Professional Documents
Culture Documents
الشخصية-قرآن-علم النفس-سودان-2012
الشخصية-قرآن-علم النفس-سودان-2012
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
222
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
Abstract
This study aims to know the psychological
construction of personality from psychologists view ,
through the literature view of personality (limitations,
components, and factors affect on its building), and
compare this view with the description of personality in
Quran, through its components, traits and moral behavior.
The study came to the following results: From the
literature view of personality, in Quran a n d modern
psychology, we find that personality, adopts what it is
ordered by Quran and Sunna to guide people to the right
path. It followed what is based on intellectual evidences,
the principled and scientific commands in term of interest
and damages. It also encourages believing that the
universe is consecutive principles of reasonable and
unreasonable factors. It boasts to speculate to the nature
of universe f o r k n o w l e d g e and belief to broaden the
mind and interests of h u m a n b e i n g s . Also there are
differences in the components of personality, in Quran, and
psychology literature, h e n c e , there is discrimination in the
components of personality, in f a v o r of what Quran
describe personality in religious component, and behavior
component. In the light of these results , p o s s ; !y we can
say , Quran describes personality ,a discriminative
description , takes it far away from body dimension , that
psychologists say , hcncc , Quran mixed between the boy
tasks , and soul tasks , in personality components , that
makes personality balanced , and accurate .
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
222
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
232
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
.٤ -١أهداف الدراسة:
قف هذه هلدفدالة هإىلهحتوهقهلألذفدل هلدتءده ه :ه
1-٤-1رفة ه كمانت هلدخصيه هوحمفددلهتء هلديت هقءل ههبء هليمء هلداسس هلحملفدثمن ،هوأثف هقيكه
لعمكمانتهليى هلدخصيه ،هخءص هإذلهقرفضتهقيكهلدخصيه هإىل هأ هأنملعه نهلدضغمط،هةمل هه
كءنتهنسيه ،هأوهلجتمءله ،هأوهلقتيءدي .
.٧-٤-1ه رفة هلدخصيه هوةق هلعماهج هلدوفآين ،هوأامءطهء ،هودوا هلدفدين هيف هبيماة هوحتفديفد ه رءمله
لدخصيه هلعمييم هيف ه فلحل هاممذء هلعمصتيس ،هو هإىل هأ ه فد هييءلفد هلايف هلدفدين هيف هحتوهقه
لأل نهلداسي هديسفد،هوكهدكهلالق هلدييمكهلدفديينهابدتملةقهلداسي هديسفد .ه
.5-١منهج الدراسة:
هوقوم هذه هلدفدالة هليى هلعماهج هلد همصس هلدوءئم هليى ه وءان هلعمكمانت هلداسيه هديخصيه ه نه
وجه هنظف هليمء هلداسس هلحملفدثني ،هولدخصيه هحيب هلعماهج هلدوفآين ،هوإجيءد هلدسفوق هيف هقيكه
لعمكمانتهولحملفددلت،هوإيلهأ ه فد هميكنهديخصيه هيفهكلهأنهقتملةقه عه تغريلتهلدنهئ هلحملهط ه
ابدسفد.هاثنهء:لإلطءاهلداظف :
لإلطءاهلداظف ههله هلدفدالة هيوم هليىهقفةهخهبرضهلعمسءذهمهلداسيه هلعمتريو هابدخصيه هوةقهآال ه
ليمء هلداسسهلحملفدثنيهيفهضم هنظفتاتهلدخصيه :
هقويهمه
ه ةس هبفدلي هلدوفن هلدرخفين هظهفت هقويهمءت هألامءط هلدخصيه هكءن هأبفزذء
كفيتخمف( )Kretschemrه هوشهيفدون ه( )Scheldonهوكءال هيمنج ه( )K.Jungيف هشكله
نظفتات ه كتمي هلألطف هلداظفي ،هوقوفد هقسيريلت هولضح هديخصيه هلإلنيءنه ،هحهث هيف ه
آانيت هكفقخمف هأن هلدخصيه هقوم هليى هأطف هجيفدي ه(لدطفلز هلعمكتاز ه -هلدطفلز هلدفتاض ه-ه
لدطفلز هلدملذن ه) ،هأ ء هشهيفدون هةهويم هلداءس هإىل هثالث هأامءط هذ ه(لدامط هلدفدلخي هلدرتكهب ه–
)Endomorphicهلدامط هلعمتمةط هلدهرتكهب ه Mesomorphicولدامط هلخلءاج -
232
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
.)Ectomorphicه(زذفلن ه ،ه 1٩٩٢ه :ه )٥٥ه ،هأ ء هيمنج هةهويم هلداءس هإىل هامطني هأوهلمء ه:ه
لدامطهلالنطملئ ،هواثنههمءه:هلدامط لالننيءط ه(أابظ ه،ه1٩٩٩ه:ه٧ه )٦أ ءهنظفي هلديمءتهأنه
لدسفد هميكن هأن هيسهم هيف هضم همسءت هشصيهت هلديت هقررب هلن هةيمك ،هةهمكن هأن هيمصف هأبن ه
ذك ،هأوهغيب،هأوهلييب،هأوهذذءين(.لنفدهلدفحهم،ه)٧::٩:٦1ه ه
٢ا -١مفهوم الشخصية:
يويفد هابدخصيه هقيك هلجملممل ه ن هلخليءئص هولدازلءت هلديت هحتفدد هلدرمم هءت هولدسفوق هيفه
دألةفلد (.هشههب ،ه :1٩٩٧ه )٥٩هوذ ه
لدييمك هلداسي ه(لألةكءا ه -هلعمخءلف ه -هلدتيفةءت ه) ه ه
جمممل ه نهلعممهزلتهلدييمكه هولدتيفةءتهولألحءةهسهلدخرماي هولدالشرماي ،هولدتيمالتهلدرويه ،ه
وذ هلدسكفة هلدكيه ،هغري هلدثءبت هلديت هيكمهنء هكل هإنيءن هلن هذلق ه هوذلت هلآلخفين ه(لدخفيف،ه
:1٩٩٧ه 1:ه).هوذ هجمممل ه نهلديسءتهلجليفدي ،هولداسيه ه[ ماوث هوه كتين ؛هولدرءدلت،ه
ولدتوءدهفد،هولدوهمهولدرملطف،ه تسءلي هكمءهيفلذءهلآلخفونه نهخالل هلدترء لهيفهلحلهءةهلالجتمءله ه
( )www.Bafree.comولدخصيه هذ هلدتاظهم هلدفدياء هيف هلدسفد هدتيك هلألجهزة هلجليمه ه
ولداسيه هلديت هحتفددهطءبر ه -هلدسفيفدهيفهقملةو ه عهبهئت ،هةريمء هلداسسهياظفون؛هإىل هلدسفدهككله
تكء ل،هيرملهوييتجهبهكمحفدةهقاتظمهوقتسءللهةههءهمجهعهأجهزق هلدنفدنه ،هولداسيه ،هوحتفدده
ةيمك هولةتجءابق هبطفيو هيتمهزههبءهلنهغري ه(جنءيت،ه)1٩٩٩:٧٧٩
٢ا-٢مكونات الشخصية)personality components ( :
ياظفهلدنرضهإىل هلدخصيه هليى هأهنءهشنك ه روفدةهيتفدلخلهةههءهلفدده نهلدراءصف،هوميكنهقفدبفه
ذهلهلدتروفدهلافدهلحلفديثهلنهحمفددلهتء،هأبنهقكمينهلدخصيه هلإلنيءنه هيتأثفهابدتسءللهلعمتنءدلهبنيه
لفدده نهلدرمل ل،هولي هلدفغمه نهكثفةهذه هلدرمل ل هإالهأنهخربل هلدييمكهلإلنيءينهلقسوملهليىه
لدتويهمهلدتءيلههله هلدرمل لهأوهلحملفددلت .ه
ه
232
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
-1-2-2املكوانت اسأساسية
قخريهذه هلحملفددلتهإىل هلخليءئصه basic componentsلعمماوث ،هلديتهيمدفدههبءهلدسفد،هوق هؤثفه
ثريةه
لتهلدسفدهلعمفقون هابداين هجملءالتهك ه
ه لخليءئصهلعمماوث هبفداجءتهخمتيس هليى هإ كءنهءتهوقفدا
اهء ه
ه-لدتريم
-لدطءق ه
-لداخءط ه
ويرترب هلجلاس هولدين ه ن هلدرمل ل هلألةءةه هلعمهم هولعمؤثفة هيف هشصيه هلألةفلد .ه(،Cattelه
1٩٢:01٥٤ه)ولدمالث هقؤثفهيفهشصيه هلدسفده نهخاللهلديسءتهلدطنهره ه(لجليمه هولداسيه ه
لديت هقاتول ه ن هجهل هإىل هجهل هلن هطفيق هلدمالث ،هكمء هأن هلعمظهف هلخلءاج هدإلنيءن هيرترب هأحفده
لألاكءنهلألةءةه هيفهقك همينهلدخصيه ،هةري هةنهلهلعمثءلهختتيفهداج هأتثري هلدسفدهليىهلآلخفينه
ثريذء هليىه
ابختال هلحلجم هولدطمل هوداج هلدهكء هولالةترفدلد ،هحهث هإن هذه هلديسءت ههلء هأت ه
سهم هلدهلته(.لمفلن،هدهت:ه)1٩٩
- 2-2-2املكوانت االجتماعية ( )social componentsقرربهلألةفةهولجملتمعهلديغريه
ن هأذم هلدرمل ل هلديت هقؤثف هيف هقطما هوامم هلدخصيه ،هوميكن هإدالك هذه هلدرمل ل هةهمء هيي ه(ه
شههب،ه:1٩٩٧ه٥٩ه)ه ه
1-2-2-2املكوانت اخلاصة بعضوية الفرد يف اجلماعة.
لإلنيءنهلجتمءل هبطنر ،هدهدكهيتيلهجبمءلءتهخمتيس هخاللهحهءق ،هونظفل هدالحتكءكههبه ه
لجلمءل ،هيالحظهلختال هلألةفلده نهحهثهلعمرتوفدلتهولدوهمهلديتهيكتينهءه نهلدثوءة هلديءئفدةه
يف هقيك هلجلمءلءت ،هكمء هيالحظ هأن هلدوهم هولعمرتوفدلت هلخلءص هابألةفلد هقاتول هإدههم هلن هطفيقه
لألةفة،هولدتريهم،هولدفدتان هوغريذء،هوي هرتقبهليى هذدكهأنهكلهةفدهيوم هبتطميفهجمممل هلدرالقءته
233
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
232
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
232
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
قيمالت ه هتءةهزيوه هقوع هخءاج ه خكالت هليم هلداسس ،هوكءن هلذتمء هيف هلغيب هلألحهءن هليىه
لعمخكالتهلديتهقتمءش ه عه اهجهليم ه زلم ،هوذدكهبفداله نهأنهيضعه اءذجهجفديفدةهدفدالة ه
خكالت هلإلنيءن هلعمهم ،هوذكهل هأصنح هليم هلداسس هليمءه هيستوف هإىل ه مضمل هلدفئهس هوذمه
هابعمهكءنهز ءت هوقكمياءت هادود هلألةرءل هولدغفلئز ،هدون هأن هيرين هابدظملذفه
ه لدفوح ،هوكءن ه راهء
لإلنيءنه هلعممهزة،هكءدرول،هولدخرما،هولدوهم) ه .ه(ةفو ،ه:1٩٢٢ه)11غريهأنهلدخصيه (لعمييم )ه
قاطيق ه ن هقمحهفد ههللا هوحفد ،هويترزز هذهل هلدتمحهفد ه ن ه اطيوءت هأةءةه هأمههء :ه(لفوة،ه
)٩:-1٩٩٢:٩٩ه
ه-٩-٧-٧ه1لدروهفدةهلإلميءنه
.٧ه-٧.٩,٧هلدريمهولعمرفة .ه
ه-٩:٩:٧:٧هلألخالقهولدييمك.هه ه
هذه هلعمكمانتهلدروهفدي هقانثقه نهثالث هلاءصفهأةءةه هذ :
لدسطفة.
لدرول.
لدمح .
هوقظهفهقيكهلعمكمانتهيفهثالث ه هءدينهقطنهوه هذ :ه
هأ-هلإلميءن ه
ب-هلدريم ه
ت-لدرمل ه
هوميكن همتثهل هقيك هلعمكمانت هيف لألشكءل هأدانه(.لجليمءين ،ه )٧::1ه -10٩0٧0٧هلدروهفدة.ه
لإلميءنه ،هذ هلديي هلدضمريي هبنيهلخلءدقهولعمصيمق،هوقخرتكهيف هحتيهيهءهثالث هلاءصفهأةءةه ه
ميثيهءهلدخكلهلدتءيل:
232
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
شكلهاقمه()1هيمضحهلدراءصفهلألةءةه هديروهفدةهلإلميءنه ه
ه
٧0٩0٧0٧لعمرفة ،هذ هظءذفةهإدالكه هقيلهلإلنيءنهحيهءه هوشرماتاه ه هابحملهطهلدكمينهلده هيمجفده
ةه ،هوقخرتكهيفهحتيهيهءهلدراءصف.هلألةءةه هلدثالث هلدتءده هكمءهيفهلدخكلهأدان :ه ه
شكلهاقمه()٧هيمضحهلدراءصفهلألةءةه هديمرفة .ه
ه
٩0٩0٧0٧لألخالق ،هذ هظءذفة هةيمكه ه -هنسيه ،هقيل هلإلنيءن هحيهءه هولميهءه هابحملهط هلده ه
يمجفدهةه ،هوقخرتكهيفهحتيهيهءهلدراءصفهلألةءةه هلدتءده هكمءهيف
لدخكلهأدان .ه
شكلهاقمه()٩هيمضحهلدراءصفهلألةءةه هدألخالق ه
232
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
ه
ذهلهلدرتلبطهلدروفد هذمهيفهنسسهلدمقتهنمل هوكهس :
ةءدروهفدةهقخمله رطهءتهلدريمهولألخالقهوهقتأثفههبمء .ه
ولعمرفة هقخمله هفدلينهلدروهفدةهولألخالقهوهقتأثفههبمء .ه
ولألخالقهقخمله هفدلينهلدروهفدةهولعمرفة .ه
ةإذلهللتربانهلإلةال هكفدينهلمي هيخملهلحلهءةهلإلنيءنه هيفهكله ظءذفذءهلدهذاه ه
ولدرميه ،هقتضح هداء هلعمكمانت هيف هطءبرهء هلدتطنهو ،ههوذ هلإلميءن ،هلدريم ،هولدرمل ،هويف هجمءالهتءه
لدرميه ه ءهيتضحهيفهلدتسيهالتهلدتءده :ه(لجليمءين)1٢-٧::1:1٦،
232
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
ه
ج/لدرملهيفه سهم هلدييمك هجيمعهبنيه هفدلنني:
لعمرء التهلديتهقيلهلإلنيءنهلميهءههابحملهطهلدطنهر هولدنخفى .ه
لدرنءدلتهلديتهقيلهلإلنيءنهلميهءههابخلءدق .ه
ه
ه
232
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
شكلهاقمه()٢هيمضحه هءدينهلدرمل ه
ولدفولبط هلديت هجتمع هبني هلعمكمانت هلدتطنهوه هذ هيف هلدمقت هنسي هنمله هوكهسه :هلإلميءن هلوهفدةه
لبهولألَنْ َرءِ ه
َّءسهولدفدَّو ِ ِ
ولدتزل ء،هالهياسيلهلنهلدريمهوالهلنهلدرملهكمءهقوف هلآلي هلدتءده :ه{و َنهلدا ِ َ
هل ِز ٌيز ه َغ خس ٌه هلنَ ِءد ِ هلدرخيَ َمء خ َّ
هلَّلل ه ِ ن ِ ك َّ ِ ِ
ما} هةماة هةءطف ،هلآلي ه هلَّللَ َ
هإن َّ هَيْ َخى ََّ ْ
هإامَء َ ف هأَدْ َملنخ خ ه َهك َهد َ
خمخْتَي ٌ
()٧٩هةءخلخه هذ هنتهج هديريمهولدرمل.
* هلدريم هيف هجمءالق هلدفدياه هولدفدنهمي هال هياسيل هلن هلإلميءن هابهلل ،هوال هلن هلألخالق هلديت هقمج ه
أذفدلة ،هوقفلقبهةيمك ه ه
*لدرملهالهياسيلهلنهلإلميءنهلده هيننيهلعموءصفد،هوالهلنهلدريمهلده هيمضحهلدينل،هويثنته
لحلوءئقهلعمخهمدة .ه
ويتننيهذدكهلدرتلبطهيفهلدخكلهلجلء عهلدتءيل:
ه
ه
ه
ه
ه
ه
ه
ه
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
شكلهاقمه()٩هيمضحهلدفولبطهلديتهجتمعهبنيهلعمكمانتهلدروفدي .ه
ه
٤0٧0٧ه-هلدتكء لهبنيهلدخصيه هلعمييم هولدريمهولإلميءنهولدرمل .ه
هلدريم هولإلميءن هييتوهءن هدون هأن هياءقض هأحفدمهء هلآلخف ،هةءإلميءن هيرط هلدريم هأبرءد هلدروءئفدي ه
ولألخالقه ،هولدريمهيرط هلإلميءن ه ءدق هلحمليمة هوبفذءن هلدسري هولدخصيه ه(لعمييم )هلديتهقؤ نه
ابهللهومبءهأنزد ه نهليمهلدغهبهجتفدهيفهلدريمهأتكهفدلههإلميءهنءهوقيفديوءهعمءهبيغت ه نهلدكتءبهوقمةهرءه
إلةءدهتء هلدفوحه ،هألهنء هقرتوفد هأن ههللا هذم هلخلءدق هديكمن هو وفدا هقملنها هو فدبف هحفكءق هوحتمالق ،ه
وكيمءهلزدلدهليمهء هبتيكهلدوملننيهوقيكهلحلفكءتهوذدكهلداظء هيزدلدهإميءهنءهابهلله،هأ ءهلديتهقفةضه
هل ِنه ِ ِ ِ
ءهوخذ ْم َ
لدنرفدهلإلميءين،هةءنهليمهءهالهيترفد هحفدودهلدظملذفه{يَ ْريَ خمم َن هظَءذفله َن هلحلَهَءة هلدفدُّنْهَ َ
هذ ْمه َغءةِيخم َهن}هةماةهلدفو ه،هلآلي ه()٢هو همء.هقرموتهيفه رفة هلدفدقءئقه نهلجلزئهءتهةإهنءه ِ
لآلخَفِة خ
جتهلهلجلءنبهلألةءة ه نهلدمجمدهوذمهلجلءنبهلدفوح هلده هيفبطهبنيهلعمصيمقءتهولخلءدق.
222
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
223
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
ه
ةوفدهوجفدتهلدخصيه ه(لعمييم )هنسيهءهأ ء :
/1هقكيهفهلختيتهب :
/٧هحتفدتاتهيفهلحلهءةهجيء .
/٩همحلهالي هلدوفآنهلدكفمي.
/٤هغءي هننهي هيفدلمهإدههءهلدفدين،هقتطيبهلالنطالقهحيبه فدلذءهيفهلدز ءنهولعمكءن
/٥هلإلميءنهابدوفآنهلدكفميه رجزةهإهله هليىه فهلدز ن.
ةءدخصيه ه(لعمييم )هذ هشصيه هإنيءنه ه نهحهثهلهمل لهقكمياهء،هو نهحهثهلاءصفهلدتأثريه
ةههء،هوأتثفذءهبفدواذءهابعماءخهلده هلكتاسهء.هبهفدهأهنءهوجفدتهداسيهءه ءهأيغظ هةههءهاوحهلداخءطه
لده هلطفهأخالقهءهووج هإىلهلخلريهةيمكهء.
ووجفدتهلدخصيه ه(لعمييم )هأنهليههءهوظءئفهالهبفده نهأتديتهء،هوأذمهذه هلدمظءئفه:
/1وظهس هللتوءدي هذ هلإلميءنهابهلل.
/٧هوظهس هاوحه .
٩اهوظهس هإميءنه .
/٤وظهس هةيمكه هقتمثلهيفهلجلملنبهلداسيه هولدرويه .
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
ه /هوظهس هأخالقه هقتمثل هيف هشصيهتهء ،هولدتزل هء هبتأدي ه همتهء هيف هجمءالت هلحلهءة هكءة ه
(لدخفقءو ،ه٩٩٥ه1ه)1:::هولدخصيه (هلعمييم )هآ ات،هوقؤ نهأنهلحلهءةهلدفدنهءهقتطيبهلدرمله
لعميتمف هدتأكهفد هلخلري هودا هلدخف ،هةه هقؤ ن هأبن هلحلهءة هلدفدنهء هذه هوذ ه فداة هلميه هدتزكه ه
اها)هةماةهلدخمس،هلآلتاته(-٩ه:ه اب َمن َد هس َ لداسسهقءلهقرءيل (:قَ ْد أَفْ لَ َح َمن َزهك َ
اها وقَ ْد َخ َ
1ه) هولدرالق هبنيهلجلءنبهلدفوح هولجلءنبهلعمءد هيفهلداسسهلدنخفي ،هالهقرينهقيءد هقملننيهةههءه
تاءقضتنيهقنطلهإحفدلمهءهلألخفى ،هإامءهذ هبوء هلجيءيبهبنيهق همقنيه رتلبطتنيه تسءليتني هقاتجهلنه
دوءئهمء هحفك هدلةر ه نفدل ه تحفاة هال هقرتمفد هليى هلجلءنب هلعمءد هإال هدتطيق هيف هلءمل هلدفوحه
لديء ه ،هوذدكه ءهيرربهلا هحفديثهلدفةملهصي ههللاهليه هوةيم{:للمل.هدفدنهءكهبوفداهه وء كه
ةههءهوللملهألخفقكهبوفداهبوءئكهةههءهوللملههللهبوفداهحءجتكهإده هوللملهدياءاهبوفداهصربكه
ليههء}هويرربهذهلهلحلفديثهلنهلزدولجه هلإلنيءنهلعمتكء ي ه نهحهثهذمهكءئنهح هد ه كءنت ه
وحو هووظهست هيفهلألاض،هو نهحهثهذمهكءئنه سضل هو كهف هابأل ءن هلدفوحه .ه هوقايجمهقيكه
لالزدولجه هيفهوحفدةهلداظء هلدكمين،هويفهوحفدةهلدروهفدةهلدفدياه هليى هل تفدلدهلعمكءنهو فواهلدز ءنه
خيقههللاهلإلنيءنه نهلعمءدةهلعمتغريةهولدفوحهلعمتيء ه ،هوجرلهحهءق هيفه فحيتني،هحهءةهلدتكيهفه
ولالبتال هيفهلألاض،هوحهءةهلحملءةن هوهلجلزل هيفهلآلخفة.ه(لفوة،ه)1٩٢٥:11:هقءلهقرءيل:ه(وأَن
لهْيس لِإلنس ِ
ان إاله َما َس َعى)هةماةهلداجم،هلآلي ه( )٩٩ه َ َ
ه
ه
ه
ه
ه
ه
222
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
)٧٤٦-1٩٩٩:٧٩٩
- ١.5.٢.٢املؤمنون.
هذكفهلعمؤ امنهيفهكثريه نهلآلتات،هووصفهةيمكهمهيفهلوهفدهتم،هولنءدهتم،هوأخالقهم،هولالقءهتمه
ابداءس،هولالقءهتمهلألةفي ،هويفهحنهمهدطيبهلعمرفة ،هويفهحهءهتمهلدرميه ،هوطينهمهديفزقهو نه
ذه هلديمءت:ه ه
ه
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
222
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
يوطرمنهصي هلدفحم.
-5.٢.5.٢.٢مسات خلقية.
نوضهلدرهفد،هلدسجماهوإقنءعهلهلمىهولدخهملت،هلدغفوا،هلدتكرب ه
2.٢.5.٢.٢مسات انفعالية وعاطفية.
ههكفلذهتهمهديمؤ انيهوحوفدذمهليههم،هوحيفدذمههلمهليىه ءهأنرمههللاهليههم .ه
2.٢.5.٢.٢مسات عقلية و معرفية.
مجمدهلدتسكري هولدرجزهلنهلدسهم هولدترول،هلخلتم هولدطنعهليى هقيمهبم ،هلدتويهفد هلأللمى هعمرتوفدلته
وقوءدهفدهلآلاب ،هخفدلعهلداسسهإنهلديماةهلديتهيفمسهءهلدوفآنهدخصيه هلدكءةفين،هذ هأهنمهأشصءصه
جتمفد هقسكريذم هولجزول هلن هإدالك هحوهو هلدتمحهفد هلديت هيفدلم هإدههء هلإلةال ،هودهدك هوصسهمه
لبه َل ِظ ٌه ىهمسْرِ ِهمهوليَىهأَب ِ ِ ِِ
هم}ةماةهلدنوفة،ه يء ِاذ ْمهغ َخ َءوةٌ َهوَهلخْم َ
هل َه ٌه هليَىهقخيخمهب ْم َهو َليَ َ ْ َ َ ْ َ
هلَّللخ َ
بومد { َختَ َم َّ
لآلي ()٢
222
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
-٣.5.٢.٢املنافقون:
لعماءةومنهذمهةئ ه نهلداءسهضرء هلدخصيه هو هرتددون،هملهييتطهرهملهأنهيتصهوله مقسءههصفحيءهه نه
كفهلدوفآنهمسءهتمهلعممهزةههلم،هوقملفدذمهأبشفدهلدرهلب. لإلميءن.هوقفدههذ ه
ِ
نهجت َفد ه َهلم هنَ ِ ِ ِ ِ { َّ ِ ِ
يريله} هةماةهلدايء ،هلآلي ه()1٤٥وه ني ِهيف هلدفد َّْاك هلأل ْ
َة َس ِل ه َن هلداَّءا هودَ َ خْ )هإن هلعمخاَءةو َ
ميكنهقيصهصهأذمهمسءهتمهلديتهوادتهيفهلدوفآنهةهمءهيي :ه
-١.٣.5.٢.٢مسات تتعلق بالعقيدة.
إهنمهملهيتصهوله مقسءه هحمفددله نهلوهفدةهلدتمحهفد،هةهمهيظهفونهلإلميءنهإذلهوجفدولهبنيهلعمييمني،ه
ويظهفونهلدخفكهإذلهوجفدولهبنيهلعمخفكني .ه
-٢.٣.5.٢.٢مسات تتعلق بالعبادات.
يؤدونهلدرنءدلتهاتا هولنهغريهلقتاءع،هوإذلهقء ملهإىلهلديالةهقء ملهكيءيل .ه
-٣.٣.5.٢.٢مسات تتعلق بالعالقات االجتماعية.
يرميمنهليىهإاثاةهلدسنتهبنيهصسم هلعمييمنيهوييتصفد منهيفهذدكهلدخءئرءت،هميهيمنهإىلهخفدلعه
لداءس،هحييامنهلدكال هديتأثريهليى هلديء رني،هيكثفونه نهلحليفهدفدةعهلداءسهإىل هقيفديوهم،ه
حييامنهلدظهماهمبظهفهحينهيفه ينيهمهجلهبهلنتنء هلداءسهولدتأثريهليههم ه
-٤.٣.5.٢.٢مسات خلقية.
ضرفهلدثو هابداسس،هنوضهلدرهفدهولداسره هولالنتهءزي ،هإقنءعهلألذمل .
-5.٣.5.٢.٢مسات انفعاليه و عاطفية.
لخلم ،هةهمهَيءةمنه نهلعمؤ انيهولعمخفكني،هولخلم ه نهلعممتهممءهجيريهمهيتصيسمنهلنهلدوتءله
عهلعمييمني،هيكفذمنهلعمييمنيهوحيوفدونهليههم .ه
ه
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
222
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
للتمءدله هليى هلخلفيط هلهلهف منه هلديت هحتم هكم ه هونمع هلإلةفلزلت هلهلف منه هلديت هيخرتك هةههء هبرضه
لألشصءص هولديت همتهزذم هلن هغريذم ،هممء هيسيح هلجملءل هأ ء هإ كءنه هقياهف هلدنخف هإىل هأامءطه
هلدفداق .هلدامط هلالدااندهين .هلدامطه
هلإلةفلزلت هلهلف منه هوذ ه :هلدامط ه
شصيه هقيتافد هإىل هقيك ه
لداصء .هلدامطهلدتهممة .هلدامطهلجلاي .
أ ء هيف هجمءل هقامهط هلدخصيه هPersonality Typologyلي هأةس هنسيه هةوفد هكءنه
ديهجممنفد هةفويفد ه Sigmond freudو هيمنج ه ه Jungه ههولددف Adlerوكءاين هذماينه
K.Hornyه يءمه هةءلي هيف هذدك ،هةوفد هحفدد هةفويفد هةت هأامءط هديخصيه همتهز هكل هةئ ه نه
لألةفلد هلن هغريذم هوذ ه :هامط هلدخصيه هلدخهملين .هامط هلدخصيه هلدافجي .هامط هلدخصيه ه
لدمةملة .هامط هلدخصيه هلدخهملين ه -هلدمةملة .هامط هلدخصيه هلدافجي -لدمةملة .هامطه
لدخصيه هلدافجي -لدخهملين.هويفهقياهفهآخفههذكفهةفويفدهأابر هأامءطهديخصيه هذ :ه ه
امطهلدخصيه هلدسم هOral Personality Type
امطهلدخصيه هلدخفج ه Anal Personality Typeه
امطهلدخصيه هلدوضهيبه Phallic Personality Typeه
امطهلدخصيه هلجلاي ه Genital Personality Typeه
رتمفدلهيفهذدكهليىهلميه هلدتثنهته()fixationهلديتهيترفضههلءهلدسفدهأثاء ه فوا هِبحفدىهقيكه
لعمفلحلهلدامءئه هيفه فلحلهةاه هلعمنكفة .ه
ألط هةفويفد ه سهم ءهجفديفدل هديخصيه هغريهلعمسهم هلده هكءنهةءئفدلهقني ،هإذهللتربهلدخصيه ه
هجمممع هحيءيب هانقح هلن ه رطهءت هحيءبه هجمفدة.ه
ه جمممع ه ء هدفد هلدكءئن ه ن هلديمءت ،هأ
ةوءل:هإنهلدخصيه هلنءاةهلنهقسءلله تنءدلهبنيهحءجءتهلدسفدهلدفدلخيه ه(هلدغفلئزه)هوبنيهلدرءمله
لخلءاج ه(لعممضملءت)هدوفدهاكزهةفويفدهليىهلدغفلئزهوللتربذءهلألةءسهلألولهلده هبينهليه هنظفيت ،ه
أ ءهلدنهئ هةحفددهدواذءهيفهقكمينهلدخصيه ،هبلهحيف هيفهإ كءنه هإشنءعهلدغفلئزهوقينه هحءجءته
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
223
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
222
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
222
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
دطنهر هلدتكمين هبني هلجلءنب هلعمءد ههولجلءنب هلدفوح ه ن هشصيه هلإلنيءن هوقاخء هقنرء هداتهج ه
لديفلعهحءالتهلداسسهلدثالث:هلداسسهلأل ءاةهابديم ،هولداسسهلديمل ،هولداسس ه
لعمطمئا ه(جنءيت،ه:1٩٩٩ه)٧٩٤ه ه
الشخصية السوية.
إنهلدخصيه هلديمي هيفهلإلةال هذ هقيكهلدخصيه هلديتهيتملزنهةههءهلدنفدنهولدفوح،هوقخنعهةههءه
حءجءهتمءهيفهلحلفدودهلديتهامسهءهلدخفع،ههوذ هلديتهقرينهابدنفدنهوصحت هوقمق ،هولديتهقتميكهيفه
نسسهلدمقتهابإلميءنهابهلل،هوقؤد هلدرنءدلتهوقوم هبكله ءهيفض ههللاهقرءيل،هوقتجابهكله ءه
يغضن ،هةءدخصصهلده هياوءدهوال هأذملئ هوشهملق هشصصهغريهةم هوكهدكهلدخصصهلده ه
يكنت هحءجءق هلدنفدنه هويوهف هجيم هويضرس هابدفذنءنه هولدتوخف هلدخفديفد ،هويازع هإىل هإشنءعه
حءجءق هوأشملق هلدفوحه هةوط،هذمهشصصهغريهةم ه.وذدكهألنهكالهلالجتءذنيهَيءدفهلدطنهر ه
لإلنيءنه .هويرءاضهةطفهتء،هودهدكهالهميكنهأنهيؤد هأ ه نهذهينهلالجتءذنيهإىل هحتوهقهذلقه ه
لإلنيءنهلحلوهوه ،هكمءهالهميكنهأن
يؤد ههبءهإىلهبيمغهكمءهلءهلحلوهو (.هجنءيت،ه:1٩٩٩ه٧٩٦ه).
ملهيتسقهليمء هلداسسهليى هام همهذجه رنيه نهلدخصيهءتهلدييهم ،هبلهذذبهلدنرضه اهمهإىله
لدومل هأبن هال هقمجفد هشصيه هةمي هابعمرين هلحلفيف هديكيم .هةس هكل هنسس هجملنب ه فيض ،ه
ولدخصيه هلديمي هذ هلدخصيه هلعمؤ ا هحوءه ،هأ هقمال هوةرال هولدتزل ء ،هو ء هلفدل هذدك هميكنه
ملةو هليمء هلداسسهأبن هالهقمجفدهشصيه هةمي .هودوفدهحفددهلدوفآنه رءملهلدخصيه هلديمي هيفه
ةماةهلدسفقءنهيفهبرضهآتاهتءهكاممذجه
ه لخفلتهلآلتاته تسفق هوهجمتمر هميكنهلإلشءاةهإىلهذدكهيفه
ديخصيه هلديمي هلدييهم هوذ :
لدخصيه هلديمي هذ هلنءدهلدفمحنهلدهينهالهيتكربون،هودكنهَيءطنمنهلداءسهليىهقفداهلومهلم:
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
222
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
222
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
هلإلنيءنهيفهصماهتءهلحلوهوه هلدكء ي ه
ه وحهامءهيتحوقهذهلهلدتملزنهبنيهلدنفدنهولدفوح،هحتوقهذلقه
ولديت همتثيتهيفهشصيه هلدايبهصيملتههللاهوةال هليه هلده هقملزنتهةه هلدومةهلدفوحه هلدخسءة ،ه
و هلحلهمي هلجليمه هلدسهءض ،هةكءن هيرنفد هاب هحق هلنءدق هيف هصسء هوخخمع هكء يني ،هكمء هكءنه
يره هحهءق هلدنخفي هكغري ه نهلدنخفهيخنعهحءجءق هلدنفدنه هيفهلحلفدودهلديتهامسهءهلدخفع،هودهدكه
ةهمهميثلهلإلنيءنهلدكء ل،هولدخصيه هلإلنيءنه هلداممذجه هلدكء ي هلديتهقملزنتهةههءهمجهعهلدوم ه
لإلنيءنه هلدنفدنه هولدفوحه .هولدتملزن هيف هلدخصيه هلإلنيءنه هبني هلدنفدن هولدفوح هدهس هإال ه ثءاله
ديتملزنهلعممجمدهيفهلدكمنهكي .هةوفدهخيقههللا هقرءيلهكلهشئهمبوفدلاهو هزلن.هولالقزلنهلحلهم هيفه
لدنفدن،هووظهس هلدفدولةع هلدسطفي هيفهبوء هلدنفدنهيفهحءد هاثبت ه نهلالقزلنهوذمهأ فهضفوا هحلسظه
لنهدهسهقءصفلهليىهلقزلن هلدنهمدمج هةوط،هوإامءهيخملهأيضءهشصيهت ه
ه لدهلتهولدنوء ههغريهأنهلالقز
أبكميهء،هإن هيخملهكهدكهلدتملزنهبنيهلدنفدنهولدفوح.ه(جنءيت،ه:1٩٩٩ه)٧٩٦ه ه
-2.٢.٢إىل أين تتجه الشخصية ؟
دوفدهأخهته اءهلدرمعم ه ءهكاءهاميك ه نهلءدلته هوقوءدهفدهقرءقنتهإدهاءهابدتويهفد هولحملءكءة،ه هوقينبه
لالنستءحهولدتمفدنهيفهنيهءناءهعمهمتاءهَنمهديااء،هبلهوصلهلأل فهإىلهأناءهأصنحاءهنيألهلنهلوهفدقاءه
،هوذمهلأل فهلده هالهجيبهأنهنيألهلا هإلميءناءهلدسطف هب ،هوالهنونلهأ هنوءشهيفهشفلئراءه
وقونياءههلءهألهنءه غفوة هةهاءهابدسطفة،هلأل فهلده هأذلبهلدخصيه هلإلةال ه هيفهأكثفهنسمسهأذله
لإلةال ،هبلهوجريهءهقايءقهخيفهلعمغفتاتهولدخهملتهلدفدنهمي ،هوحفد ه نهطممحءهتءهوأ اهءهتءه
لديت هقفد هقفق هبيءحنهء هإىل ه نيغ ه اء ،هوغءي ه طين ،هيف هخفد هديا هووطا هوأ ت هبكل هجفده
وإخالص،هوالهغفلب هيفهذدكه ىته ءهضءلتهلألوقءتهةهمءهالهياسع،هوأذفداتهلدطءقءتهاباقكءبه
لعمرءص هوإقنءعهلهلمىهولدمصملهابدطممحءتهدكله ءهذمهدون،هوحمءود هلدسمزهبكله ءهذمهدنهم ه
الهياسعهيفهلحلهءةهلدفدنهءهوالهلآلخفة.هلافد ءهنيءلهقءئيني:
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
223
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
لدخصص ه ع هنسي همث ه ع هلآلخفين هقرترب هلء ال ه همء هيف هحتفديفد هلدخصيه ه(لإلةال ه ) هولديته
قير ه نهخاللهقيكهلألخالقهلحلمهفدةهأنهقمضحهصماةهلإلةال هلديحهحهعمنهالهيرف هلا ه
شهئءههخءص هوأن هدينهلألخالقهولديممهولديمءح ،هإىلهغريهذدكه نهلديماهلعمهم ،هولديتهقسفضه
ليىههكلهإنيءنه ييمهحيميهء،هلعمهله عهلحلقهولخلري،هوجترب هليى هلحرتل هديا هوقمللفد هلدخفله ه
وأ ت هوأوطءن ،هوقرها هليىهإظهءاهصماةهلإلةال هلدنهضء هلداءصر هدكله نهحيملهلحلوفدهولدكفلذه ه
هلهل هلدفدين هوأذي ،هيف هلهفد هكثف هةه هألفدل هلأل ،هولنتخفت هخمططءهتم ههلفد هذه ٥هلدخصيه ه
لإلةال ه هلعمرطء ةه()www.Bafree.Documents&Setting.com
-٣خامتة الدراسة:
ن هخالل هةفد هلألدب هلداسي هديخصيه ه ن ه اظما هلدوفآن ،هوليم هلداسس هلحلفديث ،هجنفد هأنه
لدخصيه (هلعمييم )هأتخههمبءهيوفا هلدوفآنهلدرظهمه نهضفوبهلهلفدلي ،هوباء هلدروءئفدهليى ه ءهيفه
لدوفآن هولديا ،هولألخه هابدربلذني هلدرويه هوباء هلألحكء هلألدبه هولدريمه هليى هقمللفد هلعميءحله
ولعماءةعهودةعهلألذى هولعمضءا،هولإلميءنهأبنهديكمنهةااءه ه ضطفب هجتف هليههءهلمل ي هلدرءقي هوغريه
لدرءقي ،هولحلثهليى هلداظفهيفهلألكملنهديريمهولعمرفة همبءهةههءه نهلحلكمهولألةفلاهلديتهيفقو ههبءه
هويفهذهله
ه لدروله هوقتيعههبءهأبملبهلعماءةعهدإلنيءن.هكلهذدكه ءهقضما هلدوفآنهلدكفميهول تءزهب
كي ؛ هقكمهل هألصمل هلدفدين هلدثالث هلديت هبرث ههبء هكل هنيب ه فةل هوجرل هباء ذء هاصهاءه ه اءةنءه
الاقوء هلإلنيءن ،هأ ء هقيك هلألصمل هوذ هلاللتمءد هلديحهح هودم هابدتييهم .هولنءدة ههللا هقرءيله
وحينهلعمرء ي ه عهلداءس،هةه هلديتهالهخال هةههء.هليه هقتمثلهنتءئجهلدفدالة هيفهلآليت..
أ ه/ليم هلداسس هلحلفديث ،هياظف هإىل هلداسس ه ن ه اظما هلعمكمن هلدنهمدمج ،هولجلملنب هلدرتبمي ه
لعمكتين ،هولديتهقؤثفهةينءهيفه كمانتهشصيه هلدسفدهحهثهيكمنهولقرءهحتته طءدن هلدغفلئزي ،ه
ويفهذهلهضهءعهيفهلدفدنهءهوذالكهيفهلآلخفة.هةءدرمل لهلعمكمن هديخصيه ه نهوجه هنظفهليمء ه
لداسس هلحملفدثني هميكن هقياهسهء هإىل هلمل لهوالثه ،هوذ هلمل ل ه انرث ه ن هلدسفد هذلق ه ،هولمل له
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
بهئه ،هوذ هلمل ل ه انرث ه ن هلدنهئ هلخلءاجه ،هلالجتمءله هولدثوءةه .هوليمء هلداسس هيويفونه
لذتمء همهليى هدالة هلدرمل ل هلجليمه ،هلدنهمدمجه هةوطه تاءةنيهأوه غسينيهلجلءنبهلدفوح ه نه
لإلنيءن،هوذدكهمتخهءه عهأةيمهبمهيفهلدنحثهلدريم هلده هيوتيفهليىهدالة ه ءهميكنه الحظت ه
وإخضءل ههدينحثهيفهلعمصتربلتهلدريمه ه .ه
)هأتخههمبءهيوفا هلدوفآنهلدرظهمه نهضفوبهلهلفدلي ،هوباء هلدروءئفده
ه ب/هغريهأنهلدخصيه (لعمييم
ليى ه ءهيفهلدوفآنهولديا ،هولألخههابدربلذنيهلدرويه هوباء هلألحكء هلألدبه هولدريمه هليى هقمللفده
لعميءحل هولعماءةع هودةع هلألذى هولعمضءا ،هولإلميءن هأبن هديكمن هةااءه ه ضطفب هجتف هليههء هلمل ي ه
لدرءقي هوغريهلدرءقي ،هكمءهقاطيقه نهقمحهفدههللاهوحفد ،هويترززهذهلهلدتمحهفده نه اطيوءتهأةءةه ه
أمههءهلدروهفدةهلإلميءنه ،هولدريمهولعمرفة ،ولألخالقهولدييمك.هولإلميءنهلوهفدةهولدتزل ء،هالهياسيلهلنه
ِ ِ لدريم هوال هلن هلدرمل هكمء هقوف هلآلي :ه{وِ َن هلدا ِ
ك َّ
هإامَءه لب هولألَنْ َرءِ هخمخْتَي ٌ
ف هأَدْ َملنخ خ ه َك َهد َ َّءس هولدفدَّو ِ
َ
ما ه} هةءطف ،هلآلي ( )٧٩هذكهل هقكء ل هلعمكمانته هل ِز ٌيز ه َهغ خس ٌه
هلَّللَ َ
هإن َّهلنَ ِءد ِ هلدرخيَ َمء خ َّ
هلَّلل ه ِ ن ِ
ََيْ َخى ََّ ْ
هيفه
لعمءدي هولدروفدي هديخصيه هلإلنيءنه هدتحفددهلالقتهءهبكله ءهحيفدقههبءهيفهذهلهلدكمن،هوقره ه
،وذمهقيماهاابينهجء ه نهلافدههللاهبكلهخيءئي ،هوبكله
ه كافهخيءئصهلدتيما هلإلةال
وم ءق ،وذدك هدتتكهف هب هلدخصيه هلعمييم هخبءص .،ولإلنيءنه هكيهء هبرء هودهتم هقطنهقه
وتضهءق هيفهلحلهءةهلدنخفي همجرء .ه
هأ/هبرفدهنزولهلدوفآنهلدكفميهباحمهأابر هلخفهقفانه ه نهلدز ءن،هجء هةهجممنفدهةفويفده-هأحفدهاولده
ليمهلداسسهلحلفديثه-ه ؤةسه فداة هلدتحيهلهلداسي هباظفي ه هزهةههءهبنيهثالث هأقيء هدياسس،ه
ينفدوهيفهبرضهوظءئسهءهبرضهأوج هلدخن همبسءذهمهلداسسهلأل ءاةهابديم ،هولداسسهلديمل ،هولداسسه
لعمطمئا ،هلدملادةهيفهلدوفلنهلدكفمي.
ب/هغريهأن هقمجفدهيفهلحلوهو هلختالةءتهكنريةهبنيهذه هلعمسءذهمهلدثالث هدياسسهيفهلدوفآن،هوبنيه
أقيء هلداسسهلدثالث هيفهنظفي هةفهويفد،هةءداسسهلأل ءاةهابديم ،هولداسسهلديمل ،هولداسسهلعمطمئا ه
222
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
222
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
املصادر:
لدوفآنهلدكفمي.ه ه
لألحءديثهلدخفيس ه(صحهحهلدنصءا )
املراجع:
هه .٧هأمحفد ،هةءطم هإبفلذهم ه( )٧::٤هدوا هلألةفة هيف هقاخئ هلألطسءل ،هيف هضم هلديا هلدانمي ،ه
لدوءذفةه.
.٢هلدخفقءو ،هحين هحممفد ه( )1٩٩٤هَنم هليم هنسس هإةال ،ه ؤةي هشنءب هلجلء ر ،ه
لإلةكافداي ه.
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
بريوت .ه
٩.ه.لدخفيف،هلفداننه()1٩٩٧ه نهليمهلداسسهلدوفآين،هدلاهلدريمهديماليني،هبريوته.
-1٧ه()1٩٢٩هلألخالقهلإلةال ه هوأةيهء،هدلاهلدويم،هبريوت.ه ه
لدوءذفةه:
لجلزيفة.
٦ه1ه.هشههب،هحممفدهليىه()1٩٩٧هلدييمكهلإلنيءينهيفهلدتاظهم،هدلاهلدسكفهلدغفيب،هبريوت.
222
الشخصية بني املنهج القرآين وعلم النفس احلديث
.٧٧هةءاس،هأمحفدهحممفده(د.ت)هلدامءهذجهلإلنيءنه هيفهلدوفآنهلدكفمي،هدلاهلدسكف،هبريوته.
لدخفوق،هبريوته.
.٧٥ه()1٩٩٧هلألانههولهلم،ه(قفمج ه)هحممفدهلثمءنهجنءيت،هط،٤هدلاهلدخفوق،هبريوت.
.٧٢هقطب،هةهفده()1٩٩٧هخيءئصهلدتيماهلإلةال هو و هم ءق ،هدلاهلدخفوق،هبريوت.
222
جملة معهد حبوث ودراسات العامل االسالمي (العدد التاسع)
بخصيه هلعمغرتب ،هاةءد ه ءجيتري هغري ه اخماة ،هكيه هلدرتبه هلحليءحهيء ،هجء ر ه
لجلزيفة.
1ه.٩هجنءيت،هحممفدهلثمءنه()1٩٩٩هلدوفآنه هوليمهلداسس،هطه،٥هدلاهلدخفوق،هلدوءذفة
.٩٧ه()1٩٩٩هلحلفديثهلدانم هوهليمهلداسسه،هطه٧ه،هدلاهلدخفوقهلدوءذفة.ه ه
222