You are on page 1of 46

‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫الشخصية بني املنهج القرآني وعلم النفس احلديث‬


‫ﺍﻟﺸﺨﺼﻴﺔ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻤﻨﻬﺞ ﺍﻟﻘﺮﺁﻧﻲ ﻭﻋﻠﻢ ﺍﻟﻨﻔﺲ ﺍﻟﺤﺪﻳﺚ‬ ‫ﺍﻟﻌﻨﻮﺍﻥ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫د‪ /‬الرضي جادين اإلمام‬ ‫ﻣﺠﻠﺔ ﺑﺤﻮﺙ ﻭﺩﺭﺍﺳﺎﺕ ﺍﻟﻌﺎﻟﻢ ﺍﻹﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﺍﻟﻤﺼﺪﺭ‪:‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺃﻡ ﺩﺭﻣﺎﻥ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ‪ -‬ﻣﻌﻬﺪ ﺑﺤﻮﺙ ﻭﺩﺭﺍﺳﺎﺕ ﺍﻟﻌﺎﻟﻢ ﺍﻹﺳﻼﻣﻲ‬ ‫امللخص ‪:‬‬ ‫ﺍﻟﻨﺎﺷﺮ‪:‬‬
‫ﺍﻹﻣﺎﻡ‪ ،‬ﺍﻟﺮﺿﻲ ﺟﺎﺩﻳﻦ‬ ‫ﺍﻟﻤؤﻟﻒ ﺍﻟﺮﺋﻴﺴﻲ‪:‬‬
‫هتفد هذه هلدفدالة هعمرفة هلدناء هلداسي هلده هقوم هليه هلدخصيه ه نهوجه هنظفهليمء هلداسسه‬
‫ﻉ‪9‬‬ ‫ﺍﻟﻤﺠﻠﺪ‪/‬ﺍﻟﻌﺪﺩ‪:‬‬
‫ﻧﻌﻢ ءهجء هيفهلألدبهلداسي هلنه كمانتهلدخصيه هوحمفددلهتء‪،‬هولدرمل لهلديته‬
‫لحملفدثني‪،‬ه نهخالله‬ ‫ﻣﺤﻜﻤﺔ‪:‬‬
‫‪ 2012‬هذدك همبء هوصف هب هلدوفآن هلدخصيه ه‪ ،‬هوصهماذء هيف هأحين هصماة ه نه‬
‫قؤثف هيفهباءئهء‪ ،‬هو وءان‬
‫ﺍﻟﺘﺎﺭﻳﺦ ﺍﻟﻤﻴﻼﺩﻱ‪:‬‬

‫ﻣﺎﺭﺱه نهمسءته‪،‬هةمل هكءنهذدكهيفهلدروهفدةه‪،‬هأوهلدرنءدلته‪،‬ه‬ ‫ﺭﺑﻴﻊ ﺍﻟﺜﺎﻧﻲ ‪/‬‬


‫ءهقتيفهب‬ ‫انحه ه كمانهتءهلدروفدي ‪،‬هو‬ ‫ﺍﻟﺸﻬﺮ‪:‬‬
‫‪227 - 271‬‬ ‫ﺍﻟﺼﻔﺤﺎﺕ‪:‬‬
‫‪497677‬لداتهج هلديت هقمصيت هإدههء هذه هلدفدالة ‪ :‬هأن ه ن هخالل هةفد هلألدبه‬
‫أو هلدييمك هلألخالق ه هو‬ ‫ﺭﻗﻢ ‪:MD‬‬
‫ظماهلدوفآن‪،‬هوليمهلداسسهلحلفديثهجنفدهأنهلدخصيه (لعمييم )هأتخههمبءه‬
‫ﺑﺤﻮﺙ اﻭﻣﻘﺎﻻﺕ‬
‫ﻧﻮﻉ ﺍﻟﻤﺤﺘﻮﻯ‪ :‬لداسي هديخصيه ه نه‬
‫‪IslamicInfo‬‬
‫نهضفوبهلهلفدلي ‪،‬هوباء هلدروءئفدهليىه ءهيفهلدوفآنهولديا ‪،‬هولألخههابدربلذنيه‬ ‫ﻗﻮﺍﻋﺪ ﺍﻟﻤﻌﻠﻮﻣﺎﺕ‪:‬‬
‫يوفا هلدوفآنهلدرظهمه‬
‫ﺍﻟﺸﺨﺼﻴﺔ‪ ،‬ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ ﺍﻟﻜﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺍﻟﻨﻔﺲ‬ ‫ﻣﻮﺍﺿﻴﻊ‪:‬‬
‫لدرويه هوباء هلألحكء هلألدبه هولدريمه هليى هقمللفدهلعميءحلهولعماءةعهودةعهلألذىهولعمضءا‪،‬هولإلميءنه‬
‫‪http://search.mandumah.com/Record/497677‬‬ ‫ﺭﺍﺑﻂ‪:‬‬
‫ضطفدةهجتف هليههءهلهمل ي هلدرءقي هوغريهلدرءقي ه‪،‬هولحلثهليىهلداظفهيفهلألكملنه‬
‫أبنهديكمنهةااءهه ه‬
‫يءنه‪.‬ه‬
‫ه‬ ‫لاهلديتهيفقو ههبءهلدرولهوقتيعههبءهأبملبهلعماءةعهدإلن‬
‫ه‬ ‫ديريمهولعمرفة همبءهةههءه نهلحلكمهولألةف‬
‫كمءهأن هقمجفدهةهفوقهيفه كمانتهلدخصيه هبني هلدوفآن‪ ،‬هو ءهجء هب هليمء هلداسسهلحملفدثمن‪،‬ه‬
‫حهثهأنهذاءدكهمتءيزله هولضحءه هيفه كمانتهلدخصيه ‪ ،‬هديءحله ءهوصفهب هلدوفآنهلدخصيه ‪،‬ه‬
‫ه‬
‫نهحهثهلعمكمنهلدروفد ‪،‬هولدييمك هيفهضم هذه هلداتءئجهميكنهأنهنوملهإنهلدوفآنهقفدهوصفه‬
‫ممهزلههأبرفدذءهلنهلالجتء هلعمءد هلده هاند ه‬
‫لدخصيه هوصسءه ه‬
‫هلدوفلن هبني ه طءدب هلجليفد‪ ،‬هو طءدب هلدفوح هيف ه كمانته‬
‫ب هليم هلداسس هلحلفديث‪ ،‬هحهث ه زج ه‬
‫لدخصيه ‪،‬هلأل فهلده هجيريهءهشصيه ه تملزن هو رتفدد ‪ .‬ه‬

‫‪-1‬أةتءذه خءاكه‪/‬هليمهنسسهقفبم هكيه هلدرتبه هلحليءحهيءهجء ر هلجلزيفةه ه‬


‫© ‪ 2020‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻤﻨﻈﻮﻣﺔ‪ .‬ﺟﻤﻴﻊ ﺍﻟﺤﻘﻮﻕ ﻣﺤﻔﻮﻇﺔ‪.‬‬
‫ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻤﺎﺩﺓ ﻣﺘﺎﺣﺔ ﺑﻨﺎﺀ ﻋﻠﻰ ﺍﻹﺗﻔﺎﻕ ﺍﻟﻤﻮﻗﻊ ﻣﻊ ﺃﺻﺤﺎﺏ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ ﺃﻥ ﺟﻤﻴﻊ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﻣﺤﻔﻮﻇﺔ‪ .‬ﻳﻤﻜﻨﻚ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺃﻭ ﻃﺒﺎﻋﺔ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻤﺎﺩﺓ ﻟﻼﺳﺘﺨﺪﺍﻡ‬
‫ﺍﻟﺸﺨﺼﻲ ﻓﻘﻂ‪ ،‬ﻭﻳﻤﻨﻊ ﺍﻟﻨﺴﺦ ﺃﻭ ﺍﻟﺘﺤﻮﻳﻞ ﺃﻭ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﻋﺒﺮ ﺃﻱ ﻭﺳﻴﻠﺔ )ﻣﺜﻞ ﻣﻮﺍﻗﻊ ﺍﻻﻧﺘﺮﻧﺖ ﺃﻭ ﺍﻟﺒﺮﻳﺪ ﺍﻻﻟﻜﺘﺮﻭﻧﻲ( ﺩﻭﻥ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺧﻄﻲ ﻣﻦ ﺃﺻﺤﺎﺏ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﺃﻭ ﺩﺍﺭ‬
‫ﺍﻟﻤﻨﻈﻮﻣﺔ‪.‬‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫الشخصية بني املنهج القرآني وعلم النفس احلديث‬


‫‪1‬‬
‫د‪ /‬الرضي جادين اإلمام‬
‫امللخص ‪:‬‬
‫هتفد هذه هلدفدالة هعمرفة هلدناء هلداسي هلده هقوم هليه هلدخصيه ه نهوجه هنظفهليمء هلداسسه‬
‫لحملفدثني‪،‬ه نهخالله ءهجء هيفهلألدبهلداسي هلنه كمانتهلدخصيه هوحمفددلهتء‪،‬هولدرمل لهلديته‬
‫قؤثف هيفهباءئهء‪ ،‬هو وءان هذدك همبء هوصف هب هلدوفآن هلدخصيه ه‪ ،‬هوصهماذء هيف هأحين هصماة ه نه‬
‫انحه ه كمانهتءهلدروفدي ‪،‬هو ءهقتيفهب ه نهمسءته‪،‬هةمل هكءنهذدكهيفهلدروهفدةه‪،‬هأوهلدرنءدلته‪،‬ه‬
‫أو هلدييمك هلألخالق ه هولداتهج هلديت هقمصيت هإدههء هذه هلدفدالة ‪ :‬هأن ه ن هخالل هةفد هلألدبه‬
‫لداسي هديخصيه ه نه اظماهلدوفآن‪،‬هوليمهلداسسهلحلفديثهجنفدهأنهلدخصيه (لعمييم )هأتخههمبءه‬
‫يوفا هلدوفآنهلدرظهمه نهضفوبهلهلفدلي ‪،‬هوباء هلدروءئفدهليىه ءهيفهلدوفآنهولديا ‪،‬هولألخههابدربلذنيه‬
‫لدرويه هوباء هلألحكء هلألدبه هولدريمه هليى هقمللفدهلعميءحلهولعماءةعهودةعهلألذىهولعمضءا‪،‬هولإلميءنه‬
‫ضطفدةهجتف هليههءهلهمل ي هلدرءقي هوغريهلدرءقي ه‪،‬هولحلثهليىهلداظفهيفهلألكملنه‬
‫أبنهديكمنهةااءهه ه‬
‫يءنه‪.‬ه‬
‫ه‬ ‫لاهلديتهيفقو ههبءهلدرولهوقتيعههبءهأبملبهلعماءةعهدإلن‬
‫ه‬ ‫ديريمهولعمرفة همبءهةههءه نهلحلكمهولألةف‬
‫كمءهأن هقمجفدهةهفوقهيفه كمانتهلدخصيه هبني هلدوفآن‪ ،‬هو ءهجء هب هليمء هلداسسهلحملفدثمن‪،‬ه‬
‫حهثهأنهذاءدكهمتءيزله هولضحءه هيفه كمانتهلدخصيه ‪ ،‬هديءحله ءهوصفهب هلدوفآنهلدخصيه ‪،‬ه‬
‫ه‬
‫نهحهثهلعمكمنهلدروفد ‪،‬هولدييمك هيفهضم هذه هلداتءئجهميكنهأنهنوملهإنهلدوفآنهقفدهوصفه‬
‫ممهزلههأبرفدذءهلنهلالجتء هلعمءد هلده هاند ه‬
‫لدخصيه هوصسءه ه‬
‫هلدوفلن هبني ه طءدب هلجليفد‪ ،‬هو طءدب هلدفوح هيف ه كمانته‬
‫ب هليم هلداسس هلحلفديث‪ ،‬هحهث ه زج ه‬
‫لدخصيه ‪،‬هلأل فهلده هجيريهءهشصيه ه تملزن هو رتفدد ‪ .‬ه‬

‫‪-1‬أةتءذه خءاكه‪/‬هليمهنسسهقفبم هكيه هلدرتبه هلحليءحهيءهجء ر هلجلزيفةه ه‬

‫‪222‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

Personality from Quranic perspective and modern


psychology

Abstract
This study aims to know the psychological
construction of personality from psychologists view ,
through the literature view of personality (limitations,
components, and factors affect on its building), and
compare this view with the description of personality in
Quran, through its components, traits and moral behavior.
The study came to the following results: From the
literature view of personality, in Quran a n d modern
psychology, we find that personality, adopts what it is
ordered by Quran and Sunna to guide people to the right
path. It followed what is based on intellectual evidences,
the principled and scientific commands in term of interest
and damages. It also encourages believing that the
universe is consecutive principles of reasonable and
unreasonable factors. It boasts to speculate to the nature
of universe f o r k n o w l e d g e and belief to broaden the
mind and interests of h u m a n b e i n g s . Also there are
differences in the components of personality, in Quran, and
psychology literature, h e n c e , there is discrimination in the
components of personality, in f a v o r of what Quran
describe personality in religious component, and behavior
component. In the light of these results , p o s s ; !y we can
say , Quran describes personality ,a discriminative
description , takes it far away from body dimension , that
psychologists say , hcncc , Quran mixed between the boy
tasks , and soul tasks , in personality components , that
makes personality balanced , and accurate .

222
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫أوال‪ :‬اإلطار العام للدراسة‪:‬‬


‫‪:١-١‬مقدمة‬
‫إنهمجهعهحبمثهليمء هلداسس‪،‬ه همءهقنءياتهجمءالهتءهولختيسته هءدياهء‪،‬هإامءهقفدواهحملهحمماه‬
‫هيتمهلدترف هليىه‬
‫ه‬ ‫أةءة ‪،‬هوحتءولهلدمصملهإىلهذفد هائهسهذمهةهمهلدخصيه هلإلنيءنه ‪،‬هودك‬
‫لدخصيه ‪،‬هوةهمهءهةهمءهةيهمءه‪،‬هجيبه رفة همجهعهلعموم ءتهلديتهقيءذمهيفهقكمياهء‪،‬هولدرمل له‬
‫لديت هحتفددذء هوقؤثف هةههء‪ ،‬هوقفد هبهل هليمء هلداسس هلحملفدثمن هكثريل ه ن هلجلهفد هيف هحمءودتهم هةهمه‬
‫لدخصيه هلإلنيءنه ‪،‬هووضرملهيفهذدكهكث هريله نهلداظفتات‪،‬هودكاهمهمل هيتسوملهح هملهنظفي هولحفدةه‬
‫ونمد همتفدانهبسهمهةيهمهوولضحهوهشء لهديخصيه ‪،‬هوذدكهألنهكاله اهمهيفكزهلذتمء هليىه‬
‫برض هلداملح هلعمرها ه ن هلدييمك هلإلنيءين هلده هأ كن هإخضءل هعماءذج هلدنحث هلدريمه ه‬
‫لعممضمله ‪.‬هوكثريه نهذه هلدفدالةءتهقاءودت‪.‬ه ظءذفهذء خه ه نهلدييمكهلإلنيءين‪،‬هوأغسيته‬
‫لجلءنبهلدفوح ه نهلإلنيءن‪،‬هولالقتيءاهليىهلعماح هلعمءد هلعممضمل ‪.‬ه(جنءيت‪،‬ه‪:1٩٩٩‬ه‪)٧٤٢‬‬
‫لافد ءهيسكفهلداءسهيفهلدخصيه ‪،‬هةإهنمهيفوهنءهلءدةهابلتنءاذءهلدتأثريهلعمتنءدلهلده هحيفدث هلدسفدهيفه‬
‫لآلخفين‪ ،‬هأو هيفوهنء هابلتنءاذء هأذم هلالنطنءلءت هلديت هيهرتكهء هلدسفد هيف هلآلخفين‪ ،‬هكأن هيفون ه ثءالهه‬
‫شصيءهلفدولنهءه‪ ،‬هأوهشصيءه ه يءعمءه‪.‬هوليمء هلداسسهياظفون هإىل هلدخصيه هابلتنءاذء هلألباه هوه‬
‫لدرميهءتهلداسيه هلدثءبت هلديت هقاظمهخ هربلتهلدسفد‪،‬هوقخكلهأةرءد ‪،‬ههولةتجءابق هدينهئ هلديت هيره ه‬
‫ةههء‪،‬هولديتهمتهز هلنهغ هري ه نهلداءسه(هالزيفوس‪،‬ه‪:1٩٩1‬ه‪)1٩‬‬
‫‪ ٢-١‬مشكله الدراسة‪:‬‬
‫هحيبهوصفهلدوفآنههلء‪،‬ه نه‬
‫ه‬ ‫قتمثله خكي هلدفدالة هيفه رفة هلدسفوقهيفه كمانتهلدخصيه‬
‫حهثهلعمكمانتهلدروفدي هولدرمل لهلديتهحتفددهذه هلعمكمانت‪،‬هوق هؤثفهةههء‪،‬هوإينهأ ه فد هقؤثفهذه ه‬
‫لعمكمانت ه هلدروفدي هيف هةيمك هلدخصيه هلعمييم ‪ ،‬هولدتزل هء هابعماهج هلد هرتبم هلإلةال ‪ ،‬هو وءان ه‬
‫لديمءتهلديتهمتهزهكلهشصصهلنه‬
‫ه‬ ‫ذدكهمبءهأيتهب هليمء هلداسسهلدغفبهمنه نهصسءتهديخصيه ‪،‬هو‬

‫‪222‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫لآلخف‪،‬هوإيلهأ ه فد هقتسقهقيكهلألطفهلدرء هديخصيه ه عه ءهوصسهء ه(لدخصيه )هلدوفآن‪،‬ه‬


‫وقتمثله خكي هلدفدالة هيفهلدتي هءؤالتهلدتءده ‪.1-٧-1:‬هذلهذاءدكهشن هيفه كمانتهلدخصيه ه‬
‫لديت هقءل ههبء هلد هوفآن هلدكفمي‪ ،‬هولديا هلدانمي ‪ ،‬هو ء هجء هب هليمء هلداسس ه‪1‬دغفبهمن ه ن همسءته‬
‫وصسءت‪،‬هةطفي هو كتين ؟‬
‫‪.٧-٧-1‬هإىل هأ ه فد هقتطءبقهلحملفددلتهوهلعمرءيريهديخصيه ه هوةقهاؤي هليمء هلداسسهلدغفبهمنه‬

‫عهلدرتبه هلدفوحه هلديتهيتمثيهءهلدخصصهأثاء هقكميا هلدفديين‪،‬هوقاخئت هلالجتمءله ؟‬


‫‪ ٣-١‬أهمية الدراسة‪ :‬تتمثل أهمية هذه الدراسة يف ‪:‬‬
‫‪1-٩-1‬لدكخفهلنهلدسفوقهيف ه كمانتهلدخصيه هلديتهقءل‪،‬ههبءهليمء هلداسسهلحملفدثمنه نه‬
‫انحه هلحملفددلت‪،‬هولألامءط‪،‬هوقخكهلهلدخصيه هيف هضم هلعمرءيريهلالجتمءله ‪،‬هخءص ه ءهأقتهب ه‬
‫فداة هلدتحيهلهلداسي ه نه كمانتهديخصيه ‪،‬هو فد هقطءبقهذه هلعمرءيريهولحملفددلته عهلد هرتبه ه‬
‫لدفوحه هلديتهمتثلههبءهلدسفدهأثاء هقكميا هلدفديينهيفهضم ه ءهقءلهب هلدوفآنهلدكفميهو ءهأقتهب هلديا ه‬
‫لعمطهفةهودواهلألةفةهيفهقيكهلدتاخئ ‪ .‬ه‬
‫ه‬
‫ه‪.٧-٩-1‬هكهدكهقانعهأمهه هذه هلدفدالة ه نهأمهه هلعممجهءت هلديتهأيت ههبءهلدوفآنهأثاء هلدرتبه ه‬
‫لدفوحه هدألطسءل‪،‬هوليلهأ ه فد هميكنهديخصيه هأنهقاحف هلنهلعميءاهلألخالق هلدومميهإذله‬
‫لقنرتهلألةفةهأةءدهبهقفبمي هخءطئ هيفهقفبه هأطسءهلء‪.‬هلدفدواهلدرتبم هدألةفةهيفهضم ه رءيريهلديا ه‬
‫لدانمي هلعمطهفة‪ .‬ه‬
‫ه‬
‫ه‬
‫ه‬
‫ه‬

‫‪232‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫‪ .٤ -١‬أهداف الدراسة‪:‬‬
‫قف هذه هلدفدالة هإىلهحتوهقهلألذفدل هلدتءده ه‪ :‬ه‬
‫‪ 1-٤-1‬رفة ه كمانت هلدخصيه هوحمفددلهتء هلديت هقءل ههبء هليمء هلداسس هلحملفدثمن‪ ،‬هوأثف هقيكه‬
‫لعمكمانتهليى هلدخصيه ‪،‬هخءص هإذلهقرفضتهقيكهلدخصيه هإىل هأ هأنملعه نهلدضغمط‪،‬هةمل هه‬
‫كءنتهنسيه ‪،‬هأوهلجتمءله ‪،‬هأوهلقتيءدي ‪.‬‬
‫‪ .٧-٤-1‬ه رفة هلدخصيه هوةق هلعماهج هلدوفآين‪ ،‬هوأامءطهء‪ ،‬هودوا هلدفدين هيف هبيماة هوحتفديفد ه رءمله‬
‫لدخصيه هلعمييم هيف ه فلحل هاممذء هلعمصتيس ‪ ،‬هو هإىل هأ ه فد هييءلفد هلايف هلدفدين هيف هحتوهقه‬
‫لأل نهلداسي هديسفد‪،‬هوكهدكهلالق هلدييمكهلدفديينهابدتملةقهلداسي هديسفد‪ .‬ه‬
‫‪ .5-١‬منهج الدراسة‪:‬‬
‫هوقوم هذه هلدفدالة هليى هلعماهج هلد همصس هلدوءئم هليى ه وءان هلعمكمانت هلداسيه هديخصيه ه نه‬
‫وجه هنظف هليمء هلداسس هلحملفدثني‪ ،‬هولدخصيه هحيب هلعماهج هلدوفآين‪ ،‬هوإجيءد هلدسفوق هيف هقيكه‬
‫لعمكمانتهولحملفددلت‪،‬هوإيلهأ ه فد هميكنهديخصيه هيفهكلهأنهقتملةقه عه تغريلتهلدنهئ هلحملهط ه‬
‫ابدسفد‪.‬هاثنهء‪:‬لإلطءاهلداظف ‪:‬‬
‫لإلطءاهلداظف ههله هلدفدالة هيوم هليىهقفةهخهبرضهلعمسءذهمهلداسيه هلعمتريو هابدخصيه هوةقهآال ه‬
‫ليمء هلداسسهلحملفدثنيهيفهضم هنظفتاتهلدخصيه ‪:‬‬
‫هقويهمه‬
‫ه‬ ‫ةس هبفدلي هلدوفن هلدرخفين هظهفت هقويهمءت هألامءط هلدخصيه هكءن هأبفزذء‬
‫كفيتخمف(‪ )Kretschemr‬ه هوشهيفدون ه(‪ )Scheldon‬هوكءال هيمنج ه(‪ )K.Jung‬يف هشكله‬
‫نظفتات ه كتمي هلألطف هلداظفي ‪ ،‬هوقوفد هقسيريلت هولضح هديخصيه هلإلنيءنه ‪ ،‬هحهث هيف ه‬
‫آانيت هكفقخمف هأن هلدخصيه هقوم هليى هأطف هجيفدي ه(لدطفلز هلعمكتاز ه‪ -‬هلدطفلز هلدفتاض ه‪-‬ه‬
‫لدطفلز هلدملذن ه)‪ ،‬هأ ء هشهيفدون هةهويم هلداءس هإىل هثالث هأامءط هذ ه(لدامط هلدفدلخي هلدرتكهب ه–‬
‫‪ )Endomorphic‬هلدامط هلعمتمةط هلدهرتكهب ه‪ Mesomorphic‬ولدامط هلخلءاج ‪-‬‬

‫‪232‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫‪ .)Ectomorphic‬ه(زذفلن ه‪ ،‬ه‪ 1٩٩٢‬ه‪ :‬ه‪ )٥٥‬ه‪ ،‬هأ ء هيمنج هةهويم هلداءس هإىل هامطني هأوهلمء ه‪:‬ه‬
‫لدامطهلالنطملئ ‪،‬هواثنههمءه‪:‬هلدامط لالننيءط ه(أابظ ه‪،‬ه‪1٩٩٩‬ه‪:‬ه‪٧‬ه‪ )٦‬أ ءهنظفي هلديمءتهأنه‬
‫لدسفد هميكن هأن هيسهم هيف هضم همسءت هشصيهت هلديت هقررب هلن هةيمك ‪ ،‬هةهمكن هأن هيمصف هأبن ه‬
‫ذك ‪،‬هأوهغيب‪،‬هأوهلييب‪،‬هأوهذذءين‪(.‬لنفدهلدفحهم‪،‬ه‪)٧::٩:٦1‬ه ه‬
‫‪٢‬ا‪ -١‬مفهوم الشخصية‪:‬‬
‫يويفد هابدخصيه هقيك هلجملممل ه ن هلخليءئص هولدازلءت هلديت هحتفدد هلدرمم هءت هولدسفوق هيفه‬
‫دألةفلد‪ (.‬هشههب‪ ،‬ه‪ :1٩٩٧‬ه‪ )٥٩‬هوذ ه‬
‫لدييمك هلداسي ه(لألةكءا ه‪ -‬هلعمخءلف ه‪ -‬هلدتيفةءت ه) ه ه‬
‫جمممل ه نهلعممهزلتهلدييمكه هولدتيفةءتهولألحءةهسهلدخرماي هولدالشرماي ‪،‬هولدتيمالتهلدرويه ‪،‬ه‬
‫وذ هلدسكفة هلدكيه ‪ ،‬هغري هلدثءبت هلديت هيكمهنء هكل هإنيءن هلن هذلق ه هوذلت هلآلخفين ه(لدخفيف‪،‬ه‬
‫‪:1٩٩٧‬ه‪ 1:‬ه)‪.‬هوذ هجمممل ه نهلديسءتهلجليفدي ‪،‬هولداسيه ه[ ماوث هوه كتين ؛هولدرءدلت‪،‬ه‬
‫ولدتوءدهفد‪،‬هولدوهمهولدرملطف‪،‬ه تسءلي هكمءهيفلذءهلآلخفونه نهخالل هلدترء لهيفهلحلهءةهلالجتمءله ه‬
‫(‪ )www.Bafree.com‬ولدخصيه هذ هلدتاظهم هلدفدياء هيف هلدسفد هدتيك هلألجهزة هلجليمه ه‬
‫ولداسيه هلديت هحتفددهطءبر ه‪ -‬هلدسفيفدهيفهقملةو ه عهبهئت ‪،‬هةريمء هلداسسهياظفون؛هإىل هلدسفدهككله‬
‫تكء ل‪،‬هيرملهوييتجهبهكمحفدةهقاتظمهوقتسءللهةههءهمجهعهأجهزق هلدنفدنه ‪،‬هولداسيه ‪،‬هوحتفدده‬
‫ةيمك هولةتجءابق هبطفيو هيتمهزههبءهلنهغري ه(جنءيت‪،‬ه‪)1٩٩٩:٧٧٩‬‬
‫‪٢‬ا‪-٢‬مكونات الشخصية‪)personality components ( :‬‬
‫ياظفهلدنرضهإىل هلدخصيه هليى هأهنءهشنك ه روفدةهيتفدلخلهةههءهلفدده نهلدراءصف‪،‬هوميكنهقفدبفه‬
‫ذهلهلدتروفدهلافدهلحلفديثهلنهحمفددلهتء‪،‬هأبنهقكمينهلدخصيه هلإلنيءنه هيتأثفهابدتسءللهلعمتنءدلهبنيه‬
‫لفدده نهلدرمل ل‪،‬هولي هلدفغمه نهكثفةهذه هلدرمل ل هإالهأنهخربل هلدييمكهلإلنيءينهلقسوملهليىه‬
‫لدتويهمهلدتءيلههله هلدرمل لهأوهلحملفددلت‪ .‬ه‬
‫ه‬

‫‪232‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫‪-1-2-2‬املكوانت اسأساسية‬
‫قخريهذه هلحملفددلتهإىل هلخليءئصه ‪basic components‬لعمماوث ‪ ،‬هلديتهيمدفدههبءهلدسفد‪،‬هوق هؤثفه‬
‫ثريةه‬
‫لتهلدسفدهلعمفقون هابداين هجملءالتهك ه‬
‫ه‬ ‫لخليءئصهلعمماوث هبفداجءتهخمتيس هليى هإ كءنهءتهوقفدا‬
‫اهء ه‬
‫ه‪-‬لدتريم‬
‫‪-‬لدطءق ه‬
‫‪-‬لداخءط ه‬
‫ويرترب هلجلاس هولدين ه ن هلدرمل ل هلألةءةه هلعمهم هولعمؤثفة هيف هشصيه هلألةفلد‪ .‬ه(‪،Cattel‬ه‬
‫‪ 1٩٢:01٥٤‬ه)ولدمالث هقؤثفهيفهشصيه هلدسفده نهخاللهلديسءتهلدطنهره ه(لجليمه هولداسيه ه‬
‫لديت هقاتول ه ن هجهل هإىل هجهل هلن هطفيق هلدمالث ‪ ،‬هكمء هأن هلعمظهف هلخلءاج هدإلنيءن هيرترب هأحفده‬
‫لألاكءنهلألةءةه هيفهقك همينهلدخصيه ‪،‬هةري هةنهلهلعمثءلهختتيفهداج هأتثري هلدسفدهليىهلآلخفينه‬
‫ثريذء هليىه‬
‫ابختال هلحلجم هولدطمل هوداج هلدهكء هولالةترفدلد‪ ،‬هحهث هإن هذه هلديسءت ههلء هأت ه‬
‫سهم هلدهلته‪(.‬لمفلن‪،‬هدهت‪:‬ه‪)1٩٩‬‬
‫‪ - 2-2-2‬املكوانت االجتماعية (‪ )social components‬قرربهلألةفةهولجملتمعهلديغريه‬
‫ن هأذم هلدرمل ل هلديت هقؤثف هيف هقطما هوامم هلدخصيه ‪ ،‬هوميكن هإدالك هذه هلدرمل ل هةهمء هيي ه(ه‬
‫شههب‪،‬ه‪:1٩٩٧‬ه‪٥٩‬ه)ه ه‬
‫‪ 1-2-2-2‬املكوانت اخلاصة بعضوية الفرد يف اجلماعة‪.‬‬
‫لإلنيءنهلجتمءل هبطنر ‪،‬هدهدكهيتيلهجبمءلءتهخمتيس هخاللهحهءق ‪،‬هونظفل هدالحتكءكههبه ه‬
‫لجلمءل ‪،‬هيالحظهلختال هلألةفلده نهحهثهلعمرتوفدلتهولدوهمهلديتهيكتينهءه نهلدثوءة هلديءئفدةه‬
‫يف هقيك هلجلمءلءت‪ ،‬هكمء هيالحظ هأن هلدوهم هولعمرتوفدلت هلخلءص هابألةفلد هقاتول هإدههم هلن هطفيقه‬
‫لألةفة‪،‬هولدتريهم‪،‬هولدفدتان هوغريذء‪،‬هوي هرتقبهليى هذدكهأنهكلهةفدهيوم هبتطميفهجمممل هلدرالقءته‬

‫‪233‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫لديتهلكتينهءه نهخمتيفهلجلمءلءتهبخكلهيؤثفهليىهشصيهت ‪،‬هوليىهلدطفيو هلديت هياظفههبءهإىله‬


‫لحلهءة‪.‬‬
‫‪2-2-2-2‬املكوانت اخلاصة ابلدور‬
‫يؤد ههكله اءهأدوهلالهه ترفددةهيفهأوقءتهخمتيس ه نهحهءق هلدهم ه ‪،‬هودهدكهةإنهلألدولاهلديتهيوم ههبءه‬
‫لدسفدهدتحوهقهلجنءزلته رها ‪،‬هإامءهقتحفددهبملةط هلجلمءل هلديتهيمجفده فكزهلدخصص‪،‬هولي هةنهله‬
‫لعمثءل‪،‬هةإنهلألدولاهلخلءص هابدزوجهأوهلألب‪،‬هقتحفددهطنوءه هديرمل لهلدثوءةه هلديءئفدةهيف هلدنهئ هلديته‬
‫يمجفد ههبء‪ ،‬هيف هحني هأن هلألدولا هلخلءص هبضءبط هلجله ‪ ،‬هأو هأةتءذ هلجلء ر هقتأثف هبخكل هولضحه‬
‫ابجلمءلءتهلعمفجره ‪.‬هأ هأنهقيكهلألدولاهيتمهحتفديفدذءه نهخاللهأثفهلجلمءلءتهلعمفجره هليىههكله‬
‫نهلدضءبطهولألةتءذ‪.‬ه ه‬
‫ه‪-:٩:٧:٧:٧‬هقفقهبهلدسفدهيفهلدرءئي ه‪.‬ه(لمفلن‪،‬هدهت‪:‬ه‪)1٩٤‬هوجفدتهلدرفديفده نهلدفدالةءته‬
‫أن هذاءدك هلالق هبني هقفقهب هلدطسل هبني هإخمق هوبني هامم هشصيهت ‪ ،‬هولألمهه هلداينه هديفدولةعه‬
‫لعمصتيس هابداين هد ‪،‬هةوفدهلقضحهأنهلدطسلهلألولهلءدةه ءهيميلهوييو هقفداله نهلحلاءنهولدفلءي ‪،‬ه‬
‫أكثف ه ن هلدطسل هلده هييه ‪ ،‬هكهدك هأن هلدطسل هلده هأييت هيف هلألخف هقفد هييو هنسس هلدفداج ‪،‬ه‬
‫والشكهأنهذه هلدفداج ه نهلدفلءي هولحلاءنههلءهأتثريذءهليىهقكمينهلدخصيه ‪،‬هةوفدهيؤد هلدتفددهله‬
‫لدزلئفدهإىلهةوفدلنهلدطسلهدخصيهت ‪.‬ه ه‬
‫‪ -2-2-2-٢‬عملية التقمص ( اهلوية ) ‪)identification( :‬‬
‫يفهلدملقع‪،‬هإنهلدملدفدينههلمءهدواهكنريلهيفهذه هلدرميه هحهثهإنهلدطسلهلءدة ءهحيءولهقومصه‬
‫شصيه هلدكنءاهوخءص هولدفدي هيفهلعمفحي هلعمنكفةه نهحهءق ‪،‬هةءدطسلهيرتربهولدفدي همبثي هلألليىهوه‬
‫لدطسي هقرتربهولدفدهتءهلعمثلهلألليىههلء‪ .‬ه‬
‫ه‬
‫ه‬

‫‪232‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫‪ - ٣-٢-٢.‬املكونات العقدية للشخصية‪.‬‬


‫يهتم هليمء هلداسس هلحملفدثمن هابدرمل ل هلدنهمدمجه هولالجتمءله هولدثوءةه ‪ ،‬ههكمكمانت هأةءةه ه‬
‫ديخصيه ‪ ،‬هةهم هيهتممن هابدرمل ل هلدمالثه هولدتكمين هلدنفدين‪ ،‬هوطنهر هلجلهءز هلدرييب هولجلهءزه‬
‫لدغفدد ‪ ،‬هوأتثري هلدرمل ل هلالجتمءله هليى هلدخصيه ‪ .‬هكهدك هيهتممن هخبربلت هلدطسمد هوطفيو ه‬
‫رء ي هلدملدفدين‪ ،‬هوأتثري هلدثوءةءت هولدطنوءت هلالجتمءله ‪ ،‬هومجءلءت هلدفةءق هولألصفدقء ‪ ،‬هليىه‬
‫شصيه هلدسفد‪.‬هولدرمل لهلعمكمن هديخصيه ه نهوجه هنظفهليمء هلداسسهلحملفدثني‬
‫ميكنهقياهسهءهإىلهجممملتنيهائهيهتني‪:‬‬
‫ل‪/‬هلمل لهوالثه ‪،‬هوذ هلمل له انرث ه نهلدسفدهذلق ‪ .‬ه‬
‫هب‪/‬لمل لهبهئه ‪،‬هوذ هلمل له انرث ه نهلدنهئ هلخلءاجه ‪،‬هلالجتمءله هولدثوءةه ‪.‬‬
‫ةحهامء هيفداس هليمء هلداسس ه كمانت هلدخصيه هلعمانرث ه ن هطنهر هقكمين هلدسفد هذلق ‪ ،‬هةإهنمه‬
‫يويفون هلذتمء هم هليى هدالة هلدرمل ل هلجليمه ‪ ،‬هلدنهمدمجه هةوط ه تاءةني هأو ه غسيني هلجلءنبه‬
‫لدفوح ه نهلإلنيءن‪،‬هوذدكهمتخهءه ه ع‪ ،‬هأةيمهبمهيفهلدنحثهلدريم هلده هيوتيفهليى هدالة ه ءه‬
‫ميكنه الحظت هوإخضءل هدينحث هيفهلعمصت هربلتهلدريمه ‪،‬هودهدكهيهمل هليمء هلداسسهلحملفدثمنه‬
‫دالة هلجلءنب هلدهفوح ه ن هلإلنيءن هوأثف هليى هلدخصيه ‪ .‬هإن هإغسءل هليمء هلداسس هلحملفدثنيه‬
‫ديجءنبهلدفوح ه نهلإلنيءنهيفهدالةتهمهديخصيه ‪،‬هقفدهأد هإىلهقيماهولضحهيفهةهمهلإلنيءن‪،‬ه‬
‫ويفهحمءود ه رفةتهمهديرمل لهلحملفددةهديخصيه هلديمي هوغريهلديمي ‪،‬هكمءهأد هذدكهأيضءهإىلهلفد ه‬
‫لذتفدلئهمهإىل هلدطفيو هلعمثي هيفهلدرالجهلداسي هالضطفلابتهلدخصيه ‪(.‬جنءيت‪،‬ه‪1٩٩٩‬؛ه‪)٧٧٤‬ه‬
‫هلايكهةفو ه– ‪-Erick‬ه(‪٩٢٢‬ه‪)1‬هقيماهليمهلداسسهلحلفديثهولجز هلنه‬
‫الحظهلحمليلهلداسي ه‬
‫ةهم هلإلنيءن هةهمء هصحهحء هبينب هإمهءد هدالة هلجلءنب هلدفوح هيف هلإلنيءن هوذدك هيف هقمد ه‬
‫(أصنحهليمهلداسسهيرءجلهكلهش ه ءلفدلهلجلءنبهلدفوح هإذهحءولهذهلهلدريم‪،‬هأنهيسهمه ظءذفه‬
‫لإلنيءنهلديتهميكنهةحيهءهيفهلعمرمل‪،‬هوزلمهأنهلدخرماهولدوهم‪،‬هو رفة هلخلريهولدخف‪،‬ه ءهذ هإاله‬

‫‪232‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫قيمالت ه هتءةهزيوه هقوع هخءاج ه خكالت هليم هلداسس‪ ،‬هوكءن هلذتمء هيف هلغيب هلألحهءن هليىه‬
‫لعمخكالتهلديتهقتمءش ه عه اهجهليم ه زلم ‪،‬هوذدكهبفداله نهأنهيضعه اءذجهجفديفدةهدفدالة ه‬
‫خكالت هلإلنيءن هلعمهم ‪ ،‬هوذكهل هأصنح هليم هلداسس هليمءه هيستوف هإىل ه مضمل هلدفئهس هوذمه‬
‫هابعمهكءنهز ءت هوقكمياءت هادود هلألةرءل هولدغفلئز‪ ،‬هدون هأن هيرين هابدظملذفه‬
‫ه‬ ‫لدفوح‪ ،‬هوكءن ه راهء‬
‫لإلنيءنه هلعممهزة‪،‬هكءدرول‪،‬هولدخرما‪،‬هولدوهم) ه‪ .‬ه(ةفو ‪،‬ه‪:1٩٢٢‬ه‪)11‬غريهأنهلدخصيه (لعمييم )ه‬
‫قاطيق ه ن هقمحهفد ههللا هوحفد ‪ ،‬هويترزز هذهل هلدتمحهفد ه ن ه اطيوءت هأةءةه هأمههء‪ :‬ه(لفوة‪،‬ه‬
‫‪ )٩:-1٩٩٢:٩٩‬ه‬
‫ه‪-٩-٧-٧‬ه‪1‬لدروهفدةهلإلميءنه‬
‫‪.٧‬ه‪-٧.٩,٧‬هلدريمهولعمرفة ‪ .‬ه‬
‫ه‪-٩:٩:٧:٧‬هلألخالقهولدييمك‪.‬هه ه‬
‫هذه هلعمكمانتهلدروهفدي هقانثقه نهثالث هلاءصفهأةءةه هذ ‪:‬‬
‫لدسطفة‪.‬‬
‫لدرول‪.‬‬
‫لدمح ‪.‬‬
‫هوقظهفهقيكهلعمكمانتهيفهثالث ه هءدينهقطنهوه هذ ‪ :‬ه‬
‫هأ‪-‬هلإلميءن ه‬
‫ب‪-‬هلدريم ه‬
‫ت‪-‬لدرمل ه‬
‫هوميكن همتثهل هقيك هلعمكمانت هيف لألشكءل هأدانه‪(.‬لجليمءين‪ ،‬ه‪ )٧::1‬ه‪ -10٩0٧0٧‬هلدروهفدة‪.‬ه‬
‫لإلميءنه ‪،‬هذ هلديي هلدضمريي هبنيهلخلءدقهولعمصيمق‪،‬هوقخرتكهيف هحتيهيهءهثالث هلاءصفهأةءةه ه‬
‫ميثيهءهلدخكلهلدتءيل‪:‬‬

‫‪232‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫شكلهاقمه(‪)1‬هيمضحهلدراءصفهلألةءةه هديروهفدةهلإلميءنه ه‬

‫ه‬
‫‪٧0٩0٧0٧‬لعمرفة ‪،‬هذ هظءذفةهإدالكه هقيلهلإلنيءنهحيهءه هوشرماتاه ه هابحملهطهلدكمينهلده هيمجفده‬
‫ةه ‪،‬هوقخرتكهيفهحتيهيهءهلدراءصف‪.‬هلألةءةه هلدثالث هلدتءده هكمءهيفهلدخكلهأدان ‪:‬ه ه‬
‫شكلهاقمه(‪)٧‬هيمضحهلدراءصفهلألةءةه هديمرفة ‪ .‬ه‬

‫ه‬
‫‪٩0٩0٧0٧‬لألخالق‪ ،‬هذ هظءذفة هةيمكه ه‪ -‬هنسيه ‪ ،‬هقيل هلإلنيءن هحيهءه هولميهءه هابحملهط هلده ه‬
‫يمجفدهةه ‪،‬هوقخرتكهيفهحتيهيهءهلدراءصفهلألةءةه هلدتءده هكمءهيف‬
‫لدخكلهأدان ‪ .‬ه‬
‫شكلهاقمه(‪)٩‬هيمضحهلدراءصفهلألةءةه هدألخالق ه‬

‫‪232‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫ذه هلعمكمانتهلدروهفدي ‪،‬هو ءهميهزذءه نهلاءصفهأةءةه هقفقنطهبنرضهءهوقتسءللهةهمءهبهاهءهكمءهيفه‬


‫لدخكلهلجلء عهلدتءيله‪ :‬ه‬
‫شكلهاقمه(‪)٤‬هيمضحهلعماطيوءتهلألةءةه هديخصيه ‪ .‬ه‬

‫ه‬
‫ذهلهلدرتلبطهلدروفد هذمهيفهنسسهلدمقتهنمل هوكهس ‪:‬‬
‫ةءدروهفدةهقخمله رطهءتهلدريمهولألخالقهوهقتأثفههبمء‪ .‬ه‬
‫ولعمرفة هقخمله هفدلينهلدروهفدةهولألخالقهوهقتأثفههبمء‪ .‬ه‬
‫ولألخالقهقخمله هفدلينهلدروهفدةهولعمرفة ‪ .‬ه‬
‫ةإذلهللتربانهلإلةال هكفدينهلمي هيخملهلحلهءةهلإلنيءنه هيفهكله ظءذفذءهلدهذاه ه‬
‫ولدرميه ‪ ،‬هقتضح هداء هلعمكمانت هيف هطءبرهء هلدتطنهو ‪ ،‬ههوذ هلإلميءن‪ ،‬هلدريم‪ ،‬هولدرمل‪ ،‬هويف هجمءالهتءه‬
‫لدرميه ه ءهيتضحهيفهلدتسيهالتهلدتءده ‪:‬ه(لجليمءين‪)1٢-٧::1:1٦،‬‬

‫‪232‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫أ‪-‬هلإلميءن‪،‬هذمهلوهفدةهلعمييمهلديتهحتلهيفهقين هلدضمري ‪،‬هولديتهقيلهبها هوبنيههللاهوقختملهقيكه‬


‫لديي هليىهجمءدنيه*جمءلهضمري ‪،‬هيتمثلهيفهلإلميءنهابهللهووحفدلنهت ‪،‬هومبءهأنزد هيفهكتءب ‪.‬‬
‫*جمءلهإدزل هوذمهلإلخالصههلل‪.‬‬
‫شكلهاقمه(‪)٥‬هيمضحهجمءالتهلإلميءنه‪ .‬ه‬

‫بهلهلدريمهيفه سهم هلدتطنهو هجيمعهبني‪:‬‬


‫*هلدريم هلعممضمله ‪،‬هوذ ه رفة هلديي هبنيهلإلنيءنهولخلءدقهولدكمنهيفهطءبرهءهلدرمي هولإلبفدلل ه‬
‫ولدتجفييب‪.‬‬
‫*لدريم هلدفدياه ‪،‬هوهذ ه رفة ‪،‬هلديي هبنيهلإلنيءنهولخلءدقهوجتمعهليم هلدفدينه‪.‬لدروهفدي ه(لدتمحهفد)ه‬
‫ولدتخفيره ه(لدسو ) ه‬
‫شكلهاقمه(‪)٦‬هيمضحه كمانتهلدتريم‪ .‬ه‬

‫ه‬
‫ج‪/‬لدرملهيفه سهم هلدييمك هجيمعهبنيه هفدلنني‪:‬‬
‫لعمرء التهلديتهقيلهلإلنيءنهلميهءههابحملهطهلدطنهر هولدنخفى‪ .‬ه‬
‫لدرنءدلتهلديتهقيلهلإلنيءنهلميهءههابخلءدق‪ .‬ه‬
‫ه‬
‫ه‬

‫‪232‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫شكلهاقمه(‪)٢‬هيمضحه هءدينهلدرمل ه‬

‫ولدفولبط هلديت هجتمع هبني هلعمكمانت هلدتطنهوه هذ هيف هلدمقت هنسي هنمله هوكهسه ‪ :‬هلإلميءن هلوهفدةه‬
‫لبهولألَنْ َرءِ ه‬
‫َّءسهولدفدَّو ِ‬ ‫ِ‬
‫ولدتزل ء‪،‬هالهياسيلهلنهلدريمهوالهلنهلدرملهكمءهقوف هلآلي هلدتءده ‪:‬ه{و َنهلدا ِ َ‬
‫هل ِز ٌيز ه َغ خس ٌه‬ ‫هلنَ ِءد ِ هلدرخيَ َمء خ َّ‬
‫هلَّلل ه ِ ن ِ‬ ‫ك َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ما} هةماة هةءطف‪ ،‬هلآلي ه‬ ‫هلَّللَ َ‬
‫هإن َّ‬ ‫هَيْ َخى ََّ ْ‬
‫هإامَء َ‬ ‫ف هأَدْ َملنخ خ ه َهك َهد َ‬
‫خمخْتَي ٌ‬
‫(‪)٧٩‬هةءخلخه هذ هنتهج هديريمهولدرمل‪.‬‬
‫* هلدريم هيف هجمءالق هلدفدياه هولدفدنهمي هال هياسيل هلن هلإلميءن هابهلل‪ ،‬هوال هلن هلألخالق هلديت هقمج ه‬
‫أذفدلة ‪،‬هوقفلقبهةيمك ه ه‬
‫*لدرملهالهياسيلهلنهلإلميءنهلده هيننيهلعموءصفد‪،‬هوالهلنهلدريمهلده هيمضحهلدينل‪،‬هويثنته‬
‫لحلوءئقهلعمخهمدة‪ .‬ه‬
‫ويتننيهذدكهلدرتلبطهيفهلدخكلهلجلء عهلدتءيل‪:‬‬
‫ه‬
‫ه‬
‫ه‬
‫ه‬
‫ه‬
‫ه‬
‫ه‬
‫ه‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫شكلهاقمه(‪)٩‬هيمضحهلدفولبطهلديتهجتمعهبنيهلعمكمانتهلدروفدي ‪ .‬ه‬

‫ه‬
‫‪٤0٧0٧‬ه‪-‬هلدتكء لهبنيهلدخصيه هلعمييم هولدريمهولإلميءنهولدرمل‪ .‬ه‬
‫هلدريم هولإلميءن هييتوهءن هدون هأن هياءقض هأحفدمهء هلآلخف‪ ،‬هةءإلميءن هيرط هلدريم هأبرءد هلدروءئفدي ه‬
‫ولألخالقه ‪،‬هولدريمهيرط هلإلميءن ه ءدق هلحمليمة هوبفذءن هلدسري هولدخصيه ه(لعمييم )هلديتهقؤ نه‬
‫ابهللهومبءهأنزد ه نهليمهلدغهبهجتفدهيفهلدريمهأتكهفدلههإلميءهنءهوقيفديوءهعمءهبيغت ه نهلدكتءبهوقمةهرءه‬
‫إلةءدهتء هلدفوحه ‪ ،‬هألهنء هقرتوفد هأن ههللا هذم هلخلءدق هديكمن هو وفدا هقملنها هو فدبف هحفكءق هوحتمالق ‪،‬ه‬
‫وكيمءهلزدلدهليمهء هبتيكهلدوملننيهوقيكهلحلفكءتهوذدكهلداظء هيزدلدهإميءهنءهابهلله‪،‬هأ ءهلديتهقفةضه‬
‫هل ِنه‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ءهوخذ ْم َ‬
‫لدنرفدهلإلميءين‪،‬هةءنهليمهءهالهيترفد هحفدودهلدظملذفه{يَ ْريَ خمم َن هظَءذفله َن هلحلَهَءة هلدفدُّنْهَ َ‬
‫هذ ْمه َغءةِيخم َهن}هةماةهلدفو ه‪،‬هلآلي ه(‪)٢‬هو همء‪.‬هقرموتهيفه رفة هلدفدقءئقه نهلجلزئهءتهةإهنءه‬ ‫ِ‬
‫لآلخَفِة خ‬
‫جتهلهلجلءنبهلألةءة ه نهلدمجمدهوذمهلجلءنبهلدفوح هلده هيفبطهبنيهلعمصيمقءتهولخلءدق‪.‬‬

‫‪222‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫ىهصف ٍ‬‫ِ‬ ‫هلَّلل هي ْ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ينهه َك َّهبم ِ ِ‬ ‫ِ‬


‫لطه‬ ‫هليَ َ‬ ‫ضي ْي خ هوَ نهيَ َخأْ َْ‬
‫هجي َر ْي خ َ‬ ‫ْم ِهيف هلدظُّيخ َمءت ه َ نهيَ َخأ َّخ خ‬
‫ءهص ٌّم هوبخك ٌ‬
‫لهِب َتاقاَ خ‬ ‫{ولدَّه َه خ‬
‫ُّ ْيتَ ِوه ٍهم}هةماةهلألنرء ه‪،‬هلآلي ه(‪)٩٩‬هإن هلإلةال ه ثيمء هجيمعهبنيهلإلميءنهولدرمل‪،‬هكمءهجنفد هيفه‬
‫هذ ْم هةِ َههءه‬ ‫ِ‬
‫ءب هلجلَاَّ خ‬ ‫َص َح خ‬ ‫ك هأ ْ‬
‫ءحل ِ‬
‫ءت هأ ْخودَئِ َ‬
‫لآلي هلدوفآنه هلعمتكفاة‪ .‬ه{ هولدَّ ِهين هآ هامل هول ِميخمل َّ ِ‬
‫هلدي َ‬ ‫َ َخ َ‬
‫َخءدِ خفدو َهن}هةماةهلدنوفةه‪،‬هلآلي ه(‪)٩٧‬هو ملضعهأخف هيفهلدوفآنه‪،‬هجيمعهكهدكهبنيهلإلميءنهولدريم‪،‬ه‬
‫ودكنهخيهقهابدخصيه ه(لعمييم )هأنهقفداك‪،‬هأنهلدريمهلعمرزولهلنهلحلهءةهولنهولقعهلإلنيءنهاله‬
‫ةنهلهد ‪،‬همثهإنهلدوفلنهلدكفميهكتءبهالهميكنهلزد هلنهلحلهءة‪.‬ه(لجليمءين‪،‬ه‪٧::1‬؛ه‪٧٩‬ه‪-‬ه‪)٧٤‬ه‬
‫يفهذهلهلجلءنبهيوملهلدغزليله(ذلهنزلهلدوفآنهإالهدهصطئهأوهيي همبه نهأةكءاانه؟هوإالهدهمحمهأوه‬
‫يثنته نهأحملهلءه؟ه(لدخصيه ه)هإناءهنفيفدهإشءل هلدثوءة هلإلةال ه هلعمانرث ه نهذهلهلدكتءبهلدرزيزه‬
‫هوقسوه هلدرء هولخلءص هيفهاوح هوشفلئر هو وءصفد هوآدلب هونفيفدهأنهقرف هلأل ‪،‬هلعمازد هلديء ه ه‬
‫ديمح هلإلهل هلده هلختيتهب ‪،‬هلدملجبهلدكنريهلده هيسفض هليههء)‪(.‬لدغزليل‪،‬ه‪:1٩٥٩‬ه‪)٦‬‬
‫دوفد هكخف هلدوفآن هلدكفمي هلن هبيف هلدخصيه ه ء هكءن هميكن هأن هيكمن هغطء ‪ ،‬هأو هغخء ‪ ،‬هأوه‬
‫غخءوة‪،‬هةنيفذءهأضح هباماهلهلفدلي هلدوفآنه ه نيفل‪،‬هةس هذهلهلدمجمدهةفهوإلجءب‪،‬هذدكهأنه‬
‫لحلفدث هلدوفآين هيفدل هليى هلالننثءق هلدتءاَي هدظءذفة هجفديفدة ه( اه هلدوفن هلديءبع هلعمهالد ه)ه‬
‫لةتفدلتهنولهلدسكفهلدنخف ه نه تءذءتهلدظال هإىل هو ضءتهلإلشرءعهلده هييتاريهب هلدرول‪،‬ه‬
‫(أاكمن‪،‬ه‪1٩٩٥‬ه‪:‬ه‪)1٧‬هويؤكفدهبرضهلعمسيفينهلحملفدثنيه كءن هلدريمهولدرولهيفهلإلةال ‪،‬هويفهذدكه‬
‫يومدمنهإن هإذلهكءنتهلحلفك هلدريمه هذ همثءاهلداهض هيفهأوااب‪،‬هوذ هأاةعه ء هقيتفدلهب هلعمفدنه ه‬
‫لدغفبه ‪،‬هةءإلةال ه نهقنلهشجعهلحلفك هلدريمه ‪،‬هودوفدهأكفدهلدفةملهصي ههللاهليه هوهةيمهقسكريه‬
‫لدرول هليى هأن هأمس هألمءل هلداسس هلإلنيءنه هوأشفةهء هولإلةال هدين هلدريم هولحلكم ‪ ،‬هولدوفآنه‬
‫اَّلل أَنههُ ال إلَهَ إاله ُهو والْمالئِ َكةُ وأُولُوا ِ‬
‫العل ِْم‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫ألي ‪ .‬نهشأنهلدريم‪،‬هحهثهقءلهقرءيله‪:‬ه{ َش ِه َد هُ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫يم }هةماةهآلهلمفلن‪،‬هلآلي (‪ ٩‬ه‪)1‬هويالحظهأن هلزه‬ ‫قَائ ًما ِابلْق ْسط ال إلَهَ إاله ُه َو َ‬
‫الع ِز ُيز احلَك ُ‬
‫وجلهبفدأهباسي همثهابعمالئك هوجرلهأويلهلدريمهيفهلعمفقن هلدثءدث هويفدخلهةههءهلألننهء هولحلكمء هو نه‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫دوهنمه نهأذلهلدفداجءت‪.‬ه(لدخفقءو ‪،‬ه‪1٩٩:‬ه‪:‬ه‪٧1٤‬ه)‪.‬ولدخصيه ه(لعمييم )هجتفدهنسيهءهأ ء ه‬


‫مجي ه نهلعمرطهءته اهءه‪:‬‬
‫‪1‬ه‪/‬هإميءنهصءدق‬
‫‪٧‬ه‪/‬لوهفدةهالةص‬
‫‪/٩‬هةي همكهأوهلةتجءب هةيمكه ‪،‬هقركسهحينهلدتيف هولدوفدوةهلعمثي ه‬
‫ه‪/٤‬هلالطالعهبملجنءتهإزل هنسيهء‪،‬هولحلهءة‪،‬هولإلنيءنه هكءة‬
‫دهدكهةإنهلآلتاتهلدوفآنه هلافد ءهقههكفهلإلميءنهقريو هابدويب‪،‬هوقضهس هإىله ءهأيخه‬
‫ب ِهيفهقخيخمهبِِ خمه‬ ‫لدينغ هلدريمه هلاللتوءدي ه(لعمهفدلين‪،‬ه‪:1٩٢٩‬ه‪.)٩٧‬هكومد هقنءاكهوقرءيل‪.‬ه{أ ْخودَئِ َ‬
‫كه َكتَ َ‬
‫لإلميَء َهن}هةماةهلجملءدد ‪،‬هلآلي ه(‪)٧٧‬هةءدخصيه ه(هلعمييم ه)‪،‬هقر همسمهلإلكفل هلإلهل ههلء‪،‬هوذ ه‬
‫ولله هو فداك هأبهنءه أ ماةهحبكمهلوهفدهتءهلديمءوي ‪،‬هوقفدهقء تهثوءة هلدخصيه (لعمييم )هليىه‬
‫لديتهقكمنهجز ه‬
‫ه‬ ‫هلإلدالكهعمءهحيهطهابإلنيءنه نه فداكءتهو‬
‫لعمرفة هولديتهقوم هليى هأةءسه طءبو ه‬
‫نهآةءقهذهلهلدمجمد‪،‬هوذه هلدرمل لهجترلهلدخصيه ه(لعمييم )هقزدلدهإميءانهبمحفدلنه ههللا‪،‬هوأنه‬
‫قسكريهلدخصيه هلعمييم هحيميهءهليىهلعمرفة هلعمناه هليىهلدرولهلحلي ه‪(.‬لعمهفدلين‪،‬ه‪:1٩٩1‬ه‪٩‬ه‪٧‬ه‬
‫‪)1‬هولدخصيه ه(لعمييم )هقفدهولتهذدكهوذفدلذءهقسكريذءهةتييحتهابإلميءنهومباطقهلدرولهولدريمه‬
‫َّ ِ‬ ‫ءب هإالَّ ِ ِ‬ ‫والهجت ِءددخملهأَذل ِ‬
‫هلدكتَ ِ‬
‫َح َي خن هإالَّهلده َ‬
‫ينه‬ ‫هابدَِّيت هذ َ هأ ْ‬ ‫َْ‬ ‫دإلقاءعهابديتهذ هأحين‪.‬هقءلهقرءيل‪:‬ه{ ه خَ‬
‫هوَن خن هدَ خ ه خ ْييِ خمم َهن}ه‬ ‫هابدَّ ِه هأخن ِزَل هإدَه اَء هوأخن ِزَل هإدَه خكم هوإ َهلاَء ه هوإ َهل خكم هو ِ‬
‫لح ٌفد َْ‬ ‫ْ ْ خ خ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ظَيَممل ه ِ ْا خهم هوقخمدخمل هآ َ اَّء ِ‬
‫ْ‬ ‫خ‬
‫ةماةهلدراكنمت‪،‬هلآلي ه(‪)٤٦‬هولإلميءنهوقفداجهلعمرفة هيتصه هةيمهأودمتاتهقرتلقب‪،‬هبرضهءهيكمنه‬
‫أةءةءه هدنرضهءهلآلخفهكمءهيفهلدخكلهلدتءيل‪:‬ه(لعمهفدلين‪،‬ه‪:1٩٢٩‬ه‪)1:٩‬هشكلهاقم ه(‪)٩‬هيمضحه‬
‫ةيمهأودمتاتهلإلميءنه هوقفداجهلعمرفة ‪ .‬ه‬

‫‪223‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫ه‬
‫ةوفدهوجفدتهلدخصيه ه(لعمييم )هنسيهءهأ ء ‪:‬‬
‫‪/1‬هقكيهفهلختيتهب ‪:‬‬
‫‪/٧‬هحتفدتاتهيفهلحلهءةهجيء ‪.‬‬
‫‪/٩‬همحلهالي هلدوفآنهلدكفمي‪.‬‬
‫‪/٤‬هغءي هننهي هيفدلمهإدههءهلدفدين‪،‬هقتطيبهلالنطالقهحيبه فدلذءهيفهلدز ءنهولعمكءن‬
‫‪/٥‬هلإلميءنهابدوفآنهلدكفميه رجزةهإهله هليىه فهلدز ن‪.‬‬
‫ةءدخصيه ه(لعمييم )هذ هشصيه هإنيءنه ه نهحهثهلهمل لهقكمياهء‪،‬هو نهحهثهلاءصفهلدتأثريه‬
‫ةههء‪،‬هوأتثفذءهبفدواذءهابعماءخهلده هلكتاسهء‪.‬هبهفدهأهنءهوجفدتهداسيهءه ءهأيغظ هةههءهاوحهلداخءطه‬
‫لده هلطفهأخالقهءهووج هإىلهلخلريهةيمكهء‪.‬‬
‫ووجفدتهلدخصيه ه(لعمييم )هأنهليههءهوظءئفهالهبفده نهأتديتهء‪،‬هوأذمهذه هلدمظءئفه‪:‬‬
‫‪/1‬وظهس هللتوءدي هذ هلإلميءنهابهلل‪.‬‬
‫‪/٧‬هوظهس هاوحه ‪.‬‬
‫‪٩‬اهوظهس هإميءنه ‪.‬‬
‫‪/٤‬وظهس هةيمكه هقتمثلهيفهلجلملنبهلداسيه هولدرويه ‪.‬‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫ه‪ /‬هوظهس هأخالقه هقتمثل هيف هشصيهتهء‪ ،‬هولدتزل هء هبتأدي ه همتهء هيف هجمءالت هلحلهءة هكءة ه‬
‫(لدخفقءو ‪،‬ه‪٩٩٥‬ه‪1‬ه‪)1:::‬هولدخصيه (هلعمييم )هآ ات‪،‬هوقؤ نهأنهلحلهءةهلدفدنهءهقتطيبهلدرمله‬
‫لعميتمف هدتأكهفد هلخلري هودا هلدخف‪ ،‬هةه هقؤ ن هأبن هلحلهءة هلدفدنهء هذه هوذ ه فداة هلميه هدتزكه ه‬
‫اها)هةماةهلدخمس‪،‬هلآلتاته(‪-٩‬ه‪:‬ه‬ ‫اب َمن َد هس َ‬ ‫لداسسهقءلهقرءيل‪ (:‬قَ ْد أَفْ لَ َح َمن َزهك َ‬
‫اها وقَ ْد َخ َ‬
‫‪ 1‬ه) هولدرالق هبنيهلجلءنبهلدفوح هولجلءنبهلعمءد هيفهلداسسهلدنخفي ‪،‬هالهقرينهقيءد هقملننيهةههءه‬
‫تاءقضتنيهقنطلهإحفدلمهءهلألخفى‪ ،‬هإامءهذ هبوء هلجيءيبهبنيهق همقنيه رتلبطتنيه تسءليتني هقاتجهلنه‬
‫دوءئهمء هحفك هدلةر ه نفدل ه تحفاة هال هقرتمفد هليى هلجلءنب هلعمءد هإال هدتطيق هيف هلءمل هلدفوحه‬
‫لديء ه ‪،‬هوذدكه ءهيرربهلا هحفديثهلدفةملهصي ههللاهليه هوةيم‪{:‬للمل‪.‬هدفدنهءكهبوفداهه وء كه‬
‫ةههءهوللملهألخفقكهبوفداهبوءئكهةههءهوللملههللهبوفداهحءجتكهإده هوللملهدياءاهبوفداهصربكه‬
‫ليههء}هويرربهذهلهلحلفديثهلنهلزدولجه هلإلنيءنهلعمتكء ي ه نهحهثهذمهكءئنهح هد ه كءنت ه‬
‫وحو هووظهست هيفهلألاض‪،‬هو نهحهثهذمهكءئنه سضل هو كهف هابأل ءن هلدفوحه ‪.‬ه هوقايجمهقيكه‬
‫لالزدولجه هيفهوحفدةهلداظء هلدكمين‪،‬هويفهوحفدةهلدروهفدةهلدفدياه هليى هل تفدلدهلعمكءنهو فواهلدز ءنه‬
‫خيقههللاهلإلنيءنه نهلعمءدةهلعمتغريةهولدفوحهلعمتيء ه ‪،‬هوجرلهحهءق هيفه فحيتني‪،‬هحهءةهلدتكيهفه‬
‫ولالبتال هيفهلألاض‪،‬هوحهءةهلحملءةن هوهلجلزل هيفهلآلخفة‪.‬ه(لفوة‪،‬ه‪)1٩٢٥:11:‬هقءلهقرءيل‪:‬ه(وأَن‬
‫لهْيس لِإلنس ِ‬
‫ان إاله َما َس َعى)هةماةهلداجم‪،‬هلآلي ه(‪ )٩٩‬ه‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ه‬
‫ه‬
‫ه‬
‫ه‬
‫ه‬
‫ه‬

‫‪222‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫‪-5.٢.٢‬أمناط الشخصية يف القرآن‬


‫حءولهلعمسكفونهيفهليماهلدتءايخهلعمصتيس ‪،‬هكمءهحءولهليمء هلداسسهيفهلدريفهلحلفديثهدالة ه‬
‫أوج هلدخن هولالختال هبنيهشصيهءتهلداءس‪،‬هوقء ملهبرفدةهحمءوالتهدتياهفهلداءسهإىل هلفدةه‬
‫أامءط‪،‬هيتمهزههكلهامطهمبجممل ه نهلديمءتهلعممهزة‪،‬هةوفدهلجت هبرضهمهإىل هلدتياهفهليى هأةءسه‬
‫لدتكمينهلجليم ‪،‬هولجت هبرضهمهإىلهقياهفهلداءسهإىلهأامءطهنسيه هه(الزيفوس‪،‬ه‪1٩٩1‬ه‪:‬ه‪)٦٧‬ه‬
‫ويفهلدوفآنهلدكفميهجنفدهقياهسءهليىهأةءسهلدروهفدةهإىلهثالث هأامءطهذ ه‪:‬ه ه‬
‫‪1‬ه‪/‬لعمؤ امن‪.‬‬
‫‪/٧‬لدكءةفون‪.‬‬
‫‪/٩‬لعماءةومن‪.‬‬
‫‪،‬هوقفدهأشءاهلدوفآن هلدكفميهإىلهذه هلألامءطهلدثالث هيفه ملضعهكثرية‪،‬ه ثاله‬
‫ه‬ ‫دكلهامطهمسءق هلديتهمتهز‬
‫يفهةهماةهلدنوفةههذكفهلعمؤ امنهيفهأابعهآتاته(‪)٥-٧‬هولدكءةفونهيفهلثاتنيه(ه‪ ٦‬ه‪ -‬ه‪ ٢‬ه)‪،‬هولعماءةومنه‬
‫اهمهةماةه‬
‫ه‬ ‫‪،‬هكمءهأةفد هدكله‬
‫ه‬ ‫يف هثالثهلخفة هآي ه(‪،)٧:-٩‬هوأشءاهإدههمهأيضءهيفهةماهأخهف‬
‫مسءذءهابمسهمهذ هةماةه(لعمؤ امنه)هو(هلدكءةفونه)و(هلعماءةومنه)ه(هةءاس‪،‬هد‪.‬ته‪.)٦1:‬وةهمءه‬
‫يي هلديمءت هلديت هيتمهز ههبء هكل هامط ه ن هذه هلألامءط هلدثالث هكمء هجء هيف هلدوفآن ه‪ .‬ه(جنءيت‪،‬ه‬

‫‪)٧٤٦-1٩٩٩:٧٩٩‬‬
‫‪ - ١.5.٢.٢‬املؤمنون‪.‬‬
‫هذكفهلعمؤ امنهيفهكثريه نهلآلتات‪،‬هووصفهةيمكهمهيفهلوهفدهتم‪،‬هولنءدهتم‪،‬هوأخالقهم‪،‬هولالقءهتمه‬
‫ابداءس‪،‬هولالقءهتمهلألةفي ‪،‬هويفهحنهمهدطيبهلعمرفة ‪،‬هويفهحهءهتمهلدرميه ‪،‬هوطينهمهديفزقهو نه‬
‫ذه هلديمءت‪:‬ه ه‬
‫ه‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫‪ -2.2.2.2.2‬مسات تتعلق بالعقيدة‪.‬‬


‫لإلميءنهابهلل‪،‬ه هوبفةي ‪،‬هوكتن ‪،‬هو الئكت ‪،‬هولدهم هلآلخفهولدنرث‪،‬هولجلا هولداءاهولدغهب‪،‬هولدوفدا‪.‬‬
‫‪-٢.١.5.٢.٢‬مسات تتعلق بالعبادات‪.‬‬
‫لنءدة ههللا‪ ،‬هوأدل هلدسفلئض ه ن هصالة هوصهء هوزكءة هوحج هوجهءد هيف هةنهل ههللا هابعمءل هولداسس‪،‬ه‬
‫هوقوم ههللا‪.‬ه ه‬
‫‪ -3.1...2.2‬مسات تتعلق ابلعالقات االجتماعية‪.‬‬
‫رء ي هلداءس هابحليىن‪ ،‬هلدكف هولإلحيءن‪ ،‬هلأل ف هابعمرفو هولداه هلن هلعماكف‪ ،‬هلدرسم‪ ،‬هلإليثءا‪،‬ه‬
‫لإللفلضهلنهلديغم‪ .‬ه‬
‫‪ -٤.١.5.٢.٢‬مسات تتعلق بالعالقات األسرية‪.‬‬
‫لإلحيءنهابدملدفدينهوبه هلدوفىب‪،‬هحينهلعمرءشفةهبنيهلألزولج‪،‬هالءي هلألةفةهولإلنسءقهليههء‪.‬‬
‫‪ - 5.١.5.٢.٢‬مسات خلقية‪.‬‬
‫لديرب‪،‬هلحليم‪،‬هلدمةء هبرهفدههللاهولهفدهلداءس‪،‬هلدتملضع‪،‬هلدومةهيفهلحلقهويفهةنهلههللا‪،‬هقمةهلإلالدةه‬
‫لدتحكمهيفهأذمل هلداسسهوشهملهتء‪ .‬ه‬
‫‪ - 2.١.5.٢.٢‬مسات انفعالية وعاطفية‪.‬‬
‫حبههللا‪،‬هلخلم ه نهلهلبههللا‪،‬هلأل لهيفهامح ههللا‪،‬هحبهلداءس‪،‬هوحبهلخلريههلم‪،‬هكظمهلدغهظه‬
‫ولدتحكمهيفهلنسرءلهلدغضب‪،‬هلفد هلاللتفدل هليىهلدغريهولفد هإيهلئهم‪،‬هلفد هلدرجبهابداسس‪،‬هدم ه‬
‫لداسسهولدخرماهابدافد هيفهحءد هلاقكءبهذنبه ء‪.‬‬
‫‪ - 2.١.5.٢.٢‬مسات عقلية و معرفية‪.‬‬
‫لدتسكريهيفهلدكمنهوخيقههللا‪،‬هطيبهلدريمهولعمرفة ‪،‬هلفد هإقنءعهلدظنهوحتف هلحلوهو ‪،‬هحفي هلدسكفه‬
‫ه‬
‫ولدروهفدة‬

‫‪222‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫‪ -2.١.5.٢.٢‬مسات تتعلق باحلياة املهنية و العملية‪.‬‬


‫لإلخالصهيفهلدرملهوإقوءن ‪،‬هلدير هباخءطهوجفدهيفهةنهلهكيبهلدفزق ه‬
‫‪ -2.١.5.٢.٢‬مسات بدنية‪.‬‬
‫لدومة‪،‬هلديح ‪،‬هلداظءة ‪،‬هلدطهءاة‪ .‬هإنهصماةهلإلنيءنهلعمؤ نهلده هقفمس هيفهأذذءناءهجمممل هذه ه‬
‫لديمءتهلديتهوادتهيفهلدوفآنهيفهوصفهلعمؤ اني‪،‬هإامءهقكمنهداءهام همذجءهدإلنيءنهلعمؤ نهجيبهأنه‬
‫نرملهليى هحتوهو هولقرهءهيفهحهءقاء‪،‬هكمءهجيبهأنهنرملهليى هقاخئ هأطسءداءهليههءهحىتهقينحه‬
‫مسءت هائهي هيفهشصيهءهتم هوههبه هلدطفيو هوحفدذءهميكنهقكمين هلجملتمعهلإلةال ‪(.‬هأمحفد ه‪،‬ه‬
‫‪)٧::٤‬‬
‫دهيتهذه هلديمءته يتوي هبرضهءهلنهبرضهيف هشصيه هلعمؤ ن‪،‬هبلهإهنءهقتسءللهةهمءهبهاهءه‬
‫وقتكء ل‪،‬هوقخرتكهمجهرهءهيفهقمجه هةيمكهلعمؤ نهيفهمجهعهجمءالق ‪،‬هودهدكهينفدوهةيمكهلعمؤ نه‬
‫تاءةوءهةمل هيفهلالقت ه عهاب ‪،‬هأوهيفهلالقت ه عهلداءس‪،‬هأوهيفهلالقت ه عهنسي ‪.‬‬
‫دكاهمهَيتيسمنهةهمءهبهاهمهيفهداج هقوملذم‪.‬ه‬
‫ه‬ ‫دهسهمجهعهلعمؤ انيهيفه يتم هولحفده نهلدتومى‪،‬هو‬
‫وقفدههذكفهلدوفآنهثالثهداجءتهأوهةئءتهديمؤ اني‪:‬هلدظءعمنيهألنسيهمه ه‬
‫لعموتيفدينه‬
‫لديءبونيهيفهلخلريلت‪.‬‬
‫هةءبِ ٌقه‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ ِِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ءهلدكت َّ ِ‬ ‫ِ‬
‫هلصطََسْه اَءه ْن هلنَءد َان هةَمْا خه ْم هظَءملٌهداَ ْسي هو ْا خهمه ُّ ْوتَي ٌفد هو ْا خهه ْم َ‬
‫ين ْ‬ ‫ءب هلده َ‬‫{ خمثَّ هأ َْوَاثْاَ َ َ‬
‫ض خلهلد َكنِ هريخ}ةماةهةءطف‪،‬هلآلي ه(‪)٩٧‬‬ ‫هذ َمهلد َس ْ‬ ‫لته ِِب ْذ ِن َِّه ِ‬
‫ِاب ْخلَْه َف ِه‬
‫كخ‬ ‫هلَّلله َذد َ‬
‫‪ -٢.5.٢.٢‬الكافرون‪.‬‬
‫أشءا هلدوفآن هإىل هلدكءةفين هيف هكثري ه ن هلآلتات‪ ،‬هووصسهم هبيمءت هائهي هيتمهزون ههبء هوميكنه‬
‫قيصهصهمسءتهلدكءةفينهلديتهوادتهيفهلدوفلنهةهمءهيي ‪:‬ه ه‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫‪ -١.٢.5.٢.٢‬مسات تتعلق بالعقيدة‪.‬‬


‫لفد هلإلميءنهابدتمحهفد‪،‬هوابدفةل‪،‬هوابدهم هلآلخف‪،‬هوابدنرث‪،‬هولحليءب‪.‬‬
‫‪ ٢.٢.5.٢.٢‬مسات تتعلق بالعبادات‪.‬‬
‫يرنفدونه نهدونههللاه ءهالهياسرهمهوالهيضفذم‪ .‬ه‬
‫‪ ٣.٢.5.٢.٢‬مسات تتعلق بالعالقات االجتماعية‪.‬‬
‫لدظيم‪،‬هلفدولنهمنهيفهقيفةءهتمهَنمهلعمؤ اني‪،‬هةهمهييصفونه اهمهويرتفدونهليههم‪،‬هأي فونهابعماكف‪،‬ه‬
‫وياهمنهلنهلعمرفو ‪ .‬ه‬
‫‪ -٤.٢.5.٢.٢‬مسات تتعلق بالعالقات األسرية‪.‬‬

‫يوطرمنهصي هلدفحم‪.‬‬
‫‪ -5.٢.5.٢.٢‬مسات خلقية‪.‬‬
‫نوضهلدرهفد‪،‬هلدسجماهوإقنءعهلهلمىهولدخهملت‪،‬هلدغفوا‪،‬هلدتكرب ه‬
‫‪2.٢.5.٢.٢‬مسات انفعالية وعاطفية‪.‬‬
‫ههكفلذهتهمهديمؤ انيهوحوفدذمهليههم‪،‬هوحيفدذمههلمهليىه ءهأنرمههللاهليههم‪ .‬ه‬
‫‪2.٢.5.٢.٢‬مسات عقلية و معرفية‪.‬‬
‫مجمدهلدتسكري هولدرجزهلنهلدسهم هولدترول‪،‬هلخلتم هولدطنعهليى هقيمهبم‪ ،‬هلدتويهفد هلأللمى هعمرتوفدلته‬
‫وقوءدهفدهلآلاب ‪،‬هخفدلعهلداسسهإنهلديماةهلديتهيفمسهءهلدوفآنهدخصيه هلدكءةفين‪،‬هذ هأهنمهأشصءصه‬
‫جتمفد هقسكريذم هولجزول هلن هإدالك هحوهو هلدتمحهفد هلديت هيفدلم هإدههء هلإلةال ‪ ،‬هودهدك هوصسهمه‬
‫لبه َل ِظ ٌه‬ ‫ىهمسْرِ ِهمهوليَىهأَب ِ ِ‬ ‫ِِ‬
‫هم}ةماةهلدنوفة‪،‬ه‬ ‫يء ِاذ ْمهغ َخ َءوةٌ َهوَهلخْم َ‬
‫هل َه ٌه‬ ‫هليَىهقخيخمهب ْم َهو َليَ َ ْ َ َ ْ َ‬
‫هلَّللخ َ‬
‫بومد { َختَ َم َّ‬
‫لآلي (‪)٢‬‬

‫‪222‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫‪ -٣.5.٢.٢‬املنافقون‪:‬‬
‫لعماءةومنهذمهةئ ه نهلداءسهضرء هلدخصيه هو هرتددون‪،‬هملهييتطهرهملهأنهيتصهوله مقسءههصفحيءهه نه‬
‫كفهلدوفآنهمسءهتمهلعممهزةههلم‪،‬هوقملفدذمهأبشفدهلدرهلب‪.‬‬ ‫لإلميءن‪.‬هوقفدههذ ه‬
‫ِ‬
‫نهجت َفد ه َهلم هنَ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫{ َّ ِ ِ‬
‫يريله} هةماةهلدايء ‪،‬هلآلي ه(‪)1٤٥‬وه‬ ‫ني ِهيف هلدفد َّْاك هلأل ْ‬
‫َة َس ِل ه َن هلداَّءا هودَ َ خْ‬ ‫)هإن هلعمخاَءةو َ‬
‫ميكنهقيصهصهأذمهمسءهتمهلديتهوادتهيفهلدوفآنهةهمءهيي ‪ :‬ه‬
‫‪ -١.٣.5.٢.٢‬مسات تتعلق بالعقيدة‪.‬‬
‫إهنمهملهيتصهوله مقسءه هحمفددله نهلوهفدةهلدتمحهفد‪،‬هةهمهيظهفونهلإلميءنهإذلهوجفدولهبنيهلعمييمني‪،‬ه‬
‫ويظهفونهلدخفكهإذلهوجفدولهبنيهلعمخفكني‪ .‬ه‬
‫‪ -٢.٣.5.٢.٢‬مسات تتعلق بالعبادات‪.‬‬
‫يؤدونهلدرنءدلتهاتا هولنهغريهلقتاءع‪،‬هوإذلهقء ملهإىلهلديالةهقء ملهكيءيل‪ .‬ه‬
‫‪ -٣.٣.5.٢.٢‬مسات تتعلق بالعالقات االجتماعية‪.‬‬
‫يرميمنهليىهإاثاةهلدسنتهبنيهصسم هلعمييمنيهوييتصفد منهيفهذدكهلدخءئرءت‪،‬هميهيمنهإىلهخفدلعه‬
‫لداءس‪،‬هحييامنهلدكال هديتأثريهليى هلديء رني‪،‬هيكثفونه نهلحليفهدفدةعهلداءسهإىل هقيفديوهم‪،‬ه‬
‫حييامنهلدظهماهمبظهفهحينهيفه ينيهمهجلهبهلنتنء هلداءسهولدتأثريهليههم ه‬
‫‪-٤.٣.5.٢.٢‬مسات خلقية‪.‬‬
‫ضرفهلدثو هابداسس‪،‬هنوضهلدرهفدهولداسره هولالنتهءزي ‪،‬هإقنءعهلألذمل ‪.‬‬
‫‪-5.٣.5.٢.٢‬مسات انفعاليه و عاطفية‪.‬‬
‫لخلم ‪،‬هةهمهَيءةمنه نهلعمؤ انيهولعمخفكني‪،‬هولخلم ه نهلعممتهممءهجيريهمهيتصيسمنهلنهلدوتءله‬
‫عهلعمييمني‪،‬هيكفذمنهلعمييمنيهوحيوفدونهليههم‪ .‬ه‬
‫ه‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫‪-2.٣.5.٢.٢‬مسات عقلية و معرفية‪.‬‬


‫لدرتددهولدفين هولفد هلدوفداةهليى هلحلكمهولختءذهلدوفلا‪،‬هلفد هلدوفداةهليى هلدتسكريهلدييهم‪،‬هميهيمنهإىله‬
‫لدفدةءعهلنهأنسيهمهبتربيفهأةرءهلم‪.‬‬
‫إن هلديماةهلديت هامسهء هلدوفآن هلدكفمي هدخصيه هلعماءةقهصماةهدقهو هوحه هقاطنق هبفدق هليى هامطه‬
‫رنيه نهلداءسهيمجفدونهيفهمجهعهلجملتمرءتهلإلنيءنه ‪،‬هوميكنه رفةتهمهبمضمحههبه هلديمءته‬
‫لديتهيتمهزونههبء‪ .‬ه‬
‫‪ -٢,٢.2‬أمناط الشخصية يف علم النفس احلديث‪:‬‬
‫قرمدهجهواهلالذتمء همبمضمعهأامءطهلدخصيه هودالةتهءهإىلهلحملءوالتهلألويلهلديتهقء ههبءهأبمهقفلطه‬
‫(‪٤::‬قه‪.‬ه )ه‪Hippocrates ,‬لده هكءنهيف هأنهلأل زج ‪ Temperaments‬هقرمدهإىله‬
‫أابر هأامءطهديخصيه هذ ه‪:‬‬
‫لدامطهلديسفلو ‪Choleric Type .‬‬
‫لدامطهلديمدلو ‪Melancholic Type.‬‬
‫لدامطهلدنيغم ‪Phlegmatic Type.‬‬
‫لدامطهلدفد م ‪Sanguine Type .‬‬
‫وقفد هحءول هلن هطفيوهء هوضع هقياهف هديخصيه هلإلنيءنه ‪ ،‬هوةهم هطنهر هلدنخفي هللتمءدله هليىه‬
‫قيكهلألخالطهلألابر هلعمكمن هديجيمهلدنخف هلربهاؤتاهةييسه هقتمحماهحمهلءه كمانتهلدطنهر ه‬
‫وذ ‪،‬هلعمء ‪،‬هولهلهمل ‪،‬هوهلد هرتلب‪،‬هولداءا‪ )Krieford.2003(.‬ه‬
‫قنر هةهمءهبرفدهكله نه(‪)kerstchmer.1925‬وه(‪ )sheldon.1940‬ه‬
‫يفهحمءوالتهدمضعهأامءطهلدخصيه ه نهخاللهباه هلجليم‪،‬هولعمظهفهلخلءاج هجليمهلدسفدهولالقت ه‬
‫ابخليءئصهلداسيه هديسفد‪.‬ةضالهلنهذدكهةوفدهكءنهدفدالةءتهبف ءنه(ه‪ 1٩٢٧‬هو ‪)Berman‬ه‬
‫لألثف هلدملضح هيف هحمءود هةهم هلدخصيه هلإلنيءنه ه‪ ،‬هوذدك ه ن هخالل هوضع هأامءط هلدخصيه ه‬

‫‪222‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫للتمءدله هليى هلخلفيط هلهلهف منه هلديت هحتم هكم ه هونمع هلإلةفلزلت هلهلف منه هلديت هيخرتك هةههء هبرضه‬
‫لألشصءص هولديت همتهزذم هلن هغريذم‪ ،‬هممء هيسيح هلجملءل هأ ء هإ كءنه هقياهف هلدنخف هإىل هأامءطه‬
‫هلدفداق ‪ .‬هلدامط هلالدااندهين‪ .‬هلدامطه‬
‫هلإلةفلزلت هلهلف منه هوذ ه‪ :‬هلدامط ه‬
‫شصيه هقيتافد هإىل هقيك ه‬
‫لداصء ‪.‬هلدامطهلدتهممة ‪.‬هلدامطهلجلاي ‪.‬‬
‫أ ء هيف هجمءل هقامهط هلدخصيه ه‪Personality Typology‬لي هأةس هنسيه هةوفد هكءنه‬
‫ديهجممنفد هةفويفد ه ‪ Sigmond freud‬و هيمنج ه ه ‪ Jung‬ه ههولددف ‪ Adler‬وكءاين هذماينه‬
‫‪ K.Horny‬ه يءمه هةءلي هيف هذدك‪ ،‬هةوفد هحفدد هةفويفد هةت هأامءط هديخصيه همتهز هكل هةئ ه نه‬
‫لألةفلد هلن هغريذم هوذ ه‪ :‬هامط هلدخصيه هلدخهملين‪ .‬هامط هلدخصيه هلدافجي ‪ .‬هامط هلدخصيه ه‬
‫لدمةملة ‪ .‬هامط هلدخصيه هلدخهملين ه‪ -‬هلدمةملة ‪ .‬هامط هلدخصيه هلدافجي ‪-‬لدمةملة ‪ .‬هامطه‬
‫لدخصيه هلدافجي ‪-‬لدخهملين‪.‬هويفهقياهفهآخفههذكفهةفويفدهأابر هأامءطهديخصيه هذ ‪:‬ه ه‬
‫امطهلدخصيه هلدسم ه‪Oral Personality Type‬‬
‫امطهلدخصيه هلدخفج ه ‪ Anal Personality Type‬ه‬
‫امطهلدخصيه هلدوضهيبه ‪ Phallic Personality Type‬ه‬
‫امطهلدخصيه هلجلاي ه ‪ Genital Personality Type‬ه‬
‫رتمفدلهيفهذدكهليىهلميه هلدتثنهته(‪)fixation‬هلديتهيترفضههلءهلدسفدهأثاء ه فوا هِبحفدىهقيكه‬
‫لعمفلحلهلدامءئه هيفه فلحلهةاه هلعمنكفة‪ .‬ه‬
‫ألط هةفويفد ه سهم ءهجفديفدل هديخصيه هغريهلعمسهم هلده هكءنهةءئفدلهقني ‪،‬هإذهللتربهلدخصيه ه‬
‫هجمممع هحيءيب هانقح هلن ه رطهءت هحيءبه هجمفدة‪.‬ه‬
‫ه‬ ‫جمممع ه ء هدفد هلدكءئن ه ن هلديمءت‪ ،‬هأ‬
‫ةوءل‪:‬هإنهلدخصيه هلنءاةهلنهقسءلله تنءدلهبنيهحءجءتهلدسفدهلدفدلخيه ه(هلدغفلئزه)هوبنيهلدرءمله‬
‫لخلءاج ه(لعممضملءت)هدوفدهاكزهةفويفدهليىهلدغفلئزهوللتربذءهلألةءسهلألولهلده هبينهليه هنظفيت ‪،‬ه‬
‫أ ءهلدنهئ هةحفددهدواذءهيفهقكمينهلدخصيه ‪،‬هبلهحيف هيفهإ كءنه هإشنءعهلدغفلئزهوقينه هحءجءته‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫لدسفدهأوهإحنءطهءه‪،‬هويفهاأ هةفويفدهأنهشصيه هلدسفدهوخيءئيهءهومسءهتءهقتكمن‪.‬هيفهلخلمسه‬


‫ةاملتهلألويله نهحهءةهلدطسل‪،‬هو همءهيكتيبهلدسفدهبرفدهذدك ه نهخربلتهيفه فلحلهحهءق ه‬
‫قتأثفهكث هريله‪.‬ه(لدخفقءو ‪،‬ه‪٩٩٤‬ه‪:1‬ه‪٤٢‬ه)‬
‫لعمصتيس ‪،‬هةءنهشصيهت هاله ه‬
‫أ ء هيمنج ه(‪ )jung‬هةوفد هطفح هأامءطءه هديخصيه ه ناه هليى هلء ي هلالننيءط هولالنطمل هإذ هقيمه‬
‫لألةفلدهإىلهلنطملئهنيه(‪)Extriversion‬هولننيءطهنيه(‪)Introversion‬‬
‫أ ءهلددفه(‪)Adler‬هةوفدهوضعهأامءطءهديخصيه هلنهطفيقه ءهأمسء هلدتيييلهلدمالد ه( ‪Birth‬‬
‫‪)Order‬هإذهأنهقيييلهلدسفدهيفه هقفقهبهلدرءئي ه نهحهثه مقر هوالدتاهبنيهإخمق هةهضس هليىه‬
‫شصيهت هطءبرءهه رهاءههيخرتكهب ه عهأقفلن ه نهلدتيييلهلدمالد هنسي ‪،‬هوميهز هيفهلدمقتهنسي ه نه‬
‫لألصاء هلألخفى‪.‬هوقفدهقء هبتحفديفدهثالث هأامءطهديخصيه هباء هليىهذدكهوذ ه‪:‬ه ه‬
‫امطهلعممدمدهلألولهه‪first born type‬‬
‫امطهلدثءينه‪ second type‬ه‬
‫هامطهلألصغف ‪youngest type‬‬
‫وقفد تهكءاينهذماينهثالث هأامءطهديخصيه ‪،‬ه رتمفدةهيفهذدكهليىهلالق هلدسفدهابجملتمعه‪،‬هوقيكه‬
‫لألامءطهلدثالث هذ ه‪:‬هلدامطهلعمهلنه‪compliance type‬‬
‫لدامطهلعمارزل ‪withdrawal type‬‬
‫لدامطهلدرفدولينه‪aggressive type‬‬
‫وقفدهأويلهلدنءحثمنهولدفدلاةمنهعمملضهعهليمهلداسس‪،‬هأامءطهلدخصيه هلذتمء ءههكن هريله هأييتهيفهجممي ه‬
‫هوقمجهءت هلدييمك هلديته‬
‫ن هأمهه هوأتثري هامط هلدخصيه هلده هيفدوا هلدسفد هيف هةيك هيف هأشكءل ه‬
‫قيفداه ا هكءة ‪،‬هةضالهلنهلدطفيو هأوهلدكهسه هلديتهقكمنههبءهلةتجءب هلدسفدهيفه ملقفهلحلهءةه‬
‫لعمصتيس ‪،‬هلأل فهلده هأد هإىلهأنهيفكزهلدنءحثمنهلدكثريه نهلذتمء همهليىه رفة هنمعهلدرالق هلديته‬
‫قفبطهأامءطهلدخصيه هولدكثريه نهلعمتغريلتهلألخفى‪،‬هذءدةنيهلنهطفيقهذدكهإىل هوضعهدالة ه‬

‫‪223‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫أتخههصس هلدخممده ‪،‬هويفهلدمقتهنسي هقكمنهجمفدي هوقكء يه هوقمةفهلجلهفدهولدراء هولعمملادهلعمءدي ه‬


‫لعمنهود هيفهةهمهلدظءذفةهلدييمكه هلديتهقخكلهجمذفهأحبءثهليمهلداسسه نهأبفزهلألذفدل هلداظفي ه‬
‫ولدرميه هلديتهقوفهوال هلميه هقامهطهلدخصيه هذ ‪ :‬ه‬
‫ه‪/1‬ختيهصه هم هلدنءحثهيفهلدترء له عهلفددهحمفددهوولضحهوهجممله نهلديمءتهولخليءئصه‬
‫وهلعمهملهولدفغنءتهلحملفددةه ه‬
‫‪ /٧‬ه يءلفدة هلدنءحث هيف ههتهئ هبرض هلدسفضهءت هلدريمه هلجلفديفدة هلن هطفيق هقخصهص هبرضه‬
‫لدرالقءت هلدوءئم هبني هلخليءئص هلداسيه هولديمءت هلجملتمر هيف هذدك هلدامط ه ن هلدخصيه ه‬
‫ولدتغريلتهلألخفىهديظملذفهلدييمكه هلعمفداوة ‪.‬ه‪/٩‬قهيريه هم هلدنءحثهيفهحتيهلهوهقسيريهبرضه‬
‫لدرالقءتهلدوءئم هبنيهلخليءئصهولديمءتهولديسءتهيفهإطءاهنظف هجتفيفد هيومدهإىلهقرمهمءته‬
‫نظفي ه ونمد ‪.‬‬
‫ةضالهلنهذدكهةإن ه(‪)Hample‬هيخريهإىلهأن هقفدهيكمنهلهلفد هأحهءان‪،‬هأنهقومدهذه هلدرميهءته‬
‫لدنحثه هلدتطنهوه هدألةفلدهإىل هصهءغ هنظفي هقسيريي هلء ‪،‬هوذ هذفد هائهسهديمختغينيهيفهجمءله‬
‫ليمهلداسسه هوقسيريهلدييمك‪.‬‬
‫أ ء هنمانج ه(‪ )noring‬هةهؤكفد هأن هةملئفد هوأمهه هوضع هلألةفلد هيف هأامءط هشصيه هحمفددة هوولضح ه‬
‫قكمنهيفهجءننني‪:‬ه‬
‫لألول‪ -‬ههيتريقهمبيءلفدةهلألةفلدهيفهحتوهقهةهمهأةضلهألنسيهم‪،‬هوكهدكهعميءلفدهتمهيفهحتوهقهاممه‬
‫شصي هجهفدههلم‪،‬هةضالهلنهباء هقوفديفهديهلتههلم‪.‬ه(‪)self esteem‬‬
‫لدثءينه‪ -‬هياحيفهيفهحتوهقهنمعه نهلدكسءي هولدسءليه هلنهطفيقهقسءليهمه عهلآلخفينهيفهلدنهئ ه‬
‫لحملهط ههبمهلديتهالهختتصهأبصفدقءئهمهلعموفبنيه اهمهةوطهودكنه عهز الئهمهأيضء‪.‬‬
‫ضهسءهأبنهلميه هقامهطهلدخصيه هذ هدهيتهكمءهيفلذءهلدنرض ه نهأهنءهقيغ هلدتامعهولدتغءيفه‬
‫ولدتنءينهبنيهلألةفلدهوهدكاهءهجترياء هنترف هليى ه نهذمهدهيملهليى هشءكيتاءهيفهجمممعهلديسءته‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫ولخليءئصهلدكثريةهولعمتامل هلديتهاميكهءهضمنهلدامطهلده هناتم هإده ‪،‬هممءهييءلفدانهليىهةهمهمه‬


‫وقوفديفذمه هوقوههمهم‪،‬هوكهدكهَنمهأنهنييكهلدييمكهلأل ثلهجتءذهم‪،‬هوذهلهيفهحفدهذلق هةنبه‬
‫د همضعهوقطميفهلعمزيفده نهخمططءتهلدامهج هأوهلدتامهطهدألةفلده‪.‬‬
‫ويخريهلنفدهلدغسماه(ه‪ 1٩٩٦‬ه)هإىل هأنهحتيهلهلدخصيه هإىل همسءتهذمهنمعه نهلدتجفيفدهيسوفدذءه‬
‫قهمتهءهوهيسككهلدخصيه ‪،‬هو نهمث هقتس هوحفدهتء هلديتهيتمهزههبءهلدسفد‪،‬ه ضهسءه هأبنهلدخصيه ه‬
‫دهيتهجمممل ه نهلديسءتهولالةترفدلدلتهلعمارزد ‪ ،‬هلدوءئم هبهلهتءه يسمة هجبءنبهبرضهء‪،‬هبله‬
‫ذ هباء ه تكء ل ه ن هلديمءت هولخليءئص هولديسءت هقتسءلل ه ع هبرضهء‪ ،‬هوقؤثف هيف هبرضهءه‬
‫لدنرض‪،‬هةخفدةهلالنسرءلهقرطلهلدتسكري‪،‬هولدتهماهيسيفدهلحلكمههولدييمكهيتأثفهبامطهلدخصيه ه‬
‫أكثفه نهأتثف هابدامعهأوهلجلاسهأوهأ همس هأوهبرفدهنسي هآخفهدمحفد ‪،‬هولحفد هةملئفدهدالة هأامءطه‬
‫لدخصيه ‪،‬هذمه يءلفدةهلداءسهيفهقرف هخيءئيهمهلدخصيه ‪،‬هلأل فهلده هيؤد ههبمهإىل هةهمه‬
‫أحينهدهولهتمهو رفة ه كء نهلدضرفهولدومةهةههء‪،‬هوخريه ثءل هدهدكهلدرالقءتهلديتهقيمدهبهئ ه‬
‫لدرملهلإلنتءجه هولديتهقؤد هإىل هقهء هلالقءتهطهن هبنيهلدرء ينيهلعمخءهبنيهيفهامطهلدخصيه ‪،‬ه‬
‫لأل فهلده هيسض هإىلهنمعه نهلدفضءهلدمظهس ‪.‬وقربزهأمهه هدالة هأامءطهلدخصيه هولدسءئفدةهلعمفجمةه‬
‫ه(‪)www.Bafree.net.com‬‬ ‫اهءهيفهجمءالتهلفديفدةهأمههءه‪:‬‬
‫لدتمجه هلعمهينهأوهلدمظهس ‪.‬‬
‫طنهر هلدمظءئفهلعماءةن هدكلهةفد‪.‬‬
‫هإدلاةهلعممظسني‪.‬‬
‫ةهمهلدرالقءتهلدخصيه هدألةفلد‪.‬‬
‫يفهلدتريهمهووةءئلهقطميفهطفلئقهلدتفدايسهلديتهقاءةبهخمتيفهأامءطهلدخصيه ه‬
‫لميه هلإلاشءدههولدتمجه ‪ .‬ه‬

‫‪222‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫‪2.٢.٢‬مكونات الشخصية لدي فرويد مقارنة مع النظرة اإلسالمية‪.‬‬


‫برفدهنزولهلدوفآنهباحمهأابر هلخفهقفانه نهلدز ءن‪،‬هجء هةفويفده ؤةسه فداة هلدتحيهلهلداسي ه‬
‫باظفي ه هزهةههءهثالث هأقيء هدياسس‪،‬هينفدوهيفهبرضهوظءئسهءهبرضهأوج هلدخن همبسءذهمهلداسسه‬
‫لأل ءاةهابديم ‪،‬هولداسسهلديمل ‪ ،‬ه‬
‫هقمجفدهيفهلحلوهو هلختالةءتهكنريةهبنيهذه ه‬
‫ولداسسهلعمطمئا ‪،‬هلدملادةهيفهلدوفآنهلدكفمي‪،‬هغريهأن ه‬
‫لعمسءذهمهلدثالث هدياسسهيفهلدوفآن‪،‬هوبنيهأقيء هلداسسهلدثالث هيفهنظفي هةفويفد‪.‬ه(هةفويفد‪،‬ه‪٩٩٩‬ه‪1‬ه‪:‬ه‬
‫‪٩٩‬ه)هذذبهةفويفدهإىلهأنهلداسسهثالث هأقيء هذ ه‪(:‬هةفويفد‪،‬ه‪٩٩٧‬ه‪1‬ه‪:‬ه‪٤‬ه‪1‬ه)‬
‫أ‪ /‬اهلو ‪ID‬‬
‫هلدغفلئزهلديتهنتنرثه نهلدنفدن‪،‬هويهفد هدلئمءه‬
‫يفهاأ هةفويفدهذمهذدكهلجلز ه نهلداسسهلده هحيم ه‬
‫إىل هلإلشنءعه( نفدأهلديهة)هيفهغريه فللءةهديماطقهأوهلألخالقهأوهلدملقع‪.‬هوذمههبهلهلعمرينهينفدوهأن ه‬
‫أشن همبسهم هلداسسهلأل ءاةهابديم ‪.‬‬
‫ب‪/‬األنا االعلى ‪SUPER EGO‬‬
‫ذمهذدكهلجلز ه نهلداسسهلده هيتكمنه نهلدترءدهمهلديتهيتيوءذءهلدسفده نهولدفدي هو ريمه هو نه‬
‫قهم هلدثوءةه هلديتهياخءهةههءهوقينحهقمةهنسيه هدلخيه هحتءةبهلدسفده هوقفلقن ‪،‬هوهتفدد هابدروءب‪،‬ه‬
‫وذمه ءهيرف هابدضمري‪،‬هويف هةفويفدهأنهلألانهلألليىهميثله ءهذمهةء هيفهلدطنهر هلإلنيءنه ‪،‬هوذمه‬
‫هبهلهلعمرينهينفدوهأن هأشن همبسهم هلداسسهلديمل ‪ .‬ه‬
‫ج ‪/‬األنا ‪EGO‬‬
‫ذمهذدكهلجلز هلده هيونضهليى هز ء هلدفغنءتهلدغفيزي هلعمانرث ه نهلهلم‪،‬هوييهطفهليههء ةهيمحه‬
‫ِبشنءعه ءهيخء اهء‪،‬هويؤجله ء يف هضفواةهأتجهي ‪،‬هويكنته ءهيف هضفواةهكنت ‪،‬ه فللهءهيفهذدكه‬
‫نفدأهلدملقعهأوهلدرءملهلخلءاج همبءهيتضما هذدكه نهقملننيهوقهمهوأخالقهوقرءدهمهدياه ‪.‬‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫ويوم هلألانهيفهاأ هةفويفدهيفهلدتمةهقهبنيهلهلمهولدرءملهلخلءاج هولألانهلألليى‪،‬هوحيفده نهقطف هلألانه‬


‫لألليىهحبهثهجيري هالهييف هيفهلداوفدهولدتهفديفدهابدروءبهبفدونه ربا‪.‬هةإذلهجنحهلألانهيفهوظهست ه‬
‫لدتمةهوه هأ كنهأنهيتحوق‬
‫دإلنيءنهلالقزلنهولديمل هولديح هلداسيه ‪،‬هولي هذدكهينفدوهوج هشن هبنيهجنءحهلألانهو ءهحيوو ه‬
‫دإلنيءنه نهلقزلنهوةرءدة‪،‬هوبنيهحءد هلداسسهلعمطمئا هلديتهييلهإدههءهلإلنيءن هابدتغيبهليىه‬
‫أذملئ ‪،‬هويتحوقهلدتملزنهبنيه طءدن هلدنفدنه هو طءدن هلدفوحه ‪،‬ه فللهءهيفهذدكه نفدأهلدهملقعهلده ه‬
‫يسفض هنظء هلحلهءةهيفهلجملتمعهلعمييمه نهلدوهء هابدرنءدلتهلعمسفوض ‪،‬هولأل فهابعمرفو هولداه هلنه‬
‫لعماكف‪،‬هولدرملهلديءحل‪،‬هوإشنءعهقمللفدهلألخالقهلإلةال ه ‪.‬‬
‫يفهلحلوهو هيمجفدهلختال هكنريهبنيهذه هلعمسءذهمهلدثالث هدياسسهكمءهوادتهيفهلدوفآنهوبنيهأقيء ه‬
‫لداسسهلدثالث هيفهنظفي هةفويفد‪.‬هةءداسسهلأل ءاةهابديم ‪،‬هولداسسهلديمل ‪،‬هولداسسهلعمطمئا هلدملادةه‬
‫يفهلدوفآن‪،‬هحءالتهخمتيس هقتيفههبءهلداسسهأثاء هصفللهءهلدفدلخي هبنيهلجلءنبهلعمءد ‪،‬هولجلءنبه‬
‫لدفوح هيفهشصيه هلإلنيءن‪.‬هأ ءه سءذهمهلهلمهولألانهولألانهلألليىهيفهنظفي هةفويفدهةه هأقيء ه‬
‫خمتيس هدياسس‪،‬هكمءهأهنءهقتكمنهيفه فلحلهخمتيس ه نهاممهلدطسل‪،‬هةءهلمهذم‪،‬هنسسهلوبه هالد ه‬
‫نءشفة‪،‬هإذ هيكمنهولقرءه هحتتهأتثريه طءدن هلدغفيزي ‪،‬همثهحتتهأتثريهلدرءملهلخلءاج هينفدأهيتكمنه نه‬
‫لهلم هجز ه اسيل هلا هذم هلألان‪ ،‬هوذم هلده هيوم هابدتحكم هيف هلدغفلئز هلعمانرث ه ن هلهلم ه فللهءه‬
‫وتضهءتهلدملقعهولدرءملهلخلءاج ‪،‬هو نهلدترءدهم هولداملح هلديتهيتيوءذءهلدطسله نهولدفدي هولدثوءة ه‬
‫لديتهنخءهةههءهيتكمنهلألانهلألليىهوذمهلدضمريهلده هحيءةن هوييم هويؤنن هليى ه ءهيوم هب ه نه‬
‫أخطء هيوم هبنيهذه هلألقيء هلدثالث هصفلعهحيءولهةه هلألانهأنهيمةقهبنيه تطينءتهلهلمهولالانه‬
‫لألليىهولدرءملهلخلءاج ‪،‬هةإذلهجنح هيفهذدكهكءنهلإلنيءنهةمتاهو تمترءهابديح هلداسيه ‪.‬هوبهامءه‬
‫يوع هلديفلع هلداسي هيف هنظفي هةفويفد هبني هأقيء هلداسس هلدثالث ‪ ،‬هةءن هيوع‪ ،‬هوةوء هدتيميف هلدوفآنه‬

‫‪222‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫دطنهر هلدتكمين هبني هلجلءنب هلعمءد ههولجلءنب هلدفوح ه ن هشصيه هلإلنيءن هوقاخء هقنرء هداتهج ه‬
‫لديفلعهحءالتهلداسسهلدثالث‪:‬هلداسسهلأل ءاةهابديم ‪،‬هولداسسهلديمل ‪،‬هولداسس ه‬
‫لعمطمئا ه(جنءيت‪،‬ه‪:1٩٩٩‬ه‪)٧٩٤‬ه ه‬
‫الشخصية السوية‪.‬‬
‫إنهلدخصيه هلديمي هيفهلإلةال هذ هقيكهلدخصيه هلديتهيتملزنهةههءهلدنفدنهولدفوح‪،‬هوقخنعهةههءه‬
‫حءجءهتمءهيفهلحلفدودهلديتهامسهءهلدخفع‪،‬ههوذ هلديتهقرينهابدنفدنهوصحت هوقمق ‪،‬هولديتهقتميكهيفه‬
‫نسسهلدمقتهابإلميءنهابهلل‪،‬هوقؤد هلدرنءدلتهوقوم هبكله ءهيفض ههللاهقرءيل‪،‬هوقتجابهكله ءه‬
‫يغضن ‪،‬هةءدخصصهلده هياوءدهوال هأذملئ هوشهملق هشصصهغريهةم هوكهدكهلدخصصهلده ه‬
‫يكنت هحءجءق هلدنفدنه هويوهف هجيم هويضرس هابدفذنءنه هولدتوخف هلدخفديفد‪ ،‬هويازع هإىل هإشنءعه‬
‫حءجءق هوأشملق هلدفوحه هةوط‪،‬هذمهشصصهغريهةم ه‪.‬وذدكهألنهكالهلالجتءذنيهَيءدفهلدطنهر ه‬
‫لإلنيءنه ‪.‬هويرءاضهةطفهتء‪،‬هودهدكهالهميكنهأنهيؤد هأ ه نهذهينهلالجتءذنيهإىل هحتوهقهذلقه ه‬
‫لإلنيءنهلحلوهوه ‪،‬هكمءهالهميكنهأن‬
‫يؤد ههبءهإىلهبيمغهكمءهلءهلحلوهو ‪(.‬هجنءيت‪،‬ه‪:1٩٩٩‬ه‪٧٩٦‬ه)‪.‬‬
‫ملهيتسقهليمء هلداسسهليى هام همهذجه رنيه نهلدخصيهءتهلدييهم ‪،‬هبلهذذبهلدنرضه اهمهإىله‬
‫لدومل هأبن هال هقمجفد هشصيه هةمي هابعمرين هلحلفيف هديكيم ‪ .‬هةس هكل هنسس هجملنب ه فيض ‪،‬ه‬
‫ولدخصيه هلديمي هذ هلدخصيه هلعمؤ ا هحوءه‪ ،‬هأ هقمال هوةرال هولدتزل ء‪ ،‬هو ء هلفدل هذدك هميكنه‬
‫ملةو هليمء هلداسسهأبن هالهقمجفدهشصيه هةمي ‪.‬هودوفدهحفددهلدوفآنه رءملهلدخصيه هلديمي هيفه‬
‫ةماةهلدسفقءنهيفهبرضهآتاهتءهكاممذجه‬
‫ه‬ ‫لخفلتهلآلتاته تسفق هوهجمتمر هميكنهلإلشءاةهإىلهذدكهيفه‬
‫ديخصيه هلديمي هلدييهم هوذ ‪:‬‬
‫لدخصيه هلديمي هذ هلنءدهلدفمحنهلدهينهالهيتكربون‪،‬هودكنهَيءطنمنهلداءسهليىهقفداهلومهلم‪:‬‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫ِ‬ ‫هليَىهلأل َْا ِ‬ ‫ءده َّ َّ ِ‬ ‫{ ِ‬


‫لهةال ء}هلآلي ه(‪)٦٩‬ه‬ ‫لهخءطَنَ خهه خمهلجلَءذيخم َنهقَءدخم َ‬
‫هذ ْمانهوإ َذ َ‬ ‫ضَ‬ ‫ينهميَْ خخم َن َ‬‫لدف ْمحَ ِنهلده َ‬ ‫ولنَ خه‬
‫هة َّجفدلهوقِهَء ءهه‬ ‫ِ ِِ‬
‫ين هيَنِهتخم َن هدَفهب ْم خ‬
‫َّ ِ‬
‫لدخصيه هلديمي هذ هلدخصيه هلعمؤ ا هوذه هبرض هصسءهتء‪{:‬ولده َ‬
‫َّ ِ‬
‫هل َهلبَ َهء ه َكء َن ه َغَفل ء} هلآلتات ه(‪)٦٤،٦٥‬ه‬ ‫هإن َ‬ ‫هج َها ََّم َّ‬
‫لب َ‬ ‫هل َه َ‬ ‫هلصهِف ْ َ‬
‫هلاَّء َ‬ ‫ين هيَ خومدخم َن َهابَّاَء ْ‬
‫ولده َ‬
‫ين هإ َذلهأَن َس خومله َملْهيخ ْي ِفةخملهوَملْهيَ ْوتخ خفهوله‬ ‫َّ ِ‬
‫لدخصيه هذ هلدمةطهبنيهلإلةفل هولإلقتءاهيفهلإلنسءق‪.‬ه{ولده َ‬
‫كهقَ َمل ء}ه(‪)٦٢‬هلدخصيه هلديمي هذ هلدوءنت هلديتهالهقرنفدهإالهإهلءهولحفدلهو ءهأكثفه‬ ‫وَكء َنهب ِ‬
‫نيه َذد َ‬
‫َْ َ‬
‫لآلهل هلديتهيرنفدذءهلداءس‪،‬هةءدايء هولدنامنهوهلعمءلهولدخهملتهولدطءغمت‪،‬هذ هآهل هأكثفهلداءسه‬
‫ءهآخَف هوالهيَ ْوتخيخم َنه‬ ‫قفدميءهوحفديثءهوهدهيتهأصاء هلجلءذيه هةوط‪.‬ه{ولدَّ ِهين هالهي ْفدلم َن ه ع َِّ‬
‫هلَّلل هإ َهل َ‬ ‫َ َ خ ََ‬
‫ِ‬ ‫هلَّلل هإالَّ ِ‬
‫ك هيَ ْي َق هأَ َاث ء} ه(‪ )٦٩‬هلدخصيه هلديمي ه‬ ‫هاب ْحلَِق هوالهيَ ْزنخم َن هوَ نهيَ ْس َر ْل ه َذد َ‬ ‫س هلدَِّيت َ‬
‫هحَّفَ َّهخ‬ ‫لداَّ ْس َ‬
‫ذ هلديءدق هلديتهالهقكهبهوالهقفقكبهلعمرءص هلديتهحف هءهلعمميل‪.‬‬
‫هابديَّ ْغ ِم ه َ ُّفول هكَِفل ء}(‪ )٢٧‬هلدخصيه هلديمي هذ هلدرءقي ه‬ ‫هلدزوا هوإ َذل ه َ ُّفول ِ‬ ‫َّ ِ‬
‫ين هال هيَ ْخ َه خفدو َن ُّ َ‬
‫{ولده َ‬
‫لدرءعم ‪ ،‬هقتفدبف هآتات ههللا هوأحكء هةتسهمهء هةهمء هةمتاه هنريل هليمهء‪ ،‬هودهيت هقيك هلدخصيه ه‬
‫لعمترين هلديتهقسهمهوقطنقهأحكء ههللاه نهخاللهجهيهءهوقرينهءهلأللمى‪.‬‬
‫لهِبتا ِتهاهبِِمه َمل َِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ِ‬
‫ءهصمءهولخ ْمهَءانه}ه(‪)٢٩‬هلنهلنفدههللاهبنههأيبهةيهمءنه‬
‫لهليَْه َه خ‬
‫هَيهُّفو َ‬‫ينهإ َذلهذخك خفو ِ َ َ ْ ْ‬
‫{ولده َ‬
‫لنهجنريهبنه طرمه هفة هملءهه(هدهسه اءه نهدلءهإىلهلينه ‪،‬هودهسه اءه نهقءقلهلينه ‪،‬هودهسه اءه‬
‫نه ءتهليىهلينه ))هاول هأبمهدلود‬
‫لدخصيه هلديمي هذ هلدفحهم هلديت هقخسق هليى هأةفلد هلءئيتهء‪ ،‬هةترمل هليى هأن هق هؤ ن هلديكها ه‬
‫ين هيَ خومدخم َن َهابَّاَءه‬ ‫َّ ِ‬
‫ديزوج هولألوالد‪ ،‬هةءدرءئي هذ هنملة هلجملتمع‪ ،‬هوبيالحهء هقييح هلجملتمرءت ه{ولده َ‬
‫ني هإ َ ء ء}لآلي ه(‪)٢٤‬هلدخصيه هلديمي هذ ه‬ ‫ِ ِ‬ ‫ب هدَاَءه ِ ْن هأ َْزو ِلجاَءهوذخ ِاَّتاقِاَءهقخَّفةَ هأ َْل خ ٍ‬
‫لج َر ْياَءهد ْي خمتَّو َ‬
‫ني هو ْ‬ ‫َ‬ ‫َذ ْ‬
‫لألولب هلديتهالهقتخنثهأبخطءئهءهوذنمهبءهإذلهضرستهأ ء هإحلءحهلداسس هلأل ءاةهابديم ‪،‬هبلهقفجعه‬
‫إىلههللاهوهقيتغسف ‪.‬‬

‫‪222‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫ب هلعم ْح ِياِ َه‬


‫نيه‬ ‫لَّلل خِ‬
‫هحي ُّ‬ ‫هل ِن هلدا ِه‬
‫َّءس هو َّ‬ ‫ني‬ ‫ظ هولدْرءةِ‬‫ني هلدغَْه َ‬ ‫هلديَّفل ِ هولدضََّّفل ِ هولدْ َك ِ‬
‫ءظ ِم‬ ‫ين هيخ ِاس خوم َن ِهيف َّ‬ ‫{لدَّ ِه‬
‫خ‬ ‫خ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫هلَّللخه‬‫َّ‬
‫مب َّ‬‫ال‬‫هإ‬ ‫ءةتَ ْغ َسفولهدِ خهنخمهبِِ ْمهوَ نهيَ ْغ ِسف ُّ‬
‫هلدهنخ َ‬
‫ولدَّ ِهينهإ َذلهةَريخملهةَ ِ‬
‫خ‬ ‫لهلَّللَهةَ ْه خ‬
‫ءح َخ هأ َْوهظَيَ خمملهأَن خس َي خه ْمهذَ َك خفو َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫لهوذ ْمهيَ ْريَ خمم َهن}هةماةهآلهلمفلنهلآلتاته(‪،1٩٤‬ه‪ )1٩٥‬ه‬ ‫ِ‬
‫لهليَىه َ ءهةَ َريخم خ‬
‫وَملْهيخيُّفو َ‬
‫وبوفدا ه ء هقورتب هلداسس هلإلنيءنه ه ن هذه هلديسءت هونرمل ه ن هخالل ه ضممهنء‪ ،‬هقورتب ه نه‬
‫صس هلدخصيه هلدييهم هلديمي هأ هلعمؤ ا ‪،‬هوبوفداه ءهقنترفدهلنهذه هلديسءتهقمالهوةرال‪،‬هقينحه‬
‫شصيه ه فيض (لدخفيف‪،‬ه‪)1٩٩٧:11:‬‬
‫وختتيفهصسءتهلدخصيه هلديمي هيفهلآلي هلجلء ر هلآلقه ‪:‬‬
‫لدي ِءدقَ ِ‬ ‫ءت هو َّ ِ ِ‬ ‫ءت هولدْ َوءنِتِني هولدْ َوءنِت ِ‬ ‫إن هلعمييِ ِمني هولدْمييِم ِ‬
‫ءت هولدْمؤِ اِني هولدْمؤِ اَ ِ‬
‫ءته‬ ‫ني هو َّه‬
‫لديءدق َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫خْ َ خْ‬ ‫{ َّ خ ْ َ خ ْ َ‬
‫لديءئِمء ِ‬ ‫ءت هو َّ ِ ِ‬ ‫ءت هولدْمتي ِفدقِني هولدْمتي ِفدقَ ِ‬ ‫ءشر ِ‬‫ءشرِني هو ْ ِ‬ ‫لت هو ْ ِ‬‫لديءبِف ِ‬ ‫و َّ ِ‬
‫ته‬ ‫ني هو َّ َ‬ ‫لديءئم َ‬ ‫خَ َ َ خَ َ‬ ‫لخلَ َ‬ ‫لخلَ َ‬ ‫ين هو َّ َ‬‫لديءب ِف َ‬
‫لهل ِظهمء}ه‬ ‫ِ‬ ‫هلَّلل ه َكثِريلهو َّ ِ ِ‬ ‫لحلءةِ ِظني هةخفوجهم هو ْ ِ ِ َّ ِ‬
‫َجف َ‬ ‫َل َّفد َّ‬
‫هلَّللخه َههلخمه َّ ْغ هسَفة هوأ ْ‬ ‫لدهلكَفلت هأ َ‬ ‫لحلَءةظَءت هولدهلك ِف َ‬
‫ين ََّ‬ ‫و َْ َ خ َ خ ْ‬
‫ةماةهلألحزلب‪،‬هلآلي (‪)٩٥‬‬
‫‪-2.٢.٢‬التوازن يف الشخصية‪.‬‬
‫قتملزنهشصيه هلإلنيءنهيفهحءد هلةتوفلاهلداسسهلعميتاريةهةههء‪،‬هوذ هلداسسهلدنيريةهلديت هقتضحه‬
‫يفهةهمهلإلنيءنهنسي هطنهرت هلإلنيءنه هلدييمكه ههوةهمه ءهيفهذلق ه نهخريهأوهشف‪،‬هوقونلهلعمثله‬
‫لألخالقه هولدفدياه هلدريهء‪،‬هوقتحكم‬
‫يفهاممهلدييمكهلديم هدإلنيءنهيفهضم هبرفدين‪(.‬هلنفدهلدرزيز‪ )1٩٩٢:٧٧،‬ه‬
‫هل‪/‬هلدنرفدهلدفأة ‪،‬هولده هحيفددهلالق هلإلنيءنهبفب ‪ .‬ه‬
‫ب‪/‬هلدنرفدهلألةو ‪،‬هولده هحيفددهلالق هلإلنيءنهأبخه هلإلنيءن‪.‬‬
‫ولدروهفدةهلإلةال ه هحتوقهديخصيه هلدتملزنهلداسي هلأل ثل‪،‬هوهلإلةال هيتمخ هيفهكلهةرلهلدترنريه‬
‫لأل ثلهلنهلدتملزنهلداسي هبني هحءجءتهلداسس هلدفوحه هواغنءق هلجليفدي ‪.‬هةتكمنهلداتهج ههلهله‬
‫لعمزحهلدملقر هبنيه تطينءتهلإلميءنهولدروهفدةهولدوهمهوبنيهةيمكهلإلنيءنهلدرمي هيفهولقعهلحلهءة‪،‬ه‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫وبهدكهجنحهلإلةال هيفهصهفهلدفدينهيف هلدفدنهء‪،‬هوأةيحهيف هخيقهلدسفدهلده هحيملهيفهألمءق هبهاةه‬


‫لجملتمع‪ ،‬هولحتءد هو هقكء ل هلدخصيه هلإلنيءنه هِبحفدلث هلدتملزن هبني ه يكءت هلإلنيءن هلدفوحه ه‬
‫ولعمرامي هووظءئس هلجليفدي هولدغفيزي ‪.‬ه(هقءةمه‪،‬ه‪ 1٩٩:‬ه‪:‬ه‪)٧٥‬هولدوفآنهأوص هووج هأبنهحيءةظه‬
‫لإلنيءن هليى هصحت هلجليمه هولداسيه هدهكمن ه رءىف‪ ،‬هوهبهل هلديهءق هيتطما هلإلنيءن هولدنخفي ه‬
‫مجرء هوقفقو هلحلضءاة‪،‬هوذهلهذمهلدتيماهلإلةال هدفق هلإلنيءن‪،‬هألنهلعميفداهلده هأنخأهذهله‬
‫لدتيماهذمهنسي هلعميفداهلده هخيقهلإلنيءن‪،‬هوذمهلخلءدقهلعمفدبفهلده هيريمهطنهر هلإلنيءن‪،‬ه‬
‫هلألز ءن‪،‬هوذمهلده هجرلهيفهذهلهلدتيماه نهلخليءئصه ءه‬
‫وحءجءتهحهءق هلعمتطماةهليى ه فد ه‬
‫يي هذه هلحلءجءتهلعمتطماةهيفهدلخلهذهلهلإلطءا‪(.‬قطب‪ .)1٩٩٧:٤:،‬هدكله نهلدنفدنهولدفوحه‬
‫حءجءتهقتطيبهلإلشنءع‪،‬هولحللهلأل ثلههلهلهلديفلعهبنيهلجلءنننيهلدنفدينهولدفوح هيفهلإلنيءنهذمه‬
‫لدتمةهقهبهاهمء‪،‬هحبهثهيوم هلإلنيءنهِبشنءعهحءجءق هلدنفدنه هيفهلحلفدودهلديتهأابحهءهلدخفع‪،‬هويوم ه‬
‫يفهنسسهلدمقتهِبشنءعهحءجءق هلدفوحه ‪.‬هو ثلهذهلهلدتمةهقهبنيهحءجءتهلدنفدنهوحءجءتهلدفوحه‬
‫يينحهأ فله هممكاءهإذله ءهلدتز هلإلنيءنهيفهحهءق هلدتمةطهولاللتفدلل‪،‬هوجتابهلإلةفل هولدتطف ه‬
‫ةمل هيفهإشنءعهدولةر هلدفوحه هأو هلدنفدنه ‪.‬هةيهسهيفهلإلةال هاذنءنه هقوءو هإشنءعهلدفدولةعهلدنفدنه ه‬
‫وقرملهليىههكنتهء‪،‬هكمءهدهسهيفهلإلةال هإابحه هقرملهليى هلإلشنءعهلدتء هديفدولةعهلدنفدنه ‪،‬هوإامءه‬
‫ياءد هلإلةال هابدتمةهقهبنيهدولةعهكله نهلدنفدنهولدفوح‪،‬هوإقنءع هطفيقهوةطهحيوقهلدتملزنهبنيه‬
‫هلدوفآن هإىل هضفواة هحتوهق هلدتملزن هيف هلدخصيه ‪.‬ه‬
‫لدفوح هيف هلإلنيءن‪ ،‬هويخري ه‬
‫لجلءننني هلعمءد هو ه‬
‫( غاه ‪،‬ه‪)1٩٢٢:1٩٥‬‬
‫َح َي َنه‬ ‫ك ه ِ ن هلدفدُّنْهءهوأ ِ‬
‫َحينه َك َمءهأ ْ‬
‫اس هنَيهنَ َ َ َ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّلا هلآلخَفةَ هوالهقَ َ‬
‫هلَّللخهلدفد َ‬ ‫قءلهقرءيل ه{ هولبْتَ ِغ هةِ َهم َ‬
‫ءهآَت َك َّ‬
‫ينه}هةهماةهلدويص‪،‬هلآلي ه(‪)٢٢‬هويفه‬ ‫بهلعم ْس ِه ِ‬ ‫هلَّلل خِ‬ ‫ض َّ‬ ‫كهوالهقَْن ِغهلد َس َي َءد ِهيفهلأل َْا ِ‬
‫يفد َ‬ ‫خ‬
‫هالهحي ُّ‬‫هإن ََّ‬ ‫لَّللخهإدَْه َ‬
‫َّ‬
‫ذهلهلعمرينهقءلهلدفةملهليه هلديالةهولديال هه(دهسهخريكمه نهقفكهلدفدنهءهدألخفةهوالهلآلخفةه‬
‫ديفدنهء‪،‬هودكنهخريكمه نهأخهه نهذه هوذه )ه‬

‫‪222‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫هلإلنيءنهيفهصماهتءهلحلوهوه هلدكء ي ه‬
‫ه‬ ‫وحهامءهيتحوقهذهلهلدتملزنهبنيهلدنفدنهولدفوح‪،‬هحتوقهذلقه‬
‫ولديت همتثيتهيفهشصيه هلدايبهصيملتههللاهوةال هليه هلده هقملزنتهةه هلدومةهلدفوحه هلدخسءة ‪،‬ه‬
‫و هلحلهمي هلجليمه هلدسهءض ‪ ،‬هةكءن هيرنفد هاب هحق هلنءدق هيف هصسء هوخخمع هكء يني‪ ،‬هكمء هكءنه‬
‫يره هحهءق هلدنخفي هكغري ه نهلدنخفهيخنعهحءجءق هلدنفدنه هيفهلحلفدودهلديتهامسهءهلدخفع‪،‬هودهدكه‬
‫ةهمهميثلهلإلنيءنهلدكء ل‪،‬هولدخصيه هلإلنيءنه هلداممذجه هلدكء ي هلديتهقملزنتهةههءهمجهعهلدوم ه‬
‫لإلنيءنه هلدنفدنه هولدفوحه ‪ .‬هولدتملزن هيف هلدخصيه هلإلنيءنه هبني هلدنفدن هولدفوح هدهس هإال ه ثءاله‬
‫ديتملزنهلعممجمدهيفهلدكمنهكي ‪.‬هةوفدهخيقههللا هقرءيلهكلهشئهمبوفدلاهو هزلن‪.‬هولالقزلنهلحلهم هيفه‬
‫لدنفدن‪،‬هووظهس هلدفدولةع هلدسطفي هيفهبوء هلدنفدنهيفهحءد هاثبت ه نهلالقزلنهوذمهأ فهضفوا هحلسظه‬
‫لنهدهسهقءصفلهليىهلقزلن هلدنهمدمج هةوط‪،‬هوإامءهيخملهأيضءهشصيهت ه‬
‫ه‬ ‫لدهلتهولدنوء ههغريهأنهلالقز‬
‫أبكميهء‪،‬هإن هيخملهكهدكهلدتملزنهبنيهلدنفدنهولدفوح‪.‬ه(جنءيت‪،‬ه‪:1٩٩٩‬ه‪)٧٩٦‬ه ه‬
‫‪ -2.٢.٢‬إىل أين تتجه الشخصية ؟‬
‫دوفدهأخهته اءهلدرمعم ه ءهكاءهاميك ه نهلءدلته هوقوءدهفدهقرءقنتهإدهاءهابدتويهفد هولحملءكءة‪،‬ه هوقينبه‬
‫لالنستءحهولدتمفدنهيفهنيهءناءهعمهمتاءهَنمهديااء‪،‬هبلهوصلهلأل فهإىلهأناءهأصنحاءهنيألهلنهلوهفدقاءه‬
‫‪،‬هوذمهلأل فهلده هالهجيبهأنهنيألهلا هإلميءناءهلدسطف هب ‪ ،‬هوالهنونلهأ هنوءشهيفهشفلئراءه‬
‫وقونياءههلءهألهنءه غفوة هةهاءهابدسطفة‪،‬هلأل فهلده هأذلبهلدخصيه هلإلةال ه هيفهأكثفهنسمسهأذله‬
‫لإلةال ‪،‬هبلهوجريهءهقايءقهخيفهلعمغفتاتهولدخهملتهلدفدنهمي ‪،‬هوحفد ه نهطممحءهتءهوأ اهءهتءه‬
‫لديت هقفد هقفق هبيءحنهء هإىل ه نيغ ه اء ‪ ،‬هوغءي ه طين ‪ ،‬هيف هخفد هديا هووطا هوأ ت هبكل هجفده‬
‫وإخالص‪،‬هوالهغفلب هيفهذدكه ىته ءهضءلتهلألوقءتهةهمءهالهياسع‪،‬هوأذفداتهلدطءقءتهاباقكءبه‬
‫لعمرءص هوإقنءعهلهلمىهولدمصملهابدطممحءتهدكله ءهذمهدون‪،‬هوحمءود هلدسمزهبكله ءهذمهدنهم ه‬
‫الهياسعهيفهلحلهءةهلدفدنهءهوالهلآلخفة‪.‬هلافد ءهنيءلهقءئيني‪:‬‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫إىل هأينهقتج هلدخصيه هلعمييم هوذ هلديتهأتخههأحكء هءه نهلدكتءبهولديا ؟ه ءذلهقفداكهلنه‬


‫أمههتهء هوذ ه ن هأولئل هلألشهء هلديت هجيب هلحملءةظ هليههء هألجل هقيك هلألمهه ه؟ هكهف هذ هيفه‬
‫ملجه هلداملزلهلعمؤثفةهولعمتتءده ؟هذلهذ ه طمئا هعمءهقوفد هدفدياهءهوأ تهءهوأوطءهنءهأ هال؟هأةئي هه‬
‫كثريةهقمج ههله هلدخصيه ه(لإلةال ه )هلديتهأذلبتهءهلحلفدلث ‪،‬هوغءصتهيفهحبماهلدرمعم ‪،‬هوَتذتهيفه‬
‫دول هلالنستءحهولدتمفدن‪.‬هالهيرينهذدكهحمءاب هلحلضءاةهلداءةر هولدتوفد ‪،‬هلديتهقملةقهمجهرهءهلدخفع‪،‬ه‬
‫وقتج هإىلههكل‪.‬ه ءهذمهةيهمهحيبه اظءاهلدخفير ههلء‪،‬هبلهيرينهذدكهدلمةهلدخصيه ه(لعمييم )ه‬
‫أنهقمةعه فدلاكهءه‪،‬هوقكثفه نه يءداذءهةهمءهَيصهلدتجفديفدهو يءيفةهلدريفهولداءس‪،‬هولحلهاه نه‬
‫لالنزالقهلده هيؤد هإىلههتمه هلدخصيه ه(هلعمييم )هويير هإىلهحتجهمهء‪،‬هودك هيتمهلدمصمله‬
‫ابدخصيه (هلعمييم )هإىل هبفهلأل ءن‪،‬هومحءيتهءه نهلديومطهيفهلهلءوي ‪،‬هذاءكهبرضهلديماهلديته‬
‫جيبهأنهيؤخهههبء هوقرملهليى هإقء تهءهقيكهلدخصيه ‪،‬هليهءهقر ه وفدلاهأمههتهء‪،‬هوقفداكه ءهذمه‬
‫طيمبه اهءهخءص هيفهز نهأثويتهكءذي هلعميءئب‪،‬هودرنتهيفه هءديا هلدسنتهوذ ‪:‬‬
‫‪/1‬هلإلميءن‪:‬هحقهديخصيه (لعمييم )هأنهقرمدهإىلهلإلميءنهلحلوهو هلده هالهقخمب هأ هشءئن ‪،‬هواله‬
‫ييمث هأ هدخن‪،‬هخميي هبهدكهوج ههللاهقرءيلهو تهوا هبهدكهأبن ه ءذه هلعمييمهولاملن ‪.‬‬
‫‪/٧‬هطيبهلدريم‪:‬هأود هلدريمهلدخفل هلعمفصمدهيفهآتاتههللاهةنحءن هوقرءيلهو هةا هننه هحممفدهصي ه‬
‫هللاهليه هوةيم‪،‬همثهأتيتهبرفد هأنملعهلدريم هلألخفىهلديتهقسهفدهلإلنيءن(لعمييم)هوقثف هحهءق هلدريمه ه‬
‫ولدرميه ‪،‬ه هوقزيفده نهثوءةت هولطاللءق هولدير ههبءهخلفد هلدفدينهوأذي ‪.‬‬
‫‪ /٩‬هلدرمل‪:‬هلعمويمدهب هلدرملهلده هيملةقهلدريم‪،‬هإذهالهلملهدونهليمهإالهأنهيكمنهلمالهغريه‬
‫اظمهالهأةءسهد ‪،‬هوالهقهم ‪،‬هكرملهأودئكهلدرءبثنيهيفهحهءهتم‪،‬هغريه فداكنيهألمهه هنخءطءهتمه ىته‬
‫ءهكءنتهيفهطفقهلخلريهولديالحهلديتهقملةقهلدريمهلحملممده‪.‬‬
‫‪/٤‬جمممل هلإلنيءنهلألخالقه ‪:‬همتثلهلدوهمهلألخالقه هلديتهمتهزهكلهشصصهلنهلآلخف‪،‬هو نهخالهلءه‬
‫يررب هلإلنيءن هلن هنسي ه نءشفة هدون هأ هقفمجءت هأو هإيضءحءت هزلئس هأو هخءدل ‪ ،‬هوأخالقه‬

‫‪223‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫لدخصص ه ع هنسي همث ه ع هلآلخفين هقرترب هلء ال ه همء هيف هحتفديفد هلدخصيه ه(لإلةال ه ) هولديته‬
‫قير ه نهخاللهقيكهلألخالقهلحلمهفدةهأنهقمضحهصماةهلإلةال هلديحهحهعمنهالهيرف هلا ه‬
‫شهئءههخءص هوأن هدينهلألخالقهولديممهولديمءح ‪،‬هإىلهغريهذدكه نهلديماهلعمهم ‪،‬هولديتهقسفضه‬
‫ليىههكلهإنيءنه ييمهحيميهء‪،‬هلعمهله عهلحلقهولخلري‪،‬هوجترب هليى هلحرتل هديا هوقمللفد هلدخفله ه‬
‫وأ ت هوأوطءن ‪،‬هوقرها هليىهإظهءاهصماةهلإلةال هلدنهضء هلداءصر هدكله نهحيملهلحلوفدهولدكفلذه ه‬
‫هلهل هلدفدين هوأذي ‪ ،‬هيف هلهفد هكثف هةه هألفدل هلأل ‪ ،‬هولنتخفت هخمططءهتم ههلفد هذه‪ ٥‬هلدخصيه ه‬
‫لإلةال ه هلعمرطء ةه(‪)www.Bafree.Documents&Setting.com‬‬

‫‪ -٣‬خامتة الدراسة‪:‬‬
‫ن هخالل هةفد هلألدب هلداسي هديخصيه ه ن ه اظما هلدوفآن‪ ،‬هوليم هلداسس هلحلفديث‪ ،‬هجنفد هأنه‬
‫لدخصيه (هلعمييم )هأتخههمبءهيوفا هلدوفآنهلدرظهمه نهضفوبهلهلفدلي ‪،‬هوباء هلدروءئفدهليى ه ءهيفه‬
‫لدوفآن هولديا ‪ ،‬هولألخه هابدربلذني هلدرويه هوباء هلألحكء هلألدبه هولدريمه هليى هقمللفد هلعميءحله‬
‫ولعماءةعهودةعهلألذى هولعمضءا‪،‬هولإلميءنهأبنهديكمنهةااءه ه ضطفب هجتف هليههءهلمل ي هلدرءقي هوغريه‬
‫لدرءقي ‪،‬هولحلثهليى هلداظفهيفهلألكملنهديريمهولعمرفة همبءهةههءه نهلحلكمهولألةفلاهلديتهيفقو ههبءه‬
‫هويفهذهله‬
‫ه‬ ‫لدروله هوقتيعههبءهأبملبهلعماءةعهدإلنيءن‪.‬هكلهذدكه ءهقضما هلدوفآنهلدكفميهول تءزهب‬
‫كي ؛ هقكمهل هألصمل هلدفدين هلدثالث هلديت هبرث ههبء هكل هنيب ه فةل هوجرل هباء ذء هاصهاءه ه اءةنءه‬
‫الاقوء هلإلنيءن‪ ،‬هأ ء هقيك هلألصمل هوذ هلاللتمءد هلديحهح هودم هابدتييهم‪ .‬هولنءدة ههللا هقرءيله‬
‫وحينهلعمرء ي ه عهلداءس‪،‬هةه هلديتهالهخال هةههء‪.‬هليه هقتمثلهنتءئجهلدفدالة هيفهلآليت‪..‬‬
‫أ ه‪/‬ليم هلداسس هلحلفديث‪ ،‬هياظف هإىل هلداسس ه ن ه اظما هلعمكمن هلدنهمدمج ‪ ،‬هولجلملنب هلدرتبمي ه‬
‫لعمكتين ‪،‬هولديتهقؤثفهةينءهيفه كمانتهشصيه هلدسفدهحهثهيكمنهولقرءهحتته طءدن هلدغفلئزي ‪،‬ه‬
‫ويفهذهلهضهءعهيفهلدفدنهءهوذالكهيفهلآلخفة‪.‬هةءدرمل لهلعمكمن هديخصيه ه نهوجه هنظفهليمء ه‬
‫لداسس هلحملفدثني هميكن هقياهسهء هإىل هلمل لهوالثه ‪ ،‬هوذ هلمل ل ه انرث ه ن هلدسفد هذلق ه‪ ،‬هولمل له‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫بهئه ‪ ،‬هوذ هلمل ل ه انرث ه ن هلدنهئ هلخلءاجه ‪ ،‬هلالجتمءله هولدثوءةه ‪ .‬هوليمء هلداسس هيويفونه‬
‫لذتمء همهليى هدالة هلدرمل ل هلجليمه ‪،‬هلدنهمدمجه هةوطه تاءةنيهأوه غسينيهلجلءنبهلدفوح ه نه‬
‫لإلنيءن‪،‬هوذدكهمتخهءه عهأةيمهبمهيفهلدنحثهلدريم هلده هيوتيفهليىهدالة ه ءهميكنه الحظت ه‬
‫وإخضءل ههدينحثهيفهلعمصتربلتهلدريمه ه‪ .‬ه‬
‫)هأتخههمبءهيوفا هلدوفآنهلدرظهمه نهضفوبهلهلفدلي ‪،‬هوباء هلدروءئفده‬
‫ه‬ ‫ب‪/‬هغريهأنهلدخصيه (لعمييم‬
‫ليى ه ءهيفهلدوفآنهولديا ‪،‬هولألخههابدربلذنيهلدرويه هوباء هلألحكء هلألدبه هولدريمه هليى هقمللفده‬
‫لعميءحل هولعماءةع هودةع هلألذى هولعمضءا‪ ،‬هولإلميءن هأبن هديكمن هةااءه ه ضطفب هجتف هليههء هلمل ي ه‬
‫لدرءقي هوغريهلدرءقي ‪،‬هكمءهقاطيقه نهقمحهفدههللاهوحفد ‪،‬هويترززهذهلهلدتمحهفده نه اطيوءتهأةءةه ه‬
‫أمههءهلدروهفدةهلإلميءنه ‪،‬هولدريمهولعمرفة ‪،‬ولألخالقهولدييمك‪.‬هولإلميءنهلوهفدةهولدتزل ء‪،‬هالهياسيلهلنه‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫لدريم هوال هلن هلدرمل هكمء هقوف هلآلي ‪ :‬ه{وِ َن هلدا ِ‬
‫ك َّ‬
‫هإامَءه‬ ‫لب هولألَنْ َرءِ هخمخْتَي ٌ‬
‫ف هأَدْ َملنخ خ ه َك َهد َ‬ ‫َّءس هولدفدَّو ِ‬
‫َ‬
‫ما ه} هةءطف‪ ،‬هلآلي (‪ )٧٩‬هذكهل هقكء ل هلعمكمانته‬ ‫هل ِز ٌيز ه َهغ خس ٌه‬
‫هلَّللَ َ‬
‫هإن َّ‬‫هلنَ ِءد ِ هلدرخيَ َمء خ َّ‬
‫هلَّلل ه ِ ن ِ‬
‫ََيْ َخى ََّ ْ‬
‫هيفه‬
‫لعمءدي هولدروفدي هديخصيه هلإلنيءنه هدتحفددهلالقتهءهبكله ءهحيفدقههبءهيفهذهلهلدكمن‪،‬هوقره ه‬
‫‪،‬وذمهقيماهاابينهجء ه نهلافدههللاهبكلهخيءئي ‪،‬هوبكله‬
‫ه‬ ‫كافهخيءئصهلدتيما هلإلةال‬
‫وم ءق ‪،‬وذدك هدتتكهف هب هلدخصيه هلعمييم هخبءص ‪.،‬ولإلنيءنه هكيهء هبرء هودهتم هقطنهقه‬
‫وتضهءق هيفهلحلهءةهلدنخفي همجرء ‪ .‬ه‬
‫هأ‪/‬هبرفدهنزولهلدوفآنهلدكفميهباحمهأابر هلخفهقفانه ه نهلدز ءن‪،‬هجء هةهجممنفدهةفويفده‪-‬هأحفدهاولده‬
‫ليمهلداسسهلحلفديثه‪-‬ه ؤةسه فداة هلدتحيهلهلداسي هباظفي ه هزهةههءهبنيهثالث هأقيء هدياسس‪،‬ه‬
‫ينفدوهيفهبرضهوظءئسهءهبرضهأوج هلدخن همبسءذهمهلداسسهلأل ءاةهابديم ‪،‬هولداسسهلديمل ‪،‬هولداسسه‬
‫لعمطمئا ‪،‬هلدملادةهيفهلدوفلنهلدكفمي‪.‬‬
‫ب‪/‬هغريهأن هقمجفدهيفهلحلوهو هلختالةءتهكنريةهبنيهذه هلعمسءذهمهلدثالث هدياسسهيفهلدوفآن‪،‬هوبنيه‬
‫أقيء هلداسسهلدثالث هيفهنظفي هةفهويفد‪،‬هةءداسسهلأل ءاةهابديم ‪ ،‬هولداسسهلديمل ‪،‬هولداسسهلعمطمئا ه‬

‫‪222‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫لدملادةهيفهلدوفآن‪،‬هحءالتهخمتيس هقتيفههبءهلداسسهأثاء هصفللهءهلدفدلخي هبنيهلجلءنبهلعمءد ‪،‬ه‬


‫ولجلءنبهلدفوح هيفهشصيه هلإلنيءن‪.‬هأ ءه سءذهمهلهلمهولألانهولألانهلألليىهيفهنظفي هةفويفدهةه ه‬
‫أقيء هخمتيس هدياسس‪،‬هكمءهأهنءهقتكمنهيفه فلحلهخمتيس ه نهاممهلدطسل‪،‬هولدخصيه هلديمي هيفه‬
‫لإلةال هذ هقيكهلدخصيه هلديتهيتملزنهةههءهلدنفدنهولدفوح‪،‬ه هوقخنعهةههءهحءجءهتمءهيفهلحلفدودهلديته‬
‫امسهءهلدخفع‪،‬هوذ هلديتهقرين‬
‫ابدنفدنهوصحت هوقمق ‪،‬هولديتهقتميكهيفهنسسهلدمقتهابإلميءنهابهلل‪،‬هوقؤد هلدرنءدلته هوقوم هبكله‬
‫ءهيفض ههللاهقرءيل‪،‬هوقتجابهكله ءهيغضن ‪.‬هوختتيفهصسءتهلدخصيه هلديمي هيفهلآلي هلجلء ر ه‬
‫ءت هو َّ ِ ِ‬ ‫ءت هولدْ َوءنِتِني هولدْ َوءنِت ِ‬ ‫إن هلعمييِ ِمني هولدْمييِم ِ‬
‫ءت هولدْمؤِ اِني هولدْمؤِ اَ ِ‬
‫نيه‬
‫لديءدق َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫خْ َ خْ‬ ‫لآلقه ه{ َّ خ ْ َ خ ْ َ‬
‫ءت هو َّ ِ ِ‬ ‫ءت هولدْمتي ِفدقِني هولدْمتي ِفدقَ ِ‬ ‫ءشرِني هو ْ ِ ِ‬ ‫لت هو ْ ِ‬‫لديءبِف ِ‬ ‫لدي ِءدقَ ِ‬
‫ءت هو َّ ِ‬
‫نيه‬
‫لديءئم َ‬ ‫لخلَءش َر ه خ َ َ َ خ َ َ‬ ‫لخلَ َ‬ ‫لديءب ِف َ‬
‫ين هو َّ َ‬ ‫و َّ‬
‫هلَّللخ ه َهلخم ه َّ ْغ ِسَفةه‬
‫َل َّفد َّ‬ ‫هلَّلل ه َكثِريل هو َّ ِ ِ‬
‫لدهلكَفلت هأ َ‬ ‫ين ََّ‬
‫لحلءةِ ِظني هةخفوجهم هو ْ ِ ِ َّ ِ‬
‫لحلَءةظَءت هولدهلك ِف َ‬
‫و َّ ِ ِ‬
‫لديءئ َمءت هو َْ َ خ َ خ ْ‬
‫لهل ِظهمء}هةماةهلألحزلب‪،‬هلآلي ه(‪ .)٩٥‬ه‬ ‫َجف َ‬ ‫وأ ْ‬
‫هأ‪ /‬ه‪.‬حءول هليمء هلداسس هيف هلدريف هلحلفديث هدالة هأوج هلدخن هولالختال هبني هشصيهءته‬
‫لداءس‪،‬هوقء ملهبتياهفهلداءسهإىلهأامءط‪،‬هيتمهزهكلهامطهمبجممل ه نهلديمءت‪،‬هةوفدهلجت هبرضهمه‬
‫إىلهقياهفهلدخصيه هإىلهمسءت‪،‬هولجت هبرضهمهإىلهقياهفهلداءسهإىلهأامءطهنسيه ‪،‬هوةهمهطنهر ه‬
‫لدنخفي هللتمءدله هليى هقيكهلألامءط‪،‬هوبرضهمهإىل هأامءطهجيفدي ‪،‬ه نهخاللهباه هلجليمهولعمظهفه‬
‫لخلءاج هد ‪،‬لربهاؤتاهةييسه هقتمحماهحمهلءه كمانتهلدطنهر هوذ ‪،‬هلعمء ‪،‬هولهلمل ‪،‬هولدرتلب‪،‬هولداءا‪.‬ه‬
‫وبرضهم هوضع هأامءط هلدخصيه هللتمءدل هليى هلخلفيط هلهلف منه هلديت هحتم هكم هونمع هلإلةفلزلته‬
‫لهلف منه هلديتهيخرتكهةههءهبرضهلألشصءصهولديتهمتهزذمهلنهغريذم‪،‬هممءهيسيحهلجملءلهأ ء هإ كءنه ه‬
‫قياهفهلدنخفهإىلهأامءطهشصيه هقيتافدهإىلهقيكهلإلةفلزلتهلهلف منه ‪.‬ه ه‬
‫ب‪/‬هلدوفآنهلدكفميهيخريهإىلهأنهقياهفهلدخصيه هإىلهمسءتهذمهنمعه نهلدتجفيفدهيسوفدذءهقهمتهءه‬
‫هويسككهلدخصيه ‪ ،‬هو نهمثهقاتس ههوحفدهتءهلديتهيتمهز ههبءهلدسفد‪،‬ه ضهسءه هأبن هلدخصيه هدهيته‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫جمممل ه نهلديسءتهولالةترفدلدلتهلعمارزد هلدوءئم هبهلهتءه يسمة هجبءنبهبرضهء‪،‬هبلهذ هباء ه‬


‫تكء له نهلديمءتهولخليءئصهولديسءتهقتسءلله عهبرضهء‪،‬هوقؤثفهيفهبرضهءهلدنرضهةخفدةه‬
‫لالنسرءلهقرطلهلدتسكري‪،‬هولدتهماهيسيفدهلحلكم‪،‬هويفهلدوفآنهلدكفميهجنفدهقياهسءههليىهأةءسهلدروهفدةه‬
‫إىل هثالث هأامءطهذ ‪:‬هلعمؤ امن‪،‬هلدكءةفون‪ ،‬هلعماءةومن‪،‬هودكلهامطهمسءق هلديتهمتهز ‪.‬هوقفدهأشءاهلدوفآنه‬
‫لدكفميهإىلهذه هلألامءطهلدثالث هيفه ملضعهكثرية‪،‬ه ثالهيفهةماةهلدنوفةههذكفهلعمؤ امنهيفهأابعهآتاته(ه‬
‫‪-٧‬ه‪)٥‬هولدكءةفونهيفهلثاتنيه(ه‪٦‬ه‪-‬ه‪٢‬ه)‪،‬هولعماءةومنهيفهثالثهلخفةهآي ه(ه‪٩‬ه‪-‬ه‪:‬ه‪٧‬ه)‪،‬‬
‫وأشءاهإدههمهأيضءهيفهةماهأخف ‪،‬هكمءهلةفدهدكله اهمهةماةهمسءذءهابمسهمهذ هةهماةه(لعمؤ امن)ه‬
‫و(هلدكءةفونه)هو(لعماءةومنه)‪.‬‬
‫هبنيهلدوفآن‪،‬هو ءهجء هب هليمء هلداسس هلحملفدثمن‪،‬هحهثهإنه‬
‫ه‬ ‫قمجفدهةفوقهيف ه كمانتهلدخصيه‬
‫هلدوفآنهلدخصيه ‪ ،‬ه نهحهثه‬
‫ذاءدكهمتءيزله هولضحءه هيفه كمانتهلدخصيه ‪،‬هديءحله ءهوصفهب ه‬
‫لعمكمنهلدروفد ‪،‬هولدييمك ‪.‬‬
‫يفهضم هذه هلداتءئجهميكنهأنهنوملهأنهلدوفآنهقفدهوصفهلدخصيه هوصسءهممهزلهأبرفدذءهلنهلالجتء ه‬
‫لعمءد هلده هاند هب هليم هلداسس هلحلفديث‪ ،‬هحهث ه زج هلدوفآن هبني ه طءدب هلجليفد‪ ،‬هو طءدبه‬
‫لدفوحهيفه كمانتهلدخصيه ‪،‬هلأل فهلده هجيريهءهشصيه ه تملزن هو رتفدد ‪.‬‬

‫‪222‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫املصادر‪:‬‬

‫لدوفآنهلدكفمي‪.‬ه ه‬

‫لألحءديثهلدخفيس ه(صحهحهلدنصءا )‬

‫املراجع‪:‬‬

‫‪.1‬هأابظ ‪،‬هأ ءلهلنفدهلديمهعه(‪)1٩٩٩‬هلديح هلداسيه ‪،‬ه كتن هلألجنيم‪،‬هلدوءذفة ه‬

‫هه‪ .٧‬هأمحفد‪ ،‬هةءطم هإبفلذهم ه(‪ )٧::٤‬هدوا هلألةفة هيف هقاخئ هلألطسءل‪ ،‬هيف هضم هلديا هلدانمي ‪،‬ه‬

‫اةءد ه ءجيتريهغريه اخماة‪،‬هكيه هلدرتبه ‪،‬هجء ر هلجلزيفة‪.‬ه ه‬

‫‪.٩‬هأةفد‪،‬هحممفده(‪)1٩٢٥‬هلإلةال هيفه سرتقهلدطفقه(قفمج ) هحممفدهلثمءنهجنءيت‪،‬هدلاهلدخفوق‪،‬ه‬

‫لدوءذفةه‪.‬‬

‫‪٤‬ه‪.‬هأاكمن‪،‬هحممفده(‪)1٩٩٥‬هلإلةال ‪،‬هأوااب‪،‬هلدغفبه(قفمج )هذءشمهصءحل‪،‬هدلاهلديءق ‪،‬هبريوته‪:‬‬

‫‪ ٥‬ه‪.‬هلدنءد ه‪،‬هحمءةنهحممفدهأمحفده(‪)٧::٤‬هأثفهلدرتبه هلدفوحه هيف هقكمينهشصيه هقيمههه فحي ه‬

‫لألةءس‪،‬هاةءد ه ءجيتريهغريه اخماة‪،‬هكيه هلدرتبه هلحليءحهيء‪،‬هجء ر هلجلزيفةه‪.‬‬

‫‪:٦‬هلجليمءين‪،‬هلنفدهلدري ه(‪)٧::1‬هلدوفآنه هوليمهلداسس‪،‬هط‪،1‬هلدفدلاهلدرفبه هديريم ‪،‬هلدوءذفة‬

‫‪ .٢‬هلدخفقءو ‪ ،‬هحين هحممفد ه(‪ )1٩٩٤‬هَنم هليم هنسس هإةال ‪ ،‬ه ؤةي هشنءب هلجلء ر ‪،‬ه‬

‫لإلةكافداي ه‪.‬‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫‪.٩‬هلدخفقءو ‪،‬هلسته(‪)1٩٩:‬هقضءتاهإنيءنه هيفهألمءلهلعمسيفين‪ ،‬هط‪،٧‬هدلاهلداهض هلدرفبه ‪،‬ه‬

‫بريوت‪ .‬ه‬

‫‪٩.‬ه‪.‬لدخفيف‪،‬هلفداننه(‪)1٩٩٧‬ه نهليمهلداسسهلدوفآين‪،‬هدلاهلدريمهديماليني‪،‬هبريوته‪.‬‬

‫‪:‬ه‪.1‬هلدغزليل‪،‬هحممفده(‪)1٩٥٩‬هنظفلتهيفهلدوفآن‪،‬ه ؤةي هلخلءجن ‪،‬هلدوءذفةه ه‬

‫‪11‬ه‪.‬هلعمهفدلينه‪،‬هلنفدهلدفمحنهحينهحانك ه(‪)1٩٩1‬هضملبطهلعمرفة ه‪.‬هدلاهلدريم‪،‬هبريوت‪.‬‬

‫‪-1٧‬ه(‪)1٩٢٩‬هلألخالقهلإلةال ه هوأةيهء‪،‬هدلاهلدويم‪،‬هبريوت‪.‬ه ه‬

‫ه‪.1٩‬لعمهفد ‪،‬همسه هخيهس هحممفده(‪)٧::٧‬هلالق هلدييمكهلدفديينهابدتملةقهلداسي هولالجتمءل ‪،‬ه‬

‫دفد هطالبهلعميتم هلجلء ر ‪،‬هاةءد ه ءجيتريهغريه اخماة‪،‬هكيه هلدرتبه هلحليءحيهء‪،‬ه‬

‫جء ر هلجلزيفة‪ .‬ه‬

‫‪.1٤‬هزذفلن‪ ،‬هحء فدهلنفدهلديال ه(‪)1٩٩٢‬هلديح هلداسيه هولدرالجهلداسي ‪،‬هط‪ ٩‬هلءملهلدكتب‪،‬ه‬

‫لدوءذفةه‪:‬‬

‫‪ .1٥‬هحين‪،‬هأ ءينهصالحه(‪)٧::٩‬هأثفهلكتيءبهلدييمكهلدرفدولينهيفهقخكهلهلدخصيه هدفد ه‬

‫قال ههه فحي هلألةءس‪ ،‬هاةءد ه ءجيتريهغريه اخماة‪،‬هكيه هلدرتبه هلحليءحهيء‪،‬هجء ر ه‬

‫لجلزيفة‪.‬‬

‫‪٦‬ه‪1‬ه‪.‬هشههب‪،‬هحممفدهليىه(‪)1٩٩٧‬هلدييمكهلإلنيءينهيفهلدتاظهم‪،‬هدلاهلدسكفهلدغفيب‪،‬هبريوت‪.‬‬

‫‪٢‬ه‪.1‬هلنفدهلدرزيز‪،‬ه ستءحهحممفده(‪)1٩٩٢‬هلدوفآنهوليمهلداسس‪،‬هقءاهيمنس‪،‬هباغءز ‪ .‬ه‬

‫‪222‬‬
‫الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث‬

‫‪ ٩‬ه‪ 1‬ه‪.‬هلنفدههللا‪،‬هةء ه هيمةفه(‪)٧::٩‬هلدتفدينهولالقت هابأل ن هلداسي هدفد هطالبهلعميتم ه‬

‫لجلء ر ‪،‬هاةءد ه ءجيتريهغريه اخماة‪،‬هكيه هلدرتبه هلحليءحهيء‪،‬هجء ر هلجلزيفة‪.‬‬

‫‪٩‬ه‪1‬ه‪.‬ههلفوة‪،‬هلمحفده(‪)1٩٩٢‬هلدريمهولدفدين‪:‬ه اءذجه سءذهم‪،‬هدلاهلدسكف‪،‬ههد خقه ه‬

‫‪.٧:‬ليى‪،‬ه اءةعهإبفلذهمه(‪)٧::٥‬هلألةءدهبهلدرتبمي هلديتهقيتصفد هءهلألةفةهوأثفذءهليى هقكهفه‬

‫لدطسل‪،‬هاةءد ه ءجيتريهغريه اخماة‪،‬هكيه هلدرتبه هلحليءحهيء‪،‬هجء ر هلجلزيفة‪.‬‬

‫‪1‬ه‪.٧‬هلمفلن‪،‬هكء له تميله(د‪:‬ت)ه وفد هيفهلدريم هلدييمكه ‪،‬ه طنملءتهجء ر هلدوءذفة‪.‬‬

‫‪.٧٧‬هةءاس‪،‬هأمحفدهحممفده(د‪.‬ت)هلدامءهذجهلإلنيءنه هيفهلدوفآنهلدكفمي‪،‬هدلاهلدسكف‪،‬هبريوته‪.‬‬

‫‪.٧٩‬ةفو ‪،‬هأايكه(‪)1٩٢٢‬هلدفدينهولدتحيهلهلداسي ه(هقفمج ه)هةؤلدهكء ل‪،‬ه كتن هغفيب‪،‬هلدوءذفة‪.‬‬

‫‪.٧٤‬ةفويفد‪،‬هةهجممنفده(‪)1٩٩٩‬ه رءملهلدتحيهلهلداسس‪،‬ه(قفمج ه)هحممفدهلثمءنهجنءيت‪،‬هط‪٥‬ه‪،‬هدلاه‬

‫لدخفوق‪،‬هبريوته‪.‬‬

‫‪.٧٥‬ه(‪)1٩٩٧‬هلألانههولهلم‪،‬ه(قفمج ه)هحممفدهلثمءنهجنءيت‪،‬هط‪،٤‬هدلاهلدخفوق‪،‬هبريوت‪.‬‬

‫‪.٧٦‬هقءةم‪،‬هلمنهلدخفيفه(ه‪1٩٩:‬ه)هيفهلدطفيقهإىلهلإلةال ‪،‬هدلاهلدويم‪،‬هبريوت‪ .‬ه‬

‫‪.٧٢‬هقطب‪،‬هةهفده(‪)1٩٩٧‬هخيءئصهلدتيماهلإلةال هو و هم ءق ‪،‬هدلاهلدخفوق‪،‬هبريوت‪.‬‬

‫‪.٧٩‬هالزيفوس‪،‬هايتخءاده(‪)1٩٩1‬هلدخصيه ه(هقفمج ه)هةهفدهحممفدهغاهم‪،‬هدلاهلدخفوق‪،‬هبريوته‪.‬‬

‫‪.٧٩‬ه غاه ‪،‬هحممفدهجملده(ه‪)1٩٢٢‬هةييس هلألخالقهيفهلإلةال ‪،‬هدلاهلدريمهديماليني‪،‬هبريوت‪.‬‬

‫‪222‬‬
‫جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)‬

‫‪ .٩:‬مة ‪ ،‬هةمزلن هحممفد ه(‪ )٧::٦‬هلدضغمط هلداسيه هولالجتمءله هولالقتيءدي ‪ ،‬هولالقتهءه‬

‫بخصيه هلعمغرتب‪ ،‬هاةءد ه ءجيتري هغري ه اخماة‪ ،‬هكيه هلدرتبه هلحليءحهيء‪ ،‬هجء ر ه‬

‫لجلزيفة‪.‬‬

‫‪1‬ه‪.٩‬هجنءيت‪،‬هحممفدهلثمءنه(‪)1٩٩٩‬هلدوفآنه هوليمهلداسس‪،‬هطه‪،٥‬هدلاهلدخفوق‪،‬هلدوءذفة‬

‫‪.٩٧‬ه(‪)1٩٩٩‬هلحلفديثهلدانم هوهليمهلداسسه‪،‬هطه‪٧‬ه‪،‬هدلاهلدخفوقهلدوءذفة‪.‬ه ه‬

‫‪33 .Cattell ,R.B .( 1970 ) .The Scientific Analysis of Personality‬‬


‫‪.Penguin . London‬‬
‫‪34 .www .Bafrcc .net. com‬‬

‫‪222‬‬

‫)‪Powered by TCPDF (www.tcpdf.org‬‬

You might also like