Toùm taét baøi giaûng Vaät lyù A1 1

CHÖÔNG 9: CAÛM ÖÙNG ÑIEÄN TÖØ

9.1 Thí nghieäm faraday:

N

B + −

om
9.1.1 Thí nghieäm Faraday chöùng toû:
- Ñöa thanh nam chaâm vaøo trong oáng daây thì kim ñieän keá bò leäch, chöùng toû coù doøng ñieän

.c
caõm öùng xuaát hieän trong cuoän daây.
- Neáu ruùt thanh nam chaâm ra thì kim ñieän keá bò leäch theo chieàu ngöôïc laïi, chöùng toû doøng
ñieän caûm öùng coù chieàu ngöôïc laïi.
ng
- Di chuyeån thanh nam chaâm caøng nhanh thì kim ñieän keá leäch nhieàu, chöùng toû Icöù lôùn
co
- Thanh nam chaâm ñöùng yeân kim ñieän keá chæ 0, chöùng toû Icöù = 0
9.1.2 Qua thí nghieäm treân ta keát luaän:
an

a. Söï bieán ñoåi töø thoâng qua maïch kín laø nguyeân nhaân phaùt sinh ra doøng ñieän caûm öùng
chaïy trong maïch.
th

b. Doøng ñieän caûm öùng chæ toàn taïi trong thôøi gian töø thoâng göûi qua maïch bieán ñoåi.
c. Cöôøng ñoä doøng ñieän caûm öùng tyû leä vôùi toác ñoä bieán ñoåi cuûa töø thoâng.
g

d. Chieàu cuûa doøng ñieän caûm öùng chæ phuï thuoäc vaøo töø thoâng göûi qua maïch taêng hay giaûm.
on
du

9.2 Ñònh luaät lenz (Xaùc ñònh chieàu cuûa doøng ñieän caûm öùng)
Doøng ñieän caûm öùng phaûi coù chieàu sao cho töø tröôøng cuûa noù sinh ra coù taùc duïng choáng
u

laïi nguyeân nhaân phaùt sinh ra noù.

r r
cu

φ ↑→ Bcu ↑↓ B
r r
φ ↓→ Bcu ↑↑ B
9.3 Ñònh luaät cô baûn caûm öùng ñieän töø (Xaùc ñònh suaát ñieän ñoäng caûm öùng)
Suaát ñieän ñoäng caûm öùng luoân luoân baèng veà trò soá nhöng traùi daáu vôùi toác ñoä bieán ñoåi cuûa
töø thoâng göûi qua maët.
dφ r r r r
ξ cu = − vôùi dφ = B.dS = B.dS . cos( B, dS )
dt

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – Th.S TRAÀN ANH TUÙ     1

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Toùm taét baøi giaûng Vaät lyù A1 2

9.4 Baøi taäp cô baûn caûm öùng ñieän töø:

• Daïng 1:
r r r r
- Tính dφ = B.dS = B.dS . cos( B, dS )
dφ dφ
- Laäp tyû soá: ⇒ ξ cu = −
dt dt

• Daïng 2:
r r r r
- Tính dφ = B.dS = B.dS . cos( B, dS )
- Tính φ = ∫ dφ = f (t )
(S )

om
d (φ ) d (φ )
- Ñaïo haøm: ⇒ ξ cu = −
dt dt

.c
r
1. Trong töø tröôøng B của daây dẫn voâ hạn
r
a/ Tính ξcöù của thanh AB ñặt song song daây, di chuyển vận tốc ϑ ⊥ daây
ng
d φ = B .dS = B .l .dx
B
co
dφ B .dS dx r +
= = B .l . = B .l .ϑ Fcu r
dt dt dt ϑ
l
an

r r
I cu → F cu ↑↓ ϑ I
I cu
th

dφ μ .μo .I −A
⇒ ξ cu = = .l.ϑ
dt 2π .x x ⊕r
g
on

B
r
du

b/ ξcöù cuûa thanh AB ñaët vuoâng goùc daây, di chuyeån vôùi vaän toác ϑ // daây, caùch ñaàu gaàn nhaát
y
thanh moät ñoaïn d
r ⊕
μ.μ 0 .I
u

dφ = B.dS = .(dx.dy ) B
2π .x
cu

d +l
μ .μ o .I μ.μ o .I ⎛d +l⎞ r x
φ= ∫ .(dx.dy ) = .dy. ln⎜ ⎟ ϑ
d
2π .x 2π ⎝ d ⎠ x
I + −
dφ μ .μ o .I . dy d + l μ .μ o .I .ϑ d +l
= . . ln = . ln A I cu B
dt 2π dt d 2π d
d r l
μ .μ .I .ϑ d + l
ξ cu = o
ln Fcu
2π d

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – Th.S TRAÀN ANH TUÙ     2

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Toùm taét baøi giaûng Vaät lyù A1 3

r
c/ Khung daây chöõ nhaät (ab) caùch ñoaïn d, di chuyeån ϑ ⊥ daây
μ .μ o .I
dφ = B.dS = .b.dx
2πx
μ .μ o .I d + a dx μ .μ o .I .b ⎛ d + a ⎞ r
φ = ∫ dφ = .b ∫ = ln⎜ ⎟
2π x 2π ⎝ d ⎠ ϑ
⊕r
d

μ .μ o .I .b b
φ (t ) = [ln(ϑt + a ) − ln(ϑt )] (vì d = ϑ t) Icu
2π I Bcu
dφ μ.μ o I .b ⎡ ϑ ϑ⎤
⇒ ε cu = − = ⎢ − ⎥
dt 2π ⎣ϑt + a ϑt ⎦
x
μ .μ o I .b.ϑ ⎡ 1 1⎤

om
= − ⎥
2π ⎢
⎣d + a d ⎦
d
⊕r a
μ.μ o I .b.ϑ ⎡ 1 1 ⎤ B

.c
= ⎢ −
2π ⎣ d d + a ⎥⎦
μ .μo I .b.ϑ ⎡ 1 1 ⎤
ξ cu = ⎢ − ng
2π ⎣ d d + a ⎥⎦
co
d/ Gioáng ví duï c, nhöng doøng ñieän I thay ñoåi theo:
I = I o .e −α .t (Io , α laø haèng soá), khung ñöùng yeân
an

μ.μo .b ⎛ d + a ⎞
φ (t ) = ln ⎜ ⎟ .I o .e
−α .t
b ⊕r
th

2π ⎝ d ⎠ Bcu Icu
I
dφ μ.μ o .b ⎛ d + a ⎞ −α .t
⇒ ε cu = − = ln⎜ ⎟.I o (−α )e
g

dt 2π ⎝ d ⎠ t ↑→ I ↓⇒ φ ↓
on

r r x
μ.μ o I .b.α ⎛ d + a ⎞ ⇒ Bcu ↑↑ B
= ln⎜ ⎟ d
⊕r a
du

2π ⎝ d ⎠
μ .μo I .b.α ⎛ d + a ⎞ B
ξ cu = ln ⎜ ⎟
2π
u

⎝ d ⎠
cu

ξcu
Chuù yù: Baøi toaùn cho maïch kín thì I cu = (ℜ: ñieän trôû toaøn maïch)
ℜ
ξcu B.l.ϑ μ .μo .I .l.ϑ d l
a/ I cu = = = B
ℜ ℜ 2π .x.ℜ r
I cu r ϑ
ϑ A B
ℜ l
ξcu μ.μo .I .ϑ ⎛ d + l ⎞ I cu r
b/ I cu = = ln ⎜ ⎟ I Fcu
ℜ 2π .ℜ ⎝ d ⎠ A
ℜ
x
⊕r ⊕r
B B

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – Th.S TRAÀN ANH TUÙ     3

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Toùm taét baøi giaûng Vaät lyù A1 4

r
2. Trong töø tröôøng B đñeàu: ⊕r
r
a/ Thanh AB di chuyeån tònh tieán vôùi ϑ : B r
ϑ
dφ = B.dS = B.l.dx x
dφ dx + −
ξ cu = = B.l. = B.l.ϑ
dt dt A I cu B
ξ cu = B.l.ϑ
l
r
b/ Thanh AB quay quanh ñaàu A vôùi vaän toác ω r B
l
l2 ϑ
dφ = B.dS = B.∫ r.dr.dϕ = B. .dϕ
2 B
0
+
dφ l dϕ 2 I cu
ξ cu = = B. . A−

om
dt 2 dt
2 l
l
ξcu = B. ω

.c
2
I
9.5 Hieän töôïng töï caûm: ng
9.5.1 Thí nghieäm hieän töôïng töï caûm:
Icu Ia + − Icu
co
Môû K: cuoän daây: I Æ 0 , G: kim vöôït quaù 0 roài trôû veà 0
Ñoùng K: cuoän daây: I : 0 Æ I, G: kim vöôït quaù a roài trôû veà a
K
an

Giaûi thích:
r r
th

Môû K: φ ↓→ Bcu ↑↑ B Æ Icöù cuøng chieàu I ñi vaøo − cuûa G: kim leäch quaù 0
r r 0
Ñoùng K: φ ↑→ Bcu ↑↓ B Æ Icöù ngöôïc chieàu I ñi ngöôïc a
g

trôû laïi vaøo ñaàu + cuûa G: kim leäch quaù a

on
du

9.5.2 Heä soá töï caûm cuûa cuoän daây:

φ
u

a/ Ñònh nghóa: L= (H)

cu

I
Cho doøng ñieän I qua cuoän daây thì cuoän daây coù töø thoâng laø φ . Taêng I thì φ taêng theo vaø ngöôïc
φ
laïi, nhöng tyû soá luoân laø haèng soá vaø goïi laø heä soá töï caûm.
I
μ.μo .n 2 .S
b/ L cuûa cuoän daây daøi voâ haïn: L = (H)
l
μ .μo n.I
.n.S
φ B.n.S l μ.μo .n 2 .S
L= = = =
I I I l
9.5.3 Suaát ñieän ñoäng töï caûm:
dφ d ( LI ) dI
ξtc = − =− = −L
dt dt dt

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – Th.S TRAÀN ANH TUÙ     4

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Toùm taét baøi giaûng Vaät lyù A1 5

9.6 Naêng löôïng cuûa töø tröôøng:

9.6.1 Naêng löôïng cuûa töø tröôøng cuûa cuoän daây:
1 1 1 φ2 φ
Wm = LI 2 = φ .I = (vì L = )
2 2 2 L I
ξ ng + ξtc = ℜ.i
di
ξ ng − L. = ℜ.i
dt
di
ξ ng .i.dt = ℜ.i.idt + L. .idt
dt
dWng = dWQ + dWm

om
Wm I
1
⇒ Wm = ∫
0
dWm = ∫ Li.di =
0
2
L.I 2

.c
Naêng löôïng cuûa nguoàn cung caáp trong khoaûng dt, 1 phaàn toûa nhieät (ℜi2.dt) vaø 1 phaàn taïo neân
töø tröôøng (dWm = Li.di).

9.6.2 Maät ñoä naêng löôïng töø tröôøng:

ng
co
dWm
ωm =
dV
an

Naêng löôïng töø tröôøng ñöôïc phaân boá trong khoâng gian coù töø tröôøng vaø maät ñoä naêng löôïng töø
tröôøng taïi 1 ñieåm ñöôïc xaùc ñònh:
th

1 1 B2 1
ωm = B.H = = μ .μo .H 2
g

2 2 μ .μo 2
on

Chöùng minh: Cuoän daây thaúng n voøng daøi voâ haïn

du

1 2 1 μ .μo .n 2 S 2
LI I
1
u

Wm 2 2 l
ωm = = = = μ .μo .no I .no I
cu

V S .l S .l 2
1
⇔ ωm = BH
2

ÑH Baùch Khoa TP.HCM – Th.S TRAÀN ANH TUÙ     5

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt