PANEVROPSKI UNIVERZITET “APEIRON”

FAKULTET ZDRAVSTVENIH NAUKA

BANJA LUKA

BOLEST LUDIH KRAVA

SEMINARSKI RAD

STUDENT: MENTOR:

BANJA LUKA, maj, 2023.

1
 SADRŽAJ

1.UVOD...........................................................................................................................................3
2.RAZRADA TEME RADA...........................................................................................................4
2.1. Goveđa spongiforna encefalopatija (BSE)............................................................................4
2.2. Defincija bolesti....................................................................................................................5
2.3. Istorijat..................................................................................................................................5
2.4. Epidemiologija......................................................................................................................8
2.5. Klinička slika........................................................................................................................8
2.6. Dijagnoza..............................................................................................................................9
2.7. Liječenje i prevencija vCJB................................................................................................11
3.ZAKLJUČAK.............................................................................................................................13
4. LITERATURA..........................................................................................................................14

2
 1.UVOD

Creutzfeldt-Jakobova bolest (subakutna spongiformna encefalopatija) je

napredujuća, neizbježno smrtna infekcija koja proizvodi mišićne grčeve i sve veći gubitak
psihičke funkcije. Creutzfeldt–Jakobova bolest je sporadična ili porodična prionska bolest.
Kravlja spongiformna encefalopatija (kravlje ludilo) je varijantni oblik bolesti. Simptomi su
demencija, mioklonus i drugi deficiti sa strane srednjeg nervnog sistema, a smrt nastupa za 1 do
2 godine. Prenos se može spriječiti ako se poduzmu mjere predostrožnosti kad se rukuje
zaraženim tkivom i upotrebom izbjeljivača za čišćenje kontaminiranih instrumenata. Liječenje je
potporno. Creutzfeldt-Jakobova bolest u prvom redu zahvata odrasle, naročito one u kasnim 50
tim godinama. Uzročni organizam bilo je teško prepoznati, jer nije otkrivena povezanost bolesti s
prisustvom nijedne strane RNK ili DNK. Međutim, postoje dokazi koji ukazuju na prisutnost
specifične bjelančevine, zvane prion, u oboljelih od te bolesti.

3
 2.RAZRADA TEME RADA

2.1. Goveđa spongiforna encefalopatija (BSE)

Bolest poznata i kao BSE skraćenica je engleskog naziva «bovine spongiform

encelopathy» Ta bolest napada stoku, odnosno goveda. Narod ju je nazvao kravlje ludilo. Prvi je
put zabilježena 1986. godine, a ne 1992. kako se smatra. BSE je vjerojatno postojala oduvijek no
nije kao i danas imala epidemiološke razmjere. Kod nekih su krava početkom ‘80-ih uočeni
predznaci scrapiea pa su ljudi mislili da je scrapie, koji se do tada nije prenosio, zarazio i krave.
Ministery of agriculture, fishing and feeding-MAFF je prije toga (možda godinu ili dvije ranije)
preporučilo da se promijeni hrana za goveda i počne proizvoditi koštano brašno jer je ono bolje
od obične prehrane travom. Istraživanja su, naime, pokazala da krava koja se hrani koštanim
brašnom proizvodi više mlijeka. Zaraze su se počele pojavljivati godinu dana nakon uvedenih
promjena ishrane. Na manjoj engleskoj farmi primijećeno je više desetaka oboljelih krava od ove
tajne bolesti. A kada su poljoprivrednici htjeli objaviti podatke, MAFF je preporučilo da ne
objavljuju ništa. Čini se da je nekoliko stotina grla bilo zaraženo prije 1987. godine, no MAFF je
zataškavalo podatke, odnosno nije činilo ništa. 1987. Wells je objavio da goveda nemaju scrapie
već zasebnu vrstu prenosne encefalopatije. Kada je MAFF dobilo podatke, shvatilo je da to nije
bezazlena bolest te je poduzelo mjere opreza koje su uključivale zabranu ishrane goveđim
mesom i stroge kontrole goveđeg mesa. No sve do 1992. nisu zabranili ishranu goveda goveđim
koštanim brašnom. Godinu dana kasnije bolest je imala svoj prvi vrhunac – više od 1000
oboljelih krava. Pa kako je onda moguće da je BSE imalo drugi vrhunac epidemije 1997. godine
kada je pet godina ranije zabranjena ishrana koštanim brašnom zaraženih životinja? Odgovor na
ovo pitanje treba potražiti u svojstvima priona. Prioni kod goveda mogu imati inkubaciju u
trajanju od tri do sedam godina. Za to vrijeme nema naznaka bolesti pa se na prvi pogled ne
može ustanoviti je li govedo oboljelo. Korak u borbi protiv BSE-a 1997. godine poduzela je i
Europska Unija. Opštom naredbom, zabranila je ishranu goveda bilo kakvim prehrambenim
proizvodima animalnog porijekla uključujući koštano brašno i proteine. Zatim je EU ustrojila
brojne ustanove za predusretanje BSE, kontrolu mesa i ishranu goveda te sprječavanja budućih
epidemija. BSE je nastala kao plod ljudske potrebe za zaradom; ljudi su hranili stoku jeftinom
hranom - koštanim brašnom i to im se «obilo o glavu». Naime, bolest bi i dalje postojala, ali se

4
ne bi širila kao 1992. i 1997. Otkriveno je da osobe koje jedu zaraženo meso dobivaju poseban
oblik Creutzfeldt-Jakobove bolesti tzv. vCJB. O tome dalje u poglavlju o ljudskim bolestima.[1]

2.2. Defincija bolesti

Creutzfeldt-Jacobova bolest (CJB) je polagana progresivna bolest srednjeg nervnog

sistema. Javlja se u nasljednom, jatrogenom i sporadičnom obliku. Odlikuje se progresivnom
demencijom, mioklonusima i napredujućim mišićnim disfunkcijama. Dokazano je da jatrogeno
indukovane CJB čine manje od 0.1% svih slučajeva CJB. Bolesnici umiru 4-6 mjeseci od pojave
prvih simptoma. [2]

2.3. Istorijat

Prioni su sitne čestice građene od aminokiselina. Sama riječ izvedena je od engleskih

riječi proteinaceous infectious particle. Naziv je uveo 1982. godine Stanley B. Prusiner koji je za
otkriće priona dobio Nobelovu nagradu. Prioni su odgovorni za tzv. prenosne spongiformne
encefalopatije. Kod ljudi uzrokuju Creutzfeldt-Jakobovu bolest (CJD), varijantu
CreutzfeldtJakobove bolesti (vCJD), Gerstmann-Sträussler-Scheinkerovu bolest, porodičnu
smrtonosnu nesanicu i kuru. Ova zadnja nastala je uslijed obrednog kanibalizma u plemenu Fore
u Papui Novoj Gvineji. Zanimljivo je da su od kurua obolijevale samo žene i djeca što se kasnije
dovelo u vezu s običajem da u obredima kanibalizma žene i djeca jedu mozak i iznutrice dok bi
muškarci jeli meso, zbog čega su znatno rjeđe oblijevali. Prioni također uzrokuju bolesti i kod
sisavaca od kojih su poznati bovina spongiformna encefalopatija kod krava, scrapie kod ovaca, te
hronična razorna bolest jelena i sobova, a moguće je inficirati i koze. [3]

5
 Slika 1. Dr Stanley B. Prusiner odgovoran za otkriće priona

Sve poznate prionske bolesti prvenstveno zahvaćaju mozak te su smrtonosne i

neizlječive. Veliki korak prilikom istraživanja napravljen je otkrivanjem prionskih proteina koji
su otporni na proteazu (PRP, od engl. protease resistant proteins). Utvrđeno je da zaraženo tkivo
kod scrapieja sadrži dvije vrste proteina: PrPc i PrPSc koji predstavljaju infektivnu česticu
odgovornu za nastanak bolesti. Prionski protein ima važnu ulogu u procesu adhezije stanica i
intracelularnom signaliranju in vivo i može biti involviran u komunikaciji izme|u neurona. U
patogenezi bolesti važna je promjena konformacijske strukture prionskog proteina. Prion ušavši
u domaćina uzrokuje navedenu promjenu normalne strukture prionskog proteina u takozvanu
prionsku formu. Navedeno dovodi do razaranja stanične membrane i posljedične smrti neurona.
Patološki supstrat sastoji se od plakova amiloida pri čemu se razara normalno tkivo te nastaje
tzv. vakuolizacija; mozak dobiva karakterističan spongiforman izgled. Uz to nastaje astrocitoza
uz neočekivani izostanak upalnog odgovora. Period inkubacije za prionske bolesti je relativno
dug i iznosi 5 – 20 godina.

Creutzfeldt Jakobova bolest pojavljuje se širom svijeta. Malo se zna o širenju bolesti.
Može se prenijeti jatrogeno (npr. nakon transplantacije rožnice ili dure s kadavera, preko
stereotaksijskih intracerebralnih elektroda ili davanjem hormona rasta napravljenog iz ljudske
hipofize). Malo ljudi ju je dobilo zbog zaražene rožnjače prilikom transplantiranja ili mogućeg
presađivaanja drugog tkiva od zaraženih davatelja ili od zagađenih instrumenata korištenih kod
hirurškog zahvata na mozgu. Hormon rasta pripremljen iz hipofize umrlog čovjeka može također

6
biti izvor infekcije (danas postoji sintetski hormon rasta). Rizik od nastanka bolesti se povećao u
ljudi koji su se podvrgnuli hirurškom zahvatu na mozgu. Nekoliko je patologa oboljelo od
Creutzfeldt Jakobove bolesti, pretpostavlja se, od mrtvaca. [3]

Slika 2. Histološki Creutzfeldt Jakobova bolest

Javlja se širom svijeta, a incidnecija je viša među sjeverno afričkim Židovima. Većina
slučajeva je sporadična, ali 5 do 15% su porodični s autosomno dominantnom transmisijom. Kod
porodičnog oblika, bolest počinje u ranijoj dobi, a traje duže. Infekcija se prenosi na potomstvo i
nagađa se da se može steći jedenjem zaraženog tkiva. Nije jasno kako je došlo do prenosa s jedne
životinjske vrste na drugu, ali se sumnja da se učestalost bolesti kravljeg ludila povećava kada se
stoku hrani ovčjim iznutricama, a slučajevi u ljudi mogu se javiti kada ljudi jedu zaraženu
govedinu.

vCJB se najčešće javlja u Velikoj Britaniji. Ranih 80–tih godina, radi tadašnje slobodnije
regulacije prerade životinjskih bio–produkata, tkivo ovaca zaraženo skrapijem, prionskom
bolesti je dospjelo u stočnu hranu. Hiljade grla stoke je razvilo bovinu spongiformnu
encefalopatiju (BSE), nazvanu bolesti ludih krava. U nekih osoba, koje su jele meso zaražene
stoke, razvila se vCJB.

7
 Budući da je inkubacija kod BSE dugačka, povezanost BSE i kontaminirane hrane nije
prepoznata u Velikoj Britaniji sve dok nije izbila epidemija, što je stavljeno pod kontrolu
masovnim uništavanjem stoke. U Velikoj Britaniji se godišnji broj osoba koje su oboljele od
vCJB popeo između 2000. i 2002. god. sa 17 na 28. Nije poznato pada li incidencija. Premda je
za sada vCJB ostao ograničen u Velikoj Britaniji i Europi, BSE je nađena kod stoke u Sjevernoj
Americi. [3]

2.4. Epidemiologija

Bolest je rasprostranjena širom svijeta. Zapaža se podjednako često u osoba oba pola,
starijih od 60 godina. Moguć je jatrogeni interhumani prenos kao rezultat već gore napisanih
medicinskih zahvata. Bolest se pojavljuje najčešće u odraslih osoba s najvećom incidencijom u
kasnim 50-im godinama. Infektivni se agens može izolovati iz nervnog tkiva i likvora. Sličan je
agensu koji uzrokuje scarple-progresin encefalopatiju ovaca i koza. Bolesne životinje imaju
pruritus i mišićnu inkordinaciju i vrlo brzo umiru [2].

2.5. Klinička slika

Početak bolesti je najčešće postepen. Obično se prezentuje gubitkom pamćenja koje

polagano napreduje (sedmicama do mjesecima). U nekim slučajevima (oko 20%) prvi simptomi
su obično epizode vrtoglavice i vizuelne smetnje, u formi nejasnog vida ili dvoslika, koje se
unutar nekoliko dana pogoršavaju. U početku bolesti mogu se javiti glavobolje koje dugo traju i
koje su prilično rezistentne na uobičajenu terapiju. Bez obzira kakavje bio početak bolesti slijedi
progredijentni mentalni deficit (gubitak memorije) koji, gotovo uvijek, vodi do opšte demencije
koja se najčešće ispoljava kroz apatiju, zapuštenost ili čak iritabilnost. Javljaju se i poremećaji
motorne kontrole u formi poremećaja hodanja i stajanja. Mogu se javiti i druge abnormalnosti
srednjeg nervnog sistema koje upućuju na zahvaćenost viših kortikalnih centara kao što su:
afazija, apraksija, disgrafija, jednostrana slabost, dezorijentacija sl. Mioklonusi se javljaju unutar
šest mjeseci, sukcesivno se intenziviraju i postaju jedan od prepoznatljivih znako bolesti.

8
Prezentuju se kroz nagle, brze i neritmične kontrakcije dijelova mišića, čitavih mišića ili grupa
mišica koje ne prati funkcionalna povezanost. Zahvaćenost kortikospinalnog sistema je česta i
obično se manifestuje kroz hiperrefleksiju i klonus. Znakovi zahvaćenosti bazalnih ganglija se
prezentuju kroz hipokineziju, rigiditet tipa zupčanika, tremor i koreoatetoidne pokrete. Paralize
moždanih živaca su česte i uključuju razne oblike strabizma, diplopiju, zamućen ili nejasan vid,
defekte vidnog polja kao i vidnu agnoziju. Tokom bolesti javljaju se halucinacije i
dezorijentisanost, pojačava se mišićni tonus po tipu spasticiteta. Kod nekih bolesnika su prisutni
kvantitativni poremećaji svijesti koji mogu progredirati do sopora. Postoje i subkliničke
infekcije, koje pretpostavljaju veliku opasnost za tzv. jatrogene infekcije koje mogu nastati
prilikom medicinskih zahvata, što se naročito odnosi na krv. Smrt se javlja najčešće nakon 3-12
mjeseci bolesti, često udružena s pneumonijom. U 10% slučajeva tok bolesti je nešto duži i
bolest traje oko 2 godine.

Razlika između varijante CJB i do sada poznatih oblika CJB je u predominaciji psihijatrijskih
simptoma u početku bolesti, trajanju bolesti do 2 godine, znatno mlađoj životnoj dobi bolesnika
(prosjek 29 godina) i odsustvu genetskih mutacija na prionskom genu [2].

2.6. Dijagnoza

Na CJB treba misliti u starijih bolesnika s brzo progresivnom demencijom, naročito ako
je praćena mioklonusom ili ataksijom; međutim, treba isključiti vasculitis srednjeg nervnog
sistema, hipertireozu i intoksikaciju bizmutom. Postavljanje dijagnoze može biti teško. Nalaz
likvora je u pravilu uredan, ali se nalazi karakterističan 14–3–3 protein. Kod bolesnika s CJB u
likvoru su prisutni blaga pleocitoza i poremećaj funkcije hematolikvorske barijere, koji nisu
specifični. Obično je prisutno povišenje enzima koji su marker raspada neurona: neuron-
specifične enolaza i S-100B proteina. Praćenje ovih proteina povezano je s progresijom bolesti
kao i njihovo opadanje u zadnjim stadijima bolesti. Visoke vrijednosti 14-3-3 proteina prisutne
su u CJB (95 % specifičnost, 93 % osjetljivost). No visoke vrijednosti evidentiraju se i kod
moždanog udara, traumatskog oštećenja mozga ili čak neposredno nakon epileptičkog napada. U
nalazu EEG-a opisuju se obično trifazični periodični šiljak-val kompleksi, a u početku se nalazi
theta i delta aktivnost u ranijim fazama. U većini slučajeva karakterističan nalaz EEG-a razvija

9
se obično oko 12 sedmica od početka bolesti. Na MR mozga u većini slučajeva se evidentira
generalizovana kortikalna atrofija, a u bazalnim ganglijima evidentirani su karakteristični
hiperintenziteti.

Slika 3. Kompijuterizovana tomografija kod pacijenta sa vCJB

Osoblje koje barata sa zaraženim tečnostima i tkivom od bolesnika za koje se sumnja da imaju
vCJB mora nositi rukavice i izbjegavati dodir sa sluznicama. Kontaminirana koža se može
dezinfikovati 4%–tnim natrijevim hidroksidom kroz 5 do 10 minuta, a potom obilno isprati
vodom. Preporučuje se stavljanje materijala u parni autoklav na 132°C 1 sat ili uranjanje u 4%–
tni natrijev hidroksid ili 10%–tnu otopinu natrij hipoklorida 1 sat. Uobičajeni postupci
sterilizacije (npr. izlaganje formalinu) nisu efikasni. Ljekar uzima u obzir dijagnozu Creutzfeldt-
Jakobove bolesti kada dijagnostički obrađuje osobu s demencijom. U većine ljudi s demencijom,
Creutzfeldt-Jakobova bolest nije vjerojatan uzrok, ukoliko se psihička funkcija ne pogoršava
brzo ili nije praćena mišićnim trzanjem. CreutzfeldtJ akobovu bolest obično se ne
dijagnostifikuje za života bolesnika, jer zahtijeva uzimanje komadića moždanoga tkiva za
specifično pregledavanje. Takvo je pregledavanje sigurno, ali se radi samo onda kada se
Creutzfeldt-Jakobova bolest čini vjerojatnom mogućnošću. Od 2010. godine razvijen je novi
model detekcije priona. Tim naučnika iz New Yorka izradio je posebnu metodu koja se naziva

10
SOFIA (od engl. surround optical fiber immunoassay), a služi detektovanju specifičnih antitijela
na PrPSc. [3]

2.7. Liječenje i prevencija vCJB

Za sad se ne zna kako širenje PrPsc tačno djeluje i uništava ćelije. Prioni se nakupljaju u
zidovima neurona, tzv. lizosomima, a kada ćelija umre nastaje rupa te se prioni šire na okolne
ćelije. Znači za ove bolesti lijeka nema. Stanley B. Prusiner, najveći stručnjak na tom području i
otkrivač priona, misli da je rješenje u trodimenzionalnoj strukturi. Proizvođači lijekova bi, misli
Prusiner, mogli napraviti lijek koji bi β- naboranu plohu pretvorio u α-uzvojnica te ju ostavio
stabilnom u tom obliku. Tako bi se nenormalni prion pretvorio u normalnog i ostao tako
promijenjen. Druga mogućnost liječenja jest genska terapija. Prusinerovi su kolege uspjeli
uzgojiti miša koji uopšte nema PrP-a, naime, uspjeli su mu izbaciti gen koji je odgovoran za
sintezu PrP-a. Jedini je problem što se ne zna koje su posljedice gubitka PrP-a. Za sad nijedna
životinja kojoj nedostaje PrP nije pokazala abnormalnost. Čini se, zato, da su PrP potpuno
nebitni za život. Hoćemo li uskoro primati antigene injekcije koje će sprečavati sintezu priona?
Dalja su istraživanja pokazala da u životinja koje nisu imale PrPc nije moguće bilo izazvati
TME. Ukoliko organizmu oduzmemo PrPc, oduzeli smo mu obranu od mutacija. Djelomično je
dokazano da prioni mogu pomoći organizmu u odbrani od mutacija, zato ako organizmu
oduzmemo prione on se neće moći odbraniti od njih. Bjelančevine u organizmu podložne su
promjenama. One su dinamične i i često se mijenjaju uslijed vanjskih nadražaja. Čini se da prioni
u tim okolnostima djeluju kao «puferi» ublažujući nagle promjene te sprječavajući promjenu
bjelačevina čime održavaju prirodnu ravnotežu u tijelu. Prioni možda onemogućuju mitozu
nervne ćelije, te kumulaciju iskustva i znanja i glavni su faktor evolucije. Za sada Creutzfeldt-
Jakobova bolest se ne može izliječiti, a njeno napredovanje se ne može usporiti. Ljekar nastoji
učiniti da se osoba osjeća udobno i liječi simptome. Budući da se bolest prenosi ljudi moraju
izbjegavati transplantaciju ili jedenje zaraženog životinjskog tkiva. Potencijalna visoka
infektivnost uzročnog agensa zahtijeva i posebne mjere opreza u radu s osobama umrlim od
vCJB ili neke druge prionske bolesti, a neki autori ukazuju da bi se sve biopsije mozga radi
demencije trebale uzeti u obzir kao mogući slučajevi vCJB. Zbog toga bi se i obdukcija umrle
osobe trebala ograničiti samo na mozak. Kako je već ranije potvrđena vCJB i smrt nekoliko

11
patologa koji su se bavili obdukcijama osoba umrlih pod sumnjom na vCJB, svakako je
neophodan posebno opremljen prostor za izvođenje obdukcije osoba umrlih pod sumnjom na
prionsku bolest. [3]

Radi sprečavanja prenosa, treba usmjeriti pažnju na rukovanje s tečnostima i drugim

materijalima koji potiču od bolesnika za koga se sumnja da ima vCJB. Kako je uzročnik bolesti
rezistentan na standardna dekontaminaciona sredstva kao i na uobičajene postupke u
transfuzijskoj medicini to se natrijev hipoklorit kao i kombinacija natrijevog hidroksida s parnim
autoklaviranjem na 132°C u trajanju od jednog sata upotrebljavaju kao efikasne metode za
dekontaminaciju uzročnika. [2]

12
 3.ZAKLJUČAK

Sva dosadašnja istraživanja prionskih bolesti i priona nisu u potpunosti isključila i

mogućnost da je zapravo uzročnik bolesti virus. Već ranije elektronskom mikroskopijom
sedimenta mozga otkrivene su čestice veličine 25 – 35 nm koje bi mogle akomodirati genom 1-4
Kb što bi bilo dovoljno za kodiranje protektivnog nukleokapsida ili enzima potrebnog za
replikaciju. To bi moglo biti suvislo objašnjenje – klasa tzv. slow-virusa – kao uzročnika
transmisivnih spongiformnih encefalopatija i njegov prenos na različite uzorke. Potvrda ove
teorije bila bi vrlo važna za bržu dijagnozu, mogućnosti liječenja, ali i prevenciju bolesti. U
pokušajima izolacije infekcioznog agensa danas se koriste modeli ćelijskih kultura. Tako virusne
ili prionske molekule mogu biti evaluirane na infektivnost, kao i posebna svojstva izolovanog
soja. Potencijalna visoka infektivnost uzročnog agensa zahtijeva i posebne mjere opreza u radu s
osobama umrlim od vCJB ili neke druge prionske bolesti, a neki autori ukazuju da bi se sve
biopsije mozga radi demencije trebale uzeti u obzir kao mogući slučajevi vCJB. Zbog toga bi se i
obdukcija umrle osobe trebala ograničiti samo na mozak. Kako je već ranije potvrđena vCJB i
smrt nekoliko patologa koji su se bavili obdukcijama osoba umrlih pod sumnjom na vCJB,
svakako je neophodan posebno opremljen prostor za izvođenje obdukcije osoba umrlih pod
sumnjom na prionsku bolest.

13
  4. LITERATURA

[1] Marković D,Marković M,Prioni i prionske bolesti,Pregledni članak, Glas. pul. boln. 2004

[2]. Krkić Dautović S, Kezić Z, Koluder-Ćimić N et all. Infektologija, Medicinski fakultet,

Sarajevo,2011;

[3]. Vukušić K, Creutzfeldt-Jakobova bolest,Medicinski fakultet,Osijek,2020.

14