Gabriel Zabłudowski

Gabriel Zabłudowski, właśc. Gabriel Gowdel, cs. Święty

Muczenik mładieniec Gawriił Zabłudowskij, także Gabriel Gabriel Zabłudowski
Białostocki, Słucki[2], Zwierkowski[3] (ur.
? męczennik[1]
22  marca /1  kwietnia  1684 w Zwierkach, zm.
23  kwietnia?/3  maja  1690) – święty prawosławny
męczennik. Kanonizowany w 1820 przez Patriarchat
Konstantynopolitański. Jego kult obecny jest przede
wszystkim wśród prawosławnych na Podlasiu i na
Białorusi.

Gabriel Gowdel pochodził z rodziny prawosławnych

chłopów ze Zwierek, został w wieku sześciu lat
zamordowany przez nieznanych sprawców. Jego śmierć
stała się podstawą oskarżenia miejscowego żydowskiego
arendarza Szutki o dokonanie mordu rytualnego. Mimo
sądowego uniewinnienia Szutki przekonanie o
zamordowaniu Gabriela przez Żydów było powtarzane w
publikowanych przez instytucje prawosławne żywotach Data 1 kwietnia 1684
i miejsce
męczennika i w XXI w. nadal występowało w tego typu Zwierki
urodzenia
tekstach. Formalna kanonizacja Gabriela nastąpiła w 1820,
Data 3 maja 1690
jednak jego kult funkcjonował na Podlasiu już sto lat i miejsce
wcześniej. Jego głównym ośrodkiem był do lat 20. XX śmierci
Białystok
wieku monaster Trójcy Świętej w Słucku, gdzie wystawione Czczony Cerkiew prawosławną
dla kultu było (według tradycji nierozłożone) ciało przez
męczennika. Kanonizacja 1820
przez Patriarchat
Kult Gabriela osłabł w Polsce po 1918 i został ponownie
Konstantynopolitański
ożywiony dopiero za sprawą działań biskupa białostocko-
gdańskiego Sawy w latach 80. XX wieku. Męczennik został Wspomnienie 20 kwietnia – rocznica
wówczas ogłoszony patronem Bractwa Młodzieży śmierci, 9 września –
Prawosławnej oraz wszystkich prawosławnych dzieci i rocznica przeniesienia
młodzieży. Głównymi ośrodkami kultu Gabriela są relikwii i 3. niedziela
Białystok, gdzie od 1992 w soborze katedralnym po Zesłaniu Ducha
wystawione są jego relikwie oraz żeński monaster Świętego (według kal.
Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Zwierkach. jul.)
3 maja – rocznica
Osoba Gabriela Zabłudowskiego i jego kult są śmierci i 22 września
przedmiotem kontrowersji. W 1997 państwowa telewizja – przeniesienie
białoruska zaprezentowała film, w którym zabójstwo relikwii (według kal.
chłopca ukazano jako mord rytualny. W związku z tym greg.)
rozprzestrzenianie jego kultu było przywoływane jako
Patron Bractwa Młodzieży
przykład antysemityzmu w niepodległym państwie
Prawosławnej w
białoruskim. Tezę o mordzie rytualnym na Gabrielu
Polsce, polskich
podtrzymują również niektóre rosyjskie witryny
harcerzy
internetowe, wydawnictwa drukowane i filmy związane z
prawosławnych
prawosławiem. Równocześnie hierarchie autokefalicznych
Cerkwi odcinają się od tego poglądu: z wykorzystywanych Szczególne
miejsca kultu
w PAKP tekstów liturgicznych poświęconych Gabrielowi Białystok, Zwierki,
[2]
usunięto wzmianki o Żydach-mordercach , zaś Egzarchat Zabłudów, Grodno
Białoruski Patriarchatu Moskiewskiego umieścił w
oficjalnym żywocie świętego uwagę o fałszywym charakterze oskarżeń Żydów o zabójstwa
chrześcijańskich dzieci[4].

Życiorys
Gabriel urodził się w Zwierkach niedaleko Zabłudowa w rodzinie prawosławnych chłopów Piotra i
Anastazji Gowdelów. Został ochrzczony w cerkwi monasteru Zaśnięcia Matki Bożej w Zabłudowie.
W wieku sześciu lat, 3 maja 1690 (20 kwietnia według kalendarza juliańskiego), został w
nieznanych bliżej okolicznościach zamordowany[5].

Żywoty Gabriela, publikowane również współcześnie przez instytucje prawosławne, podają, że

chłopiec został pozostawiony przez matkę na krótko bez opieki i porwany przez Żyda, arendarza
wsi Zwierki Szutkę. Mężczyzna miał wywieźć dziecko do Białegostoku, gdzie poddano je torturom.
Gdy Gabriel zmarł z wykrwawienia, jego zwłoki porzucono w polu w pobliżu Zwierek[5][6][7].

Jak podkreślają Grzegorz i Antonina Sosna, oskarżenia o mord rytualny względem Żydów zdarzały
się niejednokrotnie w ówczesnej Rzeczypospolitej[5]. Niektóre publikowane materiały o Gabrielu
podają, że okoliczności jego morderstwa nie mogą zostać jednoznacznie wyjaśnione, nie odrzucając
jednak możliwości mordu rytualnego[8]. Z kolei prawosławny duchowny, ks. Henryk Paprocki,
zaprzeczył, by Kościół prawosławny przychylał się do takiej wersji wydarzeń, argumentując, że
Gabriel jest czczony wyłącznie jako niewinna ofiara zabójstwa, zaś Cerkiew prawosławna nigdy nie
nauczała o mordach rytualnych[9]. Duchowny ten stwierdził również, że mimo tego pogląd o
mordzie rytualnym funkcjonuje wśród duchowieństwa i wiernych prawosławnych[9]. Znacznie
rzadsza jest wersja o zamordowaniu Gabriela przez katolików (unitów)[2]. Antoni Mironowicz
twierdzi, że o ile prawdą jest samo zabójstwo Gabriela, to już przypisywanie Szutce narodowości
żydowskiej należy uznać za bezpodstawne[10].

W sprawie zabójstwa chłopca przeprowadzono śledztwo i proces, informacja o tym fakcie znalazła
się w aktach rady miejskiej Zabłudowa[5][7]. Wbrew wersji rozpowszechnianej w żywotach,
arendarz Szutko został uniewinniony od zarzutu zabójstwa[11]. Żywoty świętego podają, że ciało
dziecka nie uległo rozkładowi, a zanim zostało znalezione w polu przez ludzi, było pilnowane przez
psy, które odpędzały od zwłok ptaki[5][6]. Gabriel Gowdel został pochowany przy cerkwi położonej
przy drodze ze Zwierek do Białegostoku[5]. Nie przeprowadzono dotąd szczegółowych
historycznych badań źródłowych nad okolicznościami jego śmierci[2].

Kult

W I Rzeczypospolitej

W 1720, w czasie epidemii, w pobliżu grobu Gabriela chowane były zmarłe wskutek choroby dzieci;
miejsce to już wtedy otaczano czcią. W czasie jednego z pogrzebów przypadkowo rozkopany został
grób Gabriela; wówczas według żywotów okazało się, że ciało nadal pozostawało nierozłożone.
Wydarzenie to przyczyniło się jeszcze do rozwoju kultu Gabriela w okolicy. Wkrótce potem
epidemia ustała. Ciało Gabriela przeniesiono wówczas do podziemi cerkwi w Zwierkach. W 1746
budynek ten spłonął, jednak ciało dziecka nie uległo zniszczeniu. Według żywotów nadpaleniu
uległa jedynie ręka chłopca, jednak i ta cudownie zagoiła się po przeniesieniu ciała do monasteru w
Zabłudowie[5].
W związku z faktem, iż monaster zabłudowski był zagrożony likwidacją, w 1755 traktowane jako
relikwie ciało Gabriela zostało przeniesione do monasteru Trójcy Świętej w Słucku[12]. Zgodę na
przeniesienie relikwii uzyskał od polskiego króla Hieronim Radziwiłł. Ciało Gabriela było niesione
z Zabłudowa do Słucka w sarkofagu, w pieszej procesji. W monasterze w Słucku, według Księgi
Cudów w Słucku, doszło do uzdrowień przed jego relikwiami[12]. Były one przechowywane w
relikwiarzu, obok którego umieszczono napisany przez archimandrytę Michała (Kozaczyńskiego)[7]
wiersz w języku cerkiewnosłowiańskim, opisujący śmierć Gabriela z rąk Żydów[12]. Chociaż
zamordowany chłopiec nie został formalnie kanonizowany przed rozbiorami Polski, należał do
najbardziej czczonych świętych prawosławnych w Rzeczypospolitej, obok Makarego Kaniowskiego,
Atanazego Brzeskiego i Hioba Poczajowskiego[13].

Zdaniem J. Leończuka kult Gabriela Zabłudowskiego stanowi przeniesienie na grunt prawosławny

kultu katolickiego męczennika, ks. Andrzeja Boboli[2].

W Imperium Rosyjskim

Oficjalna kanonizacja Gabriela Zabłudowskiego, zwanego z racji

miejsca przechowywania relikwii także Słuckim, została
przeprowadzona w 1820, po stu latach od otwarcia jego relikwii, przez
patriarchę konstantynopolitańskiego Grzegorza V[14]. Niektóre źródła
mylnie wskazują, iż to Świątobliwy Synod Rządzący Rosyjskiego
Kościoła Prawosławnego kanonizował Gabriela[7][12]. Jego imienia
brak jednak w spisach świętych, których kult został ustanowiony w
okresie synodalnym[15].

W 1885 żywot Gabriela został zawarty w zbiorze żywotów świętych

rosyjskich spisanych przez metropolitę czernihowskiego Filareta[5].
Tekstowi towarzyszyła rycina przedstawiająca Gabriela ukrzyżowanego,
z narzędziami służącymi do upuszczania krwi[8]. W 1893 arcybiskup
wileński i litewski Donat polecił umieszczać w podległych swojej
eparchii cerkwiach ikony Gabriela[7], zaś rok później zbudowano
kaplicę na miejscu domu rodzinnego Gowdelów w Zwierkach. Istniała
ona do 1902, gdy uległa zniszczeniu wskutek pożaru[12]. W 1908
arcybiskup wołyński i żytomierski Antoni napisał kanon ku czci
Gabriela[7], zaś w drukarni Ławry Poczajowskiej opublikowano
nabożeństwo ku jego czci. Jego kult rozwijał się w regionie, z którego
pochodziło dziecko, co przychylnie przyjmowała prawosławna
hierarchia. W 1908 cząsteczka relikwii Gabriela została przeniesiona z
monasteru w Słucku do cerkwi św. Eliasza w Białymstoku–Dojlidach,
Dziewiętnastowieczna
następnie do soboru św. Mikołaja w Białymstoku i po czterech
ikona św. Gabriela w
latach[16] do monasteru w Supraślu[12]. W dzień wspomnienia monasterze Zaśnięcia
Gabriela, 20 kwietnia, w monasterze w Słucku gromadziło się nawet do Matki Bożej w Żyrowicach
35 tys. pielgrzymów[7].

W lutym 1913, w celu stymulowania dalszego rozwoju kultu św. Gabriela, w eparchii grodzieńskiej
(której podlegała jurysdykcyjnie Białostocczyzna) utworzono dekanat św. Gabriela
Zabłudowskiego, z siedzibą w Zabłudowie, jednak już w sierpniu tego samego roku został on
zlikwidowany. Planowano także budowę cerkwi św. Gabriela w Zwierkach, jednak z powodu
wybuchu I wojny światowej projekt ten nie mógł zostać urzeczywistniony[16]. Joanna Tokarska-
Bakir podkreśla związek rozwoju kultu męczennika na początku XX wieku ze wzrostem nastrojów
antysemickich w ówczesnej Rosji[2].

W Polsce w XX wieku

Kult Gabriela poważnie osłabł zarówno na ziemiach białoruskich

w Białoruskiej SRR, jak i w międzywojennej[2] i powojennej
Polsce. Jego odnowienie nastąpiło w okresie kierowania diecezją
białostocko-gdańską przez biskupa Sawę[17]. W 1984 miały
miejsce uroczystości ku czci trzechsetnej rocznicy urodzin
męczennika, w roku następnym został on patronem Rady
Diecezjalnej Młodzieży w ramach diecezji białostocko-gdańskiej,
następnie zaś za patrona przyjęło go ogólnopolskie Bractwo Relikwie św. Gabriela w soborze
Młodzieży Prawosławnej. We wrześniu 1992, za zgodą biskupa św. Mikołaja w Białymstoku
grodzieńskiego Walentego, relikwie Gabriela zostały przeniesione
z cerkwi w Grodnie do katedralnego soboru św. Mikołaja w
Białymstoku[17]. W uroczystościach ich powitania 22 września
brało udział 100 tys. wiernych[3]. Ks. prot. Grzegorz Misijuk,
komentując okoliczności śmierci Gabriela, podkreślił, że nie
należy winić za nią Żydów jako zbiorowości. Jedynym winnym
jego zabójstwa był w jego ocenie nieustalony morderca[8].

Z końca XX wieku pochodzą relacje o kolejnych przypadkach

uzdrowień za sprawą relikwii Gabriela[17]. Dzień 22 września
został wyznaczony jako data święta Gabriela Zabłudowskiego – Cerkiew św. Gabriela w
patrona prawosławnych dzieci i [3]
młodzieży . Z kompleksie monasterskim w
dziewiętnastowiecznych troparionów i kondakionów ku czci Zwierkach
męczennika usunięto wzmianki o jego zabójstwie przez Żydów,
zastępując wskazanie sprawców określeniem źli ludzie[12]. W
ocenie Tokarskiej-Bakir hierarchia PAKP stara się usunąć z kultu Gabriela wydźwięk antysemicki,
jednak jej działaniom nie towarzyszy szerzej zakrojona akcja duszpasterska, wyjaśniająca cele
zmian w tekstach liturgicznych. Starania PAKP osłabia przy tym napływ literatury z terenu Rosji,
gdzie przywoływana jest wersja o rytualnym zabójstwie dziecka przez Żydów[2]. Równocześnie w
najnowszej wersji żywota Gabriela, mimo niewskazania Żydów jako morderców, zawarto typowe
elementy opowieści o rytualnych morderstwach (upuszczanie krwi dziecka, przebicie boku,
dręczenie dziecka w piwnicy, zbieranie krwi do naczynia, porzucenie okaleczonych zwłok)[2].
Funkcjonowanie w świadomości prawosławnych wiernych opowieści o mordzie rytualnym na
Gabrielu badaczka historii Żydów polskich Jolanta Żyndul porównała do tykającej bomby[2]. Z
kolei zdaniem T. Krichtowej w kulcie męczennika na Podlasiu obecne jest raczej przekonanie o
jego opiece nad młodzieżą i regionem, nie zaś element wiary w mord rytualny[18].

Na Białorusi

Kult Gabriela Zabłudowskiego jako patrona dzieci i młodzieży funkcjonuje także na Białorusi[19].
Gabrielowi przypisuje się szczególne wstawiennictwo na rzecz chorych dzieci[18]. Męczennik należy
do Soboru Świętych Białoruskich[20]. 27 maja 1997 państwowa telewizja białoruska w programie
Suszcznost' zawarła informację o rytualnym mordzie Gabriela[21]. Kongres Stanów Zjednoczonych
w latach 2003, 2004, 2005 i 2006 wymieniał rozwój kultu świętego jako przykład rozwoju
antysemityzmu na Białorusi[18]. Leonid Stonow, przewodniczący Amerykańskiego Stowarzyszenia
Żydów Byłego ZSRR skierował w związku z tym listy do dyrektora białoruskiego radia i telewizji G.
Kisiela oraz do prezydenta Białorusi Alaksandra Łukaszenki, w których określał kult Gabriela jako
absurdalny i wyrażał niepokój w związku z rozwojem postawy niechęci wobec Żydów[18][a].

Równocześnie badania T. Krichtowej nad kultem Gabriela Zabłudowskiego na Białorusi wykazały,

że jest on świętym mało znanym. Przy tym zarówno osoby, którym znana była postać świętego, jak
i te, które poznawały jego życie od osoby prowadzącej wywiad, nie wykazywały postawy wrogości
wobec Żydów. Respondenci, którzy znali sylwetkę tego świętego, nie zawsze wskazywali Żydów
jako jego zabójców[18].

Z kolei w badaniach Krichtowej nad recepcją kultu przez białoruskich Żydów żaden respondent nie
stwierdził, by spotkała go dyskryminacja pozostająca w związku z kultem tego świętego.
Respondenci dowiadywali się o kulcie Gabriela dopiero od osoby przeprowadzającej z nimi
wywiad, następnie jednak klasyfikowali go jako przejaw antysemityzmu i stwierdzali, że powinien
on zostać zlikwidowany[18].

W Rosji i na Ukrainie

W 1975 rosyjski duchowny prawosławny, ks. Aleksandr Mień, wyraził nadzieję, że Rosyjski Kościół
Prawosławny dokona dekanonizacji świętych uznawanych w tradycji za ofiary mordów rytualnych
– mnicha Eustratego Pieczerskiego oraz Gabriela Zabłudowskiego[2]. Wystąpienie Mienia
zdecydowanie skrytykował wówczas metropolita miński i białoruski Antoni, podtrzymując wersję o
zabójstwie Gabriela przez Żydów i przekonanie o występowaniu zjawiska rytualnych morderstw[2].

Kult Gabriela Zabłudowskiego nie zanikł całkowicie także w Rosji. Równocześnie postać Gabriela
pojawia się w wydawanych w tym kraju antysemickich broszurach i filmach[22], np. Gabriel – moc
boża J. Worobjewskiego[2]. Przywoływanie jego postaci jako ofiary mordu rytualnego jest częste na
rosyjskich nacjonalistycznych i antysemickich witrynach internetowych, gdzie śmierć świętego
łączona jest także z innymi zbrodniami przypisywanymi Żydom, w tym prześladowaniami
duchowieństwa i wiernych prawosławnych w Rosji radzieckiej i ZSRR[18]. Niekiedy jako sprawców
zabójstwa Gabriela wymienia się nie Żydów w ogólności, a jedynie niesprecyzowaną judaistyczną
sektę[18]. Powtarzany jest także tekst arcybiskupa Antoniego (Chrapowickiego) z 1913, w którym
Żydzi są oskarżeni o mordy rytualne w związku ze świętem Purim[18][b]. W 2008 w Tiumeni postać
Gabriela jako ofiary mordu rytualnego została przywołana w wykładzie S. Szestakowej dla
kandydatów na nauczycieli przedmiotu podstawy kultury prawosławnej. Wypowiedź Szestakowej
została skrytykowana przez religioznawców, prawników i przedstawicieli innych niż prawosławne
wyznań. W odpowiedzi portal Russkaja Niediela zamieścił wypowiedź męża prelegentki, który
twierdził, że nauczanie o mordach rytualnych wynika z nauki Cerkwi[18].

W 2003 w Charkowie na Ukrainie wydana została broszura autorstwa Aleksandra Katricza,

oskarżająca Żydów o dokonywanie mordów rytualnych, czego przykładem miało być również
morderstwo Gabriela[2]. Broszura Katricza została przetłumaczona na język polski i była
kolportowana wśród prawosławnych wiernych w Polsce[2].

Relikwie
W 1915, udając się na bieżeństwo, wikariusz eparchii grodzieńskiej biskup białostocki Włodzimierz
zabrał ze sobą Supraską Ikonę Matki Bożej oraz część relikwii św. Gabriela. Trafiły one do cerkwi
Opieki Matki Bożej na Fosie w Moskwie. W 1919 władze bolszewickie oskarżyły duchownych
służących w tej świątyni i sprawujących molebny do Gabriela o szerzenie antysemityzmu. W toku
śledztwa dokonano opisu relikwiarza i samej cząsteczki relikwii. Część dziecięcej kości, długości
2,5  cm i szerokości 3,7  cm, była przechowywana w ozdobnej skrzynce w kształcie trumny, z
napisaną na desce sosnowej ikoną Gabriela. Został on przedstawiony z krzyżem i zielonymi
gałązkami w rękach[16]. Relikwie świętego zostały zarekwirowane z soboru jako dowód rzeczowy w
sprawie jego duchownych. Znalazły się następnie w monasterze Ikony Matki Bożej „Cierpiąca” w
Moskwie[16]. Obiekt ten w 1929 zmieniono w Muzeum Religii i Ateizmu, zaś w 1937 całkowicie
zburzono[23]. Losy cząsteczki relikwii Gabriela są nieznane[7]. W procesie duchowieństwa cerkwi
Opieki Matki Bożej sąd zabronił wykonywania troparionu i kondakionu ku czci Gabriela, określając
je jako „szerzące nienawiść i kontrrewolucyjne”[7].

Główny relikwiarz Gabriela Zabłudowskiego, przechowywany w monasterze Trójcy Świętej w

Słucku, został otwarty w czasie akcji otwarcia relikwii Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.
Zawartość relikwiarza w spisanym protokole otwarcia opisano jako kukłę z głową oddzieloną od
tułowia, krzyżem w dłoniach oraz namalowanymi ranami na rękach. Relikwie przewieziono
następnie do Moskwy w celu szczegółowego obejrzenia[16]. W latach 30. XX wieku monaster w
Słucku został zlikwidowany, a następnie zniszczony. Kolejna wzmianka o relikwiach pochodzi z
1942, gdy znalazły się one w monasterze Przemienienia Pańskiego w Mińsku. W tym samym roku
ks. Aleksy Znosko napisał akatyst ku czci Gabriela i dwa lata później otrzymał zgodę metropolity
mińskiego Pantelejmona na pobranie z relikwii Gabriela cząstki, którą następnie podzielono na
trzy mniejsze i przekazano cerkwiom w Świsłoczy, Zabłudowie i Grodnie[17]. W 1944 relikwie
przeniesiono z Mińska do cerkwi Opieki Matki Bożej w Grodnie[17]. Dzielenie relikwii i ich
umieszczenie w kilku świątyniach dokonało się za zgodą okupacyjnych władz hitlerowskich, które
zdaniem Tokarskiej-Bakir eksploatowały w ten sposób antyżydowski wątek opowieści o
męczeństwie Gabriela[2].

Od września 1992 znajdują się natomiast w soborze św. Mikołaja w Białymstoku[17]. Opiekę nad
nimi sprawują mniszki z monasteru Narodzenia Matki Bożej w Zwierkach (początkowo w
Białymstoku–Dojlidach). W 1995 podjęto budowę kompleksu budynków monasteru żeńskiego w
Zwierkach z cerkwią pod wezwaniem św. Gabriela Zabłudowskiego (oddana do użytku
liturgicznego w 2003 r.[24]). Ma on docelowo stać się głównym ośrodkiem kultu świętego i
miejscem przechowywania jego relikwii[17]. Od 1993 w dniach 2 i 3 maja relikwie są procesyjnie
przenoszone do Zabłudowa[7].

Dzień obchodów
Wspomnienie św. Gabriela Cerkiew prawosławna obchodzi
trzykrotnie:

1. 20 kwietnia/3 maja[c], tj. 3 maja według kalendarza

gregoriańskiego (rocznica śmierci),
2. 9/22 września, tj. 22 września według kalendarza
gregoriańskiego (rocznica przeniesienia relikwii do Polski w
1992),
3. trzecia niedziela po Pięćdziesiątnicy (Sobór Świętych Cerkiew św. Gabriela
Zabłudowskiego w Malinnikach
Białoruskich)[7].

Ikonografia
Ikony Gabriela Zabłudowskiego przechowywane są przede wszystkim w cerkwiach Białorusi, Polski
i Ukrainy zachodniej, tj. na obszarze, gdzie jego kult był najżywszy. Najstarsze zachowane ikony
pochodzą z początku XIX w. Pojawiały się także w świątyniach w centralnej Rosji[7].
Na ikonach Gabriel przedstawiany jest z krzyżem w dłoniach, w
białej długiej koszuli. Twarz chłopca ma wysokie czoło i niebieskie
oczy wzniesione ku niebu. Sylwetka świętego widoczna jest tylko
do kolan lub też Gabriel stoi boso na piasku albo trawie[7]. Na
ikonie Gabriela w cerkwi Świętych Kosmy i Damiana w Rybołach
nad świętym unosi się obłok z postacią Jezusa Chrystusa
trzymającego krzyż[7].

Znane są ilustracje i ikony przedstawiające śmierć Gabriela. Kaplica-baptysterium św.

Dziecko jest na nich ukazane na krzyżu, w koszuli opuszczonej do Gabriela Zabłudowskiego w
pasa, z krwawymi ranami. Obok widoczne są narzędzia tortur: Siemiatyczach
młotek, kleszcze, noże[7].

Badania nad kultem Gabriela

Zespół Archiwum Etnograficznego przeprowadził projekt badawczy pt. „Gabriel”, w ramach
którego powstał film ukazujący funkcjonowanie mitu o mordzie rytualnym na przykładzie żywota
Gabriela oraz specyfikę kultu męczennika[11]. Ci sami autorzy zrealizowali dokumentalny film
„Wędrówka Gabriela”, ukazujący obraz Gabriela w świadomości prawosławnych wiernych z
Podlasia[22]. Z kolei badania nad funkcjonowanie kultu wśród prawosławnych Białorusinów
prowadziła Tatiana Krichtowa[18].

Zobacz też
Kult świętych
Szymon z Trydentu
Werner z Oberwesel
William z Norwich
Oskarżenia o mord rytualny względem Żydów
Antysemityzm

Uwagi
a. Por. tekst Stonowa na podobny temat: Stonow L.: Nieużeli nowoje na sowietskom
prostranstwie – eto tolko niezabytoje staroje? (http://www.vestnik.com/issues/97/0902/win/ston
ov.htm). vestnik.com. [dostęp 2012-06-25]. (ros.).
b. Arcybiskup Antoni był rosyjskim nacjonalistą i jednym z przywódców Czarnej Sotni w
zachodnich guberniach Imperium Rosyjskiego. Por. W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i
oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-
Skłodowskiej, 2007, s. 358–362. ISBN 978-83-227-2672-3.
c. podwójne datowanie

Przypisy
1. Święci Cerkwi prawosławnej – Kategorie i tytuły (http://www.cerkiew.pl/index.php?id=swieci_ki
t). na cerkiew.pl
2. Joanna Tokarska-Bakir: Raport z badań podlaskich (http://www.archiwumetnograficzne.edu.pl//
downloads/raportzbadan_podlaskich.pdf). archiwumetnograficzne.edu.pl. [dostęp 2012-06-25].
(pol.).
3. Radziukiewicz A.. Dziesięć lat w Białymstoku. „Przegląd Prawosławny”. 10 (208), październik
2008. ISSN 1230-1078 (http://worldcat.org/issn/1230-1078).
 4. Swiatoj Gawriił (http://www.church.by/resource/Dir0262/Dir0263/Page0288.html). church.by.
[dostęp 2012-06-22]. (ros.).
5. Sosna G., Troc-Sosna A.: Święte miejsca i cudowne ikony. Prawosławne sanktuaria na
Białostocczyźnie. Białystok: Orthdruk, 2006, s. 141–143. ISBN 83-85368-69-8.
6. Joann Wostorgow: Żytije i muczeniczestwo mładienca Gawriiła (http://bobruisk2004.narod.ru/d
h3.html). bobruisk2004.narod.ru. [dostęp 2012-06-22]. (ros.).
7. Charkiewicz J., Czeriepica W., Szeszko A.: Gawriił (http://www.pravenc.ru/text/161257.html).
pravenc.ru. [dostęp 2012-06-22]. (ros.).
8. Żywot św. Gabriela (https://web.archive.org/web/20150924103130/http://www.soborbialystok.pl/
strona/podstrony/zywot_gabriela.html). soborbialystok.pl. [dostęp 2012-06-24].
[zarchiwizowane z tego adresu (http://www.soborbialystok.pl/strona/podstrony/zywot_gabriela.h
tml) (2015-09-24)]. (pol.).
9. Mazurczyk M.: Debata Fundacji im. Stefana Batorego (http://www.cerkiew.pl/index.php?id=wiad
_kraj&tx_ttnews#x005Bpointer&#x0%2005D=36&tx_ttnews&#x005Btt_news&#x005D=10922&t
x_ttnews&#x005BbackPid&#x005D=3&cHash=f480af2bd0). cerkiew.pl. [dostęp 2012-06-22].
(pol.).
10. A. Mironowicz, Święci w Kościele prawosławnym na Białorusi [w:] Wilno i Kresy Północno-
Wschodnie. Materiały II Międzynarodowej Konferencji w Białymstoku 14–17 IX 1994 r. w
czterech tomach, t. I, Białystok 1996, s. 90
11. Gabriel (https://web.archive.org/web/20130210225602/http://www.archiwumetnograficzne.edu.
pl/readarticle.php?article_id=13). archiwumetnograficzne.edu.pl. [dostęp 2012-06-24].
[zarchiwizowane z tego adresu (http://www.archiwumetnograficzne.edu.pl/readarticle.php?articl
e_id=13) (2013-02-10)]. (pol.).
12. Sosna G., Troc-Sosna A.: Święte miejsca i cudowne ikony. Prawosławne sanktuaria na
Białostocczyźnie. Białystok: Orthdruk, 2006, s. 144–147. ISBN 83-85368-69-8.
13. Mironowicz A.: Kościół prawosławny w Polsce. Białostockie Towarzystwo Historyczne, 2006, s.
436–437. ISBN 83-60456-02-X.
14. red. J. Charkiewicz, Akatyst, życie i męczeństwo świętego Gabriela Zabłudowskiego, Białystok
2012, s. 57.
15. O kanonizacii swiatych w Russkoj Prawosławnoj Cerkwi, Priłożenije nr 4 (w:) Kanonizacija
swiatych w XX wiekie, Moskwa 1999, s. 69.
16. Sosna G., Troc-Sosna A.: Święte miejsca i cudowne ikony. Prawosławne sanktuaria na
Białostocczyźnie. Białystok: Orthdruk, 2006, s. 148–150. ISBN 83-85368-69-8.
17. Sosna G., Troc-Sosna A.: Święte miejsca i cudowne ikony. Prawosławne sanktuaria na
Białostocczyźnie. Białystok: Orthdruk, 2006, s. 151–154. ISBN 83-85368-69-8.
18. Krichtowa T.: Obraz Gawriiła Biełostokstogo w wosprijatii christian i judiejew sowriemiennoj
Biełarusi (https://web.archive.org/web/20131216232242/http://www.jcrelations.net/.2982.0.htm
l?L=7). jcrelations.net. [dostęp 2012-06-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (http://www.jcrelati
ons.net/.2982.0.html?L=7) (2013-12-16)]. (ros.).
19. Bołtryk M.. Zapomniany Zabłudów. „Przegląd Prawosławny”. 10 (270), grudzień 2007.
ISSN 1230-1078 (http://worldcat.org/issn/1230-1078).
20. Klimuk N.. Święty Gabriel nas jednoczy. „Przegląd Prawosławny”. 11 (317), listopad 2011.
ISSN 1230-1078 (http://worldcat.org/issn/1230-1078).
21. Mielcer D.: Budiet li koniec judofobstwu w Biełarusi? (http://www.vestnik.com/issues/98/0804/wi
n/melts.htm). vestnik.com. [dostęp 2012-06-25]. (ros.).
22. Wróblewska A.: Wędrówka Gabriela – ambiwalencja kultu świętego Gabriela na Podlasiu
hajnowskim z perspektywy antropologii wizualnej. Eksperymenty z „nieuprzywilejowaną
pozycją reżyserską" i jej zakwestionowanie (https://web.archive.org/web/20150226152806/htt
p://www.archiwumetnograficzne.edu.pl/downloads/wedrowka_gabriela_wroblewska.pdf).
Archiwum Etnograficzne. [dostęp 2012-06-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (http://www.archi
wumetnograficzne.edu.pl/downloads/wedrowka_gabriela_wroblewska.pdf) (2015-02-26)].
(pol.).
23. Strastnoj monastyr w Moskwie (http://www.pravoslavie.ru/jurnal/030826121814.htm).
pravoslavie.ru. [dostęp 2012-06-24]. (ros.).
24. Prawosławna Diecezja Białostocko-Gdańska - Monastery - Klasztor Żeński Narodzenia N.M.P.
w Zwierkach (https://web.archive.org/web/20200702141750/http://orthodox.bialystok.pl/pl/cms/
doc/index/id/1700), orthodox.bialystok.pl [dostęp 2020-07-02] [zarchiwizowane z adresu (http://
orthodox.bialystok.pl/pl/cms/doc/index/id/1700) 2020-07-02].

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gabriel_Zabłudowski&oldid=67507992”