+ B¶n vÏ Côm hÖ thèng trî lùc ®iÖn.
+ B¶n vÏ C¶m biÕn m« men.
+ S¬ ®å tÝn hiÖu vµo ra.
+ B¶n vÏ Mét sè chi tiÕt ®iÓn h×nh.
+ B¶n vÏ Quy tr×nh c«ng nghÖ gia c«ng chi tiÕt.
V× ®iÒu kiÖn thêi gian cã h¹n vµ tr×nh ®é kinh nghiÖm cßn h¹n chÕ mµ
khèi lîng c«ng viÖc rÊt lín nªn chÊt lîng ®å ¸n vÉn cßn nhiÒu khiÕm
khuyÕt trong phÇn tÝnh to¸n vµ kÕt cÊu cã thÓ cha hîp lý. RÊt mong sù
®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« trong bé m«n ®Ó ®å ¸n cña em ®îc hoµn
chØnh h¬n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Hµ Néi, ngµy 8 th¸ng 6 n¨m 2010
TrÇn V¨n QuyÕt
Tµi liÖu tham kh¶o

70
 EBOOKBKMT.COM

1. Lý thuyÕt «t« m¸y kÐo - N¨m 1993

NguyÔn H÷u CÈn, D Quèc ThÞnh, Ph¹m Minh Th¸i, NguyÔn V¨n Tµi, Lª
ThÞ Vµng.
2. ThiÕt kÕ tÝnh to¸n «t« - m¸y kÐo - N¨m 1971
Tr¬ng Minh ChÊp, D¬ng §×nh KhuyÕn, NguyÔn Kh¾c Trai.
3. Chi tiÕt m¸y TËp I, tËp II - N¨m 1997
NguyÔn Träng HiÖp.
4. CÊu t¹o gÇm xe con, Nhµ xuÊt b¶n giao th«ng vËn t¶i - N¨m 1996
NguyÔn Kh¾c Trai.
5. ThiÕt kÕ ®å ¸n c«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y
TrÇn V¨n §Þch.
6. ThiÕt kÕ hÖ thèng l¸i cña «t« - m¸y kÐo b¸nh xe, Trêng §¹i Häc B¸ch
Khoa Hµ Néi - N¨m 1991
Ph¹m Minh Th¸i.
7. Mét sè tµi liÖu híng dÉn kü thuËt cña c¸c h·ng: Toyota, Kia…
8. TËp bµi gi¶ng thiÕt kÕ vµ tÝnh to¸n «t«
NguyÔn Träng Hoan

71