Summary: noli Me Tangere kabanata 49-52

Isinama ni Elías si Ibarra sa kanyang bangka at ipinaliwanag ang kalagayan ni Kapitan

Pablo at ng kanyang mga kasama. Sinabi ni Elías kay Ibarra na gusto nila ng "radikal" na mga
reporma sa simbahan, pamahalaan, at militar, ngunit atubili si Ibarra na sumang-ayon na ang
ganitong radikalismo ay kinakailangan. Sa halip, nakikita niya ang mga pagkakamali sa mga
sistemang ito bilang "isang kinakailangang kasamaan," at ang mga pag-aalala na ang pagbabago
ay magpapalala lamang sa mga bagay. Halimbawa, iniisip niya na ang pagbibigay sa Civil Guard
ng mas kaunting kapangyarihan ay hahantong lamang sa mas maraming krimen, sa kabila ng
katiwalian nito. Si Elías, sa kabilang banda, ay nakikita ang Civil Guard bilang isang puwersang
nakakatakot at nangatuwiran na ang gobyerno ay nagtutulak sa mga tapat na tao na maging
mga kriminal. Sa partikular, nararamdaman niya na ang kalupitan ng Civil Guard ay pumipigil sa
mga tao na magsisi para sa mga dating krimen, na nagbibigay sa kanila ng walang ibang
pagpipilian kundi ipagpatuloy ang isang buhay ng krimen. Bahagyang nakumbinsi si Ibarra at
sinabing kailangan niyang pag-isipang mabuti ang bagay na ito, ngunit nangatuwiran din na
dapat magpasalamat ang mga Pilipino sa Espanya at sa kolonyal na pamahalaan sa paglalantad
sa kanila sa Kristiyanismo at sibilisasyon. Malinaw na hindi sumasang-ayon si Elías, na
nangangatuwiran na hindi nila dapat hayaang idahilan ang mga mabubuting gawa ng nakaraan
sa mga krimen ng kasalukuyang pamahalaan. Ipinapangatuwiran niya na hindi kailanman tunay
na naranasan ni Ibarra ang pag-uusig ng kolonyal na pamahalaan, at tinutukoy din ang pagkiling
na maaaring taglayin ni Ibarra laban sa kanya. "Bagaman may pinag-aralan ako, isa akong
indio," sabi niya.

Sinimulan ni Elías na isalaysay ang kanyang personal na kuwento upang higit na

maunawaan ni Ibarra ang batayan ng kanyang mga pananaw. Ipinaliwanag niya na ang kanyang
lolo ay nagtrabaho para sa isang Espanyol na mangangalakal sa Maynila at inakusahan ng
pagsunog ng isang bodega, pagkatapos ay kinaladkad ng isang kabayo bilang parusa. Tanging
ang kanyang buntis na asawa lamang ang nananatiling tapat sa kanya, at siya ay napipilitang
maging patutot upang maitaguyod ang pamilya. Lumipat ang mag-asawa sa kabundukan
kasama ang kanilang anak, kung saan ang asawa ng lolo ay nagsilang ng isang sanggol na
namatay, at ang lolo ay nagbigti sa harap ng kanyang buhay na anak, na dapat panoorin ang
pagkabulok ng katawan ng kanyang ama. Di-nagtagal, naamoy ng mga awtoridad ang naaagnas
na katawan at inaresto ang asawa dahil sa hindi pag-uulat ng pagkamatay ng kanyang asawa.
Dahil buntis na naman siya, naghihintay sila hanggang sa manganak siya para hagupitin siya
bilang parusa. Pagkatapos ay tumakas siya sa isang kalapit na probinsya kasama ang kanyang
maliliit na anak, kung saan sila nakatira sa kakahuyan. Ang nakatatandang anak ay nagiging
isang kasumpa-sumpa na tulisan, habang ang nakababatang lalaki ay mabait. Isang araw,
natagpuan ng nakababatang anak na lalaki ang kanyang ina na patay sa ilalim ng isang puno,
kasama ang pugot na ulo ng kanyang kuya na nakabitin sa isang basket mula sa puno sa itaas.
Siya ay tumakas hanggang sa makarating siya sa isang bayan kung saan walang nakakaalam ng
kanyang nakaraan, at sa huli ay sinubukang magpakasal, ngunit ang kanyang nakaraan ay
dumating sa liwanag at siya ay ipinadala sa bilangguan. Samantala, ang kanyang magiging nobya
ay nagsilang ng kambal, si Elías at ang kanyang kapatid, na pinalaki ng kanyang ama at
nagsabing patay na ang kanilang sariling ama. Isang araw, lumabas ang katotohanan matapos
insultuhin ni Elías ang isang malayong kamag-anak—ang ama ni Elías ay nagtatrabaho bilang
katulong para sa lolo na nagpalaki sa kambal. Ang lolo ay namatay sa kahihiyan, at ang kambal
na kapatid na babae ni Elías ay pinatay. Simula noon, gumagala na siya sa Pilipinas.

Bilang tugon, sinabi ni Ibarra kay Elías na nauunawaan niya ang kanyang pananaw,
ngunit nakita niya ang ilan sa kanyang mga ideya na masyadong idealistiko at hindi
makatotohanan. Hindi niya nais na pilitin ang gobyerno na magbago sa pamamagitan ng
paghihimagsik, ngunit sa halip ay magsagawa ng pagbabago sa pamamagitan ng edukasyon.
Nangangatwiran si Elías na “kung walang pakikibaka, walang kalayaan.” Bumaba si Ibarra sa
bangka at nakipagkita si Elías sa isa sa mga tagasunod ni Kapitan Pablo at sinabi sa kanya na
tutuparin niya ang kanyang salita, na nagmumungkahi na naniniwala siyang magbabago ang isip
ni Ibarra.

Nag-aalala si Linares sa kahilingan ng kanyang tiyahin na labanan niya ang bandila sa

isang tunggalian. Sinabi ni Padre Salví kay Kapitan Tiago na ang pagtitiwalag kay Ibarra ay
pinawalang-bisa, at sinabi niya na sa palagay niya ay pahihintulutan siya ni Padre Damaso na
pakasalan si María Clara kung si Ibarra ay humingi ng tawad kay Padre Dámaso. Nakipag-usap si
Ibarra kay Sinang, ang kaibigan ni María Clara, na nagsabi sa kanya na sinabi ni María Clara na
pinakamabuti para sa kanya na kalimutan ang tungkol sa kanya. Sinabi rin niya sa kanya na nais
ni Kapitan Tiago at Padre Damaso na pakasalan ni María Clara si Linares, ngunit pumayag na
ayusin ang pagpupulong nina Ibarra at María Clara.

Nakipagkita sina Tarsilo at Bruno sa ikatlong tao sa liwanag ng buwan, at tiniyak ng

ikatlong tao na dalawampung katao ang inorganisa ni Ibarra para makilahok sa pagsalakay.
Dumating ang ikaapat na tao at sinabi sa kanila na sinusundan, kaya naghiwa-hiwalay ang
unang tatlong tao habang nananatili ang ikaapat. Nahanap siya ng lalaking sumusunod sa taong
ito, ngunit pareho silang gumagawa ng mga dahilan, na sinasabing bawat isa ay nagpaplanong
maglaro ng card game laban sa mga patay. Tinukoy ng tagapagsalaysay ang mga pigura bilang
sina Lucas at Elías, ngunit hindi nila nakikilala ang isa't isa. Samantala, dalawang guwardiya sibil
ang nagpapatrolya sa lugar, tinatalakay ang balita na si Elías ay nasa lugar. Nahanap nila si Lucas
at tinanong siya, napansin ang kanyang peklat, at ang isa ay nagtataka kung si Elías ay may
katulad na marka. Binitawan nila si Lucas at hinanap si Elías sa lalong madaling panahon, ngunit
hindi siya nakilala, at sinabi ni Elías na binugbog ng isang lalaking may peklat na nagngangalang
Elías ang kanyang kapatid, na binansagan si Lucas.
Pagsusuri:
Ang argumento ni Elías na ang malupit na mga batas at regulasyon ng gobyerno ay
ginagawang mga kriminal ang mabubuting tao sa sinabi ng kabataang si Crispín na hiniling sa
kanya ng simbahan na sa katunayan ay nagnakaw siya mula sa kanila sa pamamagitan ng maling
pagbibintang sa kanya. Ang desisyon ng nakatatandang kapatid na lalaki na maging isang tulisan
sa kuwento ni Elías ay higit na naglalarawan sa puntong ito. Kailanman ang optimista at
idealista, gayunpaman, nahihirapan si Ibarra na maunawaan ang argumentong ito. Ipinamalas
din ni Ibarra kung gaano niya naisaloob ang ideya na ang kulturang Espanyol ay nakahihigit sa
kulturang Pilipino, sa kabila ng pagiging nagmula sa parehong pangkat. Hindi rin kinukuwestiyon
ni Elías ang kagandahang-loob ng pamahalaang Espanyol sa kanilang unang kolonisasyon sa
Pilipinas, at nagpapasalamat siya sa Espanya sa pagdadala ng Kristiyanismo sa kanyang bansa,
sa halip na magalit ang Espanya sa pag-marginalize ng katutubong kultura. Iniwan ni Rizal na
malabo kung tunay na naniniwala si Elías na ang mga Espanyol ay mabait o kung sinusubukan
lang niyang mangatuwiran kay Ibarra gamit ang mga mithiin ng kanyang kaibigan.

Marahil ang pinakamagandang katangian ni Ibarra ay ang kanyang kakayahang manatiling bukas
ang isipan. Gaya ng itinuturo ni Elías at ng iba pa, si Ibarra ay namuhay ng isang marangal na
buhay, at hindi niya naiintindihan ang lawak ng pang-aapi na naranasan ng iba. Gayunpaman,
ang kanyang pagpayag na makinig kay Elías at magbago ng kanyang isip ay ginagawa siyang
isang nakikiramay na karakter sa kabila ng kanyang mga pakinabang sa buhay.

Ang mayaman na pagpapalaki ni Elías ay nagpapakita na hindi siya palaging nakahiwalay sa

lipunan ng Pilipinas. Tulad ni Ibarra, lumaki siya na may maraming mga pakinabang, na
maaaring dahilan kung bakit siya ay napakatiyaga habang nagbabago ang mga mithiin ni Ibarra.
Ang kanyang pagbagsak mula sa kapangyarihan at biyaya ay binibigyang-diin kung gaano
kahalaga ang ibinibigay ng lipunang Pilipino sa reputasyon at angkan—ang kanyang ama ay
isang mabuting tao, ngunit dahil siya ay mahirap, sinira ng paghahayag ng kanyang
pagkakakilanlan ang magandang buhay ni Elías.
 Kabanata 49: Ang Tinig ng mga Pinag-
uusig
Nang lumulan si Ibarra sa bangka ni Elias, waring ito ay hindi nasisiyahan. Kaya,
kaagad na humingi ng paumanhin si Elias sa pagkagambala niya sa binata. Sinabi ni Ibarra
ang dahilan, nakasalubong niya ang alperes at gusto nitong muli na magkausap. Dahil nag-
aalala siyang makita si Elias, nagdahilan na lamang siya. Nanghinayang naman ang binata ng
sabihin ni Elias na di siya matatandaan ng alperes. Saglit na napabuntonghininga si Ibarra
sapagkat biglang pumasok sa kanyang isip ang kanyang pangako kay Maria.

Hindi na nag-aksaya ng panahon si Elias sinabi niya kaagad kay Ibarra na siya ang
sugo ng mga sawimpalad. Ipinaliwanag niya ang napagkasunduan ng puno ng mga tulisan (Si
Kapitan Pablo) na hindi na binanggit pa ang mga pag-aalinlangan at pagbabala. Ang
kahilingan ng mga sawimpalad, ani Elias ay (1) humingi sila ng makaamang pagtangkilik sa
gobyerno na katulad ng mga ganap na pagbabago sa mga kawal na sandatahan, sa mga
prayle, sa paglalapat ng katarungan at sa iba pang pangangasiwa ng gobyerno (2)
pagkakaloob ng kaunting karangalan sa pagkatao ng mga tao, ang kanilang kapanatagan at
bawasan ang lakas at kapangyarihang taglay ng mga sibil na madalas na nagiging puno’t
dulo ng paglapastangan sa karapatang pantao.

Tumugon si Ibarra na anumang pagbabago na sa halip na makakabuti ay lalo pang

makakasama. Sinabi nitong maaari niyang pakilusin ang kanyang mga kaibigan sa Madrid sa
pamamagitan ng salapi at pati na ang Kapitan-Heneral ay kanyang mapapakiusapan, ngunit
lahat sila ay walang magagawa. Siya man ay hindi gagawa ng anumang pagkilos ukol sa mga
bagay na iyon sapagkat kung may kasiraan man ang korporasyon, ay matatawag naman
nilang masasamang kailangan.

Nagtaka si Ibarra, hindi niya sukat akalaing ang isang tulad ni Ibarra ay naniniwala
sa tinatawag na masamang kailangan na para bang nais palabasin nito na kailangang
gumawa muna ng masama upang makapagdulot ng mabuti. Naniniwala siya na kapag ang
sakit ay malala, kailangang gamutin ng isang mahapding panlunas. Ang sakit ng bayan ay
malubha kaya’t kailangan ang kaparaanang marahas kung ito ay makakabuti. Ang isang
mabuting manggagamot, anya ay sinususri ang pinagmulan ng sakit at hindi ang mga at hindi
ang mga palatandaan nito na sinisikap na bigyan ng lunas. Katulad ng mga sibil na sa
pagnanais daw na masugpo ang kasamaan, ito’y iniinis sa pananakot, paggawa ng marahas
at walang habas na paggamit ng lakas. At kapag pinahina ang guwardiya sibil ay malalagay
naman sa panganib ang katahimikan ng bayan. Paano raw magkakagayon gayong 15 taon
nang may mga sibil, ngunit ang mga tulisan ay patuloy pa rin sa pandarambong. Ang mga
sibil ay walang naidudulot na kabutihan sa bayan sapagkat kanilang pinipigil at
pinahihirapan ang isang tao kahit na marangal dahil lamang sa nakalimutan ang cedula
personal, at kapag kailangang malinis ang kanilang mga kuwartel, ay manghuhuli sila ng mga
kaawa-awang mamamayan na walang lakas na tumutol.

Napag-usapan pa nila na bago itatag ang guardia civil nanunulisan ang mga tao
dahil sa matinding pagkagutom. Binigyang diin naman ni Elias na ang mga sawimpalad na
hinihingi ng bayan ang pagbabago sa mga palakad ng mga prayle at ng isang pagtangkilik
laban sa korporasyon. Pero, sinabi naman ni Ibarra na may utang na loob na dapat tanawin
ng bayan sa mga paring pinagkakautangan ng pananalig at patangkilik noon laban sa mga
pandarahas ng mga may-kapangyarihan.

Lumitaw sa pagpapalitan ng kuro-kuro ng dalawa na kapwa nila mahal ang bayan.

Pero, hindi napahinuhod ni Elias si Ibarra tungkol sa pakiusap ng mga sawimpalad. Kaya,
ipinahayag niya kay Ibarra na sasabihin na lamang daw niya sa mga ito na ilipat na sa Diyos o
sa kanilang mga bisig ang pagtitiwala na sa kapwa tao na di magtatamong-pala.

Kabanata 50: Ang mga Kaanak ni Elias

Isinalaysay ni Elias ang kanyang kasaysayan kay Ibarra upang malaman nito na siya
ay kabilang din sa mga swimpalad.May 60 taon na ang nakakalipas, ang kanyang nuno ay
isang tenedor de libros sa isang bahay- kalakal ng kastila.Kasama ng kanyang asawa at isang
anak na lalaki, ito ay nanirahan sa Maynila.Isang gabi nasunog ang isang tanggapang
pinaglilingkuran niya. Isinakdal ang kanyang nuno sa salang panununog. Palibhasay maralita
at walang kayang ibayad sa abogado, siya ay nahatulan. Ito ay ipinaseo sa lansangan na
nakagapos sa kabayo at pinapalo sa bawat panulukan ng daan. Buntis noon ang asawa,
nagtangka pa ring humanap ng pagkakakitaan kahit na sa masamang paraan para sa anak at
asawang may sakit. Nang gumaling ang sugat ng kanyang nuno, silang mag-anak ay
namundok na lamang. Nanganak ang babae, ngunit hindi nagtagal namatay ito. Hindi
nakayanan ng kanyang nuno ang sapin-saping pagdurusang kanilang natanggap. Nagbigti
ito. Hindi ito naipalibing ng babae. Nangamoy ang bangkay at nalaman ng mga awtoridad
ang pagkamatay ng asawa.Nahatulan din siyang paluin.Pero, ito ay hindi itinuloy at
ipinagpaliban sapagkat dalawang buwan siyang buntis nuon. Gayunman, pagkasilang niya,
ginawa ang hatol.

Nagawang tumakas ng babae mula sa malupit na kamay ng batas, lumipat sila sa

kalapit na lalawigan. Sa paglaki ng anak na panganay, ito ay naging tulisan. Gumawa siya ng
panununog at pagpatay upang maipaghiganti nila ang kaapihang natamo. Nakilalasiya sa
tawag na balat. Ang lahat ay natakot sa kanyang pangalan. Ang ina ay nakilala naman sa
tawag na haliparot,delingkuwente at napalo at ang bunso dahil sa mabait at tinawag na
lamang anak ng ina.
 Isang umaga, nakagisnan na lamang ng anak ang ina na patay na. Ito ay
nakabulagta ssa ilalim ng isang puno at ang isang ulo ay nakatingala sa isang bakol na
nakasabit sa puno. Ang kanyang katawan ay ibinaon samantalang ang mga paa,kamay ay
ikinalat. Ang ulo naman ay siyang dinala sa kanyang ina. Walang nalalabing paraan sa
nakakabata dahil sa kalunos-lunos na pangyayaring ito kundi ang tumakas. Siya ay ipinadpad
ng kapalaran sa Tayabas at namasukang obrero sa isang mayamang angkan. Madali naman
siyang nakagiliwan sapagkat nagtataglay nga ito ng magandang ugali.
Siya ay masikap at ng nagkaroon ng puhunan, napaunlad niya ang kanyang
kabuhayan hanggang sa makakilala siya ng isang dalagang taga-bayan na kanyang inibig ng
tapat. Gayunman sinasagilahan siya ng matinding pangamba na mamanhikan.
Nangangambasiyang matuklasan ang tunay niyang pagkatao. Mahal palibhasa ang babae,
minsan ay nailugso nito ang puri at desidido siyang panindigan ang nagawa. Ngunit, dahil sa
mayaman ang ama ng babae at wala siyang kayang ipagtanggol ang sarili. Siya ay nakulong
sa halip na makasal siya sa babae.

Bagamat hindi nagsama ang magkasuyo, ang kanilang pagtatampisaw sa dulot ng

pag-ibig ay nagkaroon ng bunga. Ang babae ay nanganak ng kambal, isang babae at isang
lalaki. Ang lalaki ay si Elias. Bata pa sila ay iminulat sa kanilang patay na ang kanilang ama.
Naniniwala naman sila sapagkat musmos pa lamang ay namatay ang kanilang ina. Nang
magkaroon ng sapat na isip, palibhasa’y may kaya ang nuno si Elias ay nag-aral sa mga
Heswitas samantalang ang kapatid na babae ay sa Concordia. Nagmamahalan silang
magkapatid at ang pag-igkas ng panahon ay hindi nila namamalayan. Namatay ang kanilang
nuno kaya’t umuwi silang magkapatid upang asikasuhin ang kanilang kabuhayan.

Maganda ang kanilang hinaharap, ang kanyang kapatid na babae ay nakatakdang

ikasal sa binatang nagmamahyal sa kanya, ngunit ang kanilang kahapon ang nagwasak sa
kanilang kinabukasan. Dahil sa kanyang salapi at ugaling mapag-mataas, isang malayong
kamag-anak ang nagpamukha sa kanilang kahapong nagdaan. At ito ay pinatunayan ng isang
matandang utusan nila. Iyon pala ang kanilang ama. Namatay na naghihinagpis ang kanilang
ama dahil sa pag-aakalang siya ang naging dahilan ng kasawian nilang magkapatid. Pero,
bago ito namatay naipagtapat niyang lahat ang kahapon ng magkakapatid.

Lalong binayo ng matinding kalungkutan ang kapatid ni Elias nang mabalitaan

niyang ikinasal sa iba ang kanyang kasintahan. Isang araw nawala na lamang ito’t
sukat.Lumipas ang anim na buwan nabalitaan na lamang ni Elias na mayroong isang bangkay
ng babaing natagpuan sa baybayuin ng Calamba na may tarak sa dibdib. Ito ang kanyang
kapatid. Dahil dito siya ay nagpagala-gala sa iba’t-ibang lalawigan bunga ng iba’t-ibang
pagbibintang tungkol sa kanya na hindi naman niya ginagawa. Dito natapos ang salaysay ni
Elias.

Nagpalitan pa ng iba’t-ibang pananaw ang dalawa hanggang sa sabihin ni Ibarra kay

Elias na sabihin niya sa mga sumugo sa kanya na siya (Ibarra) ay taus-pusong nakikiisa sa
kanilang mga damdaming. Lamang, wala siyang magagawa kundi ang maghintay pa
sapagkat ang sama ay di-nagagamot ng kapwa sama rin. Dagdag pa rito, sa kasawian ng tao
siya man ay matroong kasalanan din. Nang makarating na sila sa baybayin, nagpaalam na si
Ibarra at sinabi kay Elias na siya ay limutin na at huwag babatiin sa anumang kalagayang siya
ay makita nito. Nagtuloy si Elias sa kuta ni Kapitan Pablo at sinabi sa kapitan na siya kung di
rin lamang mamamatay ay tutupad sa kanyang pangako na aanib sa kanila sa sandaling
ipasiya ng pinuno na dumating na ang oras ng pakikibaka sa Sakmal ng pagkabalisa at di
pag-igmik si Linares sapagkat nakatanggap siya ng liham mula kay Donya Victorina.

Kabanata 51:Mga Pagbabago

Alam ni Linares na hindi nagbibiro ang Donya. Kailangang hamunin niya ang alperes
subalit sino naman kaya ang papayag na maging padrino niya, ang kura kaya o si Kapitan
Tiyago. Pinagsisisihan niya ang kanyang paghahambog at pagsisinungaling sa paghahangad
lamang na makapagsamantala. Labis siyang nagpatianod sa kapritso ng Donya.

Dumating si Pari Salvi at nagmano sa Kapitan Tiyago. Masayang ibinalita niya ang
tungkol sa sulat na padala ng arsobispo tungkol sa pagalis ng excommunion kay Ibarra
kasabay ng kanyang pagpupuring and binata ay kalugod lugod ngunit may kapusukan ng
kauniti. Tanging ang sagabal na lamang sa pagpapatawad ay si Pari Damaso. Pero anya ay
hindi makatanggi kung si Maria ang kakausap sapagkat inaama niya ang pari. Narinig ni Maria
ang usapan at nagtungo ito sa silid kasama si Victoria.

Sa bahaging iyon ng usapan ng pari at Kapitan Tiyago pumasok si Ibarra na kasama

si Tiya Isabael. Binata niya ang kapitan at yumukod naman kay Linares. Si Pari Salvi ay buong
lugod na kumamay kay Ibarra at sinabi nitong katatatapos pa lamang niyang papurihan ito.
Nagpapasalamat ang binata at lumapit kay sinang upang itanong kung lumapit kay Sinang
upang itanong kung galit sa kanya si Maria. Ipinasasabi raw ni Maria ani Sinang na limutin na
siya ng binata ngunit sinabi ni Ibarra ng gusto niyang makausap ng sarilinan ang kasintahan.
Di nagluwat, umalis na si Ibarra.

Kabanata 52: Ang Baraha ng Patay at

ang mga Anino
Madilim ang gabi at malamig ang ihip ng hangin pumapaspas sa mga dahong tuyo
at alikabok ng makipot ng daang patungo sa libingan. May tatlong anino na paanas na
naguusap sa ilalim ng pinto ng libingan. Itinanong ng isa kung nakausap na niya ng kaharap si
Elias. Hindi raw pero siguradong kasama ito sapagkat nailigtas na minsan ni Ibarra ang buhay
nito. Tumugon ang unang anino na ito nga ay pumayag na sumama sapagkat ipapadala ni
Ibarra sa Maynila ang kanyang asawa upang ipagamot. Siya ang sasalakay sa kumbento
upang makaganti siya sa kura. Binigyang diin naman ng ikatlong anino na kasama ng lima
lulusob sila sa kwartel upang ipakilala sa mga sibil na kanilang ama ay may mga anak na
lalaki. Isa pa, sinabi ng alila ni Ibarra na sial ay magigng 20 na katao na. Saglit na huminto sa
pagaasanan ang mga anino nang mabanaagan nilang may dumarating na isang anino na
namamaybay sa bakod.

Pagdating sa lugar ng tatlo, nagkakilala sila. Ipinaliwanag ng bagong dumating na

anino na sinusubaybayan siya kaya’t naghiwa-hiwalay na sila at tinagubilinan ang mga
dinatnan ng kinabukasan ng gabi nila tatanggapin ang mga sandata kasabay ng sigaw na
"Mabuhay Don Crisostomo"! ang tatlong anino ay nawala sa likod ng pader. Ang bagong
dating naman ay naghintay sa sulok ng pintuan.

Nang dumating ang ikalawang anino, namasid ito sa kanyang paligid. Umaambon
palibhasa, sumilong ito sa pintuan kaya’t nagkita sila ng unang sumilong. Naisipan nilang
magsugal at kung sinuman ang manalo sa kanila ay maiiwan upang makipagsugal sa mga
patay. Pumasok sila sa loob nglibingan at sa ibabaw ng punto ay umumpog magkaharap
upang magsugal. Ang mataas sa dalawa ay si Elias at ang may pilat sa mukha ay si Lucas.
Nagsimula na silang magsugal sapagkat sa isang tao lamang ang nakikipagpagsugal ang mga
patay. Natalo si Elias kaya umalis itong hindi kumikibo. Nilamon siya ng kadiliman.

Nang gabing iyonn dalawang sibil ang naglalakad sa tabi ng simbahan. Pinaguusapan nila
ang tungkol sa paghuli kay Elias sapagkat sinumang makahuli rito ay hindi mapapalo sa loob
ng tatlong buwan. Nakasalubong nila si Lucas at itinanong kung saan ito pupunta. Sa
simbahan ani Lucas upang magpamisa. Pinabayaan nila sapagkat ayon sa alperes walang
pilat si Elias. Ilang saglit lamamg, si Elias mismo ang nakasalubong ng mga sibil. Dinala siya
sa liwanag upang kilalanin. Sinabi ni Elias na hinahabol niya ang lalaking may pilat sapagkat
siyang bumugbog sa kanyang kapatid. Ang mga sibil ay patakbong nagtungo sa simbahang
pinasukan ni Lucas.