Geçici Olayların İncelenmesi

İçindekiler
Geçici Olayların İncelenmesi ....................................................................................................... 3
1. Hazırlık Çalışması: ............................................................................................................ 3
1.1. Geçici olay ve Sürekli olay nedir? Kısaca açıklayınız. ............................................ 3
1.2. Kondansatör ve Endüktans elemanlarına ait akım gerilim bağıntılarını
belirleyiniz. ............................................................................................................................. 3
1.3. Bir kondansatörün bir direnç üzerinden dolarken ve boşalırken uçlarındaki
gerilimin zamana bağlı değişimine ait denklemleri grafikleriyle birlikte belirleyiniz. ... 3
1.4. İkinci dereceden sabit katsayılı homojen diferansiyel denklemlerin çözüm
aşamalarını anlatınız. ............................................................................................................ 4
1.5. E gerilimiyle dolu olan bir kondansatörün birbirine seri bağlı R ve L üzerinden
boşalırken uçlarındaki gerilimin zamanla değişimini inceleyiniz. .................................... 4
1.6. Breadbord (Devre tahtası) özelliklerini inceleyiniz ve bir breadboard üzerinde
elektrik devresinin nasıl kurulacağı hakkında bilgi edininiz. ........................................... 4
2. Deneyler .............................................................................................................................. 5
2.1. Devrede Endüktans(L) Bulunurken: ........................................................................ 5
2.2. Devrede Endüktans(L) Bulunmazken: ..................................................................... 9

ii
 Geçici Olayların İncelenmesi

Geçici Olayların İncelenmesi

1. Hazırlık Çalışması:
1.1. Geçici olay ve Sürekli olay nedir? Kısaca açıklayınız.

Geçici olay: Bir sisteme giriş uygulandığında, sistemin başlangıç durumdan son duruma
ulaşıncaya kadar zamana bağlı olarak gösterdiği değişkenliğe denir.

Sürekli olay: Zaman sonsuza giderken davranışların değişmediği olaylardır.

1.2. Kondansatör ve Endüktans elemanlarına ait akım gerilim

bağıntılarını belirleyiniz.

𝑑𝑉𝑐(𝑡) 1
Kondansatör: Ic(t) = C , Vc(t) = ∫ 𝐼(𝑡)𝑑𝑡 +Vc(t0)
𝑑𝑡 𝐶
1 𝑑𝐼(𝑡)
Endüktans: IL(t) = ∫ 𝑉(𝑡)𝑑𝑡 + IL(t0) VL(t) = L
𝐿 𝑑𝑡
1.3. Bir kondansatörün bir direnç üzerinden dolarken ve boşalırken
uçlarındaki gerilimin zamana bağlı değişimine ait denklemleri
grafikleriyle birlikte belirleyiniz.
Anahtar 1 konumundayken;

E = VR(t) + VC(t) = R.IR(t) + VC(t)

Ic(t) = IR(t);
𝑑𝑉𝑐(𝑡)
E = R.C. + Vc(t)
𝑑𝑡
Diferansiyel denklem ile çözümlenirse;
𝑡 𝑡
Vc(t) = E(1-𝑒 −𝑅𝐶 ) = E(1-𝑒 −𝜏 )
Genel bağıntı olarak;
𝑡 𝑡
𝑑𝑉𝑐(𝑡) 𝑑 𝑡
−𝜏 𝐶.𝐸 − 𝐸 −
Ic(t) = C = C. (𝐸(1 − 𝑒 )) = 𝑒 𝜏 = 𝑒 𝑅𝐶
𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝜏 𝑅
Anahtar 2 (boşaltımdayken) konumundayken;
𝑡 𝑡
− −
Vc(t) = E.𝑒 𝑅𝐶 = E.𝑒 𝜏

3
 Geçici Olayların İncelenmesi

1.4. İkinci dereceden sabit katsayılı homojen diferansiyel denklemlerin

çözüm aşamalarını anlatınız.

𝑿𝟏 𝑪𝟏𝟏𝒆𝝀𝟏𝒕 + 𝑪𝟏𝟐𝒆𝝀𝟐𝒕 +. . . . . . +𝑪𝟏𝒏𝒆𝝀𝒏𝒕

𝑿𝟐
. 𝑪𝟐𝟏𝒆𝝀𝟏𝒕 + 𝑪𝟐𝟐𝒆𝝀𝟐𝒕
. +. . . . . . +𝑪𝟐𝒏𝒆
𝝀𝒏𝒕
[ ] =
. .
𝑿𝒏 [𝑪𝒏𝟏𝒆 𝝀𝟏𝒕
+ 𝑪𝒏𝟐𝒆 𝝀𝟐𝒕
+. . . . . . +𝑪𝒎𝟑𝒆𝝀𝒎𝒕 ]

1. |𝜆𝐼 − 𝐴| = 0 𝜆1, 𝜆2, . . . . . , 𝜆𝑛 özdeğerler bulunur.

2. Ö𝑧𝑑𝑒ğ𝑒𝑟𝑙𝑒𝑟𝑒 𝑢𝑦𝑔𝑢𝑛 ℎ𝑜𝑚𝑜𝑗𝑒𝑛 çö𝑧ü𝑚 𝑡𝑎𝑛𝚤𝑚𝑙𝑎𝑛𝚤𝑟.
𝑋ℎ̇ = 𝐴𝑋ℎ𝑜𝑚𝑜𝑗𝑒𝑛
3. Kaynaklara bakılarak özel çözüm oluşturulur.
𝑋̇ö𝑧𝑒𝑙 = 𝐴𝑋ö𝑧𝑒𝑙 + 𝐵𝑈(𝑡)
4. Xgenel = Xhom + Xözel(t0)
5. Xtam = Xh +Xözel
1.5. E gerilimiyle dolu olan bir kondansatörün birbirine seri bağlı R ve L
üzerinden boşalırken uçlarındaki gerilimin zamanla değişimini
inceleyiniz.

E = Vc(t) ;

𝑑𝐼(𝑡)
E = VR(t) + VL(t) = R.I(t) + L
𝑑𝑡

1.6. Breadbord (Devre tahtası) özelliklerini inceleyiniz ve bir breadboard

üzerinde elektrik devresinin nasıl kurulacağı hakkında bilgi edininiz.

Breadboard üzerinde iletken yollar bulunur. Kenarlarda iki kanalda (+ ,-) olarak işaretlenmiş
olur ve burada akım kenar boyunca ilerleyen iletim yoluyla ilerler. Breadboard’un içerisinde
iletim hatları kenara diktir. Orta kısımlara konan elektronik devreler kısa devre olmaması için
kenara paralel kurulur.

4
 Geçici Olayların İncelenmesi

2. Deneyler
2.1. Devrede Endüktans(L) Bulunurken:
Geçici olayların incelenmesi için kurulan devrede anahtar ile belirli aralıkla devreyi güç
kaynağından kesip bağlamaktadır. Kurulan devreye direnç değerleri sırasıyla değiştirilerek
sinyalin çıkışında değişiklilkler gözlemlenmiştir.

Geçici olayların incelendiği devre

Geçici olayların incelenmesinde kurulan devrede kaçak akımın oluşmayacağı minimum, bir
anlamda da direncin bir değerden itibaren kapasite üzerindeki gücün etkisinde olduğu değere
kritik direnç değeri denir. Şu formül ile bulunur;

𝐿
𝑅 = 2√
𝐶

Bizim devremiz için kritik direnç değeri bulunması için değerler şöyle alınır ve hesaplama
yapılır:

L = 90 mH , C = 10µF

90
𝑅 = 2√10×10−3 ≅ 190 Ω

5
 Geçici Olayların İncelenmesi

R = 0Ω;

Grafik 1.
Devrede direnç bulunmadığı anda kapasite üzerinden boşalan gerilim bir yerde
harcanamadığı ve anahtar 2 konuma geldiğinde dalgalanma ekranda görülmüştür.

R = 50Ω ;

Grafik 2.
Direnç 50 Ω seçildiğinde anahtar 2 konumuna geldiğinde direç üzerinde bir gerilim
harcanmaktadır. Harcanırken 2 konumuna geldiğinde eksi yönde bir kaçak oluşmaktadır.

6
 Geçici Olayların İncelenmesi

R = 100Ω;

Grafik 3.

Direnç 100Ω olarak ayarlandığında giriş sinyaline daha yakın bir işaret elde edilmesine
ragmen hala bir miktar kaçak vardır.

R = 150Ω;

Grafik 4.

Direnç değerinin arttırılması ile kritik direncine yaklaşılmaktadır. Görüldüğü gibi kaçak
akımın oluşturduğu anahtar kapama anındaki eksi yönde dalgalanma azalmaktadır. Bu kritik
190Ω değerinde kalmaması beklenmektedir.

7
 Geçici Olayların İncelenmesi

R = 190Ω;

Grafik 5.

Daha öncesinden beklendiği şekilde kaçak akım oluşmadı ve kare dalga üretimi
gözlenmiştir. Bu değerden itibaren kaçak akım dalgalanması beklenmemektedir. Bundan sonra
göreceğim grafik kare dalgadan çıkarak direnç değerlerine göre gücün harcanması
incelenecektir.

R = 300Ω;

Grafik 6.

Kritik direnç değeri geçildikten sonra anahtar açıldığında (2 konumuna gelince) kapasite
elemanı üzerinde biriken gücün boşaltımı başlar. Bu boşaltım esnasında direnç değerine bağlı
olarak ekranda oluşan dalganma değişir. 300Ω direnç değerinde kapasite üzerindeki gücün
harcanması zamana yayılmaya başlar. Kritik direnç değerinde anında harcanan güç bu değerden

8
 Geçici Olayların İncelenmesi

itibaren belirli bir zamanda boşalmaya başlar. Grafik 6’da da görüldüğü gibi bu süre yaklaşık 0.2
saniye sürmektedir.

R = 1500Ω;

Grafik 7.

Kritik dienç değerinden sonra zamana yayılan güç harcanımı burada seçilen direnç
değerinde gözüküyor ki tam harcanamadan (kapasite elemanı içerisinde bir miktar kaldığı)
anahtar 1 konumuna dönüyor ve devre değiştirilerek kapasite elemanı tekrardan dolmaya
başlıyor. Buradan da anlaşılıyor ki 1500Ω değerine sahip bir direnç bağlandığında kapasitenin
tam boşalabilmesi için 0.08 saniye yetmemektedir.

2.2. Devrede Endüktans(L) Bulunmazken:

Devreden endüktans çıkarılmıştır ve
bu şekilde direnç değerleri değiştirilerek
devrede oluşan dalgalanma osiloskop
ekranında gözlemlenmiştir. Kurulan
devre şöyledir;

Deney devresi

9
 Geçici Olayların İncelenmesi

R = 0Ω;

Grafik 8.

Kurulan deney düzeneğinde endüktans olmaması ve direnç değeri 0 seçildiğinde(direnç

olmaması demektir) devrede herhangi bir güç harcayacak eleman olmamasından osiloskop
ekranında herhangi bir değişim gözlenememiştir.

R = 300Ω;

Grafik 9.

Direnç değeri 300Ω olarak belirlendiğinde anahtar 2 konumuna geldiğinde direnç

üzerinde güç harcanarak şekildeki grafik ortaya çıkmıştır. Burada kaçak akım (titreşim)
oluşmamaktadır. 0.01 saniye içerisinde harcanır güç ve düzleşir.

10
 Geçici Olayların İncelenmesi

R = 500Ω;

Grafik 10.

Seçilen direnç değerinde güç harcanması daha uzun bir süreye yayılır. Yaklaşık 0.02
saniyede harcanır güç ve sonra eğri düzleşir.

R = ∞ Ω;

Grafik 11.

Sonsuz direnç değeri seçilmesi devreyi açık devre yapmak anlamına gelmektedir. Burada
gerilim değeri 12V da sabit kalır. Çünkü devre kendisini tamamlayamamıştır.

11