‫وزارت تحصیالت‬

‫دانشگاه پروان‬
‫دانشکده حقوق‬

‫شرایط دفاع مشروع در کود جزای افغانستان‬

‫ترتیب دهنده‪ :‬نقیب هللا شهابی‬

‫تحت نظر‪ :‬پوهنیار عیدی محمد فالح‬
‫سال‪1402..................................................................................... :‬‬

‫‪1‬‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫صفحه‬ ‫عنوان‬
‫چکیده‪3.....................................................................................................‬‬
‫مقدمه‪4......................................................................................................‬‬
‫بیان موضوع‪4.............................................................................................‬‬
‫اهمیت تحقیق‪5.............................................................................................‬‬
‫سواالت تحقیق‪5...........................................................................................‬‬
‫فرضیه های تحقیق‪5......................................................................................‬‬
‫اهداف تحقیق‪5............................................................................................‬‬
‫میتود تحقیق‪5.............................................................................................‬‬
‫مفهوم دفاع مشروع‪6.....................................................................................‬‬
‫شرایط دفاع مشروع‪6....................................................................................‬‬
‫شرایط مربوط به تجاوز‪6................................................................................‬‬
‫شرایط مربوط به دفاع‪7..................................................................................‬‬
‫منطق ودالیل دفاع مشروع‪8.............................................................................‬‬
‫نتایج‪9......................................................................................................‬‬
‫منابع‪10.....................................................................................................‬‬

‫چکیده‬

‫‪2‬‬
 ‫بربنیاد آموزه های تمام ادیان‪،‬قوانین واعراف ملی وبین المللی‪،‬حق دفاع برای همه کسانی که مورد‬
‫تهاجم قرار میگیرند محفوظ است وهرگاه گشور‪،‬گروه وشخصی مورد تهاجم‪،‬از هر نوعی که باشد‬
‫قرارگیرد‪،‬حق دارد دست به دفاع بزند واین دفاع او از و وجه ًه قانونی برخورداراست وهیچگاه او را‬
‫‪.‬در برابر مساله با قانون اعم از جزایی ومدنی قرارنمی دهد‬
‫وقوانین نافذه کشورما به این مسأله اهمیت وارزش فراوان قایل اند وآن را از زاویه های مختلفی به‬
‫بحث وبرسی گرفته اند این رویکرد آنها نشان از اهمیت موضوع داشته به خوبی میرساند که این حق‬
‫‪.‬باید درجامعه بشری رعایت گردد‬

‫‪3‬‬
 ‫مقدمه‬
‫بحث دفاع مشروع یکی از مباحث مهم در حوزه حقوق در تمام کشورها است جوامع متدین از لحظ‬
‫دینی وجوامع عقالنی از لحاظ عقالنی و جوامع عرفی از لحاظ عرفی به این موضوع نگاه میکنند و‬
‫از زاویه های مختلف آن را به بحث میگیرند و هستند جوامع که از همه زوایا موضوع دفاع مشروع‬
‫را می ژزیند و درین تحقیق شرایط دفاع مشروع در کود جزای افغانستان به بحث گرفته شده است‬
‫امید که بتواند ممد علمی برای خواننده گان قرار گیرد‪.‬‬

‫بیان موضوع‬
‫دفاع مشروع به عملی گفته میشود که توسط یک شخص برای دفاع از جان‪،‬مال ابرو وعزت خود یا‬
‫شخص دیگر درمقابل تعرض وتجاوز یک شخص صورت گرفته باشد ودر اثر آن به شخص متجاوز‬
‫ضرری وارد گردیده باشد پس ضرریکه درحالت دفاع مشروع به شخص متعرض ومتجاوز وارد‬
‫میگردد‪ ،‬این ضرر که درحالت عادی جرم است دراین حالت جایز پنداشته میشود بنا ٌ بحث دفاع‬
‫مشروع یکی از مباحث مهم در حوزه حقوق در تمام کشورها است جوامع متدین از لحظ دینی‬
‫وجوامع عقالنی از لحاظ عقالنی و جوامع عرفی از لحاظ عرفی به این موضوع نگاه میکنند و از‬
‫زاویه های مختلف آن را به بحث میگیرند و هستند جوامع که از همه زوایا موضوع دفاع مشروع را‬
‫می ژزیند و درین تحقیق شرایط دفاع مشروع در کود جزای افغانستان به بحث گرفته شده است امید‬
‫که بتواند ممد علمی برای خواننده گان قرار گیرد‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫اهمیت تحقیق‬
‫بر بنیاد آموزه های قوانین ملی وبین المللی حق دفاع برای کسانی که مورد تهاجم قرار میگیرند‬
‫محفوظ است‪.‬هرگاه کشورگروه یا شخصی مورد تهاجم ازهرنوع که باشد قرار گیرد حق دفاع ازخود‬
‫را دارا می باشد و این دفاع از مشروعیت قانونی ترخوردار است ودارای شرایط می باشد قوانین‬
‫کشورما به این مسآله اهمیت وارزش فراوان داده وآنرا مورد برسی قرار داده است واین اهمیت‬
‫موضوع را بیان میکند وایجاب میکند که این حق درجوامع بشری رعایت گردد‪.‬‬

‫شینه تحقیق‪:‬تا حال تحت عنوان شرایط دفاع مشروع درکود جزای افغانستان تحقیق صورت نگرفته‬
‫است‬
‫سواالت تحقیق‪:‬‬
‫سوال اصلی‪ :‬هر گاه انسان مورد تعدی وتجاوز اعم از انسان و حیوان قرار گیرد آیا‬
‫میتواند ازخود دفاع کند یا خیر؟‬
‫اگر درجریان دفاع جانب مقابل هالک گردد آیا دفاع کننده مجرم شناخته میشود یا خیر؟‬
‫سواالت فرعی‪ :‬هرگاه شخص مورد تجاوزقرار گیرد چطور میتواند از خود دفاع کند ؟‬

‫فرضیه های تحقیق‪:‬‬

‫هر گاه یک شخص مورد تجاوز اعم از حیوان یا انسان قرار گیرد با درنظر داشت شرایط دفاع‬
‫مشروع میتواند ازخود دفاع کند در صورتیکه شخصی با در نظر داشت شرایط از خود دفاع نماید‬
‫مجرم شناخته نمیشود‬

‫اهداف تحقیق ‪:‬‬

‫هدف اصلی این بحث در این جا روشن ساختن این موضوع با دید علمی و اکادمیک به تمام عالقه‬
‫مندان است‪.‬‬
‫هدف فرعی بدست آوردن تجربه تحقیق میباشد‪.‬‬
‫میتود تحقیق‪ :‬درین تحقیق از روش کتاب خانه یی استفاده شده است‬

‫مفهوم دفاع مشروع‪:‬دفاع مشروع به عملی گفته میشود که توسط یک شخص برای دفاع از‬
‫جان‪،‬مال ابرو عزت خود یا شخص دیکر در مقابل تعرض وتجاوز یک شخص صورت گرفته باشد‬
‫ودر اثرآن به شخص متجاوز ضرری وارد گردیده باشد پس ضرری که در حالت دفاع مشروع به‬

‫‪5‬‬
 ‫شخص متعرض ومتجاوز وارد میگردد این ضررکه درحالت عادی جرم است در این حالت جایز‬
‫پنداشته میشود وبرای دفاع کننده حالتی تبرئه کننده میباشد‪.‬‬
‫شرایط دفاع مشروع‪:‬دفاع مشروع از خود یک سلسله شرایط دارد که اگر از این شرایط حداقل‬
‫یک شرط آن هم وجود نداشته باشد در آن صورت دفاع مشروع پنداشته نمی شود‪.‬‬
‫برای اینکه شرایط دفاع مشروع را بهتر بدانیم آنرا به دو بخش تقسیم مینمایم‪.‬‬
‫‪1‬شرایط مربوط به تجاوز‬
‫‪2‬شرایط مربوط به دفاع‬
‫‪1‬شرایط مربوط به تجاوز‪:‬برای اینکه دفاع مشروع شمرده شود تعرض وتجاوز باید شرایط ذیل‬
‫را داشته باشد‬
‫الف‪:‬تجاوز باید غیر مشروع وغیرقانونی باشد‬
‫یعنی دفاع کننده زمانی در مقابل شخص متعرض ومتجاوز دفاع کرده میتواند که تعرض‬
‫وتجاوزمتجاوز غیر مشروع وغیر قانونی باشد ولی اگر اعمال شخص مذکور مشروع وقانونی باشد‬
‫دفاع در مقابل آن جواز ندارد مثالً اگر پدراوالد را ویا استاد شاگرد را به منظور تادیب یا سرزنش‬
‫نماید این افعال به حیث تعرض وتجاوز نه بلکی به حیث افعال مشروع وقانونی شمرده میشود ودر‬
‫مقابل آن دفاع جواز ندارد واگر دفاع صورت گیرد این دفاع به حیث دفاع مشروع محسوب نمیشود‬
‫ب‪:‬تعرض وتجاوز باید حقیقی و واقعی باشد‬
‫یعنی دفاع کننده باید بداند که تعرض وتجاوز حقیقتا ٌ و واقعا ٌ موجود است واگر دفاع ننماید حتما ٌ برایش‬
‫ضرر خواهد رسید بنا ٌ در صورتیکه تعرض وتجاوز جنبه حقیقی ویر واقعی نداشته باشد ویک شخص‬
‫در مقابل تعرض وتجاوز غیر حقیقی و واقعی دفاع نماید این دفاع مشروع شمرده نمیشود به طور‬
‫مثال یک شخص با تفنگ خالی شخص دیگری را میترساند وجانب مقابل خوب میداند که تفنگ خالی‬
‫است ولی با آن هم اگر باالی شخص اولی حمله نموده وی را زخمی مینماید ویا به قتل میرساند در‬
‫این صورت این نوع دفاع مشروع پنداشته نمیشود‪.‬‬
‫به همین شکل اگر یک شخص به طور مزاح وخوش طبیعی یک شخص دیگر را تهدید نماید که بینی‬
‫یا گوش اورا خواهد قطع نمود وجانب مقابل هم میداند که شخص مذکور با او مزاح وخوش طبیعی‬
‫میکند ولی باآن هم اگر او بنام دفاع مشروع شخص مذکور را متضرر بسازد این نوع دفاع مشروع‬
‫پنداشته نمیشود‬
‫ج‪:‬تعرض وتجاوز باید فعلی یا حاضر وموجود باشد‬
‫یعنی تعرض وتجاوز باید حاضر موجود باشد‪،‬ماضی ومستقل نباشد بنا ٌ اگر یک تعرض ماضی باشد‬
‫وشخص در برابر آن بعدا ٌ دفاع نماید در این ضورت دفاع مشروع شمرده نمیشود بلکی این دفاع به‬
‫خیث انتفام محسوب میگردد هم چنان اگر تعرض مستقل باشد مثال ٌ یک شخص به شخص دیگر‬
‫میگوید که فردا به او فالن ضرر را میرساند دراین حالت نیز دفاع در برابر این نوع تعرض احتمالی‬
‫مستقبل مشروع نمیباشد بخاطریکه دراین دو حالت یعنی هم درحالت ماضی بودن تعرض وهم حالت‬
‫مستقبل بودن تعرض‪،‬دفاع کننده وقت وفرصت آن را دارد که خطر را به وسیله اطالع به مقامات‬
‫زیصالح ویا از طریق دیگر رفع نماید‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫‪2‬شرایط مربوط به دفاع‪:‬برای اینکه دفاع مشروع وقانونی شمرده شود باید یک سلسله شرایط‬
‫موجود باشد که قرار ذیل است‪.‬‬
‫الف‪ :‬دفاع باید ضروری باشد‬
‫یعنی برای جلوگیری از تعرض وتجاوز باید هیچ راه دیگری وجود نداشته باشد بدون اینکه دفاع‬
‫صورت گیرد بناٌهرگاه امکان آن وجود داشته باشد که خطر از طرق دیگر مانند صحبت کردن یا‬
‫مراجعه به مقامات زیصالح ویا کمک خواستن از افراد دیگر‪،‬دفع شده میتواند‪،‬باید از آنها استفاده شود‬
‫ودر همچو حاالت اگر شخص دفاع نماید این دفاع مشروع پنداسته نمیشود‬
‫ب‪:‬دفاع باید فعلی باشد‬
‫یعنی دفاع باید همزمان ودرهین تعرض واقع شود‪،‬پس اگر تعرض قبال ٌ واقع شده باشد وضخص بعدا ٌ‬
‫دفاع نماید دراین صورت دفاع مشروع وقانونی پنداشته نمیشود دلیل آن اینست که تعرض درزمان‬
‫حال واقع نشده بلکه تعرض ماضی است پس درزمان حال دفاع نمودن آن اصال ٌ ناممکن میباشد‪.‬‬
‫منطق آن اینست که دراین حالت تعرض قبال ٌ واقع شده وشخص میتواند با مراجعه به مقامات زیصالح‬
‫خواستار تطبیق عدالت شود‪،‬ولی خود اگر اقدام نماید این اقدام او انتقام شمرده میشود نه دفاع‬
‫مشروع‪.‬وهمچنان اگر تعرض مستقبل باشد مثال ٌ به یک شخص توسط شخص دیگر اخطار داده شود‬
‫که علیه وی به ضرب وجرح ویا قتل متوصل خواهد شد‪،‬واموال اش را سرقت خواهدنمود پس دراین‬
‫حالت اگر جانب مقابل به شخص تهدید کننده آسیب برساند مثال ٌ اورا زخمی کند یا او را به قتل‬
‫برسانداین عمل وی دفاع مشروع نمیباشد بخاطریکه شخص مذکور میتواند به مقاماتمراجعه نموده‬
‫واز آنها طالب کمک وهمکاری شود‪.‬‬
‫ج‪:‬دفاع باید با تعرض متناسب باشد‬
‫یعنی ضرریکه به واسطه دفاع به شخص متعرض ومتجاوز میرسد باید به هیچ صورت از ضرریکه‬
‫ازجانب شخص متجاوز متصور است بیشترنباشد‪.‬بطور مثال یک شخص‪،‬شخص دیگر را با دستان‬
‫خالی تحت لت و کوب قرار داده است و شخصی که مورد لت و کوب قرار گرفته بدون اینکه با‬
‫دستان خالی از خود دفاع نماید با استعمال سالح از خود دفاع مینماید‪ .‬در این حالت دفاع مشروع‬
‫شمرده نمیشود‪ .‬بخاطریکه در این صورت بین دفاع وتعرض تناسب وجود ندارد‪ .‬در حقیقت دفاع‬
‫کننده همیشه مقید به این است که تعرض را به ترتیبی دفع نماید‪ .‬که طریقه آسان و کم ضررباشد مثال ٌ‬
‫اکر یک شخص بدون اجازه به خانه شخص دیگری داخل شود‪ .‬اگر تنها با منع کردن و تهدید به لت‬
‫وکوب از خانه بیرون شده بتواند توصل به لت و کوب جایز نمی باشد‪ .‬بخاطریکه هدف اصلی دفع‬
‫تعرض است‪.‬‬
‫بنا ٌ ماده (‪)132‬کود جزای افغانستان دراین مورد حکم میکند(شخصی که به حسن نیت از حدود حق‬
‫دفاع مشروع مندرج این قانون تجاوز نموده باشد‪،‬جزای عملی وی در صورتیکه جنایت باشد‪،‬به جنحه‬
‫واگر جنحه باشد‪،‬به جزای قباحت تنزیل مییابد‪.‬‬
‫به اساس حکم ماده ( ‪)129‬کود جزای افغانستان‪،‬ارتکاب قتل عمد به اساس استمال حق دفاع مشروع‬
‫جواز ندارد مگر اینکه به منظور دفاع در برابر یکی از اعمال ذیل صورتا گرفته باشد‪:‬‬
‫‪ 1‬دفاع در برابری عملی که خوف مرگ یا جراحت شدید از آن به دالیل معقول موجود باشد این‬
‫‪ 2‬دفاع دربرابر تجاوز جنسی یا تهدید انی به آن‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫‪ 3‬دفاع دربرابر عمل اختطاف یا گروگان گیری‪.‬‬
‫‪ 4‬دفاع دربرابر عمل حریق عمدی خطرناک‪.‬‬
‫‪ 5‬داع در برابر سرقتی که متابق احکام این قانون جنایت باشد‬
‫‪ 6‬دفاع در برابر عمل داخل شدن غیر مجاز از طرف شب به منزل مسکون ویا ملحقات آن‪.‬‬
‫منطق ودالیل دفاع مشروع‬
‫اینکه چرا یک عمل جرمی درحالت دفاع مشروع ماهیت جرمی خود را ازدست میدهد وبه یک عمل‬
‫مشروع ومباح مبدل میگردد‪،‬ازخود منطق ودالیل دارد ودرارتباط ومنطق آن دو نظر وجود دارد‬
‫قرار ذیل اند‪:‬‬
‫نظراول‬
‫بعضی از حقوقدانان عقیده دارند که در حالت دفاع مشروع‪،‬دفاع کننده تحت تاثیر هیجانات و فشار‬
‫روحی قرار میگیرد ودراثر همین فشار وهیجانات شخص اراده آزادش را ازدست میدهد بنا ٌ چون در‬
‫وقت دفاع مشروع شخص حالت نورمال وعادی ندارد از همبن سبب به وی مسؤلیت راجع نمیشود و‬
‫وی تبرئه میشود ولی این نظریه بسیار قوی ومنطقی بنظرنمی رسد نظر به دالیل ذیل‬
‫الف‪:‬درحالت دفاع مشروع امکان دارد شخص به آن اندازه تحت هیجانات‪،‬فشار واکراه معنوی قرار‬
‫نگیرد که اراده آزادش کامال ٌ سلب گردد حاصتا ٌ وقتیکه تعرض وتجاوز به مال‪،‬جان وآبروی خود‬
‫شخص نه‪،‬بلکه به جان‪،‬مال یا عزت وآبروی شخص دیگر متوجه باشد‪.‬‬
‫ب‪ :‬اگر فراضا ٌ قبول نمایم که درحالت دفاع مشروع همیشه اکراح معنویی موجود میباشد یعنی دفاع‬
‫کننده حتما ٌ تحت فشار معنویی قرار میگیرد‪،‬دراین صورت نیز مشکل دیگر عرض اندام میکند وآن‬
‫اینکه اکراح یک حالتی تبرئه کننده نبوده بلکه یک حالتی رفع مسؤلیت جزای میباشد یعنیدر حالت‬
‫اکراح عمل وصف جرمی خود را از دست نمی دهد وجرم به طور کلی از بین نمی رود‪.‬بلکه صرف‬
‫مسؤلیت جزای شخص معرفوع گردیده و وی مستوجب مجازات دانسته نمی شود‪.‬درحالی که درحالت‬
‫دفاع مشروع عمل ماهیت جرمی خود را ازدست میدهد یعنی جرم به کلی ازبین میرودوبه عمل‬
‫مشروع ومباح مبدل میگردد که دراین صورت مسؤلیت جزایی شخص نیز از بین میرود‪.‬‬

‫نظردوم‬
‫بعضی علما عقیده دارند که درحالت دفاع مشروع تعرض وتجاوز به طور آنی وناگهانی واقع میشود‬
‫واصال ٌ فرصت ومجال آن موجود نمی باشد تاتعرض وتجاوز به وسیله دیگر مانند مراحعه به مقامات‬
‫زیصالح وغیره دفع ورفع شود پس برای اینکه در جامعه این نوع خطرات و تجاوزات معمول و‬
‫را یج نگردد برای دفاع کننده حق داده میشود که خود جلوی تعرض و تجاوز را بگیرد‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫نتایج‬
‫مهمترین نتایج که از این بحث حاصل میشود عبارت اند از‪:‬‬

‫‪.1‬درمیان حقوق حقی وجود دارد بنام(حق دفاع مشروع )‪.‬‬

‫‪.2‬این حق در برابرتهاجم دیگران برای شخص داده شده است‪.‬‬

‫‪.3‬شخص دفاع کننده دربرابر دفاع که انجام میدهد مسؤول نیست‪،‬نه به لحاظ جزایی ونه هم به لحاظ‬
‫مدنی‬

‫‪.4‬دردفاع مشروع دفاع باید متناسب با هجوم باشد نه بیشتر از آن و اگر کسی دفاع را غیر متناسب با‬
‫هجوم انجام دهد مسؤول اند‪.‬‬

‫‪.5‬کود جزای افغانستان حق دفاع مشروع را به رسمیت شناخته است‬

‫منابع‬
‫کود جزای افغانستان‬ ‫‪.1‬‬

‫‪9‬‬
‫حقوق جزای عمومی‪،‬پوهاند حفیظ هللا دانش‬ ‫‪.2‬‬
‫حقوق جزای اسالم‪،‬سلطان شاه سلطانی‬ ‫‪.3‬‬

‫‪10‬‬