ICS 73.020; 91.100.

15 TÜRK STANDARDI TS EN 1936/Ocak 2010

TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD

TS EN 1936
Ocak 2010

ICS 73.020; 91.100.15

DOĞAL TAŞLAR - DENEY YÖNTEMLERİ - GERÇEK

YOĞUNLUK, GÖRÜNÜR YOĞUNLUK, TOPLAM VE AÇIK
GÖZENEKLİLİK TAYİNİ

Natural stone test methods - Determination of real density

and apparent density, and of total and open porosity

TS EN 1936 (yayın yılı) standardı, TS EN 1936 (2006) standardı ile birebir aynı olup, Avrupa
Standardizasyon Komitesi’nin (CEN, rue de Stassart 36 B-1050 Brussels) izniyle basılmıştır.

Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa
Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN’den yazılı izin alınmaksızın
çoğaltılamaz.

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK
Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı)
Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası
standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk
Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve
akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK
Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan
belgedir.

DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 73.020; 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1936/Ocak 2010

Ön söz
- Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 1936 (2006) standardı esas alınarak, TSE Maden İhtisas
Grubu’nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 26 Ocak 2010 tarihli toplantısında Türk Standardı
olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

- Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir.

- Bu standardın kabulü ile birlikte TS EN 1936 (2007) iptal edilmiştir.

- Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent
hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
ICS 73.020; 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1936/Ocak 2010

İçindekiler

1 Kapsam .................................................................................................................................................... 1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar........................................................................................... 1
3 Prensip ..................................................................................................................................................... 1
4 Terimler ve tarifler................................................................................................................................... 1
4.1 Görünür yoğunluk (ρb) ...................................................................................................................... 1
4.2 Görünür hacim.................................................................................................................................. 1
4.3 Katı kısmın hacmi............................................................................................................................. 1
4.4 Gerçek yoğunluk (ρr) ........................................................................................................................ 1
4.5 Açık gözeneklilik............................................................................................................................... 1
4.6 Toplam gözeneklilik.......................................................................................................................... 1
5 Semboller................................................................................................................................................. 1
6 Cihaz ve malzemeler............................................................................................................................... 2
7 Numunelerin hazırlanması ..................................................................................................................... 2
7.1 Numune alma ................................................................................................................................... 2
7.2 Deney numuneleri ............................................................................................................................ 2
7.3 Numunelerin kurutulması ................................................................................................................. 2
8 İşlem ......................................................................................................................................................... 3
8.1 Açık gözeneklilik ve görünür yoğunluk ............................................................................................. 3
8.2 Gerçek yoğunluk .............................................................................................................................. 3
9 Sonuçların gösterilmesi ......................................................................................................................... 4
9.1 Genel ................................................................................................................................................ 4
9.2 Görünür yoğunluk............................................................................................................................. 4
9.3 Açık gözeneklilik............................................................................................................................... 4
9.4 Gerçek yoğunluk .............................................................................................................................. 4
9.5 Toplam gözeneklilik.......................................................................................................................... 5
10 Deney raporu ........................................................................................................................................... 5
Kaynaklar.......................................................................................................................................................... 6
ICS 73.020; 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1936/Ocak 2010

Doğal taşlar - Deney yöntemleri - Gerçek yoğunluk, görünür yoğunluk,

toplam ve açık gözeneklilik tayini

1 Kapsam
Bu standard, doğal taşların gerçek yoğunluk, görünür yoğunluk ve açık ve toplam gözenekliliğinin tayinine
dair yöntemleri kapsar.

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır.
Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen
atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması
şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı
kullanılır.

EN, ISO, IEC Adı TS No1) Adı

vb. No (İngilizce) (Türkçe)
EN 12670:2001 Natural stone - Terminology TS 5694 Doğal taşlar - Terimler ve tarifler
EN 12670:2004
ISO 3507 Laboratory glassware - TS ISO 3507 Piknometreler
Pyknometers

3 Prensip
Görünür yoğunluk ve açık gözeneklilik, numunenin sabit kütleye kurutma sonrası, ,vakumla su emdirme ve
su içerisinde tartılmasıyla tayin edilir. Gerçek yoğunluk ve toplam gözeneklilik için numunenin toz (pülverize)
halde olması gerekir.

4 Terimler ve tarifler
Bu standardın amaçları bakımından, EN 12670:2001’dekiler ile birlikte aşağıdaki terimler ve tarifler geçerlidir:

4.1 Görünür yoğunluk (ρb)

Numunenin kuru kütlesinin görünür hacmine oranı.

4.2 Görünür hacim

Numunenin boşluklarının da dâhil olduğu dış yüzeyiyle sınırlı hacmi.

4.3 Katı kısmın hacmi

Numunenin görünür hacmi ile boşlukların (açık ve kapalı gözenekler) hacmi arasındaki fark.

4.4 Gerçek yoğunluk (ρr)

Kuru numune kütlesinin katı kısmın hacmine oranı.

4.5 Açık gözeneklilik

Numunenin açık gözeneklerinin hacminin, görünür hacmine oranı (yüzde olarak)

4.6 Toplam gözeneklilik

Numunenin toplam gözeneklerinin (açık ve kapalı) hacminin, görünür hacmine oranı (yüzde olarak).

5 Semboller
md : Kuru numune kütlesi, g,
mh : Su içerisine batırılmış numune kütlesi, g,
ms : Doygunlaştırılmış numune kütlesi, g,
me : Öğütülmüş ve kurutulmuş numune kütlesi (piknometre veya hacim ölçer kullanılan deneyler için), g,
m1 : Su ve öğütülmüş numune ile doldurulmuş piknometrenin kütlesi, g,

1)
TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı, 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli
olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır.
1
ICS 73.020; 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1936/Ocak 2010

m2 : Suyla doldurulmuş piknometrenin kütlesi, g,

Vb : Numunenin görünür hacmi, mL,
Vo : Numunenin açık gözeneklerinin hacmi, mL,
Vs : Numune kütlesinin (me) yer değiştirdiği sıvı hacmi (hacim ölçer kullanılan deney),
ρb : Numunenin görünür yoğunluğu, kg/m3,
ρr : Numunenin gerçek yoğunluğu, kg/m3,
ρrh : Suyun yoğunluğu, kg/m3,
po : Numunenin açık gözenekliliği, %,
p : Numunenin toplam gözenekliliği, %.

6 Cihaz ve malzemeler
6.1 Havalandırmalı etüv, (70 ± 5) °C’ta tutulabilen.

6.2 Vakum kabı, (2,0 ± 0,7) kPa = (15 ± 5) mm Hg basınçta tutulabilen ve içerdiği numunelerin
kademeli olarak suya batırılmasına uygun.

6.3 Tartım cihazı, tartılacak kütleyi en az % 0,01 doğrulukla tartabilen ve ayrıca su içerisinde de
numuneyi tartabilen.

6.4 Doğrusal ölçme cihazı, en az % 0,01 doğrulukla ölçebilen,

6.5 ISO 3507 tip 3 piknometre, anma kapasitesi 50 mL olan.

6.6 Le Chatelier tipi hacim ölçer, 0 mL’den 24 mL’ye kadar 0,1 mL taksimatlı bir tüple birlikte
düztabanlı bir cam balon ihtiva eden.

6.7 Elek, göz açıklığı 0,063 mm olan.

6.8 Desikatör, nem alıcı özelliği olan.

7 Numunelerin hazırlanması
7.1 Numune alma
Numune alma, özellikle istenmemişse deneyi yapan lâboratuvarın sorumluluğunda değildir. En az 6 deney
numunesi, deneye tâbi tutulacak kayaç kütlelerini temsil edecek şekilde seçilmiş olmalıdır.

7.2 Deney numuneleri

Deney numuneleri silindir, küp veya prizma şeklinde olabilir. Bu numuneler, elmaslı testere veya karot alma
makinası ile elde edilmiş olmalıdır. Geometrik ölçümlerle hesaplanan görünür hacimleri en az 25 mL
olmalıdır.

Ayrıca, numunelerin yüzey alanı/hacim oranı 0,08 mm-1 ve 0,20 mm-1 arasında olmalıdır.

Not - Yüzey/hacim oranının uygun olması durumunda, basma veya eğilme dayanımının tayini için
hazırlanan numuneler de deney numunesi olarak kullanılabilir.

7.3 Numunelerin kurutulması

Numuneler, (70 ± 5) °C sıcaklıkta sabit kütleye erişinceye kadar kurutulmalıdır. Birbirini izleyen (24 ± 2) saat
aralıklı iki tartım arasındaki fark, numune kütlesinin % 0,1’inden büyük değilse, numunenin sabit kütleye
ulaştığı kabul edilir.

Numuneler, oda sıcaklığına erişinceye kadar bir desikatörde tutulmalıdır.

2
ICS 73.020; 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1936/Ocak 2010

8 İşlem
8.1 Açık gözeneklilik ve görünür yoğunluk
Her bir numune tartılır (md), vakum kabına yerleştirilir ve basınç kademeli olarak (2,0 ± 0,7) kPa = (15 ± 5)
mm Hg’ye indirilir.

Bu basınç, numunelerin açık gözeneklerindeki havayı uzaklaştırmak için (2 ± 0,2) saat muhafaza edilir.

(20 ± 5) °C’taki demineralize su yavaşça kaba konulur (suyun yükselme hızı, 15 dakikadan az olmayan bir
süre içerisinde numunelerin tamamıyla su içerisinde kalacağı hızda olmalıdır).

Suyun ilâvesi sırasında (2,0 ± 0,7) kPa’lık basınç muhafaza edilir.

Tüm numuneler su içerisine konulduktan sonra kap atmosfer basıncına getirilir ve numuneler su içerisinde
atmosfer basıncında ilâve bir (24 ± 2) saat süreyle daha bekletilir.

Sonra her bir numune;

- Su içerisinde tartılır ve sudaki kütle kaydedilir (mh).

- Hızlı bir şekilde nemli bir bezle kurulanır ve suya doymuş numunenin kütlesi (ms) tayin edilir.

Gözle görülebilen oyukların bulunduğu doğal taşlarda (meselâ traverten) görünür hacim, numunelerin
boyutlarının en yakın milimetreye yuvarlatılarak ölçülmesiyle tayin edilir.

8.2 Gerçek yoğunluk

8.2.1 Genel
Yoğun, düşük gözenekli kayaçlar için gerçek ve görünür yoğunluk arasındaki fark, açık ve toplam
gözeneklilik arasındaki fark gibi çok küçüktür. Bu kayaçlar için görünür yoğunluk ve açık gözeneklilik tayini
yeterlidir. Tedarik edilen ürünlerin kontrol edilmesi durumunda, gerçek yoğunluk tayininin yapılmama kararı,
taraflar arasındaki anlaşmaya bağlıdır.

Bu standardda gerçek yoğunluğun tayini için iki yöntem tarif edilmektedir: Piknometre yöntemi (Yöntem A) ve
Le Chatelier hacim ölçer yöntemi (Yöntem B).

Birinci yöntem daha doğrudur, fakat çok uzun zaman gerektirir. Anlaşmazlık durumunda referans bir yöntem
olarak kullanılması tavsiye edilir. Le Chatelier yöntemi, doğruluğu daha az fakat uygulanması kolay ve hızlı
olup, üretim kontrolü için kullanılabilir.

8.2.2 Yöntem A (piknometre)

Görünür yoğunluk ve açık gözenekliliğin tayin edilmesinden sonra, her bir numune ayrı ayrı 0,063 mm göz
açıklıklı elekten tümüyle geçecek şekilde öğütülür.

Numune sabit kütleye kurutulur ve ± 0,01 g yaklaşımla tartılmış yaklaşık 10 g’lık bir kütle (me) alınır.

Piknometre yarısına gelinceye kadar deiyonize su ile doldurulur. Sonra öğütülmüş numuneden tartılarak elde
edilen kütle (me) piknometreye konur ve katı maddenin dağılması için sıvı çalkalanır.

Not - Gerekmesi halinde, deiyonize su yerine etanol veya diğer sıvılar da kullanılabilir. Bu durumda, Eşitlik
(5a)’da suyun yoğunluğu yerine bu sıvının yoğunluğu kullanılmalıdır.

Hava kabarcıklarının çıkışı tamamlanıncaya kadar piknometreye (2 ± 0,7) kPa’lık bir vakum uygulanır, sonra
piknometre deiyonize su ile yaklaşık olarak ağzına kadar doldurulur ve katı madde çöküp, su berrak hale
gelinceye kadar beklenir.

Sonra dikkatlice piknometre deiyonize su ile tamamen doldurulur, tıraşlı bir kapakla kapatılır ve taşan su
varsa yavaşça kurulanır. Son olarak, piknometre ± 0,01 g doğrulukla tartılır (m1).

Piknometre boşaltılır ve yıkanır, yalnızca deiyonize su ile doldurulur ve ± 0,01 g doğrulukla tartılır (m2).

Her bir tartımdan önce ortam sıcaklığının (20 ± 5) °C olması sağlanmalıdır.

3
ICS 73.020; 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1936/Ocak 2010

8.2.3 Yöntem B (Le Chatelier hacim ölçer)

Görünür yoğunluk ve açık gözenekliliğin tayin edilmesinden sonra, her bir numune ayrı ayrı 0,063 mm göz
açıklıklı elekten tümüyle geçecek şekilde öğütülür.

Numune sabit kütleye kurutulur ve ± 0,1 g yaklaşımla tartılmış yaklaşık 50 g’lık bir kütle (me) alınır.

Le Chatelier hacim ölçere sıfır işaretine kadar deiyonize su doldurulur. Öğütülmüş numuneden tartılarak elde
edilen kütle (me), daha sonra 10’ar g’lık beş kısım halinde her biri sıvıyla temas edecek şekilde hacim ölçere
ilâve edilir. Her bir bölümün hacim ölçere konulmasından sonra öğütülmüş numunenin dağılmasını sağlamak
için sıvı çalkalanır. Öğütülmüş numune kütlesinin (me) yer değiştirdiği sıvının hacmi (Vs) ölçekten okunarak
0,1 mL yaklaşımla tayin edilir.

Başlangıç 0 seviyesinin alınmasından ve son hacmin okunmasından önce ortam sıcaklığının (20 ± 5) °C
olması sağlanmalıdır.

9 Sonuçların gösterilmesi
9.1 Genel
Açık gözeneklerin hacmi (mL) aşağıdaki eşitlikle ifade edilir:

ms − md
V0 = x1000 (1)
ρrh

Görünür hacim (mL) aşağıdaki eşitlikle ifade edilir:

m s − mh
Vb = x1000 (2)
ρ rh

Görünür hacim, numunenin boyutları dikkate alınarak da hesaplanabilir.

Not - 20 °C’ta suyun yoğunluğu (ρrh) 998 kg/m3 ’tür.

9.2 Görünür yoğunluk

Görünür yoğunluk (kg/m3), kuru numune kütlesinin görünür hacmine oranı şeklinde aşağıdaki eşitlikle ifade
edilir:

md
ρb = xρrh (3)
m s − mh

9.3 Açık gözeneklilik

Açık gözeneklilik (%), numunenin açık gözeneklerinin hacminin görünür hacmine oranı şeklinde aşağıdaki
eşitlikle ifade edilir:

ms − md
po = x100 (4)
m s − mh

9.4 Gerçek yoğunluk

Gerçek yoğunluk (kg/m3), öğütülmüş kuru numune kütlesinin (me), bu kütle tarafından yeri değiştirilen sıvı
hacmine oranı şeklinde aşağıdaki eşitliklerle ifade edilir:

Yöntem A (piknometre):

me
ρr = xρrh (5a)
m 2 + m e − m1

Yöntem B (Le Chatelier hacim ölçer):

4
ICS 73.020; 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1936/Ocak 2010

me
ρr = xρ rh (5b)
Vs

9.5 Toplam gözeneklilik

Toplam gözeneklilik (%), numunenin toplam gözeneklerinin (açık ve kapalı) hacminin görünür hacmine oranı
şeklinde aşağıdaki eşitlikle ifade edilir:

1 1
−
ρb ρr  ρb 
p= x100 =  1 −  x100 (6)
1  ρr 
ρb

10 Deney raporu
Deney raporu aşağıdaki bilgileri ihtiva etmelidir:

a) Rapor tanıtım numarası,

b) Bu standardın numarası, adı ve tarihi,
c) Deneyi yapan lâboratuvarın adı ve adresi; ayrıca deney farklı bir lâboratuvarda gerçekleştirilmişse bu
lâboratuvarın da adı ve adresi,
d) Müşteri adı ve adresi,
e) Aşağıdaki bilgileri sağlamak müşterinin sorumluluğundadır:
- Kayacın petrografik ismi,
- Kayacın ticarî ismi,
- Kayacın çıkartıldığı ülke ve bölge,
- Tedarikçinin ismi,
- Deneyle ilgiliyse tabakalanma doğrultuları ve anizotropik özellikler, teslim edilen her bir numune veya
örnek üzerinde iki paralel doğruyla açıkça gösterilmelidir,
- Numune hazırlamayı gerçekleştiren kişi veya kuruluşun adı,
- Numunelerin yüzey düzeltmesi (deneyle ilgiliyse),
f) Numunelerin veya örneğin teslim tarihi,
g) Deney numunelerinin hazırlandığı ve deneyin yapıldığı tarih (ilgiliyse),
h) Deney numunelerinin sayısı,
i) Numunelerin boyutları,
j) Her bir numune için: Gerçek yoğunluk (tayin edilmişse) ve görünür yoğunluk en yakın 10 kg/m3’e
yuvarlatılarak, açık gözeneklilik ve toplam gözeneklilik (tayin edilmişse) en yakın % 0,1’e yuvarlatılarak
verilir,
k) Gerçek yoğunluk (tayin edilmişse) ve görünür yoğunluk (en yakın 10 kg/m3’e yuvarlatılarak), açık
gözeneklilik ve toplam gözeneklilik (tayin edilmişse) (en yakın % 0,1’e yuvarlatılarak) için bulunan
değerlerin tek tek aritmetik ortalamaları,
l) Gerçek yoğunluğun tayini için kullanılan yöntem (ilgiliyse),
m) Standarddan bütün sapmalar ve gerekçeleri,
n) Açıklamalar.

Deney raporu, deneyden sorumlu olanların unvan ve imzalarını ve raporun veriliş tarihini ihtiva etmelidir.
Ayrıca, deney lâboratuvarının yazılı izni olmaksızın raporun kısmen de olsa kopya edilemeyeceği
belirtilmelidir.

5
ICS 73.020; 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS EN 1936/Ocak 2010

Kaynaklar
[1] EN 1925, Natural stone test methods – Determination of water absorption coefficient by capillarity.

[2] EN 1926, Natural stone test methods – Determination of compressive strength.

[3] EN 12370, Natural stone test methods – Determination of resistance to salt crystallisation.

[4] EN 12371, Natural stone test methods – Determination of frost resistance.

[5] EN 12372, Natural stone test methods – Determination of flexural strength under concentrated load.

[6] EN 12407, Natural stone test methods – Petrographic examination.

[7] EN 12440, Natural stone – Denomination criteria.

[8] EN 13161, Natural stone test methods – Determination of flexural strength under constant moment.

[9] EN 13364, Natural stone test methods – Determination of the breaking load at dowel hole.

[10] EN 13373, Natural stone test methods – Determination of geometric characteristics on units.

[11] EN 13755, Natural stone test methods – Determination of water absorption at atmospheric pressure.

[12] EN 13919, Natural stone test methods – Determination of resistance to ageing by SO2 action in the
presence of humidity.

[13] EN 14066, Natural stone test methods – Determination of resistance to ageing by thermal shock.

[14] EN 14146, Natural stone test methods – Determination of the dynamic modulus of elasticity (by
measuring the fundamental resonance frequency).

[15] EN 14147, Natural stone test methods – Determination of resistance to ageing by salt mist.

[16] EN 14157, Natural stone test methods – Determination of the abrasion resistance.

[17] EN 14158, Natural stone test methods – Determination of rupture energy.

[18] EN 14205, Natural stone test methods – Determination of Knoop hardness.

[19] EN 14231, Natural stone test methods – Determination of the slip resistance by means of the
pendulum tester.

[20] EN 14579, Natural stone test methods – Determination of sound speed propagation.

[21] EN 14580, Natural stone test methods – Determination of static elastic modulus.

[22] EN 14581, Natural stone test methods – Determination of linear thermal expansion coefficient.