Badania dziejów

gospodarczych z
wykorzystaniem wybranych
teorii kultury
 Etyka protestancka, a duch
kapitalizmu
● Zbiór esejów napisanych przez Maxa Webera,
w latach 1904 – 1905
● Wstęp do dalszych rozważań Webera na temat
powiązań między różnymi religiami, a
ekonomią.
● Książka argumentuje, że protestanckie ideały
wpłynęły na rozwój kapitalizmu
 Czas to pieniądz!
● Ciężka praca, przynosi chwałę w oczach Boga
● Moralny nakaz dążenia do bogactwa
● Oszczędność i ascetyczny tryb życia
● Lenistwo i bezczynność to grzech
● Zawód i praca postrzegane jako powołanie
● Predestynacja jako motor napędowy
● Pracowitość
● Rzetelność
● Uczciwość
 Benjamin Franklin
Cytowany przez Maxa Webera napisał:
● Pamiętaj, że czas to pieniądz; ten, kto mógłby przez dzień
zarobić dziesięć szylingów, lecz pól dnia sobie spaceruje
lub leży w swoim pokoju, nie może tego sam obliczyć,
choćby na swoje przyjemności wydał tylko sześć pensów,
gdyż prócz tego wydal jeszcze, czy raczej zmarnował, pięć
szylingów.
● Pamiętaj, że pieniądz ma naturę polegającą na
rozmnażaniu się i tworzeniu nowego. Pieniądz robi
pieniądz, każdy nowy rodzi następny i tak dalej. Pięć
szylingów daje sześć, w dalszym obrocie siedem, aż
dojdzie do stu funtów. Im więcej jest pieniądza, tym więcej
zysku w obrocie, a zysk ten rośnie coraz szybciej.
 Krytycy
● Henryk Grossman
● Davide Cantoni
● H. M. Robertson
● Andrei Witaliewicz Korotajew i Daria
Khaltourina
 Zwolennicy
● Gerhard Lenski
● Peter L. Berger
● David Martin
 Ameryka przed wojną secesyjną
● W większości protestanckie społeczeństwo pochodzące
etnicznie z Wielkiej Brytanii
● Zanikanie wykwalifikowanych rzemieślników na rzecz
wyspecjalizowanych pracowników fabryk i zakładów
● Mechanizacja i automatyzacja produkcji
● Nadmiar zasobów naturalnych i ziemi przy niedostatku zasobów
ludzkich
● Błyskawiczny rozwój sieci transportowej, kolei, sieci kanałów
oraz poprawa przesyłu informacji przy pomocy telegrafu
● Niski współczynnik analfabetyzmu wśród amerykańskiego
społeczeństwa
● Przypływ katolickich imigrantów z Niemiec i Irlandii
 „Jankeska pomysłowość”
● 143 patenty od 1790 do 1860 roku
● 93% pochodziło z „wolnych” stanów
● Ponad połowa z Nowej Anglii
 Szkolnictwo
● Ponad 95% dorosłych w Nowej Anglii potrafiło
czytać i pisać
● Ponad 75% dzieci uczęszczało do szkoły
● Na południu odsetek czytających i piszących
dorosłych wynosił 80% białej populacji
● Tylko 1/3 białych dzieci uczęszczała do szkoły
 Cele Szkolnictwa
Najważniejszym celem szkolnictwa było
zaszczepienie tradycyjnych protestanckich
wartości:
● Systematyczności
● Punktualności
● Stałości
● Pracowitości
 Kłopoty w raju
● Los rdzennych Amerykanów
● Rzemieślnicy przeciw industrializacji
● Kapitalizm wrogiem republikanizmu
● Bankierzy, prawnicy, kupcy to „pasożyty”,
krwiopijcy” i „pijawki”
 Amerykański sen
● Od chaty z bali do Białego Domu – Abraham
Lincoln
● 1/3 amerykanów zwiększała swój status
społeczny podczas swojego życia
● Praca wolnych ludzi buduje Amerykę
Ameryka potwierdzeniem tezy
Webera?
 Wartości azjatyckie
● Wartościami azjatyckimi zajmował się Max
Weber w swoich kolejnych esejach dotyczących
wpływu religii i filozofii Chin i Indii na rozwój
gospodarczy
● Lucian W. Pye stwierdza, że te same wartości
mogą w rożnych okolicznościach sprzyjać jak i
hamować rozwój ekonomiczny.
 Natura Chińczyków według Maxa
Webera
● Uporządkowani
● Cierpliwi
● Niewrażliwi na monotonię
● Uprzejmi
● Zdolność do wykonywania mozolnych prac
Wartości konfucjańskie i toistyczne
● Wu – Wei czyli działanie bez wysiłku
● Pogarda ciężkiej pracy
● Szczęście
● Trzeźwe i otwarte podejście do życia
● Samodoskonalenie i potrzeba osiągnięć
● Konformizm
● Status ważniejszy od majątku
● Więzi społeczne oparte na wspólnej tożsamości
● Odroczenie gratyfikacji
● Oszczędność i skromność
Dwa oblicza wartości azjatyckich
Trzeba zgodzić się z Lucianem W. Pye’em, że
wartości kulturowe Azjatów, są obusiecznym
mieczem w przypadku adoptowania przez nich
systemu kapitalistycznego. Z jednej strony
zapewniają szybki wzrost jednak podejście
przedkładające status nad zysk ostatecznie
przynosi porażkę.
 Pierwsze zamożne społeczeństwo
● Teza Marshalla Sahlinsa
● Pierwszym zamożnym społeczeństwem były społeczności zbieracko
– łowieckie
● Dzięki niskim potrzebom i bardzo dużej możliwości zaspokajania
potrzeb w najbliższym środowisku wytworzyła się zamożność
● Krótki dzień pracy, poświęcony zdobywaniu pożywienia – od 15 do 20
godzin w tygodniu
● Sahlins, nie wziął jednak pod uwagę czasu poświęconego na samo
przyrządzanie posiłków
● Kiedy ten czas zostanie zliczony mężczyźni poświęcali na pracę
około 44 godzin, a kobiety około 40. Wciąż jest to mniej niż czas
poświęcony na pracę i obowiązki domowe w społeczeństwie
zachodu.
 Krytyka tezy
● Obraca się wokół definicji słów „zamożność”,
„czas wolny” oraz „praca”
● Kolejnym problemem jest wartość odżywcza
diety społeczności zbieracko – łowieckich
● Duża śmiertelność niemowląt, częste choroby i
wojny plemienne
● Kolejnym problemem był podział zdobytych
dóbr, który sprawiał, że brakowało bodźców do
zwiększenia wysiłku
 Krąg Kula
● Opisany przez Bronisława Malinowskiego podczas jego wyprawy
badawczej na wyspach Trobriand
● Polega na wymianie darów, które mają jedynie znaczenie
symboliczne i obrzędowe
● Wymieniane przedmioty to Vaygu, dzielą się na
– Soulava – naszyjniki wykonane z czerwonej muszli spondylusa
– Mwali – naramienniki z dużych stożkowatych muszli, wykonywane
przez odcięcie końców i polerowanie tak powstałego pierścienia
 Zasady Kula
● Wyspy biorące udział w Kula tworzą pierścień. Soulava, są przekazywane zgodnie z
ruchem wskazówek zegara, a Mwali w sposób przeciwny
● Wymiana Kula odbywa się między wodzami oraz wybranymi mężczyznami. Niektóre
wysyp ograniczone są tylko do wodzów
● Jeśli osoba otrzymała Vaygu, to musi zrewanżować się vaygu o tej samej lub wyższej
wartości
● W razie braku takowego, można przekazać dar tymczasowy basi, jednak
zobowiązujemy się wtedy do wyrównania należności w najbliższej przyszłości
● Vaygu nie może być przetrzymywane, musi być jak najszybciej przekazane kolnej
osobie
● Raz w Kula, na zawsze w Kula kula jest więzią na całe życie. Dotyczy to zarówno
przedmiotów jak i osób
● Każdy przedmiot w Kula jest czyimś kitoum czyli własnością. Tylko ta osoba może go
sprzedać lub zniszczyć, pozostałe obdarowane nim na drodze Kula osoby są tylko
jego opiekunami
 Aspekt społeczny
● Wymiana kula daje powód do podtrzymania
więzi społecznej i wymiany handlowej z
odległymi członkami społeczności wysp
Trobrianda
● Pomagają w kształtowaniu kultury przez
przenoszenie opowieści z wypraw
● Dobre stosunki w Kula ułatwiają wymianę
barterową gimwali
 Dar czy towar?
● Wymiana Kula charakteryzuje się tym, że
żadne dar nie jest zupełnie altruistyczny. Dawca
zawsze oczekuje zwrotnego daru o podobnej
lub wyższej wartości
● Nie ma w niej czegoś takiego jak darmowy
podarunek
 Podsumowanie

Kultura i gospodarka mają wpływ na siebie

nawzajem i nie można badać żadnej z tych
dziedzin w zupełnym oderwaniu od drugiej.
 Bibliografia

● J. M. McPherson, Battle cry for freedom, Oxford 1988

● B. Malinowski, Argonauts of the Western Pacific, Wolne lektury,
07.06.2019. https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/argonauts-of-the-
western-pacific/
● L. W. Pye, „Wartości azjatyckie”: Od efektu dynama do domina?, [w:]
Kultura ma znaczenie, Poznań 2003
● M. Sahlins, Stone Age Economics, Chicago 1972.
● M. Weber, Etyka protestancka, a duch kapitalizmu, Warszawa 2010.
 This work is licensed under a Creative Commons
Attribution-ShareAlike 3.0 Unported License.
It makes use of the works of Mateus Machado Luna.