VISOKA TEHNIČKA ŠKOLA STRUKOVNIH STUDIJA U

ZRENJANINU

Nastavni predmet: TEORIJA SISTEMA

Studijski program: Inženjerski menadžment
Modul: Tehnologija

Sistemsko modelovanje tehničkog sistema

(klima uređaj)
- domaći br. 1-

PREDMETNI NASTAVNIK: STUDENT, Br. indeksa.:

Dr Robert Molnar Brankica Vodeničar , 11/11 IM-T

U Zrenjaninu, januar 2013. god.

ZADATAK:

Prikazati sistemski model jednog slobodno odabranog tehničkog sistema (iz vežbe
br.2). Zadatak izraditi u dva dela:

I Analitički deo, koji treba razraditi prema sledećim parametrima:

1. Okruženje sistema,
2. Ulazi – izlazi sistema,
3. Delovi (komponente, elementi podsistema),
4. Osnovne funkcije i procesi sistema,
5. Razvojne funkcije i procesi sistema,
6. Upravljačke funkcije i procesi sistema,
7. Statička struktura sistema,
8. Dinamička struktura sistema,
9. Resursi sistema,
10. Algoritam osnovnog funkcionisanja (ponašanja, opstanka) sistema,
11. Algoritam razvoja (dugoročnog opstanka) i
12. Algoritam upravljanja.

II Sintetski deo (sistemski model)

Postupkom kreativne sinteze prikazati sistemski model slobodno odabranog

tehničkog sistema.

NAPOMENA:

Zbog specifičnosti ciljeva koji treba da se postignu ovim domaćim zadatkom (globalno
razmišljanje, integralni i kreativan pristup u rešavanju problema), materijal se neće izložiti u
vidu rešenog primera, već će se u dodatku objasniti osnovni pojmovi i dati uputstva za izradu.

1|Strana
I UVOD:

  Sistem možemo definisati kao jasno izdvojen skup na određeni način međusobno
povezanih elemenata, koji po nekoj zajedničkoj odrednici čine sa svojim okruženjem skladnu
celinu, a modelovanje kao proces apstrakcije putem kojeg se razvija model i pri čemu se
izdvajaju relevantni objekti relacije a zatim se svakom element i relaciji pridružuju
relevantna obležja, onda za sistemsko modelovanje možemo reći da je to skup aspekata
posmatranja i globalnih obeležja kako celine tako i njegovih delova.

Razlika između analitičkog pristupa i sistemskog je što se sistemskim pristupom problemi

rešavaju po fazama i taj proces traje dok se ne nađe optimalno rešenje, odnosno dok se
performanse sistema ne dovedu na traženi nivo.

Iako su moderni klima uređaji relativno novijeg datuma, čovek je od davnina razvijao načine da
rashladi svoj dom tokom letnjih meseci. Tek je početkom 20. veka, 1902 Vilis Haviland (Njujork)
izmislio prvu moderni klima uređaj. Njegov rashladni uređaj nije kontrolisao samo temperaturu već i
vlažnost vazduha, cirkulišući vazduh kroz ohlađeni hladnjak. Mašina je korišćena kako bi se održavali
isti mikroklimatski uslovi u prostoriji tokom procesa štampe. Kasnije je njegov izum korišćen kako bi
se povećala produktivnost na radnom mestu. Tokom vremena, klima uređaji su korišćeni kako bi se
povećao komfor u domovima i automobilima. Prodaja kućnih klima uređaja je drastično skočila
tokom pedesetih godina prošlog veka.
Od tada pa do danas, klime su dosta napredovale, postajale manje i jeftinije. Pored hlađenja toma i
regulisanja vlažnosti vazduha, one danas filtriraju vazduh, prečišćavaju ga, jonizuju, greju i uopšte
čine mnogo toga za naš komfor.

Na Slici 1 prikazan klima uređaj u njegovom obliku.

Slika 1: Klima uređaj

Ovaj sistem će mo posmatrati sa više aspekata i to:

 α1 – sa aspekta čoveka-korisnika (rashlađivanje i grejanje prostorije);
 α2 – sa aspekta čoveka-servisera (čovek koji održava termičke i rashladne uređaja);
 α3 – sa aspekta zaštite životne sredine (plastika, metalni delovi..);

2|Strana
1) Okruženje sistema

Okruženje nekog sistema čine svi drugi sistemi van posmatranog, a koji su u određenoj
interakciji sa njim. Kod većine kompleksnih sistema postoji problem određivanja njegovih
granica, čime je prisutan i problem određivanja njegovog okruženja.

Okruženje nekog sistema je najčešće promenjivo u vremenu. Isto tako je zavisno i od

aspekata sa kojeg se sistema posmatra.

Okruženje klima uređaj je:

 FABRIKA – mesto nastanka zamrzivača (proizvodnja).

 PRODAVNICA BELE TEHNIKE – mesto odakle se vrši distribucija do krajnjeg
korisnika
 KORISNIK-ČOVEK – kao korisnik sa potrebama(problemom)
 SERVISER-ČOVEK – kao poznavaoc rada našeg sistema
 SERVIS –bitan faktor u održavanju sistema(zamrzivača) i utvrđivanju ispravnosti,
kao i zamena u slučaju neispravnosti.
 ELEKTRO DISTRIBUCIJA – kao izvor napajanja našeg sistema (struja-resurs-
pokretač)
 STAMBENI PROSTOR – od njega zavisi dužina i način rada našeg sistema (sa
izolacijom i bez, veličina prostora, itd.
 VAZDUH–temperatura vazduha je bitno okruženje iz razloga jer direktno utiče na
način rada našeg sistema, veća temperatura duzi rad hlađenja i obrnuto, ekstremne
temperature vazduha znače prekid rada našeg sistema, veza obostrana je rad našeg
sistema (motor za kompresor) zagreva vazduh u okruženju.

Na Slici 2 se pored okruženja samog sistema vide se i bitnije relacije u okruženju našeg
sistema koje mogu biti jednostrane ili dvostrane. Relacije pokazuju indirekntu vezu sa našim
sistemom što postavlja pitanje zavisnosti našeg sistema od tih veza kao i kvaliteta istih.
Isprepletanost tih veza pokazuje samo komplikovanost njihovog definisanja ali i veliku
međuzavisnost koja uslovljava sa puno faktora koji mogu direktno ili indirektno uticati na
njih, a samim tim i na stabilnost našeg sistema. Primer za to uzmimo relaciju fabrika-
prodavnica bele tehnike-čovek serviser-servis, ako ove relacije posmatramo kvalitativno onda
nam je jasno da bilo kakva pometnja u ovim relacijama može uslovti ako ne trenutnim
prekidom rada ali zasigurno u bliskoj budućnosti.

3|Strana
Na Slici 2 je grafički prikazan sistem zamrzivač i njegovo okruženje.

Vazduh Fabrika

Prodavnica bele
Elektrodistribucija
tehnike

Klima uređaj

Stambeni prostor Čovek-serviser

Čovek-Korisnik Servis

Slika 2: Grafički prikaz sistema i njegovog okruženja klime uređaja

2)Ulazi - izlazi sistema

Interakcija sistema i okruženja ostvaruju se posredstvom određenih kanala, medijuma. U

opštem slučaju, relacije sistema – okruženja mogu biti različite prirode to jest mogu biti
sledeći :
 Materijalni,
 Energetski,
 Informacioni,
 Fizički,
 Hemijski i dr.

Slično kao i kod okruženja i ulaz/izlaz sistema zavise od vremena i aspekta posmatranja

4|Strana
2.1) Ulazi sistema

Ulazi sistema klima uređaj su:

 Energetski – struja;
 Informacija-zadatak – od okruženja –čoveka, zadata vrednost hlađenja na termostatu
u obliku ele.signala;
 Vazduh- topao ili hladan u zavisnoti od šireg okruženja, deluje na naš sistem;
 Rezervni delovi.

2.2) Izlazi sistema

Izlazi sistema klima uređaja su:

 Elekrtrični signal- njime se prenosi informacija-rezultat;
 Informacioni-Svetlosni signal – lampice na zamrzivaču koje definišu stanje (pod
naponom, zamrzava);
 Vazduh-topao – usled rada motora na kompresoru, pri radu dolazi do zagrevanja
sistema;
 Neispravni delovi- nastali u procesu rada našeg sistema;
 Buka – rezultata rada našeg sistema(motor na kompresoru).

Na Slici 3 je grafički prikazan Ulaz/Izlaz sistema klima uređaja

5|Strana
 Ulaz sistema Izlaz sistema

Električni
signal
Energetski-
struja

Svetlosni
K signal

Informacija- L
zadatak I
M Vazduh-topao
A

U Vazduh-
Vazduh
R hladan

E
Đ
A Nispravni
delovi
Rezevni delovi J

Buka

Legenda:

Dobra relacija

Loša relacija

Slika 3: Grafički prikaz Ulaz/Izlaz sistema klima uređaj

6|Strana
 3) Delovi sistema
Delovima sistema se naziva sve ono što se nalazi unutar granica sistema i učestvuje u
njegovoj izgradnji. Delovi sitema takođe imaju svoja obeležja, kao i celina. Oni imaju svoje
ulaze i izlaze, preko njih se ostvaruju interakcije sa okruženjem (samo sa nekim od njih) i oni
ispoljavalju određena ponašanja.
Delovi sistema se nazivaju:

 Podsistemi (izgrađuju celinu/sistem),

 Elementi (izgrađuju podsistem) i
 Komponente (izgrađuju elemente).
Naš tehnički sistem sastoji se od sledećih delova:

Podsistem Osnovni delovi čine sledeći elementi:

 Kompresor- zgušnjava rashladne pare, tako što povećava njihove parametre iznad
onih u okolnoj sredini;
 Kondenzator- pretvara gasni radni fluid, pošto je sabijen u kompresoru na viši
pritisak, kondenzuje u tečni;
 Isparivač- pretvara tečni rashladni fluid u pare, tako što oduzima toplotu okolnoj
sredini;
 Uređaj automatike- snižavaju pritisak tečnom rashladnom fluidu i drugim gasovima.

Podsistem Pomoćni delovi čine sledeći elementi:

 Odvajač tečnosti-odvaja pare iz tečnog rashladnog fluida;
 Odvajač ulja-odvaja ulje, koje se prenosi sa parama rashladnog fluida;
 Odvajač vazduha- odvodi u atmosferu vazduh koji je dospeo u elemente rashadne
mašine;
 Skupljač ulja- skuplja ulje, koje se odvaja u aparatima rashladne mašine;
 Skupljač tešnosti- skuplja tečni rashladni fluid;
 Dehidrator- oslobađa rashladni fluid (freon) od dospele u njega vlage;
 Pothlađivač- snižava temperaturu tečnom rashladnom fluidu ispod temperature
ključanja uz pomoć vode;
 Regenerator- ima istu namenu kao i pothlađivač, ali umesto vode koristi hladne pare;
 Međuhladnjak- rashlađuje pregrejane pare, koje dolaze iz kompresora sa niskim
pritiskom;
 Filteri- odvajaju mehaničke primese, koje se nalaze u rashladnom fluidu; voda ili ulje.

Podsistem Elektro delovi

 Termostat- reguliše rad kompresora, to jest izlaznu vrednost sa zadatom(temperaturu);
 Prekidači i signalne lampice- signalizira korisnuku trenutni status;
 Elekto instalacija- povezuje el.komponente.

7|Strana
Podsistem Oklop delovi
 plastični sanduk- kućište našeg sistema;
 metalni oklop- ojačanje našeg sistema;
 izolacija- služi za zadržavane kreirane temperature.

Na Slici 4 je grafički prikazani delovi sistema klima uređaj

Podsistem pomoćni delovi

Filteri Regenerator Odvajač vazduha Ventilator

Dehidrator Sačupljač tečnosti Odvajač tečnosti

Podsitem oklop
sistema

Izolacija Plastični sanduk Metalni oklop

Podsistem
elektro delovi
Termostat

Prekidač i lampice

Elektro instalacija

Podsistem osnovni
delovi

Kompresor Isparivač

Kondezator Uređaj automatike

Slika 4: Grafički prikaz delova sistema klima uređaj

8|Strana
4)Osnovne funkcije i procesi sistema
- Tehnički sistemi nemaju osnovne funkcije već samo procese-
Osnovni procesima se postiže neposredni materijalni ishod i rezultat funkcionisanja
sistema. Osnovni procesi se mogu raščlaniti na prirodne i veštačke , a veštački procesi se
dele na glavne i prateće procese (podprocese).
Za dati tehnički sistem podelićemo procese na:
 Glavni proces;
 Podproces.
Glavni proces:
 Zagrevanje i rashlađivanje prostorije

Podproces:
 održavanje temperature (kontrola tražene temperature);
 rad kompresora (održavanje tražene temperature);
 napajanje sistema (održavanje rada sistema u kontinuitetu);
 kontrola izlazne vrednosti temperature(povratna sprega).

SISTEM(KLIMA UREĐAJ)

Glavni proces Podproces Aktivnost

Zagrevanje i
Održavanje
rashlađivanje Daljinski upravljač
temperature
prostorije

Pozicioniranje
Rad kompresora prekidača
termostata

Napajanje sistema

Kontrola izlazne
vrednosti
temperature

Slika 5: Grafički prikaz osnovnih procesa sistema klima uređaj

9|Strana
5)Razvojne funkcije i procesi sistema
- U tehničkim sistemimna ne postoje razvojne funkcije i procesi, oni
postoje samo u biološkim i društvenim sistemima.
6)Upravljačke funkcije i procesi sistema
- Tehnički sistemi nemaju upravljačke funkcije već samo procese.
Upravljački procesi u našem tehničkom sistemu su:

Glavni procesi:
 Regulacija odovđenja toplote (regulacija tražene vrednosti to jest odstupanja od iste).

Podprocesi:
 Regulacija održavanja temperature(upravljanje radi dobijanja zadate vrednosti);
 Regulacija rad kompresora (period paljenja i gašenja kompresora);
 Regulacija napajanja sistema (kontrola rada sistema napajanja);
 Regulacija kontrole izlazne vrednosti temperature(dalja rad nakon upoređivanja
veličina).

Na Slici 6 je grafički prikazani upravljački procesi sistema zamrzivača

Glavni proces Podproces Aktivnost

Regulisanje Regulacija Regulacija

temperature rada kompresora daljinski upravljač

Regulacija
pozicioniranje
prekidača
Regulacija
termostata
napajanje sistema

Regulacija
kontrola izlazne
vrednosti
temperature

Slika 6: Grafički prikaz upravljačkih procesa sistema zamrzivača

10 | S t r a n a
 7)Statička struktura sistema
Kod definisanja statičke strukture sistema traži se odgovor na pitanje da li postoje veze
između posmatranih elemenata sistema, bez ulaženja u njihove karakteristike.
U slučaju našeg tehničkog sistema statičke relacije prikazane su grafički na Slici 7.
Podsistem pomoćni delovi

Filteri Regenerator Odvajač vazduha Ventilator

Dehidrator Sačupljač tečnosti Odvajač tečnosti

Podsitem oklop
sistema

Izolacija Plastični sanduk Metalni oklop

Podsistem
elektro delovi
Termostat

Prekidač i lampice

Elektro instalacija

Podsistem osnovni
delovi

Kompresor Isparivač

Kondezator Uređaj automatike

Slika7: Grafički prikaz statičkih struktura sistema klima uređaj

8)Dinamička struktura sistema

Kod dinamičke strukture ispituje je se dinamika odnosa među delovima sistema. Ovi
odnosi su uzročno-posledični i prikazuju se strelicama. Dinamičke odnose među elementima

11 | S t r a n a
možemo kvalitativno razvrstati na: energetske, materijalne, informacione, finansiske, i ostale
(fizičke, hemiske,…). Relacije u dinamičkoj strukturi se opisuju količinski i vremenski.
U slučaju našeg tehničkog sistema dinamičke relacije prikazane su grafički na Slici8.

Podsistem pomoćni delovi

Filteri Regenerator Odvajač vazduha Ventilator

Dehidrator Sačupljač tečnosti Odvajač tečnosti

Podsitem oklop
sistema

Izolacija Plastični sanduk Metalni oklop

Podsistem
elektro delovi
Termostat

Prekidač i lampice

Elektro instalacija

Podsistem osnovni
delovi

Kompresor Isparivač

Kondezator Uređaj automatike

Slika 8: Grafički prikaz dinamičkih struktura sistema zamrzivača

12 | S t r a n a
 9)Resursi sistema

Resursi ili pokretačke sile su osnovni činioci funkcionisanja dinamičkih sistema.

Preduslov su za pokretanje i izvođenje svih vrsta procesa u sistemu, kao i za kretanje i
ponašanje elemenata, podsistema i sistema kao celine. U složenim su interakcijama sa
delovima sistema, ali i međusobno. Pri tome se oni troše i prenose svoje vrednosti na izlaze iz
sistema, i to na jedan njihov deo ili u potpunosti.
Resursi u našem tehničkom sistemu nisu unutar samog sistema već se nalaze u njegovom
okruženju. To znači da bez delovanja okruženja naš sistem bi bio u stanju mirovanja.
Resursi našeg sistema su:

 Korisnik-čovek– davalac informacije i tražene vrednosti(podešava parametre);

 Struja – izvor napajanja i sistema (pokretačka sila motora);
 Rashladna tečnost - deo sistema(u kompresoru) ali i resursa iz okruženja.

Na Slici 9 je grafički prikazani resursi sistema zamrzivača.

Slika 9: Grafički prikaz resursa sistema klima uređaj

13 | S t r a n a
 10)Algoritam osnovnog funkcionisanja sistema
Algoritmom osnovnog funkcionisanja samo grafički prikazujemo osnovne procese koji su
definisani u prethodnim tačkama (tačka 4). Ovakvim vidom dopunjujemo pređašnje izlaganje
time što dodajemo uslove ispunjavanja osnovnih procesa radi boljeg razumevanja
funkcionisanja samog sistema.Na Slici 10 je pokazan algoritam osnovnog funkcionisanja
našeg sistema zamrzivača.

Slika 10: Grafički prikaz algoritma osnovnog funkcionisanja sistema klima uređaj

14 | S t r a n a
11)Algoritam razvojnog funkcionisanja sistema
- U tehničkim sistemima nepostoji razvojna funkcija a samim tim ni algoritam.
12)Algoritam upravljačkih funkcionisanja sistema
Algoritmom upravljačkog funkcionisanja samo grafički prikazujemo osnovne
procese koji su definisani u prethodnim tačkama (tačka 6). Ovakvim vidom
dopunjujemo pređašnje izlaganje time što dodajemo uslove ispunjavanja upravljačkih
procesa radi boljeg razumevanja funkcionisanja samog sistema.Na Slici 11 je pokazan
algoritam upravljačkog funkcionisanja našeg sistema zamrzivača.

Slika 11: Grafički prikaz algoritma upravljačkog funkcionisanja sistema klima uređaj

15 | S t r a n a
II SINTETSKI DEO (SISTEMSKI MODEL)
Sinteski model predstavlja kreativan pristup, lični u viđenju našeg sistema i odnosu istog
sa okruženjem. Ova interakcija je prikazana u vizualnom obliku i ističe ciklus kretanja
informacije u teh.sistemima naglašavajući njihovu svrhu i funkciju to jest da služe ČOVEKU
i njegovim potrebama. Čovek kao glavni resurs našeg sistema igra ključnu ulogu u životnom
ciklusu našeg sistema.
Relaciju koju bi ovde izdvojili je i glavna relacija koja objašnjava postojanje našeg
sistema, a to je relacija sa debelom crvenom linijom koja naglašava svrhu našeg sistema,
pokazuje životni ciklus informacije. Početak ovoj informaciji je čovek koji kao resurs,
pokretačka sila, i glavna svrha postojanja našeg sistema, ona kad uđe u naš sistem pretavlja
zadatak i kao takva aktivira sve neophodne aktivnosti, podprocese i glavne procese u cilju
zadovoljenja i ispunjenja svoje svrhe(služi čoveku).
Ako bi naš sistem upoređivali sa ostalim tehničkim sistemima videli bi da jedina razlika u
okruženju dok namena i informacija ostaje ista i locirana je u čoveku kao krativnom biću
koji izumitelj tehničkog sistem u cilju olakšavanja, ubrzavanja, neke radnje koja njemu
olakšava život.

16 | S t r a n a
 Okruženje

Stambeni prostor

Ljudi;
1.korisnik
2.Serviser
3.Projektant

Elektrodistribucija Prekidač i lampice

Daljinski upravljač

Ventilator

Filter

Informacija, struja, Električni

Odvajač Odvajač signal,svetlosni
vazduh, rezevni
vazduha tečnosti signal, topan i
delovi
hladan vazduh..

18 | S t r a n a
Literatura:
1. Černiček, I. i Molnar, R., Teorija sistema, Visoka tehnička škola strukovnih
studija u Zrenjaninu, Zrenjanin, 2012. (UDŽBENIK)
2. Molnar, R., Teorija sistema, Visoka tehnička škola strukovnih studija u
Zrenjaninu, Zrenjanin, 2011. (PRAKTIKUM)
3. Vujić.S, Rashladni uređaji, Mašinski fakultet, Beograd, 1997.

Linkovi:
1. http://www.scribd.com/doc/51549450/teorija-sistema-skripta-2011 (03.01.2013.)
2. http://www.scribd.com/doc/11936142/Uvod-u-Teoriju-Sistema(03.01.2013.)
3. http://bs.scribd.com/doc/46170054/4/SISTEMSKI-MODEL
4. http://osnorg.fon.rs/Files/71ab49c2-1553-41d2-adfb-a58fb7fcd8c5/I-5aSistemski.pdf
5. http://miletodorov.com/index.php/knjige/20-frontpage-demo/30-servis-i-montaza-
rashladnih-i-klima-uredjaja

19| S t r a n a