‫میزگردِ امکان سنجی حذف یا کاهش مجازات اعدام از منظر سیاستگذاری کیفری ایران‬

‫در کانون وکال‬

‫کمیسیون حقوق بشر کانون وکالی دادگستری مرکز میزگردی تحت عنوان بررسی زمینه های کاهش یا ح ذف‬
‫مجازات اعدام از منظر سیاستگذاری کیف ری نظ ام حق وقی ای ران برگ زار ک رد‪ .‬در این م یزگرد ک ه ب ا حض ور‬
‫عمادالدین باقی (پژوهشگر و فعال حقوق بشر)‪ ،‬محمد جعفر ساعد (وکیل دادگستری و عضو هیأت علمی دانشگاه‬
‫آزاد اسالمی واحد ته ران مرک زی)‪ ،‬حس ین غالمی (وکی ل دادگس تری و عض و هی أت علمی دانش گاه عالم ه‬
‫طباطبایی) و صدیقه وسمقی (پژوهشگر فقه و حقوق اسالمی و عضو سابق هیأت علمی دانشگاه ته ران) برگ زار‬
‫شد‪ ،‬محققانكميسيون حقوق بشر کانون وکالی دادگستری مرکز‪ ،‬سه شنبه ‪21‬خرداد‪ 1398‬میزگردی تحت عنوان‬
‫"بررسی زمینه‌های کاهش یا حذف مجازات اعدام از منظر سیاست‌گذاری کیفری نظ ام حق وقی ای ران" برگ زار‬
‫کرد‪.‬‬
‫در این میزگرد چهار نفر از زوایای مختلف به موضوع اعدام پرداختند‪ .‬به نوشته ایرنا‪" :‬این میزگرد ک ه ب ا حض ور‬
‫عمادالدین باقی (نویسنده و پژوهشگر دین و حقوق بشر)‪ ،‬محمدجعفر ساعد (وکیل دادگستری و عضو هیئت‌علمی‬
‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران مرکزی)‪ ،‬حسین غالمی (وکیل دادگستری و عضو هیئت‌علمی دانشگاه عالم ه‬
‫طباطبائی) و صدیقه وسمقی (پژوهشگر فقه و حقوق اسالمی و عضو سابق هیئت‌علمی دانش گاه ته ران) برگ زار‬
‫شد"‪.‬‬
‫در این نشست کارشناسان به تحلیل و توصیف ابعاد فقهی‪ ،‬کیفرشناسی‪ ،‬موضع نظام حقوق داخلی و بین المللی و‬
‫زمینه های اجتماعی مجازات اعدام پرداخته و خواستار اصالح و توسعه نظام حقوقی ب ا ه دف ک اهش مج ازاتِ‬
‫سالب حیات از منظر موازین حقوق بشری و حمایت از حق حیات شدند‪.‬‬
‫خط مشی سیاستگذاری عمومیِ حمایتگر از حق حیات و کاهنده زمینه های مجازات های خشن یا سالب حی ات‬
‫با تمرکز بر ظرفیت های فقه اجتهادی و نظام تقنینی شهروندساالر و حامی حقوق انسانی از جمله محورهای این‬
‫میزگرد بود‪.‬‬
‫نفس اینکه در کشور ایران با توجه به پاره ای از حساسیت های غیر منطقی‪ ،‬چنین نشس تی برگ زار ش ده واج د‬
‫اهمیت بسیاری است و باید کمیسیون حقوق بشر کانون وکال را از این حیث س تود زی را پیش رفت ای ده وداع ب ا‬
‫مجازات اعدام با تبلیعات و اقدامات سیاسی به س ادگی میس ر نیس ت و نیازمن د تالش ه ای علمی و اقن اعی و‬
‫ترویجی است‪.‬‬
‫ایرناپالس تفصیل سخنان چهار سخنان را در چهار بخش جداگانه منتشر کرد و بخاطر مصلحت اندیشی هایی با‬
‫فاصله زمانی زیاد‪ ،‬چکیده ای ناقص از اظهارات نگارنده را منعکس کرد از اینرو بخش مربوط ب ه خ ود را در این‬
‫صفحه شخصی بازنشر می کنم‪ .‬خوانندگان گرامی می توانند برای مطالعه دیگر بخش ها به سایت ایرن ا مراجع ه‬
‫کنند‪.‬آنچه در زیر می آید متن پیاده شده ای است که کمیسیون حقوق بشر در اختیار ایرناپالس قرار داده ب ود‪ .‬در‬
‫بخش پرسش و پاسخ ها نیز نکات سودمندی مطرح شده که متاسفانه در متن پیاده شده توسط کمیسیون نیام ده‬
‫و امید است با همت مدیران گرانقدر کمیسیون برای بهره برداری کنشگران حقوقی و حقوق بشری عرضه شود‪:‬‬

‫‪https://t.me/emadbaghi‬‬
‫خوانشی اجتهادی برای پیراستن اعدام از نظام سزادهی‬

‫‪1‬‬
‫صدیقه وسمقی پژوهشگر فقه و حقوق اسالمی و استاد پیشین دانشگاه ته ران ب ا تأکی د ب ر ض رورت ب ازنگری‬
‫اجتهادی در قوانین جزایی سالب حیات و تشریح اینکه قوانین ما بر پایه شریعت اس المی اس ت و ش ریعت نبای د‬
‫محدود و مرادف احکام فقهی تعریف شود اظهار داشت‪ :‬در قوانین جزایی ما عناوینی برای جرایم وجود دارد که از‬
‫فقه گرفته شده و آن هم مبتنی بر سنت است‪ .‬عناوینی که برخی از آنها واقعا در دنیای امروز موضوعیت ندارد؛ نه‬
‫خود آن عناوین از حیث جزایی صحیح است و نه در انتخاب مصادیق آن دقت الزم وجود داشته اس ت‪ .‬بن ابراین‬
‫یکی از راه‌ هایی که برای کاهش مجازات اعدام و حتی حذف آن در کشور بسیار الزم و ضروری است‪ ،‬ب ازنگری‬
‫در مبانی برخی جرایمی است که در قانون مجازات اسالمی آمده و برای آن مجازات اعدام در نظ ر گرفت ه ش ده‬
‫است‪.‬‬
‫به عقیده من‪ ،‬در تک تک این جرایم می‌توانیم بازنگری کنیم و آنها را مورد مناقشه جدی قرار دهیم‪ .‬عناوینی که‬
‫در قانون مجازات اسالمی مکافات اعدام برای آن در نظر گرفته شده است عبارتند از‪ :‬محارب ه ‪ ،‬بغی ‪ ،‬افس اد فی‬
‫االرض‪ ،‬قصاص در قتل عمد‪ ،‬تجاوز به عنف ‪ ،‬زنای محصن و محصنه و لواط که به نظر من مشروعیت مجازات‬
‫یکایک این عناوین محل تحلیل و تامل است‪.‬‬
‫ِ‬ ‫اعدام برای‬
‫وی در ادامه گفت‪ :‬حتی در زمان پیامبر اسالم کسانی به جنگ با پیامبر می‌آمدند و با مس لمانان می‌جنگیدن د و‬
‫آنها را می‌ کشتند عنوان محارب بر آنها گذاشته نشد ؛ متعاقبا در قانون جدید مجازات روی آن افرادی ک ه س ابقاً‬
‫عنوان محارب گذاشته بودند عنوان باغی گذاشتند‪ .‬یعنی فقط اسمش را عوض کردند‪ .‬اما در هر ح ال اگ ر عمقی‬
‫به مسأله نگاه کنیم و بخواهیم از لحاظ مشروعیت آن بحث کنیم در این آیه قرآن که می فرماید‪ :‬إنما جزاء الذين‬
‫يحاربون اهلل و رسوله و يسعون في األرض فساداً أن يقتلوا أو يصلبوا؛ او ًال برای ی ک م ورد خاص ی در آن زم ان‬
‫بوده که بعداً حتی زمانی که پیروان اسالم خواستند آن را به افراد دیگر تعمیم دهند و مص ادیقی ب رای آن پی دا‬
‫کنند‪ ،‬مورد قبول پیامبر قرار نگرفت‪ .‬تنها مصداق آن راهزنان بودند‪ ،‬کسانی که راه را بر مردم می‌بستند و جان و‬
‫مال آنها را تهدید می کردند و تازه اگر مرتکب قتل می‌شدند مجازاتشان قتل و مقابله به مثل بود‪ .‬اگ ر م رتکب‬
‫قتل نمی شدند دیگر مقابله به مثل معنی نداشت که اعدام مجازات آن باشد‪.‬‬
‫اشکال دوم این است که در این آیه قرآن‪ ،‬افساد فی االرض صفت و توصیفی است که برای همین محاربه آم ده‬
‫است نه اینکه خود‪ ،‬جرم مجزایی باشد‪ .‬در حالی که در قانون ما افساد فی االرض عنوان یک جرم مستقل دارد و‬
‫بعضی مصادیق آن را با سالیق شخصی ذیل این عنوان قرار دادند‪ .‬محاربه را هم یک عنوان مستقل ق رار داده و‬
‫مصادیقی دیگری را باز هم به سلیقه شخصی ذیل آن قرار دادند که در اینها فقط عن وانش را از ق رآن و ح دیث‬
‫گرفتند وگرنه مصادیق آن به هیچ وجه ارتباطی با قرآن و حدیث ندارد‪ .‬مث ً‬
‫ال قرار دادنِ قاچاقچی مواد مخدر ذی ل‬
‫عنوان افساد فی االرض و آن را مشمول مجازان اعدام قرار دادن‪ ،‬ارتباطی به شرع ندارد‪ .‬همه ج رائم یع نی ه ر‬
‫چیزی که در هر زمانی جرم شناخته می شود به خاطر مفسده آن جرم شناخته می ش ود‪ .‬این ک ه م ا افس اد فی‬
‫االرض را یک عنوان مستقلی قرار دهیم و بعضی جرائم را ذیل آن ببریم و برای آن مجازات اعدام بگ ذاریم این‬
‫نه مبنای عقلی دارد نه شرعی‪.‬‬
‫وسمقی با اشاره به مفهوم شناسی جرم سیاسی افزود‪ :‬از آغاز انقالب تاکنون یکی از خألهای بزرگی که م ا داریم‬
‫همین مسأله جرم سیاسی است که یک تعریف منسجم با جزئیات و با تفصیل از جرم سیاسی نداریم و مص ادیق‬
‫آن به درستی تعریف نشده است‪ .‬این باعث شده که دادگاه‌ ها با سلیقه خودشان این کار را انج ام دهن د و ح تی‬
‫جرایم سیاسی را می بینیم که به جرائم امنیتی تبدیل می‌ کنند‪ .‬یکی از راهکارهای مهم همین اس ت ک ه تالش‬
‫کنیم جرم سیاسی به صورت نظام مند و صحیح تعریف شود‪ .‬جرایمی دیگری که مجازات اعدام دارد مثل تجاوز‪،‬‬
‫لواط یا زنای محصن و محصنه اینها هم به نظر من از مواردی است که مشروعیت مجازاتش قابل مناقشه است‪.‬‬
‫قرآن برای این جرائم به هیچ وجه مجازات اعدام قرار نداده و اساس ٌا این که ما چیزی را جرم بدانیم خ ود آن هم‬
‫جای بحث است که مث ٌ‬
‫ال آیا در همه موارد زنا می تواند جرم قانونی محسوب شود‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫ما می بینیم که به هر حال در همان زمان‌ها هم سخت گیری شدیدی برای اثبات آن می شد‪ .‬مث ٌ‬
‫ال ‪ 4‬ش اهد ب ا‬
‫جزئیات‪ ،‬اینها شاید برای جلوگیری از این بوده که در حیطه خصوصی و شخصی افراد اگ ر ک اری هم انج ام می‬
‫شود که مخالف شرع است مادامی که به حدود اجتماعی و اخالق اجتماعی خلل و خدش ه ای وارد نکرده باش د‪،‬‬
‫نمی‌توانیم وارد آن شویم‪ .‬به همین شکل که در قوانین ما آمده مجازات آن مش روعیت ن دارد ب ه دلی ل این ک ه‬
‫مخالف قرآن است‪.‬‬
‫این مدرس دانشگاه با اشاره به مجازات قصاص آنرا به مثابه دشوارترین مقوله مس توجب س لب حی ات توص یف‬
‫کرده و گفت ‪ :‬برداشتن عناوینی نظیر قاچاق از ذیل مفسد فی االرض برای نظام تقنین کار سختی نیست ‪ .‬آنچه‬
‫که بیش از همه مقاومت می‌شود و از گذشته افرادی با لغو آن مخالفت می‌کردند قصاص است که مخالفت با آن‬
‫را ارتداد و مخالفت با نص صریح قرآن می‌ دانستند‪ .‬در حالی ک ه ب ه گم ان من این ط ور نیس ت‪ .‬این اف راد ب ا‬
‫بدفهمی قرآن و شریعت در حقیقت این گونه وانمود می کنند که اسالم مشوق و مدافع اعدام است در ح الی ک ه‬
‫در آیات قرآن در مورد بدیهی‌ترین جرائم مثل قتل عمد‪ ،‬می بینیم که در آنجا هم حتی تشویق ب ه اع دام وج ود‬
‫ندارد‪ .‬مثال آیه ‪ 45‬سوره مائده‪ ،‬مهمترین دلیل کسانی است که درباره وجوب قصاص در قتل عمد بحث می کنند‬
‫‪ .‬آنجایی که خداوند می فرماید‪ :‬وکتبنا علیهم فیها ان النفس بالنفس والعین بالعین واالنف باالنف واالذن ب االذن‬
‫و السن بالسن و الجروح قصاص‪ ...‬جان در برابر جان‪ ،‬چش م در براب ر چش م و ‪ ...‬ب رخی فق ط همین اول آی ه را‬
‫دیدند‪ .‬ادامه آیه می فرماید که فمن تصدق به فهو کفاره له‪ .‬من نمی‌خ واهم اینج ا آی ات را تفس یر کنم ام ا ب ه‬
‫اختصار می‌خواهم بگویم مبانی قوانین ما نادرست است‪ .‬قرآن در آیات متعدد تأکید می‌کند که مجازات حداکثری‬
‫مقابله به مثل است‪ .‬مقابله به مثل مجازات حداکثری است اما آیا این مجازات در قرآن واجب ش ده اس ت یع نی‬
‫این که چشم در برابر چشم واجب است‪ .‬چنانچه بعضاً فقهای ما می‌گویند این مجازات واجب اس ت و ب ر اس اس‬
‫آن در قانون مجازات اسالمی آوردند که قصاص واجب است‪ .‬بله‪ ،‬قصاص واجب اس ت ام ا قص اص ب ه معن ای‬
‫مجازات نیست‪ .‬در این آیات ما دو مطلب می بینیم ‪ .‬یک مطلب این است که مقابله به مثل مج ازات ح داکثری‬
‫دانسته شده که تجاوز و تعدی از آن ظلم و ستم است و مطلب دوم این است که اگر ببخشایید و مقابله ب ه مث ل‬
‫نکنید بهتر است یعنی قرآن و اسالم تشویق می کند که شما از این مجازات حداکثری تنزل کنید‪.‬‬
‫البته مطلب سومی که وجود دارد اینکه بدفهمی و اشتباه در مفهوم قصاص وجود دارد‪ .‬قصاص به معنای مجازات‬
‫متقابل نیست‪ ،‬بلکه برابری در مجازات است‪ .‬یعنی جوهره مفهوم قصاص مجازات نیس ت بلکه براب ری اس ت و‬
‫القصاص َحيا ٌة يا أولي األلباب‪ ،‬معنای‬
‫آنچه که قرآن واجب کرده و مثال در آیه ‪ 179‬بقره می فرماید که ولكم في َ‬
‫آن این نیست که شما مجازات و مقابله به مثل کنید زیرا حیات و زندگی شما در آن نهفته اس ت؛ معن ای آن این‬
‫است که اگر می‌خواهید مجازات کنید‪ ،‬تناسب مجازات و جرم و برابری مجازات با جرم را باید رع ایت کنی د و از‬
‫آن تعدی نکنید‪ .‬چرا؟ چون در آن زمان تعدی می‌ کردند و در برابر یک نفر چند نفر را می‌ کشتند و ب ه قت ل می‬
‫‌رساندند و اسالم و قرآن با این مسأله مقابله و مبارزه کرده است‪.‬‬
‫بنابراين بدفهمی در رابطه با قصاص منشاء این قوانین است وگرنه اسالم مدافع گذشت و عفو و تنزل از مجازات‬
‫اعدام است‪ .‬گذشت مورد تشویق اسالم است‪ .‬تبدیل مجازات اعدام به دیه و مجازت‌های بدل از اعدام همه مورد‬
‫تأئید اسالم است‪.‬بنا بر آنچه در آیات قرآن آمده و به نظر من ما راهکارهای شرعی و عقلی داریم که مورد تأکی د‬
‫اسالم و قرآن است که حتی در آنجا که جنایت و قتل عمد انجام شده باشد‪ ،‬مجازات جایگزین بگ ذاریم‪ .‬در آی ه‬
‫دیگری می بینید که می فرماید‪ :‬فمن احیا نفسا فقد احیا الناس جمیعاً؛ یعنی کسی که حیات ی ک نف ر را نج ات‬
‫بدهد‪ ،‬به منزله این است که همه انسان‌ها را حیات بخشیده است‪ .‬مفسرین هم گفته اند در اینج ا منظ ور هم ان‬
‫اعدام است‪.‬‬
‫ما روشنتر از این‌ها چه دلیلی می‌خواهیم که اسالم مدافع حیات و زندگی انس ان اس ت و مخ الف قت ل و کش تار‬
‫است ولو قتل و قانونی به نام مقابله به مثل؟‬

‫‪3‬‬
‫وی در ادامه گفت‪ :‬اعدام حتی در آنجایی که قتل عمد صورت گرفته به نظرم به منزله قانونی کردن قت ل اس ت‬
‫زیرا اساس و ماهیت آن کشتن یک انسان است؛ فرقی ندارد در ازای هر چه ک ه باش د چ ون این اتالف نف وس‬
‫بیشتر است‪ .‬یک نفر به عمد دیگری می‌کشد‪ ،‬حاال ما می آيیم به عنوان مقابله ب ه مث ل او را می‌کش یم؛ نتیج ه‬
‫یکی است‪ .‬در هر دو نفس و حیات انسان است که مورد تهدید قرار گرفته است و این راه چاره هم نیست و ما به‬
‫این وسیله نمی‌توانیم بازدارنگی ایجاد کنیم‪ .‬تجربه هم نشان داده است که اعدام نتوانس ته بازدارن ده باش د بلکه‬
‫برعکس خشونت را در جامعه زیاد کرده و قتل را عادی می‌کند‪ ،‬احترام حیات را از بین می برد و نش ان می‌ده د‬
‫که ما برای حیات انسان احترام و حرمت قائل نیستیم‪ .‬بر عکس‪ ،‬حذف مجازات اعدام عالوه بر این که خش ونت‬
‫را کاهش می‌ دهد احترام به حیات انسان را در میان آحاد جامعه افزایش می‌دهد و در حقیقت نیاز داریم که ک ار‬
‫فرهنگی کنیم که به نظرم اسالم هم تالش کرد این کار را بکند‪ .‬به عمق آن توجه کنیم ‪ .‬در تک تک این موارد‬
‫نیازمند بحث‌های نظری هستیم‪ ،‬و می‌ توانیم مجازات‌های بدل از اعدام را برای جرائم قرار دهیم؛ با توجه به این‬
‫ال امروز کارکرد ندارد‪ ،‬عناوینی مثل بغی‪ ،‬محاربه‪ ،‬افس اد فی االرض‪ ،‬اینه ا ب ه‬‫نکته که بعضی از این عناوین اص ً‬
‫طور کلی کارکرد خود را از دست داده‌اند‪.‬‬

‫رویکرد کیفر شناختی نوین ‪،‬زمینه ساز کاهش مجازات اعدام‬

‫حسین غالمی وکیل دادگستری و عضو هیأت علمی دانشگاه عالمه طباطبایی اعدام را مجازاتی مرگ‌آور و ج ان‬
‫سِ تان دانسته و گفت‪ :‬بنا بر آمارهای جهانی زمان و زمین به نف ع مج ازات اع دام نمی‌چرخ د‪ .‬در ح الی ک ه در‬
‫گذشته مجازات اعدام با وفور بیشتر و استقبال فراوان تری مورد استفاده قرار می‌گرفت‪ ،‬در حال حاض ر مج ازات‬
‫اعدام همواره طرفداران خود را از دست می‌دهد و در نتیجه نظام سیاسی حقوقی ک ه از مج ازات اع دام کماک ان‬
‫استفاده کند در حال کاهش است‪ .‬به موجب آمار در سال ‪ 2013‬از میان ‪ 193‬کشور جه ان عض و س ازمان مل ل‪،‬‬
‫‪ 173‬کشور این مجازات را به مورد اجرا نگذاشتند‪ .‬در سال ‪ 2016‬مطابق گزارش سازمان عف و بین المل ل ‪1032‬‬
‫نفر در ‪ 23‬کشور اعدام شدند‪ .‬این میزان در سال ‪، 2015‬یعنی یک سال قب ل آن ‪ 1636‬نف ر در ‪ 25‬کش ور ب وده‬
‫است که باالترین میزان از سال ‪ 1989‬بوده است‪.‬‬
‫از میان کشورهای دارای مجازات مرگ ‪ 5‬کشور چین‪ ،‬ایران‪ ،‬عربستان سعوی‪ ،‬عراق و پاکستان بیش ترین م یزان‬
‫اعدام را به خود اختصاص دادند‪ .‬چین دارای باالترین میزان اعدام در جهان از لحاظ ش مارش اس ت و ای ران ت ا‬
‫پیش از اصالح ماده ‪ 45‬قانون مبارزه با مواد مخدر در سال ‪ 96‬بنا به نسبت جمعیتی‪ ،‬بیشترین میزان اعدام را ب ه‬
‫خود اختصاص داده است‪ .‬لذا در حال حاضر کشورهای مختلف به تناسب مجازات اعدام را حذف می‌کنند‪ .‬تقریب اً‬
‫بیش از دو سوم کشورهای جهان مجازات اعدام را در قانون یا در عمل لغو کردند و در هر ح ال مج ازات اع دام‬
‫مجازاتی است تا حد زیادی در قلمرو بین المللی در حال متروک شدن است‪.‬‬
‫غالمی در ادامه اظهار داشت ‪ :‬با این حال ما کماکان این مجازات را بنا به شرایط خودمان بای د م ورد مطالع ه و‬
‫ارزیابی قرار دهیم‪ .‬ما به نحوی البراتور مجازت اعدام در دنیا هستیم و در واکنش به کث یری از ج رایم ب ه وی ژه‬
‫جرایم مواد مخدر‪ ،‬این مجازات را مورد استفاده قرار داده ایم‪ .‬مجازات اعدام موافقان و مخالفانی دارد که به وف ور‬
‫نظریاتشان را در حوزه‌های مختلف بیان کردند‪ .‬فیلسوفان‪ ،‬اقتصاددانان و کیفرشناسان سه گروهی هستند ک ه ب ه‬
‫وفور در این خصوص گفت‌وگو کردند‪ .‬رویکردهای اخالقی‪ ،‬فلسفی و مذهبی به مجازات اعدام صورت گرفته و به‬
‫هر حال طرفداران و مخالفانی دارد که بحث در مورد آن به نظر تا حد زیادی تکراری است‪.‬‬
‫غالمی با بیان اینکه متوسالن به مجازات اعدام حداقل از دو منطق تبعیت می کنند اظه ار داش ت‪ :‬ی ک منط ق‬
‫ناظر بر اثر ارعاب یا بازدارندگی است‪ .‬در واقع طرفداران رویکرد بازدارندگی و از آن طرف منطق یا رویکرد س لب‬
‫توان بزهکاری معتقدند ازطریق اعدام بزهکار را از بین می‌برید‪ ،‬بنابراین او دیگر نمی‌تواند م رتکب ج رم بش ود‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫اگر کسی مرتکب جرم شد وقتی شما او را حدف کنید امکان تکرار جرم را از آن می گیرید؛ در نتیجه او دیگر آدم‬
‫نمی‌کشد یا مواد مخدر حمل نمی‌کند‪.‬‬
‫سوال این است که او ًال توسل به مجازات اعدام تا چه ان دازه امکان‌پ ذیر اس ت‪ .‬ثانی اً آی ا چ نین منطقی اص و ًال‬
‫اخالقی است یا غیر اخالقی‪ .‬عین همین مطلب را در خصوص رویکرد بازدارندگی می توانیم مدنظر داشته باشیم‪.‬‬
‫اولین پرسشی که در خصوص مجازات‌ ها مطرح می شود این است‪ ،‬آیا مجازات شدیدتر بازدارنده تر اس ت و آی ا‬
‫مجازات اعدام به عنوان شدیدترین مجازات بازدارنده ترین مجازات است؟ بدون تردی د این موض وع از رویکری‬
‫کیفرشناختی قابل بحث است که سهم مجازات در بازداشتن افراد از ارتکاب جرم‪ ،‬ارتکاب اولی ه ج رم و ارتکاب‬
‫مکرر جرم تا چه اندازه است‪.‬‬

‫وی با بیان اینکه با رویکردی جرم شناختی می‌توان در نظر گرفت که ده‌ها عامل در وقوع جرم مؤثر است افزود‬
‫‪ :‬برخی از عوامل‪ ،‬مشوق و سوق دهنده به ارتکاب جرم است و برخی عوامل مانع جرم اس ت‪ .‬عام ل منفی قص د‬
‫دارد نقش مانع را ایفا کند‪ .‬سهم واقعی مجازات در پیشگیری بازدارندگی اولیه یا ثانویه از وقوع جرم تا چه ان دازه‬
‫است‪ .‬این موضوعی است که در پژوهش‌های مختلف جرم شناختی و کیفرشناختی مورد مطالعه قرار گرفته است‪.‬‬
‫بسیاری از نویسندگان در مقام مخالفت با نقش بازدارن ده مجازات‌ه ا ب ه ط ور کلی و مج ازات اع دام از افس انه‬
‫بازدارندگی یاد کرده‌اند؛ همچنان که در مقام م وافقت از ض رورت توس ل ب ه آن ص حبت کرده‌ان د‪ .‬ولی در این‬
‫خصوص مطالعات فوق العاده گسترده است و اشاره به پژوهش‌های میدانی صورت گرفته می‌تواند مفید باشد‪.‬‬

‫غالمی با طرح این پرسش که آیا توسل به مجازات برای بازدارندگی‪ ،‬بُعد اخالقی آن است توصیف کرد‪ :‬ما تا چه‬
‫اندازه می‌توانیم یک فرد را ابزار ارعاب دیگران قرار دهیم یعنی او را مجازات کنیم تا دیگ ران بترس ند و م رتکب‬
‫جرم نشوند؟ این که ما یک انسان ولو بزهکار را با هدف بازدارندگی عام مای ه ارع اب دیگ ران ک نیم ب ه لح اظ‬
‫اخالقی می‌ تواند باعث چالش‌ های جدی شود‪.‬‬
‫مجازات اعدام به لحاظ اقتصادی هم هزینه‌هایی دارد‪ .‬همچنان که به لح اظ اجتم اعی هم دارای هزین ه‌ه ایی‬
‫است‪ .‬در کشورهایی که محاسبه اقتصادی هزینه کیفر مثل اعدام صورت می‌گیرد‪ ،‬محاسبات اقتص ادی متع ددی‬
‫ال از یک میلیون و سيصد هزار دالر ت ا س ه میلی ون‬ ‫ال در ایاالت مختلف امریکا متفاوت است ‪ .‬مث ً‬ ‫وجود دارد‪ .‬مث ً‬
‫دالر ‪ .‬ما می دانیم وقتی فردی در آن نظام حقوقی مشمول مجازات اعدام شود کیفیت بازداشت‪ ،‬ق رار گ رفتن در‬
‫زندان‪ ،‬برخورداری از وکیل محاکمه با حضور هیأت منصفه‪ ،‬طول مدت محاکمه و ده ها فاکتور دیگر مدنظر ق رار‬
‫می‌گیرد و در نتیجه هزینه‌ هایی دارد‪ .‬بحث است که تا چه اندازه ما با توسل به اعدام هزینه‌ه ای آن را توجی ه‬
‫کنیم‪ .‬و از این جهت ما می‌دانیم به ویژه در شرایط بحران اقتص ادی ب رخی ای االت پیش نهاد کردن د و تص میم‬
‫گرفتند که مجازات اعدام را اجرا نکنند‪.‬‬
‫وی افزود ‪ :‬مسأله دیگر‪ ،‬بحث اشتباهات قضایی است ‪.‬یکی از مهمترین ابع اد مج ازات‪ ،‬بُع د حق وق بش ری آن‬
‫هست که با رویکرد کیفرشناختی می توان به آن اشاره کرد‪ .‬مبنای این بحث در واقع از یک طرف ماده ‪ 6‬میث اق‬
‫بین الملی حقوق مدنی و سیاسی است‪ .‬مطابق ماده ‪ 6‬میثاق بین الملی حق وق م دنی و سیاس ی ح ق زن دگی از‬
‫حقوق ذاتی شخص انسان است‪ .‬این حق باید به موجب قانون حمایت شود‪ .‬هیچ فردی را نمی‌ت وان ب ه ص ورت‬
‫خودسرانه از زندگی محروم کرد‪ .‬در کشورهایی که مجازات اعدام لغو نشده‪ ،‬صدور حکم اعدام جایز نیس ت مگ ر‬
‫در مورد مهمترین جنایات‪ .‬در نتیجه اعدام اصو ًال باید در مورد مهمترین جرایم یا جنایات مورد استفاده قرار گ یرد‬
‫آن هم با رعایت بسیاری از شروط دیگر که در اسناد دیگر سازمان ملل متحد مورد اشاره قرار گرفته است‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫نکته اساسی که به نظر می‌رسد در نظام حقوقی ما باید مدنظر قرار گیرد و توجه به آن می‌تواند ت ا ح دی زمین ‌ه‬
‫ساز کاهش توسل به اعدام یا محدود کردن آن به ناگزیرترین موارد شود به نظر می رسد همین بحث توس ل ب ه‬
‫اعدام در خصوص شدیدترین جرایم است‪ .‬ما در ای ران بیش از ‪ 90‬ج رم مش مول مج ازات اع دام داریم‪ .‬غ یر از‬
‫جرایم کلی مثل ماده ‪ 286‬قانون مجازات اسالمی که چنان گسترده و وسیع است که دامنه آن الیتن اهی اس ت‪.‬‬
‫تقریبا ‪ 9‬جرم مشمول اعدام در ایران به موجب قوانین جزایی قبل انقالب ایجاد شده است‪ .‬مثل قانون کیف ر ب زه‌‬
‫های مربوط به راه آهن مصوب ‪ ، 1320‬قانون مقررات عبور پزشکی دارویی ‪ ،1334‬قانون مجازات اخاللگ ران در‬
‫صنایع نفت ‪ ،1336‬قانون مواد خوردنی و آشامیدنی و بهداشتی ‪ ،1346‬مجازات اختاللگران امنیت پرواز هواپیم ا‬
‫‪ ،1349‬مجازات اخاللگران در صنایع ‪ ،1352‬اخاللگران در تاسیس آب و برق و گاز و مخابرات ‪.1352‬‬
‫این چند قانون از جمله قوانینی بودند که در قبل انقالب در آنها مجازات اعدام مقرر شده است‪ .‬همه این ق وانین‬
‫به جز یک قانون مجازات اختاللگران در صنعت نفت تنها در صورتی امکان توسل ب ه مج ازات اع دام را تج ویز‬
‫می‌کردند که جرم ارتکابی منجر به مرگ شود‪ .‬قاعده اصلی همان طوری که عرض کردم طبق میثاق بین المللی‬
‫حقوق مدنی و سیاسی که سال ‪ 1354‬به آن ملحق شدیم این بود که اع دام در ج رایم موض وع ش دیدترین ب ه‬
‫اصطالح زیان‌ ها شدید ترین جرایم قابلیت کاربرد دارد‪.‬‬
‫می توان گفت قانونگذار ایرانی پیش از الحاق به این میثاق تا حد زیادی به آن پایبند بوده است‪ ،‬یعنی ب ه اص ل‬
‫موضوع پایبند بوده و بدون این که این میثاق وجود داشته باشد و ما به آن ملحق شده باشیم‪ .‬تنها استثنا‪ ،‬ق انون‬
‫مجازات اختاللگران در صنعت نفت بود‪ .‬بعد از انقالب قوانین متعدد دیگری به تصویب رسید‪ ،‬مثل قانون مجازات‬
‫مرتکبین ارتشا‪ ،‬اختالس و کالهبرداری مصوب سال ‪ ،1367‬تشدید مج ازات محتکران و گرانفروش ان مص وب‬
‫سال ‪1367‬و به همین ترتیب قانون های دیگر‪ ،‬قانون مبارزه با مواد مخدر مص وب س ال ‪ ،1367‬ب ا م واد متع دد‬
‫تشدید مجازات جاعلین اسکناس و وارد کنندگان اسکناس و اخاللگران در نظام اقتصادی و الی آخر‪.‬‬
‫غالمی با اشاره به ماهیت اعدام در جرایم اقتصادی تصریح کرد‪ :‬جالب است بدانیم که بر خالف فهم اولیه‌ای که‬
‫داریم عمده قوانین ناظر بر توسل به مجازات اعدام‪ - ،‬حداقل در ی ک بره ه زم انی ‪ -‬ق وانین ن اظر ب ه ج رایم‬
‫اقتصادی است‪ .‬البته از دیدگاه سیاسی می‌ شود تحلیل دیگری کرد‪ .‬عمدتاً رویکردهای نئولیبرالیس تی منج ر ب ه‬
‫توسل بیشتر به مجازات اعدام می‌شود‪ .‬آنگاه که قرار است ما از عنصر سرمایه حمایت کنیم بدون تردی د یکی از‬
‫انواع حمایت‌ها‪ ،‬حمایت کیفری آن هم از نوع شدید است‪ .‬ما باید فکر کنیم که از سال ‪ 1367‬دچار چ ه تح ولی‬
‫در الگوی حکمرانی شدیم که حمایت از عنصر پول و سرمایه را با توسل به شدیدترین مجازات در نظ ام ع دالت‬
‫کیفری خودمان مدنظر قرار دادیم‪ .‬این نکته بسیار اساسی است که می توان به آن توجه کرد‪.‬‬
‫اما در حالی در این قوانین مجازات اعدام به وفور مورد اشاره قرار گرفته است که ب دون تردی د‪ ،‬کثیراالس تعمال‬
‫‌ترین قوانین برای توسل به مجازات اعدام‪ ،‬قانون مبارزه با جرایم م واد مخ در اس ت‪ .‬این ق انون حس ب ب رخی‬
‫اظهارنظرها بدون اینکه به آمار دقیقی دسترسی داشته باشیم بین ‪ 90‬تا ‪ 93‬درصد اعدام‌ ها را به خ ود اختص اص‬
‫می‌دهد‪ .‬چرا که با اصالح ماده ‪ 45‬قانون بنا به اظهارات نمایندگان مجلس بیش از ‪ 5‬هزار نفر از مشمولین منتظ ِر‬
‫مجازات اعدام از شمول آن خارج شدند‪ .‬این قانون بدون تردید مهمترین قانونی بوده که مبنای حکم اع دام ق رار‬
‫گرفته و پس از آن البته قانون مجازات نیروهای مسلح بیشترین میزان اعدام را ‪ -‬حداقل در متن قانون خودش با‬
‫توجه به انواع جرایم احصایی ‪ -‬مدنظر قرار داده است‪ .‬با در نظر گرفتن این آمار‪ ،‬مهمترین نکاتی که می‌توان ب ه‬
‫عنوان نتیجه مورد اشاره قرار داد این است با توجه به ‪ 9‬قانون قبل انقالب تقریب اً هیچ ک دام از آنه ا بج ز ی ک‬
‫مورد‪ ،‬مجازات اعدام را در زمانی که جرم منجر به مرگ نشود‪ ،‬تجویز نمی‌ کند‪ .‬این یک شرط اساسی است ‪.‬‬
‫در مقام مقایسه با قوانین پیش از انقالب در سیر قانونگذاری پس از انقالب در فاصله سال های ‪ 1365‬ت ا ‪1375‬‬
‫مجموعاً بیش از ‪ 70‬جرم مشمول اعدام جرم‌انگاری شده است‪ .‬عمده آنها ناظر به جرایم اقتصادی بودن د ولی در‬
‫کنار آن جرائم مواد مخدر و قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح نیز مدنظر است که در مجم وع ح اوی بیش از‬

‫‪6‬‬
‫‪ 50‬مورد توسل به اعدام است‪ .‬از سال ‪ 1389‬تا ‪ 1395‬مجموع ًا ‪ 10‬عن وان مجرمان ه مس تحق اع دام در ق وانین‬
‫جزایی ایران وضع شدند که عمدتاً ناظر ب ر ج رایم عفت و اخالق عم ومی و قاچ اق ک اال و ارز و ت أمین م الی‬
‫ال در قانون اصالح قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بص ری غ یر مج از وارد‬ ‫تروریسم بود‪ .‬مث ٌ‬
‫می کنند حداقل ‪ 6‬عنوان مستوجب اعدام وجود دارد و در قانون جرایم رایان ه ای مص وب ‪ 88‬ح داقل دو عن وان‬
‫مجرمانه مستوجب اعدام پیش بینی شده که همگی ناظر بر جرائم عفت و اخالق عمومی بوده است‪.‬‬
‫غالمی گفت ‪:‬در عین حال در دوره‌های مختلف‪ ،‬کیفیت توسل به مجازات اعدام متفاوت بوده است‪ ،‬منته ا نکت ه‬
‫اساسی این است که تقریباً در هیچ کدام از قوانین کیفری تعزیری بعد از انقالب ج ز در س ه ی ا ‪ 4‬م ورد‪ ،‬ش رط‬
‫شدیدترین بودن جرم ارتکابی به این معنا که طبق تفسیر کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل ارتکاب ج رم منج ر‬
‫به مرگ یا منجر به مرگ مجنیعلیه شده باشد رعایت نشده است‪ .‬بدین ترتیب عمده قوانین تعزیری بعد از انقالب‬
‫که مجازات مرگ را پیش بینی کردند در رابطه به جرایمی هستند که طبق آن معیار شدیدترین جرایم ب ه ش مار‬
‫نمی‌روند‪ .‬یک زمانی یکی از کمیسیونرهای سازمان ملل متحد به یکی از نمایندگان قوه قضائیه تأکی د می ک رد‬
‫که یکی از چالش های که در بررسی مجازات اعدام داریم این است که شما این قی د را ک ه خودت ان ب ه آن ب ر‬
‫اساس میثاق متعهد هستید رعایت نمی کنید؛ این را بررسی کنید و رعایت کنید و مطمئن باشید تا ح د زی ادی از‬
‫میزان توسل اعدام کاسته خواسته خواهد شد‪.‬‬
‫در حال حاضر با اصالح قانون مجازات جرائم مواد مخدر به ترتیبی که در سال ‪ 96‬اتفاق افتاد‪ ،‬بنا به آمار سازمان‬
‫عفو بین الملل به شدت‪ ،‬میزان کل توسل به اعدام در دنیا کاهش پیدا کرده و ح دود نص ف ش ده و از این جهت‬
‫ال تخصصی و علمی گرایشی ب ه پ ایش ق وانین کیف ری ب ر‬ ‫گمان می‌رود در نظام حقوقی ایران با رویکردی کام ً‬
‫مبنای حداقل همین یک شرط گفته شده وجود داشته باشد و می توان بخش مهمی از میزان توسل ب ه مج ازات‬
‫اعدام را در ایران کاهش داد‪.‬‬
‫سازمان بین المللی اصالحات کیفری ‪ 12‬پیشنهاد برای کشورهایی ک ه می خواهن د نظ ام ع دالت کیف ری را از‬
‫مجازات اعدام پاالیش کنند‪ ،‬دارد‪ .‬یکی از آن پیشنهادها این است که توس ل ب ه مج ازات اع دام را مح دود ب ه‬
‫ضروری‌ترین و ناگزیرترین موارد کنند‪ .‬فکر می‌کنم این امر تعارضی با مصالح داخلی ما و منابع اعتق ادی م ا هم‬
‫نخواهد داشت و از این جهت به نظر می‌رسد بسیاری از مصالح را می‌تواند تأمین کند‪.‬‬

‫کیفر اعدام از منظر سیاست جنایی ناظر بر مبانی نظری حکمروایی‬

‫محمدجعفر ساعد وکیل دادگستری و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران مرکزی نیز با تأکید ب ر‬
‫فهم مبانی نظری سیاستگذاری عمومی در ساحت جرم انگاری و مجازات ه ای س الب حی ات اظه ار داش ت‪ :‬در‬
‫فضای سیاست جنایی با تمرکز بر یک دولت می‌توان متوجه شد که تفکر در خصوص مبارزه با جرم چیس ت‪ .‬من‬
‫دو مدل سیاست جنایی را به عنوان دو مدل کلی انتخاب کردم؛ صرف نظر از این که چه مصداق‪ ،‬چه تفکر و چه‬
‫نظام سیاسی امروزه ما در عرصه جهانی می‌ بینیم‪ ،‬می توان در قالب یک م دل فراگ یر و ی ک م دل خ اص ی ا‬
‫محدود به این مقوله پرداخت‪ .‬هر یک از این مدل‌ها با توجه به بافت فکری ای که دارند‪ ،‬تمرکز بر ی ک س ری‬
‫متغیرها و نامتغیرها در ارتباط با مقوله پیکار با جرم دارند‪.‬‬
‫دولت‌ هایی که در مدل محدود قرار می‌گیرند دولت‌هایی هستند که به تعبیری مستخدم مردم هستند‪ .‬یع نی ب ر‬
‫اساس همان قراداد فرضی اجتماعی که هابز و روسو و بعد فیلسوفان معاصر چون جان رالز به آن اشاره کرده‌ان د‪،‬‬
‫مردم برای این که بتوانند در جامعه زندگی کنند قرادادی را منعقد می‌کنند؛ در همان وضع طبیعی ی ا هم ان ک ه‬
‫جان والز می گوید پرده ای پشت بی خبری برای تضمین حقوق و آزادی‌های شخصی‌شان قدری از آن اختیار و‬
‫آزادی را به دولت وا می‌ گذارند و رسالتی بر گردن آن می گذارن د و در ازای آن ق دری از همین آزادی و حق وق‬

‫‪7‬‬
‫شهروندی خود را قید می‌زنند‪ .‬به یک معنا تهدید یا محدودیت حقوق و آزادی شهروندان برای تضمین حق وق و‬
‫آزادی‌های شهروندان است‪ .‬به این ترتیب که تهدید حداقلی حقوق و آزادی شهروندان برای تض مین ح داکثری‬
‫حقوق و آزادی شهروندان وضع می شود‪ .‬در این ساختار فکری هر نظامی در عرص ه دنی ا می‌بینی د ک ه در این‬
‫قالب است این دولت یک مدیر امور جامعه است؛ مستخدم شهروندان است و مطلوبیت های شهروندان را دنب ال‬
‫می کند‪ .‬در این وضعیت این دولت محدود است‪ .‬بیشتر نظرم بر دولت حداقلی است که دولت ت ا آنج ا در قلم رو‬
‫حقوق شهروندان پیش می‌رود که می‌تواند آزادی‌ها و حقوق افراد را تض مین کن د‪ .‬بن ابراین دخ الت آن مقی د‬
‫است‪ .‬حاال وقتی که در امور اجتماعی نگاه می‌ کند هنجارها یا ارزش‌هایی که مدنظر شهروندان است نه این که‬
‫خود آنها را بیاورد و گلچین کند و وصف جرم به آن دهد و برای آن کیفر تعیین کند‪ .‬این م دل سیاس ت جن ایی‬
‫محدود وقتی برای رفتار مجرمانه کیفر تعیین می کند باز مقید به همین محدودیت اس ت‪ .‬س وال این اس ت ک ه‬
‫دولت در این وضعیت حق دارد که برای رفتارهایی که مجرمانه می‌داند کیفر مرگ انتخاب کند؟‬
‫ساعد در توصیف مدل دوم از دولت سیاستگذار کیفری افزود ‪ :‬مدل دوم مدل فراگیر یا تمامیت خ واه اس ت‪ .‬ه ر‬
‫مدل حکومت توتالیزه‪ ،‬اتوریزه‪ ،‬دولت جامعه خودگردان‪ ،‬فاشیستی همه و همه در این مدل قرار می گ یرد‪ .‬در این‬
‫مدل دولت رابطه مستخدمی با شهروندان ندارد‪ ،‬بلکه رابطه اربابی دارد‪ .‬در این رابطه ارب ابی ش هروندان مفه وم‬
‫راستین شهروندی ندارند‪ .‬جامعه مدنی به این معنا مفهوم ندارد‪ .‬بنابراین مطلوبیت‌ه ایی ک ه دنب ال می‌ کن د در‬
‫نگاه اول محدودیت‌های خودش است تا مطلوبیت‌ های مردم‪ .‬در این بافت فکری اگر رفتاری را جرم ب دانیم می‬
‫‌بینیم که تفکر یا مبنای ذهنی برای این رفتار جرم انگاری شده با دولتی ک ه در م دل خ اص ی ا مح دود اس ت‬
‫متفاوت است‪ .‬بنابراین برای همین رفتار مجرمانه وقتی کیفری مش خص می‌ش ود چ ون ص الحیت ذاتی ب رای‬
‫خودش می‌داند و محدودیتی از باب تعیین کیفر نمی‌بیند هم از باب نوع کیفر و هم از باب میزان کیفر‪ .‬بنابراین‬
‫اگر این دو را در مواجهه هم قرار دهیم می‌بی نیم ک ه در دولت مح دود اگ ر کیف ر اع دام را برگزین د‪ ،‬مقی د ب ه‬
‫محدودیت خواهند بود اما در دولتی که فراگیر است وقتی به کیفرگذاری می‌پردازند محدودیتی قائل نیستند چ را‬
‫که مطلوبت‌هایی که مدنظر دارد را دنبال می کند حتی اگر کیفر اعدام باشد‪.‬‬
‫سوالی که همیشه برای من وجود داشت این بود ک ه م دل‌ها را می ت وان در کش ورهای مختل ف دی د ولی ب از‬
‫می‌بینیم که در غالب کشورها باز با کیفر مرگ و اعدام وج ود دارد اگ ر این دو را در مواجه ه هم ق رار دهیم می‬
‫بینیم که تفاوت‌ های فکری فراوانی دارند ولی باز در عمل کیفر اع دام در ه ر دو س اختار وج ود دارد‪ .‬ام ا علت‬
‫چیست ؟‬
‫وی در ادامه گفت ‪ :‬بنا بر اصل حداقلی در مدل‌های خاص که از تفکر لیبرالی تغذیه می‌ کنن د تم ام تالش این‬
‫است که محدودیت‌های حقوق شهروندان به حداقل برسد‪ .‬بنابراین وقتی کیفر تعیین می‌کند‪ ،‬کیفر هم از ن وعی‬
‫خواهد بود که در حداقل حقوق آزادی ورود کند‪ .‬کیفر اعدام کیفری است که حقوق و آزادی‌ها را از بین می‌برد‪.‬‬
‫بنابراین در این وضعیت سوالی که مطرح است این است که این مدل خاص وقتی به این مقطع می‌رسد ب ا چ ه‬
‫دستاویزی متوسل به کیفر مرگ می‌شود‪ .‬در واقع در این فضای فکری عده‌ای معتقدند در همان پرت و ق رارداد‬
‫اجتماعی مفروض مردم به دولت اختیار دادند‪ .‬این اختیار در واقع به حدی است ک ه دولت می‌توان د در م واردی‬
‫هم که کیفر را اعدام برگزیند‪ .‬اما عده‌ای محدود هم معتقدند که اصو ًال نبایستی کیفر اعدام باشد‪.‬‬
‫بنابراین دو رویکرد وجود دارد و در عرصه بین المللی اگر ورود کنیم می‌بینیم که در ‪ 5‬یا ‪ 6‬دهه گذشته این ک ه‬
‫تفکر توسل به اعدام به شکل محدود غلبه پیدا کرده است‪ .‬اگرچه نگاه بارز حتی در اسناد بین المللی هم در پایان‬
‫دادن به کیفر اعدام است و حتی در اتحادیه اروپا هم شرط عضویت به اتحادیه اروپا این است که کیف ر اع دام را‬
‫به کلی بردارند‪ .‬اما در زاویه فکری گفته می شود که کیفر اعدام ب ه ص ورت مح دود در همین م دل خ اص ی ا‬
‫محدود پذیرفتنی است‪ .‬یعنی در واقع موافقان کیفر معتقدند که بایستی شرایط وجود داشته باشد تا بشود به کیف ر‬
‫اعدام به صورت محدود هم متوسل شد‪ .‬بایستی میان میزان استحقاق م رتکب و ج رم ارتکابی تناس بی باش د‪.‬‬
‫بایستی میان میزان استحقاق مرتکب آن رفتار مجرمانه و آسیبی که ب ه دیگ ران وارد می کن د تناس بی باش د و‬

‫‪8‬‬
‫وقتی این دو را کنار هم می‌ گذاریم‪ ،‬بایستی این کیفر مرگ مناسب ترین ابزار باش د ب ر اس اس تناس ب م یزان‬
‫استحقاق مرتکب و میزان آسیبی که به دیگران وارد کرده است‪.‬‬
‫ساعد با اشاره به اصل تناسب در کیفر اعدام و معیار «شدیدترین جرایم» گفت ‪ :‬صحبت این است که این تناسب‬
‫کیفر اعدام برای یک جرم چه معیاری دارد؟ معیار آن همان بند دو ماده ‪ 6‬میثاق حقوق مدنی و سیاسی است ک ه‬
‫می گوید برای شدیدترین جرائم‪ .‬اما باز این سوال مطرح است شدیدترین جرائم را چط ور بای د شناس ایی ک رد و‬
‫معیار این شدیدترین جرایم چیست؟ معیاری که گذاشته شده نتیجه مرگبار ناشی از رفتار مجرمان ه اس ت‪ ،‬یع نی‬
‫ال زمانی که نتیجه رفتار مجرمانه مرگ دیگری باشد‪ .‬در واقع با این قید گستره شدید بودن جرایم‪ ،‬محدودیت‬ ‫عم ٌ‬
‫کیفر مرگ مشخص شده است‪ .‬حال این که در نظام های حقوقی و در کشور ما می‌بینیم که ش دیدترین ج رائم‬
‫صرفاً محدود به جرائمی نیست که منجر به مرگ می‌شود‪ .‬در کشورهای پیرامون خود ما در خاورمیانه در ام ارات‬
‫و عربستان در مصر اگر نگاه کنیم باز می‌بینیم که در کنار جرایمی که نتیجه مرگبار دارند کیف ر م رگ انتخ اب‬
‫شده است‪.‬‬
‫هدف تمام اقدام‌هایی که در عرصه بین الملی در این زمینه انجام شده است این است که از دامنه ج رایمی ک ه‬
‫واجد کیفر مرگ هستند اما نتیجه آن مرگبار نیست کاسته شود‪ .‬این در واقع معیار بین المللی در بسیاری از اس ناد‬
‫دیگر و میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی است‪.‬در کنوانسیون ه ای چهارگان ه ژن و ‪ ،1949‬در کنوانس یون‬
‫چهارم در دفاع از افراد غیر نظامی به صراحت به این قضیه تأکید شده که این معیار بایستی رعایت شود‪.‬‬
‫سخن بعدی راجع به مدل هایی است که فراگیر است ‪ .‬مدل های فراگیر چون خ ودش را در تع یین کیف ر ذاتی‬
‫صاحب صالحیت می‌بیند بنابراین وصف محدودیت برایش معنا ندارد ‪ .‬به همین دلیل هر رفتاری که خود تص ور‬
‫کند شدیدترین رفتار است می‌تواند کیفر مرگ داشته باشد صرف نظر از این که آیا مرگبار است یا نه؟‬
‫وی با تأکید بر فهم مبانی نظری حاکم بر حکمروایی افزود ‪ :‬در ساختارهایی که نگاه حاکمیتی به صورت از ب اال‬
‫به پایین و طولی است ‪ ،‬مصادیق کیفرهای اعدام برای رفتار مجرمانه در مقیاس با دولت ه ای مح دود فراوان تر‬
‫است‪ .‬به نظر می‌رسد در دولت‌های دموکرات یا دولت‌هایی که از تفکر لیبرالیسم پیروی می‌کنند کیف ر م رگ را‬
‫می‌بینیم ‪ .‬در آنجا کیفر مرگ را به صورت محدود قبول کردند اما وقتی به بُن مایه آن مراجع ه می ک نیم واقع اً‬
‫برای کیفر مرگ که حق یک دولت باشد دلیلی چندانی وجود ندارد‪ .‬به هر حال اینها در بافت و اندرون یک نظام‬
‫سیاسی است ولی تعیین کننده این کیفر همان ساختار سیاسی است و تفکری که دنبال می کند‪.‬‬
‫من فکر می کنم در نظام‌هایی که مجازات مرگ وجود دارد و معتقدند که ورود بر حقوق آزادی‌ه ای ش هروندان‬
‫محدود است این محدودیت به این معناست که تا جایی باید رفت که سلب حی ات نش ود‪ .‬من ب ه دولت در پرت و‬
‫قرارداد اجتماعی مفروض این اختیار را دادم از حقوق و آزادی‌هایم حمایت کند‪ ،‬نه به این معنا ک ه خ ودم از بین‬
‫ال نقض غرض خواهد شد‪ .‬اما چرا وجود دارد؟ به نظر می رسد یک تفکری بر اساس تجربه بش ری‬ ‫بروم‪ .‬این عم ً‬
‫وجود داشته و حتی دولت‌های دموکرات هم وقتی در مسند قدرت نشستند اندکی بافت سنتی در ذهنش ان وج ود‬
‫دارد که نمی توانند به صراحت بگویند مرگ نه‪ .‬چه بسا دلیل دیگرش این باشد که خود دولت‌ه ای دم وکرات از‬
‫فضای عدلت محوری دور می‌شوند و به سمت امنیت محوری سوق پیدا می‌ کنند‪ .‬چه بسا چ نین اب زاری ب رای‬
‫دولت‌های دموکرات هم خوب باشد و قدری کمک می‌کند تا مخالفان سیاسی خ ود را محکوم کنن د‪ .‬بن ابراین‬
‫امیدوارم تفکر بشری به سمتی برود که کیفر مرگ محدود نشود بلکه به کل از بین برود؛ هر چند که از آن طرف‬
‫قضیه وقتی دقیق می‌شویم می‌ بینیم که ابزاری برای سوء استفاده عده‌ای از موج ودات بش ری اس ت ام ا بای د‬
‫بپذیریم که طبع بشری و آنچه نیچه و فروید و دیگران اعتقاد دارند به سمتی است که بشر هیچ گاه نمی‌ تواند از‬
‫خشونت دور باشد و هیچ گاه نمی‌توانیم جرم را به معنای واقعی در جامعه ای ریشه کن کنیم و آن مدینه فاض له‬
‫را ایجاد کنیم‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫نفی مطلق کیفر اعدام اعم از حدود ‪،‬قصاص و تعزیرات با رویکرد درون دینی‬
‫عمادالدین باقی پژوهشگر فقه و جامعه شناسی و فعال حقوق بشر با توصیف رویکرد استداللی خود در نفی مطلق‬
‫کیفر اعدام از منظر درون دینی توضیح داد ‪ :‬گرچه تحقیقات و نوشته های من در موضوع اعدام و قص اص هم از‬
‫بُعد مذهبی است‪ ،‬هم جامعه شناختی اما تمایلم به این بود که بحث را از منظر فقهی دنبال کنم ولی نیازمند وقت‬
‫وسیع تری است‪ .‬سالیان زیادی است که در بحث مجازات اسالمی مطالعه داشته ام و به این نتیجه رسیده ام ک ه‬
‫ال درون دینی نفی مطلق اعدام از قبیل تعزیری‪ ،‬حدی و قصاص را اس تنتاج نم اییم‪.‬‬ ‫می توانیم با یک منطق کام ً‬
‫اگر در دیگر جوامع فقط مانع اجتماعی وجود داشت در جامعه ما مانع م ذهبی هم وج ود دارد و تفس یری از دین‬
‫ارائه می شود که گویی نفی اعدام‪ ،‬انکار ضروری دین است‪ .‬چون سال هاست در زمینه مج ازات ه ای اس المی‬
‫خصوصاً قصاص مطالعه کرده ام‪ .‬یکبار در نشستی ک ه در قم برگ زار ش ده ب ود‪ ،‬گفتم من هیچ ادع ایی در هیچ‬
‫زمینه ای ندارم اما در موضوع مجازات های اسالمی خصوصا قصاص ادعای اجتهاد دارم و با هرکس که بخواه د‬
‫مناظره می کنم‪ .‬نتیجه تحقیق من در دو جلد کتاب تحت عنوان حق حیات در س ال ‪ 1386‬منتش ر ش د و اتفاق اً‬
‫عنوان جلد اول آن خیلی با عنوان نشست شما شباهت دارد‪ « :‬امکان لغ و مج ازات اع دام در ش ریعت و ق وانین‬
‫ایران» ولی در فرصت محدود این نشست نمی توان حق مطلب را ادا کرد و از من هم خواسته اند بیش تر از بُع د‬
‫جامعه شناختی به آن بپردازم‪.‬‬
‫در سخنان دوستان آمده بود که از منظر حقوق بشری بر اساس بند‪ 2‬از ماده ‪ 6‬میثاق بین المللی مدنی و سیاس ی‬
‫باید مجازات مرگ را به جرائم سنگین مانند قتل عمد محدود کرد (که می گوید در كشورهايي‌ كه‌ مجازات‌ اعدام‌‬
‫لغو نشده‌ صدور حكم‌ اعدام‌ جائز نيست‌ مگر در مورد مهمترين‌ جنايات‌) اما این تجویز موق تی اس ت وطب ق بند‪6‬‬
‫باید در نهایت به سوی لغو اعدام بروند (هيچ‌ يك‌ از مقررات‌ اين‌ ماده‌ براي‌ تأخير يا منع‌ الغ اء مج ازات‌ اع دام‌ از‬
‫طرف‌ دولت هاي‌ طرف‌ اين‌ ميثاق‌ قابل‌ استناد نيست‪.‬‬
‫اینکه می‌گویند قصاص نص صریح قرآن است گرچه نظر مسلط در بین فقها و مفسرین است اما به نظرم با یک‬
‫منطق درون دینی و اجتهاد نو محل تردید است و از همان آیاتی که برای اثبات قص اص اس تفاده می ش ود می‬
‫توان استفاده کرد که تعطیل قصاص‪ ،‬ممکن بلکه مر َّجح است‪ .‬یکی از توجیهات اعدام و قصاص جنبه بازدارندگی‬
‫آن است اما مطالعات تجربی ثابت می کند که چنین نیست‪.‬‬
‫یکی از مغالطاتی که در زمینه اعدام صورت می گیرد و در نوشته های برخی در دفاع از اعدام دی ده ام این اس ت‬
‫که در رد این دیدگاه ما که می گوییم کشتن مطلقاً بد است می گویند آیا همه انواع کشتن و خشونت ب د اس ت؟‬
‫آیا کسی که برای دفاع از خود‪ ،‬اقدام به کشتن مهاجم می کند هم کار بدی می کند ؟ آیا در جنگ با دش من هم‬
‫می توان‪ ،‬به زشت بودنِ کشتن حکم کرد؟ آیا می توان با استناد به حق حیات ‪ ،‬با هر نوع سلب حی اتی مخ الفت‬
‫کرد؟ آنچه به یقین توان گفت‪ ،‬این است که همه انواع کشتن بد نیست و برخی انواع کشتن مج از اس ت‪ ،‬بلکه‬
‫موافق عدالت است‪ .‬هم کسی که در معرض تهدید جدی قرار گرفته و هم در جنگ ها هیچ کس در مقام دفاع از‬
‫خود‪ ،‬در کشتن تردید نمی کند‪.‬‬
‫اما نکته مهم از نظر حقوق بشری و قضایی ( که یک مغلطه بزرگ را دفع می کند) این است که مسأله ما اع دام‬
‫است‪ ،‬نه دفاع و اعدام وحشتناکتر از قتل است؛ چرا؟ چون اگر قتلی رخ داده که یک نفر ب دون قص د ی ا ب ر اث ر‬
‫جنون آنی یا تربیت نادرست یا یکی از انوع جنون یا بیماری ژن تیکی و‪ ....‬انج ام داده ام ا در اع دام ب ه ص ورت‬
‫اگاهانه و بدون هیچیک از معاذیر قبلی و به صورت آگاهانه نه یک فرد که یک مجموع ه و س اختار و س ازمان‪،‬‬
‫کشتن کسی را طراحی و با عنوان قانون آن را موجه می کنند و به خطا به دین ربط می دهند‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫اعدام از جنبه انسانی خیلی تراژیک است‪ .‬با این حال نسبت به اهمیت و عظمت مسأله به آن توجه نمی‌ش ود‪ .‬در‬
‫سال های گذشته ‪ 500‬تا ‪ 700‬اعدام داشتیم اما از‪ 690‬اعدام ثبت شده در جهان تعداد ‪ 259‬اعدام ثبت ش ده ک ه‬
‫یک سوم اعدام ها در جهان مربوط به ایران بوده و برای اولین بار در سال ‪ 2018‬آمار اعدام در ایران کاهش پی دا‬
‫کرد‪ ،‬که آن هم به دلیل اصالح قانون مبارزه با مواد مخدر بود‪ .‬منتها همه این آمار کف اطالعات است‪ ،‬چ ون در‬
‫کشورهای مختلف دنیا به ویژه در ایران آم ار اع دام محرمان ه تلقی می‌ش ود‪ .‬ام ا هم ان ح دی هم ک ه توس ط‬
‫دادگستری و نهادهای حقوق بشری اعالم می‌شود پیامدهای حیثی تی‪ ،‬دی نی‪ ،‬اقتص ادی ‪،‬اجتم اعی و ف رهنگی‬
‫زیادی برای جامعه دارد‪ .‬از لحاظ حیثیتی تأثیرات مخربی در سطح بین المللی داشته است‪.‬‬
‫باقی با بیان اینکه کثرت تجویز اعدام چهره دین را خیلی خشن جلوه می‌دهد و از بعد فرهنگی هم یکی از منابع‬
‫تشدید خشونت در جامعه است افزود‪ :‬از لحاظ اقتصادی هم این آمارهای اع دام هزین ه ریس ک را در س طح بین‬
‫المللی باال می‌برد و تصویب قطعنامه‌ها و بیانیه‌های محکومیت و تحریم را به دنبال می‌آورد و آث ار اقتص ادی‬
‫بر روی زندکی مردم ما دارد‪.‬‬
‫وی ادامه داد‪ :‬اگر بخواهیم از بعد جامعه شناختی به آن نگاه کنیم از دو منظر می توان به آن پرداخت‪ .‬یکی خ ود‬
‫بحث مجازات اعدام و دیگری نگرش عموم نسبت به اعدام است‪ .‬از منظر جامعه شناختی س خن بس یار اس ت و‬
‫اینجا فقط می توان در حد چند نکته بیان کرد‪.‬‬
‫عالوه بر بررسی جنبه های دینی از بعد جامعه شناختی هم تحقیق مفصلی انجام داده ام‪ .‬بر اساس یک تحقی ق‪،‬‬
‫کل اعدام ها از سال ‪ 57‬تا ‪ 30‬سال بعد از آن را به طور وسیع استخراج کردم و آمار اعدام‌ها ساالنه تفکیک ش ده‬
‫است و اطالعات هویتی افراد و شغل آنها و پایگاه اجتماعی انها استخراج شده اس ت‪ .‬ی ک ب رش ‪ 4‬س اله آن را‬
‫برای ارائه در یک همایش بین المللی منتشر کردم‪ .‬این تحقیق نشان می‌دهد عمده محکومان به اعدام متعلق به‬
‫طبقات پایین اجتماع بودند‪ .‬نه این که در طبقات باال جرم اتفاق نمی‌افتد‪ ،‬اما معمو ًال طبق ات ب اال هم انطور ک ه‬
‫آدم‌های تمیزی هستند جرمشان هم تمیز است؛ یعنی راحت آن را می‌پوشانند و جرائمشان هم معمو ًال دی ده نمی‌‬
‫شود‪ .‬پس در همه جای دنیا از جمله در کشور ما محکومان به اعدام بیشتر متعلق به طبقات پ ایین هس تند‪ .‬س ن‬
‫محکومان را هم تا حدی استخراج کردیم و به لحاظ سنی عمده محکومان به اعدام‪ ،‬سنش ان کم تر از ‪ 40‬س ال‬
‫است‪ .‬نکته دیگر اینکه گرچه با باال رفتن تعداد اعدام ها به نظر می رسد باید جرائم شیب نزولی داشته باشد ام ا‬
‫کل منحنی در این سال ها منحنی صعودی است‪.‬‬
‫باقی همچنین با توصیف نسبت مستقیم بین جرم و جنایت با شرایط سیاسی اجتم اعی کش ور اف زود‪ :‬مقطعی در‬
‫زمان جنگ آمار اعدام پایین می‌آید؛ بعد از جنگ یک دفعه تا چند سال اوج گرفته است و وقتی به س ال ‪ 76‬می‬
‫رسیم در این مقطع منحنی نزولی می‌ شود‪ ،‬ولی از سال‪ 84‬دوباره شروع به ص عود می‌کن د و بع د از آن هم ک ه‬
‫خیلی شتاب گرفت‪ .‬این رابطه هم به لحاظ جامعه شناختی مهم است و نشان می‌ده د ک ه ه ر وقت نش اط ب ه‬
‫وجود می‌آید و فضای سیاسی بازتر شده و سرخوردگی کمتر می‌شود‪ ،‬جرم و جنایات هم کمتر می‌شود‪.‬‬
‫این فعال حقوق بشر با بیان اینکه در دیدگاه حقوق بشری انسان مقدم بر عقیده است افزود‪ :‬تا به امروز بحث م ا‬
‫بر سر تقدم عقیده بر انسان بوده است‪ .‬فرق دیدگاه حقوق بشری با دیدگاه ایدئولوژیک این است ک ه در دی دگاه‬
‫حقوق بشری انسان مقدم بر عقیده است ولی مسأله دیگری که کمتر توجه شده است تقدم تعلق منافع‪ ،‬پیوندها و‬
‫گرایشات گروهی و حزبی بر انسان است‪ .‬ما به مسأله ایدئولوژی پرداخته ایم اما به این من افع نپرداخ تیم‪ .‬ب رای‬
‫مثال در همین حادثه اخیر اگر توجه کنید داوری ها درمورد قتلی که توسط شهردار اسبق اتفاق افت اد‪ ،‬ب ه ش دت‬
‫تحت تأثیر تعلقات سیاسی گروهی و حزبی است‪ .‬این نشان می‌ده د ک ه م ا عالوه ب ر مش کل تق دم عقی ده و‬
‫ایدئولوژی بر انسان‪ ،‬مسأله تقدم منافع و گرایش های و تعلقات حزبی بر انسان را هم داریم‪.‬‬
‫باقی نگرش عمومی نسبت به اعدام را زمینه ساز کاهش این کیفر سالب حیات دانسته و گفت‪ :‬معتقدم در کش ور‬
‫ما یکی از موانع جدی لغو اعدام یا کاهش اعدام تمایالت عمومی نسبت به اعدام است‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫وی با نشان دادن کتاب مجموعه مقاالتی به زبان انگلیسی اشاره کرد که مقال ه ای داش ته ک ه در آن س ه نظ ر‬
‫سنجی را مقایسه کرده است‪ .‬وی افزود‪ :‬دو نظر سنجی‪ ،‬رسمی است که به صورت محدود منتشر شده و دیگ ری‬
‫نظر سنجی ای است که خود من انجام دادم‪ .‬یک نظرسنجی در قم توسط دادگستری در س ال ‪ 1387‬ب ا جامع ه‬
‫آماری ‪ 400‬نفر انجام شده است‪ 51 .‬درصد از پاسخگویان معتقدند که مجازات اعدام تا حد زی اد و خیلی زی اد در‬
‫کاهش جرائم موثر ست‪ .‬از ‪ 51‬درصد ‪ 84‬درصد معتقدند مجازات اعدام درس عبرتی برای افراد دیگ ر می ش ود‪.‬‬
‫نظر سنجی دیگر غیر رسمی است و خودم انجام دادم‪ .‬داده های آن از شبکه اجتماعی در ‪ 5‬مرحله از سال ‪ 88‬ت ا‬
‫‪ 91‬جمع آوری و آنالیز شده است‪ .‬بر اساس این نظرسنجی میزان گزینه کلی من با مجارات اعدام موافق هس تم‬
‫ال مخ الف اس ت‪ .‬گزین ه مج ازات اع دام در‬ ‫ال موافق و مواف ق‪ ،‬و ‪ 61.5‬درص د مخ الف و ک ام ٌ‬ ‫‪ 27.5‬درصد کام ً‬
‫ال موافق و موافق و ‪ 45،5‬درصد مخالف و کامال مخالف است‪ .‬این‬ ‫پیشگیری از جرم اثر بازدارنده دارد ‪ 15،15‬کام ً‬
‫با آمار رسمی تفاوتی دارد‪ .‬دلیلش این است که نهاد های خاص از جمعیت یک شهر نظر س نجی کردن د ام ا در‬
‫فضای مجازی چون فضا بازتر بوده اوضاع متفاوت است‪ .‬با این حال در فضای مجازی ‪ ،‬نزدیک به ‪ 28‬درص د ب ا‬
‫اعدام موافقند و این نشان دهنده تمایل باالی مردم به این مجازات است‪ .‬راهش این است ک ه فرهن گ س ازی‬
‫کنیم‪ .‬تولید ادبیات در این زمینه خیلی مهم است‪ .‬کشورهایی که در لغو مجازات اعدام پیشتاز بودند نزدیک به دو‬
‫قرن تولید ادبیات داشتند و بحث داشتند که به اینجا رسیدند و به یکباره در ب ازه زم انی مح دود ب ه لغ و اع دام‬
‫نرسیده‌اند‪ .‬ویکتورهوگو در سال ‪ 1830‬کتاب آخرین روزهای های یک محکوم را علیه اعدام نوش ت و پیش از او‬
‫بکاریا رساله جرائم ومجازات ها را نوشت‪ .‬پس ازچندین دهه در کشور آنها مجازات اعدام لغو ش د‪ .‬بن ابراین فیلم‪،‬‬
‫شعر و داستان همه اینها خیلی مؤثر است و هر کدام از اینها تبری است که به درخت اعدام زده می‌شود‪.‬‬
‫وقتی که مرحوم قیصر امین پور هنوز در قید حیات بود یک روز در خانه شان مهمان ب ودیم‪ .‬ب ه او گفتم بای د در‬
‫این زمینه تولید ادبیات کرد و افزودم چرا او در این موضوع شعر نمی گوید‪ .‬خیلی مشتاق شد و وعده داد اش عاری‬
‫خواهد گفت‪ .‬در سالهای‪ 84‬و ‪ 85‬هم با برخی از هنرمندان وکارگردان ها در انجمن ح ق حی ات جلس ه داش تیم‬
‫درباره اینکه همقطاران شان را بسیج کنند که در این زمینه فیلم بسازند‪ .‬البته در جامعه م ا تولی د ادبی ات هم ب ا‬
‫موانع سختی روبرو است که این یکی از مشکالت است‪ .‬او با نشان دادن کتاب اعدام و قصاص گفت این کت اب‬
‫‪ 20‬سال پیش با مجوز ارشاد چاپ شده بود و محتوایش دفاعیات دادگاه من ب ود ک ه در براب ر اته ام اه انت ب ه‬
‫مقدسات بود که بخاطر نقد اعدام از خود دفاع کرده بودم‪ .‬دوبار هم چاپ شده است اما در کمال تعجب از عرض ه‬
‫آن در نمایشگاه کتاب امسال جلوگیری کردند‪.‬‬
‫وی با تأکید بر تصور بازدارنگی در نظام سزادهی افزود ‪ :‬در نظرسنجی‌های انجام ش ده یکی از فاکتوره ایی ک ه‬
‫تمایل عمومی به اعدام را باال می برد‪ ،‬تصور بازدارندگی است یعنی یکی از مشهورترین و در عین حال نادرس ت‬
‫ترین گزاره ها همین بحثی است که اشاره می‌کنند که این مج ازات بازدارن ده اس ت و واقع اً مطالع ات تج ربی‬
‫خالف این را نشان می دهد‪ .‬آمارها نشان می دهد در کشورهایی که مج ازات اع دام لغ و ش ده معم و ٌال ج رم و‬
‫جنایت کاهش پیدا کرده یا ثابت مانده و به ندرت رشد کرده است و بعضی از کسانی که دنبال توجیه بازدارن دگی‬
‫هستند جستجو می کنند تا یک مورد آماری پیدا کنند که با لغو اعدام جرم اف زایش پی دا ک رده اس ت و روی آن‬
‫مانور بدهند در حالی که داده های چندین کشور نشان می دهند در کل جرم ک اهش یافت ه اس ت‪ .‬س زار ب ِکاری ا‬
‫دویست سال پیش همین استدالل را مطرح کرده است‪ .‬ویکتور هوگو درکتاب خود که اول بار در ‪ 1830‬چاپ شد‬
‫اشاره کرده که کشورهایی که اعدام را لغو کرده اند با کاهش جرم مواجه شده ان د‪ .‬م ارک آنس ل در کت ابی ک ه‬
‫همزمان با تدوین اعالمیه جهانی حقوق بشر و برای کمک به برخی مواد آن نوشت در جداولی به مقایسه جرم و‬
‫مجازات در کشورهای مختلف پرداخت و همین نتیجه را گرفت‪.‬‬
‫باقی ضمن نشان دادن کتاب مارک آنسل که ترجمه آن توسط دکتر مصطفی رحیمی در سال ‪ 1357‬منتشر ش ده‬
‫است کتاب دیگری را که آلبر کامو و آرتور کستلر از نویسندگان آن هستند و هنوز ترجمه نشده نش ان داد ک ه در‬
‫آنهم جداولی به مقایسه جرم و مجازات در کشورهای مختلف پرداخته و همین نتیجه را گرفته اند‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫وی افزود‪ :‬در ایران هم مقامات قضایی و پلیس به نتایج تقریب ٌا مشابهی رسیده اند‪ .‬با این حال در ق وانین م ا ب ر‬
‫عکس این با فرض این که این مجازات بازدارندگی دارد دامنه مجازات اعدام وسیع است‪ .‬مرحوم دک تر آخون دی‬
‫در کتاب خود ‪ 85‬مورد از مواد قانونی که مجازات اعدام را تجویز کرده اند احصاء ک رده اس ت ک ه من در کت اب‬
‫حق حیات تمام موارد را در ‪ 15‬دسته طبقه بندی ک رده ام‪ -1:‬ق انون مب ارزه ب ا م واد مخ در‪ -2 .‬ب رخی ج رائم‬
‫جاسوسی‪ -3 .‬خیانت به کشور‪ -4 .‬تکرار شرب خمر‪ -5 .‬تکرار مساحقه‪ -6 – .‬تکرار تفخی ذ‪ -7 .‬تکرار زن ا‪-8 .‬‬
‫تکرار قذف‪-9 .‬تکرار سرقت‪ -10 .‬تروریسم اقتصادی‪ -11 .‬زنا‪ -12 .‬لواط‪ -13 .‬ارتداد‪ -14 .‬محاربه‪ -15 .‬قت ل‬
‫عمد‪.‬‬
‫در این کتاب به تفصیل توضیح داده شده که در قرآن تنها در یک مورد مجازات مرگ تجویز شده و محارب ه هم‬
‫در صورتی که منجر به قتل شده باشد مجازات مرگ دارد‪ .‬به همین دلیل محاربه هم زیر عنوان قصاص می رود‬
‫و با دالیل قرآنی خود قصاص هم اگر تعطیل شود هیچ مخالفتی با دین ندارد بلکه خداوند در آی ات قص اص راه‬
‫آن را گشوده است‪ .‬در همه سال هایی که این دو کتاب منتشر شده و برای عده ای علما و قض ات و نماین دگان‬
‫هم فرستاده شده بود تاکنون یک نقد هم از طرف مخالفان سنت گرا به آن نوشته نشده بلکه ب رعکس نظ رات‬
‫مساعدی هم ازطرف آنها شنیده ایم‪.‬‬
‫در یک مقطع زمانی و در زمان ریاست آقای شاهرودی بر قوه قضائیه ایش ان در ی ک س خنرانی گفت مج ازات‬
‫اعدام کارآیی نداشته و بازدارنده نبوده است‪ .‬همچنین بر اثر دیدارها و گفتگوهایی که دکتر احم د عثم انی رئیس‬
‫سازمان اصالحات جزایی بین المللی با مقامات قضایی ایران داشت پروژه‌ای برای کاهش عناوین مجرمانه شروع‬
‫شد که از ‪ 3400‬عنوان به ‪ 800‬عنوان برسد اما با رفتن ایشان از قوه قضاییه همه اینها متوقف شد‪ .‬ولی ب ه ه ر‬
‫حال این ضرورت در خود قوه قضائیه نیز تشخیص داده شد‪ .‬این یکی از دالیلی بود ک ه اص الح ق وانین ج زائی‬
‫شروع شد اما ناتمام ماند اما این ضرورت تغییر وضعیت را خود دست اندرکاران هم حس می کنند‪.‬‬
‫ما هم درست است که با مطلق اعدام مخالف هستیم اما معتقدم که در شرایط فعلی چنین امری امکان ن دارد و‬
‫نیاز به بستر سازی است‪ .‬در کتاب حق حیات دو روش را توضیح داده ام‪ .‬روش َحلی یا بنی انی و روش تض ییقی‪.‬‬
‫در روش حلی با منطق درون دینی می توان این مجازات را یکجا تعطیل ک رد‪ .‬روش ه ای چهارگان ه ای وج ود‬
‫دارد مثال از باب ‪ -1‬توقف اجرای حدود و قصاص در عصر غیبت که عده ای از فقها گفته اند‪ -2 .‬تقدم مصلحت‬
‫جامعه و حکومت بر احکام اولیه و ثانویه که نظر بنیانگذار جمهوری اس المی ب ود‪ -3 .‬از ب اب ت زاحم مص الح و‬
‫مفاسد وتقدیم مصالح‪ - 4 .‬وجوب وفای به عهد با توجه به تعهدات ایران به اسناد بین المللی حقوق بشر که همه‬
‫ال میسر و مفید نیست باید روش تضییقی را که روش فرسایشی‬ ‫درون دینی اند اما چون از نظر جامعه شناختی فع ً‬
‫یا کاهش و الغای تدریجی است به کار برد‪.‬‬
‫مجازات اعدام در چهار بخش ‪ -1‬مواد مخدر ‪ -2‬اعدام های زیر‪ 18‬سال ‪ -3‬ج رائم جنس ی و اقتص ادی و‪-4...‬‬
‫قصاص است‪ .‬اعدام برای بسیاری از جرائم موارد مخدر دوسال پیش با موافقت قوه قضاییه و در مجلس لغو ش د‬
‫و به تصویب شورای نگهبان رسید‪ .‬درباره مجرمین زیر ‪ 18‬سال هم در جل د دوم ح ق حی ات‪ 13‬قاع ده فقهی و‬
‫حقوقی دال بر حرام بودن و ممنوعیت آن آورده ام و در قانون مجازات جدید هم زمین ه ان ف راهم ش ده و فق ط‬
‫ابهامی دارد که باید رفع شود و بعد درباره سایر جرائم باید بحث و تحقیق و اقدام کرد‪.‬‬

‫در ادامه این نشست‪ ،‬اعضای کمیسیون حقوق بشر کانون وکالی دادگستری مرکز به طرح دغدغه های خ ود در‬
‫زمینه کاهش مجازات اعدام پرداختند‪ .‬تحول ارزش های کیفری و انسانی تر شدن مجازات ها ‪،‬تح ول و تکام ل‬
‫نهاد کیفر و فرگشت سیاست جنایی بر حسب موازین حقوق بشر و شهروندی ب ا تأکی د ب ر ب ه عرص ه عم ومی‬

‫‪13‬‬
‫کشاندن دغدغه های صاحبنظران عل وم جن ایی و اندیش مندان فقهی و علمی و قض ات و حقوق دانان و وکال در‬
‫خصوص لغو یا کاهش مجازات اعدام از جمله این محورها بود‪.‬‬
‫در خاتمه مقرر شد سلسله جلسات اصالح و توسعه نظام حقوقی بر مدار حذف تدریجی یا کاهش هدفمند مجازات‬
‫اعدام با دعوت صاحبنظران در کمیسیون حقوق بشر کانون وکال استمرار یابد و در قالب یک گزارش راهبردی به‬
‫تصمیم گیران تقنینی کشور ارائه شود‪.‬‬
‫کانال گفتارهای باقی‬

‫‪https://t.me/emadbaghi‬‬

‫اینستاگرام ‪emadeddinbaghi‬‬

‫وبسایت ‪www.emadbaghi.com‬‬

‫‪@Emadbaqi‬‬ ‫فیس بوک‬

‫‪14‬‬