BÖLÜM-04

VERASET USÜLÜ:
Türklerde İktidarın El Değiştirmesi
PROCEDURE OF INHERITANCE:
Change of Power in Turks

Prof.Dr. Tilla Deniz BAYKUZU


VERASET USÜLÜ:
Türklerde İktidarın El Değiştirmesi
PROCEDURE OF INHERITANCE:
Change of Power in Turks
Prof.Dr. Tilla Deniz BAYKUZU
1. Giriş
İnsanlar, kişisel istek ve gereksinimlerini karşılamak ve belirle-
dikleri hedeflerine ulaşmak için bir gruba dâhil olma veya bir grup
kurma ihtiyacı duyarlar. Bundan dolayı grup halinde bir arada yaşar-
lar; yer aldıkları topluluğu yönetecek ve amaçlanan hedeflere götüre-
cek bir lidere ihtiyaç duyarlar. Bu doğrultuda liderler, hem insanların
bir grup haline gelmelerini hem birbirlerinin menfaatlerini gerçekleş-
tirmelerini hem de şahsi hedeflerine ulaşmalarını sağlarlar.
Tarihin en eski dönemlerinden itibaren var olan lider, toplumla-
rın gelişmesinde ve yükselmesinde çok büyük bir rol oynar. Ancak
aynı zamanda toplumların çöküşlerine zemin hazırlayan ve bu süre-
ci hızlandıranların başında da liderler vardır. Bir liderin sahip olduğu
özellikler o toplumun gelişim sürecini hızlandırması ve olumlu yönde
bir etkide bulunması ancak o toplumun içerisinde bulunduğu koşul-
larla paralellik göstermesiyle doğru orantılıdır. Liderin sahip olduğu
özellikler ve düşünce yapısı ile toplumun içerisinde bulunduğu şartlar
birbiriyle uyum içerisinde olmadığında liderin o topluma faydasından
çok zararı dokunur01.
Bütün dünya kültürlerinde halkın başına geçecek olan liderde
birçok özellik ve kutsiyet aranır. Türklerde de kağana Tanrı tarafın-
dan kut verilmiş olması; kağanın koruyucu ve kollayıcı olması; bil-
ge, adil ve soylu olması şarttır. Kurultay tarafından seçilen kağanların
yerine ölünce kimin başa geçeceği konusu zaman zaman sorunsuz
halledilirken çoğu zaman da ülke içi karışıklıklara yol açacak kadar
muhalifler, düşmanlar, Ulu Hatunlar veya bazı saray halkı tarafından
kullanılan bir durum olarak karşımıza çıkar.
Hukuk açısından devlet; emretme hak ve yetkisine sahip, o emri
yapma gücüne haiz bir yüksek sosyal düzendir. Fakat emretme yet-
kisine sahip olanların yönetilenler tarafından meşru kabul edilmesi
gerekir. Aksi takdirde bunun adı devlet değil zorbalık olur. Meşru
devletlerde birçok hükümranlık şekli vardır.
01  Ümit Arklan, “Siyasal Liderlikte Karizma Olgusu: Recep Tayyip Erdoğan Örneğinde Teo-
126 rik Ve Uygulamalı Bir Çalışma”, Selçuk University Social Sciences Institute Journal, 16, 2004,
Syf: 45-65.
TÜRKLERDE DEVLET VE SİYASET
1. Introduction
People need to join or form a group in order to meet their personal
wants and needs and to achieve the goals they have set. Therefore,
they live together in groups; They need a leader who will lead their
community and lead them to their intended goals. In this direction,
leaders ensure that people become a group, realize each other’s inter-
ests, and achieve their personal goals.
The leader, who has existed since the earliest periods of history,
plays a very important role in the development and rise of societies.
However, at the same time, there are leaders who pave the way for
the collapse of societies and accelerate this process. The characteris-
tics of a leader are directly proportional to the fact that he accelerates
the development process of that society and has a positive effect, but
only if it shows parallelism with the conditions of that society. When
the characteristics and mentality of the leader and the conditions of
the society are not in harmony with each other, the leader does more
harm than good to that society01.
In all cultures of the world, many features and holiness are sought
in the leader who will be the head of the people. The fact that the khan
was blessed by God in the Turks; the kagan’s being protective and
watchful; He must be wise, just, and noble. While the issue of who will
succeed the khans elected by the congress from time to time is settled
smoothly from time to time, it often emerges as a situation used by
opponents, enemies, Ulu Hatuns or some people of the palace so as to
cause internal turmoil.
State in terms of law; It is a high social order that has the right and
authority to order and has the power to make that order. But those
who have the power to command must be accepted as legitimate by
the governed. Otherwise, it’s called tyranny, not the state. There are
many forms of sovereignty in legitimate states.
01  Ümit Arklan, “The Case of Charisma in Political Leadership: A Theoretical and Practical
Study in the Example of Recep Tayyip Erdoğan”, Selcuk University social sciences Institute
Journal, 16, 2004, p. 45-65.
STATE AND POLITICS IN TURKS
Bunların arasında ortak özellikler taşına üç tip bulunur: “Gele-
nekçi Hâkimiyet”, “Karizmatik Hâkimiyet” ve “Kanuni Hâkimiyet”.
Eski Türklerde hâkimiyet tipi Karizmatik tiptir02.
Bu çalışmaya“Karizma” ve “Karizmatik liderlik” konularına önce-
lik verilerek başlanılacaktır.
2. Karizma ve Karizmatik Liderlik
Eski Türk devletlerinin hükümdarları birer karizmatik liderdir.
Türklerin devlet teşkilatlarıyla ilgi her eserde bu ibareye rastlamak
mümkündür. Bakalım “Karizmatik liderlik” ne demekmiş?
Karizma sözcüğü Eski Yunancadır ve “ilahi ilham yeteneği (divi-
nely inspired gift)” anlamına gelir. Eski Yunan felsefesinde “bağış veya
hediye, armağan” anlamında kullanılan “gift” kelimesinden türemiştir.
Max Weber, otorite biçimlerini sınıflandırdığı ünlü tipolojisinde bunla-
rı “geleneksel”, “karizmatik” ve “akılcı-hukuksal” olmak üzere birkaç
değişik tipe ayırmaktadır.
Weber’in karizmayı tanımı şöyledir: “Bir insanın sıradan insanlar-
dan ayrı bir yerde durmasını ve doğaüstü, insanüstü ya da en azından
istisnai güçler veya niteliklerle donatılmış olarak görülmesini sağla-
yan belli bir kişilik özelliğine karizma denir. Bu kişilik özelliklerinin
sıradan herhangi bir insanın ulaşamayacağı ilahi bir kökeni vardır. Bu
özelliklere sahip bir insan bunlar sayesinde lider olarak kabul edilir.
Karizma denilen olgu doğuştan gelebileceği gibi sonradan da elde edi-
lebilen, rahat olmayı, kendine güven duymayı, elektriksel bir enerji ya
da canlılığı içerir. Bu açıdan da karizma, başkalarına tepki vermesin-
den çok başkalarının karizmatik bireye tepki vermesidir03.
Birçok ilkel kavimden başlayarak Orta çağ Avrupası’na kadar
toplumlar, bazı liderlerin ruhani lider olup, bir takım olağanüstü,
mucizevi işler gerçekleştirmek için tanrının lütfuna; tanrı vasıtasıyla
verilmiş iktidar gücüne sahip olduğuna inanırlardı. Yönetenlerle yö-
netilenler arasında böyle bir ilişki vardı. Tabiatüstü güçlerle armağan-
laştırılmış olan insan kavramı, çok eski devirlere ait olup Çin, Mısır,
Mezopotamya ve hatta Roma’da bile görülmüştür. Bu görüşe göre tan-
rı, bazen bir sihirbazın, bir din adamı ve yahut bir hükümdarın veya
herhangi sıradan bir kişinin vücuduna girer ve böylece ona ilahi bir
kudret verir. Karizmatik iktidar veya liderlik özellikle eski zaman-
larda hükümet ve hükümranlık tarihinde önemli bir konu olmuştur.
Böyle bir karizmatik iktidar, hem halkın hem de liderin ortak inançta
olmalarından yani liderin ilahi bir lütuf ve inayetle doğduğuna inan-
cından doğar04.
02  İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, An-
kara, 1977, 220.
03  Yener Özen, “Karizma”, İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt.3, 2012, Syf: 369.
04  Carl J. Friedrich, “Siyasi Liderlik Ve Karizmatik İktidar Meselesi”, Çeviren: Metin Kıratlı,
Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt. Xvı, No 2, 1961,141-143.
Among them, there are three types with common characteristics:
“Traditional Domination”, “Charismatic Domination” and “Legal Domi-
nation”. The dominance type in the old Turks is the Charismatic type02.
This study will start by giving priority to the subjects of “Charis-
matic” and “Charismatic leadership”.
2. Charisma and Charismatic Leadership
The rulers of the old Turkish states are charismatic leaders. It is
possible to come across this phrase in every work about the state
organizations of the Turks. Let’s see what “charismatic leadership”
means?
The word charisma comes from Ancient Greek and means “di-
vinely inspired ability”. inspired gift)” means. It is derived from the
word “gift“, which is used to mean “donation or gift, gift” in ancient
Greek philosophy. Max In his famous typology, in which he classifies
forms of authority, Weber divides them into several different types:
“traditional”, “charismatic” and “rational-legal”.
Weber’s definition of charisma is as follows: “A certain personality
trait that allows a person to stand apart from ordinary people and be
seen as endowed with supernatural, superhuman, or at least excep-
tional powers or qualities is called charisma. These personality traits
have a divine origin beyond the reach of any ordinary person. A person
with these characteristics is considered a leader thanks to them. The
phenomenon called charisma includes being comfortable, self-confi-
dent, electrical energy or vitality, which can be innate or acquired later.
From this point of view, charisma is the reaction of others to the char-
ismatic individual rather than the reaction of others03.
many primitive tribes to the Medieval Europe, societies have had
some leaders become spiritual leaders and have the grace of God to
perform some extraordinary and miraculous works; They believed
that they had the power of power given by God. There was such a
relationship between the rulers and the ruled. The concept of human,
gifted with supernatural powers, belongs to very ancient times and
has been seen in China, Egypt, Mesopotamia and even Rome. Accord-
ing to this view, god sometimes enters the body of a magician, a priest,
or a ruler, or any ordinary person, thus granting him divine power.
Charismatic power or leadership has been an important issue in the
history of government and sovereignty, especially in ancient times.
Such a charismatic power arises from the common belief of both the
people and the leader, that is, the belief that the leader is born with
divine grace and grace04.
02  İbrahim Kafesoğlu, Turkish National Culture, Turkish Culture Research Institute Publica-
tions, Ankara, 1977, 220.
03  Yener Özen, “Charisma”, Journal of Human and Social Sciences Research, Vol.3, 2012, Pg: 369.
04  Carl J. Friedrich, “Political Leadership and Charismatic Power Issues”, Translated by Me-
tin Kıratlı, Journal of Ankara University Faculty of Political Sciences, Vol. Xvi, No. 2, 1961, 127
141-143.

3. Kut
Eski Türk hâkimiyet fikrinde, hükümdarda Tanrı bağışı bazı özel-
liklerin var olduğuna inanılan bir görüş hâkimdir. Bu görüşe göre hü-
kümdar, Tanrı tarafından kut verilmek suretiyle yönetme hakkı ka-
zanmıştır. Türk devlet düşüncesinde siyasi otorite veya siyasi iktidar
kavramı “kut” sözü ile ifade edilmiştir. Bu, siyasi hâkimiyet kudreti
yani devleti idare salahiyeti ve otoritesi anlamına gelir05. Karizma ta-
nımından da anlaşılacağı üzere Türk hükümdarı, Tanrı tarafından gö-
revlendirilmiş; bu görev de özellikle devleti yönetme görevi olmuştur.
Kut kelimesi, “iyi talih”, “uğurluluk”, “ikbal”, “saadet” ve “bahtiyar-
lık” gibi anlamlar da taşır. Ancak bunlar sonraları ortaya çıkan ikincil
anlamlar durumundadır. Eski Türk devletlerinin devlet anlayışında
“kut” kelimesi “siyasi otorite veya siyasi iktidar” kavramı ile ifade edil-
miştir. Kut sözcüğü, esasen siyasi hâkimiyet kudreti, diğer bir ifade
ile devleti idare salahiyeti ve otoritesi manasına gelmektedir. Bu si-
yasi hâkimiyet anlayışında Türk hükümdarı, kutu “Gök”(Tengri)’ten
almaktadır. Bu karizmatik meşruluk usulü, ilk dönemlerde bir aile
karizması olarak ortaya çıkmış; daha sonraları ise devlet veya otorite
ile ilgili bir takım hukuki sembol ve törenlerde de görüldüğü üzere
kurumsal karizma şeklinde gelişmiştir.
Eski Türk hükümdarlarında Tanrısal bazı vasıfların varlığı kabul
edilir. Bu yönetme yetkisi, Tanrı tarafından bağışlandığı için hâkimi-
yetin menşei kutsaldır denilebilir. Hükümdar, Tanrı irade ettiği, kendi-
sine kut (hâkimiyet yetkisi), ülüg (nasib ve kısmet) ve yarlıg (Tanrı’nın
izni) verdiği için hükümdar olmuştur ve siyasi iktidar, otoriter olma
hakkına sahiptir. Bu bakımdan Türk kağanı, adeta göğün yeryüzün-
deki temsilcisidir. Ancak şunu belirtmeden geçmemek gerekir: Türk
Kağanı, diğer milletlerde olduğu gibi bir yarı ilah; kendisine tapınılan
bir kişi olmaktan uzaktır. Dini bir lider, teokratik bir temsilci değil-
dir06. Tanrı tarafından verilen görevi en iyi şekilde yerine getirme; hal-
kını refah ve barış içinde tutma, onları kötü durumlardan kurtarma
görevini başarma sorumluluğu verilmiş kişidir.
Bu hâkimiyet anlayışı, Büyük Hun imparatorluğundan beri yüz-
yıllar boyunca Türk devlet idaresinin temel unsuru olarak kalmıştır.
Çin kaynakları, Hun İmparatoru Motun’dan “Ch’eng-li Ku-tu Ch’an-
yü” olarak bahseder. Bize Gök Türklerdeki “Tenri teg Tengride Bol-
muş” ifadesini çağrıştıran bu tanımlama “Tanrı gibi Ch’an-yü” veya
“Tanrıya benzer, engin”, “tanrı-kut ch’an-yü (tanrıdan kut almış ch’an-
yü)” gibi anlamlara gelir ki Motun’un unvanını bunun gibi çevirmek
yanlış olmaz07.
Kut kelimesinin en erken görünenlerinden bir diğer örnek ise
M.Ö. 177 yılında Motun’un Çin imparatoru Hsüen-ti’ye yazdığı mek-
tuptur. Bu mektup “Gök tarafından tahta çıkarılmış Büyük Hun
Ch’an-yüsü…” olarak başlamaktadır. Motun ch’an-yünün ölümün-
den sonra tahta çıkan oğlu Lao Shang Ch’an-yü zamanında mevzu ile
alakalı başka bir ilginç olay yaşanmıştır: Çin imparatorundan gelen
mektuptaki “imparator saygıyla Hsiung-nuların Büyük Ch’an-yüsü-
nün hatırını sorar” yazan başlangıç cümlesi Ch’an-yünün danışmanı
Çinli Chung Han-yüeh’yi sinirlendirmiş ve cevabi mektubu “Gök ve
05  Selim Karakaş, “Orhun Abideleri’nde Teokrasi Problemi Ve Yabancı Dinlerin Türk Bozkır
İdari Anlayışına Etkiler”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Vol. 1, Sayı/No. 1, 2016, Syf: 159.
06  Selim Karakaş, “Tengri Kutu Versus Res Publica Erken Dönem Türk Yönetim Tarihinde
Cumhuriyet Düşüncesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi/The Journal Of Internatio-
nal Social Research, Cilt: 7 Sayı: 33 Volume: 7 Issue: 33, Syf: 342.
07  Konuralp Ercilasun, “Bozkır Halklarında Hâkimiyet Düşüncesinin Dile Yansıması: Tengri-
128 Kut Çanyü”, I. Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Şöleni, Afyon Ka-
rahisar, 2010, Syf: 92.
TÜRKLERDE DEVLET VE SİYASET
3. Kut
In the old Turkish idea of domination, there is a view that is be-
lieved to have some God-given features in the ruler. According to
this view, the ruler gained the right to rule by being blessed by God.
The concept of political authority or political power in Turkish state
thought is expressed with the word “kut”. This means the power of
political dominance, that is, the authority and authority to administer
the state 05. As can be understood from the definition of charisma, the
Turkish ruler was appointed by God; This duty was especially the duty
of governing the state.
The word kut also carries meanings such as “good fortune”, “aus-
piciousness “, “prosperity”, “felicity” and “happiness”. However, these
are secondary meanings that emerged later. In the understanding of
the state of the old Turkish states, the word “kut” was expressed with
the concept of “political authority or political power”. The word Kut es-
sentially means the power of political dominance, in other words, the
authority and authority to administer the state. In this understanding
of political dominance, the Turkish ruler takes it from the box “Gök”
(Tengri). This charismatic method of legitimacy emerged as a family
charisma in the early periods; later on, it developed in the form of in-
stitutional charisma, as can be seen in some legal symbols and cere-
monies related to the state or authority.
It is accepted that there are some divine attributes in the old Turk-
ish rulers. Since this authority to rule is granted by God, it can be said
that the origin of sovereignty is holy. The ruler became the ruler be-
cause God willed and gave him kut (authority of dominion), ülüg (na-
sib and kismet) and yarlıg (God’s permission), and the political power
has the right to be authoritarian. In this respect, the Turkish khan is
almost the representative of the sky on earth. However, it should not
be overlooked that the Turkic Khagan is a demigod as in other nations;
He is far from being a worshiped person. A religious leader is not a
theocratic representative 06. the best fulfillment of the task given by
God; keeping its people in prosperity and peace; He is the one who
is given the responsibility of accomplishing the task of rescuing them
from bad situations.
This understanding of domination has remained the main element
of the Turkish state administration for centuries since the Great Hun
empire. Chinese sources refer to the Hun Emperor Motun as “Ch’eng-
li Ku-tu Ch’an-yu”. This definition, which reminds us of the expression
“Tenri teg Tengride Bolmuş” in the Gök Turks, is “God-like Ch’an-yü” or
“God-like, vast”, “god-kut ch’an-yü (ch’an-yü (ch’an-yü) blessed by God)”.
means like that it wouldn’t be wrong to translate Motun’s title like this07.
Another example of the earliest appearance of the word Kut is
the letter Motun wrote to the Chinese emperor Hsüen-ti in 177 BC.
This letter begins as “The Great Hun Ch’an-yu enthroned by Heaven...”.
Another interesting incident occurred in the time of Motun ch’an-yu’s
son, Lao Shang Ch’an-yu, who ascended the throne after his death:
The opening sentence of the letter from the Chinese emperor, which
reads “the emperor respectfully asks for the sake of the Great Ch’an-
05  Selim Karakaş, “Theocracy Problem in Orkhon Monuments and Effects of Foreign Religi-
ons on Turkish Steppe Administrative Understanding”, Journal of Turkish History Studies, Vol.
1, Issue/No. 1, 2016, Page: 159.
06  Selim Karakaş, “Tengri Box Versus res Publica, Republican Thought in the Early Period
of Turkish Administrative History, International Journal of Social Research/The Journal of
International Social Research, Vol: 7 Issue: 33 Volume: 7 Issue: 33, P: 342.
07  Konuralp Ercilasun, “The Reflection of the Idea of Dominion in the Steppe Peoples on
Language: Tengri-Kut Çanyü”, I. International Feast of Old Turkish Knowledge from Far Asia
to Front Asia, Afyon Karahisar, 2010, Pg: 92.
STATE AND POLITICS IN TURKS
yer tarafından yaratılmış, güneş ve ay tarafından hakim kılınmış, Hsi-
ung-nuların Büyük ch’an-yüsü saygıyla Han imparatorunun hatırını
sorar” diye başlatmıştı. Bu ifadelerde Türklerdeki hükümdarlara ka-
rizma, yani tanrı tarafından kut lütfedilerek halkı yönetme gücü ve
sorumluluğu verilmiş olduğuna inanıldığını rahatça görmekteyiz.
Bu anlayışı Gök Türk döneminin ünlü Kül Tigin Yazıtının güney
yüzündeki ilk satırda Bilge Kağanın kendisi için söylediği cümlede
çok açık görürüz: “Ben Tanrı gibi ve Tanrıdan olmuş Türk Bilge Ka-
ğan!”, yine güney yüzü 9. satırının sonunda “Tanrı lütfettiği için ve be-
nim de talihim olduğu için kağan olarak tahta oturdum”. Yine Orhun
Yazıtları, Bilge Kağan Yazıtı doğu yüzü 29. Satırda “Tanrı esirgesin, ila-
hi lütfum olduğu için, kısmetim olduğu için ölecek halkı diriltip doyur-
dum. Çıplak halkı giyimli, yoksul halkı zengin kıldım, sayıca az olan
halkı çoğaltıp güçlü devleti ve güçlü kağanı olandan daha iyi kıldım.”
der08. Hatta Gök Türkler, kağanların yanı sıra kağanların eşleri olan
Ulu hatunların da kağanlar gibi kut sahibi olduklarına inanmaktay-
dılar. Gök Türkler, Hunlar gibi kağanlarının Tanrı tarafından atandık-
larına; kağanlığın Tanrı bağışı olduğuna; kağan olmak için Tanrı’nın
izin vermiş olması gerektiğine iman ediyorlardı. Kısacası, iktidarın
kaynağı Tanrı’ya dayandırılıyordu. Çinlilere göre Gök Türk hükümda-
rı Mukan Kagan da Gök Tanrı tarafından atanmıştı09. Bir başka söyle-
yişle hükümdar, Tanrı irade ettiği, kendisine “kut” (hâkimiyet kudreti),
“ülüğ” (nasib ve kısmet) ve “yarlıg” (Tanrı’nın izni ve kader) verdiği için
hükümdardır ve siyasi iktidar otorite hakkına sahiptir. Hükümdarın,
devleti idare etme yetki ve sorumluluğun kaynağı kendisine kut veren
Gök Tanrıdır; bu yüzden hâkimiyetin menşei kutsaldır. Bu bakımdan
Türk kağanı adeta göğün yeryüzündeki temsilcisidir. Ancak yönet-
me yetkisine sahip olan kağan, ilahi lütuf ya da hak adına, teokratik
temsilci sıfatı gibi bir güçle değil, Tanrı’nın “nasip” ettiği hükümdarlık
sorumluluğunu yerine getiren bir “görevli” gibi hareket eder10.
4. Kut Verilmesi ve Alınması
Gök Tanrı bir kişiye kut verecekse bu genellikle doğuştan olur.
O kişinin doğumu sırasında bir dizi olağanüstü, mucizevi ya da ga-
rip olaylar yaşanır. Geç Dönem Hun devletlerinden biri olan İlk Chao
Devletinin (297-329) kurucusu Liu Yuan-hai’ın kutlu olarak doğumu
Çin Kaynaklarından Chin Shu’da şöyle anlatılır:
Hun Lideri Liu Pao’ın eşi, bir erkek evlat için Ejder Kapısı türbe-
sine giderek dua eder. Tam o sırada iki boynuzlu, pullu, yüzgeçleri
açık bir şekildeki devasa bir balık sunak yerinde belirir. Kadın geri
döndüğünde bu durumu şamanlara anlatır. Bu duruma Şamanlar bile
şaşırır ama anlar bunu hayra yorarlar ve iyi bir şeye işaret olduğunu
söylerler. Yaşadıklarından çok etkilenen hanım, gece rüyasında gün
doğumunda yine o garip balığı görür; balık birden insana dönüşür ve
sol elinde taşıdığı yarım yumurta şeklindeki pırıl pırıl parlayan nesne-
yi ona verir. Bu nesnenin güneşin tohumu olduğu ve eğer bunu yerse
oğlunun çok değerli bir evlat olacağını söyler. İşte bu olaydan on üç
ay sonra bir oğulları olur. Bebeğin sol avucunun içindeki çizgilerde bir
yazı vardır. İşte bu yazı o çocuğun adı olur: Liu Yuan-hai11.
08  Talat Tekin, Orhun Yazıtları, Kül Tigin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Simurg, 1998, Syf: 35, 37.
09  Hayrettin İhsan Erkoç, Eski Türklerde Devlet Teşkilatı (Gök Türk Dönemi), Hacettepe Üni-
versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2008, Syf: 77.
10  Kayhan Atik, “Türklerdeki Kut Anlayışına Karşılaştırmalı Tarih Açısından Bakış”, The
Journal Of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, S. 209-222.
11  Chin Shu, 101, S. 2646.
yu of the Hsiung-nu” The ch’an-nu’s adviser angered the Chinese
Chung Han-yueh, and he began the letter with the reply, “Created by
heaven and earth, dominated by sun and moon, the Great ch’an-yu of
the Hsiung-nu respectfully asks for the Han emperor’s sake.” In these
expressions, we can easily see that it is believed that the rulers of the
Turks were given charisma, that is, the power and responsibility of
governing the people by being blessed by God.
We can see this understanding very clearly in the sentence that
Bilge Kagan said for himself in the first line on the south face of the
famous Kul Tigin Inscription of the Gok Turk period: “I am a God-like
Turkic Bilge Kagan !” I sat on the throne as a khan because of my good
fortune”. Again, Orkhon Inscriptions, Bilge Kagan Inscription on the
east side of Line 29 says, “God forbid, because of my divine grace, be-
cause of my destiny, I resurrected and fed the people who were to die. I
have made the naked people clothed, the poor people rich, I have made
the few people more numerous, and I have made the strong state and
the strong khan better than the one” he says 08. In fact, the Gök Turks
believed that Ulu Hatuns, who were the wives of the khans as well as
the khans, also had kut like the khans. that their khans, such as the Gök
Turks and the Huns, were appointed by God; that the khanate is God’s
gift; They believed that in order to become a khan, God must have given
permission. In short, the source of power was based on God. According
to the Chinese, the Gok Turk ruler Mukan Kagan was also appointed by
the 09Sky God. In other words, the ruler is the ruler because God willed
and gave him “kut” (power of dominance), “uluğ” (nasib and kismet) and
“yarlıg” (God’s permission and destiny), and he has the right to political
power. The source of the ruler’s authority and responsibility to admin-
ister the state is the Sky God, who blessed him; therefore the origin of
domination is sacred. In this respect, the Turkish khan is almost the
representative of the sky on earth. However, the khagan, who has the
authority to rule, acts as an “officer” who fulfills the responsibility of
the rulership “granted” by God, not in the name of divine grace or right,
with the title of theocratic representative10.
4. Giving and Receiving the Blessing
If the Sky God is going to give a blessing to a person, it is usually
innate. A series of extraordinary, miraculous or strange events occur
during that person’s birth. Liu, founder of the First Chao State (297-
329), one of the late Hun states Happy birth of Yuan-hai Chin from
Chinese Sources It is described in Shu as follows:
Hun Leader Liu Pao’s wife goes to the Dragon Gate shrine to pray
for a son. Just then, a huge fish with two horns, scales and open fins
appears on the altar. When the woman returns, she tells this to the
shamans. Even Shamans are surprised by this situation, but the people
get tired of it and say that it is a good sign. The lady, who was very
impressed by her experiences, sees that strange fish again at sunrise
in her night dreams; The fish suddenly turns into a human and gives
him the shining object in the form of a half egg that he carries in his left
hand. He says that this object is the seed of the sun and that if he eats
it, his son will be a very valuable son. Thirteen months after this event,
they had a son. There is an inscription on the lines inside the baby’s left
palm. Here this article becomes that boy’s name: Liu Yuan-hai11.
08  Talat Tekin, Orkhon Inscriptions, Kul Tigin, Bilge Kagan, Tonyukuk, Simurg, 1998, Page: 35, 37.
09  Hayrettin İhsan Erkoç, State Organization in Ancient Turks (Gök Türk Period), Hacettepe
University Institute of Social Sciences, Unpublished Master Thesis, Ankara 2008, Pg: 77.
10  Kayhan Atik, “The Perspective of Kut in Turks from a Comparative Historical Perspecti-
ve”, The Journal of Academics social Science Year: 5, Issue: 60, December 2017, pp. 209-222. 129
11  chin Shu, 101, p. 2646.

Eski Türklerin gök tanrı inanışına göre hükümdar göksel bir ışık
hüzmesinden ya da başka bir hayvandan doğar. Yani her iki kozmik
evrene de aittir ve bunlar arasında aracıdır. Başka bir deyişle hüküm-
dar, yer ile gök arasında aracıdır ve dünyanın düzenini sağlamak için
gelir12. Bunun başka bir örneği de VII. yüzyılda Çin’in içinde isyan ede-
rek Çin başkentini ele geçirip bağımsız bir devlet kuran An Lu-shan’ın
kut verildiği müjdelenen doğumudur:
An Lu-shan’ın bir Gök Türk kamı olan annesi, Çin’in kuzey do-
ğusundaki bir dağda tanrıya bir erkek evlat vermesi için dua etmeye
gitmiştir. Bu dağ Gök Türklerin Savaş ruhu olduğuna inandıkları Ya-
luo-shan adlı bir dağdır. Bundan hemen sonra duaları kabul olmuş ve
bir erkek çocuk dünyaya getirmiştir. Doğum esnasında olağanüstü
olaylar yaşanır. Her yer ışıkla aydınlanır ve kuşlar ötmeye, hayvanlar
bağırmaya başlarlar. Kamlar, bu durumu uğurlu bir olaya yorarlar.
Ancak bölge valisi Çinli görevli, bu bebeğin gelecekteki varlığını ken-
dine tehdit olarak yorumlar ve derhal öldürülmesini emreder. Yol-
ladığı adam bir şekilde görevini başaramaz. Bunu o esnada bebeği
kurtarması için dua ettiği “savaş ruhu”’nun onları koruduğuna yoran
anne, büyük bir minnetle bebeğine savaş ruhunun adı olan “Ya-luo-
shan” adını verir13.
Kut hep doğumla değil zaman zamanda doğumdan çok sonra da
verilir. Bu da ilginç bazı olaylarla işaret edilir. İlk Chao Hun Devlet’inin
üçüncü hükümdarı olan Liu Yao’ın da böyle bir hikâyesi vardır:
Liu Yao, Hun hükümdarı Liu Yüan-hai’ın baba tarafından uzak bir
akrabasının oğludur. Küçük yaşta anne ve babasını kaybetmiş; öksüz
ve yetim kalmıştır. Liu Yüan-hai, onu himayesine almış ve kendi ço-
cuklarından ayırmadan onu iyi yetiştirmişti. Bu zeki çocuğu hiç ya-
nından ayırmamış, gittiği her yere onu da götürmüştü.
“Liu Yüan-hai, askerleri ve maiyetinden oluşan kalabalık bir
grupla birlikte Shan-hsi Dağına sürek avına gider. Giderken de yetiş-
tirilmesine özen gösterdiği Liu Yao’ı da yanına alır. O sıralarda henüz
8 yaşında olan Yao’ın askerlik açısından da iyi yetişmesi için sürek
avlarına katılmasının faydalı olacağını düşünmektedir.
Kalabalık bir grupla başlanan av heyecanla devam etmektedir.
Bir müddet sonra aniden şiddetli bir yağmur bastırır. Küçük çocuk,
kalabalıktan bazıları ile birlikte yağmurdan korunmak için bir ağaç
altına sığınır. Fakat ağaca yıldırım düşer. Ağacın altına sığınanların
her biri çarpılmanın şiddetiyle bir yana savrulurlar. Çocuk da çarpıl-
mıştır ancak olaya şahit olan herkesi şaşkınlığa uğratan bir durum
olur: Yao, bir anda hızla eski haline döner. İmparator,Yao’ın mensup
olduğu aileden dolayı çok güçlü bir insan olduğunu söyleyerek bu du-
ruma açıklık getirir.”
Oğuz Kağan, ilk olarak gökten gelen bir kızla, ardından da ağaç-
tan çıkan bir kızla evlenir. Gök kızından doğan çocuklarına gökyü-
zünü temsil eden “Gün”, “Ay” ve “Yıldız” isimleri verilir. Diğer evli-
liğinden olan çocukları da yeryüzünü, dünyayı temsil eden “Gök”,
“Dağ” ve “Deniz” adlarını taşımaktadırlar. Burada bir kahramanın
hem gökle hem de yerle birleşmesi temsil edilmekte; kahramanın
tıpkı bir merkez gibi birleştirici bir araç olarak ortaya çıktığı anlatıl-
maktadır14. Destanda “Ay Kağan’ın gözleri parladı, bir erkek çocuk
doğurdu. O oğlanın yüzünün rengi gök idi, ağzı ateş kırmızı idi, göz-
12  Jean Paul Roux, Orta Asya-Tarih Ve Uygarlık, İstanbul, 2000, Syf: 61.
13  An Lu-Shan’ın Mucizevi Doğum Hikâyesi Sadece Hts’deki Biyografisinde Vardır. Tilla
Deniz Baykuzu, An Lu-Shan Ve Büyük Yen Devleti, Kömen Yayınları, 2014, Syf: 57-59.
130 14  Evrim Ölçer Özünel, “Kendine Dönüşen Kahraman: Oğuz Kağan Destan’ında İktidar Ve
Kut”, Millî Folklor, 2014, Yıl 26, Sayı 104, Syf: 5-19.
TÜRKLERDE DEVLET VE SİYASET
According to the belief in the sky god of the ancient Turks, the rul-
er is born from a celestial ray of light or from another animal. That is, it
belongs to both cosmic universes and is intermediary between them.
In other words, the ruler is the intermediary between the earth and the
sky and comes to maintain the order of the world 12. Another example
of this is VII. It is the heralded birth of An Lushan, who rebelled in Chi-
na in the 19th century, captured the Chinese capital and established an
independent state:
An Lushan ‘s mother, a Gok Turk kami, went to a mountain in
northeastern China to pray to the god for a son. This mountain is a
mountain called Yaluo-shan, which the Gök Turks believe to be the
spirit of war. Soon after that, her prayers were answered and she
gave birth to a son. Extraordinary events happen at birth. Everywhere
is illuminated with light, and the birds begin to sing and the animals
begin to shout. Kamlar attribute this situation to an auspicious event.
However, the regional governor, the Chinese official, interprets the fu-
ture existence of this baby as a threat to him and orders his immedi-
ate death. The man he sent somehow fails to accomplish his mission.
The mother, who attributed this to the fact that the “battle spirit” she
prayed to save the baby at that time, protected them, with great grat-
itude gives her baby the name “Yaluo-shan”, which is the name of the
war spirit 13.
Kut is not always given at birth, but sometimes also long after birth.
This is also indicated by some interesting events. Liu, the third ruler of
the first Chao Hun State Yao also has such a story:
Liu Yao is the son of a distant paternal relative of the Hun ruler Liu
Yüan-hai. He lost his parents at a young age; orphaned and orphaned.
Liu Yüan-hai took him under his protection and raised him well, with-
out separating him from his own children. He never left this smart boy
with him, he took him with him wherever he went.
“Liu Yüan-hai, along with a large group of soldiers and his entou-
rage, goes on a drag hunt to Shan-hsi Mountain. Liu, who took care
of his upbringing when he left He takes Yao with him. He thinks that
it would be beneficial for Yao, who was only 8 years old at that time,
to participate in continuation hunts so that he could grow up well in
terms of military service.
The hunt, which started with a large group, continues with excite-
ment. After a while, it suddenly rains heavily. The little boy takes shel-
ter under a tree to shelter from the rain with some of the crowd. But
lightning strikes the tree. Each one of those who took shelter under the
tree is thrown aside by the force of the blow. The child is also struck,
but something happens that surprises everyone who witnessed the
event: Yao quickly returns to his old self. The Emperor clarifies this
by saying that Yao is a very strong person because of the family he
belongs to.”
Oğuz Kağan first marries a girl who came from the sky, and then
a girl who came out of a tree. The children born from the sky girl are
given the names “Day”, “Moon” and “Star” representing the sky. His
children from his other marriage also bear the names “Sky”, “Moun-
tain” and “Sea”, which represent the earth and the world. Here, a he-
ro’s union with both heaven and earth is represented; it is told that
12  Jean Paul Roux, Central Asia-History and Civilization, Istanbul, 2000, p: 61.
13  An Lu-Shan’s Miraculous Birth Story Exists Only In Her Biography On Hts. Tilla Deniz
Baykuzu, An Lu-Shan and the Big Yen State, Kömen Publishing, 2014, p: 57-59.
STATE AND POLITICS IN TURKS
leri al, saçları kaşları kara idi. Güzel perilerden daha güzeldi” şek-
linde Oğuz Kağan’ın doğumunun anlatıldığı bir kısım vardır. Burada
ışık, renk, gökyüzü ve cisimlerinin adları ile örülü bir simgeler dün-
yasına gönderme yapılır. “Ay Kağan” da bir idari mevkiden ziyade bu
ışık ve renk sembolizmi içinde aldığı yerle açıklanmalıdır. Aslında
bu bölümde Oğuz Kağan’ın daha doğuşta kazandığı ve yüzünde be-
liren “karizma”, “Tanrısal güç” yani “kut” anlatılmaktadır. Türk inanç
sisteminde çok önemli bir yere sahip olan ve bir nur, ışık hüzmesi
şeklinde tarif edilen kut, öncelikle kağanlar, hanlar olmak üzere bazı
kişi ve nesnelere Tanrı’nın bağışladığı bir ayrıcalıktır. Oğuz Kağan da
daha doğumunda “kut”landırılmıştır. Oğuz’un ağzının ateş rengin-
de; gözlerinin al olması da ilginç bir durumdur. Oğuz’dan başka bir
diğer efsane Manas Destanında da efsanenin kahramanı Manas’ın
doğumunda da gözlerinin kızıl olduğu geçmektedir. Ayrıca Çin kay-
nakları, Gök Türklerin kağanı Mukan’ın da İlk Chao Hun devleti im-
paratoru Liu Yuan-hai’ın da kırmızı gözlere sahip olduğunu yazar.
Kırmızı renk mitolojilerde güneşin ve savaş tanrılarının rengidir ve
kuvvet, güç, iktidar, hâkimiyet sembolüdür.
Oğuz’un daha doğuştan kut aldığı; “Bu çocuk, anasının göğsün-
den ilk sütü emdi ve bir daha emmedi. Çiğ et, çorba ve şarap istedi.
Dile gelmeye başladı; kırk gün sonra büyüdü, yürüdü ve oynadı” ifa-
delerinden çok bellidir. Oğuz’un doğumunda kazandığı kut ve gücü-
nü kullanarak bir an önce kahramanlar arasına katılması ve bunun
için de önce bir törenin yapılması gerekmektedir. Avcı ve göçebe
bir toplum olan Oğuzlarda bir kahramanın yapması gereken temel
görev; toplumun geçim kaynaklarına göz diken, toplumun huzurunu
tehdit eden bir canavarı yenmektir15.
Kut tanrı tarafından verildiği gibi gerektiğinde geri de alınabilir.
Bu genellikle artık devleti idare edemeyen; savaşlarda art ardına bü-
yük mağlubiyetler yaşayan; gereksiz yere ve sık sık savaşa çıkan;
ağır vergiler koyan; törelere uymayan ve halkın gözünden düşen bir
Türk hükümdarı için söz konusudur. Tanrı, yetkilendirdiği kişinin
görevini iyi yapmadığını veya yapamadığını gördüğünde kutunu geri
alır. Zaten böyle yöneticiler halk tarafından “tanrının kutunu aldığı”
liderler olarak kabul edilir ve o yönetici öldürülerek tahtından in-
dirilir ve kurultay başka birini seçer; onu tahta geçirir. Bu durum,
bazen çeşitli uğursuzluk işaretleriyle kendini gösterir.
İlk Chao Hun Devletinin ikinci imparatoru ve Büyük Ch’an-yüsü
Liu Ts’ung, babası Liu Yüan-hai’ın yerine tahta geçtikten sonra Çin’e
karşı birçok askeri başarılar elde etmiş yetenekli bir askerdi. Batılı
araştırmacıların “Doğunun Attilası” sıfatını taktığı Ts’ung, bu başa-
rılarının yanında ülke içinde de birçok yeni düzenlemeler yapmış
ve devletin teşkilatlanmasına özen göstermişti. Tüm bu başarılardan
sonra zamanla ordunun başından ve devlet işlerinden uzaklaşarak
sefahate daldı. İşte bundan itibaren ülkede çeşitli garip olaylar baş
göstermeye başladı. Çin kaynaklarında bu olaylar efsanevi bir tarzda
şu şekilde anlatılmaktadır:
15  Ali Duymaz, “Oğuz Kağan Destan’ından Dede Korkut Kitabı’na Kahramanların Beden
Tasvirlerinin Sembolik Anlamları Üzerine Değerlendirmeler”, Millî Folklor, 2007, Yıl: 19,
Sayı: 76, Syf: 51-52,54.
the hero emerges as a unifying tool just like a center 14. In the epic,
“Ay Kağan’s eyes shone, she gave birth to a son. The color of that
boy’s face was sky, his mouth was fire red, his eyes were red, his
hair was black and his eyebrows were black. There is a part where
Oğuz Kağan’s birth is described as “The beautiful fairies were more
beautiful than the fairies”. Here, a reference is made to a world of
symbols woven with light, color, sky and the names of its objects. “Ay
Kağan” should be explained by the place it takes in this symbolism of
light and color rather than an administrative position. In fact, in this
section, the “charisma”, “divine power”, that is, “kut”, that Oğuz Kağan
gained at birth and appearing on his face, is explained. Kut, which has
a very important place in the Turkish belief system and is described
as a ray of light, is a privilege granted by God to some people and ob-
jects, primarily khans and khans. Oğuz Kağan was also “celebrated”
at his birth. Oguz’s mouth is the color of fire; The red eyes are also
interesting. In the Manas Epic, another legend other than Oguz, it is
stated that the hero of the legend, Manas, had red eyes when he was
born. In addition, Chinese sources indicate that Mukan, the khan of
the Gök Turks, was the first Chao Hun state emperor Liu. He writes
that Yuan-hai also has red eyes. Red is the color of the sun and the
gods of war in mythologies and is a symbol of strength, power, pow-
er, dominance.
Oğuz is blessed from birth; “This boy sucked the first milk from
his mother’s breast and never again. He asked for raw meat, soup
and wine. He began to speak; forty days later he grew up, walked
and played” is very evident from his statements. It is necessary for
Oguz to join the heroes as soon as possible by using the power and
power he gained at his birth, and for this, a ceremony must be held
first. The main task of a hero in the Oghuz, a hunter and nomadic so-
ciety; is to defeat a monster that covets the livelihoods of the society
and threatens the peace of the society 15.
Blessing can be taken back when needed as it is given by god.
This is usually the one who can no longer administer the state; ex-
periencing major defeats one after another in wars; going to war un-
necessarily and frequently; imposing heavy taxes; This is the case for
a Turkish ruler who does not comply with the customs and falls out
of favor with the people. God takes your box back when he sees that
the person he has authorized has not done or failed to do his duty
well. After all, such rulers are accepted by the people as leaders who
“receive the box of God”, and that ruler is killed and dethroned, and
the convention elects another; puts him on the throne. This is some-
times manifested by various ominous signs.
Liu Ts’ung, the second emperor and Great Ch’an-yu of the first
Chao Hun State, was a skilled soldier who achieved many military
successes against China after succeeding his father, Liu Yüan-hai.
Ts’ung, nicknamed “Attila of the East” by Western researchers, made
many new regulations in the country besides these achievements
and paid attention to the organization of the state. After all these suc-
cesses, he drifted away from the head of the army and state affairs
and plunged into debauchery. From then on, various strange events
began to occur in the country. In Chinese sources, these events are
described in a legendary fashion as follows:
14  Evrim Ölçer Özünel, “The Hero Transforming into Himself: Power and Blessing in the
Oğuz Kağan Epic”, National Folklore, 2014, Year 26, Issue 104, P: 5-19.
15  Ali Duymaz, “Evaluations on the Symbolic Meanings of the Body Descriptions of Heroes
from the Oguz Kagan Epic to the Book of Dede Korkut”, National Folklore, 2007, Year: 19, 131
Issue: 76, P: 51-52,54.

“314 yılı Mart ayında güneş gibi bir cisim dünyaya düştü. Bu sı-
rada gökyüzünde üç güneş oluştu. Bunlar batıdan doğuyor, doğuya
doğru hareket ediyor ve doğuda batıyorlardı. Falcılar bunu yeni bir
savaşa yordular.”
“Ertesi yıl Yen-ming köşküne kan yağmuru yağdı. Bu köşkte
ikamet eden Ts’ung’un ağabeyi derhal falcıları çağırdı. Falcılar, se-
fahate dalmış bir hükümdar tarafından ilgilenilmeyen halkın teskin
edilmesi gerektiği; bu görevin de ona düştüğü yönünde bir yorum
yaptılar”. Aynı yıl bir başka hayret verici olay daha gerçekleşti. “
Ch’ung-ming adındaki tasarrut kulesi depremde yıkıldı ve ku-
lenin dibinde bir gölet oluştu. Suyu kan gibi kırmızı olan bu göletten
aniden kızıl bir ejder çıktı ve uçarak gitti. Altair yıldız kümesinden bir
kuyruklu yıldız önce kızıllaştı, sonra ejder şeklinde bir wei yılanına
dönüştü. Onun ışığı yeryüzüne kadar yansıdı ve sonunda P’ing-yang
şehrinin on li kuzeyine düştü. Görünüşü et gibiydi ve çok pis bir
kokusu vardı. Uzunluğu otuz adım, genişliği ise yirmi yedi adımdı.
Etin yakınlarından ağlama sesleri geliyordu. Ağlama sesleri gece
gündüz devam edince İmparator Ts’ung bundan çok rahatsız oldu.
Ts’ung’un karısı (bir süre sonra)bir yılan ve bir de ejderha doğur-
du. Bunlar, insanlara zarar vererek kaçıp gözden kayboldular. Daha
sonra ise o etin başında görüldüler. Birkaç ay sonra babasının kur-
ganındaki balballar yürüdü. Sarayda ise hayaletlerin ağladığı du-
yuldu.”.16
Bu garip ve korkunç doğaüstü olayların akabinde imparator
Ts’ung öldü. Tüm bu olaylardan tanrının vermiş olduğu kutu ondan
aldığını sonucuna varıyor; alırken de çok öfkeli olduğunu anlıyoruz.
Kut kelimesinin unvan olarak kullanıldığını Göktürklerden iti-
baren görmekteyiz. İkinci Gök Türk devletinin kurucusu, devleti ye-
niden toparlamış ve “Kutlug” yani “kutlu”, “kut verilmiş” unvanıyla
tahta çıkmıştır. Ondan sonra tahta geçen yedinci kağan da yine “Bil-
ge Kutlug Yabgu” adını taşımaktadır17.
Bu unvanı daha çok Ötüken Uygur Devleti (744-840) hakanları
kullanmışlardır.Kutluk Bilge Kağan (744-747) devletin kurucusudur.
Uygur veziri Tun Baga Tarkan, geleneklerin bozulduğunu iddia ede-
rek Bögü Kağan’ı öldürmüş; tahtı ele geçirmiş ve “Alp Kutluk Bil-
ge Kağan” unvanını almıştır. Sonraki tüm kağanlar onun soyundan
gelir. Yaklaşık 100 yıl kadar saltanat süresi olan Uygurlar bu süre
boyunca on iki kağan çıkarmışlardır. İşte bunların dokuz tanesi; “Ay
Tengride Kut Bulmuş Külüg Bilge Kağan”, “Tengride Ülüg Bulmuş
Alp Ulug Bilge Kağan”, “Tengride Bolmış Alp Külüg Bilge Kağan”, “Ay
Tengride Kut Bulmış Alp Bilge Kağan”, “Kün Tengride Ülüg Bulmış
Alp Küçlüg Bilge Kağan”, “Ay Tengride Kut Bulmış Bilge Kağan” ve “Ay
Tengride Kut Bulmış Alp Külüg Bilge Kağan” gibi muhteşem unvanlar
almışlardır. Bu unvanları almaları, Türk devlet felsefesine ve Türk
halk inançlarına göre bir kağanın “kut” adlı tanrısal vergiye sahip
olması gerektiğine inandıklarını göstermektedir.
132 16  Wei Shu, 95, Syf: 2046.;
17  Ahmet Taşağıl, Gök Türkler Iıı, Ttk, 2004, Syf: 56.
TÜRKLERDE DEVLET VE SİYASET
“In March 314, an object like the sun fell to earth. Meanwhile,
three suns appeared in the sky. They were rising from the west, mov-
ing to the east, and sinking in the east. The fortune-tellers attributed
this to a new war.”
“The next year, a rain of blood fell on the Yenming mansion.
Ts’ung’s older brother, who resided in this mansion, immediately
called the fortune tellers. Fortune-tellers say that people who are not
cared for by a debauched ruler should be appeased; They made a
comment that this task fell on him as well”. In the same year, another
astonishing event took place. “
Tower named Ch’ung-ming collapsed in the earthquake and a
pond formed at the base of the tower. A red dragon suddenly emerged
from this pond, whose water was red as blood, and flew away. A
comet from the Altair star cluster first turned red, then turned into a
dragon-shaped wei snake. Its light was reflected all the way to the
earth and finally fell ten li north of P’ing-yang city. It looked like meat
and had a very foul odor. It was thirty feet long and twenty-seven
feet wide. Crying sounds came from near the meat. Emperor Ts’ung
was greatly disturbed as the cries continued day and night. Ts’ung
‘s wife (some time later) gave birth to a snake and a dragon. They
escaped and disappeared, harming people. Later, they were seen at
the head of that meat. A few months later, the balbals in his father’s
cairn marched. In the palace, the weeping of the ghosts was heard.”.16
After these strange and terrible supernatural events, Emperor
Ts’ung died. From all these events, he concludes that the kut that the
god gave him received from him; We understand that he is very an-
gry when he received it.
We see that the word Kut is used as a title since the Göktürks.
The founder of the second Gok Turk state regrouped the state and
ascended to the throne with the title of “Kutlug”, that is, “kutlu”, “kut
given”. The seventh khan who came to the throne after him also bears
the name 17”Bilge Kutlug Yabgu”.
This title was mostly used by the khans of the Ötüken Uyghur
State (744-840). Kutluk Bilge Kagan (744-747) is the founder of the
state. Uyghur vizier Tun Baga Tarkan killed Bögü Kagan, claiming
that the traditions were broken; seized the throne and took the ti-
tle of “Alp Kutluk Bilge Kagan”. All subsequent khans are descended
from him. The Uyghurs, who had a reign of about 100 years, raised
twelve khans during this period. Here are nine of the magnificent ti-
tles: “Ay Tengride Kut Bulmuş Külüg Bilge Kağan”, “Tengride Ülüg Bul-
muş Alp Ulug Bilge Kağan”, “Tengride Bolmış Alp Külüg Bilge Kağan”,
“Ay Tengride Kut Bulmış Alp Bilge Kağan”, “Kün Tengride Ülüg Bulmış
Alp Küçlüg Bilge Kağan”, “Ay Tengride Kut Bulmış Bilge Kağan” and
“Ay Tengride Kut Bulmış Alp Külüg Bilge Kağan”. The fact that they
took these titles shows that they believed that a kagan should have
a divine tax called “kut” according to Turkish state philosophy and
Turkish folk beliefs.
16  wei Shu, 95, p. 2046.;
17  Ahmet Tasagil, Gok Turkler III, Ttk, 2004, Pg: 56.
STATE AND POLITICS IN TURKS
5. Veraset Usulleri
Dünya üzerinde devlet kurmuş olan bütün saltanatların ortak
problemi, mevcut hükümdarın ölümünden sonra iktidarın kime ge-
çeceğidir.
Eski Türklerde taht verasetinin genellikle babadan oğula geçti-
ğine dair bir anlayış var ise de farklı dönemlerde ve farklı boylarda
değişik uygulamaların yapıldığı görülür. Tahtın el değiştirmesi; sele-
fin belirlenmesi, çok net ve kesin kurallara bağlanmamakla birlikte
uzun tarihi süreçte tahta çıkma belli bir sisteme oturtulmuştur. Bu
sistemi de değişen şartlar ve gelişen toplumun ihtiyaçları şekillen-
dirmiştir. Bu çalışmamızda Osmanlı Hanedanlığına kadar olan uzun
zaman zaman dilimini ve farklı coğrafyalarda hükümran olan farklı
Türk devletlerinde taht verasetinin nasıl olduğunu inceleyeceğiz.
Batının tanımlamalarına göre hukuk açısından bir monarşide
taht veraseti usulleri şöyledir:
A) Direkt Hat (Usul-füru18)
Hükümdar öldükten sonra yerine oğlunun veya kızının geçmesi
esasına dayanan bir sistemdir. Ancak bu sistem de farklılıklar göste-
rir. Eğer hükümdarın çocuklarının sayısı çoksa en büyük oğlu başa
geçer ve buna “primogenitura” adı verilir. Bunun bir diğer adı “Amudı
Nesebî” dir.
1) Primogenitura: İkiye ayrılır
a) Male (erkek) Primogenitura: Bu sistemde, bazı devletlerde
sadece erkek çocuk başa geçer.
b) Absolute Primogenitura: Tahta geçecek çocuğun cinsiyeti
önemli değildir, kız çocukları da tahta çıkabilir.
2) Direk hat usulünün bir diğer farklı dalı ise tahta geçecek olan
çocuğun en büyük çocuk olmasıdır. Buna “Order of Seniority” denir.
“Büyüklük Esası” demektir. Hükümdarın çocuğu yoksa onun babası-
nın çocuklarından biri tahta geçer19.
B) Dolaylı hat: Tahtın doğrudan hükümdarın çocuğuna değil,
hükümdarın ebeveyninin füruuna kalmasına denir. Ancak neredeyse
her sistemde akrabalık bağlarında; yakın uzağa, büyük küçüğe, erkek
kadına, direkt hat ise dolaylı hatta tercih edilmektedir.
3) Civar sistemi: Bu sisteme göre taht kardeşten kardeşe, am-
cadan yeğene geçebilir. Saltanat ailenin en yaşlı üyesine geçer. Buna
“Ekber evlat” (droit d’aînaisse) sistemi denir. Bu, en büyük oğul demek
değildir. Ailenin en büyük üyesi tahtın sahibidir20.
4) Cooptations (vasiyet):Tahtın karşılaşabileceği çekişmeleri
önlemek amacıyla kurulan bu sistem, hükümdarın kendi ölümün-
den sonra tahta geçmesini istediği kişiyi tayin etmesi sistemidir. Ve-
raset usulünün sakıncalı yönlerini düzeltmeye yönelik bu usül, ge-
nel olarak siyasi iktidarın intikalini istikrarlı bir duruma getirmiştir.
Buna göre veliaht, hükümdarın daha sağlığında devlet ve hükümeti
18  “Füru” Kelimesi Bir Fıkıh Terimi Olup, İslâm Hukukunun Amelî-Tatbikî Bölümünü Ve
Miras Hukukunda Alt Soy Hısımları İfade Eder. Kelime “Alt Soy, Bir Şeyin Üst Tarafı; Dal,
Kol, Şube” Anlamına Gelmektedir. Ahmet Akgündüz, “Füru” Maddesi, Tdv İslam Ansiklope-
disi, 1996, Cilt 13, Sayfa: 249.
19  Kemal Gözler, Devlet Başkanları: Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi, Ekin
Kitabevi, 2001 Bursa, Syf: 285.
20  Kemal Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi Cilt I, Ekin Yayınları,…. Sayfa: 458-
460.
5. Succession Procedures
Common problem of all sultanates that have established a state
in the world is to whom the power will pass after the death of the
current ruler.
In old Turks that the inheritance of the throne is generally passed
from father to son, it is seen that different applications were made in
different periods and in different sizes. Change of throne; Although
the determination of the predecessor is not tied to very clear and
precise rules, in the long historical process, the accession to the
throne was based on a certain system. This system has been shaped
by the changing conditions and the needs of the developing society.
In this study, we will examine the long period of time until the Otto-
man Dynasty and how the succession of the throne was in different
Turkish states that ruled in different geographies.
According to the definitions of the West, the succession proce-
dures in a monarchy in terms of law are as follows:
A) Direct Line (Usul-furu18)
It is a system based on the principle that the monarch is replaced
by his son or daughter after he dies. However, this system also differs.
If the king’s children are many, the eldest son takes over and this is
called “primogenitura”. Another name for it is “Amudi Nesabi”. _
1) Primogenitura: divided into two
a) Male Primogenitura: In this system, in some states, only the
male child is the head.
b) Absolute Primogenitura: The gender of the child who will
take the throne is not important, girls can also ascend to the throne.
2) Another different branch of the direct line method is that the
child who will take the throne is the eldest child. This is called the “Or-
der of Seniority”. It means “Basic of Greatness”. If the monarch has no
children, one of his father’s children takes the throne19.
B) Indirect line: It is called the inheritance of the throne not di-
rectly to the child of the monarch, but to the descendants of the parents
of the monarch. However, in kinship ties in almost every system; close
distance, large and small, male to female, direct line is preferred to
indirect line.
3) Neighborhood system: According to this system, the throne
can pass from brother to brother, from uncle to nephew. The reign
passes to the oldest member of the family. This is called “Akbar son”
(droit d’aînaisse) system. This does not mean eldest son. The eldest
member of the family is the holder of the throne 20.
4) Cooptations (testament): This system, which was established
in order to prevent the conflicts that the throne may face, is the system
where the ruler appoints the person whom he wants to take the throne
after his own death. This method, which aims to correct the objection-
18  The word “Furu” is a fiqh term, Expresses the practical-practical part of Islamic law and
descendants in the law of inheritance. The word is “The Lower Lineage, The Upper Side of a
Thing; It Means “Branch, Arm, Branch”. Ahmet Akgündüz, “Füru” Article, Tdv Encyclopedia
of Islam, 1996, Vol 13, Page: 249.
19  Kemal Gözler, Heads of State: A Comparative Study of Constitutional Law, Ekin Booksto-
re, 2001 Bursa, p: 285.
20  Kemal Gözler, General Theory of Constitutional Law Volume I, Ekin Publications,…. 133
Page: 458-460.

yönetme usulleri, gelenekler ve protokoller hakkında eğitim alıyor;
savaşları yönetmeye alıştırılıyor ve böylece âdeta hem askeri hem de
siyasi iktidar stajı görüyordu. Bu sisteme uyulduğu takdirde ülke barış
ve sükûnet içerisinde hanedan tarafından sorunsuz yönetilmektedir21.
5) Salik Kanunu: Buna göre taht, sadece erkek çocuklara geçer;
kadınların tahtta hakkı yoktur. Kız evladın veya onun erkek çocuk-
larının tahtta hakkı yoktur. Ancak yarı Salik kanununda, eğer tahta
geçecek erkek çocuk yoksa o zaman kız evlat saltanatın başına ge-
çebilir22.
6) İdoneitas (liyakat): Türk devletinde sadece yönetici kişinin
oğulları değil aile içerisinden herkesin tahtta eşit hakkı vardı. Hatta
yönetici ailesinden olmayan ama kabiliyetli, cesur, yetenekli ve iyi bir
savaşçı olan herkes milletin yeni kurultay kararıyla tahta çıkabilirdi.
Kutadgu Bilig’e göre bunun tek şartı beye yani devlete ve millete hiz-
met idi. Tiginler arasında liyâkat her zaman ön planda tutulmuştur. Bu
gelenek diğer Türk devletleri için de geçerli olmuştur23.
Şimdi bu maddeleri Türk devletleri içerisinde örneklendirme yo-
luna gideceğiz. Asya Hun Devleti, yaşadığı 425 yıl içerisinde toplam
49 ch’an-yü görmüştür. Bunların ilk bölünmeye kadar olan 153 yıldaki
toplamı on üç ch’an-yüdür. M.Ö. 56 yılında yapılan ilk bölünmeden
M.S 48 yılındaki ikinci bölünme arasındaki 102 yıllık periodda biri batı
Hunları, yedisi Doğu Hunlarından olmak üzere toplam sekiz ch’an-yü
sırasıyla başa geçmiştir. İkinci bölünmeden yıkılışa kadar geçen 168
yıl içinde ise beşi kuzey Hunları; yirmi üçü ise Güney Hunları’ndan
olan yirmi sekiz ch’an-yü tahta çıkmıştır.
Babasını öldürerek24 Hun tahtına çıkan Motun’dan itibaren ilk iki
ch’an-yü “primogenitura” usulüne göre babadan oğula yöntemiyle
tahta çıkmışlar; dördüncü Ch’an-yü İ-chih-hsieh ise yeğeninin tahta
çıkmasına itiraz ederek onu öldürüp tahtı ele geçirmiştir. Onun “ba-
badan oğula” sistemine itirazına karşın ondan sonraki iki nesilde de
tahtın babadan oğula geçtiğini görmekteyiz. Yedinci ch’an-yü ise “Ço-
cuk ch’an-yü” lakaplı hükümdarın oğlunun çok küçük olmasından
dolayı onun yerine tahta geçen amcası Chü-li-hu Ch’an-yü’dür. Bu
durum, karşımıza Türk tarihinde ilk kez “dolaylı hat” sistemini çıkar-
tır. Buna göre hükümdarın çocuğu yoksa veya küçükse hükümdarın
ebeveyninin füruuna hak düşmektedir.
Bir sonraki ch’an-yü, yedinci Ch’an-yünün kardeşi olmuştur.
Bunu “ekber evlat” usulüne göre açıklayabilmek mümkündür. Buna
göre hanedanın en büyük üyesi tahta geçer. Bu kardeş, amca, yeğen
olabilir25. Bölünmeden önceki son hükümdar “vasiyet”(cooptations)
sistemiyle başa geçmiştir. Son uygulamadan Hunlarda tahta kimin
geçeceği hususunun artık bir sorun olmaya başladığını ve vasiyet sis-
temiyle bir düzene sokulmaya çalışıldığını anlamaktayız. Fakat vasi-
yet sistemi arzulanan şekliyle oturmamış ve çoğu zaman tahtın varisi
21  Mustafa Arslan, Eski Türk Devlet Anlayışı Ve Kutadgu Bilig, Sosyoloji Konferansları İçin-
de, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, No: 3239, 1984,Syf: 138.
22  Kemal Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Cilt Iı, 2011, Sayfa: 50.; Kemal Gözler,
Anayasa Hukukunun Genel Teorisi Cilt I, Ekin Yayınları,…. Sayfa: 458-460.
23  Özgür Kıyçak, “Çözülüş Asrı Şiirinin Kahramanları Olarak Yönetenlerde Liyakat Ve Ada-
let Duygusu”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature And
History Of Turkish Or Turkic, Volume 9/3, 2014, Ankara, P. 898.
24  Latincede Kardeş Öldürmek “Fratricide”, Evlat Öldürmek “Filicide” Ve Baba Öldürmek
De “Patricide” Terimleriyle Adlandırılır. Bunların Tümüne İse “Parricide” Ve “Parricidium”
Denilmiştir. Türkçe De İse Babanın Oğlunu, Oğulun Babasını, Yeğenin Amcasını, Kardeşin
Kardeşini Ve Kardeş Çocuklarını, Hatta Dedenin Torununu Öldürmesi Vakalarının Bütünü-
nü İfade Etmek Üzere” Kardeş Katli” İbaresi Kullanılır. Mehmet Akman, Osmanlı Devletinde
Kardeş Katli, Eren Yayıncılık, İstanbul, 1997, Syf: 32.
134 25  Arslan Mustafa, Eski Türk Devlet Anlayışı Ve Kutadgu Bilig, Sosyoloji Konferansları İçin-
de, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, No: 3239, 1984. Sayfa: 138.
TÜRKLERDE DEVLET VE SİYASET
able aspects of the succession procedure, has stabilized the transfer
of political power in general. Accordingly, the crown prince receives
training on the state and the methods of governing the government,
traditions and protocols while the monarch is still alive; he was accus-
tomed to directing wars and thus he was practically both military and
political power trainee. If this system is followed, the country is gov-
erned by the dynasty in peace and tranquility without any problems 21.
5) Salik’s Law: Accordingly, the throne passes only to male
children; women have no right to the throne. A daughter or her sons
have no right to the throne. However, in semi-Salik law, if there are no
sons to take the throne, then the daughter can become the head of the
throne22.
6) Idoneitas (merit): In the Turkish state, not only the sons of
the ruler, but also everyone from the family had an equal right to the
throne. In fact, anyone who was not from the ruling family but was
capable, brave, talented and a good warrior could ascend to the throne
with the new congress decision of the nation. According to Kutadgu
Bilig, the only condition for this was to serve the lord, that is, the state
and the nation. Merit has always been prioritized among tigins. This
tradition was also valid for other Turkish states23.
We will now try to exemplify these items within the Turkish
states. The Asian Hun State has seen a total of 49 ch’an-yu in its 425
years. Their total in the 153 years up to the first division is thirteen
ch’an-yu. In the 102-year period between the first division in 56 BC
and the second division in 48 BC, a total of eight ch’an-yü came to
power, one from the western Huns and seven from the eastern Huns.
In the 168 years from the second division to the collapse, five of them
were northern Huns; Twenty-eight ch’an-yu, twenty-three of whom
were Southern Huns, ascended the throne.
Beginning with Motun, who ascended to the Hun throne by killing
his father24, the first two ch’an-yü ascended to the throne according to
the “primogenitura” method, from father to son; the fourth Ch’an-yü
İ-chih-hsieh objected to his nephew’s accession to the throne, killing
him and seizing the throne. Despite his objection to the “father to son”
system, we see that the throne passed from father to son in the next
two generations. The seventh ch’an-yü is the uncle of the ruler, nick-
named “Child ch’an-yü”, who succeeded him on the throne because
his son was very young, Chü-li-hu Ch’an-yü. This situation presents
us with the “indirect line” system for the first time in Turkish history.
Accordingly, if the monarch has no children or is small, the descend-
ants of the monarch’s parents are entitled.
The next ch’an-yu was the brother of the seventh Ch’an-woo. It
is possible to explain this according to the “akbar evlat (eldest son)”
method. Accordingly, the eldest member of the dynasty takes the
throne. It could be a brother, uncle, niece25. The last monarch before
21  Mustafa Arslan, Old Turkish State Conception and Kutadgu Bilig, In Sociology Conferen-
ces, Istanbul, Istanbul University Publications, No: 3239, 1984, P: 138.
22  Kemal Gözler, General Theory of Constitutional Law, Volume II, 2011, Page: 50.; Kemal
Gözler, General Theory of Constitutional Law Volume I, Ekin Publications,…. Page: 458-460.
23  Özgür Kıyçak, “The Sense of Merit and Justice in Rulers as the Heroes of the Age of
Resolution Poetry”, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature
Andean History Of English or Turkic, Volume 9/3, 2014, Ankara, P. 898.
24  Latin, Killing a Sibling is called “Fratricide”, Killing a Child is “Filicide” and Killing a
Father is Also Called by the Terms “Patricide”. All of them are called “Parricide” and “Parri-
cidium”. In Turkish, the phrase “fraternal murder” is used to express all the cases where the
father killed his son, the son’s father, the nephew’s uncle, the brother’s brother and his siblings’
children, and even the grandfather killed his grandchild. Mehmet Akman, Fraternal Slaughter
in the Ottoman State, Eren Publishing, Istanbul, 1997, p: 32.
25  Arslan Mustafa, The Old Turkish State Understanding And Kutadgu Bilig, In Sociology
Conferences, Istanbul, Istanbul University Press, No: 3239, 1984. Page: 138.
STATE AND POLITICS IN TURKS
tayin edilmiş olduğu halde saray erkanı tarafından gerçekleştirilen
çeşitli entrikalarla tahta çıkamamıştır. Çöküş dönemi, kâh kardeş kâh
oğulların tahta çıkmasıyla sona ermiştir.
İlk ikiye bölünmede, Hu-han-yeh ch’an-yünün 6 oğlu sırayla Doğu
Hunlarının tahtına çıkmıştır.Son ch’an-yü Wu-ta-ti-hou (M.Ö.48) ise
bir öncekinin oğludur. Ancak amcaoğlu taht sırasının kendinde oldu-
ğunu ileri sürerek isyan etmiştir.
Asya Hunları, M.S 48 yılında tahta kimin çıkıp kimin devleti yö-
neteceği konusunda anlaşmazlık yaşayınca “Kuzey hunları” ve “Gü-
ney Hunları olmak üzere bir kez daha bölündü26. Kuzey Hunlarından
Ch’an-yü Pi ve sırayla diğer iki kardeşi tahta çıktı. Bundan sonra ise
bu kardeşlerin çocukları tahta geçtiler. 5. Ch’an-yü’ye kadar kardeş
ve amca-yeğen olarak sıralandılar. 9. Ch’an-yü’ye kadar ise daha
çok Pi’nin diğer çocukları tahta geçdi. 11 ila 13 arası T’an, Pa ve Hsiu-li
adındaki hükümdarlar ise kardeşti.
Güney Hunları, primogenitura sistemi doğrultusunda; babadan
oğula veraseti takip etmişlerdir. 10. ch’an-yü’nüniki kez darbeyle tahtı
devraldığı gözükse de son ch’an-yü hariç hepsi, babadan oğula inti-
kalle iktidar olmuşlardır. Bunda belki de Çin’e ve Çin kültürüne yakın
olmanın etkisi olmuştur. Ancak son ch’an-yü Hu Ch’u-chüan bir ön-
cekinin kardeşidir.
Kafesoğlu, Primogenitura sisteminin Asya Hunlarında az görül-
düğünü; daha çok liyakat sisteminin tercih edildiğini söyler27. Ancak
Motun’dan itibaren parçalanma öncesi liyakat sistemi ve beraberinde
getirdiği taht kavgalarının başlamasına kadarki dönemde primogeni-
tura sisteminin ön planda tutulduğubelirgin bir biçimde görülmekte-
dir.
Asya Hun devletlerinden sonra çeşitli bozkır kuvvetleri, Çin top-
raklarındaki otorite zayıflığından faydalanarak güneye yani Çin top-
rakları içlerine inmiş ve burada 150 yıl kadar (297-439) bir süre çeşitli
devletler kurmuşlardır. Bozkır kültürünün Çin’e en derin nüfuz ettiği
bu dönemde tüm bu devletleri ve krallıkları ele geçirip yine Çin’de
birlik sağlayan Tabgaçlar ise taht verasetinde Çin’i örnek almışlar;
Çinlilerintahtın büyük oğuldan bir sonraki neslin büyük oğluna geç-
mesi sistemini kullanmaya çalışmışlardır. Hükümdarın ölmeden önce
oğlunu veliaht ilan ettiği “büyüklük esası” na dayandırılan ve veraset
sistemine de dâhil edebileceğimiz bu uygulama her zaman sorunsuz-
ca hayata geçirilememiştir. Devletin bir bozkır devleti olması, zaman
zaman bu esasın delinmesine yol açtı. Tabgaç hükümdarları, bazen
en büyük oğullarını değil, en küçük oğullarını veliaht ilan ettiler ve bu
büyük oğulların itirazına yol açtı. Bazen de kendine güvenen yetenek-
li ve güçlü komutanlarda tahtın el değiştirmesinde müdahil oldular.
Çin veraset sistemine göre küçük yaştaki tecrübesiz bir prensin tahta
geçme durumu olduğunda eskiden geçerli olan geleneksel yöntemle-
ri seçiyorlardı. Tıpkı savaşçı ve zeki bir çocuk olan 12 yaşındaki To-pa
Yü’nün (?-452) veliaht tayin edilmesi ve en büyük oğul olmamasına
karşın tahta çıkarılması gibi28.
26  Tilla Deniz Baykuzu, Asya Hun İmparatorluğu, Kömen Yayınları, Konya 2012. Syf: 145.
27  İbrahim Kafesoğlu, Umumi Türk Tarihi Hakkında Tespitler, Görüşler, Mülahazalar, Ötü-
ken Neşriyat, İstanbul, 2014, Syf: 141.
28  Tuğba Gökçe Balcı, Tabgaç Devleti (386-534), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2018, Syf: 104.
the partition came to power with the “testament” (cooptations) system.
From the last practice, we understand that the issue of who will take
the throne in the Huns has now become a problem and it is tried to be
put in order with the testament system. However, the testament sys-
tem did not work out as desired, and although he was appointed heir to
the throne, he could not ascend to the throne due to various intrigues
carried out by the palace officials. The decadence period ended with
the coming to the throne of either brothers or sons.
In the first two divisions, 6 sons of Hu-han-yeh ch’an-yul ascend-
ed the throne of the Eastern Huns in turn. Son ch’an-yü Wu-ta-ti-hou
(48 BC) is the son of the previous one. However, his uncle rebelled,
claiming that he was on the throne.
The Asian Huns were once again divided26 into “Northern Huns”
and “South Huns” when there was a disagreement about who would
come to the throne and who would rule the state in 48 AD. Ch’an-yü
Pi, one of the Northern Huns, and his two other brothers in turn came
to the throne. After that, the children of these brothers took the throne.
Up to the fifth Ch’an-yu they were ranked as brother and uncle-niece.
Until the ninth Ch’an-yü, mostly Pi’s other children took the throne.
The rulers from 11 to 13 named T’an, Pa, and Hsiu-li were brothers.
Southern Huns, in line with the primogenitura system; succession
from father to son. Although it seems that the tenth ch’an-yü took over
the throne with a coup d’etat twice, all but the last ch’an-yü came to
power by inheritance from father to son. Perhaps this was due to be-
ing close to China and Chinese culture. However, the last ch’an-yü Hu
Ch’u-chüan is the brother of the previous one.
Kafesoğlu stated that the Primogenitura system is rarely seen in
Asian Huns; He says that the merit system is preferred more 27. How-
ever, it is clearly seen that the primogenitura system was prioritized in
the period from Motun until the pre-dissolution merit system and the
beginning of the throne fights that it brought with it.
After the Asian Hun states, various steppe forces took advantage
of the weakness of authority in the Chinese lands and went south, that
is, into the Chinese lands, and established various states for a period
of 150 years (297-439). In this period, when steppe culture penetrat-
ed most deeply into China, Tabgaçs, who captured all these states and
kingdoms and united in China, took China as an example in the succes-
sion of the throne; They tried to use the Chinese system of passing the
throne from the eldest son to the eldest son of the next generation. This
practice, which is based on the “principle of greatness” in which the
ruler declared his son the heir to the throne before his death, and which
we can include in the succession system, has not always been imple-
mented without any problems. The fact that the state was a steppe state
from time to time led to the breach of this principle. Tabgach rulers
sometimes declared their youngest son, not their eldest son, as heir
apparent, and this led to the opposition of the eldest sons. Sometimes,
self-confident, talented and powerful commanders were also involved
in the change of hands. According to the Chinese succession system,
when an inexperienced young prince had the opportunity to take the
throne, they chose the traditional methods that were valid in the past.
Just like 12-year-old Topa Yü (?-452), a warrior and intelligent boy, was
appointed heir and enthroned although he was not the eldest son28.
26  Tilla Deniz Baykuzu, Asian Hun Empire, Kömen Publications, Konya 2012. Pg: 145.
27  İbrahim Kafesoğlu, Detections, Opinions, Considerations on General Turkish History, Ötü-
ken Publications, Istanbul, 2014, P: 141.
28  Tuğba Gökçe Balcı, Tabgaç State (386-534), Mimar Sinan Fine Arts University, Institute of 135
Social Sciences, Unpublished Doctoral Thesis, Istanbul, 2018, P. 104.

Avrupa Hunlarında veraset yönteminin nasıl olduğu hususunda
kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Bunun sebebi de yönetim kademe-
sindeki yüksek idarecilerin birbirleriyle olan akrabalık bağlarının ve
ilişkilerinin mahiyetinin bilinememesidir. Bilinen tek husus tahta ge-
çecek kişinin asil bir soydan olması gerekliliğidir. Attila’nın Bizans İm-
paratoru Theodosius’a söylediği “Theodosius ve Attila soylu babaların
oğullarıdır. Attila kendi babası Muncuk’tan aldığı soyluluğu devam
ettirmiş ancak Theodosius babasından aldığı soyluluğu kaybetmiştir.
Çünkü bana haraç ödediği için köle durumuna düşmüştür.”sözleri, bu
duruma ışık tutmaktadır.
Uldız’ın Attila’yla akrabalık derecesi bilinmemektedir. 412 yılına
ait bir kayıtta ismi geçen Karaton hakkında da hiçbir bilgimiz yoktur.
Uldız’dan sonra tahta Rua geçti. Rua’dan sonra veraset sisteminin iş-
lemeye başladığını görmekteyiz29. Rua, devleti diğer kardeşleri Mun-
cuk, Aybars ve Oktar’la birlikte yönetiyordu. Muncuk, merkezde bu-
lunmakta; Aybars doğu, Oktar ise batı kanadını yönetmekteydi. Baba-
sı Muncuk erkek yaşta ölünce amcası Rua’nın himayesine giren Atilla,
onun yanında savaşlara katılmış; tecrübe kazanmış; iç ve dış siyaseti,
devlet yönetimini çok iyi öğrenmişti. Rua öldüğünde yerine oğlu de-
ğil büyük yeğeni Bleda geçti. Sahip olduğu üstün meziyetlere rağmen
Attila’nın değil de ağabeyi Bleda’nın tercih edilmesinde yeğenler ara-
sında en büyüğün seçildiği; “ekber evlat” diye sınıflandırabileceğimiz
amca-yeğen usulünün “Primogenitura” versiyonunun işlediğini gör-
mekteyiz30. Attila’dan sonra gözdesi olan küçük oğlu İrnek yerine
Hun ileri gelenlerinin desteğiyle büyük oğlu İlek tahta geçmiştir. Hun
veraset sistemindeki en karanlık nokta ise devletin dağılma aşama-
sında taht kavgalarının olup olmadığı ve handan üyelerinin sayısının
bilmemesi meselesidir.
Bizans kaynaklarında aktarıldığına göre Ak Hun Devleti de diğer
Hun devletleri gibi bir hükümdar tarafından yönetilirdi. Ancak unvanı
“hakan” idi. Çin kaynaklarına göre Ak Hun Devletinde hükümdarlık
babadan oğula geçmez; sülalenin en yeteneklisi kim ise ona geçerdi31.
Bu ifadeler, Ak Hunlarda bir “idoneitas” ilkesinin varlığını açıkça gös-
termektedir.
Göktürkler, Türk tarihinde, tahtın varisinin kim olacağı konusun-
da en berrak olan devlettir. Devletin kurucusu Bumin Kağan’ın ölü-
münden sonra oğlu Kara Kağan’ın tahta geçmesinde direkt hat sis-
teminin primogenitura versiyonu bariz olarak görülmektedir. Ancak
Kara Kağan hastalıktan ölünce yerine kardeşi Mukan, kağan olmuş-
tur. Göktürk devletinde 630 yılına kadar bu “ekber evlat” usulü, art
arda yedi kez; her iki Göktürk Devletinde ise toplam 12 kez uygulan-
mış ve tahta genellikle ölen kağanın kardeşi veya yeğeni geçmiştir.
Taspar/Talo-pien, An-lo/İşbara Kağan, Baga Kağan/Tou-lan Kağan
amca-yeğenler birbiri ardına tahta çıkmış ve bu süreçte hiçbir amca
veya yeğen arasında taht kavgası, çekişme, kin ve sair olumsuzluklar
yaşanmamıştır. Diğer taraftan Mukan, Taspar ve Baga Kağanların kar-
deşlerinin tahta çıkmalarını vasiyet etmeleri, Göktürklerin ekber ev-
lat yönteminin yanı sıra zaman zaman veraset (cooptation) yöntemini
de uyguladıklarını göstermektedir. Ayrıca Taspar yeğeni An-lo’nun
tahta çıkmasını vasiyet ettiyse de onun çekingenliği ve başarısızlığı
karşısında kurultay toplanmış; kurultayda onu koruma sözü veren ve
29  Ali Ahmetbeyoğlu, Avrupa Hun İmparatorluğu, Ttk, 2001, Syf: 149.
30  Gyula Nemeth, Attila Ve Hunlar, Çeviren: Tarık Demirkan, Kömen Yayınları, Konya,
2014, Syf:97.
31  Müslüme Melis Çeliktaş, Ak Hunlar Tarihi Üzerine Türkiye Ve Dünyada Yapılan Çalışma-
136 ların Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek
Lisans Tezi, Ankara, 2011, Syf: 94.
TÜRKLERDE DEVLET VE SİYASET
There is no definite information about how the succession method
is in the European Huns. The reason for this is that the nature of the
kinship ties and relations between the high administrators at the ad-
ministrative level is not known. The only thing known is that the per-
son who will take the throne must be of noble lineage. Attila told the
Byzantine Emperor Theodosius, “Theodosius and Attila are the sons
of noble fathers. Attila continued the nobility he received from his own
father Muncuk, but Theodosius lost the nobility he received from his
father. Because he has become a slave because he paid tribute to me.”
His words shed light on this situation.
The degree of kinship of Uldız with Attila is unknown. We also
have no information about Karaton, whose name is mentioned in a
record from 412. Rua took the throne after Uldız. After Rua, we see that
the succession system started to work 29. Rua ruled the state with his
other brothers Muncuk, Aybars and Oktar. Muncuk is located in the
center; Aybars ruled the eastern flank and Oktar ruled the western
flank. When his father Muncuk died at a young age, Atilla, who came
under the protection of his uncle Rua, participated in the wars with
him; gained experience; He had learned domestic and foreign politics
and state administration very well. When Rua died, her great-nephew
Bleda took her place, not her son. Despite his superior virtues, his el-
der brother Bleda was chosen instead of Attila, and the eldest among
the nephews was chosen; We see that the “Primogenitura” version
30
of the uncle-nephew method, which we can classify as “Akbar son”,
works. After Attila, his eldest son Ilek came to the throne with the sup-
port of Hun notables instead of his younger son İrnek, who was his fa-
vorite. The darkest point in the Hun succession system is the question
of whether there were fights for the throne during the disintegration of
the state and the number of members of the khan is unknown.
According to the Byzantine sources, the White Hun State was ruled
by a ruler like other Hun states. However, his title was “khan”. Accord-
ing to Chinese sources, sovereignty in the White Hun State does not
pass from father to son; Whoever was the most talented in the dynasty
would pass to him 31. These statements clearly show the existence of
an “idoneitas” principle among the White Huns.
The Göktürks are the most clear state in Turkish history about
who will be the heir to the throne. The primogenitura version of the
direct line system is clearly seen in the succession of his son Kara
Khan to the throne after the death of Bumin Kagan, the founder of the
state. However, when Kara Khan died of illness, his brother Mukan be-
came the khan instead. In the Gokturk state, until 630, this “akbar son”
method was practiced seven times in a row; In both Göktürk States,
it was applied a total of 12 times and the brother or nephew of the
deceased khan passed the throne. Uncle-nephews Taspar/Talo-pien,
Anlo/İşbara Kağan, Baga Kağan/Tou-lan Kağan ascended to the throne
one after another, and during this process, there were no throne fights,
conflicts, grudges and other negativities between any uncle or neph-
ew. On the other hand, the will of the brothers of Mukan, Taspar and
Baga Kagans to ascend to the throne shows that the Göktürks applied
the method of succession (cooptation) from time to time as well as
the Akbar son method. In addition, although Taspar bequeathed his
29  Ali Ahmetbeyoğlu, European Hun Empire, Ttk, 2001, Page 149.
30  Gyula Nemeth, Attila and the Huns, Translated by Tarık Demirkan, Kömen Publications,
Konya, 2014, Pg:97.
31  Müslüme Melis Çeliktaş, Evaluation of Studies on the History of the White Huns in Turkey
and in the World, Ankara University, Institute of Social Sciences, Unpublished Master Thesis,
Ankara, 2011, P: 94.
STATE AND POLITICS IN TURKS
liderlik vasıflarıyla dikkati çeken She-tu boy beylerinin isteğiyle yeni
kağan seçilmiştir. İşbara unvanı alan yeni kağan, ayrıca eski kağan
Kara Kağanın oğlu olup hanedan ailesindendi. Bu olay, Göktürklerin-
liyakate de önem verdiklerinin göstermektedir.
Ülke Çin entrikaları sonucunda sarsıntıya girince Tou-lan Ka-
ğan’ın yeğeni Çin taraftarı Jan-kan Çinliler tarafından “kağan” ilan
edildi ve kendisine Ch’i-min unvanı verildi. Chi-min Kağan’dan sonra
üç oğlu; Shih-pi, Chu-lo ve İl Kağan sırasıyla tahta geçmişlerdir. Bu sı-
ralamaya bakıldığında Çin entrikalarının bile sistemi değiştiremediği;
ekber evlat sistemi son derece düzgün işlediği görülmektedir. Am-
caların tahta geçtiği andan itibaren yeğenler ülkenin doğu kanadının
yönetimine atanmış; böylece veliaht tayin edildikleri, geleceğin kağa-
nı oldukları işaret edilmiştir. Baga Kağan, yeğeni Yong-yü-lü’yü “Yab-
gu”; İl Kağan, yeğeni T’u-li’yi “Küçük Kağan” ilan etmiştir. Amcalarının
saltanat süresinde yeğenler, kendi bölgelerinde savaşlar yapmışlar;
isyanları bastırmışlar; kendi topraklarını ve boylarını yönetmişlerdir.
Zaman zaman kağanların büyük ordusunun yanında kendi ordula-
rıyla savaşa katılmış; adeta onların sağ kolları olmuşlardır. Bu durum,
onlara olağanüstü savaş tecrübesi kazandırırken devlet yönetimi ko-
nusunda da iyi bir eğitim olmuştur.
Batı Göktürklerde taht, babadan oğula (İstemi/Tardu), oğuldan da
toruna (Tardu’nun torunu Ch’u-lo Kağandan, onun oğlu Na-tu-lu’ya)
geçmiştir. II. Gök Türk Devletinde amca-yeğen sisteminin yeniden
devreye sokulduğunu görmekteyiz. İlteriş Kağan, yerini kardeşi Kap-
gan’a bırakmış ancak 10 yıllık saltanattan sonra “küçük kağan” olarak
tayin ettiği oğlu İnel tahta çıkmıştır. Zira İnel’in “Küçük Kağan” ilan
edilmesi, veliaht tayin edilmesi ile aynı manaya gelmekteydi. Oysa
ağabeyinin oğulları artık büyümüş ve tahta geçme sırası onlara gel-
mişti. İl Kağan örneğinden yola çıkıldığında Kapgan Kağan, oğlunu
değil yeğenlerinden birini “küçük kağan” ilan etmeliydi. Zaten kısa bir
süre sonra Kutlug İlteriş Kağan’ın oğlu Kül Tegin, İnel Kağan’ı alaşağı
ederek tahta ağabeyi Sol Bilge Şad’ı “Bilge Kağan” unvanıyla tahta ge-
çirdi32. Böylece amca-yeğen sıralamasına uyulmuş oldu.
Ötüken Uygur Devleti’nin 744 yılında Kutluk tarafından kuru-
luşundan itibaren tahtın baba-oğul sıralamasıyla veraset sistemine
uygun biçimde el değiştirdiğini görüyoruz. Bu sistem, Tenri Kağan
Bögü’nun, veziri Tun Baga Tarkan (Tun Mo-ho) tarafından öldürül-
mesiyle bozulmuştur. 779’da Alp Kutluk Bilge Kağan unvanıyla tah-
ta çıkan Tun Baga Tarkan’ın hanedan ailesiyle akraba olup olmadığı
bilinmemektedir. Ancak bundan böyle tahta onun ailenden gelenler
çıkmıştır. Onun ölümüyle tahta oğlu Ay Tengride Kut Bulmuş Külüg
Bilge Kağan geçti ancak 1 yıl sonra öldürülünce kardeşi kendini kağan
ilan etti. Onun hükümranlığı da fazla sürmedi. A-cho Kağan, Uygur
büyüklerinin desteği ile amcasını öldürttü ve tahta çıktı. Burada diğer
Türk devletlerinde de sıkça görülebileceği üzere amca yeğen sistemi
devreye sokulmaya çalışılmaktadır. A-cho, beş yıl sonra oğul bırak-
madan ölünce tahta, Ediz boyundan Yağlakar soy adını taşıyan ve bir
evlatlık olan ve Kutluk Bilge Kağan geçmiştir. Bu el değiştirme, Türk-
lerde evlatlık verme/alma geleneğinin çok eski dönemlerden beri
devam ettiğinin ve evlatlık olsa dahi liyakat sahibi birisinin yüksel-
mesine mâni olunmadığının çarpıcı bir göstergesidir. Ondan sonra,
824’te tahta geçen Hazar Kağan’a kadar, devleti yöneten üç kağanın
birbirleriyle olan akrabalıkları hakkında bilgimiz yoktur. Kün Tengri-
de Kut Bulmış Bilge Kağan 824 yılında ölünce yerine oğlu Hazar Tegin
geçti. Son iki Uygur hükümdarının kimin akrabası olduğu hakkında
32  Ahmet Taşağıl, A.G.E., Syf: 41-41.
nephew Anlo to the throne, a congress was convened in the face of
his shyness and failure; The new khan was elected at the request of
the She-tu clan lords, who promised to protect him in the congress
and attracted attention with their leadership qualities. The new khan,
who received the title of Isbara, was also the son of the old khan, Kara
Khan, and was from the dynasty. This event shows that the Göktürks
also attach importance to merit.
When the country fell into turmoil as a result of Chinese intrigues,
Tou-lan Khan’s nephew, the pro-Chinese Jan-kan, was declared a “kha-
gan” by the Chinese and given the title of Ch’i-min. Three sons after
Chi-min Kagan; Shih-pi, Chu-lo and Il Khagan ascended the throne
respectively. Looking at this ranking, even Chinese intrigues could not
change the system; It is seen that the Akbar son system works extreme-
ly well. From the moment the uncles came to the throne, the nephews
were appointed to the management of the eastern wing of the country;
they were thus appointed as heirs; It has been pointed out that they are
the khan of the future. Baga Khan, his nephew Yong-yu-lü “Yabgu”; İl
Kagan declared his nephew T’uli “Little Khan”. During the reign of their
uncle, the nephews fought wars in their own regions; they suppressed
the revolts; They ruled their own lands and tribes. From time to time,
he joined the war with his own armies alongside the great army of the
khans; they have become their right arm. This gave them extraordinary
war experience and a good education in state administration.
In Western Göktürks, the throne passed from father to son (İstemi/
Tardu), and from son to grandson (from Ch’u-lo Kagan, Tardu’s grand-
son, to his son Na-tulu). II. We see that the uncle-nephew system has
been reactivated in the Gok Turk State. İlteriş Kağan left his place to his
brother Kapgan, but after 10 years of reign, his son İnel, whom he ap-
pointed as “little kagan”, ascended the throne. Because the declaration
of İnel as a “Little Khan” meant the same as his appointment as heir.
However, his brother’s sons were grown up now and it was their turn
to take the throne. Based on the Il Khan example, Kapgan Khan should
have declared one of his nephews “little kagan”, not his son. After a
short while Kutlug Ash, son of Ilteriş Kagan Tegin overthrew İnel Kagan
and installed his elder brother Sol Bilge Şad on the throne with the title
of “Bilge Kagan”32. Thus, the uncle-nephew order was followed.
Ötüken Uyghur State by Kutluk in 744, the throne changed hands
in accordance with the succession system in the order of father-son.
This system was broken when Tenri Kagan Bögü was killed by his vi-
zier Tun Baga Tarkan (Tun Mo-ho). It is not known whether Tun Baga
Tarkan, who ascended the throne as Alp Kutluk Bilge Kagan in 779,
was related to the dynastic family. However, from now on, his family
came to the throne. With his death, his son Ay Tengride Kut Bulmış
Külüg Bilge Kagan passed, but when he was killed a year later, his
brother declared himself khan. His reign did not last long either. With
the support of the Uighur elders, Acho Khan had his uncle killed and
ascended the throne. Here, as can be seen frequently in other Turkish
states, the uncle and nephew system is being tried to be put into effect.
When A-cho died five years later without leaving a son, Kutluk Bilge
Kagan, who was an adopted son from the Ediz tribe and was named
Yağlakar, came to the throne. This change of hands is a striking indica-
tor that the tradition of giving/taking up adoptions has been going on in
Turks since ancient times, and even if it is adopted, the rise of a person
of merit is not prevented. After that, we have no information about the
kinship of the three khans who ruled the state until the Khazar Khan,
137
32  Ahmet Tasagil, AGE, P: 41-41.

kaynaklarda herhangi bir açılamaya rastlanılmamıştır.Yaklaşık yüz
yıllık siyasi tarihlerinde on dört kağan görmüş olan Uygur verasetinin
genellikle babadan oğula usulü olduğu; amca-yeğen yönteminin de
varlığını hissettirdiği görülmektedir. Bunun haricinde evlatlık birinin
bile tahta çıkabildiğini izlemekteyiz.
Gazneliler’de sultan öldükten sonra yeni birinin tahta geçmesi
hep sorun olmuştur. Hükümdarın ölmeden önce birini vasiyet etmesi
bile çok etkili olmamıştır. Sultan Mesud’un tahta çıkmasını teminat
altına almak isteyen babası, diğer kardeşlere, akrabalara hediyeler,
topraklar ve değerli eşyalar verip onlara sorun çıkarmayacakları hak-
kında yeminler ettirmiştir33.
Hazar kağanları, mutlaka asil bir boydan ve Musevi olmak zorun-
daydılar. Ayrıca kağanlar artık fazla halk içine çıkmayan ve iş yağma-
yan yüksek bir merci haline gelmiş olup tebaalarından büyük saygı
görürlerdi. Bir ayda dört kez tebaasının içine çıkar; sadece en yüksek
makamdakiler çok önemli işler için onu ziyaret edebilir; huzura çık-
tıklarında çıplak ayakla girer ve secde ederlerdi. Kağanın sihirli bir
kudreti olduğuna inanılır; kıtlık, kuraklık, afet veya savaş çıktığında
kağan sorumlu tutulurdu. Bu durum onun hayatına mal olurdu. Belki
de bu yüzden bir kağan, kırk yıldan fazla tahtta kalamaz; bu sürede
ölmezse yaptığı bir hatası veya hastalığı halkın ayaklanmasına sebep
olur ve kağan öldürülürdü34. Hazar devlet anlayışı Göktürklerin devlet
anlayışının bir devamı sayılabilir. Ancak eski Türklerde sıkça rastla-
nan taht kavgaları Hazarlar’da görülmemektedir. Bunun muhtemel
nedeni ise kağanlık makamının zaman içinde bir sembol haline dö-
nüşmüş olmasıdır35.
Peçenekler’de babadan oğula geçen bir primogenitura sistemin-
den söz edilse de bunu doğrulayan kaynak yoktur.De Administrando
İmperium36 adlı kaynak Peçenekler’de taht intikali usulünün yeğen-
den yeğene olduğunu aktarmaktadır37. Bu kaynağa göre Peçenek hü-
kümdarları, geleneklere ve adet olduğu üzere yaşamları boyu hüküm
sürerler; evlatlarını veya kardeşlerini tahta vasiyet edemezlerdi.Ya-
salar, tahtı veya rütbelerini oğullarına ya da erkek kardeşlerine dev-
retmesini engellemekteydi. Öldüklerinde ülkeye sadece tek bir aile
tarafından hükmedilmesini önlemek amacıyla tahta kuzenler ya da
kuzenlerin erkek evlatları atanmak zorundaydılar. Bu yolla hem taht
tek bir fürunun tekelinde kalmaz hem de dışardan yabancı bir ailenin
tahtı işgaline engel olunurdu38. Kurat da Peçeneklerde, başbuğluk ka-
nunlarının belli kurallarla sınırlandığını; bazı Türk kavimlerinde tah-
tın babadan oğul’a geçtiği halde Peçeneklerde “eski nizam ve kanun”
a göre başbuğun ölümünden sonra, yerine ya kardeş çocukları veya
kardeşlerinin torunları getirildiğini işaret eder. Böylece hâkimiyet ‘
uruğ’un yalnız bir kolunda kalmaz; böyle önemli bir mevkie soyun
yan budağı da katılırdı. Bu uygulama ile aile içindeki diğer üyelerin de
tahtta hakkının olduğu ilan edilerek birlik ve beraberliği kaos yarat-
33  Yusuf Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi, Cilt I, Ankara: TTK, 1987, Syf: 219.
34  Şerif Baştav, “Hazar Kağanlığı Tarihi”, Makaleler I, Berikan Yayınevi, Ankara, 2005, Syf;
468-470.
35  Hasan Kocarık, Hazarlarda Devlet Yönetimi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Basılmamış Y.
Lisans Tezi, Kilis, 2013, Syf: 55.
36  Bizans İmparatoru VII. Konstantinos Porfirogenitos (913-959) Tarafından Yazılmış Bir
Eserdir. Bu Eserde Bizans İmparatorluğu Ve Karadeniz’in Kuzeyindeki Kavimler Ve Onların
Tarihleri İle Bizans Diplomasisi Detaylı Bir Şekilde Anlatılmıştır. Fatma Koçak, “De Admi-
nistrando Imperio Ve Türk Tarihi Açısından Önemi” Türk Tarihi Araştırmaları, Vol. 2, Sayı/
No. 1, 2017, Syf: 48-74.
37  Peter B. Golden, “Güney Rusya Bozkırlarının Halkları” Erken İç Asya Tarihi, Editör: Denis
Sinor, İletişim Yayınları, Syf: 367.
38  Zahide Ekmekçi, Konstantine Porphyrogenıtus’un De Administrando İmperio Adlı Ese-
138 rinin Çevirisi Ve Yorumlanması, A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans
Tezi, Ankara, 2016, Syf: 52-53.
TÜRKLERDE DEVLET VE SİYASET
who came to the throne in 824. kun When Bilge Kagan, who had found
Kut in Tengri, died in 824, his son Hazar Tegin took his place. No ex-
planation has been found in the sources about who the last two Uighur
rulers were related to. Uyghur succession, which has seen fourteen
khans in their nearly hundred-year-old political history, is generally
inherited from father to son; It is seen that the uncle-nephew method
also makes its presence felt. Apart from this, we watch that even an
adopted person can ascend to the throne.
In Ghaznavids, it has always been a problem for a new person to
take the throne after the sultan’s death. Even if the ruler made a will
before he died, it was not very effective. His father, who wanted to
guarantee Sultan Mesud ‘s accession to the throne, gave gifts, lands
and valuables to other brothers and relatives and made them swear
that they would not cause any trouble33.
The Khazar Khagans had to be of noble descent and Jewish. In
addition, the khans had become a high authority that did not go out to
the public and did not work, and they were highly respected by their
subjects. He comes into his subjects four times a month; only those
in the highest office may visit him for very important business; When
they came to the presence, they would enter barefoot and prostrate. It
is believed that the kagan has a magical power; When famine, drought,
disaster or war broke out, the khan was held responsible. This would
cost him his life. Perhaps this is why a khan cannot stay on the throne
for more than forty years; If he did not die during this time, his mis-
take or illness would cause the people to revolt and the khan would
be killed34. The Khazar state understanding can be considered as a
continuation of the Gokturk state understanding. However, the throne
fights, which are frequently encountered in the ancient Turks, are not
seen in the Khazars. The probable reason for this is that the khanate
has turned into a symbol over time35.
Although it is mentioned that primogenitura system inherited
from father to son in the Pechenegs, there is no source confirming this.
The source called De Administrando Imperium 36 on Pechenegs states
that the method of succession is from nephew to nephew 37. Accord-
ing to this source, Pecheneg rulers rule for life, as is customary and
customary; they could not bequeath their children or siblings to the
throne. The law prevented him from transferring the throne or ranks
to his sons or brothers. When they died, throne cousins or cousins’
sons had to be appointed to prevent the country from being ruled by
only one family. In this way, the throne would not be monopolized by a
single noble and a foreign family would be prevented from occupying
the throne38. Kurat and Pechenegs stated that the laws of the chief-
dom were limited by certain rules; He points out that although in some
Turkish tribes the throne passed from father to son, in Pechenegs, ac-
cording to the “old order and law”, after the death of the chief, either
siblings or grandchildren of his brothers were brought. Thus, domi-
33  Yusuf Hikmet Bayur, History of India, Volume I, Ankara: TTK, 1987, p: 219.
34  Şerif Baştav, “History of Khazar Khaganate”, Articles I, Berikan Publishing House, Ankara,
2005, Pg; 468-470.
35  Hasan Kocarik, State Administration in the Khazars, Kilis 7 Aralik University, Unpublished
Master’s Thesis, Kilis, 2013, Pg: 55.
36  Byzantine Emperor VII. Constantine It is a Work Written by Porphyrogenitos (913-959). In
this work, the Byzantine Empire and the tribes in the north of the Black Sea, and their histories
and Byzantine diplomacy are explained in detail. Fatma Koçak, “De Administrando Imperio
And Its Importance For Turkish History” Turkish History Studies, Vol. 2, Issue/No. 1, 2017,
Page: 48-74.
37  Peter B. Golden, “People of the South Russian Steppes,” Early Inner Asian History, Edited
by Denis Sinor, İletişim Publications, Pg: 367.
38  Zahide Ekmekci, Konstantine Porphyrogenitus De Administrando Translation and Interp-
retation of Imperio, A. Ü. Institute of Social Sciences, Unpublished Master Thesis, Ankara,
2016, P: 52-53.
STATE AND POLITICS IN TURKS
madan sağlanması amaçlanmış olmalıdır. Ancak aile dışından uruğa
yabancı olan bir kimse ise kesinlikle başbuğluk makamına getiril-
mezdi39. Görüldüğü üzere bu sistem, yukarıda bahsettiğimiz “Dolaylı
hat” sisteminden başka bir şey değildir ve çok net bir şekilde görül-
mektedir. Dolaylı hat ise bildiğimiz üzere tahtın doğrudan hükümda-
rın çocuğuna değil, hükümdarın ebeveyninin füruuna kalmasıdır.
Barthold’a göre Moğol imparatorluğunun en büyük sorunlarından
biri, veraset hakkında bir kanunlarının olmayışıydı. Her han öldükten
sonra bir diğerinin seçimi için uzun uzadıya araştırma ve değerlen-
dirmeler yapılırdı. Seçilecek kişiyi tayin etmeleri için hanedanın tüm
üyelerinin katılımı gereken bir kurultay toplanırdı. Han seçimi için
bir önceki hanın istekleri dikkate alında da bu şehzadeleri pek bağla-
mazdı. Kurultayın toplanması ve karara varılması bazen birkaç seneyi
alabiliyor; bu sürede hanın eşi ülkeyi yönetiyordu. Fakat şehzadeler,
kendi eyaletlerinde istedikleri gibi davranabiliyorlardı40.
Altın Orda Hanlığında Cuci’nin ölümünden sonra onun on sekiz
oğlundan ikincisi olan Batu ile ağabeyi Orda tahta geçmek için anlaşa-
madılar. Batu, büyük olduğu için ağabeyinin tahta çıkmasını; Orda ise
kabiliyetli ve becerikli olduğu için Batu’nun tahta çıkmasını istiyordu.
Karar veremeyince dedeleri Cengiz Han’a danıştılar. Cengiz Han iki
torununu da bu davranışlarından dolayı övdü. Topraklarının doğu-
sunun idaresini Orda’ya, batısını ise Batu’ya verdi ve doğunun batıya
tabi olmasını istedi. Böylece Batu “Sayın Han” unvanıyla ülkenin başı-
na getirildi. Batu’nun ölümünden sonra iki oğlu art arda tahta geçtiler.
Her ikisinin de kısa süren saltanatlarından sonra Batu’nun kardeşi,
Altın Orda Han’ın amcası Berke Han (1256-1266), tahtı ele geçirdi. 1281
yılından itibaren Tuda Mönge (1282-87) (amca)/Tula Buka (1287-91)
(yeğen), Tokta (1291-1313) (kuzen)/Özbek (1313-1340) (yeğen) gibi am-
ca-yeğen sırlamasıyla dört han tahta çıkmıştır41.
İlhanlılar’da da amca-yeğen yöntemini takip etmişlerdir. Ku-
rucusu Hülagu ve ardından tahta çıkan oğlu Abaka’dan (1265-1282)
sonra arka arkaya tam beş han birbirleriyle amca-yeğendir; Teküder
(amca)/Argun (yeğen), Geyhatu (amca)/Baydu (yeğen), Gazan (kuzen).
Bu da İlhanlıların babadan oğula yani primogentura sisteminden çok
amca-yeğen sistemini kullandıklarını göstermektedir42.
Büyük Selçuklu döneminde ilk başlarda “Yabgu” unvanıyla aile-
nin hayattaki en büyük üyesi tahta geçerken 1038 yılında Gaznelilerle
yapılan Serahs Savaşından sonra taht için ne kardeşi Çağrı ne de am-
cası Arslan Yabgu tercih edilmiş; tahta Tuğrul bey çıkarılmıştı. Onun
ölümünden sonra ise kardeşi Çağrı Selçuklu sultanı ilan edilip tahta
çıkartıldı. Çağrı beyin oğullarından büyük olanı, küçük olan Alpars-
lan’a ve arkasından Sultan Melikşah’a karşı tahtta hak iddiasında bu-
lunmuştur. Bu durum bize Selçukluların primogentura sisteminden
daha çok ekber evlat sistemini yani aile içerisinde her üyenin tahtta
hakkı olduğunu savunan sistemi tercih ettiklerini gösterir43.
39  Akdes Nimet Kurat, Iv.-Xvııı. Yüzyıllarda Karadeniz’in Kuzeyindeki Türk Kavimleri Ve
Devletleri, A.Ü. DTCF Yayınları, Ankara,1972, Syf: 57.
40  Wilhelm Barthold, Orta Asya Türk Tarihi Dersleri, Çağlar Yayınları, Ankara, 2004, Syf:159.
41  Mustafa Kafalı, “Batu Han” Maddesi, Tdv İslam Ansiklopedisi, Cilt 5, Syf:208-210.
42  Abdulkadir Yuvalı, “İlhanlılar” Maddesi, Tdv İslam Ansiklopedisi, Syf: 102-105.
43  Halil İnalcık, “Osmanlılarda Saltanat Veraseti Usülü Ve Türk Hakimiyet Telakkisi Üzeri-
ne”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Sayı: 1 Cilt: 14 1966, Syf:
71.
nance does not remain in one arm of ‘urug‘; such an important position
would be joined by the side knot. With this application, it should have
been aimed to ensure unity and solidarity without creating chaos by
declaring that other members of the family also have the right to the
throne. However, a person outside of the family who was a stranger
to uruk was definitely not appointed to the office of chief39. As it can
be seen, this system is nothing but the “Indirect line” system we men-
tioned above and it is seen very clearly. The indirect line, as we know,
is that the throne is not reserved directly for the child of the monarch,
but for the descendants of the parents of the monarch.
Barthold, one of the biggest problems of the Mongol empire was
that they did not have a law on succession. After each khan died, ex-
tensive research and evaluations were made for the selection of an-
other. A convention was held in which all members of the dynasty
were required to appoint the person to be elected. Considering the
wishes of the previous khan for the selection of khan, these princes
did not bind them much. It can sometimes take several years for the
congress to convene and reach a decision; During this time, the khan’s
wife was ruling the country. But the princes could act as they wished
in their own states40.
After the deat of Cuci in the Golden Horde Khanate, Batu, the sec-
ond of his eighteen sons, and his elder brother Orda could not come to
an agreement to take the throne. Batu, his elder brother’s accession to
the throne; There, he wanted Batu to ascend to the throne because he
was talented and resourceful. Unable to decide, they consulted their
grandfather, Genghis Khan. Genghis Khan praised both of his grand-
children for this behavior. He gave the administration of the east of
his lands to the Orda and the west to Batu and wanted the east to be
subordinated to the west. Thus, Batu was appointed as the head of the
country with the title of “Sayın Khan”. After Batu’s death, his two sons
succeeded to the throne. After the short reigns of both, Batu’s brother,
Berke Khan (1256-1266), the uncle of the Golden Horde Khan, took the
throne. Tuda from 1281 Mönge (1282-87) (uncle)/Tula Buka (1287-91)
(nephew), Tokta (1291-1313) (cousin)/Uzbek (1313-1340) (nephew) came
to the throne with uncle-nephew order41.
Ilkhanids also followed the uncle-nephew method. After its found-
er Hülagu and his son Abaka (1265-1282) who ascended the throne,
five khans in a row are uncle and nephew to each other; Teküder (un-
cle)/Argun (nephew), Geyhatu (uncle)/Baydu (nephew), Gazan (cous-
in). This shows that the Ilkhanids used the uncle-nephew system rath-
er than the 42primogentura system from father to son.
During the Great Seljuk period, when the eldest living member of
the family ascended to the throne with the title of “Yabgu” in the be-
ginning, after the Serahs War with the Ghaznavids in 1038, neither his
brother Çağrı nor his uncle Arslan Yabgu were preferred for the throne;
Tugrul Bey was removed from the throne. After his death, his brother
Çağrı was declared the Seljuk sultan and enthroned. The eldest of Çağrı
Bey’s sons claimed the throne against the younger Alparslan and then
Sultan Melikşah. This shows us that the Seljuks preferred the Akbar
son system rather than the primogentura system, that is, the system
that defends the right of every member of the family to the throne43.
39  Akdes Nimet Kurat, IV.-Xviii. Turkish Tribes and States in the North of the Black Sea in the
Centuries, A.Ü. DTCF Publications, Ankara, 1972, Page: 57.
40  Wilhelm Barthold, Central Asian Turkish History Lessons, Çağlar Publications, Ankara,
2004, Pg:159.
41  Mustafa Kafalı, “Batu Han” Article, Tdv Islamic Encyclopedia, Vol. 5, Pg: 208-210.
42  Abdulkadir Yuvalı, “Ilkhanids” Article, Tdv Encyclopedia of Islam, p: 102-105.
43  İnalcık, “On the Succession of Sultanate and Turkish Dominion Concept in the Ottomans”, 139
Ankara University Faculty of Political Sciences Journal, Issue: 1 Vol: 14 1966, P: 71.

Delhi Türk Sultanlığında ise genellikle yaşça büyük olan şehzade-
lerin veliaht tayin edildiği primogentura sistemi görülmektedir. Ancak
veliaht tayin edilmek o şehzadenin kesin olarak tahta çıkacağını gös-
termez. Bir başka şehzadenin de veliaht kadar tahtta hakkı bulunur44.
Anadolu Selçuklularında Sultan, yaş sıralamasına bakmaksızın
oğullarından birini veliaht tayin ederdi. Diğer oğulları ise melik ilan
edilir ve merkezdeki sultana tabi olmak şartıyla ülkenin farklı böl-
gelerinin idaresi uhdelerine verilirdi. Bir veliaht tayin edilmiş olsa da
sultan öldükten sonra bütün melikler tahtta hak talep edebilirlerdi Ni-
tekim II. Kılıçaslan’ın oğulları da ve taht kavgalarına giriştiler. Veliaht
kardeşlerinin veliahtlığına karşı isyan ettiler. Babaları II. Kılıçaslan’ın
ölümüyle Rükneddin Süleyman tahtı ele geçirdi. 12 yıl tahtta kaldıktan
sonra öldü ve oğlu III. Kılıç Aslan sultan ilan edildi ancak ölen sultanın
amcası Gıyaseddin Keyhüsrev ailenin en büyük üyesi olarak tahtı ele
geçirdi.
Primogenitura usulünün alt versiyonlarından biri olan tahta geçe-
cek çocuğun cinsiyetinin önemli olmadığı, kız çocuklarının da tahta
çıkabildiği Absolute Primogenitura usulüne Türk devletleri tarihin-
de pek rastlanmaz. Her ne kadar toplumda erkekler kadar söz sa-
hibi olsalar; komutanlık, devlet idaresinde bulunma; siyasette etkili
olma gibi görev ve sorumluluklar alsalar da kadınlardan hükümdarlık
makamına yükselebilen tek bir kadın sultan vardır. O da Delhi Türk
Sultanlığı tahtına çıkan Raziyye Sultan’dır. Sultan Şemşettin İltutmuş,
veliaht oğlu Nasıreddin Mahmut ölünce diğer oğullarının beceriksiz-
liği ve eğlence düşkünlüğünü yüzünden kızı Raziyye’yi 1232 yılında
veliaht ilan etmiştir. Devlet büyüklerinin şaşkın ve endişeli sorularına
oğullarının zevk ve sefaya düşkün oldukları ve devleti yönetecek ka-
biliyetlerinin olmadığını, aslında kızını tüm oğullarından üstün oldu-
ğu, zeki ve ileri görüşlülük açısından erkeklerden daha iyi olduğu için
veliaht ilan ettiğini söylemiştir45.
6. Sonuç
Tarihin başlangıcından günümüze kadar tüm devletlerde liderin
kim olacağı çok büyük bir sorundur. Özellikle Eski Türk devletlerin-
de hükümdar öldükten sonra tahtın kime geçeceği hususunda birçok
yöntem kullanılmıştır.
Rasonyi’ye göre Türk siyasi otorite gücü Tanrı vergisidir ve doğru-
dan yönetici aileye geçer. Böylece hanedanın kanuni meşruiyet inan-
cı sağlamlaşır. Bir hükümdar herhangi bir sebeple kutunu kaybetse
bile ailesi kaybetmez. Veraset kesin kurallarla belirlenmediği için bu
durum beraberinde taht kavgaları getirir. Liyakatı uygun görüldüğü
takdirde hükümdarın oğlu, özellikle de primogenituraya göre büyük
oğlu tahtın adayı olur. Bazen de ailenin en yaşlı üyesi yani hükümda-
rın erkek kardeşi seniorat sistemi uyarınca tahta çıkar46. Bütün Türk
devletlerinde kağanlık hakkı genellikle büyük erkek kardeşe geçer.
Bu Göktürklerde çok açık bir şekilde görülmekte olup Göktürklerin
devamı sayılan Karahanlılar’da da bu sistem geçerli olmuştur. Kara-
hanlılar’da eski Türk geleneklerine göre hâkimiyet hakkı hanedanın
hâkim kolu içinde yaşı en büyük olan tiginlere aitti47.
44  S. Haluk Kortel, Delhi Sultanlığı’nda Teşkilat, Ttk, 2006, Syf: 201.
45  S. Haluk Kortel, A.G.E., Syf: 199.; Y. Hikmet Bayur, A.G.E., Syf: 281-283.
46  Lazslo Rasonyı, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 19933, Syf: 59-60.
140 47  Halil İnalcık, “Osmanlılarda Saltanat Veraseti Usülü Ve Türk Hâkimiyet Telakkisi Üzeri-
ne”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Sayı: 1 Cilt: 14 1966, Syf:59-94.
TÜRKLERDE DEVLET VE SİYASET
In the Delhi Turkish Sultanate, the primogentura system, in which
the elder princes are appointed as heirs, is generally seen. However, be-
ing appointed heir does not necessarily mean that the prince will ascend
to the throne. Another prince has as much right to the throne as the heir44.
In the Anatolian Seljuks, the Sultan would appoint one of his sons
as heir regardless of age. Other sons were declared kings and were
given the authority of the administration of different regions of the
country, provided that they were subject to the sultan in the center.
Even if a heir was appointed, after the death of the sultan, all the kings
could claim a right to the throne. Kılıçaslan’s sons also engaged in fights
for the throne. They rebelled against the heirship of their crown broth-
ers. Fathers II. With the death of Kılıçaslan, Rükneddin Süleyman took
the throne. He died after 12 years on the throne and his son III. Kılıç
Aslan was declared sultan, but the deceased sultan’s uncle Gıyaseddin
Keyhüsrev took the throne as the eldest member of the family.
Primogenitura method, the gender of the child who will ascend
to the throne is not important, and girls can also ascend to the throne.
Absolute primogenitura It is not very common in the history of Turkish
states. Although they have a say in society as much as men; command,
state administration; Although they take on duties and responsibilities
such as being influential in politics, there is only one female sultan who
can rise to the position of ruler from women. He is Raziyye Sultan,
who ascended to the throne of Delhi Turkish Sultanate. Sultan Semset-
tin İltutmuş declared his daughter Raziyye the heir in 1232 because of
the incompetence and fun-lovingness of his other sons when his son
Nasıreddin Mahmut died. To the confused and worried questions of
the state elders, he said that his sons were fond of pleasure and pleas-
ure and did not have the ability to manage the state, in fact, he declared
his daughter as heir because she was superior to all his sons and was
better than men in terms of intelligence and farsightedness 45.
6. Conclusion
Who will be the leader in all states from the beginning of history
to the present is a huge problem. Especially in the old Turkish states,
many methods were used to determine who will take the throne after
the death of the ruler.
According to Rasonyi, Turkish political authority power is
God-given and passes directly to the ruling family. Thus, the dynasty’s
belief in legal legitimacy is strengthened. Even if a monarch loses your
box for any reason, his family will not lose. Since succession is not
determined by definite rules, this situation brings with it throne fights.
If his merit is deemed appropriate, the son of the ruler, especially his
eldest son according to the primogenitura, becomes a candidate for
the throne. Sometimes the eldest member of the family, the brother of
the monarch, ascends to the throne in accordance with the seniorate
system 46. In all Turkish states, the khanate usually passes to the elder
brother. This is very clearly seen in the Gokturks and this system was
also valid in the Karakhanids, who are considered the continuation of
the Gokturks. In the Karakhanids, according to the old Turkish tradi-
tions, the right to rule belonged to the 47eldest tigins in the dominant
branch of the dynasty.
44  S. Haluk Kortel, The Organization in the Delhi Sultanate, Ttk, 2006, p: 201.
45  S. Haluk Kortel, AGE, Pg: 199.; Y. Hikmet Bayur, AGE, P: 281-283.
46  Lazslo Rasonyi, Turkishness in History, Turkish Culture Research Institute, 19933, p: 59-60.
47  Halil İnalcık, “On the Succession of Sultanate and Turkish Dominion Concept in the Otto-
mans”, Ankara University Faculty of Political Sciences Journal, Issue: 1 Vol: 14 1966, Pg: 59-94.
STATE AND POLITICS IN TURKS
Frenç Laszlo’ya göre Türk veraset sisteminde ne primogenitura
ne de senioratus diye bir veraset usulü yoktu. Çünkü ölen bir hüküm-
darın bazen oğlu bazen de kardeşi veya başka bir akrabası tahta çıka-
bilirdi. Hanedanın bütün üyeleri tahtta hak sahibi idi48.
Benzer görüşte olan diğer bazı araştırmacılara göre de Eski Türk
devletlerinde belirli bir saltanat veraseti usulü yoktur. Primogenitu-
ra ve seniorat sisteminin geçerli olmadığı durumlara sıkça rastlanıl-
mıştır. Genel olarak bütün hanedan üyeleri, iktidara geçme hak ve
yetkisine sahiptiler. Ancak ölen hükümdarın büyük oğlu, tahta daha
yakındır. Eski Türk devlet anlayışında hükümdarın karizması bütün
bir hanedana mal olmuştur. Ancak taht hakkının ailenin belli üyeleri-
ne verileceğini gösteren bir veraset sistemi oluşmamış ve bu durum
İlâhî takdire bırakılmıştır. Türk veraset sisteminde, önceden belli bir
usulün yerleşememiş oluşu, güçlü ve yetenekli olan kişinin iktidar
olmasının yolunu açmıştır. Bunun adı hukuk dilinde “idoneitas” yani
“liyakat” sistemidir.49.
Baştav ise göçebe veraset sistemi ne soy hukukuna ne primoge-
nitura ne de idonetias usulüne uymaz; daha çok bu üçünün karışımı
esasına dayanır50.
“Evlâdı Ekber” usulünde tahtta yalnızca en büyük erkek oğul de-
ğil ailenin en büyük üyesi de hak sahibidir. Eski Türklerde, istisna da
olsa, kadın hükümdarın bulunduğu bilinmektedir. Bunun tek örneği
Delhi Türk Sultanlığındaki Raziye Sultan’dır.
Kafesoğlu, Türklerde primogentura sisteminin kesin olmadığı ko-
nusunda hem fikirdir. Asya Hunları tarihinde en büyük oğulun tahta
çıkması olayı, diğer kardeşlerden birisinin babanın yerini almasından
daha azdır. Kafesoğlu bunun sebebini “kut” anlayışı ile ilgili görmek-
tedir. Ona göre bu durumu en iyi şekilde, 2500 yıl önce Çinli filozof
Konfüçyüs açıklamıştır: “İmparatorluk makamının babadan oğula ge-
çeceğine dair ilahî bir kanun mevcut değildir.” “Göğün oğlu” sözcüğü-
nü mecazî anlamda kullanılmaktadır. “Göğün oğlu” kelimesinin an-
lamı, “göğün kendine görevler yüklediği adam” demektir. Bu görevin
mutlaka imparatorun oğluna devredilmesi gibi bir zorunluluk yoktur
ve “Gök” bu görevi imparatordan alıp herhangi başka birine verebi-
lir. Türk veraset sisteminde daha çok yetenek ön planda tutulmuştur.
Bu durum, Osmanlılar da dahil olmak üzere bütün Türk devletlerinde
kardeşler ve amcalar arasında yaşanan taht kavgalarının en önemli
sebeplerinden biri olmuştur51.
Ögel’e göre Primogenitura yani babadan oğula veraset Türklerin
kullandığı bir sistemdi. Ögel, buna İşbara Kağan’ın kardeşinin tahta
namzet gösterildiğinde babadan oğula sistemini bozduklarını ileri sü-
rerek bir kaç kere reddetmesini örnek göstermiştir52. Biz, bu konuda
aynı doğrultuda düşünmüyor; bu reddedişlerin kibarlık olduğunu ve
nezaketen yapıldığını; çokça ısrardan sonra kağanlığın kabul edildiği-
nin bir gelenek olduğunu tahmin ediyoruz.
48  Laszlo Frenç,” Kağan Ve Ailesi”, Makaleler, Prof. Dr Şerif Baltav, Cilt Iı, Berikan Yayıne-
vi, Ankara 2005, Syf: 480-81.
49  Mehmet Akman, İbid.
50  Şerif Baştav, “Avrupa Hunları”, Genel Türk Tarihi, Cilt I, 597-652, Ankara 2002.
Syf: 608.
51  İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1997, Syf: 260.
52  Bahaeddin Ögel, Türklerde Devlet Anlayışı, Başbakanlık Yayınevi, 1982, Syf: 67-68.
According to Frank Laszlo, there was neither primogenitura nor
senioratus in the Turkish succession system. Because sometimes the
son of a deceased ruler, sometimes his brother or another relative
could ascend to the throne. All members of the dynasty were entitled
to the throne 48.
According to some other researchers who have a similar opinion,
there is no specific method of succession of sultanate in the Old Turkic
states. Primogenitura and Situations where the seniorat system is not
valid have been encountered frequently. In general, all members of the
dynasty had the right and authority to take power. However, the eldest
son of the deceased ruler is closer to the throne. In the old Turkish un-
derstanding of the state, the charisma of the ruler cost an entire dynas-
ty. However, there was no succession system showing that the right to
the throne would be given to certain members of the family, and this
situation was left to divine discretion. In the Turkish inheritance sys-
tem, the fact that a certain method could not be established in advance
paved the way for the powerful and talented person to come to power.
This is called “idoneitas” in legal language, that is, “merit” system49.
Bastav, on the other hand, stated that the nomadic succession sys-
tem did not comply with the genealogical law, nor the primogenitura
nor the idonetias; rather, it states that it is based on a mixture of these
three50.
In the “Evladı Akbar (the eldest son)” method, not only the eldest
son but also the eldest member of the family is entitled to the throne.
It is known that there was a female ruler in the old Turks, albeit an
exception. The only example of this is Raziye Sultan in the Turkish
Sultanate of Delhi.
Kafesoğlu agrees that the primogentura system in Turks is not
certain. In the history of the Asian Huns, the succession of the eldest
son is less than the succession of the father by one of the other broth-
ers. Kafesoğlu sees the reason for this as related to the understanding
of “kut”. According to him, this situation was best explained by the Chi-
nese philosopher Confucius 2500 years ago: “There is no divine law
that the imperial office should pass from father to son.” The word “son
of the sky” is used metaphorically. The meaning of the word “son of the
sky” is “the man to whom the sky has assigned duties”. This task is not
necessarily handed over to the emperor’s son, and “Gök” can take this
task from the emperor and give it to anyone else. In the Turkish inher-
itance system, more talent was prioritized. This situation is similar to
the throne between brothers and uncles in all Turkish states, including
the Ottomans. It was one of the main reasons for their fight 51.
According to Ögel, Primogenitura, that is, inheritance from father
to son, was a system used by the Turks. Ögel cited this as an example
of İşbara Kagan›s brother›s refusal several times when he was pre-
sented to the throne, arguing that they broke the father-to-son system
52
. We do not think in the same direction on this issue; that these refus-
als are polite and made out of courtesy; We guess that it is a tradition
that the khanate was accepted after much insistence.
48  Laszlo Frenç, “Kağan and His Family”, Articles, Prof. Dr. Şerif Baltav, Volume II, Berikan
Publishing House, Ankara 2005, Pg: 480-81.
49  Mehmet Akman, Ibid.
50  Şerif Baştav, «European Huns», General Turkish History, Volume I, 597-652, Ankara
2002. Page: 608.
51  İbrahim Kafesoğlu, Turkish National Culture, Ötüken Publications, Istanbul, 1997, P: 260.
52  Bahaeddin Ögel, Understanding of the State in Turks, Prime Ministry Publishing House, 141
1982, p: 67-68.

Anlaşıldığı üzere bozkır sisteminde taht veraseti, babadan oğu-
la ve sonra amca-yeğen sıralamasıyla gitmektedir. Bu geleneğe göre
amcanın aile içindeki yeri önemlidir ve tahtta hakkı vardır. Eğer sı-
ralama bozulur da hükümdar oğlunu vasiyet ederse veya oğlu tahta
çıkartılırsa ölen hükümdarın kardeşi durumun adaletsiz olduğunu
düşünerek isyan çıkartabilir. Bu tip isyanları tüm Türk devletlerinde
görmek mümkündür. Orhun Âbideleri’nden bu kuralın uygulandığı
anlaşılmaktadır: «Töre gereğince Amcam (Hakan) tahta oturdu» iba-
resi nettir. Kağan, hükümdar veya sultanlar, Kara Kağan, Mukan ve
Taspar örneklerinde olduğu gibi bazen kendisinin tahta geçmesinde
çok yardımı olduğu, vicdanen minnettar olduğu için; Kutluk İlteriş ve
Kapgan örneğindeki gibi veliaht çok küçük olduğu için, genel olarak
tahtta hak sahibi olduklarından dolayı tahta çıkarlar. Asya Hunlarında
“Çocuk ch’an-yü” lakaplı hükümdar İ-chih-hsieh Ch’an-yü’nün oğ-
lunun çok küçük ve tecrübesiz olmasından dolayı onun yerine tahta
amcası Chü-li-hu Ch’an-yünün geçmesi gibi örnekler, bize amcanın
da tahtta hak sahibi olduğunu göstermektedir.Bunun göz ardı edildiği
zamanlarda amcanın gücü doğrultusunda bazen ses çıkarmadığı ba-
zen de isyan bayrağını açtığı; tahtı ele geçirdiği de bilinmektedir.
142
TÜRKLERDE DEVLET VE SİYASET
As it is understood, in the steppe system, the succession of the
throne goes from father to son and then in the order of uncle and
nephew. According to this tradition, the uncle’s place in the family is
important and he has the right to the throne. If the order is broken and
the ruler wills his son or his son is enthroned, the deceased ruler’s
brother may rebel, thinking that the situation is unjust. It is possible to
see such revolts in all Turkish states. It is understood from the Orkhon
Monuments that this rule was applied: “According to the custom, my
uncle (Hakan) sat on the throne” is clear. As the khan, the ruler or sul-
tans, as in the examples of Kara Khan, Mukan and Taspar, sometimes
helped himself to the throne, and was conscientiously grateful; As in
the example of Kutluk İlteriş and Kapgan, since the heir is very small,
they ascend to the throne because they are generally entitled to the
throne. Examples such as the replacement of the son of I-chih-hsieh
Ch’an-yü, the ruler I-chih-hsieh Ch’an-yü, who was nicknamed “Child
ch’an-yü” in Asian Huns, instead of his wooden uncle, as he was very
young and inexperienced, give us examples. It shows that your uncle
also has a right to the throne. When this was ignored, sometimes he
did not make a sound in line with his uncle’s power, and sometimes he
opened the flag of rebellion; It is also known that he seized the throne.
STATE AND POLITICS IN TURKS

143

Kaynakça
AHMETBEYOĞLU, Ali, Avrupa Hun İmparatorluğu, TTK, 2001.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, “Füru” Maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, 1996, Cilt 13, say-
fa: 249-250.
AKMAN, Mehmet,Osmanlı Devletinde Kardeş Katli, Eren Yayıncılık, İstanbul,
1997.
ARKLAN, Ümit, “Siyasal Liderlikte Karizma Olgusu: Recep Tayyip Erdoğan Ör-
neğinde Teorik ve Uygulamalı Bir Çalışma”, Selcuk University Social Sciences
Institute Journal, 16, 2004, syf: 45-65.
ARSLAN, Mustafa, “Eski Türk Devlet Anlayışı ve Kutadgu Bilig”, Sosyoloji Konfe-
ransları İçinde, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, No: 3239, 1984.
ATİK, Kayhan, “Türklerdeki Kut Anlayışına Karşılaştırmalı Tarih Açısından Bakış”,
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 209-222.
BALCI, Tuğba Gökçe, Tabgaç Devleti (386-534), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üni-
versitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2018.
BARTHOLD, Wilhelm, Orta Asya Türk Tarihi Dersleri, Çağlar Yayınları, Ankara,
2004.
BAŞTAV, Şerif, “Avrupa Hunları”, Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi, Cilt I, 597-652,
Ankara 2002.
BAŞTAV, Şerif, “Hazar Kağanlığı Tarihi”, Makaleler I, Berikan Yayınevi, Ankara,
2005.
BAYKUZU, Tilla Deniz, Asya Hun İmparatorluğu, Kömen Yayınları, Konya 2012.
BAYUR, Y. Hikmet, Hindistan Tarihi, Cilt I, TTK, Ankara, 1987.
DUYMAZ, Ali, “Oğuz Kağan Destan’ından Dede Korkut Kitabı’na Kahramanların
Beden Tasvirlerinin Sembolik Anlamları Üzerine Değerlendirmeler”, Millî Folklor,
2007, Yıl: 19, Sayı: 76, syf: 50-58.
EKMEKÇİ, Zahide, Konstantine Porphyrogenıtus’un De Administrando İmperio
Adlı Eserinin Çevirisi Ve Yorumlanması, A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılma-
mış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2016.
ERCİLASUN, Konuralp, “Bozkır Halklarında Hâkimiyet Düşüncesinin Dile Yansı-
ması: Tengri-Kut Çanyü”, I. Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe
Bilgi Şöleni, Afyon Karahisar, 2010,syf: 89-94.
FRENÇ, Laszlo, “Kağan ve Ailesi”, Makaleler, Prof. Dr Şerif Baltav, Cilt II, Berikan
Yayınevi, Ankara 2005.
FRİEDRİCH, Carl J., “Siyasi Liderlik ve Karizmatik İktidar Meselesi”, Çeviren: Me-
tin Kıratlı, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, cilt. XVI, no 2,
1961, 127-149.
GOLDEN, Peter B., “Güney Rusya Bozkırlarının Halkları” Erken İç Asya Tarihi,
Editör: Denis Sinor, İletişim Yayınları, syf: 345-373.
GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Cilt II, 2011.
GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi Cilt I, Ekin Yayınları, Bursa
2011.
GÖZLER, Kemal, Devlet Başkanları: Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncele-
mesi, Ekin Kitabevi, 2001 Bursa.
İNALCIK, Halil, “Osmanlılarda Saltanat Veraseti Usülü Ve Türk Hâkimi-
yet Telakkisi Üzerine”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergi-
si, Sayı: 1 Cilt: 14 1966, Syf:59-94.
KAFALI, Mustafa, “Batu Han” Maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 5, syf:208-
210.
KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1997.
144
TÜRKLERDE DEVLET VE SİYASET
References
AHMETBEYOĞLU, Ali, European Hun Empire, TTK, 2001.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, “Furu” Article, TDV Encyclopedia of Islam, 1996, Vol 13, pag-
es: 249-250.
AKMAN, Mehmet, Fraternal Slaughter in the Ottoman State, Eren Publishing, Is-
tanbul, 1997.
ARKLAN, Ümit, “The Case of Charisma in Political Leadership: A Theoretical and
Applied Study in the Example of Recep Tayyip Erdoğan”, Selcuk University social
sciences Institute Journal, 16, 2004, pp. 45-65.
ARSLAN, Mustafa, “Old Turkish State Conception and Kutadgu Bilig”, In Sociology
Conferences, Istanbul, Istanbul University Press, No: 3239, 1984.
ATİK, Kayhan, “A Comparative Historical Perspective on the Conception of Kut
in Turks”, The Journal of Academics social Science Year: 5, Issue: 60, December
2017, p. 209-222.
BALCI, Tuğba Gökçe, Tabgaç State (386-534), Mimar Sinan Fine Arts University,
Social Sciences Institute, Unpublished Doctoral Thesis, Istanbul, 2018.
BARTHOLD, Wilhelm, Central Asian Turkish History Lessons, Çağlar Publications,
Ankara, 2004.
BAŞTAV, Şerif, “European Huns”, General Turkish History Encyclopedia, Volume I,
597-652, Ankara 2002.
BAŞTAV, Şerif, “History of Khazar Khaganate”, Articles I, Berikan Publishing House,
Ankara, 2005.
BAYKUZU, Tilla Deniz, Asian Hun Empire, Kömen Publications, Konya 2012.
BAYUR, Y. Wisdom, History of India, Volume I, TTK, Ankara, 1987.
DUYMAZ, Ali, “Evaluations on the Symbolic Meanings of Body Descriptions of
Heroes from the Oguz Kagan Epic to the Book of Dede Korkut”, National Folklore,
2007, Year: 19, Issue: 76, p: 50-58.
EKMEKCI, Zahide, Konstantine Porphyrogenitus De Administrando Translation
and Interpretation of Imperio, A. Ü. Institute of Social Sciences, Unpublished Mas-
ter Thesis, Ankara, 2016.
ERCILASUN, Konuralp, “The Reflection of the Idea of Dominion in the Steppe Peo-
ples on Language: Tengri-Kut Çanyü”, I. International Feast of Old Turkish Knowl-
edge from Far Asia to Front Asia, Afyon Karahisar, 2010, p: 89-94.
FRENÇ, Laszlo, “Kağan and His Family”, Articles, Prof. Dr. Şerif Baltav, Volume II,
Berikan Publishing House, Ankara 2005.
FRIEDRICH, Carl J., “Political Leadership and Charismatic Power Issue”, Translated
by Metin Kıratlı, Journal of Ankara University Faculty of Political Sciences, vol.
XVI, no. 2, 1961, 127-149.
GOLDEN, Peter B., “People of the South Russian Steppes,” Early Inner Asian Histo-
ry, Editor: Denis Sinor, İletişim Publications, p: 345-373.
GÖZLER, Kemal, General Theory of Constitutional Law, Volume II, 2011.
GÖZLER, Kemal, General Theory of Constitutional Law Volume I, Ekin Publica-
tions, Bursa 2011.
GÖZLER, Kemal, Heads of State: A Comparative Study of Constitutional Law, Ekin
Bookstore, 2001 Bursa.
İNALCIK, Halil, “On the Succession of Sultanate in the Ottoman Empire and the
Conception of Turkish Dominance”, Ankara University Faculty of Political Scienc-
es Journal, Issue: 1 Vol: 14 1966, Pg: 59-94.
KAFALI, Mustafa, “Batu Khan” Article, TDV Encyclopedia of Islam, Vol. 5, p: 208-
210.
KAFESOĞLU, İbrahim, Turkish National Culture, Ötüken Publications, Istanbul,
1997.
STATE AND POLITICS IN TURKS
KARAKAŞ, Selim, “Tengri Kutu Versus Res Publica, Erken Dönem Türk Yönetim
Tarihinde Cumhuriyet Düşüncesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi/The
Journal of International Social Research, Cilt: 7 Sayı: 33 Volume: 7 Issue: 33, syf:
342…………
KARAKAŞ, Selim, “Orhun Abideleri’nde Teokrasi Problemi ve Yabancı Dinlerin
Türk Bozkır İdari Anlayışına Etkiler”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Vol. 1,
Sayı/No. 1, 2016, Syf: 158-199.
KIYÇAK, Özgür, “Çözülüş Asrı Şiirinin Kahramanları olarak Yönetenlerde Liyakat
ve Adalet Duygusu”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages,
Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/3, 2014, Ankara, p. 893-915.
KOCARIK, Hasan, Hazarlarda Devlet Yönetimi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Basıl-
mamış Y. Lisans Tezi, Kilis, 2013.
KOÇAK, Fatma, “De Administrando Imperio ve Türk Tarihi Açısından Önemi”
Türk Tarihi Araştırmaları, Vol. 2, Sayı/No. 1, 2017, Syf: 48-74.
KORTEL, S. Haluk, Delhi Sultanlığı’nda Teşkilat, TTK, 2006.
KURAT, Akdes Nimet, IV.-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz’in Kuzeyindeki Türk Ka-
vimleri ve Devletleri, A.Ü. DTCF Yayınları, Ankara,1972
ÖLÇER ÖZÜNEL, Evrim, “Kendine Döneşen Kahraman: Oğuz Kağan Destan’ında
İktidar ve Kut”, Millî Folklor, 2014, Yıl 26, Sayı 104, syf: 5-19.
ÖZEN, Yener, “Karizma”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi Journal
of the Human and Social Science Researches, Cilt.3, 2012, syf: 367-385.
RASONYİ, Laszlo, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara,
1996.
ROUX, Jean Paul, Orta Asya-Tarih ve Uygarlık, İstanbul, 2000.
TAŞAĞIL, Ahmet, Gök Türkler III, TTK, 2004.
TEKİN, Talat, Orhun Yazıtları, Kül Tigin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Simurg, 1998.
ÖGEL, Bahaeddin, Türklerde Devlet Anlayışı, Başbakanlık Yayınevi, 1982.
YUVALI, Abdulkadir, “İlhanlılar” maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, syf: 102-105.
KARAKAŞ, Selim, “Tengri Box Versus res Publica, Republican Thought in Early
Turkish Administrative History”, International Journal of Social Research/The
Journal of International Social Research, Volume: 7 Issue: 33 Volume: 7 Issue: 33,
p: 342…………
KARAKAŞ, Selim, “The Theocracy Problem in Orkhon Monuments and the Effects
of Foreign Religions on Turkish Steppe Administrative Understanding”, Journal of
Turkish History Studies, Vol. 1, Issue/No. 1, 2016, Page: 158-199.
KIYÇAK, Özgür, “The Sense of Merit and Justice in Rulers as the Heroes of the Age
of Resolution Poetry”, Turkish Studies-International Periodical for the Languages,
Literature and History of English or Turkic, Volume 9/3, 2014, Ankara, p. 893-915.
KOCARIK, Hasan, State Administration in the Khazars, Kilis 7 Aralik University,
Unpublished Master’s Thesis, Kilis, 2013.
KOÇAK, Fatma, “De Administrando Imperio and Its Importance for Turkish Histo-
ry” Turkish History Studies, Vol. 2, Issue/No. 1, 2017, Page: 48-74.
KORTEL, S. Haluk, Organization in Delhi Sultanate, TTK, 2006.
KURAT, Akdes Blessing, IV.-XVIII. Turkish Tribes and States in the North of the
Black Sea in the Centuries, A.Ü. DTCF Publications, Ankara, 1972
ÖLÇER ÖZÜNEL, Evrim, “The Hero Turning to Himself: Power and Blessing in the
Epic of Oğuz Kağan”, National Folklore, 2014, Year 26, Issue 104, p: 5-19.
ÖZEN, Yener, “Karizma”, Journal of Human and Social Sciences Research Journal
of the Human and social Science Researches, Vol.3, 2012, p: 367-385.
RASONYİ, Laszlo, Turkishness in History, Turkish Culture Research Institute, An-
kara, 1996.
ROUX, Jean Paul, Central Asia-History and Civilization, Istanbul, 2000.
TAŞAĞIL, Ahmet, Gök Türkler III, TTK, 2004.
TEKIN, Talat, Orkhon Inscriptions, Kul Tigin, Bilge Kagan, Tonyukuk, Simurg, 1998.
ÖGEL, Bahaeddin, Turkish State Understanding, Prime Ministry Publishing House,
1982.
YUVALI, Abdulkadir, “Ilkhanids” article, TDV Encyclopedia of Islam, p: 102-105.
145