Bulchiinsa Mootummaa Naannoo Oromiyaatti

Biiroo Pabliik Sarvisii fi Misooma Qabeenya Namaa Oromiyaa

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii

Hojjetaa Mootummaa
(Wixinee Duraa)

Onkololeessa, 2012
Finfinnee
BAAFATA
Kutaa Tokko......................................................................................................................................................................3
I. Yaad-rimee fi Maalummaa Hoggansa Raawwii fi Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa..............................................3
Haala Waliigalaa................................................................................................................................................................3
1. Kaayyoo Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa Mootummaa.......................................................................5
1.1. Kaayyoo Gooroo............................................................................................................................................5
1.2. Kaayyolee Gooree..........................................................................................................................................5
1.3. Daangaa Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa.........................................................................................6
1.4. Barbaachisummaa Sirna Hoggansa Madaallii Bu’aa Raawwii.......................................................................6
1.4.2. Barbaachisummaa Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa...............................................................................7
1.4.3. Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii (Performance Management System)........................................................7
1.4.4. Maalummaa Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa......................................................................................11
1.4.5. Kaayyoo Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa...........................................................................................12
1.4.6. Tooftaalee Madaallii Bu’aa Raawwwii Hojjetaa akka Addunyaatti Jiran.................................................12
Kutaa Lama...................................................................................................................................................................... 18
II. Adeemsa Sirna Madaalli Bu’aa Raawwii Hojjetaa Mootummaa Fooyya’e..............................................................18
2. Tooftaa Madaallii Qindaa’aa Bu’aa Raawwii Hojjetaa Filatame (360 0)...................................................................19
2.1. Ciminaalee fi Hanqinaalee Tooftaa Madaallii Qindaa’aa Bu’aa Raawwii Hojjetaa (360 0)...............................19
2.2. Hudhaalee Hoggansa Hojiiira Oolmaa Madaallii Bu’aa Raawwii Qindaa’aa 360 0.......................................20
keessaatti Yeroo ammaa nu qunnamaan...................................................................................................................20
2.3. Rakkoolee Hojiirra Oolmaa Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa 360 0 Akka Oromiyaatti Jiru......................20
2.4. Furmaata Rakkoolee Hojiirra Oolmaa Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa 360 0..........................................23
2.5. Qajeeltoowwan Sirna Madaallii Qindaa’aa Filatame(360 0)..........................................................................23
2.6. Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa Keessatti Dhimmoota Xiyyeeffannoo Argachuu Qaban.......................26
2.7. Haal-Duree Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa...........................................................................................29
2.8. Madaallii Bu’aa Raawwii Karoorsuu...........................................................................................................30
2.10. Gabaasa Raawwii Hojjetaa.......................................................................................................................33
2.11. Adeemsa Madaalliin Hojjetaa Itti Raawwatamu......................................................................................35
2.11.1. Haala Kenniinsi Qabxii Madaallii Hojjetaa Itti Raawwatamu..................................................................35
A) Maddaa Madaallii Raawwii Karooraa Hojjetaa............................................................................................36
 B) Maddaa Madaallii Miseensotaa Gareen Gaggeeffamu (15%)......................................................................38
C) Madda Madaallii Ofiin Of-Madaaluu (5%)..................................................................................................39
D) Maddaa Madaallii Maamilli Hojjetaaf Guutu (10%)....................................................................................39
2.11.2. Dhimmoota Adda Addaa Adeemsa Madaallii Keessatti Ilaalaman..........................................................41
2.12. Qaama Madaallii Hojjetaa Gaggeessuu fi Mirkaneessu...........................................................................41
2.12.1. Qaama Madaallii Hojjetaa Gaggeessu......................................................................................................41
2.12.2. Qaama Madaallii Hojjetaa Mirkaneessu...................................................................................................42
2.13. Ulaagaa Miseensonni Garee Madaallii, Sadarkeessuu fi Beekkamtii Itti Filataman.................................43
2.14. Yeroo Qabxiin Madaallii Bu’aa Raawwii Ifa Itti Ta’u.............................................................................45
2.14.1. Akkaataa Bu’aa Raawwii Karooraa Itti Beeksisfamu...............................................................................45
2.14.2. Adeemsa Gabaasni Madaallii Bu’aa Raawwii Qindaa’aa Itti Qindaa’uu fi Itti Dhiyaatu....................45
Kutaa Sadii...................................................................................................................................................................... 48
III. Sirna Kenna Beekkamtii, Badhaasaa fi Sirna Gaafatamummaa Bu’aa Firii Madaallii Irratti Hundaa’e...............48
a. Hojiiwwan Madaallii Bu’aa Madaallii Raawwiin Boodaa...................................................................................49
i. Sirna Kenna Beekkamtii...................................................................................................................................49
3.1.1. Haaldureewwan Kenna Beekkamtii.........................................................................................................49
ii. Adeemsa Kenna Beekkamtii fi Badhaasaa.......................................................................................................49
iii. Sadarkaa Kenna Beekkamtii fi Badhaasaa.....................................................................................................1
b. Haala Foyya’iinsi Raawwii Hojjetaa Itti Fudhatamu..............................................................................................2
i. Gorsuu (Coaching).............................................................................................................................................3
ii. Hojjettota Muuxannoo Hin Qabneef Leenjii Deeggarsaa Kennuu (Mentoring).................................................5
iii. Mariisisuu (Consulting)..................................................................................................................................5
c. Sababa Hanqina Dandeettitiin Hojii Irraa Gaggeeffamuu......................................................................................5
d. Gahee fi Ittigaafatamummaa Qaamolee Adda Addaa............................................................................................5
i. Gahee fi Itti gaafatamummaa Mana Hojii..............................................................................................................5
ii. Ittigaafatamummaa Hoggansa Mana Hojii.............................................................................................................6
iii. Gahee fi Itti Gaafatamummaa Garee Madaallii, Sadarkeessuu fi Beekamtii.....................................................7
iv. Gahee fi Itti Gaafatamummaa Garee Madaallii, Sadarkeessuu fi Beekamtii Sadarkaa Caasaa Bulchiinsaatiin
Ramadamanii fi Filataman.............................................................................................................................................7
v. Gahee fi Dirqama Biiroo PSMQN.........................................................................................................................7
vi. Gahee fi Dirqama Maanjara Gandaa..................................................................................................................8
e. Haala Tarkaanfiin Naamusaa Raawwii Karoora Hojii Bu’aarratti Xiyyeeffateen Walqabate Itti Fudhatamu........8
 i. Ittigaafatamummaa Naamusaa Hojjataa Mootummaa........................................................................................8
ii. Raawwii fi Kaffalti Mindaa Ji’aa Hojjattoota Mootummaa...............................................................................9
iii. Tarkaanfii Naamusaa Fudhatamu...................................................................................................................9
iv. Ittigaafatamummaa Naamusaa Daareektara yookiin Abbaa Adeemsaa yookiin Dursaan Garee yookiin
Suparvaayizarii........................................................................................................................................................11
f. Sirna Komii..........................................................................................................................................................12
i. Hiika Komii.....................................................................................................................................................12
ii. Waa’ee Komii Dhiyeessuu...............................................................................................................................12
iii. Daangaa Yeroo Komiin Itti Dhiyaatuu fi Murtiin Itti Kennamu...................................................................13
Cuunfaa (Summary).........................................................................................................................................................14
Duukaa Deemtuu.....................................................................................................................................................15
1. Ulaagaalee fi Uunka firiin Madaallii Miseensotni Garee Hojjetaaf Kennan(15%).............................................0
2. Ulaagaalee fi Uunka firiin Madaallii Miseensotni Daarektaraaf/Abbaa Adeemsaaf/Dursaa Gareef
/Supparvaayizaraaf Kennan (15%).............................................................................................................................2
3. Ulaagaalee fi unka firiin Madaallii Maamilootni Kennan (10%).......................................................................4
5. Ulaagaalee fi unka firiin Madaallii Ofiin Of-Madaluu (self evaluation) Kenname (5%)...................................5
6. Ulaagaalee fi Unka Firiin Madaallii Hogganaan Dhiyoo Daarektaraaf/Abbaa Adeemsaaf/Dursaa Gareef/
Supparvaayizaraaf Kennan (15%).............................................................................................................................7
7. Cheekliistii Too’annoo fi Hordoffii Hojirra Olmaa Istaandardiiwwan Naamusaa Iddoo Hojii Pabliik sarvaantii
MNO........................................................................................................................................................................ 10
8. Cheekliistii Hoggansaafi Darektarootiin ittin madaalaman (% 100 keessaa)...................................................12
 Kutaa Tokko

I. Yaad-rimee fi Maalummaa Hoggansa Raawwii fi Madaallii Bu’aa Raawwii

Hojjetaa

Haala Waliigalaa
Hojiiwwan jijjiiramaa akka naannoo keenyaattis ta’e akka biyyaatti eegalaman sirna ta’anii akka itti fufan
taasisuudhaan misoomaa fi bulchiinsa gaarii sadarkaa sadarkaan mirkaneessuuf tokkoon tokkoo mana hojii,
garee fi namni dhuunfaan sirni madaallii bu’aan hojii isaa ittiin madaalamee ittiin ijaaramuu fi jajjabeeffamu
diriirsuun barbaachisaa dha. Haaluma kanaan, tooftaa madaallii bu’aa raawwii hojjetaa Mootummaa 3600 bara
2005 irraa eegalee hojiirra ooluun isaa ni beekama. Haaluma kanaan, bu’aawwan hojiirra oolmaa tooftaa
madaallii bu’aa raawwii hojjetaa Mootummaa 3600 osoo hojiirra hin ooliin dura hogganaan aantee tokko
gubbaati gara gadiitti madaallii bu’aa raawwii hojjetaa guutuun hafee maddoota duub-deebii bal’aa
fayyadamuudhaan madaallii gaggeessuu jalqabamuu isaatiin hojjetaan mootummaa sadarkaa barbaadamutti
hojiiwwan hojjetu hunda keessatti kallattiiwwan madaallii afraniif xiyyeefannoo akka kennuuf dadamaqina
uumuu danda’ee jira. Kana malees, shaakallii madaallii bu’aa raawwii 3600 irratti taasifamaa jiruun ciminoota,
hanqinoota fi rakkoolee irraa baratamuu danda’u baay’een argamanii jiru.
Haata’u malee, hanqinootni gurgudoo hojiirra oolmaa tooftaan madaallii raawwii hojjettotaa 3600 akka
Mootummaa Naannoo Oromiyaatti hojiirra jiru rakkoolee keessatti mul’ataa turan keessaa muraasni isaanii:
dhimmoota kaka’umsa hojjetaa irratti dhiibbaa geessisan ilaalchisee madaalliin hojjetaa ragaa sobaa irratti kan
hundaa’e ta’uu isaa; bu’aan jiruu fi qabxiin maddaallii hojjetaa kan walii hin simnee fi hojii bu’uuraa taasiisee
kan hin guutamne ta’uusaa; tooftaa madaallii bu’aa raawwii hojjetaa 3600 haa jedhamu malee qabatamaan
hanqinaaleen turan waliigaltee sadarkaa raawwii karooraa qopheessanii irratti waliif mallatteessuu dhabuu;
istaandaaardii raawwii karooraa, safartuu fi ulfaatina dhabuu; karooraa fi raawwiin ragaa qabatamaa walitti
fufiinsaan galmaa’ee taa’uu dhabuun isaa madaallichi haqummaa akka dhabu taasisee jira.
Gama biraatiin, hanqinni mul’achaa ture gaafannoowwan duukaa deemtuu madaallii ofiin of-madaaluu fi
madaallii garee keessatti waan qabatamaadhaan lakkaa’amu fi sona dabalu ta’uu dhabuun, yeroo madaalliin
gaggeefamu xiyyeefannoon hoggansaan kennamu laafaa ta’uu fi hordoffii hogganaa dhiyoo malee akka
feeteedhan qabxiin madaallii bu’aa raawwii guutamuu, sirni jajjabeessituu dhabamuu fi qaamolee raawwii
gadi aanaa galmeessisan irratti sirni gaafatamummaa mirkanaa’uu dhabuudha. Kana malees, madaalliin
maamilaan raawwatamu maamila hojjeticha waliin walitti dhufeenya hin qabne irraa kan fudhatamaa turee fi
samuuda maamila bakka bu’uu hin dandeenye irraa fudhatamee guutamuun isaa itti quufinsa maamilli
hojjetaa irraa qabu dhoksee jira.

Kanaafuu, hojiin bu’uuraa fi murteessaan hojimaata madaallii fi beekkamtii hojjetaa mootummaa sadarkaa
hundarratti hojiirra ooluu danda’u qopheessuu waan ta’eef, madaallii bu’aa raawwii fi beekkamtii hojjetaa
kun qorannoo gahuumsaa fi bu’aa qabeessumaa paablik sarviisii mootummaa naannoo Oromiyaatiin
gaggeefame bu’uura taasifachuun aangoo fi gahe hojii BPSMQNOtiif kennameen maanuwaaliin “Sirna
Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa” akka qophaa’u ta’ee jira. Haaluma
kanaan tooftaa madaallii bu’aa raawwii addunyaa irratti filatamaa ta’an keessaa tooftaan madaallii 360 0
hanqinoota hojiirra oolmaa isaa keessatti mul’atan fooyyeessuun akka itti fufu yaadamee jira.

Maanuwaaliin kun sanada leenjii mata duree manuuwaalii sirna madaallii bu’aa raawwii fi beekkamtii
hojjetaa mootummaa jedhamee kan irra deebi’iin fooyya’ee qophaa’e sirna itti gaafatamummaa pablik sarvisii
raawwii karoora hojii bu’aa waliin walitti hidhuuf yaadamee kan qophaa’e dha. Kanaafuu, sirna madaallii,
beekkamtii fi itti gaafatmummaa paablik sarviisii hojiirra oolchuun dura gaggeessitoonni fi hojjettoonni
mootummaa mana hojii sadarkaan jiran sanada kana irratti leenjii fudhachuun hubannoo qabaachuun isaanii
mirkanaa’uu qaba.
1. Kaayyoo Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa Mootummaa
1.1. Kaayyoo Gooroo
Kaayyoon gooroo sirna madaallii fi beekkamtii hojjetaa mootummaa, raawwii hojiiwwan guyyaa guyyaa
hojjetaa tarsiimoo mana hojii isaanii wajjin walsimsiisuudhaan kaayyoowwan tarsiimoo galmaan ga’uudhaaf
ga’umsi raawwii fi bu’aa qabeessummaan isaanii madaalamee bu’aa kan argamsiisan jajjabeessuudhaaf,
akkasumas ga’umsi raawwii isaanii kanneen sadarkaa gad-aanaa irratti argaman adda baasuudhaan
deeggarsaa fi ijaarsa dandeettii wal-irraa hin cinne taasisuu fi hojmaata itti gaafatamummaa qabu diriirsuu
dha.
1.2. Kaayyolee Gooree
Madaalliin bu’aa raawwii hojjetaa mana hojii fi hojjetichaaf kaayyolee gooree armaan gadii qaba.
1. Istaandardii kenninsa tajaajila mootummaa isa xiqqaa hojiirra oolchuuf;
2. Hooggansa ragaalee bu’aa raawwii hojjetaa fooyyeesuuf;
3. Hooggansa bu’aa raawwii hojjetaa fi mana hojii sadarkaa hundatti waldubbisu hojiirra oolchuuf;
4. Hojii misoomsuu fi gahoomsuu hojjetaa jaarmiyaalee mootummaa ittifufiinsaan hojjechuuf;
 5. Hogganntootni sadarkaan jiran hojjettota isaan waliin jiran itti dhiyeenyaan hordofuu fi karaa bu’aa
qabeessa ta’een qajeelchuuf gagaara;
6. Duub-deebii bu’aa raawwii hojii irratti hundaa’e hojjettotaaf kennuun hojjettota keessaatti miira
kaka’uumsaa uumuuf;
7. Hojjataan mootummaa fi itti gaafatamaan hojii bu’aa raawwii karoora hojii barbaadamu galmeessisuun
dirqama isaa kan hin baane irratti sirna gaafatmummaa mirkaneessuuf;
8. Bu’aawwan gama madaallii bu’aa raawwiitiin yeroo amma argaman irra yeroo itti aanu fooyya’insa qabu
argamsiisuuf.
9. Raawwiin hojjetaa guyyaa guyyaa milkaa’ina tarsiimoo mana hojiif akka gumaachu taasisuuf.
1.3. Daangaa Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa
Hojjettota Mootummaa manneen hojii mootummaa fi dhaabbilee misooma mootummaa sadarkaa Naannoo,
Godinootaa, Bulchiinsa Magaalotaa, Aanaalee fi Gandoota Baadiyyaa fi Magaalaa irratti fi hojjettoota
koontiraataa waliigalteen isaanii ji’oota jahaa ol ta’an hunda irratti kan hojii irra ooluu ta’a.
1.4. Barbaachisummaa Sirna Hoggansa Madaallii Bu’aa Raawwii
1.4.1.1. Barbaachisummaa Hoggansa Bu’aa Raawwii Manneen Hojiitiif
i. Galmoota raawwii hojjetaa, kaayyoolee gareewwanii fi kan mana hojii waliin walsimsiisuuf;
ii. Raawwii fooyyeessuuf;
iii. Hojjettota keessatti kakka’uumsa uumuuf;
iv. Hojii manni hojichi hojjetu irratti kutannoo dabaluun abdachiisaa gochuuf;
v. Duudhaalee ijoo ittiin utubuuf yookiin ittiin jabeessuuf;
vi. Manneen hojii yeroo hunda milkaa’inaa/kufaatii irraa baratan akka dagaaganiif;
vii. Dandeettii hojjettota sadarkaa ol aanaa fi gadi aanaarra jiran guddisuuf;
viii. Fooyya’iinsa itti fufiinsa qabu fiduuf;
ix. Ogummaa hojii itti guddatan karoorsuuf bu’uura akka ta’uuf;
x. Hojjettoota dandettii qaban bakka isaanii osoo gadi hin dhiisin akka turan gochuuf;
xi. Tajaajila lammii fi qulqullina waliigalaa irratti waan haaraa qabatanii akka dhiyaatan deeggaruuf;
xii. Sagantaalee jijjiirama aadaa deeggaruuf;
1.4.1.2. Barbaachisummaa Hoggansa Bu’aa Raawwii Hoggansaaf
a) Amalaa fi bu’aa raawwii hojjetaa irraa gara fulduratti eegamu ifa gochuuf;
b) Hammata sadarkaa bu’aa raawwii fi dandeettiiwwan barbaachisoo irra deebi’iin fooyyeesuuf galtee ta’a;
c) Bu’aa raawwii garee fi hojjetaa dhuunfaa fooyyeessuuf;
d) Adeemsota ijaarsa garee, kaka’uumsaa fi gaggeesummaa deeggara;
e) Quubsaa gadi kan raawwatan deggaruuf bu’uura kaa’aaf;
f) Jajjabeesituu maallaqa irraa adda ta’e kennuuf bu’uura kaa’aaf;
1.4.1.3. Barbaachisummaa Hoggansa Bu’aa Raawwii Hojjetaaf
a) Kaayyoo fi gaheen hojii isaa sirritti ifa ta’aafii deemaa;
b) Haala bayeessa ta’een raawwachuuf deeggarsaa fi jajjabina ta’aaf;
c) Dandeettii fi raawwii ofii guddifachuu keessatti gorsa itti argachuuf;
d) Carraa hogganaa dhiyooo irraa leenjii, muuxannoo fi gorsa argachuu uumaaf;
e) Karoorawwanii fi kaayyoolee qophaa’an keessatti akka gumaacha taasisaniif carraa kennaaf;
f) Raawwiin hojii qabatamaa fi haqummaan akka gamaaggamamuuf bu’uura kaa’a.
1.4.2. Barbaachisummaa Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa
Akkaataa Labsii Qaamolee Raawwachiiftuu Mootummaa Naannoo Oromiyaa Irra Deebiidhaan Gurmeessuu,
Aangoofi Hojii Isaanii Murteessuuf Bahe Lak. 213/2011 aangoon madaallii raawwii hojii hojjattoota
mootummaa ilaalchisee qajeelfama akka qopheessu; yammuu hayyamamu hojiirra akka oolchu; hojiirra akka
oolu akka taasisu; fi raawwii isaa akka hordofuuf BPSMQNOtiif waan kennameef sanadicha jijjiiruun
barbaachisee jira.
Sanadichi hanqinaalee sirna madaallii fi beekamtii hojiirra ture irra-deebiin fooyyessuun bu’a-qabeessummaa
hojjetaa dabaluun barbaachisaa ta’ee waan argameef hojjetaa fi hojiiwwan bulchiinsaatiif ni barbaachisa.
i. Hojjetaaf-madaalliin raawwii hojjetaa ciminaa fi hanqina isaa irratti duub-deebii yeroo yeroon
kennamuuf irratti hundaa’uun ittiin of-fooyyeesuuf isa barbaachisa.
ii. Bulchiinsaaf- manni hojii bu’aa madaallii raawwii hojjetaa irratti dhimmoota bulchiinsaa adda
addaatiif hojiirra oolcha. kanneen keessaa:

 Milkaa’ina tarsiimoo mana hojii keessatti qooda hojjetaa adda baasuuf;

 hojjetaa dhaabbii taasisuuf;
 Gurmaa’insii fi caaseffamni mana hojii mootummaa yoo jijjiiramu ramaddiin irra deebiidhaan
kennamuuf (qabxii 55%);
 Gitoota hojii irra deebi’amee fooyya’e irratti ramadamuuf (30%);
 Guddina sadarkaa kennuuf (qabxii 40%),
 Jjjiirraa gosoota hundaa jechuun keessaa, alaa fi ergiisaa gitoota Hojii Qormaata barreeffamaa yookiin
gochaa gaafataniif (qabxii 30%) fi
  Jijjiirraa gosoota hundaa jechuun keessaa, alaa fi ergiisaa Gitoota Hojii Qormaata Gochaa Gaafataniif
(qabxii 20%)
 kaffaltii miindaa hojjettota mootummaa fi kaffaltii hojjettota kontiraataa ji’a 6 olii ittiin hogganuuf;
 Dorgommii leenjii/barnootaaf (qabxii 40%) akkasumas
 Galtee misoomaa fi leenjii fi qorannoowwan adda addaa ittiin gaggeessuuf madaalliin bu’aa raawwii
hojjetaa ni barbaachisa.
1.4.3. Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii (Performance Management System)
1.4.3.1. Yaadrimee fi Bu’uura Hoggansa Bu’aa Raawwii
Hiikkaan jecha “Raawwii” jedhu, galmee jechootaa irraa akka agarsiisutti: hojiirra oolchuu; raawwachuu;
karooraan raawwachuu jechuudha.

Karoorsuu

Raawwachuu
Badhaasuu

Madaaluu Hordofuu

Fakkii 1: Geengoo Hoggansa Bu'aa Raawwii Agarsiisu

Yaad-rimeen hoggansa bu’aa raaawwii qabxiilee armaan gadii irraa ka’uun ilaalama:
 Bu’aa barbaadamu irratti waliigalteerra gahamuu isaa irraa;
 Bu’aa fooyya’aa argachuu irraa;
 Hojjettoonni mana hojichaaf waanta gumaachan madaaluu irraa;
 Bu’aawwan tarsiimo’aa mana hojichaa gara kaayyoowwan qabatamaatti sharafuu irraa;
 Bu’aa raawwii Garee fi hojjettota dhuunfaa walitti fufiinsan guddisuu irraa;
 Toora xiyyeefannoo adda baafachuufii milkaa’ina mana hojichaa dhugoomsuu irraa fi
 Raawwattoota dhuunfaa hojiin isaanii fedhii mana hojichaatiin walsimatee bu’aa qabeessa akka ta’aniif
deeggarsa fi hoggansa isaaniif kennamu irraa ka’uun ilaalama.
“Hoggansi bu’aa raawwii (performance Management) milkaaa’ina mana hojii haala walirraa hin cinneen
mirkaneessuuf adeemsa tarsiima’aa fi qindaa’aa dandettii gareewwanii fi hojjettoota milkaa’ina mana
hojichaa keessatti qooda qaban ittiin guddisuun raawwii hojii ittifufiinsaan fooyyeessuuf dandeesisu dha.”
(Michael Armstrong & Angela Baron 1998).

Raawwiin Itti
Hojjetaa Itti fufiinsaan fufuiinsaan Fooyya’uu
Gahoomsuu

Qindaa’aa

Tarsiima’aa

Fakkii 2: Adeemsa Milkaa'ina Mana Hojii Agarsiisu

i) Tarsiima’aa
Raawwii galmootaa mana hojii, adeemsaalee hojii fi hojjetaa dhuunfaa akkasumas raawwiin galmoota
tarsiima’aa fi kan waggaa kan ittiin walitti hidhamanii fi ittiin hojiirra oolanidha. Kaayyoowan sadarkaa
adeemsa hojiitti taa’an walitti dhufanii tarsiimoo mana hojichaa kan ittiin milkeessanidha. Hojiiwwan
Hoggansa Qabeenya Namaa, jijjiirama jaarmiyaalee, misooma qabeenya namaa fi fedhii hojjettotaa gidduutti
sirna gamtaan itti uumamu agarsiisa. Akka waliigalatti raawwii adeemsa hojii yookiin raawwii hojjetaa fi kan
ji’aa fi kan waggaa osoo hin taane raawwii sadarkaa mana hojichaa fi kan yeroo dheeraa ta’uusaa agarsiisa.
ii) Qindaa’aa
Qindaa’aadha jechuun kaayyoolee mana hojichaa fi kan hojjetaa dhuunfaa walsimsiisuu; karoora hojii walitti
hidhuu; tarkaanfiilee Hoggansa Qabeenya Namaatiin walqabatan kan akka gorsaa fi deeggarsa hojiirraa fi
sirna jajjabeesituu of keessaatti kan qabatudha.
iii) Hojjetaa Ittifufiinsaan Gahoomsuu
Hojjettota istaandaardii raawwiiti oli, akkaataa istaandaardiitiin fi istaandaardii gadi raawwataniif sagantaa
gorsaa, qoodiinsa muuxannoo dabalataa, mariisisuu, duub-deebii kennuu, leenjii hojjettoota rakkoo dandeettii
raawwachiisummaa isaanii hiikuu danda’u kennuu, leenjii/shaakala hojiirraa kennuun hojjettota hunda haala
itti fufiinsa qabuun gahoomsuu jechuu dha.
iv) Raawwiin Ittifufiinsaan Fooyya’uu
Milkaa’ina fi bu’aa qabeessummaa hojjettoota dhuunfaa, gareewwanii fi mana hojichaa mirkaneessuu dha.
Hojiin hojjetamuu qabu hojjetamuu isaa fi akkaataa hojjetamuu qabutti hojjetamuu isaa mirkaneessuu. Bu’aa
maaltu argame qofaa osoo hin taane akkamitti akka aragame beekuu fi irraa barachuu dha. Sirna manneen
hojii ittiin kaayyoolee hundeessan, istaandaardii raawwii fi qaama raawwatu ittiin adda baasan, raawwii
karooraa irratti hundaa’uun duub-deebii ittiin kennan, fedhii deeggarsaa fi leenjii hojirraa ittiin adda baasanii
fi badhaasani dha.
1.4.3.2. Hiikkaa Madaallii Bu’aa Raawwii (Performance Apprisal)
Hiikkaa Sirnaawaa: Madaallii bu’aaa raawwii yoommuu jennu, madaallii hojjetaan yookiin hojjettuun
tokko raawwii karooraa gita hojii isaa/ishee irratti yookiin dandeettii fuulduratti misoomuuf qabu/qabdu irratti
hundaa’uun gaggeefamudha. Madaallii bu’aa raawwii hojjetaa tartiiba sirnaawaa amalaa fi akkaataa
nameenyaa, gumaachoota fi waan fuuladuratti hojjettoonni hojjechuu danda’an hunda madaaluuf of-keessatti
hammata.
Hiikka Waliigalaa: Madaallii bu’aa raawwii yoommuu jennu, sirna caasefama amaloota hojjetaa hojii waliin
hariiroo qabanii fi bahii isaanii safaruu fi madaaluun hojjetichi fuulduratti akkamiittii fi maaliif karaa bu’aa
qabeessa ta’een raawwachuu akka danda’u irratti argannoo haaraa aragamuun hojjetaan, jaarmiyaa fi
hawaasni hundi akka irraa fayyadamaa ta’uuf kan gaggeefamu dha.
Madaallii bu’aa raawwii adeemsa odeefannoo gatii birqabaa hojjetaa tokko ittiin sassaabamu, xinxalamuu fi
galmaa’u dha. Madaalliin bu’aa raawwii hojii beekkamtiin yookiin badhaasni maluuf sadarkeefamuun
hojiirra ittiin ooludha. Kaayyoon madaallii bu’aa raawwii salphumaatti murtee mindaa itti fayyadamuuf osoo
hin taane murtoowwan bulchiinsa hojjettotaaf bu’uura kaa’uuf kan gargaarudha.

1.4.3.3. Garaagarsummaa Hoggansa Raawwii fi Madaallii Bu’aa Raawwii

Hoggansi raawwii adeemsa madaallii bu’aa raawwii adda baasuu, jajjabeessuu, safaruu, madaaluu,
fooyyessuu fi badhaasuuf fayyadu yoo ta’u, madaalliin bu’aa raawwii hojjetaa- adeemsa hojjettoonni hojii
isaanii hangam akka raawwatan xinxaluu fi odeefannoo sadarkaa raawwii isaanii irratti hubannoo akka
qabaatan taasisuudha.
Table 1: Garaagarummaa Hoggansa Raawwii fi Madaallii Bu'aa Raawwii Hojjetaa
Hoggansa Raawwii Madaallii Bu’aa Raawwii
 Galmoota lammanuu: kan jaarmiyaa fi hojjetaa irratti  Galmoota hojjetaa irratti xiyyeefata;
xiyyeefata;
 Sakatta’iinsa waliin dubbii irratti hundaa’e  Sakatta’iinsa gubbaa gara gadiitti;
 Waggaa guutuu walitti fufiinsaan gaggeefama;  Waltajjiin madaallii waggaatti si’a tokko
gaggeefama;
 Sadarkeessuu of keessaa hin qabu;  Sadarkeessuu of keessaa qaba;
 Adeemsa jijiijjraamaa qaba;  Adeemsa dhaabbataa qaba;
 Kaayyolee, duudhaalee fi amaloota irratti xiyyeefata;  Kaayyolee hammamtaa irratti xiyyeefata
 Sirna kaffaltii waliin wal hin qabatu;  Sirna kaffaltii waliin walqabata
 Hojii birokiraasii xiqqoo qaba;  Hojii waraqaa fi birokiraasii qaba;
 Abbummaadhaan hoggansa manneen hojiitin  Abbumaadhaan Adeemsa hojii Hoggansa
gaggeefama; qabeenya namaatiin gaggeefama

Madaallii Duub- Badhaasa

Hoggansa deebii
Bu’aa fi Fooyya’insa
Raawwii
Raawwii Rawwii Hojjetaa
Hojjetaa Karooraa

Fakkii 3: Qunnamtii Hoggansa Raawwii fi Madaallii Bu'aa Raawwii

1.4.4. Maalummaa Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa

Madaallii bu’aa raawwii hojjetaa hiikuuf hayyoonni jechoota adda addaa fayyadamanis akka waliigalaatti
qabiyyee barbaadame waliin kan deeman isaan ijoo armaan gadii kanneen ilaaluun ni danda’ama. Madaalliin
bu’aa raawwii hojjetaa akka waliigalaatti adeemsa milkaa’ina kaayyoolee manni hojii jalqaba yeroo madaallii
sanirratti qabate mirkaneeffachuuf, gahee fi gaafatamummaa isaanii ba’achuu keessatti hanqinaalee fi cimina
hojjetoota birattti mul’atan adda baasuun caalmaatti irratti hojjechuuf kan gargaaru qaama hoggansa tarsiimoo
mana hojiiti. Dabalataanis daangaa yeroo madaallii sani keessatti tarkaanfii sirreeffamaa dhimmoota akka
guddina sadarkaa, fooyya’insa miindaa fi faayidaa, fedhii leenjii fi barnootaa fi kkf ragaarratti hundaa’e
murteessuuf ni dandeessissa.
Akka hayyoonni (Alford and Beatty) hiikanitti, madaalliin bu’aa raawwii hojjetaa bu’aa qabatamaa hojjetaan
mana hojii tokko keessatti buuse safaruudha. Kunis kan agarsiisu, madaalliin hojjetaa yeroo adda bahe
keessattii fi bifa loogii fi dhiibbaa adda addaa irraa bilisa ta’een sadarkaa raawwii hojjetaa hojii amma irra
jiruutifis ta’e dandeettii isaa hojii fooyyessuuf oolutti akka gargaaruuf adda baasuun sadarkeessuu ilaallata.
 Cuunfaan yaadota hayyoota armaan oliitti ibsame yommuu cuunfamu madaalliin hojjetaa irra caalaa
dhimmoota sadiif gargaara:

1. Akka ka’uumsa kenna beekkamtiitti ni gargaara;

2. Hanqinaalee ijoo hojjetaa adda baasuun qaawa jiru hubachuun dandeettii hojjetichaa fooyyeessuuf;
3. Madaalliin hojjetaa akka sagantaa foo’annoo fi ijaarsa dandeettiitti ni gargaara. Madaalliin hojjetaa kun
maanaajimantii mana hojiitif dhimma foo’annoo, ijaarsa dandeettii, mindaa, sadarkaa guddinaa, adabbii
naamuusaa gaggeessuu fi kkf irratti murteessuuf baay’ee fayyada.
1.4.5. Kaayyoo Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa
Madaalliin bu’aa raawwii hojjetaa ergamaa fi mul’ata mana hojichaa milkeessuurra darbee kaayyoolee
armaan gadii ni qabaata:
 Bu’aa raawwii hojjetaaf beekamtii kennuuf;
 Misooma humna raawwachiisummaaf;
 Carraa guddinaa fi miira dorgommii uumuuf;
 Hojjettoota sadarkaa sadarkaan aangessaa deemuuf;
 Deeggarsaa fi hordoffii bu’aarratti xiyyeeffate fooyyessuuf;
 Sirna bulchiinsa paablik sarvisii fooyyessuuf;
 Tajaajila lammiin argachuu qabu istaandardawaa taasisuun ga’umsaa fi bu’a-qabeessummaa dabaluuf;

1.4.6. Tooftaalee Madaallii Bu’aa Raawwwii Hojjetaa akka Addunyaatti Jiran

1.4.6.1. Sadarkeessuu
Hojii fi amala hojjetichaa baay’ee gadi aanaa, gadi-aanaa, giddu-galeessa, olaanaa fi daran olaanaa yookiin
baay’ee bu’aa qabeessa, bu’aa qabeessa, quubsaa jechuun sadarkeessa. Sadarkeessuu keessatti sadarkaan kun
lakkoofsaan (1, 2, 3, 4, 5) yookiin qabxii (A, B, C, D, E, F) ta’uu danda’a.

Gabatee 2: Tooftaa Madaallii Raawwii Bu'aa Sadarkeessuu

 Bu’aa raawwii hojii D/Olaanaa Olaanaa G/galeessa Gadiaanaa B/gadi aanaa
Bu’aa raawwii hojii 5
Oomishutummaa 4
Atteendaansii 3
Amala hojjettota biratti qabu 5
Waadaa ofii eeguu 2
Yaada burqisiisee ofiin kan hojjetu 1
Of-danda’ee kan hojjetu 2
Dandeettii qunnamtii 4
Miira gareen hojjechuu 3
Ida’ama 10 8 6 4 1
Qabxii giddu-galeessaa 5*9=45% kessaa 29 %

Hanqinni tooftaa madaallii raawwii bu’aa sadarkeessuu keessaatti mul’atu waanta qabatamaan mul’atuun utuu
hin ta’in yaada dhuunfaa nama madaallii gaggeessu irratti hundaa’uun qabxiin madaallii sadarkeefama.
Fakkeenya: Hojjetaa 90% tiin madaalame tokko namni tokko Daran olaanaatti yoo sadarkeesse namni kan
biroo olaanaatti sadarkeessuu ni danda’a.
1.4.6.2. Cheekliistii
Tooftaan kun cheekliistii gosa sadii qaba:
1) Cheekliistii salphaa,
2) Cheekliistii Ulfaatina qabu fi
3) Cheekliistii Dirqisiisoo
Gabatee 3: Cheekliistii Salphaa
lakk Eeyye Lakki
Amala iddoo hojii
1 Hojjettota hunda biratti amala walfaakktu qabdaa? √
2 Hojiikeetti gammachuu qabdaa ? √
3 Gabaasa yeroo eegdee gabaasataa? √
4 Hiriyootakeef amala gaarii agarsiistaa? √
5 Sa’aatii hojii guutuu iddoo hojiitti dabarsitaa? √
Dandeettii Hojii
6 Maamila mana hojii dhufee hunda dura siqunname si’aay’inaan simattaa? √
7 Maamila qaamaan dhufee fi maamila bilbilaan sidubbisuu barbaaadu dandeettii √
keessumeessuu qabdaa?
8 Barreeffama gulaaluu keessaatti dogoggoroota yoo argite beekaa dhiistaa? √
9 Maamila yaada gaariin simattaa ? √
Qabxii 6 4
Gabatee 4: Cheekliistii Ulfaatina qabu
Gaafannoo Cheekliistii Ulfatina Bu’aa
Amala iddoo hojii (5%)
Hojjettota hunda biratti amala walfaakktu qabdaa? 0.5 0.3
Hojiikeetti gammachuu qabdaa? 0.5 0.3
Gabaasa yeroo eegdee gabaasataa? 1.5 0.5
Hiriyootakeef amala gaarii agarsiistaa? 0.5 0.5
Sa’aatii hojii mootummaa guutuu iddoo hojiitti dabarsitaa? 1 1
Qeeqa siirratti dhiyaatu ni fudhattaa? 0.5 0.5
Dandeettii hojii (5%)
Maamila mana hojii dhufee hunda dura siqunname yaada gamachiisaan simattaa? 1 0.5
Maamila qaamaan dhufee fi maamila bilbilaan sidubbisuu barbaaadu dandeettii 1.5 1
keessumeessuu qabdaa?
barreeffama gulaaluu keessaatti dogoggoroota yoo argite beekaa dhiista? 1 0.75
Maamila yaada gaariin simattaa? 1.5 0.75
Qabxii giddugaleesaa (10%) 9.5 6.1

Gabatee 5: Cheekliistii Dirqisiisoo

Gaaffiilee Cheekliistii Caalmaatti Hamma Xiqqoo
Hojjettota hunda biratti amalli kee walfaakktaadha?
 Yeroo hunda hojjettoota hunda biratti √
 Yeroo hunda hojjettoota muraasa biratti √
 Darbee darbee hojjettoota tokko tokko biratti √
 Akkan natti toletti √
 Hin beekamu √
Walittifufiinsaan Iddoo hojiitti ni argamta?
 Yeroo hunda dhaabbiidhan iddoo hojiitti nan argama √
 Odeefannoo dursee kenneen barfadha √
 Dhaabbiidhaan hin argamu √
 Odeefannoo dursee osoo hin kennin nan hafa √
 Hin beekamu √
Qabxii giddu-galeessaa 5 5
A. Ciminoota Tooftaa Madaallii Bu’aa Raawwii Cheeklistii
 Hogganaan dhiyoo rakkoo qabatamaan hojjetichi qabu itti agarsiisuu danda’a.
 Hojjetichi hojii isaatiin qaxalee fi yaada gaarii kan qabu ta’ee waaree dura yeroo hunda yookiin dabree
dabree kan barfatu yoo ta’e hojjetichi maal akka sirreefachuu qabu carraa itti agarsiifamu ni argata
jechuudha.
  Hogganaan dhiyoo hojiin yeroo itti baay’atu irranfachuun waan jiraatuuf cheekliistiin akka yaadannootti
fayyada.
 Hojjetichi si’aayinaan hojjechuu irratti hanqina kan qabu ta’uusaa battalumatti itti himuu yoo irraanfate
cheekliistii qophaa’u iratti qopheefata.
 Hojjetota sirna gadhiisanii harcaatii baay’isan duubatti deebi’uun cheekliistii irraa yaadatanii sirreessa
deemuun jaarmiyaa ni fooyyeesa.
 Hanqinoota yeroo yeroon sassaabuun hiikaa deemuu fi kan harca’ee hafe ammoo irratti hojjechuun
oomishtummaa qabatamoo hin taane ni dabala.
B. Hanqinoota Tooftaa Madaallii Bu’aa Raawwii Cheekliistii
 Cheekliistichi hima dhumni isaa cufaa ta’ee waan qophaa’uuf ibsa bal’aa kennuuf hin hayyamu.
Deebiiwwan baay’een “eeyyee” yookiin “lakkii” yoo ta’an tooftaa madaallii bu’aa raawwii kun dhugaa
ta’uu hin danda’u
 Tooftaan kun hojjetaa hundumaaf cheekliistii qopheessuu waan gaafatuuf baasii, humna guddaa fi
sa’aatii dheera barbaada
 Cheekliistii ulfaatina qabu keessatti qaamni madaalu gaaffiwwan gaarii (positive) ta’anii fi alta’a ta’aniif
ulfaatina kennuu irratti gar-tokkotti duufuu danda’a;
 Qaama maadaaluuf ragaa hojjetaa hundaa qabachuu, gurmeessuu, amala, gumaachaa fi hojjetaa hundaa
xiinxaluu fi madaaluun rakkisuu ni danda’a.
1.4.6.3. Ramaddiin Tamsaasuu /Forced Distributions
Hojjettoonni sadarkaalee hundaa keessatti tamsa’ina murtaa’e tokkoon ramadamuu akka qabanitti ibsa.
Hojjettoota mana hojii tokko keessaa jiran kessaa kanneen:
 10% kan ta’an qofaan Daran ol’aanaa keessaatti akka ramadaman (Qabxii >90%),
 20% kan ta’an Olaanaa keessaatti akka ramadaman (>75%),
 40% kan ta’an Giddu-galeessa keessaatti akka ramadaman (>64%),
 20% kan ta’an Gadi-aanaa keessaatti akka ramadaman (>50%), fi
 10% kan ta’an Baay’ee gadi-aanaa keessaatti akka ramadaman (<50%) murteessuudhaan qooduu fi
sadarkeesssun kan raawwatamu ta'a.
A. Ciminoota Tooftaa Madaallii Bu’aa Raawwii Ramaddiin Tamsaasuu
 Hundumtuu ramaddii gara baay’ee gadi aanaa fi gadi aanaa keessa galuu waan sodaatuu fi kanneen giddu-
galeessaa fi baay’ee baay’ee gaarii keessaatti ramadaman gadi bu’uurraa achuma turuuf jecha tattaaffii
hojii ni dabalu waan ta’eef oomishtummaa ni dabala;
  Kanneen gara fulduraatti bahanii fi kanneen deeggarsa barbaadan adda baasuun ni danda’ama.
 Miira dorgommii ni jajjabeessa;
B. Hanqinoota Tooftaa Madaallii Bu’aa Raawwii Ramaddiin Tamsaasuu
 Dhaabbata tokko keessatti hojjetoota daran olaanaa galmeessisan haaraa baay’inaan ol fiduun hin
danda’amu;
 Dhuugaa irraa kan fagaate ta’uu danda’a. namni yommuu 100% keesssatti 100% raawwatu sodaachisuu
akka sababa kaka’uumsatti waan fayyadamuuf hojjetaa irratti hiphina uumuun qorqalbii hojjetaa miidha;
 Hojjetaa daangeesa; hojjetaan kallattii raawwii karooraatiin 95% galmeessise tokko kallattii maamilaatiin
89% yoo galmeessisellee olaanaa keesatti kufa;
1.4.6.4. Bu'aa Irratti Hundaa’e
Dhaabbata tokko keessatti gaheen hooggansaa, suuparvizaraa, hojjetaa sadakaa gadii irrati argamuu hundi
milkaa'ina kaayyoo mana hojiitif gumaachuudha. Kaayyoleen waliigalaa kunniinis gara kaayyolee, galmootaa
fi hojiiwwan xixiqqootti caccabuun hojjettootan akka raawwataman ta'a. Tooftaa madaallii bu'aa irratti
xiyyeeffate kana keessatti raawwiin hojjetaa kan sakatta'amuu fi madaalamu amala isaan agarsiisaniin osoo
hin taane bu'aa dhumaa hojjetichi galmeesse bu'uura godhachuudhan ta’a. Bu'aa qabeessummaan raawwii
hojii kan adda bahu galma ga'iinsa kaayyoon yookiin bu'aan mana hojii keessatti barbaadamu galmaa'uu
isaatini.
A. Ciminoota Tooftaa Madaallii Bu'aa Raawwii Irratti Hundaa’e
 Kaayyoleen istaandaardii naamusa, amala fi hojii dursanii adda bahanii waan beekamaniif naamusa, amala
fi hojii hojjettotni agarsiisan daawwachuun ragaa sassabame waliin walbira qabamee duub-deeebiin mata
mataatti kennuuf haala mijaa’aa uuma;
 Tooftaa kana keessaatti hojjettoonni gumaacha garee isaanii keessaatti qaban olkaafachuuf safartuulee
kaayyoo addaa fayyadamuu danda’uun isaanii hojjettotaaf gaariidha;
 Kaayoon madaallii bu’aa raawwii ifa ta’ee taa’uun isaa fi gochaaleen hojjetaa ragaan qabamaa waan
deemuuf madaallii bu’aa raawwii gaggeesuuf yeroo ni qusata;
 Kaayyoon hojjetaan akka galmaan gahu irraa barbaadamu adda bahee kennamuufiin isaa tooftaa madaallii
bu’aa raawwii kun uumama isaatiin sadarkaan kutannoo hojjetaa akka olka’u taasisa;
 Qunnamtiin ifttoomaa milkaa’ina madaallii bu’aatiif dhimma murteessaa waan ta’eef sadarkaan qunnamtii
hoggansa, suppervaayizaraa fi hojjetaa gabaasa isaanii irratti taasisan olaanaa ta’a.

B. Hanqinaaalee Madaallii Bu’aa Raawwiitiin

  Kaayyoolee adda bahanii beekaman malee hojiilee xixiqqoo hin madaalu;
 Leenjii kaayyoo fi safartuulee hojjetaa hundaaf kennamu qopheessuuf yeroo fi baasii guddaa gaafata;
 Fedhiin jiru baay’ina kaayyoowwan kennaman irratti xiyyeefachuu manii qulqullinaa waan hin
qabaanneef qulqullina gadi bu’aa uuma;
 Muuxannoo dhaabbilee yeroo dheeraaf madaallii bu’aa raawwiitiin fayyadaman biro irraa fudhachuuf
kutannoo gaafata;
 Istaandaardii dhimmoota hundaaf tarreesuun to’annaaf rakkisaa taasisa;
 Odeefannoon namoota adda addaatiin hiikkaan adda addaa akka itti kennamuuf saaxila;
1.4.6.5. Bu’aa Madaallii Raawwii Qindaa'aa 3600
Madaalliin raawwii hojii kan raawwatamu qaama dhimmi raawwii hojjetaa isa xuxxuqu hundaan yoo ta'u,
isaanis suparvaayizara, manaajara, hojjettoota sadarkaa gadii, hojjetaa, maamiltoota kessaa fi alaa fi
gorsitoota. Madaalliin raawwii hojii waggaa keessatti guyyaa kamuu, kallattii madaalli hojii kamiyuu
keessatti fi qaama dhimmi ilaalu kamiinuu gaggeeffamuu ni danda'a.
1.4.6.6. Amalaan Walitti Hidhatu/ Behaviorally Anchored Rating Scales
Tooftaa kana keessatti, maloonni akka taatee murteeessaa fi cheekliistii walitti qindeessuun kan kan hojiirra
oolu ta'a. Hojjetaa hojii tokkoon walbare fudhachuun hojiiwwan isaa tokko tokkoo keessatti amaloota inni
qabu adda baasuun sadarkeessuu dha.
 Kutaa Lama
II. Adeemsa Sirna Madaalli Bu’aa Raawwii Hojjetaa Mootummaa Fooyya’e
2. Tooftaa Madaallii Qindaa’aa Bu’aa Raawwii Hojjetaa Filatame (3600)
2.1. Ciminaalee fi Hanqinaalee Tooftaa Madaallii Qindaa’aa Bu’aa Raawwii Hojjetaa (3600)
2.1.1. Ciminaalee Tooftaa Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa 3600
 Sakatta’iinsa gaggeefamu keessatti maddoota duub-deebii bal’aa waan qabuuf odeefannoo madaallii
guutuu, gadi fageenya fi amanamummaa qabu nuuf kenna;
 Hojjetaan ciminaa fi hanqina raawwii karooraa fi amala isaa irratti duub-deebii waan argatuuf
miiltoowwan hojii gaarii waliif ta’uun miira garee uumuun oomishtummaa garee ni dabala;
 Duub-deebii fi yaada miiltoon hojii keenya nuuf kennurraa ka’uun dubbiin, hojiin fi yaadni keenya
akkaataa itti hubatamaa, ilaalamaa fi hiikkamaa jiru irraa baranna;
 Itti quufiinsa hojjetaan hojii isaa irratti qabu ni fooyyeessa;
 Madda ragaa fedhii leenjii fi misooma hojjetaa ta’uun fayyada;
 Kaka’uumsa fi raawwii karooraa hojjetaa ni fooyyessa;
 Duub-deebiin kennamu sakatta’iinsa gaggeefameen kan walisimu yoo ta’e, yeroo kennamuu qabutti kan
kenname yoo ta’e, wayitawaa yoo ta’e, hiika qabeessaa fi kan rakkoo addaan baasee agarsiisu yoo ta’e,
dhimmoota baay’ee murteessaa ta’an irratti kan kenname yoo ta’e, ka’uumsa hanqinaalee fi yaada
furmaataa kan agarsiise yoo ta’e, ciminaa fi hanqina walqixa madaaluun kan kenname yoo ta’e, hojjetaan
yaada ijaarsaa waan argatuuf raawwii hojii isaa itti fufiinsaan akka fooyyeessu ni gargaara;

2.1.2. Hanqinoota Tooftaa Madaallii Qindaa’aa Bu’aa Raawwii Hojjetaa 3600

 Duub-deebii dhugaa irraa fagaate yookiin amanamaa hin taaane kennuun jiraachuu danda’a;
 Duub-deebii irra deddeebiin kennuu fi fudhachuun hojjetaa irratti yaaddoo dabala;
 Duub-deebii irratti hundaa’uun tarkaanffiin fudhatamuu dhabuun gatii dhabsiisa;
 Namni duub-deebiin kennamuuf maamila yookiin miiltoo isaa irratti kan mufatu yoo ta’e aadaa al-ta’aa
uumuu ni danda’a;
 Qaama walbeeknuuf uunka raabsinee duub-deebii sassaabuun duub-deebii dhugaa ta’uu hin danda’u;
 Maamila tajaajillee hin beekne irraa duub-deebii sassaabuun dub-deebiin fudhatamu sirri ta’uu dhiisuu
danda’a;
 Madaallii bu’aa raawwii karoora hojjetaa keessattii sadarkaa raawwii karooraa irratti waliifgalteerra gahuu
dhabuu fi walii mallatteeffamuu dhabuu;
 Madaallii bu’aa raawwii karoora hojjetaa keessatti ragaa karooraa fi raawwii walitti fufiinsaan qabamaa
deemuu dhabuu;
 Gaafannoowwan duukaa deemtuu madaallii ofiin of-madaaluu fi madaallii garee keesatti waan
qabatamaadhaan lakkaa’amu ta’uu dhabuu;
 Yeroo madaalliin guutamu hordoffii fi hoggansi kennamu laafaa ta’uu;
 Madaallii maamilli hojjetaaf guutu keessatti maamila hojjeticha waliin walitti dhufeenya hin qabne irraa
sassaabuun haqummaa madaallii kan hin qabne ta’uu;
 Samuuda maamila bakka bu’uu hin dandeenye irraa ragaan sassaabamee madaalliin gutamu yaada
tajaajilamaa hunda bakka bu’uu hin dandeenye akka kennamu taasisuu isaa;
 Hojjetaa maamila waliin kallattiin kan qunnamtii qabu yookiin hojii duraa (Front Line/on line) fi maamila
waliin kallattiin qunnamtii hin qabnee yookiin hojii keessaa yookiin hojii waraqaa irratti hundaa’u
baay’inaan kan hojjetan (offline workers) walitti hidhamuun bu’aa dhumaa tokko gumaachan yoo ta’an
bu’aa madaallii maamilli kennu adda baasuun waan hin danda’amneef madaalliin maamila adeemsa hojiif
kennamu kan tokko tokkoon hojjetaa ta’ee guutamuun isaa haqummaa kan hin qabne ta’uusaa;
 Mana hojii tokko keessatti tajaajiltoota maamila keessaa fi maamila alaa qabaniif qabxiin qoodamuu
dhabuu isaati.
2.2. Hudhaalee Hoggansa Hojiiira Oolmaa Madaallii Bu’aa Raawwii Qindaa’aa 3600
keessaatti Yeroo ammaa nu qunnamaan
 Hoggansi kutannoon hoggansa raawwii irratti qabu laafaa ta’uusaa;
 Hubannoon hoggansi fi raawwataan hoggansa sirna madaallii bu’aa raawwii hogganuu irratti qabu laafaa
ta’uusaa;
 Hoggansi fi raawwataan kanneen hoggansa sirna madaallii bu’aa raawwii irratti hubannoo qaban ammoo
sirna deeggarsaa fi hordoffii hoggansa madaallii bu’aa raawwii keessatti taasisan laafaa ta’uusaa;
 Hojjetaan bu’aa raawwii madaallii irraa amantaa dhabuu- 100% keessaa 95%, 60%, 50% argachuu gidduu
garaagarummaan akka hin jirretti fudhatamuu;
 Aadaan duub-deebii ciminaa fi hanqina hojjetaa wal madaalaa ta’e, yaada fooyya’iinsaa agarsiisu waliin
irra deddebii isaa eeggatee yookiin wagaatti si’a tokkollee hojjetaa dhuunfaaf kennamuu dhabuu dha.
2.3. Rakkoolee Hojiirra Oolmaa Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa 3600 Akka Oromiyaatti Jiru
Rakkooleen hojiirra oolmaa madaallii bu’aa raawwii qindaa’aa hojjetaa mootummaa waliin walqabatee
uumamaa turaniif ka’uumsi isaa hojjeticha yookiin qaama madaallii gaggeessudha. Sadarkaan isaanii wal
haacaalu malee manneen hojii mootummaa sadarkaa caasaa bulchiinsaa hunda keessatti bal’iinaan mul’atu.
Rakkooleen yookiin dogoggorootni kunniin:
1. Rakkoon hojiirra oolmaa madaallii bu’aa raawwii hojjetaa 3600 keessaa tokkoffaan hojjetaa hojii tokkoon
olaanaa ta’e hundumaa irratti olaanaa akka ta’etti ilaaluu yookiin weerara qabxii madaallii (Halo effect/the
halo error) yoo ta’u, maddi isaa qaamni madaallii gaggeessu akkuma hojjetichaa waliin walitti dhufeenya
uumuu jalqabeen amala yookiin gocha hojjetichi xiyyeefannoo argachuuf yeroo duraa agarsiise tokko
irratti hundaa’uudhaan “Inni nama gaariidha”, “eenyuyyuu hamma isaa hin gahu” jechuu irraa ka’a.
2. Rakkoon hojiirra oolmaa madaallii hojjetaa waliin walqabtee mul’atu kn biraan, hojjetichi hojii isaa haala
gaariin kan hojjetu ta’uus, amala yookiin gocha al-ta’aa hojjetaan tokko jalqaba irratti agarsiise irratti
hundaa’uun yookiin hogganaa aantee isaati waan of hin mul’isneef qofa qabxii madaallii kennuu (horn
effect) dha.
3. Firoomaan, amantiidhaan, saalaan, qomoo, walitti dhufeenya, wal beekumsaan fi k.k.f irratti hundaa’uun
isa tokkoof ol kaasaanii guutuu fi kanneen biroof ammoo qabxii gadi buusanii guutuu (Stereotyping).
4. Rakkoon sababa walitti bu’insa hojii keessatti uumamun loogii jibba irratti hundaa’uun qabxii madaallii
hojjeticha gadi buusuun miidhuuf yaaluu (personal bias).
5. Rakkoo hojii malee sobaan wal-jajjabeessuu, waljajuu fi kan hojjete fakkeessuun wal-eeruudhaan (the
sandwich approach) qabxii madaallii guutuun kan agarsiifamudha.
6. Rakkoon raawwii karoora yeroo gabaabaa hojjetaan tokko galmeessise qofa irratti hundaa’uun qabxii
kennuu (recency of events) dha.
7. Rakkoon madaallii bu’aa raawwii darbeen kan ammaa madaaluu (Spillover effect) ni mul’ata.
8. Rakkoon dhiibbaa wal-bira qabanii madaaluu (comparison effect) ka’uumsi isaa karoora kennameef
keessaa kan hojjetaan raawwate madaaluurra hojjetichuma mataa isaa miiltoo isaa waliin wal-bira qabanii
madaaluun kan uumamudha.
9. Rakkoo dhiibbaa bu’aan madaallii duraa fidu rakkoo kan biroo yoo ta’u, hojjetichi madaallii marsaa duraa
irratti qabxiin argate kan marsaa lammaffaa irratti inni argate yoo caalee argame raawwii karooraa
dhiisuun qabxii lamaan waldorgomsiisanii guutuudhaan dogoggora uumamudha.
10. Rakkooleen madaallii keessatti beekaman kunniin biroon dogoggoroota dhaabbataa (constant errors) yoo
ta’u, qaamoleen madaallii gaggeessan dogoggooroota dhaabbataa sadii uumuun beekkamu. isaaniis,
madaaltonni tokko tokko narraa haaba’uutiin hojjetaa hunda olkaasanii yeroo madaalan (leniency), faallaa
kanaatiin faayidaa bu’aan madaallii mana hojiichaa/ nama dhuunfaa irratti qabu osoo yaada keessa hin
galchiin haaloo bahuuf qofaa qabxii hojjetaa hunda gadi buusanii kan madaalaan (strictness/harshness) fi
dogoggorri dhaabbataa kanneen birootiin uumamu hojjettoota madaalaman hundaaf qabxii walitti
dhiyaatuu fi giddu-galeessa (central tendency) guutuudha. Haala qabatamaa yeroo ammaa jiruun caasaa
 bulchiinsaa sadarkaa kamituu kan mul’atu qabxii madaallii ragaa qabatamaa malee ol kaasuu fi qabxii
giddu-galeessa guutuudha. Dogoggorri kun madaallii bu’aa raawwii olaanaas ta’e gadi aanaa kan
argachuu qabu isa gidduu galeessa keessa akka dhokatu taasisuun fiixeen lamaan akka hin jiraanne godha.
Gadi aanaa Giddu-galeessa Narraa haabahuu

Fakkii 4: Doggogora Dhaabbataa

11. Rakkoon kan biroo amanamummaa dhabuu safartuuleeti (lack of reliability) yoo ta’u, maddi rakkoo kanaa
safartuu waaltawaa yookiin sirrii ta’e kaa’uu dhabuu yookiin safartuulee jijijjiiruu; ulfaatina sirrii hojicha
madaalu kennuu dhabuu; teekinika madaallii irratti hubannoo dhabuu fi hojiileen tokko tokko akkamtaan
malee hammamtaan kan ibsuu hin danda’amne jiraachuu isaaniiti.
12. Rakkoon kan biroon hojiirra oolmaa madaallii hojjetaa keessatti qunnamaa jiru hanqina beekumsaa,
gahuumsaa fi muuxannoo madaallii gaggeessuu dhabuun qaamolee madaalanii fi madaalaman biratti
mul’atudha. Madaallii bu’aa raawwii hojjetaa akka meeshaa hojjetaa ittiin gahoomsuutti fayyadamuurra
akka meeshaa adabbii fi doorsisaatti itti fayyadamuun (negative approach) rakkoo bal’iinaan mul’atudha.
13. Hojiirra Oolmaa madaallii keessaatti kaayyolee baay’isuudhan rakkoo xiyeefannaa dhabuu, kaayyolee
agarsiistuu raawwii sirri ta’ee hin kaa’amneef akkasumas kaayyoleen tokko tokko ammoo safartuulee
gahaa kaa’muufii dhabuun rakkoodha.
14. Rakkoon rincica (resistance) sababa kaayyoolee sirna madaallii hojjetaa, istaandaardii kenninsa tajaajilaa,
safartuulee, ulfaatina fi adeemsa madaallichi itti raawwatamu irratti hubannoo gahaa ta’e dhabuurraa kan
ka’e, “ittiin namiidhuuf” jedhanii yaaduurraa dhufuu ni danda’a.
15. Miseensota garee gidduutti qooddii fi qolifannaan uumamuun sirna madaallii irratti amanamummaan
dhibuu, karooraa fi raawwii dagachuudhaan gita hojii irratti hundaa’uun (status effect) qabxii guutuu.
 Ogeeyyiin adeemsa hojii deeggarsaa keessa jiran qabxii olaanaa ogeeyyii gita hojii adeemsa hojii ijoo
keessa jiran qabxii gadi aanaa kaa’uun bal’inaan kan mul’atu ta’uusaa;
16. Rakkoon bal’inan calqqisu kan biroon, of-irraa ka’anii madaaluu (“like me" bias) warri qeeqanii fi yaada
addaa ragaa qabatamaatiin deeggarame of-harkaatti qabatanii falmaa jiran akka hojii danda’anii hin
hojjenneetti madaaluun yookiin “obbo ebeluun akka koo kana gochuu hin danda’u, kanaaf qabxiin isaa
hammanna ta’uu qaba” jechuun murtessuun jira.
Walumaa galatti, rakkoolee hojiirra oolmaa madaallii bu’aa raawwii hojjetaa 360 0 armaan olitti
tarreeffamaniif maddi rakkooleen tokko tokko kan madaaltonni ta’e jedhanii kan raawwatan, kaan ammoo
madaaltoonni osoo isaan itti hin yaadiin kan uumaman fi kanneen biroo ammoo rakkoolee teekiniikaatiin
walqabatu. Rakkoolee teekiniikaa kessaa muraasni isaanii safartuulee hojii hammatamuu qabanii fi sirri ta’an
filachuu dhabuu yookiin safartuulee irra deddeebiin jijijjiiruu, ulfaatina hojicha madaalu fi sirri ta’e kaa’uu
dhabuu, qophii istaandaardii kenninsa tajaajilaa keessatti qooda fudhannaa fi hirmaannaan hojjetaa dhabamuu,
hojii madaallii iccitii gochuuf yaaluu, madaalliin yeroo gaggeeffamutti naamusa hordofamuu qabu cabsuun
dantaa dhuunfaa ofii caalchifachuu fi kabaja hojjetaatti bu’uu fi kkf irraa madda.

2.4. Furmaata Rakkoolee Hojiirra Oolmaa Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa 3600
Rakkoolee kanneen maqsuuf akka furmaataatti kan taa’u hoggansii fi hojjetaan sadarkaan jiru hundi
dhimmoota sirna madaallii fi beekkamtii hojjetaa keessatti barreeffaman hundaa irra deddeebi’anii dubbisuu fi
gadifageenyaan hubachuu, dhimma madaallii bu’aa raawwii hojjetaa mariif banaa taasisuun hojjetaan yaada
isaa akka ibsatuuf carraa kennuu, mariin taasifamu irra deddbi’ii akka qabaatu taasisuu, ragaalee madaalliif
galtee ta’an yeroo yeroon yaadannoo irratti qabachaa deemuu, duub-deebii gahaa ta’e, sirri ta’ee fi yeroo isaa
eeggate kennuu, madaallii yeroo isaa eeguun raawwachuu fi kkf.
2.5. Qajeeltoowwan Sirna Madaallii Qindaa’aa Filatame(3600)

Madaallii raawwii mana hojii irraa eegalee hanga hojjetaatti gaggeessuuf bu’uurri madaallii keenyaa sadarkaa
hundatti yaadama sirna madaallii 3600 tiin kan gaggeeffamu yoo ta’u, madaalliin bu’a qabeessa ta’e sadarkaa
kamittu yoo gaggeeffamu qajeeltoowwan armaan gadii bu’uura godhachuu qaba.

 Kan madaalamu galtee, adeemsa, bu’aa duraa, bu’aa boodaa, milkaa’inaa fi jijjiirama gama ilaalchaa,
dandeettii fi itti fayyadama galteetiin akka waliigalaatti dhufe ta’a;
 Bu’aan madaallii ragaalee dhugaa irratti kan hundaa’aan ta’uu qabu;
 Bu’aa fi bu’aa qabeessummaaf hojjechuun aadaa mana hojii ta’uu qaba;
 Madaalliin manneen hojii hunda keessatti gaggeeffamu tarsiimoo mana hojii isaa irratti kan hundaa’e
ta’uu qaba;
 Bu’aan hojii irra oolmaa tarsiimoo irraa eegamu akka argamuu fi galma ga’uuf deeggarsii fi hordoffiin
wal irraa hin cinne sadarkaa sadarkaan gaggeeffamuu qaba;
 Sadarkaaleen bu’aa raawwii baay’ee ol’aanaa, ol’aanaa, giddu- galeessaa, gad-aanaa fi baay’ee gadi-aanaa
ta’uu;
 Sadarkaan bu’aa raawwii madaallii kalaqaa fi kaka’umsaan irra ga’amuu kan danda’u, bu’aa sirrii ta’e kan
ibsuu fi kaayyoowwan tarsiimoo karoora tarsiimoo irratti ibsaman raawwachuudhaan galma yaadame
sadarkaa sadarkaadhaan bifa saffisa qabuun kan fiixaan baasuu danda’e ta’uun isaa mirkanaa’uu qaba;
 Akka waliigalaatti sadarkaa sadarkaadhaan sirni madaallii hojjetaa akka hojii irra ooluuf bu’aan raawwii fi
madaallii sadarkaa sadarkaan akka galmaa’ee qindaa’uu fi haala bu’aa madaalliitiin bu’aa ol’aanaa kan
galmeessiisaniif onnachiiftuu kan itti kennamuu fi kan raawwii gad-aanaa galmeessisan immoo deeggarsi
barbaachisu kan itti kennamuuf, akkasumas sirni isaan itti gaafataman kan hojii irra itti ooluu dha.
 Madaalliin hojjetaa kan gaggeeffamu karoora waggaa fi walakkaa waggaa qophaa’uu fi madaallii
maddoota ragaa maamilaa, miseensota garee, hojjetaan ofiin of-madaalu fi hogganaa dhiyoo irraa
argamuun ta’ee bu’aa milkaa’inaa fi jijjiirama walakkaa waggaa fi dhuma waggaa irratti argame
bu’uureffachuudhaan ta’a.
 Qabxiin giddu galeessa raawwattoota qabxii abbaa adeemsa hojii yookiin dursaan garee argateen
walsimuu danda’uu qaba. Kana jechuun hojjettootni hundinuu kan adeemsa/gareen hojiif kenname
akkuma jirutti argatu jechuu osoo hin ta’iin tokkoon tokkoo qabxii giddu galeessaa ol yookiin gadii
argachuu danda’u.
 Madaalliin bu’aa kallattii maamilaa/lammii kan raawwatamu agarsiistuuwwan itti quufinsa maamilaa
kanneen akka qulqullina tajaajilaa, baasii kenniinsa tajaajilaa, yeroo kenniinsa tajaajilaa, dhaqqabummaa
tajaajilaa, odeeffannoo barbaachisu kennuu, simannaa maamilaa fi kkf irratti hundaa’uudhaan
maamiltoota irraa saamuda bakka bu’uu danda’u fudhachuun gaggeeffamuu qaba.
 Sirna madaallii 3600 madaallii raawwii karoora hojjetaa, madaallii maddoota ragaa maamila, madaallii
garee fi madaallii ofiin ofmadaaluu fi madaallii hogganaa dhiyoo fayyadamuun kan gaggeeffamu ta’a.
Kanaafuu, sirni madaallii qindaa’aa filatame kun hojiirra oolmaa isaa keessatti ciminaalee fi hanqinaalee jiran
adda baasuun ciminaalee jiran daran itti fufsiisuu fi hanqinaalee jiran fooyyeessuun hojiirra kan oolu ta’a.
Haaluma kanaa,
Madaallii hojjetaa:
 Raawwii Karooraa Sanada waliigaltee irratti waliifgalame (70%) kan qabatu ta’a.
 Madaallii miseensi garee hojjetaaf guutu (15%)
 Madaallii hojjetaan ofiin of-madaaluu (5%)
 Madaallii maamilli keessaa hojjetaaf guutu 5%, maamilli alaa hojjetaaf guutu (5%), hojjetaa maamila
kallattii tokko qofa qabaniif (10%)
Madaalliin daaraktara/abbaa adeemsa hojii fi dursaa garee fi suupparvaayizaraa madaallii bu’aa raawwii
karoora walakkeessa waggaa daarektoreetii yookiin adeemsa hojii yookiin garee hojii ta’a. Gamaaggamni
raawwii hojii ji’aa, kurmaanaa, ji’a jahaa fi waggaa daareektoreetii yookiin adeemsa hojii yookiin
suupparvaayizaraa garee hojii yookiin gamaaggama raawwii hojii ji’aa, kurmaanaa fi waggaa mana hojichaa
dursee xumurama.
Gamaaggamni raawwii hojii fi madaalliin raawwii hojii ji’aan, kurmaanaa fi waggaan taasifamu marii waliinii
hojjettota daarektoreetii yookiin adeemsa hojiichaa yookiin garee hojiitiin ykn ‘Subject Matter Specialist’,
yookiin supparvaayizara tokkoon to’atamaniin erga irratti gaggeeffameen booda daarekteera yookiin abbaa
adeemsa yookiin dursaa garee hojiitiin ykn supparvaayizaraatiin mirkanaa’ee hogganaa dhiyootiin
raggaasifamuu qaba.

Madaalliin daarektaraa/abbaa adeemsa hojii yookiin dursaa garee hojii fi supparvaayizaraa akka
armaan gadiitti kan raawwatamu ta’a.
 Madaallii raawwii karooraa Darektoreetiin/Adeemsi hojii/Gareen hojii argate (70%)
 Madaallii miseensonni Daarektoreetii/Adeemsa hojii yookiin Garee hojii walduraa duubaan Daarektara
yookiin Abbaa Adeemsa hojii, Dursaa Garee, Supparvaayizara, Subject Matter Specialist” isaaniitiif
guutan (15%) fi
 Madaallii Hogganaa dhiyoo (15%)
Madaalliin hojjettoota ganda baadiyyaa akka armaan gadiitti kan raawwatamu ta’a.
Hojjettota seektara qonnaa itti waamamni isaanii “Subject Matter Specialist” tiif ta’e ogeeyyii itti
fayyadama lafa baadiyyaa dabalatee:
 Raawwii Karooraa ‘Subject Matter Specialist” waliin Sanada waliigaltee irratti waliifgalame 40% kessaa
madaalamu gara 70%tti jijjiramee kan qabamu;
 Madaallii miseensi garee hojjetaaf guutu (15%)
 Madaallii hojjetaan ofiin of-madaalu (5%) fi
 Madaallii ummatni 60% keessaa hojjetaaf guutu gara 10%tti jijjiramee kan qabamuuf ta’a.
Madaalliin hojjeettota ganda baadiyyaa supparvaayizaraan hogganaman yookiin itti waamani isaanii
kallattiidhaan waajjira isaanii sadarkaa Aanaaf kan ta’e yookiin “SMS”n kan hin hogganamne akka armaan
gadiitti kan gaggeefamu ta’a.
 Raawwii Karooraa Sanada waliigaltee irratti waliifgalame (70%) irraa kan qabamu;
 Madaallii miseensi garee hojjetaaf guutu (15%)
 Madaallii hojjetaan ofiin of-madaaluu (5%) fi
 Madaallii ummataan kennamu 10% ta’a
Madaalliin Hojjeettota Ganda Magaalaa akka armaan gadiitti kan gaggeefamu ta’a.
 Raawwii Karooraa Sanada waliigaltee irratti waliifgalame (70%) kan qabatu ta’a.
 Madaallii miseensi garee hojjetaaf guutu (15%)
 Madaallii hojjetaan ofiin of-madaaluu (5%) fi
 Madaallii maamilli keessaa hojjetaaf guutu 5%, maamilli alaa hojjetaaf guutu (5%), hojjetaa maamila
kallattii tokko qofa qabaniif (10%)
2.6. Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa Keessatti Dhimmoota Xiyyeeffannoo Argachuu Qaban
a) Waliigaltee Sadarkaa Raawwii Karooraa
Waliigalteen sadarkaa raawwii karooraa hojiiwwan akka mana hojiitti raawwachuuf qabame keessaa kan
hojjetaa bira gahee, yoom akka raawwatu, wantoota isa barbaachisu hojjetaan adda baafatee qabatudha. Kana
keessatti hoogganaa dhiyoon sadarkaan jiru hojiilee hojjetaan hojjetuu fi sadarkaa raawwii isaa hojjetaa waliin
taa’anii irratti erga mari’atanii booda waligaluu fi walii mallatteessuu qabu.
i) Gaafatamummaa
ii) Amaloota naamuusaa
iii) Gareen hojjechuu
iv) Qunnamtii bu’a-qabeessa
v) Bu’a-qabeessummaa itti-fayyadama yeroo
vi) Bu’a-qabeessummaa rakkoo hiikuu
vii) Bu’a-qabeessummaa kenna tajaajilaa fi
viii) Xiyyeeffannoo bu’aarratti taasifamu akka madda ragaatti gargaaru
b) Ulfaatina fi Safartuulee Hojii
Ulfaatinni gocha tokkoof kennamu ulfaatina tarkaanfilee tarsiimoo mana hojichaa keessa kan taa’e waliin wal
simuu qaba. Qabxiin madaallii kan guutamu ulfaatina sanada waliigaltee sadarkaa raawwii hogganaa aantee fi
hojjetaa gidduuttui raawwatame ka’uumsa taasifachuun ta’a. Ulfaatina irratti jijjiramni yoo jiraate, sababa
jijjiiramni taasifameef qaboo yaa’ii irratti galmaa’e ka’uumsa taasifachuun akkaataa barbaachisuummaa
isaatiin ulfaatina hojiilee raawwatamaniif kenname 100%tti jijjiruun 70% keessaa herreeguun kan guutamu
ta’a. Hojiin tokko yeroo karoorfamutti safartuulee irratti waliifgalamee booda jijjiiramni raawwii keessaatti
safartuulee irratti yoo mul’ate sababa garaagarummaan uumameef qaboo yaa’iitiin galmaa’ee jiraachuu qaba.
c) Qabiyyee Waliigaltee Sadarkaa Raawwii Karooraa
Waliigaltee sadarkaa raawwii karooraa qabiyyee armaan gadii of keessaatti qabachuu qaba.
 Seensa gabaabaa
 Guyyaa waliigaltichi itti raawwatame;
 Ergama waliigaltichaa;
 Turtii waliigaltichaa;
 Maqaa Hojjetaa waliigaltee fudhate
 Gita hojii hojjetichaa fi sadarkaa ogummaa (I, II, III, IV)
 Safartuulee hojii irratti waliigalame;
d) Gahee Hojii JBAH Irratti Qoratamee
Qorannoo JBAH mana hojii keessatti gurmaa’insa hojii, istaandaardii hojii, yaa’insa hojii fi gahee hojii
hojjetaa adda bahee qoratamee jira. Kanaafuu, manni hojii bu’uuruma kanaan tarsiimoo mana hojichaa karaa
walsimiinsa qabuun gochaalee gara hojjetaatti gadi buusuu qaba. Hojiiwwan gareen hojjetamanii fi kan
dhuunfaan raawwataman ulfaatinni kennameefi haala madaalamuu danda’uun garee keessatti itti
gaafatamummaan adda baasuunis barbaachisaa dha. Fkn: Hojiin qorannoo hojii guddaa garee tokko yoo ta’e
hojiin kun kan gareen hojjetamuudha. Garuu, garee tokko keessatti TOR kan qopheessu, kan meeshaa ragaan
ittiin sassaabamu qopheessu, kan propozaala qopheessu, kan ragaa qaaccessu jedhamee dhuunfaan adda
baasuun akkaatuma sadarkaa ogeessaatiin (Ogeessa I, II, III, IV) qooduun barbaachisaa dha.
e) Gahee Hojii Gahuumsa Irratti Bu’uureefate
Gaheewwan hojii JBAH keessatti tarreeffaman hojiiwwan waliigalaa yookiin hojiiwwan guyya-guyyaa fi
ittigaafatamummaa gita hojii tokkoof kennaman madaallii bu’aa raawwii hojjetaaf galtee ta’u. Gaheen hojii
kan uumamu xiinxala tuuta hojiiwwan galmoota manni hojichaa milkeessuu barbaadu irratti hundaa’uun ta’a.
Xiinxalichis beekumsa, dandeettii, Sadarkaa taayitaa, hariiroowwan murteessoo fi dirqamoota hojichi
barbaadu irratti kan xiyyeefatu ta’a. Gahuumsawwan hojjetaarraa barbaadaman yeroo baay’ee kaayyoowwan
gooree xumuura leenjii booda bira gahuun barbaadamutti jijjiiramanii ka’uumsa leenjiitti ta’anii hojiirra oolu.
Gaheen hojii gahuumsa irratti bu’uurefate ibsa guutuu hojiiwwan akka raawwatamu barbaadaman,
istaandaardiiwwan bira gahuu barbaadamuu fi dandeettiiwan hojicha amma gaafatu galmaan gaha.
f) Gochaalee fi Bu’aawwan Gita Hojichaa Ramaddii Mala Qabxiin Madaaluu
Gochaalee fi bu’aawwan hojjetaa tokko irraa barbaadaman gita hojii ramaddii mala qabxiin madaaluu fi
sadarkeessuu keessaatti addaan bahee jiru dagatamuu hin qabu.
g) Aadaa Mana Hojii, Duudhaa Mana Hojii, Naamusa Iddoo Hojii fi Naamusa Ogummaa
Manni hojii kamuu galma kaawatee fi mul’ata isaa bira gahuuf aadaa mana hojii akkamii yoo qabaate,
dhuudhaa akkamiin yoo hoogganame, naamusni iddoo hojii yoo maal ta’e, akkasamas hojjetaan naamusa
ogummichi gaafatu yoo qabaate kan jedhu ilaalalcha keeessa galchuun irra jiraata. Milkaa’ina mana hojiitiif
murteessoo (90%) waan ta’anii fi xiyyeeffannoon kennameefi hooggansi fi hojjetaan mana hoji hundi qixa
beekee fi kan ofii godhatee fudhatee ittiin hogganamuu fi hojiiwwan akka mana hojiitti hojjetu kamuu ittiin
raawwachuu qaba.

Hojjetaan mana hojii keessatti gita hojii tokko irratti qaxaramee kamuu karaan irra deemee hojiiwwan sana
galmaan itti gahu kan sadarkaa mana hojiitti akka keessa darbu adda bahee irratti waliigale sana qofa ta’uu
qaba. Kanaafuu yeroo madaallii bu’aa raawwii hojjetaa gaggeeffamu akkaataa gaheen hojii adda bahee hojii
sana galmaan itti gahu barbaadame; aadaa mana hojii kabajuu isaa, duudhaa mana hojiitin bitamuu isaa,
naamusa iddoo hojii kabajuu isaa, fi naamusa ogummaa qabaachuu isaa fi istaandaardiiwwan naamusaa
mirkaneeffachuun dhimma xiyyeeffannoon ilaalamani dha.

Istaandaardiiwwan naamuusaa iddoo hojii dursitootni garee fi pablik sarvaantiin hundi ittin madaalamu
ejjennoo qabaachuu, haqummaa, iftoomina, olaantummaa seeraa,  al-loogummaa, amanamummaa, icittii
eeguu, fakkeenya ta’uu, ittigaafatamummaa, faayidaa ummataaf dursa kennuu, tajaajilamaa kabajaa fi gara
laafummaan keessummeessuu yoo ta’u, istaandaardiiwwan naamuusaa iddoo hojii hoggansaa fi darektarootiin
ittin madaalamu ammoo naannoo hojii naamusawwaa uumuu fi itti fufsiisuu ilaalchisee, al-naamusummaa
ittisuu ilaalchisee, fakeenya ta’uu ilaalchisee, qabiinsa hojjataa ilaalchisee, naannoo hojii gaarii uumuu fi itti
fufsiisuudha.

h) Deeggarsi fi Kutannoon Mana Hojichaa Amansiisaa Ta’uu

Milkaa’ina sirna madaallii bu’aa raawwii hojjetaatiif qophii, hoggansa, hojiirra oolmaa fi sirnicha madaaluu
keessaatti kutannoon, deeggarsaa fi hordoffii bu’aarratti xiyyeeffatee haala itti-fufiinsa qabuun, leecalloon
deeggaraa adeemuun hoggantoota dhiyoo sadarkaan jiran irraa eegam.
i) Itti gaafatamummaawwan
Mana hojii mootummaa tokko keessa sirni madaallii bu’aa raawwii hojjetaa jiraachuun isaatiin kaayyoolee
manni hojichaa milkeessuuf adda baafate galmaan gahuu keessatti manni hojichaa, hoggantoonni, hoggansi
qabeenya namaa fi hojjettoonni itti gaafatamummaan fi miirri abbummaa akka itti dhgahamuu taasisa.
j) Qajeeltoowwan Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii
Madaalliin bu’aa raawwii hojjetaa bu’a qabeessa ta’e sadarkaa kamittuu yommuu gaggeeffamu
qajeeltoowwan armaan gadii bu’uura godhachuu qaba.
1. Madaalliin bu’aa raawwii hojjetaa hojii guyyaa guyyaa yookiin adeemsa ta’uusa fi taatee yeroo tokko
akka hin taane beekamuu qaba.
2. Meeshaa qunnamtiiti ta’uun isaa beekamuu qaba;
3. Madaalliidhaaf kan itti fayyadamnu wantoota murtaa’aa (eenyu? maal? eessatti?) Deebisuu qaba.
4. Hojii kamifiyyuu istaandardiin kenninsa tajaajila isa xiqqaa karaa hirmaachisaa ta’een adda bahuu fi
hubannoon irratti uumamuu qaba.
5. Adeemsa madaallii bu’aa raawwii hojii keessatti hojjetichi damaqinaan qooda fudhachuu qaba.
6. Madaalliin bu’aa raawwii hojjetaa dhimma ogummaa ofii gabbifachuu of keessatti qabachuu qaba.
7. Falaasamaa fi maloota hoggansa raawwii irratti leenjiin hoggantootaa fi hojjettootaaf yeroo yeroon
kennamu jajjabeefamuu qaba.
8. Karoorri madaallii bu’aa raawwii hojjetaa Sirna madaallii hojjetaa akka Naannootti qophaa’e waliin kan
waldubbisu ta’uu qaba.

2.7. Haal-Duree Madaallii Bu’aa Raawwii Hojjetaa

a) Walamantaa (Mutual Trust)- madaallii bu’aa raawwii gageessuuf hojjettootaa fi hoggantoota aantee
isaanii giddutti walshakkiin jiru maqfamee kaayyoo tokkoof kan socho’an ta’uusaarratti walamantaan
uumamuun murteessaadha.
b) Kaayyoowwan Ifa ta’an- madaalliin bu’aa raawwii hojjetaa gaggeefamu hojii idilee waliin hariiroo kan
qaban, yeroo isaanii kan eeggatan ta’uu fi iftoomina kan qabuu fi hojjetaafis ta’u mana hojichaaf faayidaa
ol’aanaa qabaachuusaa irratti waliigalamuusaa mirkanaa’uu qaba.
c) Qixxeessuu (standardaization)- ulaagaaleen madaallii, unkootni madaallii, yeroo madaallii, walduraa
duubni hojiiwwan madaallii keessaatti hojjetaman fi malootni hordofaman akkasumas hojjettoota
manneen hojii caasaa bulchiinsaa kamiyyuu keessaatti hojjetan irratti istaandaardii walfakkaataadhaan
hogganamaa jiraachuu fi waalta’uu isaanii mirkaneefachuun murteessaa dha.
 d) Leenjii Kennuu- falaasama fi maloota madaallii bu’aa raawwii hojjetaa irratti leenjiin kennamuusaa fi
hubannoon sadarkaa barbaachisaa ta’een uumamuu isaa mirkaneefachuun murteessaadha.
e) Gorsuu, Deeggaruu fi Shaakalsiisuu-hojjetaa hundumaaf gahee hojii, seeroaa, teekinoolojii irratti
jijjiramni yoo jiraate gorsuu, deeggaruu fi shaakalsiisuun murteessadha.
f) Walitti dhufeenya ulaagaaaan madaallii hojii hojii hojjetaa waliin qabu- madaalliin bu’aa raawwii
hojjetaa ulaagaalee adda addaa kan of keessaa qabuu fi amala mana hojii waliin kan deemu ta’uusaa
mirkanaa’uu qaba.
g) Faayila hojjetaa- qabxii madaallii bu’aa raawwii hojjetaa guutamee ragadhaan deeggaruu fi faayila
gochaa adeemuun murteessaadha. Ragaaleen raawwii karooraa, gamaaggama fi komii hojjetaan torbee
torbeedhaan kaasu yoo jiraate galmeessaa adeemuun dagatamuun irra hin jiraatu.
h) Hirmaannaa fi duub-deebii- duubdeebii afaanii fi barreefamaa ji’atti, kurmaanatti hojjetaaf kennamaa
adeemuusaa mirkanaa’uu qaba.
i) Garaagarummaawwan- madaalliin raawwii hojjetaa yommuu gaggeefamutti garaagarummaan saalaa,
dandeettii, beekuumsaa, muuxannoo fi amalaa hojjettoota gidduu jiru ilaalcha keessa galuu isaa
mirkanaa’uu qaba.
j) Af-gaaffii- hojjettoota qabxiin madaallii raawwii isaanii baay’ee gadi-aanaa fi gadi aanaa keessatti kufeef
af-gaaffiin yookiin mariin irratti gaggeefamuu isaa mirkaneefachuun murteessadha. Af-gaaffiin kun
gaaffiiwwan waa’ee seenaa jireenya mataa isaa akka himatu, waa’ee gita hojii irratti hojjechaa jiruu fi
hojiin hojjechaa jiru walsimaa jiraachuu isaa, waa’ee mul’ata, ergama, duudhaalee mana hojii keessatti
hojjechaa jiruu fi qabatamaan kan argu irratti miira itti dhagahamaa jiru, sochii hojii mana hojichaa
keessatti taasifamaa jiru haala itti hubatee jiru, gita hojii irratti hojjetuun walqabatee ciminoota fi
hanqinoota dhugaa inni qabu akka tarreessu, walitti bu’iinsa isa mudatee beeku yoo jiraate akkamitti
hiikaa akka ture, mul’ata isaa kan fuula duraa, mijaa’ina haala naannoo hojii isaa irratti hubannoo inni
qabu, hirmaannaa hojiiwwan garee keessaatti qabu, deeggarsa, gorsaa fi dhimmoota mariisisuun isa
barbaachisu hunda addaan baasuudhan beekuudha.
2.8. Madaallii Bu’aa Raawwii Karoorsuu
Madaallii bu’aa raawwii gaggeessuuf bu’aa raawwii karaa tarsiimo’aa ta’een karoorsuun geengoo adeemsa
sirna hooggansa raawwii keessatti sadarkaa duraa ta’ee kan raawwatamu dha. Bu’aa raawwii karoorsuun
milkaa’ina kaayyoo mana hojiitiif gumaacha hojjettoonni akka dhuunfaatti fi akka gareetti sadarkaa raawwii
irraa eegamu hundeessuu of-keessaatti hammata.
Hojjetaan mootummaa karoora hojii mana hojii isaa irraa gadi bu’uu fi gahee hojii isaa irratti hundaa’uun
karoora waggaa, kurmaanaa, ji’aa fi torbee qopheefatee booda aadaa fi amala gaarii iddoo hojii, gochaalee fi
bu’aa galmaa’u qabu, baay’ina, qulqullina, baasii fi yeroo itti xumuramu irratti hogganaa dhiyoo isaa waliin
waliigaltee ni raawwata. Hojjetaan karoora dhuunfaasaa kan qopheeffatu kaayyoolee tarsiimo’aa
daarektoreetichaa yookiin adeemsichaa yookiin garichaa fi hojii isaaf kenname waliin kan walsimu galmoota
raawwii hojii qopheeffachuun ta’a. Karoorri dhuunfaa qophaa’u humnaa gadi akka hin taanee fi milkaa’ina
karoora daarektoreetichaa yookiin adeemsichaa yookiin garichaa ta’e mana hojichaaf kan gumaachu ta’uusaa
hoogganaa dhiyootiin mirkanaa’e booda ta’a.
Hojjetaan karoora dhuunfaa isaa qopheeffachuun xiinxala haalawwanii, ciminaa fi hanqinaalee isaa
akkasumas carraawwanii fi sodaawwan qabu adda baasee xiinxaluu qaba. Hojjetaan karoora dhuunfaasaa kan
waggaa, kurmaanaa, ji’aa fi torbanii qopheeffachuun yeroosaa eegee hogganaa dhihoosaatti duubdeebii
kennamuun gabbifachuun raawwachuu qaba. Hojjetaan dhuunfaa mana hojii karoora mana hojichaa
milkeessuuf yeroo yeroon karoora hojii isaa raawwachuuf ittigaafatamummaa qabaachuu isaa beekuun irra
jirata.
2.9. Istaandaardii Kenniinsa Tajaajilaa

2.9.1.1. Maalummaa Istaandaardii Kenniinsa Tajaajila Xiqqaa

Istaandaardii kenniinsa tajaajila xiqqaa jechuun sadarkaa mannii hojii mootummaa tokko tajaajila isa xiqqaa
ummaataaf akka kennuu isarraa eegamuu dha. Istaandaardiin kenniinsa tajaajila isa xiqqaa dirqama mana
hojii/ Adeemsaalee/garee/hojjetaa mootummaa isa xiqqaa jechuudha hojiirra kan oolu ergama isaaf kenname
aawwachuu keessattidha.

2.9.1.2. Hiikkaa Sadarkaalee Istaandaardii Kenninsa Tajaajilaa

i) Akkaataa Istaandaardii taa’een (2): jechuun hojiilee gurguddoo ulfaatina qaban kanneen ergamaa fi
mul’ata mana hojichaa milkeessuu danda’u jedhamanii adda bahanii hojjetaa tokkoof dhuunfaatti yookiin
gareedhan akka hojjetamaniif sanada waliigaltee sadarkaa raawwii karooraa irratti waliif mallatteefame
keessaa hojii luqqifamee kennameef tokko akkaataa istaandaardiitti kan hojjetame yoo ta’e yookiin
hamma irra deddeebiin hojjetame keessatti giddu-galeessi isaa istaandaardii taa’een hojiirra oolaa kan
jiru ta’uusaa agarsiisa.
ii) Istaandaardii Ol (3): jechuun hojiilee gurguddoo ulfaatina qaban kanneen ergamaa fi mul’ata mana
hojichaa milkeessuu danda’u jedhamanii adda bahanii hojjetaa tokkoof dhuunfaatti yookiin akka gareetti
akka hojjetamaniif sanada waliigaltee sadarkaa raawwii karooraa irratti waliif mallatteefame keessaa
 hojii luqqifamee kennameef tokko istaandaardiitiin olitti hojiirra ooluusaa yookiin irra deddeebi’amee
karaa walitti fufiinsa qabuun istaandaardii kenninsa tajaajilaa xiqqaa taa’een olitti kan hojjetame ta’uusaa
agarsiisa.
iii) Istaandaardii Gadi (1): jechuun hojiilee gurguddoo ulfaatina qaban kanneen ergamaa fi mul’ata mana
hojichaa milkeessuu danda’u jedhamanii adda bahanii hojjetaa tokkoof dhuunfaatti yookiin akka gareetti
akka hojjetamaniif sanada waliigaltee sadarkaa raawwii karooraa irratti waliif mallatteefame keessaa
hojii luqqifamee kennameef tokko istaandaardii gaditti yoo hojjetame yookiin irra deddeebi’amee hojii
hojjetamu yoo ta’e karaa walitti fufiinsa qabuun istaandaardii kenninsa tajaajilaa xiqqaa taa’een gaditti
hojiirra ooluu isaa agarsiisa.
Istandardiin raawwii hojiiwwan gurguddoo fi gaheen hojii hojjetaa hundi adda bahuu fi qaama dhimmi ilaalu
hunda waliin irratti waliigalamuu qaba. Istaandaardiiwwan raawwii kun qaama adda addaa kan akka
hooganaa dhiyoo, hojjetaa hojii fudhate hojjetuuf deemu, ogeessota biroo kkf waliin irratti mari’atamee walii
galamuu qaba.

2.9.1.3. Barbaachisummaa Istaandaardii Kenniinsa Tajaajila Xiqqaa

 Qulqullina Kenniinsa tajaajila mootummaan ummataaf kennu foyyessuuf;

 Tajaajila mootummaan ummataaf kennuu waaltessuuf;
 Raawwii hojiiwwan guyyaa guyyaa qabeenya namaa hordofuu fi too’achuuf;
 Istaandaardii JBAH kana dura akka mana hojiitti qoratame fi adeemsaaf taa’e hojjetaa biraan gahuuf;
 Raawwiin hojjetaa akka madaalamuuf;
 Sirna gaafatamummaa mirkaneessuuf;
Yeroo marii kana keessatti maalummaa raawwii istaandaardii gadi aanaa, akkaataa istaandaardii fi
istaandaardii ol osoo istaandardii hojii hin murteessin dura waliigaltee irra gahamuu qaba.

Kana keessatti gaheen hoogansa mana hojii fi daareektoreetii/Adeemsa hojii baay’ee olaanaadha.
Milkaa’inaa fi kufaatii raawwii hojii hojjettootaaf gaheen isaan taphatan guddaa waan ta’eef, hojjetaatti hojii
lakkaa’anii kennanii irraa fudhachuufis dirqama waan ta’uuf istaandardii raawwii hojii hojjetaaf
xiyyeeffannaa kennuu qabu. Hojiin istaandaardii hin qabne madaaluu fi gumaacha hojjetaa adda baafachuuf
baay’ee kan rakkisu waan ta’eef istaandardiirratti waliigalteerra gahuun baay’ee murteessaadha.

Istaandaardiiwwan kenninsa tajaajilaa gosa lama kan jiran yoo ta’u, isaanis, istaandardiiwwan raawwii addaa
fi istaandardii raawwii waliigalaati. Adeemsa madaallii bu’aa raawwii hojjetaa gaggeeffamu keessatti
istaandardiin JBAH mana hojii keessaatti qoratamee hoggansa mana hojiitiin mirkanaa’ee sadarkaa
 bulchiinsaatti, daarekteraatti, dursaa gareetti, supparvaayizaraatti fi hojjetaatti kan hojiirra ooluu fi bu’aa
raawwii hojiif agarsiiftuu isa xiqqaa ta’ee, ka’umsaa fi manii raawwii, safartuulee raawwiitiin ilaalamee kan
madaalamu ta’a.

Gabatee 4: Istaandaardii Kenninsa Tajaajilaa isa Xiqqaa (Minimum Service Standard)

Lakk Gosa Ulfaatina Istaandaardii Hojii Garee fi Dhuunfaa Ittiin Hogganamu

Hojii/Yaa’insa Yeroo Qulqulluina Baay’ina Baasii
Hojii
1.
2.

2.9.1.4. Madda Istaandaardii Kenninsa Tajaajila Xiqqaa

Maddi istaandaardii kenninsa tajaajilaa xiqqaa istaandaardii qorannoo JBAH manneen hojii kana dura
qoratame; gochaalee fi bu’aawwan mala qabxiin madaaluu fi sadarkeessuu keessatti qoratame; yaa’iinsa
hojiiwwan adeemsaalee fi gareewwan keessatti hojjetamanii, aangoo fi gahee hojii hojjetaaf kennamedha.
Hojiileen gurguddoo gaheewwan hojii fi yaa’insa hojii JBAH keessatti adda bahanii tarreeffaman yookiin
tarkaanfilee tarsiimo’aa SMBKT keessatti yookiin gochaalee fi bu’aawwan jedhamanii gahee hojii hojjetaa
‘JEG’ keessatti tarreeffaman fudhachuun gara hojiilee fi gochaalee xixiqqootti caccabsuun kaa’uudha.
Hojiilee fi gochaalee xixiqqootti caccabsuun akkaataa walxaxiinsaa fi sadarkaa xiyyeefannoo isaan
barbaadaniitiin walduraa duuba isaanii eeguun istaandaardii kenninsa tajaajilaa qophaa’e irratti ulfaatinni kan
kennamu ta’a.

2.10. Gabaasa Raawwii Hojjetaa

Hojjetaan mootummaa SMBKT irratti hundaa’uun gabaasa raawwii hojii isaa kan waggaa, kurmaanaa, ji’aa fi
torbee qopheessuu qaba. Gabaasni raawwii dhuunfaa kan waggaa, kurmaanaa, ji’aa fi torbee qophaa’u
akkaataa waliigaltee raawwii daarektaraa yookiin abbaa adeemsaa yookiin dursaa garee yookiin
supparvayizara hojichaa waliin akkaataa madaallii bu’aa raawwii hojjetaa keessatti dhimmoota xiyyeeffannoo
argachuu qaban “e” jalatti ibsametti qabiyyee isaa hordofuun waliigalameen ta’uun isaa mirkanaa’uun
barbaachisaadha. Gabaasni raawwii dhuunfaa waggaa, kurmaanaa, ji’aa fi torbee qophaa’u bu’aa argame,
hojii hojjetame fi raawwii baasii, ka’umsaa, manii fi istaandaardii kaa’ame waliin wal bira qabamee
xiinxalamee dhiyaachuu qaba. Gabaasni raawwii hojjetaan akkaataa karoora dhuunfaa isaa fi hojii isaaf
kenname waliin walsimee qophaa’uun isaa mirkaneeffamuu qaba.
 Hojjetaan raawwii karoora mana hojii guutu taasisuudhaan karoora isaa yeroo hojii qabameen, baay’inaa fi
qulqullina eegamuun raawwachuun irraa eegama. Karoorri hojii irratti waliigalamee raawwataan osoo hin
raawwatiin yoo hafe sababa isaa waliin hogganaa dhihootiif dhiyeesse sababa humnaa ol ta’een raawwatamu
yoo dhabee sababa humnaa ol ta’een raawwatamu dhabuun isaa irratti waliigalamu fi ragaan isaa qaboo yaa’ii
irratti qabamuun barbaachisaadha. Hojiiwwan akka raawwataman irratti waliigalaman sababa ragaa
qabatamaa ta’een osoo hin raawwatamiin hafan karoora ji’a itti aanu keessatti qabamanii xumuramuun isaanii
akkuma eegametti ta’ee, raawwataa irratti tarkaanfiin naamusaa fudhatamu ifa ta’ee beekamuun isaa
barbaachisadha.
Unkaalee karooraa fi gabaasaa ilaalchisee unka 1: iskoorkaardii adeemsa/garee hojii kan waggaa; unka 2:
Iskoorkaardii nama dhuunfaa kan waggaa, unka 3: karoora adeemsa/garee hojii kan ji’aa, unka 4: karoora
hojjetaa kan ji’aa akkuma jirutti ta’ee, unka 5: gabaasa hojii hojjetaa kan torbanii unka armaan gadiitiin bakka
buufame yoo ta’u, Hojiin ji’a jahaaf irra deddebi’amee hojjetamu ragaa walitti qabamu irraa fudhatamee
akkaataa gabatee armaan gadiitiin qabxiin giddu galeessaa herreegamee kan guutamu ta’a.

Unka 5ffaa Karooraa fi Gabaasa Hojjetaa kan torbanii

Maqaa hojjetaa __________Guyyoota__/__/_ hanga __/__/__tti
La Hojiile Safartuu Itaandaardii itti raawwatame (√) Garaagar Sababa
Istaandaardii hojiichaaf

kk hojjetaman (Qul., Bay, ummaa garaagarummaa

Bas, Yer ) (+/-)
Ulfaatina

Taa’een(2)
Akkaataa
kenname

Raawwii

Gadi (1)
Ol (3)
Ist.

Ist.

Ist.

1 Sanada leenjii qopheessuu 25

1.1 Cheekliistii xinxala fedhii leenjii 5 Baay’ ina Sana 1 1
(training need assessment) Yeroo Guyy 5 Guy 7    
qopheessuu Guy 5    
Guy 4    
1.2 Fedhii leenjii adda bahe 7 Yeroo Guyy.3
xiinxaluun qindeessuu Qulqullina Hanqin
a jiru
adda
baasee
kan
agarsiis
u

Maqaa Dur/Garee________ Maqaa A/ Adeemsaa__________

Mallattoo Hojjetaa ___________ Mallattoo___________ Mallattoo___________
Guyyaa____________ Guyyaa____________ Guyyaa____________

Qaboo Yaa’ii Mariin Garee Torbanii Itti Qabamu

Guyyaa----------------------------
A) Ajandaalee marii:
1. Karooraa fi raawwii hojii torbee Darektoreetii yookiin Adeemsa hojii yookiin Garee hojii, ciminaa fi
hanqina hojii torbee istaandaardii kaa’ameen madaaluu,
2. Naamusa hojjetaa fi iddoo hojii mijeefachuu,
3. Itti fayyadama yeroo, qabiinsa ragaa,
4. Rakkoolee torbee kana keessa mudatan,
5. Furmaata fi kallatti hojii torbee itti aanu kkf
B) Hojiilee gurguddoo akkaataa istaandaardii taa’een hojjetaman:
1. __________________________________________________
2. __________________________________________________
C) Hojiilee akkaataa istaandaardii taa’een osoo hin raawwatamiin hafan:
1. __________________________________________________
2. __________________________________________________
D) Dhimmoota ijoo marii keessatti ka’an:
1. __________________________________________________
2. __________________________________________________
E) Waliigaltee irra gahamee fi kallattii itti aanu:
1. __________________________________________________
2. __________________________________________________
Maqaa Miseensoota Garee Mallattoo
1. _______________
2. ______________
Maqaa fi Mallattoo I/G Mirkaneessee
Daayrektara/Abbaa Adeemsa Hojii__________________

2.11. Adeemsa Madaalliin Hojjetaa Itti Raawwatamu

2.11.1. Haala Kenniinsi Qabxii Madaallii Hojjetaa Itti Raawwatamu
Madaalliin kan gaggeeffamu hojiiwwan karooraan qabaman safartuu raawwii karooraa fi ulfaatina giddu
galeessa gochuudhaan bu’aalee raawwii hojii galmaa’an ragaa jiru waliin dorgoomsiisudhaan ta’a. Kana
milkeessuuf ammoo hojjettoonni dursitoota gareetiin yookiin kallattiidhaan Daarektaraan/Abbaa Adeemsa
hojiitiin/ hogganaman raawwiin karooraa istaandaardii torbee torbeen galmeefamee mallattoo hojjetichaa,
Dursaa Garee yookiin Daaraktaraa/Abbaa Adeemsaa yookiin Supparvaayizaraatiin mirkanaa’ee faayila
raawwii istaandaardii hojjetaa irratti hidhama.
Xumuura kurmaana irratti gabaasa raawwii istaanadaardii hojjettootaa qindaa’ee hogganaa dhiyoof ni
dabarfama. Daarektarri yookiin Abbaan Adeemsaa yookiin dursaan garee yookiin supparvaayizarri ragaa
raawwii istaandaardii hojjetaa torbee kudha lamaa (12) f walduraaa duubaan galmaa’aa ture akkaataa hiikkaa
istaandaardii raawwii fi herreega taa’een shallaguun qabxii madaallii bu’aa raawwii karoora hojjettootaa kan
ji’a sadii (3) guutanii ragaa raawwii karooraa irratti hundaa’uun hojjetaaf duub-deebii kan kennan ta’a.
Xumuura ji’a ji’a jahaaffaa (6ffaa) irratti qabxii giddu-galeessaa bu’aa raawwii karooraa hojjetaa kan kurmaana
lamaa qindeessuun daarektara/adeemsa hojii hoggansa qabeenya Namaa mana hojii isaaniitiif kan dhiyeessan
ta’a. Hojjetaan gabaasa raawwii ji’a jahaa yookiin torbee 24/26 qabaachuu qaba. Haata’u malee, hojjetaan
sababa amansiisaa hin taane adda addaatiin gabaasa guutuu kuufatee hin qabne hojjetaa gabaasa guutuu
qabuun walqixa madaalamuu hin qabu. Kana jechuun, ulaagaalee madaallii miseensota gareetiin guutamu
keessatti gadi fageenyaan ilaalamee kan guutamu ta’a.
Kenniinsi qabxii akkuma ulaagaalee madaallii kaa’ameetti kan hojjetamu ta’ee madda ragaalee hundaa
qindeessanii itti fayyadamuudhaan madaallii gaggeessuu fi bu’aan waliigalaas 100% keessaa kan qabamu
dha. Bu’uura kanaan haallii fi tartiibni raawwii ibsaa fi kenniinsa qabxii madaallii haala armaan gadiin hojii
irra oola.

A) Maddaa Madaallii Raawwii Karooraa Hojjetaa

Unka 2ffaa: Qabxiin Raawwii Karooraa Itti guutamu (70%)

Gocha Ulfaa Safartuu Karoora Raawwii Raawwii n

tina (B) Qul,   Istaandaardii Qabxii = ( Σ÷ C)*A÷B
(A) Baayina, /Threshold(C=3) i
Baasii,
Yeroo 3 2 1
Cheekliistii 5 Baay’ ina Sanad 1 sanada 1 2+1=1*5 = 5 =2.5
xinxala fedhii 3 2 2
leenjii(training Yeroo Guyy 5 Guy.7
needassessment)
qopheessuu

Ida’ama
Ibsa Dabalataa- Safartuulee, Ulfaatina fi Sadarkaalee Istaandaardii Raawwii Karooraa irratti
hundaa’ee gaggeefamu:
1. Safatruun hojii murtaa’e tokko waliin deemu adda bahee Istaandaardii kenniinsa tajaajilaa isa xiqqaa
keessaatti hammatamuun isaa murteessaadha.
2. Safartuuleen istaandaardii afran adda bahan amala gocha/hojichaa irratti hundaa’uun kan karoorfaman yoo
ta’u safartuulee hunda fayadamuun dirqama miti.
3. Ulfaatinni hojii hojjetaa bira gahu gara dhibbeentaatti jijjiiruun dhibbeentaa torbaatama keessaa kan
qabamu ta’a.
4. Hojiin gareen hojjetamu hundi gumaachi miseensotni garee keessatti gumaachan dursaa gareetin kan
guutaman ta’ee hojii garee kufeef kufaatiin kan miseensa hundaa, milkaa’inaaf ammoo gumaachi tokkoon
tokkoo miseensa adda bahee madaalama.
5. Unki 1ffaa karooraa fi raawwii karoora torbee hojjetaa kan guutamu dursaa gareetiin ta’ee kurmaana
kurmaanaan Daarekltara/Abbaa Adeemsa hojiitiif kan dabarsu yoo ta’u, unki 2 ffaan unka qabxiin raawwii
karooraa itti guutamu ammoo Daareektaraan/Abbaa Adeemsa hojiitiin fi supparvaayizaraan kurmaana
kurmaanaan guutamee duub-deebii kan kennu ta’a.
6. Madaalliin raawwiin hojii hojjetaaf bu’uurri karoora mana hojii, ulfaatina kennamee fi istaandaardii hojii
jalqaba waggaa irratti hojjetaa fi hoggansi waliigalee walii mallatteese ta’a.
7. Hojiiwwan hojjetaaf kennamanii qabaman keessaa kan sababa alaatiin /external factor/ osoo hin
raawwatamiin hafan yoo jiraatan sababni isaa adda bahee kan qabamuu fi hojjetichi kan itti hin
madaalamne ta’a.
8. Kenninsa Qabxii Madaallii:

n
Qabxii= (Σ÷ C)*A÷B
i

A= Ulfaatina hojii
B= Safartuulee hojii
C=Threshold (=3)
Σ= Ida’ama raawwii istaandaardiiwwan safartuuleetiin argame
B) Maddaa Madaallii Miseensotaa Gareen Gaggeeffamu (15%)
Madaallii miseensi gareen gaggeefamu akkaataa ulaagaalee duukaa deemtuu keesaatti kaa’amaniin ragaa
qabatamaa irratti hundaa’uudhaan 15% keessaa madaalamuu qaba. Haaluma kanaan, ulaagaaleen miseensotni
garee hojjetaa ittiin madaaluu danda’an murtaa’aaniiru. Isaanis, bu’aan garee bu’aa isaa ta’uu hubachuun
kaayyolee garichaa keesssatti adda durummaan gumaacha olaanaa taasisuu fi miseensoota garee kanneen
biroof muuxannoo fi beekumsa qooduu isaa, ragaalee fi odeeffannoo haala gaariin qindeessee qabachuu fi itti
fayyadamuu isaa, hojirra olmaa istaandardiiwwan naamusaa iddoo hojii pabliik sarvaantii kabajuu isaa,
guyyoota hojii torbee tokko keessatti sa’aatii hojii mootummaatti iddoo hojiitti argamuu fi hojii irratti qofaa
xiyyeefachuu isaa, iddoo hojii ofii mijeefachuu isaa of keessaatti hammata. Ragaan kun kan sassaabamu
qaboo yaa’ii sadarkaa garee yookiin daarektoreetii/adeemsa hojiitti sassaabamu iraa ta’a.
Haaluma walfakkaatuun, miseensotni garee daarektara/abbaa adeemsa hojii/dursaa garee yookiin
supparvaayizara isaanii madaaluu kan danda’an ulaagaalee karoora waggaa, kurmaanaa, ji’aa yookiin torbanii
qopheessuun yeroosaa eegee raawwataaf qoodee dhaqabsisuun duub-deebii kennuu isaa; gabaasa raawwii
waggaa, kurmaanaa, ji’aa yookiin torbanii bu’aa galmaa’u qabu waliin baay’ina, qulqullinaa fi yeroo itti
xumuramu keessatti akka xumuramu taasisuun mana hojichaaf gabaasuu isaa; deeggarsaa fi gamaaggama
raawwii hojii raawwatootaa yeroo yeroon gaggeessuun qaboo yaa’iitiin qabachaa adeemee fi bu’aa isaa
bu’uura hojimaata dirireen gabaasuu isaa; tarkaanfii sirreeffama bu’uura labsii naamusa hojjettootaa hordofee
raawwatoota irratti akka fudhatamu taasisuu isaa; ragaalee fi odeeffannoo haala gaariin qindeessee qabachuu
fi itti fayyadamuu isaa; istaandardiiwwan naamusaa iddoo hojii pabliik sarvaantii hojirra oolchuu isaa;
guyyoota hojii torbee tokko keessatti sa’aatii hojii mootummaatti iddoo hojiitti argamuu fi hojii irratti qofaa
xiyyeefachuu isaa fi iddoo hojii ofii mijeefachuu isaatiin ta’a. Kana malees, dursitoonni garee misensota garee
of-jalaa hin qabne fi qofaa isaanii hojjechaa jiran ulaagaalee hojjetaan ittiin madaalamu fayyadamuun kan
madaalaman ta’a.
Madaallii hojjettota garee hin qabnee (one-man team) sadarkaa caaasaa bulchiinsaa adda addaa keessatti
argaman kanneen humni nama garichaaf barbaachisu kan hin guutamne yoo ta’e yookiin hojichi nama tokko
qofaan (focal person) akka hojjetamu kan qoratame yoo ta’e, fakkeenyaaf ogeessota idileessa korniyaa,
daa’immanii fi daraggaootaa, ogeessota qondaala naamusaa, ogeessota tajaajila seeraa, ogeessa teekinooloji
qunnamtii odeefannoo, ogeessota kominikeeshinii fi kkf garee tokko jalatti ijaaramuun ragaan raawwii
karooraa isaanii fi madaalliin maamilaan kennamu kan hordofamu isaan keessaa nama cimaa hogganaa mana
hojichaatiin bakka buufamuun ta’a. Madaallii miseensota gareetiin guutamuus kan waliif guutan ta’a.
Madaalliin raawwii karooraa barreesituu kan hordofamuu fi kan guutamu hogganaa mana hojichaatiin ta’a.
C) Madda Madaallii Ofiin Of-Madaaluu (5%)
Madaallii hojjetaan ofiin of-madaalu akkaataa ulaagaalee duukaa deemtuu keessatti kaa’amaniin ragaa
qabatamaa irratti hundaa’uudhaan madaalamuu qaba. Haaluma kanaan, ulaagaalee hojjetaan tokko ittiin of-
madaalu danda’u murttaa’aadha. Isaaniis, karooraa fi gabaasa hojii dhuunfaa torbaniin, ji’aanii fi kurmaanaan
yeroo fi qulqullinaan qopheessuu, hanqina dandeettii fi beekuumsa ofii adda baasuun irratti karoorsuun
furmaata itti kennaa deemuu, karoora dhuunfaa galmaan gahuun raawwii karoora adeemsaa/garee keessatti
gumaacha taasisuu, ragaa fi odeeffannoo bifa qindaa’een qabachuu fi mul’ata, ergamaa fi dudhaalee mana
hojichaa sirriitti hubachuu, hubachiisuu fi hojii hojjetu kallatti kanaan raawwachuu of keessaatti hammata.
D) Maddaa Madaallii Maamilli Hojjetaaf Guutu (10%)
Manneen hojii sadarkaa sadarkaan jiran keessatti madaallii madda ragaa maamilaa hordofamee kan
sassaabamuu fi gabaafamu gama dursitoota garee yookiin daarektara hojjettaatti aanee jiruun ta’a.
Kunis caasaa bulchiinsaa sadarkaa hunda irratti kenniinsa tajaajilaa irratti itti quufiinsaa fi qulqullina
kenniinsa tajaajila maamilli hojjetaa irratti qabu waggaatti yeroo lama madaaluun kan kaa’amu ta’a.
Tajaajilamtootni dhuufaanis ta’ee gareen gara mana hojiitti dhufuun hojjetaa biratti tajaajilamaniif
maamiltoonni erga tajaajilamanii booda unka gaafannoo madaallii maamilaaf qophaa’e irratti battalumatti
miira isaanii gama hoogganaa dhiyoo hojjetichaan akka ibsatan ni taasifama. Uwwisa madaallii maamilaa
ilaalchisee ragaan isaa ji’a ji’aan kan sassaabamu fi ji’oota jahaan walitti aananiif bu’aa argamee xinxaluun
kan raawwatamu ta’a.
Hojjettoota sadarkaa caasaa bulchiinsaa jiran keessatti gara maamilaatti deemuun tajaajila kennaniif yookiin
hojjettoota caasaa bulchiinsaa itti hojjetan irraa gadi bu’anii tajaajilaniif madaalliin maamila irraa kan
sassaabamu Godina, Magaalaa yookiin Aanaa yoo ta’e, erga tajaajilamanii booda unka gaafannoo madaallii
maamilaaf qophaa’e irratti battalumatti miira isaanii gama garee madaallii, sadarkeessuu fi beekkamtii
waajjira isa ilaaluuun akka ibsatan taasifamee chaappaadhaan mirkanaa’ee poostaadhaan saamsaamee kan ol
ergamu ta’a. Hojjettooni sadarkaa caasaa bulchiinsaa Ganda Baadiyyaatti gadi bu’uun kan tajaajilan yoo ta’e,
maamiltoonni erga tajaajilamanii booda unka gaafannoo madaallii maamilaaf qophaa’ee waajjira paabliik
sarviisii fi misooma qabeenya nama Aanaa irra ergamuu battalumatti maamiltoota irraa gama Maanaajara
Gandaatiin miira isaanii akka ibsatan taasifamuu fi chaappaadhaan mirkanaa’ee kan ol ergamu ta’a.
Saamuda maamilaa fudhatamuu qabu fi maamila filachuu irratti, baay’ina maamiltoonni ji’a jahaa keessatti
gara hojjetichaa dhufan ilaalcha keessa galchuudhaan saamuda maamiltoota bakka bu’uu danda’u hanga 30%
fudhachuun kan raawwatamu ta’a. Xumuura irratti, ragaan hoogganaa dhiyootiin sassaabame gara qabxii
bu’aa raawwii madaallii maamilaatti jijjiiramee kan guutamu ta’a.
Hojjetaa maamila waliin kallattiin kan qunnamtii qabu yookiin hojii duraa (Front line/On line) fi maamila
waliin kallattiin qunnamtii hin qabnee yookiin hojii keessaa, hojii waraqaa irratti hundaa’u baay’inaan kan
hojjetan (off-line workers) walitti hidhamuun bu’aa dhumaa tokko gumaachan biratti rakkoo haqummaa
madaalliin walqabtee uumamu maqsuun barbaachisaa dha.
Haaluma kannaan, hojjetaa maamila waliin kallattiidhaan qunnamtii qabu yookiin hojii duraa (Front Line/on
line) fi maamila waliin kallattiin qunnamtii hin qabnee yookiin hojii keessaa hojii waraqaa irratti hundaa’u
baay’inaan kan hojjetan (offline workers) walitti hidhamuun bu’aa dhumaa tokko gumaachan yoo ta’an, bu’aa
madaallii maamilli kennu hundi ija hojjetaa maamila waliin kallaattiin qunnamtii qabuun waan ta’uuf ulaagaa
madaallii hojiirra oolmaa istaandaardii naamusaa iddoo hojii madaallii miseensota gareetiin kennamu
keessatti xiyyeefannoo kennuun murteessa dha. Kanaaf, ulaagaaleen maamiltoonni hojjetaa ittiin madaaluu
danada’an tajaajila kennamu irratti ragaa fi odeeffannoo yeroodhaanii fi akkaataa barbaachisuun kennuu isaa,
miira tajaajiltummaa gonfatanii tajaajila si’ataa fi qulqullina qabu kennuun itti quufiinsa maamilaa
dabaluusaa, yaadaa fi komii dhiyaatan fudhachuun sirreeessuu fi duubdeebii kennuusaa, tajaajilamtoota haala
haqa-qabeessanii fi iftoominaan keessummeessuu fi itti quufinsi isaanii akka guddatu taasisuu isaatiin ta’a.
Hojjettota adeemsa hojii deeggaarsatiif maadaallin maamilaan guutamu akkaataadhuma waliigaltee sadarkaa
kenniinsa tajaajilaa (WST) tiin kallattii lamaan ta’a. Innis, kanneen Sirna Madaallii Bu’aa Karoora Tarsiimoo
keessatti maamila keessaa adda baafataniif (5%) fi maamilaa alaatiin (5%) yoo ta’u, Adeemsaalee hojii
deeggarsaa maamila kallattii tokko qofaa qabaniif qabxiin madaallii (10%) akkuma jirutti fudhatamee kan
guutamu ta’a.
E) Madda Madaallii Hogganaan Dhiyoo Daarektaraaf/Abbaa Adeemsaa fi Dursaa Gareef Guutu
(15%)
Manneen hojii keessatti madaallii Daarektaraa/Abbaa Adeemsaa/Dursaa Garee/Supparvaayizaraa hogganaan
dhiyoo isaaniitiin akkaataa ulaagaalee duukaa deemtuu qophaa’een kan gaggeefamu ta’a. Ulaagaaleen
madaallii hogganaan dhiyoo ittiin guutu karoora, gabaasa, deeggarsaa fi gamaaggama raawwii hojii
akkasumas tarkaanfii sirreeffama fudhachuu ilaalchisee, hoggantoota aantee isaa fi hojjettootaaf
amanamummaa qabaachuu irratti, gahee gaggeessummaa daarektaraa/abbaa adeemsa hojii/ dursaa garee
hojjettota biratti miira gareen hojjechuu jajjabeessuun, kaka’uumsa uumuun, hojii qoodee kennuu fi gahee
isaanii akka bahan gochuun, aangessuun, tooftaalee hojiiwwan ittiin hojjetamu ifa gochuu, gufuulee dursee
tilmaamuun yaaddoo fi soda ofitti fudhachuu, raawwii karooraa hordofuu, deeggaruun fi leenjii hojiirra
mijeessuun gahee qindeessummaa taphachuu irratti fi to’annoo istaandaardii raawwii sirri ta’e diriirsuu,
istaandaardii fi raawwii wal-walmadaalchisaa adeemuu fi tarkaanffii sirreeffamaa fudhachu irratti hundaa’uun
ta’a.

2.11.2. Dhimmoota Adda Addaa Adeemsa Madaallii Keessatti Ilaalaman

Hordoffii fi gamaaggamni raawwii hojii hojjetaa torbee torbeedhaan garee hojii gurmaa’insa idilee jijjiirama
bu’uura adeemsa hojii keessatti qoratamee hojiirra oole bu’uureefachuudhaan qaboon yaa’ii qabamee kan
gaggeeffamu ta’a.
Hordoffii fi gamaaggamni raawwii hojii hojjetaa kan gaggeeffamu karoora hojii isaa kan torbee, ji’aa,
kurmaanaa fi kan waggaa akkasumas gahee hojii hojjetichaaf kenname irratti hundaa’uun ta’a.
Akkuma labsii hojjettoota mootummaa irratti ifatti taa’etti, hojjettoota jijjiirraa ergisaa waggaa tokko hin
caalleef gara mana hojii kan birootti deemaniif turtii mana hojii ergisaan deemanitti sanada waliigaltee
istaandaardii raawwii bu’uura taasifachuudhaan madaalliin bu’aa raawwii isaanii guutamee gara mana hojii
isaan qacaretti kan ergamu ta’a.
Hojjettota ramaddii mala qabxiin madaaluu keessatti bololi’aa waan ta’aniif shallaggiidhaan akka ramadaman
taasifaman yookiin shallaggiidhaan qacaraman fi hojjettota bakka bu’iinsaan akka hojjetan taasifaman qaamni
hojjechiisu hojii kennuuf irratti hundaa’uun madaallii isaanii kan gaggeessu ta’a.
Haala qabatama jiru irratti hundaa’uun ulaagaalee madaallii dabalataa mootummaan baasu dabalataan
fayyadamuun ni danda’ama.
2.12. Qaama Madaallii Hojjetaa Gaggeessuu fi Mirkaneessu
2.12.1. Qaama Madaallii Hojjetaa Gaggeessu
A) Madaallii Manneen Hojii Caasaa Bulchiinsaa Hordofee Gaggeefamu
i) Sadarkaa Naannoo
Gareen qorannoo bulchiinsa gaarii fi madaallii sadarkaa naannoo Biiroo Paablik Sarviisii fi Misooma
Qabeenya Namaa keessatti gurmaa’insa kilaastaraan ijaarame, akka waliigalaatti madaaallii manneen hojii
sadarkaa naannoo ni qindeessa; hojiiwwan madaallii, sadarkeessuu fi beekkamtii Daarektoreetii Hoggansa
qabeenya namaa fi ijaarsa dandeettii manneen hojii naannootiin gaggeefamu ni deeggara.
ii) Sadarkaa Godinaa, Magaalaa fi Aanaa
Gareen Madaallii, Sadarkeessuu fi Beekamtii Waajjira Paablik Sarviisii fi Misooma Qabeenya Namaa
Godinaa, Magaalaa fi Aanaa keessatti caaseffamee jiru akka waliigalaatti, madaaallii manneen hojii sadarkaa
Godinaa, Magaalaa fi Aanaa sadarkaa isaatti jiru ni qindeessa; Garee madaallii, sadarkeessuu fi beekkamtii
manneen hojii Godinaa, Magaalaa fi Aanaa sadarkaa jiran keesaatti hundeeffaman ni deeggara.
 B) Madaallii Manneen Hojii Hordofee Gaggeefamu
i. Manneen Hojii Sadarkaa Naannoo
Manneen Hojii Sadarkaa Naannoo keessaatti Daarektoreetiin Hoggansa Qabeenya Namaa fi Ijaarsa Dandeettii
madaallii hojjettoota mana hojii isaa ni qindeessa; hojiiwwan madaallii adeemsaalee hojii ijootiin mana hojii
isaa keessatti gaggeefamu ni deeggara, akkasumas caasaa isaa sadarkaa Godinaa fi Magaalaa ni deeggara.
ii. Manneen Hojii Sadarkaaa Godinaa, Magaalaa fi Aanaa
Gareen madaallii, sadarkeessuu fi beekkamtii namoota sadii (3) hanga shanii (5) of keessaa qabu akkaataa
ulaagaa taa’een manneen hojii sadarkaa Godina, Magaalaa fi Aanaa irratti filatame, madaallii hojjettootaa fi
supparvaayizaroota manneen hojii sadarkaa Godina, Magaalaa fi Aanaa kan qindeessu ta’a.
C)Qaama Madaallii Hojjetoota Gandaa Gaggeessu
i) Hojjetoota Ganda Baadiyyaa
Madaalliin hojjettoota Qonnaa fi Qabeenya uumamaa, Ejensii Babala’ina waldaalee Hojii gamtaa, Ejeensii
Misooma Beeyiladaa, Itti fayyadama lafaa Baadiyyaa fi Misooma Jallisii kan gaggeefamu “Subject Matter
Specialist” Aanaatiin yoo ta’u, kan Hojjettota Ekisteenshinii fayyaa supparvaayizara Buufata fayyaatiin
akkasumas kan Maanaajara Gandaa waajjira paablik sarviisii fi misooma qabeenya nama Aanaatiin kan
gaggeefamu ta’a.
ii) Hojjetoota Ganda Magaalaa
Madaalliin hojjettoota Ganda Magaalaa kan gaggeeffamu adeemsa hojii hoggansa qabeenya namaatiin ta’a.

2.12.2. Qaama Madaallii Hojjetaa Mirkaneessu

i) Manneen Hojii Sadarkaaa Naannoo
Bu’aan madaallii hojjettota madda madaallii raawwii karooraa, madaallii ofiin of-madaaluu, madaallii
miseensota gareetiin guutame fi maamiltootaan kenname sirrummaan kenna qabxii sadarkaa manneen hojii
naannoo Maanaajimantii mana hojii isaaniitiin ilaalamee erga sirreeffamni itti kennamee booda Biiroo
Paabliik Sarviisii fi Misooma Qabeenya Namaa Oromiyaatiif dhiyaatee yaadni irratti kennamee kan
mirkanaa’u ta’a.

ii) Manneen Hojii Sadarkaaa Godinaa, Magaalaa fi Aanaa

Bu’aan madaallii hojjettoota manneen hojii sadarkaa Godinaa, Magaalaa, Aanaa fi supparvaayizaroota Aanaa
garee madaallii, sadarkeessuu fi beekkamtii mana hojii isaaniitiin qindaa’ee, madda madaallii raawwii
karooraa, madaallii ofiin of-madaaluu, madaallii miseensota gareetiin guutame fi maamiltootaan kenname
sirrummaan kenna qabxii maanaajimantii waajjira isaaniitiin ilaalamee erga sirreeffamni itti kenname booda,
waajjira paablik sarviisii fi misooma qabeenya namaa sadarkaa Godinaa, Magaalaa fi Aanaatiin ilaalamee kan
mirkanaa’u ta’a.
iii) Qaama Madaallii Hojjetoota Gandaa Mirkaneessu
a) Hojjettoota Ganda Baadiyyaa
Bu’aan madaallii hojjettoota ganda baadiyyaa miseensoonni garee (15%), ummataan kenname (10%) fi
hojjetaan ofiin of-madaale (5%) waliigala 30% keessaa argame maanaajara Gandaatiin qindaa’ee madda
madaallii ofiin of-madaaluu, madaallii miseensota gareetiin fi maamiltootaan kenname kaabinee Gandaatiin
mirknaneessisuun mana hojii sadarkaa Aanaa isaaniitiif beeksifama. Haaluma kanaan, madaallii raawwii
karooraa (70%) waliin garee madaallii fi sadarkeessuu mana hojii sadarkaa Aanaa isa ilaalatuun ilaalamee
erga sirreeffamni itti kenname booda qindaa’ee maanaajimantii waajjira isaaniitiif dhiyaatee madda madaallii
raawwii karooraa, madaallii ofiin of-madaaluu, madaallii miseensota gareetiin guutame fi maamiltootaan
kenname sirrummaan kenna qabxii mirkanaa’ee, qabxii waliigalaa 100% kessaa hojjetaan argate waajjira
paablik sarviisii fi misooma qabeenya namaa sadarkaa Aanaatiif kan gabaafamu ta’a.
b) Hojjettoota Ganda Magaalaa
Bu’aa madaallii hojjettoota sadarkaa Ganda Magaalaa garee madaallii, sadarkeessuu fi beekkamtii sadarkaa
Magaalaa mana hojii isaa ilaalatu keessaa filatamee fi adeemsa hojii Hoggansa Qabeenya Namaa sadarkaa
Gandaa irraa walitti dhufee hundeeffamuun ilaalamee erga sirreeffamni itti kennamee booda qindaa’ee mana
hojii sadarkaa Bulchiinsa Magaalaa isa ilaalatuuf ni gabaafama. Maanaajimantii sadarkaa gandaatiin madda
madaallii raawwii karooraa, madaallii ofiin of-madaaluu, madaallii miseensota gareetiin guutame fi
maamiltootaan kenname sirrummaan kenna qabxii Maanaajimantii mana hojii sadarkaa Bulchiinsa
Magaalaatiin mirkanaa’ee waajjira Paabliik Sarviisii fi Misooma Qabeenya Namaa sadarkaa Bulchiinsa
Magaalaatiif kan gabaafamu ta’a.

2.13. Ulaagaa Miseensonni Garee Madaallii, Sadarkeessuu fi Beekkamtii Itti Filataman

Sirna madaallii fi sadarkeessuu kaayyoo barbaadameef ga’uu akka danda’u kanneen murteessan keessaa
tokko qulqullinaa fi ga’umsa miseensota garichaati. Haaluma kanaan, ulaagaan miseensonni garee ittiin
filataman:

a. Gahumsa Teekniikaa
 Hubannoo sirna madaallii fi sadarkeessuu qabaachuu;
 Hubannoo fi kutannoo hojiiwwan rifoormii irratti qabu;
 Ga’umsa ogummaa bu’uuraa TQO kan qabu;
 Haala hojjetaa manneen hojii sadarkaa isaatti argamu irratti hubannoo kan qabu;
 Aadaa gareen hojjechuu fi quunnamtii gaarii kan qabu;
 Dandeettii ragaa sassaabuu, qindeessuu, xiinxaluu fi yaada furmaataa hojjechiisuu danda’u dhiyeessuu
kan danda’u;
 Duub-deebii ifa, sirrii fi faayidaa-qabeessa dhiyeessuu kan danda’u.
b. Gahumsa Amalaa
 Fakkeenyummaa gaarii kan qabu;
 Loogummaa irraa bilisa kan ta’e;
 Yeroo hojii mootummaa kan kabaju;
 Amanamaa kan ta’e;
 Icciitii kan eegu fi kkf guutuu qaba.
c. Miseensota Garee Madaallii Mana Hojii Filatamanii
Miseensota garee madaallii mana hojii sadarkaa bulchiinsa godinaa, magaalaa fi aanaa keessatti
gaggeeffamuuf gareen ijaaramu miseensa nama sadii (3) hanga shan (5) kan qabu yoo ta’u:

Hoogganaa ykn I/A hoogganaa mana hojiitiin kan bakka buufamu walitti qabaa
Adeemsa hojii qophii karooraa fi hordiffii barreessaa
Ogeessota mana hojii keessaa nama 2 maanaajimantiin mana hojichaa itti amanee kan filatu miseensa
(dhiira 1 fi dubartii 1).

d. Miseensota Garee Madaallii Manneen Hojii Sadarkaa Caasaa Bulchiinsaan Filatamanii

Miseensotni garee ulaagaa armaan oliitiin filataman kunneen madaallii manneen hojii sadarkaa bulchiinsa
godina, magaalaa fi aanaa gaaggeessuuf gareen ijaaramu miseensa nama sadii (3) hanga shan (5) kan qabu
yoo ta’u:
Abbaa Adeemsa hojii/Dursaa Garee Hoggansa Qabeenya Namaa Waajjira PSMQN walitti qabaa
Dursaa Garee madaallii, sadarkeessuu fi beekkamtii waajjira PSMQN barreesaa
Ogeessa SID WPSMQN nama 1 miseensa
Bakka bu’aa hojjetaa nama 2 keessaa tokko kutaa karooraa irraa yoo ta’u, dhiira 1 fi dubartii 1
miseensota garichaa ta’u
2.14. Yeroo Qabxiin Madaallii Bu’aa Raawwii Ifa Itti Ta’u
Manneen hojii sadarkaa caasaa bulchiinsaa adda addaa irra jiran keessatti waltajjiin marii qabxii madaallii
hojjettootaa bu’aan firii madaallii qindaa’aa koree maanaajimantiif dhiyaatee kan mirkanaa’e madaallii
marsaa 1ffaa ji’a Amajjii keessa guyyaa 15 (kudha shan) keessatti xumuuruun, madaallii marsaa 2 ffaa ji’a
Adoolessa keessa guyyaa 15 (Kudha shan) keessatti madaaltotaa fi hojjettootaaf ifa ta’u qaba.
2.14.1. Akkaataa Bu’aa Raawwii Karooraa Itti Beeksisfamu
Sirna itti gaafatamummaa pablik sarvisii raawwii karoora hojii bu’aarratti xiyyeeffate hojiirra oolchuuf bu’aa
raawwii karooraa hojjettootaa ifatti beeksisuu fi bu’aa argame irratti mari’achuun wal- amansiisuun
barbaachisaa ta’a. Manni hojii madaallii bu’aa raawwii karoora mana hojiichaa isa dhumaa gabatee beeksisaa
irratti maxxansuun ibsu qaba. Hojjetaa bu’aan raawwii karoora isaa gadi aanaa ta’e ragaa jiru irratti
hundaa’udhaan sababa waliin kan ibsamuuf ta’ee, raawwii karoora itti aanuuf bu’aa fooyya’aa ta’e
galmeessuuf kaka’umsa akka qabaatu taasifamu qaba.
Firiin madaallii hojjetaa erga mirkanaa’ee boodaa marsaa madaallii sana keessatti qabxiin argate hooggansa
qabeenya namaatiin ragaan isaa kan qabamu ta’ee, hojjetaan akka beeku bu’aa giddugaleessa dhuma
madaallii marsaa lammaffaa irratti xalayaadhaan ni kennamaaf.

2.14.2. Adeemsa Gabaasni Madaallii Bu’aa Raawwii Qindaa’aa Itti Qindaa’uu fi Itti Dhiyaatu
Bu’aan raawwii karooraa hojjetoota Naannoo, Godinaalee, Magaalota, Aanaalee fi Gandoota Magaalaa,
Baadiyyaa fi Kutaa Magaalaa maanajimantii Mana hojichaatiif dhiyaatee ilaalamee mirkanaa’ee hojjetaaf ifa
taasifame booda gabaasni isaa Biiroo/Waajira Pabliik Sarviisii fi Misooma Qabeenya Namaa sadarkaa
sadarkaan jiruuf dhiyaate guyyoota kudhan (10) keessaatti ilaalamee kan mirkanaa’u ta’a.

Haaluma kanaan, hogganaan yookiin itti aanaan mana hojii yookiin abbaan adeemsa hojii/dayirektarri yookiin
dursaan garee yookiin supparvaayizarri yookiin ‘Subject Matter Specialist’n yookiin gareen madaallii,
sadarkeessuu fi beekkamtii sadarkaa mana hojiitti fi sadarkaa caasaa bulchiiinsaatti filatames ta’e
caaseffamaan ramadame unka armaan gadiitti fayyadamuun bu’aa madaallii gaggeesse yookiin mirkaneesse
Maanaajimantii mana hojichatiif ni dhiyeessa.
Unka 7ffaa Akkaataa firiin Madaallii hojjetaa qaama madaalliin, sadarkeessuu fi beekamtii
madaalamanii manajimantii manneen hojii sadarkaa sadarkaan jiraniif itti dhiyaatu
Maqaa mana hojii-----------------------------------------------tiif
Guyyaa gabaasichi dhiyaate -------------------------------------------
lakk Maqaa Madaallii Madaallii Madaallii Madaallii Firii 100% Sadarkaa yaada
hojjetaa Bu’aa miseensota maamila hojjetaan keessaa argate
raawwii gareetiin irraa guutamu ofiin of- cuunfame
karoora guutamu (10%) madaalu
hojjetaa (15%) (5%)
(70%)

Daarektara/Abbaa Adeemsaa/Dursaa Garee/Supparvaayizara

Maqaa Mallattoo Guyyaa

________ __________ ________

Unka 8ffaa Akkaataa firiin Madaallii Daarektara/Dursaa Garee/Supparvaayizara qaama madaalliin,

sadarkeessuu fi beekamtii madaalamanii manajimantii manneen hojii sadarkaa sadarkaan jiraniif itti
dhiyaatu
Maqaa mana hojii-----------------------------------------------tiif
Guyyaa gabaasichi dhiyaate -------------------------------------------

lak Maqaa Madaallii Bu’aa Madaallii Madaallii Firii 100% Sadark yaad
k Daarektaraa raawwii karoora miseensot Hogganaa keessaa aa a
/Dursaa Garee Darektoreeetii/Gare a Dhiyoo cuunfame argate
/ e Hojii Gareetiin (5%)
Supparvaayizar (70%) guutamu
a (15%)

Hogganaa Dhiyoo-----------------------------------
Maqaa Mallattoo Guyyaa
________ __________ ________
2.14.2.1. Sadarkaa Raawwii
Madaallii bu’aa irratti xiyyeeffatee fi qindaa’aa ta’e ilaalchisee hojjettoonni madaalaman %100 keessaa firiin
galmeessisan cuunfuudhaan sadarkaa raawwii isaanii kaa’uun barbaachisaa dha.

La Qabxii 100% keessaa shallagame Halluu Sadarkaa

kk raawwichaaf
kennamu
1 Raawwii 90% fi isaa ol kan galmeessisan Magariisa Daraan ol’aanaa
2 Raawwii 80% -89% kan galmeessisan Magariisa haphii Olaanaa
3 Raawwii 65%-79% kan galmeessisan Keelloo Giddugaleessa
4 Raawwii 50%-64% kan galmeessisan Burtukaanawaa Gadi Aanaa
5 Raawwii 50% gadi kan galmeessisan Diimaa Baay’ee Gadi Aanaa
 Kutaa Sadii
III. Sirna Kenna Beekkamtii, Badhaasaa fi Sirna Gaafatamummaa Bu’aa Firii
Madaallii Irratti Hundaa’e
 a. Hojiiwwan Madaallii Bu’aa Madaallii Raawwiin Boodaa
Sirni madaallii fi beekkamtii hojjetaa irra deebi’uun fooyya’ee qophaa’e bu’aa qabeessa taasisuuf hojjettoota
bu’aa raawwii gidduu galeessaa fi isaa ol galmeessisan adda baasuudhaan dabalata iskeelii minda, beekamtii,
badhaasa fi kaffaltii onnachiiftuu kennuuf haala mijataa uumuu fi hojiirra oolchuun barbaachisa dha. Haaluma
kanaan mana hojii mootummaa beekkamtii hin arganne fi hin badhaafamne keessatti hojjetaan badhaafamu
jiraachuu ni danda’a.

i. Sirna Kenna Beekkamtii

Sirna kenna beekkamtii jechuun hojjettoota akka dhuunfaatti fi akka gareetti bu’aa raawwii hojii isaaniitiin
caalmaa galmeessisan addaan baasuudhaan bu’aa caalmaaf akka hojjetan taasisuu jechuu dha. Sirna Kenna
beekkamtii keesssatti qajeeltoowwan dagatamuu hin qabane saditu jiru. Qajeeltoowwan kanneen, waliigaltee
sadarkaa raawwii karooraa raawwatamanii fi galmoonni gadi bu’an madaallii raawwii hojiifis ta’ee sirna
kenna beekkamtiitiif ka’umsa ta’uu isaanii, ragaaleen bu’aa madaallii raawwii hojii hojjettotaa bu’aa irratti
xiyyeeffatee sirnaan gurmaa’uu fi qaaccefamuun qabamuu isaanii fi bu’aan raawwii hojii hojjettotaa kenna
beekkamtii hojjettootaatiif ka’umsa ta’uu isaati.
3.1.1. Haaldureewwan Kenna Beekkamtii
Manni hojii hojjettoota isaa jajjabeessuu fi beekkamtii kennuuf sirna madaallii raawwii hojii bu’aa irratti
hundaa’ee sadarkaa sadarkaan hojiirra kan oolche ta’uu qaba. Manni hojii kamiyyuu sirna kenna beekkamtii
hojiirra oolchuun dura dhimma kanaaf kan oolu baajata qabachuu qaba. Baajatni qabamu hojettoota bu’aa
madaallii raawwii hojii bu’aa irratti xiyyeefateen hojjetaa waliigalaa keessaa madaallii marsaa lamaatiin
raawwiin isaanii qabxii giddu-galeessa fi isaa ol keessattii kufuu kan danda’an ilaalcha keeessaa galchuun
ta’ee kenna beekkamttiitif mana hojiitin bara baajataa 2ffaa irratti baajatni qabamu qaba. Kenni beekkamtii
hojiirra ooluu kan danda’u qabxiin madaallii kenname ragaa qabatamaa irratti kan hundaa’e ta’uun isaa yoo
mirkaneeffamee fi manaajimantii mana hojiitiin yoo mirkanaa’eedha.

ii. Adeemsa Kenna Beekkamtii fi Badhaasaa

Akka dhuunfaatti fi akka gareetti waraqaan ragaa raawwii hojii gaarii fi amala gaarii galmeessisaniif kennamu
dirqama dhuma bara baajataa eeguun irra hin jiraatu. Kana jechuun, gamaaggama hojii kurmaanaan taasifamu
bu’uura godhachuun hojjettotaa fi garee raawwii gaarii galmeessisaniif waraqaan ragaa kennamuu ni danda’a.
Dabalataan, dhuma bara baajataa irratti hojettoota bu’aa madaallii raawwii hojii isaanii olaanaa fi isaa ol
galmeessisaniif waraqaan ragaa beekkamtii sadarkaa raawwii adeemsa hojii ibsu ni kennamaaf. Kana
keessaatti, waraqaan ragaa kurmaana kurmaanaan kennamaa ture bu’aa madaallii raawwii hojjetaa walsimuu
qaba. Hojjetaan tokkoo beekkamtii fi badhaasaaf kaadhimamuuf bara baajataa sana keessatti madaallii walitti
aanu marsaa lamaa qabaachuu qaba. Beekkamtii fi waraqaa ragaa kennamu bu’aa raawwii bu’uura taasifate
argachuudhaaf hojjetaan adeemsa hojichaa keessatti argamu yoo xiqqaate ji’oota sagaliif adeemsicha keessa
kan ture, yeroo beekkamtiin fi badhaasni kennamutti adeemsicha keessatti hojjechaa kan jiru fi raawwiin hojii
isaa kan madaalame ta’uu qaba.
Guyyaa_________ Dear ---------------------------,
Obbo_____________tiif I just wanted to take a moment to express my
Gamaaggama hojii kurmaana_____ffaa keessatti appreciation for the wonderful job that you are
gaggeefameen Biiroo /Abbaa Taayitaa/ doing here at [Company name].
Koomishinii /Ejensii/ Dhaabbata/ In your role as [position], you have demonstrated
Koolleejjii/Hospitaala/ Instiitiiyutii___keessatti your ability to add value to everything that we are
hojii dinqiisifamu hojjechu keessaniif beekkamtii doing with your dedication, creativity and
kennuu ta’a. resourcefulness. Thanks to your hard work, we
Akka Ogeessa/Hojjetaa ___(Gita hojii) tti, have been able to do a better job serving our
beekumsa fi dandeettii qabadanitti dhimma bahuun customers and keeping up with the demands of the
hojiiiwwan akka mana hojii keenyatti hojjetaman business.
irratti aarsaa kaffaluun sona dabalaa jirtu. Tajaajila Your contributions to the team are a reflection of
maamilli keenya nurraa barbaadu fi fedhii mana your priorities as an individual and the importance
hojii keenyaa guutuuf haala baay’ee gaarii ta’een that you place on doing a good job. You should
hojjechaa jirtu. know that I am grateful for everything that you
Gumaachi akka dhuunfaatti garee keessan keessatti have done in your role up to this point, and I look
taasiftan calaqqee xiyyeefannoo hojichaaf forward to seeing what you will accomplish here at
kennitanii fi barbaachisummaa hojii gaariif qabdan [Company name] in the future.
mul’isa. Biiroo/Abbaa Taayitaa /Koomishinii Best,
/Ejensii/ Dhaabbata/ Instiitiiyutii___tti fuula [Name]
duraafis hojii walfakkaataa akka galmeessistan [Title]
abadachaa gumaacha hanga ammaatti taasiftaniif
baa’yee isin galateefanna.

Nagaa Wajjin!
Hogganaa Mana hojii

Date __________
 iii. Sadarkaa Kenna Beekkamtii fi Badhaasaa

Sirni beekkamtii fi badhaasaa erga hojiin madaallii fi sadarkeessuu hojjettota manneen hojii
sadarkaa sadarkaan jiran hunda keessatti gaggeeffamee qaama dhimmi ilaaluun mirkanaa’ee
booda kan hojiirra oolu ta’a. Kenna beekkamtii fi badhaasni sadarkaa sadiin (3) kan raawwatamu
yoo ta’u, isaaniis: 1ffaa Kenna beekkamtii fi badhaasa sadarkaa naannoo, 2ffaa Kenna beekkamtii fi
badhaasa sadarkaa caasaa bulchiinsaa fi 3ffaa Kenna beekkamtii fi badhaasa sadarkaa mana hojiitti
ta’a.

3.1.1.1. Badhaasaa fi Beekkamtii Sadarkaa Mana Hojiitti Kennamu

Waggaa lama keessatti hojjetaan qabxiin madaallii raawwii hojii bu’aa irratti xiyyeefateen giddu
galeessaa fi isaa ol galmeessisee si’a tokkoon kan kaffalamuuf mindaan gulantaa tokko ni
dabalamaaf. Manni hojii tokko waggaa tokko keessatti kan jajjabeessuu danda’u hojjetaa qabxii
madaallii raawwii hojii bu’aa irratti xiyyeefateen sadarkaa raawwii daran olaanaa yookiin
olaanaa galmeessisan qofaa ta’a.
waggaa tokko keressatti hojjetaan qabxiin madaallii raawwii hojii bu’aa irratti xiyyeefateen
sadarkaa mana hojii isaanitti giddu galeessaan daran olaanaa yookiin olaanaa galmeessisan si’a
tokkoon kan kaffalamuuf badhaasa kennuu ni danda’a. Hojettoota bu’aan raawwii isaanii daran
olaanaa yookiin olaanaa galmeessisan kessaa kanneen bu’aa firii madaallii isaaniitiin sadarkaa
1ffaa hanga 3ffaatti bahanii badhaafamoota ta’aniif badhaasni kennamuuf yeroo tokko qofaaf kan
kaffalamuuf walduraa duubaan qarshii kuma kudhan (10,000.00), Kuma torbaa fi dhibba shan
(7500.00) fi kuma shan (5000.00) ta’a. Hojjetichi bara bajataa walitti aananii jiran lama keessatti
bu’aa raawwii daran olaanaa yookiin olaanaa yoo galmeessisee fi sadarkaa 1ffaa hanga 3ffaa
bahe qarshii kuma kudha lamaa fi dhibba shan (12,500.00) ni badhaafama. Hojjetichi walitti
aansee bara bajataa sadii fi isaa ol keessatti bu’aa raawwii daran olaanaa yoo galmeessisee
sadarkaa 1ffaa hanga 3ffaa tti yoo bahe qarshii kuma kudha shan (15,000.00) ni badhaafama.
Hojjetaan tokko beekkamtii fi badhaasa argachuuf mana hojii sana keessatti bara bajatichaatti
bu’aan raawwii isaa madaalamuu qaba.

3.1.1.2. Badhaasa Addaa Sadarkaa Caasaa Bulchiinsaatti Hojjetootaaf Kennamu

Bara baajataa tokko keessatti Naannoon, Godiinni, Magaalli fi Aanaan sadarkaan caasaa
bulchiinsaatti beekkamtii fi badhaasa kennuu ni danda’a. Haaluma kanaan, Naannoon, Godiinni,
Magaalli fi Aanaan manneen hojii hunda keessaa hojjettoota bu’aan raawwii isaanii daran
Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa
olaanaa ta’an keessaa kanneen bu’aa firii madaallii isaaniitiin sadarkaa 1ffaa bahan sadarkaa
caasaa bulchiinsaa isaaniitti badhaasa meeshaa elektrooniksii qarshii 25,000 (kuma digdamii
shan) hin caalle ni badhaafamu.

3.1.1.3. Badhaasa Addaa Sadarkaa Naannootti Hojjetootaaf Kennamu

Bara bajataa tokko keessatti hojjetoonni hojiiwwan kalaqaa adeemsa hojii fooyyessuu danda’an
hojjechuun bu’aa galmeessisan haala addaatiin kan badhaafaman ta’a. Kalaqa jechuun, hojii
dhuunfaadhaan yookiin gareedhaan kenname sadarkaa caalmaa qabuun galmaan gahuu karaa
dandeessisuun, ulaagaalee kalaqaa karaa guutuun, hooggansa mana hojiitiin kan mirkanaa’ee fi
bu’aa hojii sammuu ofii kan ta’e adeemsa hojii yookiin mala hojii yookiin bu’aa hojii haaraati.
Bu’aan hojii kalaqaa hojjettoota badhaasisu ulaagaalee kalaqaa kan guutu ta’uu isaa hooggansa
olaanaa mana hojii fi qaama dhimmi ilaaluun mirkanaa’uu qaba. Hojjetaa bara bajataa tokko
keessatti hojii kalaqaatiin bu’aa galmeessiseef meeshaa elektrooniksii qarshii kuma digdamii
shan (25,000) hin caalleen Kenna beekkamtii fi badhaasa sadarkaa naannoo irratti qopha’uun ni
badhaafama, carraa leenjii yeroo gabaabaa fi dheeraa biyya keessaa fi alaa ni kennamaaf.
Dabalataan, sagantaa waljijjiirraa muxannoo biyyaa keessaa fi biyyaa alaa irratti ni hirmaata.
Kana malees, waraqaan ragaa sadarkaa raawwii ni kennamaaf.

3.1.1.4. Haala Badhaafamtoonni Ifa Itti Taasifaman

Hojjettoonni badhaafamtoonni eeraman waltajjii hojjettoonni mana hojii guutuun argaman irratti
beekkamtiin kan kennamuuf ta’a. Beekkamtiin sadarkaa caasaa bulchiinsaatti gaggeeffamu
immoo bakka hojjetootni manneen hojii caasaa bulchiinsichaa yookiin bakka bu’ootni
hojjetootaa manneen hojii fi hooggantootni argamanitti kan gaggeeffamu ta’ee sadarkaa mana
hojichaatti iddoo ifa ta’ettii maqaa fi suuraan isaanii maxxanfamee ji’a tokkoof akka turu ni
taasifama.
3.1.1.5. Yeroo Badhaasni Itti Kennamu
Hojjettoota jajjabeessuu fi kakaasuuf akka gargaaruuf yeroon beekkamtii fi badhaasni itti
kennamu madaalliin bu’aa raawwii gaggeeffamee ji’a tokko keessatti ta’uu qaba.
b. Haala Foyya’iinsi Raawwii Hojjetaa Itti Fudhatamu
Hordoffii, gamaaggamaa fi madaallii gaggeefamu irraa bu’aa argamu ka’umsa godhachuun
gahumsa abbootii adeemsaa, dursitoota garee. supparvaayizarootaa fi hojjettoota irratti

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

2
hojiiwwan ijaarsa dandeettii leenjisuun, gorsaa kennuun fi mariisisuun hojjechuun bu’aa
qabeessa taasisuun barbaachisaa dha.
i. Gorsuu (Coaching)
Gorsuu- jechuun adeemsa hojjetaan tokko carraa of jijjiiruu, of-misoomsuu fi of-fooyyeessuu
irratti hubannoo inni qabu ittiin damaqfamuu fi hojjetichi ofiisaa itti gaafaamummaa fudhatee
adeemsa jijjiiramaa gara fuuladuraatti fudhatee akka deemuuf gargaarsa taasisuuti. Gorsuu
jechuun barsiisuu osoo hin taane dhimma walxaxaa ‘maaltu’ akka ta’e fi ‘maaliif’ akka ta’e
hubachuudhaan hojjetichi kalaqa, muuxannoo fi beekkumsa qabutti fayyadamee rakkoolee bu’aa
raawwii isaa akka hin guddifanne gufuu itti ta’an ‘akkamitti’ maqsuu akka danda’u haala itti
baratu hogganaa aantee yookiin supparvaayizara isaatiin gargaarsa yeroo murtaa’e tokkoof
taasifamudha. Adeemsa gorsaa keessatti walitti hidhamiinsa miira namoota lama gidduutti
uumamuun raawwii nama dhuunfaa yookiin garee tokko biratti hudhaalee mul’atan akka
hiikkamuuf deeggarsa tekiniikaa fi dhuunfaa kennuudha.
Hojjetaa madaallii bu’aa raawwii hojii isaatiin akkaataa istaandardii ta’een raawwataa jiruuf
gorsi baay’ee murteessaa dha. Raawwii hojjetichaa irratti hundaa’uun jajjabeessuu fi duubdeebii
barreeffamaa kennuun raawwiin hojjetaa akka guddatuu fi akka fooyya’u ni gargara. Gorsi
kennamu hojjetichi yookiin gareen tokko raawwii isaatiin gara adda durummaattii akka dhufuuf
dadammaqsuu irratti kan xiyyeefate ta’uu qaba. Hojjetaan ofii isaa humna qabuutti fayyadamee
raawwii isaa akka ol-guddisuuf ogummaa fayyadamuun carraa wal irraa barachuu akka argatu fi
deeggarsa kennufiin akka of-argatu taasisuun dursaa garee fi supparvaayizaroota irraa eegama.
Duudhaaleen kurnan (10) leenjii milkaa’aa qabu kan of keessaatti hammatu qunnamtii keessaatti
gorsaa fi gorfamaa gidduutti iftoomni uumamuusaa, kutannoo deeggartummaa namoota
dhuunfaa fi gareef gama odeefannoo, meeshaa, gorsa jajjabeessuu fi kkfniin kennun
jiraachuusaa, namoonni dhuunfaan yookiin gareedhaan waan hojjechuu akka danda’an
amanantaa irraa qabaachuun jiraachuusaa, kaayyoo tokkoof waliin fi waliif kan tumsamuu ta’uu
hubatamuusaa, kallattiin xiyyeefannoo kaayyoo dhaabbatichaatiif ta’uusaarratti
waliifgalamuusaa, dogoggorri kan ittiin adabaman osoo hin taane kan irraa baratan ta’uusaa, obsi
fi yeroon bal’aa kan gaafatu ta’uusaa, hojjettootaa keessatti kaka’uumsa kan uumu maal akka
ta’e addaan baasanii beekuuf fedhiin jiraachuusaa, marii hojjetaa dhuunfaa waliin gaggeefame

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

3
irratti iccitiin jiru qabamuusaa fi amantaan uumamuusaa fi kabajni leenjisaan leenji’aaf waliin
qaban gabbachuusaati.
Gorsi hojjetaaf kennamu kamiyyuu adeemsaalee salgan armaan gadii keessa darbuu qaba.
a) Fedhii gorsaa adda baasuun xiinxaluu yoo ta’u, adeemsi kun akkaataa lamaan
gaggeefama. isaanis: (i) gaafannoo qopheessuun sakatta’iinsa yaada hojjettotaa sassaabuun fi
bu’aa qabxii madaallii hojjettotaa ilaluun fi (ii) komii tajaajilamtoota irraa ka’u bu’uura
taasifachuun sassaabuu fi xinxaluu dha.
b) Ciminaa fi hanqina hojjettotaa adda baasuun karoora yeroo gabaabaa
beekkuumsa hojjetaa fooyyessuu irratii xiyyeefate fi kan giddu-galeessaa dandeettii hojjetaa
jijjiiru xiyyeefate, karoora gorsaa yeroo dheeraa ilaalcha hojjetaa jijjiiruu irratti xiyyeefate
qopheessuudha.
c) Kaayyolee bu’aa safaruun danda’amu, jijjiiramoota gorsa booda hojjetaa irraa
eegaman fi ulaagaalee akka milkaa’inaa gorsaatti madaaluuf tajaajilan murteessuu dha.
d) Gorsaan booda saxaxa sagantaalee gorsaa qophaa’u keessaatti turtii gorsaa,
leecalloo barbaachisu, tooftaalee gorsaa, eenyu eenyuun akka gorsu, amala gorfamtootaa,
eessatti akka gorfaman murteessuu dha.
e) Tooftaa gorsaa murteessuu. kunis leenjii hojirraa fi leenjii hojiin alatti
kitaabaa fi yaadannoo barreeffamee ergamuun fageenyaan kennamu, vidiyoo
konfiransiidhaan kennamu, qaama alaa yookiin yuniversiitiiwwan affeeruun kennamu,
koomputara irraa hordofamu fi leenjii daree keessaatti kennamu kessaa filachuudha.
f) Karoora gorsaa guutuu taasisuu. Adeemsa kana keessaatti mata-duree adda
addaatiin humna gorfamu adda baasuudha.
g) Sagantaa gorsaa hojirra oolchuu. Adeemsa kana keessatti qophii gorsaan
tokko taasisuu qabu, duub-deebii gorsa irratti kennamu haala itti sassaabamu, garee shaakallii
ijaaramuu qabu murtessuu fi fedhii gorfamtoonni barachuuf qaban beekuu of keessatti
hammata.
h) Jijjiirama gorsa booda dhufe madaaluu.
i) Adeemsi saglaffaa fi inni dhumaa karoora gorsaa fuula duraa qopheessuu yoo
ta’u, kunis yaadota fooyya’iinsaa kennaman bu’uura taasifachuundhan mata-duree jijjiiruun,
mata-duree walfakkaataa irratti nama gorsu jijjjiiruun, tooftaa gorsi ittiin kennamu jijjiiruun

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

4
 karoora gorsaa qopheessuu dha. Qabiyyeen karoora gorsaa, mata-duree gorsaa, cuunfaa
qabxiilee ijoo, kaayyolee gorsaa, turtii wayiitii hunda keessatti tokkoon tokkoon gochaalee
raawataman, qabiyyee gorsaa, qabxiilee yookiin yaadota mariif diriirfaman, guduunfaa
gaaffiiwwan mariif diriirfaman irratti kennamuu qabanii fi kkf of keessatti hammata. Hojiin
gorsaa fi leenjii hojiirraa kan raawwatamu dursaa gareetin yookiin supparvaayizara
hojjetaatti aanuun ta’a.

ii. Hojjettota Muuxannoo Hin Qabneef Leenjii Deeggarsaa Kennuu (Mentoring)

Leenjiin deeggarsaa walittidhufeenya daarektara yookin abbaa adeemsaa yookiin
supparvaayizaraa fi hojjettoota muuxannoo gahaa hin qabnee yookiin haaraa gidduutti
taasifamudha. Hojjettota haaraa madaallii bu’aa raawwii hojii isaatiin giddu-galeessaa oli ta’aniif
leenjii deeggarsaa wal irraa hin cinne kennuun kan raawwatamu ta’a. Leenjiin deeggarsaa kan
kennamu hojjettoota gara fuula duratti bahanii fi daarektaraan yookiin abbaa adeeemsaatiin fi
hojjettota kanneen muuxannoo yeroo dheeraa qabaniin ta’a. Fedhiin leenjii deeggarsaa fi
muuxannoo argachuu kan madduu qabu hojjeticha irraa ta’a.

iii. Mariisisuu (Consulting)

Gorsuun fi mariisisuun hojjettota madaallii bu’aa raawwii hojii isaatiin giddu-galeessaa gadi
ta’aniif baa’yee gaariidha. Rakkoolee dandeettii raawwachiisummaa hojjettotaa irratti miidhaa
geessisan yookiin hudhaa ta’an mariidhaan adda baasuun karoora misooma dhuunfaa akka
qopheefatan taasisuun deeggarsa kennuun murteessaadha.

c. Sababa Hanqina Dandeettitiin Hojii Irraa Gaggeeffamuu

Hojjetaa mootummaa yeroo yaalii isaa xumuure bu’aa raawwii hojii isaatiin hanqinni dandeettii
yoo irratti mul’ate fi leenjiiwwan barbaachisoo gahumsaa isaa cimsu kennameefii yoo fooyya’u
baate tajaajilli isaa addaan cita. Hojjetaan mootummaa hojii itti ramadame dandeettii fi
beekumsa qabuun gargaramee bu’aan raawwii hojii isaa yeroo sadiif walitti aansee bu’aa
eeggamu (50%) gadii yoo ta’e tajaajilli isaa addaan cita. Kun akkuma jirutti ta’ee, hojjetaan
mootummaa walitti aansee waggoota shaniif (5f) bu’aa madaallii raawwii hojii ol’aanaa
argachaa ture bu’aan madaallii raawwii hojii yeroo afur waliitti aansee bu’aa eeggamu (50%)
gadi yoo ta’e malee, hojii irraa hin gaggeeffamu.

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

5
 d. Gahee fi Ittigaafatamummaa Qaamolee Adda Addaa
i. Gahee fi Itti gaafatamummaa Mana Hojii
Manni Hojii itti gaafatamummaa armaan gadii ni qabaata:
1. Karoora tarsiimo’aa, waggaa, kurmaanaa fi ji’aa bu’aa eegamu haala ifa ta’een agarsisuun
yeroodhaan adda baasee qopheessuu;
2. Sirna deeggarsaaf hordoffii fi gamaaggamaa raawwii karooraa bu’aarratti xiyyeeffate kan
waggaa, kurmaanaa, ji’aa fi torbanii qopheeffachuun hojiirra oolchuu;
3. Karoora fi gabaasa raawwii hojii tarsiimo’aa, waggaa, kurmaanaa, ji’aa fi torbaanii
qopheessuun Daarektoreetiif yookiin adeemsaaf yookiin Gareef caccabsuun akka
raawwatamuu taasisuu fi raawwii isaa madaaluun qaboo yaa’ii qabachaa deemuu;
4. Bu’aa raawwii hojii hojjetootaa haala walfakkaataa fi seera qabeessummaan madaaluuf sirna
dandeessisu dirirsu;
5. Madaallii raawwii galmootaa fi sadarkaa raawwachuuf irratti waliigalame bifa bu’a qabeessa
ta’een madaaludhaaf sirna dandeessisu karaa iftoomiina qabuun ofeeggannoodhaan haala
hirmaachisaa ta’een hojiirra oolchu.

ii. Ittigaafatamummaa Hoggansa Mana Hojii

1. Sirna raawwii karoora hojii bu’aa irratti xiyyeeffatee haala ammayya’aa ta’een hojii irra
oolchuun mana hojicha bu’a qabeessa taasiisuuf dandeetti gaggeessummaa iftoomina qabu
fi hunda qabeessa kennuu;
2. Raawwii hojjettootaaf deeggarsa gochuu fi sadarkaa bu’aa raawwiitiin hojjettoota adda
baasuun beekkamtii kennaa deemuu;
3. Hojjatoota mana hojichaa dandeettiin raawwii isaanii gadi aanaa ta’ee leenjii dandeetti
cimsuu akka argatan taasisuun dandeettiin isaanii akka dabaluu taasisuu;
4. Akkaataa karoora tarsiimo’aa, waggaa, kurmaanaa fi ji’aa mana hojichaa itti milkeessuu fi
qaamolee gaggeessuuf deeggarsaa fi hordoffii taasisu irratti sagantaa raawwii isaa
qopheeffachuun hawaasa mana hojichaaf beeksisuu fi hojii irra oolchuu;
5. Sirni madaallii hojii hojjetotaa bifa iftoomina qabuu fi haqa qabeessa ta’een gaggeeffamu
isaa mirkaneessuu;

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

6
 6. Raawwii karoora mana hojichaa, Daarektoreetiiwwanii yookiin Adeemsaalee yookiin
Gareewwanii yeroo hojiichaaf qabameen baay’inaa fi qulqullina eegamuun raawwatamuu
isaa hordoffii fi gamaaggama taasisuun mirkaneessuu qaba.

iii. Gahee fi Itti Gaafatamummaa Garee Madaallii, Sadarkeessuu fi Beekamtii

Gahee fi Itti Gaafatamummaa Garee Madaallii, Sadarkeessuu fi Beekamtii Sadarkaa Mana
Hojiittii Filatame

 Madaallii maamila hojjetaa ilaalchisee guutamu kan gaggeeffamu garee madaallii,

sadarkeessuu fi beekamtii sadarkaan manneen hojii keessatti ijaaramuun ta’a.
 Dhaabbilee, koolleejjiwwan, giddugaleessoota, hospitaaloota fi kkf itti waamamni isaanii
kallattiidhaan manneen hojii sadarkaa naannootiif ta’an keessaatti Daarektarri/Dursaan garee
garee madaallii, sadarkeessuu fi beekamtii Adeemsaalee hojii ijoo keessaa fi hoggansa
qabeenya nama irraa bakka bu’an kan mataa isaanii hundeessuun madaallii maamilli
hojjetaaf guutu sassaabuun akkaataa ulaagaa taa’een maamila madaalchisuun qabxii isaanii
ni kaa’a, mana hojii isaaniitiif kan gabaasu ta’a.
 Madaalliin hojjetaa akkaataa duukaa deemtuu keessa taa’een qulqullina isaa eegee
gaggeefamuu isaa ni mirkaneessa.
 Hojiiwwan madaallii, sadarkeessuu fi beekkamtii mana hojii isanii keessaatti gaggeefamu
abbummaadhaan ni qindeessa.

iv. Gahee fi Itti Gaafatamummaa Garee Madaallii, Sadarkeessuu fi Beekamtii

Sadarkaa Caasaa Bulchiinsaatiin Ramadamanii fi Filataman
 Madaalliin hojjettootaa sadarkaa manneen hojiitti gaggeefame akkaataa duukaa deemtuu
keessa taa’een qulqullina isaa eegee gaggeefamuu isaa ni mirkaneessa.
 Dogongora adeemsa madaallii keessaatti mul’ate kamiyyuu akka sirreeffamni fudhatamu ni
taasisa.
 Hojiiwwan madaallii, sadarkeessuu fi beekkamtii sadarkaa caasaa bulchiinsaatti gaggeefamu
abbummaadhaan ni qindeessa.

v. Gahee fi Dirqama Biiroo PSMQN

Biiroon fi caasaaleen Biiroo PSMQN isaa sadarkaan jirani Manneen hojii mootummaa
naannichaa sadarkaa sadarkaan jiranii itti gaafatamummaa armaan gadii ni qabaatu:
Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

7
1. Hojimaata sanada kana hojiirra oolchuuf dandeessisu dirirsuu isaanii ni gamaaggama;
2. Karoora fi gabaasa raawwii hojii tarsiimo’aa, waggaa, kurmaanaa, ji’aa fi torbaanii
qopheessuun Daarektoreetiif yookiin adeemsaaf yookiin Gareef caccabsuun raawwatamuu
isaa fi qaboo yaa’ii qabachuun madaalaa deemuu isaanii ni hordofa;
3. Manneen hojii hanqina qaban irratti tarkaanfiin sirreeffamaa akka fudhatamu yaada
sirreeffamaa ni kenna; qaama dhimmi ilaaluuf ni dhiheessa.

vi. Gahee fi Dirqama Maanjara Gandaa

Maanaajarri Gandaa madaallii madda ragaa uummata irraa hojjettota gandaaf sassaabamu carraa
waltajjii uummataa sadarkaa Gandaatti uumame kamiyyuu irratti ulaagaalee duukaa deemtuu
seektarri kallattiidhaan isa ilaallatu gadi buusee fi kan maanuwaalii kana irra jirutti fayyadamuun
ragaa sassaabuun ji’a ji’aan waajjira paabliik sarviisii fi misooma qabeenya namaatiif kan
gabaasu ta’a.
e. Haala Tarkaanfiin Naamusaa Raawwii Karoora Hojii Bu’aarratti Xiyyeeffateen
Walqabate Itti Fudhatamu

i. Ittigaafatamummaa Naamusaa Hojjataa Mootummaa

Hojjetaan mootummaa hojii irratti miidhaa geessisuu baatus sirna hojimaataa yookiin imaamma-
ta mootummaa hordofuu dhabuudhaan karoora hojii waggaa, kurmaanaa, ji’aa fi torbee isaa
qopheeffachuun yeroosaa eegee hogganaa dhihoosaatti dhiheessuun duubdeebii kennamuun
gabbifachuun qopheessee dhiheessuu yoo dhabe; gabaasa raawwii hojii isaa kan waggaa,
kurmaanaa, ji’aa yookiin torbee bu’aa argamee, yeroo, baay’inaa fi qulqullina eegamuun
raawwachuun raawwii isaa gabaasuu yoo dhabe; badii naamusaa salphaa akka raawwateetti
lakkaawwamee tarkaanfiin naamusaa Mana Hojichaan kan irratti fudhatamu ta’a.
Hojjetaan mootummaa sirna hojimaataa yookiin imaammata mootummaa hordofuu dhabuudhaan
karoora hojii waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbee isaa qopheeffachuun
yeroosaa eegee hogganaa dhihoosaatti dhiheessuun duubdeebii kennamuun gabbifachuun
qopheessee dhiheessuu yoo dhabe; gabaasa raawwii hojii isaa kan waggaa yookiin kurmaanaa
yookiin ji’aa yookiin torbee bu’aa argamee, yeroo, baay’inaa fi qulqullina eegamuun
raawwachuun raawwii isaa gabaasuu yoo dhabe; adabbiin naamusa salphaa wal duraa dubaan
irratti fudhatamee sirreessuu yoo hin dandeenyee fi hojii irratti miidhaa geessisee yoo argamee,

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

8
akkaataa Labsii keewwata 70(1) tiin badii naamusa cimaa akka raawwateetti lakkaawwamee
tarkaanfiin naamusaa Mana Hojichaan kan irratti fudhatamu ta’a.

ii. Raawwii fi Kaffalti Mindaa Ji’aa Hojjattoota Mootummaa

Kaffaltii mindaa ji’aa Hojjataa Mootummaaf kan kaffalamuu raawwataan yeroo hojii ji’aan
seeraan kaa’ame iddoo hojii isaa irratti yoo argame hojii yoo hojjetedha. Hojjataan Mootummaa
yeroo hojii seeraan kaa’ameetti iddoo hojii isaa irratti hin argamne fi hojii isaa hin hojjanee
mindaan isaa kan yeroo hojii iddoo hojii irratti argamee hin hojjannee herreegamee kan citu ta’a.
Hojjataan Mootummaaf yeroo hojii seeraan kaa’amee iddoo hojii isaa irratti argamuun hojii isaa
hojjate hogganaa yookiin gaggeessaa dhihoo yookiin Daareektara yookiin Abbaa Adeemsaa
yookiin Dursaa Garee yookiin Suparvaayizaraan kan mirkanaa’u ta’a. Hojjataan Mootummaa
ragaa humnaa ol ta’een yeroo hojii seeraan kaa’ameen iddoo hojii isaa irratti hin argamne qaama
dhimmi ilaalu irraa ragaa seera qabeessa ta’e dhiyeeffachun irraa eegama.
Hojjataan Mootummaa hayyama dahumsaa, boqonnaa waggaa, hayyama barnootaa fi hayyama
seeraan hayyamaman biroo qabu akkaataa waliigaltee seeraan kaa’ameen kan keessummaa’u
ta’a. Hojjataan mootummaa hayyama barnootaa fudhatee barumsa isaa biyya keessatti yookiin
biyya alaatti hordofaa jiruun walqabate manni hojichaa sadarkaa hojjetichi irra jiru yeroo yeroon
qulqulleessaa mirkaneessaa gabaasu irraa eegama. Raawwiin hojii mana hojii kan ji’aa,
kurmaanaa fi waggaa gamaaggamamee manaajimantii mana hojichaatiin mirkanaa’e gabaasni
isaa Biiroo Maallaqaa fi Walta’iinsa Dinagdee sadarkaan jiruuf osoo hin dhiyaatiin baajatni ji’aa,
kurmaanaa fi waggaa wal duraa dubaan gadi hin lakkifamuu.

iii. Tarkaanfii Naamusaa Fudhatamu

Hojjetaan mootummaa hir’ina naamusaa salphaa raawwate argame adabbiiwwan akeekkachiisa
afaanii; akeekkachiisa barreeffamaa; adabbii mindaa hanga guyyaa kudha shan (15) gahu wal
duraa dubaan irratti murtaa’uu ni danda’a. Hojjetaan mootummaa hir’ina naamusaa cimaa
raawwatee argame akkaataa ulfaatina isaatiin adabbiiwwan adabbii mindaa hanga ji’a sadii gahu;
Yeroo waggaa lama hin caalleef sadarkaa hojii fi mindaa irraa gadi buusuu; Hojii irraa
gaggeessuu wal duraa dubaan irratti murtaa’uu ni danda’a.
1. Tarkaanfii Naamusaa Salphaa Qophii Karooraan Walqabatee Fudhatamu
Hojjataan mootummaa karoora dhuunfaa waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin
torbee yeroosaa eegee hogganaa dhihoosaatti dhiheessuun duubdeebii kennamuun gabbiffachuun
Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

9
qopheesse dhiheessuu yoo dhabe yeroo jalqabaaf kan raawwatamee yoo ta’ee gorsaa fi
deeggarsii kennameefi qaboo yaa’ii irratti kan qabamu ta’a; yeroo lamaffaaf kan raawwatamee
yoo ta’ee adabbii akeekachisa afaanii barreeffamaan kennamun; yeroo sadaffaaf kan
raawwatamee yoo ta’ee adabbii akeekachisa barreeffamaatiin; yeroo afuraffaaf kan
raawwatamee yoo ta’ee adabbii mindaa guyyaa kudha shan (15) gahu adabbiin kan irratti
murtaa’u ta’a:

2. Tarkaanfii Naamusaa Cimaa Qophii Karooraan Walqabatee Fudhatamu

Hojjetaan mootummaa sirna hojimaataa yookiin imaammata mootummaa hordofuu dhabuudhaan
karoora hojii waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbee isaa yeroosaa eegee
qopheessee dhiheessuu dhabuun adabbiin naamusa salphaa bu’uuratiin wal duraa dubaan irratti
fudhatamee of sirreessuu yoo hin dandeenyee fi hojii irratti miidhaa geessisuun isaa yoo
mirkanaa’e yeroo jalqabaatiif yoo ta’ee adabbii mindaa hanga ji’a sadii gahu; yeroo lammaffaaf
yoo ta’ee yeroo waggaa lama hin caalleef sadarkaa hojii fi mindaa irraa gadi buusuu; yeroo
sadaffaaf yoo ta’ee hojii irraa gaggeessuu kan irratti murtaa’u ta’a.
3. Tarkaanfii Naamusa Salphaa Gabaasa Raawwii Hojiin Walqabatee Fudhatamu

Hojjataan Mootummaa gabaasa raawwii hojii isaa kan waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa
yookiin torbee bu’aa argamee, yeroo, baay’inaa fi qulqullina barbaadamuun raawwachuun
raawwii isaa hogganaa isaa dhihootiif gabaasuu yoo dhabe yeroo jalqabaaf kan raawwate yoo
ta’ee adabbii akeekachisa afaanii barreeffamaan kennamuun; yeroo lamaffaaf kan raawwatee yoo
ta’ee adabbii akeekachisa barreeffamaatiin; yeroo sadaffaaf kan raawwatee yoo ta’ee adabbii
mindaa guyyaa15 gahu tarkaanfiin naamusaa kan irratti murtaa’u ta’a.

4. Tarkaanfii Naamusa Cimaa Gabaasa Raawwii Hojiin Walqabatee Fudhatamu

Hojjataan Mootummaa gabaasa raawwii hojii isaa kan waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa
yookiin torbee bu’aa argamee, yeroo, baay’inaa fi qulqullina barbaadamuun raawwachuun
raawwii isaa gabaasuu yoo dhabe, adabbiin naamusa salphaatiin wal duraa dubaan irratti
fudhatamee of sirreessuu yoo hin dandeenyee fi hojii irratti miidhaa geessisuun yeroo
lammaffaaf yoo ta’ee yeroo waggaa lama hin caalleef sadarkaa hojii fi mindaa irraa gadi buusuu;

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

10
yeroo jalqabaatiif yoo ta’ee adabbii mindaa hanga ji’a sadii gahu; yeroo sadaffaaf yoo ta’ee hojii
irraa gaggeessuu kan irratti murtaa’u ta’a.

5. Akkaataa Adabbiin Naamusaa Daddabalamaa Ta’ee Itti Shallagamu

Hojjataan mootummaa balleessaawwan naamusaa armaan gadii yoo raawwate akka gocha
balleessaa naamusaa daddabalamaa raawwateetti kan fudhatamu ta’ee gosoota karoora dhuunfaa
lamaa fi isaa ol yeroo tokkootti yookiin yeroo garagaaraatti dhiheessuu yoo dhabe; gosoota
gabaasa dhuunfaa lamaa fi isaa ol yeroo tokkotti yookiin yeroo garaagaraatti dhiheesssuu yoo
dhabe; karooraas fi gabaasaa raawwii hojiis yoo hin dhiheessine ta’e tokko tokkoon isaaniitiif
adabbiin walitti dabalamee kan shallagamuu ta’a.

iv. Ittigaafatamummaa Naamusaa Daareektara yookiin Abbaa Adeemsaa yookiin

Dursaan Garee yookiin Suparvaayizarii
Tarkaanfiiwwan bulchiinsaa fi tarkaanfilee seeraa biroo daareektara yookiin abbaa adeemsaa
yookiin dursaan garee yookiin suparvaayizarii irratti fudhatamu danda’an akkuma eeggameetti
ta’e, karoora waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbanii qopheessuun yeroosaa
eegee raawwataaf qodee dhaqabsisuun duub-deebii kennu yoo baatee; gabaasa raawwii waggaa
yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbanii bu’aa galmaa’u qabu waliin baay’ina,
qulqullinaa fi yeroo itti xumuramu keessatti akka xumuramu taasisuun mana hojichaaf gabaasuu
yoo baatee; deeggarsaa fi gamaaggama raawwii hojii raawwatootaa yeroo yeroon gaggeessuun
qaboo yaa’iitiin qabachaa yoo deemuu baate fi bu’aa isaa bu’uura hojimaata dirireen gabaasu
yoo baate; tarkaanfii sirreeffama raawwatoota irratti akka fudhatamu taasisuu yoo baatee itti
gaafatamummaa naamusaa kan isa irratti hordofsisu ta’a.

1. Tarkaanfii Naamusaa Salphaa Daarektara yookiin Abbaa Adeemsaa yookiin Dursaan

Garee yookiin Suparvaayizarii Irratti Fudhatamu
Abbaan adeemsaa yookiin daarektarri yookiin dursaan garee yookiin suparvaayizarii karoora
waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbanii qopheessuun yeroosaa eegee
raawwataaf qodee dhaqabsisuun duub-deebii kennuu dhabuun isaa yeroo jalqabaaf yoo ta’e
adabbii akeekachisa afaanii barreeffamaan; karoora waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa
yookiin torbanii qopheessuun yeroosaa eegee raawwataaf qoodee dhaqabsisuun duub-deebii
kennuu dhabuun isaa yeroo lammaffaaf yoo ta’e; gabaasa raawwii waggaa yookiin kurmaanaa
Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

11
yookiin ji’aa yookiin torbanii bu’aa galmaa’u qabu waliin baay’ina, qulqullinaa fi yeroo itti
xumuramu keessatti akka xumuramu taasisuun mana hojichaaf gabaasuu yoo baatee; deeggarsaa
fi gamaaggama raawwii hojii raawwatootaa yeroo yeroon gaggeessuun qaboo yaa’iitiin qabachaa
yoo deemuu baate fi bu’aa isaa bu’uura hojimaata dirireen gabaasu yoo baate; tarkaanfii
sirreeffama raawwatoota irratti akka fudhatamu taasisuu yoo baatee; akkasumaas gochoota
armaan olitti tarreeffaman kessaa lama yeroo jalqabaaf raawwatee yoo argame adabbii
akeekachisa barreeffamaan kennamuun kan irratti murtaa’u ta’a. Gochoota armaan olitti
tarreeffaman keessaa gochii lamaa ol yeroo jalqabaaf yookiin gochii tokkoo yeroo lamaa oliif
raawwate yoo argame adabbii mindaa guyyaa kudha shan (15) gahuun kan adabamu ta’a.

2. Tarkaanfii Naamusaa Cimaa Daarektara yookiin Abbaa Adeemsaa yookiin Dursaan

Garee yookiin Suparvaayizarii Irratti Fudhatamu
Abbaan adeemsaa yookiin daarektarri yookiin dursaan garee yookiin suparvaayizarii sirna
hojimaataa yookiin imaammata mootummaa hordofuu dhabuudhaan akkaataa labsiicha
keewwata 70(1) jalatti tumameen hojii irratti miidhaa geessisuun isaa yoo mirkanaa’e fi adabbiin
naamusa salphaa bu’uura keewwata keewwata 1(a-c) jalatti tumame wal duraa dubaan irratti
fudhatamee of sirreessuu yoo hin dandeenyee; yeroo jalqabaatiif yoo ta’ee adabbii mindaa hanga
ji’a sadii gahu; yeroo lammaffaaf yoo ta’ee yeroo waggaa lama hin caalleef sadarkaa hojii fi
mindaa irraa gadi buusuu; yeroo sadaffaaf yoo ta’ee hojii irraa gaggeessuu kan irratti murtaa’u
ta’a
f. Sirna Komii
Hojjetaan Mootummaa, dursaan garee, daarektarii yookiin abbaan adeemsaa yookiin
suparvaayizarii bu’uura sanada kanaatiiin madaalliin raawwii hojii isaaf kennameef yookiin
tarkaanfii naamusaa irratti murtaa’ee yookiin murtiiwwan biroo isa irratti fudhataman irratti
komii qabu bu’uura sirna dhageetti komii hojjetoota mootummaa Labsii lakk. 215 /2011 jalatti
tumameen komii isaa qaamota sadarkaa sadarkaan jiraniif dhiheeffachuuf mirga qaba.
i. Hiika Komii
Komii jechuun bu’aa madaallii qaamni madaallii gaggeessee ifa taasise irratti hojjetaan
madaalame firiin ibsame kun naaf hin malu jedhee yoo amane qaama komii ilaaluuf
hundeeffameef firiin madaallichaa irra deebi’amee naaf haa ilaalamu jedhee gaaffii yookiin
iyyannoo dhiyeessuu dha.

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

12
 ii. Waa’ee Komii Dhiyeessuu
Erga madaalliin raawwatamee booda firii madaallichaa irratti hojjetaan komii qabu qaama komii
dhaggeeffachuuf hundeeffametti komii isaa barreeffamaan dhiyeeffachuu ni danda’a. Bu’aa
madaallii ifa ta’e irratti hojjataan dhuunfaa komiin qaba jedhu ragaa quubsaan deeggaree
dhiyeessuu qaba. Hojjetaan komiin isaa akka ilaalamuuf barbaadu hundi qaama komii
dhaggeeffachuuf sadarkaa bulchiinsaa Naannoo, Godinaa, Magaalaa, fi Aanaa fi sadarkaa mana
hojiitti hundeeffamutti iyyannoo isaa kan dhiyeeffatu ta’ee iyyannoo isaa keessatti dhimmoota
armaan gadii haammachiisuu qaba.
 Maqaa hojjataa ----------------------------------------------
 Sababa iyyannoo fi ka’umsa isaa -------------------------
 Ragaalee deeggarsaa (ragaa komii isaa ittiin hubachiifatu) ----------------
 Guyyaa-------------ji’a ------------ bara komiin itti dhiyaate ----------------
iii. Daangaa Yeroo Komiin Itti Dhiyaatuu fi Murtiin Itti Kennamu
Komiiwwan bu’aa madaallii raawwii irratti dhiyaatan qaamni sadarkaa adda addaatti bu’aa
madaallii mirkaneessu erga firii madaallii ifa taasisee eegalee guyyoota hojii walitti aanan shan
(5) keessatti komii isaa dhiyeeffachuutu irra jiraata. Qaamoleen komii dhaggeeffatan guyyaa
komiin dhiyaate irraa eegalee guyyoota hojii walitti aanan shan (5) keessatti murtii isaanii
barreeffamaan hojjetaa komee dhiyeeffateef beeksisuun qaama madaallicha mirkaneesseef
galagalchaan ni beeksisu.
Hojjataa komii dhiyeeffatee erga qaamolee komii dhaggeeffataniin ilaalamee booda murtii
kennamutti yoo quufuu baate guyyoota 3-keessatti qaama komii dhaggeeffachuuf sadarkaa itti
aanutti dhaabbateef komii isaa ni dhiyeeffata; murtiin kennamus isa xumuraa ta’a. Hojjetaan
komii isaa koree komii dhaggeeffataa sadarkaa sadarkaan mana hojii keessatti dhaabbatetti
dhiyeeffatee murtee kennamuufitti yoo quufuu baate hoggansa (manajimentii) mana hojichaatti
dhiyeeffachuun murtii xumuraa kan argatu ta’a. Murtiin komii dhageeffataan yeroo xumuraaf
kenname murtii jalqaba kennameen garaagarummaa yoo qabaate qaamni sadarkaa sadarkaan
madaallii raawwate garagalcha murtii isa qaqqabe irratti hundaa’ee guyyoota shan keessatti
sirreeffama barbaachisaa ta’e raawwachuutu irraa eegama.

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

13
Cuunfaa (Summary)
Sirni madaallii fi sadarkeessuu kun manneen hojii Mootummaa Naannoo Oromiyaa SMBKT
hojii irra oolchan hunda keessatti kan raawwatamu yommuu ta’u, manneen hojii kun galmoota
misoomaa fi dimokiraasii milkeessuuf tarsiimoowwan qopheeffatan bu’uura godhachuudhaan
sadarkaa sadarkaadhaan sanada ittigaafatamummaa fi waliigaltee irratti waadaa kan waliif galan
gara hojiitti jijjiiruu fi raawwii hojjetaa isaanii madaaluun firii ol’aanaa fi baay’ee ol’aanaa kan
galmeessise kan itti jajjabeeffamuu fi kanneen raawwiin hojii isaanii quubsaa fi gadi aanaa ta’an
immoo sirni deeggarsa barbaachisaa ta’e itti argatanii fi sirni itii gaafataman kan hojii irra ooluu
dha.

Sirni madaallii fi sadarkeessuu kun galma kaa’ame bira akka ga’uuf deeggarsii fi kutannoon
qaama hundaa barbaachisaa dha. Qaamoleen sadarkaa sadarkaan jiran, adeemsa raawwii
keessatti muuxannoowwan gaggaarii argaman qindeessuu fi hojii irra oolchuu, hojjetaa raawwii
qofaan madaalameen guddadha jedhu horachuu, akkasumas duub-deebii kennaman akka
galteetti fudhachuu fi itti fayyadamuun sirna dorgommii misooma, bulchiinsa gaarii fi ijaarsa
sirna dimokiraasiif gumaacha irraa eegamu taasisuu fi yeroo yeroon fooyyessaa adeemuun itti
fufiinsa akka qabaatu gochuuf gama hundaan qophaa’aa ta’uun barbaachisaa dha.

Haaluma kanaan, firii sadarkaa sadarkaan galmaa’u bu’uura kan godhate sirni madaallii fi
sadrkeessuu ulaagaalee qophaa’anii fi garee madaallii fi sadarkeessuu hundeeffameen waggaatti
yeroo lama kan gaggeeffamu yommuu ta’u; sirni kenna beekamtii garu waggaatti yeroo tokko
kan gaggeeffamu ta’a.

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

14
 Duukaa Deemtuu

Unkaalee Kenniinsa Qabxii Sirna Madaallii Qindaa’aa Bu’aa Irratti

Hundaa’e Keessatti Hojiirra Oolan

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

15
1. Ulaagaalee fi Uunka firiin Madaallii Miseensotni Garee Hojjetaaf Kennan(15%)
Ulaagaa madaallii Qabxii Tarreeffama ulaagaalee madaalliitii fi qabxii qabatan Ragaalee gareen Tooftaa ragaaleen
madaallii madaallii fi ittin mirkanaa’an
(15%) badhaasaa ilaaluu
qabu
1. Bu’aan garee bu’aa 3% Bu’aan garee bu’aa isaa ta’uu hubachuun kaayyolee garichaa galmaan  Qaboo yaa’ii
isaa ta’uu hubachuun gahuu keessatti adda durummaan gumaacha taasisuu fi miseensoota garee garee hojii  Sakatta’iinsa
kaayyolee garichaa kanneen biroof muuxannoo fi beekumsa yoo qoode argame (3)
keesssatti adda  Duub-deebii sanadoota,
Bu’aan garee bu’aa isaa ta’uu hubachuun miira gareetiin hojjechuun  Marii
durummaan hojjetaaf
kaayyolee garichaaf gumaachi yoo taasifamee (2)
gumaacha olaanaa kenname Hojjeetaan,
taasisuu fi Bu’aan garee bu’aa isaa ta’uu hubachuun kaayyolee garichaa galmaan
gahuuf miirri gareen hojjechuu yoo jiraate (1)  Karoora garee
miseensoota garee
kanneen biroof Bu’aan garee bu’aa isaa ta’uu hubachuu dhabuun miira gareen hojjechuu fi fi gabaasa garee
muuxannoo fi gumaacha kan hin qabne (0)  Karooraa fi
beekumsa qooduu gabaasa
dhuunfaa
Yaada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) : Firii madaallii
kenname___/3%

2. Ragaalee fi 3% Ragaalee fi odeeffannoo haala guutuu ta’een qindeessanii qabachuu fi itti  Gabaasa raawwii  Sakatta’iinsa
odeeffannoo haala fayyadamuun yoo jiraate (3) hojii sanadoota,
gaariin Ragaalee fi odeeffannoo haala gaariin qindeessanii qabachuun yoo jiraate  Qajeelfamootaa fi
maanuwaaloota
 Dawwannaan
qindeessanii (2)
hojiif barbaachisan ,
qabachuu fi itti Ragaalee fi odeeffannoo haala ciccitaa ta’een qabamee yoo argame (1)
fayyadamuu  Sanadoota  Marii
Aadaan ragaa qindeessanii qabachuu fi itti fayyadamuu jiraachuu yoo baate tarsiimoo mana Hojjeetaan
(0) hojichaa
Yaada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) : Firii madaallii
kenname___/3%

3. Hojirra Olmaa 3% Hojirra Olmaa Istaandardiiwwan Naamusaa Iddoo Hojii Pabliik sarvaantii - Sakatta’iinsa  Sakatta’iinsa
Istaandardiiwwan %90 fi isaa ol yoo raawwate (%3) Hojirra Olmaa sanadoota,
Naamusaa Iddoo Hojirra Olmaa Istaandardiiwwan Naamusaa Iddoo Hojii Pabliik sarvaantii Istaandardiiwwan  Dawwannaan
Hojii Pabliik %80-%89 fi isaa ol yoo raawwate (%2) Naamusaa Iddoo ,
sarvaantii Hojirra Olmaa Istaandardiiwwan Naamusaa Iddoo Hojii Pabliik sarvaantii Hojii Pabliik  Marii
%65- %79 ol yoo raawwate (%1)

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

0
 Hojirra Olmaa Istaandardiiwwan Naamusaa Iddoo Hojii Pabliik sarvaantii sarvaantii Hojjeetaan
%50- %64 yoo raawwate (%0.5)  Marii
tajaajilamtoot
aa
Hojirra Olmaa Istaandardiiwwan Naamusaa Iddoo Hojii Pabliik sarvaantii
kennameef %50 gadi yoo raawwate (%0)
aada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) : Firii madaallii
kenname___/3%

4. Guyyoota hojii 3% Guyyoota hojii torbee tokko keessatti sa’aatii 8:00 guutuu iddoo hojiitti -Qaboo yaa’ii torbee Firii madaallii
torbee tokko argamuun hojii isaa irratti qofaa yoo xiyyeefate(3) sadarkaa garee hojiitti kenname___/3%
keessatti sa’aatii Guyyoota hojii torbee tokko keessatti sa’aatii 8:00 iddoo hojiitti argamuus itti fayyadama yeroo
hojii hojii irratti qofaa kan hin xiyyeefanne yoo ta’e(2) irratti qabamu
mootummaatti Guyyoota hojii torbee tokko keessatti sa’aatii hojii mootummaa irraa Hubachiisa:
iddoo hojiitti darbee darbee barfatee kan galuu fi dursee kan bahu yoo ta’e (1) -Darbee darbee
argamuu fi hojii Guyyoota hojii torbee tokko keessatti sa’aatii hojii mootummaa irra jechuun guyyaa 1 yoo
irratti qofaa deddeebi’uun kan barfatee galuu fi dursee kan bahu (0.5) ta’u irra deddebiin
xiyyeefachuu jechuun ammoo
Guyyoota hojii mootummaa hayyama malee kan hafu yoo ta’e (0) guyyaa 2 fi isaa ol
jechuudha.

5. Iddoo Hojii ofii 3% Guyyoota hojii torbee keessaatti Q-shanan yookiin kaayizanii waajjiraa Qaboo yaa’ii torbee Firii madaallii
mijeefachuu kessaa 5n yoo hojiirra oolche(3) sadarkaa garee hojiitti kenname___/3%
Guyyoota hojii torbee keessaatti Q-shanan yookiin kaayizanii waajjiraa iddoo hojii
kessaa 4n yoo hojiirra oolche(2.5) mijeefachuu irratti
Guyyoota hojii torbee keessaatti Q-shanan yookiin kaayizanii waajjiraa qabamu
kessaa 3n yoo hojiirra oolche(2)
Guyyoota hojii torbee keessaatti Q-shanan yookiin kaayizanii waajjiraa
kessaa 2n yoo hojiirra oolche(1.5)

Guyyoota hojii torbee keessaatti Q-shanan yookiin kaayizanii waajjiraa

kessaa 1 qofaa yoo hojiirra oolche(1)
Guyyoota hojii torbee keessaatti Q-shanan yookiin kaayizanii waajjiraa
hunda yoo hojiirra hin oolchine(0)

i) Maqaa Miseensota Garee Madaallii Gaggeessanii Mallattoo

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

1
 _______________________________ ________________________ ii) Guyyaa Sakatta’iinsi Itti Gaggeeffame ___________________

_______________________________ _________________________

2. Ulaagaalee fi Uunka firiin Madaallii Miseensotni Daarektaraaf/Abbaa Adeemsaaf/Dursaa Gareef /Supparvaayizaraaf Kennan (15%)
Ulaagaa madaallii Qabxii Tarreeffama ulaagaalee madaalliitii fi qabxii qabatan Ragaalee gareen Tooftaa
madaallii madaallii fi badhaasaa ragaaleen ittin
(15%) ilaaluu qabu mirkanaa’an
1. karoora , gabaasa, 5% karoora waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbanii qopheessuun yeroosaa eegee - Qaboo yaa’ii
deeggarsaa fi raawwataaf qodee dhaqabsisuun duub-deebii yoo kenne; gabaasa raawwii waggaa yookiin kurmaanaa /Dareektara/Adeemsa  Sakatta’iinsa
gamaaggama yookiin ji’aa yookiin torbanii bu’aa galmaa’u qabu waliin baay’ina, qulqullinaa fi yeroo itti Hojii/Garee hojii/ sanadoota,
raawwii hojii xumuramu keessatti akka xumuramu taasisuun mana hojichaaf yoo gabaase; deeggarsaa fi - Duub-deebii hojjetaa fi  Marii
akkasumas gamaaggama raawwii hojii raawwatootaa yeroo yeroon gaggeessuun qaboo yaa’iitiin qabachaa Dursaa Gareef Hojjeetaan,
tarkaanfii deemee fi bu’aa isaa bu’uura hojimaata dirireen yoo gabaase, tarkaanfii sirreeffama bu’uura Labsii kenname
sirreeffama naamusa hojjettootaa hordofee raawwatoota irratti akka fudhatamu yoo taasisue.(5) - Karoora yookiin
fudhachuu karoora waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbanii qopheessuun yeroosaa eegee Sagantaa Daarektara/
ilaalchisee raawwataaf qodee dhaqabsisuun duub-deebii yoo kenne; gabaasa raawwii waggaa yookiin kurmaanaa Adeemsa Hojii/ Garee
yookiin ji’aa yookiin torbanii bu’aa galmaa’u qabu waliin baay’ina, qulqullinaa fi yeroo itti Hojii/Supparvaayizara
xumuramu keessatti akka xumuramu taasisuun mana hojichaaf yoo gabaase; deeggarsaa fi fi
gamaaggama raawwii hojii raawwatootaa yeroo yeroon gaggeessuun qaboo yaa’iitiin qabachaa - Gabaasa Daarektara
deemee fi bu’aa isaa bu’uura hojimaata dirireen yoo gabaase garuu tarkaanfii sirreeffama bu’uura /Garee Hojii
Labsii naamusa hojjettootaa hordofee raawwatoota irratti akka fudhatamu yoo taasisuuu baate.(4) /Supparvaayizaraa
karoora waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbanii qopheessuun yeroosaa eegee
raawwataaf qodee dhaqabsisuun duub-deebii yoo kenne; gabaasa raawwii waggaa yookiin kurmaanaa
yookiin ji’aa yookiin torbanii bu’aa galmaa’u qabu waliin baay’ina, qulqullinaa fi yeroo itti
xumuramu keessatti akka xumuramu taasisuun mana hojichaaf yoo gabaase garuu deeggarsaa fi
gamaaggama raawwii hojii raawwatootaa yeroo yeroon gaggeessuun qaboo yaa’iitiin qabachaa yoo
deemuu baatee fi bu’aa isaa bu’uura hojimaata dirireen yoo gabaasuu baate akkasumas tarkaanfii
sirreeffama bu’uura Labsii naamusa hojjettootaa hordofee raawwatoota irratti akka fudhatamu yoo
taasisuuu baate(3)
karoora waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbanii qopheessuun yeroosaa eegee
raawwataaf qodee dhaqabsiisuun duub-deebii yoo kenne garuu gabaasa raawwii waggaa yookiin
kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbanii bu’aa galmaa’u qabu waliin baay’ina, qulqullinaa fi yeroo
itti xumuramu keessatti akka xumuramu taasisuun mana hojichaaf yoo gabaasuu baate, deeggarsaa fi
gamaaggama raawwii hojii raawwatootaa yeroo yeroon gaggeessuun qaboo yaa’iitiin qabachaa yoo
deemuu baatee fi bu’aa isaa bu’uura hojimaata dirireen yoo gabaasuu baate akkasumas tarkaanfii
sirreeffama bu’uura Labsii naamusa hojjettootaa hordofee raawwatoota irratti akka fudhatamu yoo

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

2
 taasisuuu baate.(2)

karoora waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbanii qopheessuun yeroosaa eegee
raawwataaf qodee dhaqabsisuun duub-deebii yoo kennuu baate(0)

Yaada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) : Firii madaallii
kenname___/3
%
2. Ragaalee fi 2% Ragaalee fi odeeffannoo haala guutuu ta’een qindeessanii qabachuu fi itti fayyadamuun yoo jiraate - Gabaasa raawwii hojii  sakatta’iins
odeeffannoo haala (2) a
- Qajeelfamootaa fi
gaariin Ragaalee fi odeeffannoo haala gaariin qindeessanii qabachuun yoo jiraate (1.5) sanadoota,
maanuwaaloota hojiif
qindeessanii barbaachisan  Dawwanna
qabachuu fi itti Ragaalee fi odeeffannoo haala ciccitaa ta’een qabamee yoo argame (1) an,
fayyadamuu - sandoota meeshaalee
 Marii
Aadaan ragaa qindeessanii qabachuu fi itti fayyadamuu jiraachuu yoo baate (0) jijiiramaa (reform
Hojjeetaan
tools)
- sanadoota tarsiimoo
mana hojichaa
Yaada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) : Firii madaallii
kenname___/3
%
3. Hojirra Olmaa 3% Hojirra Olmaa Istaandardiiwwan Naamusaa Iddoo Hojii Pabliik sarvaantii %90 fi isaa ol yoo - Sakatta’iinsa Hojirra -Sakatta’iinsa
Istaandardiiwwa raawwate (%3) Olmaa sanadoota,
n Naamusaa Hojirra Olmaa Istaandardiiwwan Naamusaa Iddoo Hojii Pabliik sarvaantii %80-%89 fi isaa ol yoo Istaandardiiwwan -Dawwannaan,
Iddoo Hojii raawwate (%2) Naamusaa Iddoo Hojii -Marii
Pabliik sarvaantii Pabliik sarvaantii Hojjeetaa
Hojirra Olmaa Istaandardiiwwan Naamusaa Iddoo Hojii Pabliik sarvaantii %65- %79 ol yoo
gaggeessuun
raawwate (%1)
-Marii
Hojirra Olmaa Istaandardiiwwan Naamusaa Iddoo Hojii Pabliik sarvaantii %50- %64 yoo raawwate
tajaajilamtootaa
(%0.5)
Hojirra Olmaa Istaandardiiwwan Naamusaa Iddoo Hojii Pabliik sarvaantii kennameef %50 gadi yoo
raawwate (%0)
Yaada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) : Firii madaallii
kenname___/3
%
4. Guyyoota hojii 2% Guyyoota hojii torbee tokko keessatti sa’aatii 8:00 guutuu iddoo hojiitti argamuun hojii isaa irratti Qaboo yaa’ii torbee Firii madaallii
torbee tokko qofaa yoo xiyyeefate(2) sadarkaa garee hojiitti itti kenname___/3
keessatti sa’aatii Guyyoota hojii torbee tokko keessatti sa’aatii 8:00 iddoo hojiitti argamuus hojii irratti qofaa kan hin fayyadama yeroo irratti %
hojii xiyyeefanne yoo ta’e(1.5) qabamu
mootummaatti Guyyoota hojii torbee tokko keessatti sa’aatii hojii mootummaa irraa darbee darbee barfatee kan Hubachiisa:
iddoo hojiitti galuu fi dursee kan bahu yoo ta’e (1) -Darbee darbee jechuun
argamuu fi hojii Guyyoota hojii torbee tokko keessatti sa’aatii hojii mootummaa irra deddeebi’uun kan barfatee galuu guyyaa 1 yoo ta’u irra
irratti qofaa fi dursee kan bahu (0.5) deddebiin jechuun

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

3
 xiyyeefachuu Guyyoota hojii mootummaa hayyama malee kan hafu yoo ta’e (0) ammoo guyyaa 2 fi isaa
ol jechuudha.

Yaada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) :
5. Iddoo Hojii ofii 3% Guyyoota hojii torbee keessaatti Q-shanan yookiin kaayizanii waajjiraa kessaa 5n yoo hojiirra Qaboo yaa’ii torbee Firii madaallii
mijeefachuu oolche(3) sadarkaa garee hojiitti kenname___/3
Guyyoota hojii torbee keessaatti Q-shanan yookiin kaayizanii waajjiraa kessaa 4n yoo hojiirra iddoo hojii mijeefachuu %
oolche(2.5) irratti qabamu
Guyyoota hojii torbee keessaatti Q-shanan yookiin kaayizanii waajjiraa kessaa 3n yoo hojiirra
oolche(2)
Guyyoota hojii torbee keessaatti Q-shanan yookiin kaayizanii waajjiraa kessaa 2n yoo hojiirra
oolche(1.5)

Guyyoota hojii torbee keessaatti Q-shanan yookiin kaayizanii waajjiraa kessaa 1 qofaa yoo hojiirra
oolche(1)

Guyyoota hojii torbee keessaatti Q-shanan yookiin kaayizanii waajjiraa hunda yoo hojiirra hin
oolchine(0)
Maqaa Miseensota Garee Madaallii Gaggeessanii ------------------- Mallattoo ------------ii) Guyyaa Sakatta’iinsi Itti Gaggeeffame ___________________

3. Ulaagaalee fi unka firiin Madaallii Maamilootni Kennan (10%)

laagaa madaallii Qabxii Tarreeffama ulaagaalee madaalliitii fi qabxii qabatan Ragaalee gareen Tooftaa ragaaleen
madaallii madaallii fi badhaasaa ittin mirkanaa’an
(10%) ilaaluu qabu
1. Tajaajila kennamu irratti 3% Tajaajila kennamu irratti ragaa fi odeeffannoo yeroodhaanii fi akkaataa - Sanadoota -Sakatta’iinsa
ragaa fi odeeffannoo barbaachisuun kennuu (3) sakatta’iinsa sanadoota,
yeroodhaanii fi akkaataa Tajaajila kennamu irratti ragaa akkaataa barbaachisuun iddoo fi yeroo maamilaa - Marii Hojjeetaan
barbaachisuun kennuu barbaachisaa ta’etti jiraate, odeeffannoon guutuu ta’ee maamilaaf kan hin -Marii tajaajilamaan
- Saanduuqa yaadaa
kennamne yoo ta’e (2) -Marii dhimmamaan
Tajaajila kennamu irratti raga fi odeeffannoo yeroodhaanii fi akkaataa - Galmee yaadaa
barbaachisuun kennuu irratti itti fufiinsa qabaachuu yoo baate (1) - Maloota
Tajaajila kennamu irratti ragaa fi odeeffannoo yeroodhaanii fi akkaataa
barbaachisuun kan hin kennamne yoo ta’e (0)
Yaada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) : Firii madaallii
kenname___/2%
2. Miira tajaajiltummaa 2% Miira tajaajiltummaa gonfatanii tajaajila si’ataa fi qulqullina qabu kennuun itti - Yaadoota galmee fi  Sakatta’iina
gonfatanii tajaajila si’ataa fi quufiinsa maamilaa yoo dabale (2) saanduqa irraa sanadoota,
qulqullina qabu kennuun itti Tajaajila si’ataa fi qulqullina qabu kennamee garuu miira tajaajiltummaa fi itti walitti qabame  Marii Hojjeetaan
quufiinsa maamilaa dabaluu quufiinsa maamila kan hin daballe yoo ta’e (1.5) - Sakatta’iinsa  Marii
Miira tajaajiltummaa gonfatanii tajaajila yoo kennan garuu tajaajilli kennamu maamilaa tajaajilamaan
si’ataa fi qulqullina qabaachuu yoo baate(2)  Marii
Miira tajaajiltummaa gonfatanii tajaajila si’ataa fi qulqullina qabu kennuu dhimmamaan
irratti hanqinni yoo jiraate (1)
Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

4
 Miira tajaajiltummaa gonfatanii tajaajila si’ataa fi qulqullina qabu kennamaa
kan hin jirre yoo ta’e (0)
Yaada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) : Firii madaallii
kenname___/2%
3. Yaadaa fi komii dhiyaatan 2% Yaadaa fi komii dhiyaatan fudhachuun sirreeessuu fi duubdeebii kennuu (2) - Yaadoota galmee -Sakatta’iinsa
fudhachuun sirreeessuu fi Yaadaa fi komii dhiyaatan fudhachuun sirreeessuun jiraatee garuu duub-duub- fi saanduqa irraa sanadoota,
duubdeebii kennuu deebiin kennamu guutuu ta’uu yoo baate (1.5) walitti qabame -Marii Hojjeetaan
Yaadaa fi komii dhiyaatan fudhachuun sirreeessuu fi duubdeebii kennuu irratti -Marii tajaajilamaan
- Duub-deebii
itti fufiinsa qabaachuu yoo baate (1) -Marii dhimmamaan
kenname
Yaadaa fi komii dhiyaatan fudhachuun sirreeessuu fi duubdeebii kennuun kan
hin jirre yoo ta’e (0)
Yaada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) : Firii madaallii
kenname___/2%

4. Tajaajilamtoota haala haqa- 3% Tajaajilamtoota haala haqa-qabeessan fi iftoominaan keessummeessuu fi itti - Yaadoota galmee -Sakatta’iinsa
qabeessanii fi iftoominaan quufinsi maamilaa guddisuu (3) fi saanduqa irraa sanadoota,
keessummeessuu fi itti Tajaajilamtoota haala haqa-qabeessan fi iftoominaan keessummeessuun jiraatee walitti qabame - Marii Hojjeetaan
quufinsi isaanii akka guddatu garuu itti quufinsi isaanii dabaluu yoo baate (1.5) -Marii tajaajilamaan
- Sakatta’iinsa
taasisuu Tajaajilli kennamu iftoominaa fi haqza-qabeessa qabaachuu yoo baate (0) -Marii dhimmamaan
maamilaa

5. Ulaagaalee fi unka firiin Madaallii Ofiin Of-Madaluu (self evaluation) Kenname (5%)
Ulaagaa madaallii Qabxii Tarreeffama ulaagaalee madaalliitii fi qabxii qabatan Ragaalee gareen Tooftaa ragaaleen
madaallii madaallii fi ittin mirkanaa’an
(5%) badhaasaa ilaaluu
qabu
1. Karooraa fi gabaasa hojii 1 Karooraa fi gabaasa hojii dhuunfaa torbaniin fi ji’aanii yeroo fi Karooraa fi gabaasa -Daawwannaa
dhuunfaa torbaniin, ji’aanii qulqullinaan qopheessuun yoo jiraate(1) hojii -Sakatta’iinsa ragaalee
fi kurmaanaan yeroo fi Karooraa fi gabaasa hojii dhuunfaa torbaniin fi ji’aanii yeroo fi
qulqullinaan qopheessuu qulqullinaan qopheessuu irratti harcaatiin yoo jiraate (0.5)
Karooraa fi gabaasa hojii dhuunfaa torbaniin fi ji’aanii qopheessuun
jiraatee karoorri qophaa’e yeroo kan hin eegnee fi qulqullina kan hin qabne
yoo ta’e(0.25)
Karooraa fi gabaasa hojii dhuunfaa torbaniin fi ji’aan kan hin qopheessine
yoo ta’e (0)
Yaada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) : Firii madaallii
kenname___/1%
2. Hanqina dandeettii fi 1 Hanqina dandeettii fi beekuumsa ofii adda baasuun irratti karoorsuun -Karoora dhuunfaa -Sakatta’iinsa ragaalee
beekuumsa ofii adda furmaata itti kennaa deemuun yoo jiraate(1) (self development -Marii Garee Hojii
baasuun irratti karoorsuun Hanqina dandeettii fi beekumsa ofii adda baasuun jiraatee irratti plan)
furmaata itti kennaa karoorsuun furmaata itti kennaa deemuu irratti harcaatiin yoo jiraate(0.5) -Qaboo yaa’ii Garee

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

5
Ulaagaa madaallii Qabxii Tarreeffama ulaagaalee madaalliitii fi qabxii qabatan Ragaalee gareen Tooftaa ragaaleen
madaallii madaallii fi ittin mirkanaa’an
(5%) badhaasaa ilaaluu
qabu
deemuu Hanqina dandeettii fi beekuumsa ofii adda baasuun irratti karoorsuun Hoji
furmaata itti kennaa deemuun yoo hin jiraatin(0)

Yaada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) : Firii madaallii
kenname___/1%
3. Karoora dhuunfaa galmaan 1% Karoora dhuunfaa galmaan gahuun raawwii karoora adeemsaa/garee  Karooraa fi  Sakatta’iinsa
gahuun raawwii karoora keessatti gumaachi isaa ol’aanaa yoo ta’e(1) gabaasa raawwii ragaalee
adeemsaa/garee keessatti Karoora dhuunfaa galmaan gahuun raawwii karoora adeemsaa/garee hojii garee  Marii hojjetaa
gumaacha taasisuu keessatti gumaachi isaa giddu galeessa yoo ta’e(0.5)  Karooraa fi
Karoora dhuunfaa galmaan gahuun raawwii karoora adeemsaa/garee gabaasa raawwii
keessatti gumaachi isaa gadi’aanaa yoo ta’e(0) dhuunfaa
 Qaboo yaa’ii
Garee Hojii

Yaada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) : Firii madaallii
kenname___/1%
4. Ragaa fi odeeffannoo bifa 1 Ragaa hojii bifa guutuu ta’ee fi teekinoolojiin deeggarameen(soft and hard  Karooraa fi  Sakatta’iinsa
qindaa’een qabachuu copy) guutumaan guutuutti qabachuun yoo jiraate(1) gabaasa raawwii ragaalee
Ragaa hojii bifa guutuu ta’een qabachuu irratti harcaatiin yoo jiraate(0.5) hojii garee  Marii hojjetaa
Ragaa hojii bifa guutuu ta’een qabachuun yoo hin jiraatin(0)  Karooraa fi
gabaasa raawwii
dhuunfaa
 Qaboo yaa’ii
Garee hojii
 Maanuwaalii fi
qajeelfama hojii
Yaada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) : Firii madaallii
kenname___/1%

5. Mul’ata, ergamaa fi 1 Mul’ata, ergamaa fi dudhaalee mana hojichaa sirriitti hubachuu,  Sanadoota  Xinxaala ragaalee
dudhaalee mana hojichaa hubachiisuu fi hojii hojjetu kallatti kanaan raawwachuun yoo jiraate(1) rifoormii  Marii hojjetaa
sirriitti hubachuu, Mul’ata, ergamaa fi dudhaalee mana hojichaa sirriitti hubachuun jiraatee  Raawwii karooraa
hubachiisuu fi hojii hojjetu garuu immoo miseensota garee isaa hubachiisuu irratti hanqinni yoo
kallatti kanaan raawwachuu jiraate(0.5)
Mul’ata, ergamaa fi dudhaalee mana hojichaa kan hin hubannee fi hojiitti
kan hin hiikne yoo ta’e(0)
Yaada maddoota ragaalee irratti kennamuu qabu (guutuu, hanqina kan qabu, kan hin jirre yoo ta’e) : Firii madaallii
kenname___/1%

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

6
 Ulaagaa madaallii Qabxii Tarreeffama ulaagaalee madaalliitii fi qabxii qabatan Ragaalee gareen Tooftaa ragaaleen
madaallii madaallii fi ittin mirkanaa’an
(5%) badhaasaa ilaaluu
qabu
Cuunfaa sakatta’iinsa Qabxii waliigalaa:-
5%

Maqaa Miseensota Garee Madaallii Gaggeessanii ------------------- Mallattoo ------------ii) Guyyaa Sakatta’iinsi Itti Gaggeeffame ___________________

6. Ulaagaalee fi Unka Firiin Madaallii Hogganaan Dhiyoo Daarektaraaf/Abbaa Adeemsaaf/Dursaa Gareef/

Supparvaayizaraaf Kennan (15%)
Ulaagaalee Madaallii Qabxii Tarreeffama ulaagaalee madaalliitii fi qabxii qabatan Ragaalee gareen madaallii Tooftaa Qabxii
madaal fi badhaasaa ilaaluu qabu ragaaleen madaallii
lii ittin (10%)
(15%) mirkanaa’an
1. Karoora, gabaasa, 5 karoora waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbanii  Qaboo yaa’ii
deeggarsaafi qopheessuun yeroosaa eegee raawwataaf qodee dhaqabsisuun duub- /Dareektara/Adeemsa  Sakatta’iinsa
gamaaggama deebii yoo kenne; gabaasa raawwii waggaa yookiin kurmaanaa yookiin Hojii/Garee hojii/ sanadoota,
ji’aa yookiin torbanii bu’aa galmaa’u qabu waliin baay’ina, qulqullinaa  Duub-deebii hojjetaa fi  Marii
raawwii hojii
fi yeroo itti xumuramu keessatti akka xumuramu taasisuun Mana Dursaa Gareef kenname Hojjeetaan,
akkasumas Hojichaaf yoo gabaase; deeggarsaa fi gamaaggama raawwii hojii  Karoora yookiin Sagantaa
tarkaanfii raawwatootaa yeroo yeroon gaggeessuun qaboo yaa’iitiin qabachaa Daarektara/ Adeemsa
sirreeffama deemee fi bu’aa isaa bu’uura hojimaata dirireen yoo gabaase, tarkaanfii Hojii/ Garee
fudhachuu sirreeffama bu’uura Labsii naamusa hojjettootaa hordofee raawwatoota Hojii/Supparvaayizara fi
ilaalchisee irratti akka fudhatamu yoo taasisue.(5)  Gabaasa Daarektara
karoora waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbanii /Garee Hojii
qopheessuun yeroosaa eegee raawwataaf qodee dhaqabsisuun duub- /Supparvaayizaraa
deebii yoo kenne; gabaasa raawwii waggaa yookiin kurmaanaa yookiin
ji’aa yookiin torbanii bu’aa galmaa’u qabu waliin baay’ina, qulqullinaa
fi yeroo itti xumuramu keessatti akka xumuramu taasisuun Mana
Hojichaaf yoo gabaase; deeggarsaa fi gamaaggama raawwii hojii
raawwatootaa yeroo yeroon gaggeessuun qaboo yaa’iitiin qabachaa
deemee fi bu’aa isaa bu’uura hojimaata dirireen yoo gabaase garuu
tarkaanfii sirreeffama bu’uura Labsii naamusa hojjettootaa hordofee Firii madaallii
raawwatoota irratti akka fudhatamu yoo taasisuuu baate.(4) kenname___/5
karoora waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbanii %
qopheessuun yeroosaa eegee raawwataaf qodee dhaqabsisuun duub-
deebii yoo kenne; gabaasa raawwii waggaa yookiin kurmaanaa yookiin
ji’aa yookiin torbanii bu’aa galmaa’u qabu waliin baay’ina, qulqullinaa
fi yeroo itti xumuramu keessatti akka xumuramu taasisuun Mana
Hojichaaf yoo gabaase garuu deeggarsaa fi gamaaggama raawwii hojii
raawwatootaa yeroo yeroon gaggeessuun qaboo yaa’iitiin qabachaa yoo
Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

7
 deemuu baatee fi bu’aa isaa bu’uura hojimaata dirireen yoo gabaasuu
baate akkasumas tarkaanfii sirreeffama bu’uura Labsii naamusa
hojjettootaa hordofee raawwatoota irratti akka fudhatamu yoo taasisuuu
baate(3)
karoora waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbanii
qopheessuun yeroosaa eegee raawwataaf qodee dhaqabsisuun duub-
deebii yoo kenne garuu gabaasa raawwii waggaa yookiin kurmaanaa
yookiin ji’aa yookiin torbanii bu’aa galmaa’u qabu waliin baay’ina,
qulqullinaa fi yeroo itti xumuramu keessatti akka xumuramu taasisuun
mana Hojichaaf yoo gabaasuu baate, deeggarsaa fi gamaaggama
raawwii hojii raawwatootaa yeroo yeroon gaggeessuun qaboo yaa’iitiin
qabachaa yoo deemuu baatee fi bu’aa isaa bu’uura hojimaata dirireen
yoo gabaasuu baate akkasumas tarkaanfii sirreeffama bu’uura Labsii
naamusa hojjettootaa hordofee raawwatoota irratti akka fudhatamu yoo
taasisuuu baate.(2)

karoora waggaa yookiin kurmaanaa yookiin ji’aa yookiin torbanii

qopheessuun yeroosaa eegee raawwataaf qodee dhaqabsisuun duub-
deebii yoo kennuu baate(0)

2. Hoggantoota 2 Yeroo hunda wanta waadaa gale ni raawwata, yoo rakkoon  Qaboo yaa’ii, Firii madaallii
aantee isaa fi mudates yeroo hunda dursee beeksisa yoo ta’e (2)  Waadawwan Waltajjii kenname___/2
90% wanta waadaa gale ni raawwata, 90% rakkoo mudates %
hojjettootaaf irratti hojjettootaaf
amanamummaa dursee beeksisa yoo ta’e (1.5) galaman
Darbee darbee waanta waadaa gale ni raawwata, yoo rakkoon
qabaachuu irratti
mudates darbee darbee dursee beeksisa yoo ta’e (1)
Yeroo baay’ee wanta waadaa gale hin raawwatu, yoo rakkoon
mudates dursee hin beeksisu yoo ta’e (0)

3. Gahee 3 Hojjettota biratti miira gareen hojjechuu jajjabeessuun,  Qaboo yaa’ii Firii madaallii
gaggeessummaa kaka’uumsa uumuun, hojii qoodee kennuu fi gahee isaanii akka  Ragaa tooftaa kenname___/3
bahan gochuun, aangessuun, tooftaalee hojiiwwan ittiin %
garee taphachuu kaka’uumsa ittiin
hojjetamu ifa gochuun, gufuulee dursee tilmaamuun yaaddoo fi uumamaa fi beekkamtii
irratti
soda ofitti fudhachuun, raawwii karooraa hordofuu, deeggaruun kennaa ture agarsiisu.
fi leenjii hojiirra mijeessuun gahee qindeessummaa isaa karaa  Ragaa leenjiiwwan
guutuu ta’een kan bahe yoo ta’e (3) hojiirraa hojjetaaf
Hojjettota biratti miira gareen hojjechuu jajjabeessuun, kennamaa jiran.
kaka’uumsa uumuun, hojii qoodee kennuu fi gahee isaanii akka
bahan godhus, aangessuu, tooftaalee hojiiwwan ittiin hojjetamu
Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

8
 ifa gochuu, gufuulee dursee tilmaamuun yaaddoo fi soda ofitti
hin fudhatu yoo ta’e, raawwii karooraa hordofuu, deeggaruun fi
leenjii hojiirra mijeessuun gahee qindeessummaa isaa kan
hir’ise yoo ta’e(2)
Hojjettota biratti miira gareen hojjechuu jajjabeessuun,
kaka’uumsa uumuus, hojii qoodee hin kennine fi gahee isaanii
akka bahan hin goone hin aangessine fi tooftaalee hojiiwwan
ittiin hojjetamu ifa hin goone, gufuulee dursee tilmaamuun
yaaddoo fi soda ofitti hin fudhatu yoo ta’e, raawwii karooraa
hordofuu, deeggaruun fi leenjii hojiirra mijeessuun gahee
qindeessummaa isaa kan hin baane yoo ta’e (1)
Hojjettota biratti miira gareen hojjechuu kan hin uumne,
kaka’uumsa kan hin uumne, hojii qoodee kan hin kennine fi
gahee isaanii akka bahan kan hin goone, kan hin aangessine fi
tooftaalee hojiiwwan ittiin hojjetamu ifa hin goone, gufuulee
dursee tilmaamuun yaaddoo fi soda ofitti hin fudhatu yoo ta’e,
raawwii karooraa hordofuu, deeggaruun fi leenjii hojiirra
mijeessuun gahee qindeessummaa isaa kan hin baane yoo
ta’e(0)
4. To’annoo 5 Istaandaardii raawwii sirri ta’e kan diriirse, istaandaardii fi  Qaboo yaa’ii  Firii madaallii
raawwii wal walmadaalchisaa kan adeeme fi tarkaanffii Gamaagagammaa fi kenname___/5
sirreeffamaa kan fudhate yoo ta’e(5) Madaallii Istaandaardii %
raawwii, safartuulee fi
Istaandaardii raawwii sirri ta’e diriirsee, istaandaardaardii fi ulfaatina irratti
raawwii wal walmadaalchisaa adeemuus, tarkaanffii sirreefamaa taasifame
kan hin fudhanne yoo ta’e(3.5)

Istaandaardii raawwii sirri ta’e diriirsus, istaandaardii fi raawwii

wal walmadaalchisa kan hin adeemne yoo ta’ee fi tarkaanffii
sirreeffamaa kan hin fudhanne yoo ta’e (2)

Istaandaardii raawwii sirri ta’e kan hin diriirsine yoo ta’e(0)

Maqaa Miseensota Garee Madaallii Gaggeessanii ------------------- Mallattoo ------------ii) Guyyaa Sakatta’iinsi Itti Gaggeeffame ___________________

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

9
 7. Cheekliistii Too’annoo fi Hordoffii Hojirra Olmaa Istaandardiiwwan Naamusaa Iddoo
Hojii Pabliik sarvaantii MNO
Naamusa D. Olaa gadia baay yaa
Iddoo  H
Gochaa madaalii olaa naa anaa ’ee da
ojii
(Istandard naa gadi
ii) aana
a
Waan sirii dhiibbaa giddu lixummaa tokko malee hojjachuu 1.5 1 0.5 0
Waadaa seene kabaju 1.6 1 0.5 0
EjjennooQabaachuu

Gocha raawwatuuf itti gafatamummaa fudhachuu 1.4 1 0.5 0

Doggoggora ofii qaama biraatti oso hin sababeeffatin, amanee ofitti 1.3 1 0.5 0
fudhachuu
Hojii raawwatu of danda’ee qaama biraa irratti osoo hin hirkatin 1.4 1 0.5 0
raawwachuu
(10)

Hojatoota fi maamiltoota kabaju. 1.4 1 0.5 0

Yeroo yeroon of madaalaa hanqina qabuu foyyeffchuu. 1.4 1 0.5 0
1.

Hojiiwwan hojjetaman hundaaf istaandardiin kenna tajaajilaa xiqqaan 2 1 0.5 0

jiraachuu.
Hojiiwwan hojjetaman akkaataa istaandardiin hojjachuu. 2 1 0.5 0
Waadaa seene ni kabaju 2 1 0.5 0
(10)

Gowwoomsuu, waliin dhahuu fi aangoon daldaluu irraa of qusachuu. 2 1 0.5 0

Hojiin walqabatee kennaa fi keessummeessaan sossobamuu irraa of 2 1 0.5 0
Haqummaa

qusachuu
Meshaalee hojii mootummaa kan akka intarneetii, kompiitara, 2 1 0.5 0
konkolaataa, yeroo hojii mootummaa fi kkf kaayyoo barrbaadameef
qofa fayyadamuu
2.

3. Iftoo Kutaa hojii keessatti dabalatee sababni addaa yoo jiraate malee hojii 5 1 0.5 0
mina isaa iftoominaan hojjachuu
(10) Haala ifaan nama keessuummeessuu. 2 1 0.5 0
Hojmaataa kenna tajaajilaa cabsuun irraa of qusachuu. 2 1 0.5 0
Gochoota faallaa seeraa ta’an raawwachuu irraa of qusachuu. 2 1 0.5 0
Olaantummaa seeraa

Faayidaa hin malle argachuuf yookin nama biraaf argamsiisuuf 2 1 0.5 0

yaaduun seera cabsuun ajaja dabarsuun aa irraa of qusachuu.
Hojii biroo amala, kabaja yookin duudhaa hojii ogummaa isaa fi mana 1 1 0.5 0
hojii isaa waliin hin deemne yookin walitti bu’iinsa faayidaa kaasisu
raawwachuu irraa of qusachuu.
Aangoon seeraan kennameefitti garmalee fayyadamuun dantaa hin 2 1 0.5 0
malle argachuu yookin nama biroof argamsiisuu yookin nama biraa
(10)

irraan miidhaa geessisuu irraa of qusachuu.

4.

5. Al- Gochaa bilisummaa hawaasa mana hojichaa faallessu raawwachuu 5 2.5 1 0

loogum irraa of qusachuu.
maa Abbootii dhimmaa isa bira dhufan wal-qixa keessummeessuu. 5 2.5 1 0
(10)
6. Aman Heera, seeraa, duudhaa fi hojmaata mana hojiitii fi ogummaan isaa 2.5 1 0.5 0
amumm barbaaduuf amanamaa ta’anii tajaajiluu
aa Ragaa sobaa fayyadamuudhaan faayidaa hin malle argachuu irraa of 2.5 1 0.5 0
(10)
qusachuu.
Sa’aa hojii mootummaa kabajuu. 2.5 1 0.5 0
boqqoonnaa yeroo barbaachisaa ta’ee argamettii fi bu’uura seerri 2.5 1 0.5 0
hayyamuun qofa fudhachu.
7. Icittii Icittii mana hojii qaama sadaffaatti darbuu ykn miidiyaale hawaasatiin 2.5 1 0.5 0
Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

10
eeguu darbuu hin qabne dabarsuu irraa of qusachuu.
(10) Icciitii dhimmaa hojiif harka isaa gale yookin karaa kamiinuu beeke 2.5 1 0.5 0
eeguu.
Miidiyaalee hawaasaa irratti dabalatee haala fi mala wal qunnamtii 2.5 1 0.5 0
kamiinuu nama yookin qaama biraatti odeeffannoo mana hojii darbuu
hin malle dabarsuun irraa of qusachuu
Sirna odeeffannoo kenniinsa tajaajila mana hojii keessatti diriiree jiru 2.5 1 0.5 0
sirnaan hojiirra oolchu.
8. Fakke Naamusaa hawaasa mana hojii fi tajaajilamaa biratti fudhatama qabuu 2 1.5 0.5 0
enya gonfachuu.
ta’uu Kabaja uummataa yookin nama dhuunfaa yookin garee tuquu irraa of 2 1.5 0.5 0
(5)
qusachuu.
Mana hojii, Garee ykn namoota walitti buusuuf olola hin barbaachifnee 1 .70 0.30 0
fi hojiirratti miidhaa geessisu gaggeessuu irraa of qusachuu.
Arada adda addaa iraa bilisa ta’uu. 2.5 1 0.5 0
Gahee isaaf kenname itti gaafatamummaan raawwachuu. 2 1 0.5 0
Hojii itti ramadame irratti argamuudhaan tajaajila qixa irraa 2 1 0.5 0
eeggamuun kennu.
Sababa gahaa hin taaneen hojiirratti laafina argisiisuu yookin abbaa 1 1 0.5 0
dhimmaa sababa gahaa malee deddeebisuu irraa of qusachuu.
Marii hojii akka Mana hojiitti qophaa’e kamirrattuu akka hirmaatu 1 1 0.5 0
gaafatame hirmaachuu.
9. Ittigaafatamummaa

Leenjii yookin waltajjii hubannoo isaa dabaluuf yookin gumaacha akka 1 1 0.5 0
godhuuf qophaa’e hirmaachuu
Hojii kenniinsa tajaajila itti ramadame irratti miira itti 1 1 0.5 0
gaafatamummaadhaan raawwachuu.
Fedhii yookin kaka’umsa hojii gaarii agarsiisuu. 1 1 0.5 0
Bu’aa raawwii tarsiimoo irratti hundaa’uudhaan sirna jajjabeessuu fi 1 1 0.5 0
(10)

gaafatamummaa hojiirra oolchuu.

Kenniinsi tajaajilaa maamilaaf kennu akkaataa fedhii maamilaatiin kan 2 1 .5 0
10.  Faaydaa Ummataaf

walsimu ta’uu.
Abbaa dhimmaa waliin walqunnamtii hin mallee fi hojiirratti dhiibbaa 2 1 .5 0
Dursa kennuu (10)

qabu taasisuu irraa of qusachuu.

Hojii hojjatuun walqabsiisee faayidaa kamiiyyuu argachuu yookin 2 1 .5 0
argachuuf yaaluu irraa of qusachuu.
Hojii kiraasassaabdummaa kamuu irraa bilisa ta’uu. 2 1 .5 0
Qabeenya mootummaatti seeraan ala tajaajilamuu yookin tajaajila 2 1 .5
nama biroof oolchuu irraa of qusachuu.
11. Taja Tajaajilamaa gara mana hojiitti dhufe kabajaa fi ulfinaan 2.5 1.5 1 0
ajilamaa keessummeessuu.
kabajaa Abbaa dhimmaa gochaa haamilee isaa tuquu irratti raawwachuu 2.5 1.5 1 0
fi gara
yookin akka inni lola kaasu kakaasuu irraa of qusachuu.
laafum
maan
keessum
meessuu
(5)
Hub: Ida’amaan% 90 fi isaa olDaraan ol’aanaa, % 80-89Ol’aanaa, % 65-79Giddu-galeessa, %50-64 Quubsaa, %50 gadi
Gadi aanaa ta’a.

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

11
 `

8. Cheekliistii Hoggansaafi Darektarootiin ittin madaalaman (% 100 keessaa)

Daran Ola Gadi Ba/
Lak Naamusaalee ykn Gochaalee madaalaman olaan ana Aan aan yaad
a a a aa a
A Naannoo / Environment/ hojii naamusawwaa uumuu fi itti fufsiisuu ilaalchisee
(%20)
1 Hojii hojjatuu fi amalii agarsiisuun hojjatootaf fakkeenya ta’uu. 2.5 2 1 0.5
2 Istaandaardiin naamusa iddoo hojii mana hojii hoogganuu akka qophaa’uu, 2.5 2 1 0.5
hojjataa bira akka gahuu, hubannoon akka umaamuu hojachuu.
3 Namusa iddoo hojii ilaalchisee hojjatoota hoogganu fi qaama ilaalatuu waliin marii 2.5 2 1 0.5
gaaggeessu.
4 Mani hojii namusa iddoo hojii hojiira olchuu. 2.5 2 1 0.5
5 Rakkoon yoo ummamuu itti gaafatamuummaa haamilee fudhachuun furmaata 2.5 2 1 0.5
kennu.
6 Namusna iddoo hojii ajandaa maree manajimantii taasisuu 2.5 2 1 0.5
7 Walitti bu’iinsi yeroo umamuu bu’uura haqa fi naamusa irratti hundaa’een 2.5 2 1 0.5
furmaata kennu,
8 Hojjataa naamusa garii qabuu beekkamtii kennu 2.5 2 1 0.5
B Al-naamusummaa ittisuu ilaalchisee (%20) 2.5 2 1 0.5
9 Hojii bu’uura qajeeltoo naamusaa faallessuun hojjatamee fudhatama dhabsiisuun 2.5 2 1 0.5
namusnii gatii akka qabaatu taasisuu.
10 Bu’aa hojii bu’uura namusa iddoo hojii faaleessun argame qodachuu irraa of egu. 2.5 2 1 0.5
11 Hojjatooni fi qaamni biroo alnamusummaa irraa akka of qusatan caraaqu. 2.5 2 1 0.5
12 Tarsimoo fi karoora hojii seera qabeessa hin taane hojiira akka hin ole iffatti 2.5 2 1 0.5
mormuu.
13 Murtee al- namusummaa irratti hundaa’ee falmuun akka siraa’uu taasisuu. 2.5 2 1 0.5
14 Namusa hojjataa mirkaneessuuf dhimoota leecaaloo barbaachisoo ta’an kan akka 2.5 2 1 0.5
yeroo, humna namaa, iddoo, leenjii mijeessuu.
15 Qaama/ nama gocha fi hojii al-naamusummaa falmuuf deeggarsa kennu. 2.5 2 1 0.5
16 Hojii guyyaa guyyaa keessatti dhima naamusa iddo kennuu(Qaxarii, gudina jijjira, 2.5 2 1 0.5
caraa barnootafi kkf.
C Fakeenya ta’uu ilaalchisee( %20) 2.5 2 1 0.5
17 Lecaloo mana hojichaa dhimma dhunfaaf fayyadamuu irraa of qusachuu. 2.5 2 1 0.5
18 Yeroo hojii mootummatti dhimma dhunfaa hojjachuu irraa of qusachuu. 2.5 2 1 0.5
19 Badii ofii nama birootti naannessuu,sababeeffachuu irra amananii fudhachuu. 2.5 2 1 0.5
20 Keennaa fi faayidaa hin maallee fudhachuu irraa of qusachuu. 2.5 2 1 0.5
21 Iccitii mana hojii eguu. 2.5 2 1 0.5
22 Haala murtaa’aa ta’ee keessatti hala namusawaan deebii kennu. 2.5 2 1 0.5
23 Gaggeessummaa sayyinsawwaa kennuu fi akka kennamuu taasisu. 2.5 2 1 0.5
24 Iftoominaafi itti gaafatamuummaa hojii raawwatuu mirkaneessuu. 2.5 2 1 0.5
D Qabiinsa hojjataa ilaalchisee (%20)
25 Hojjatoota isaa ija tokkon ilaalu. 4 3 2 1
26 Hojatoota isaaf kabaja qabachu. 4 3 2 1
27 Dub deebii hojjatoota isaa fudhachu. 4 3 2 1
Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

12
28 Hala murtee itti dabarsuufi hojii raawwatu hojataaf ifa gochuu. 4 3 2 1
29 Qabiinsa hojjataa madaalawaa qabaachuu. 4 3 2 1
E Naannoo hojii gaarii uumuu fi itti fufsiisuu (%20)
30 Naannoon hojii hojiif mijataa umuu. 5 3 2 2
31 Akkaataa amalli hojichaa gaafatuun nama biroo waliin waliigalanii yookin wal 5 3 2 2
gargaaranii hojjechuu.
32 Amala agarsiisuun,uffannaadhaan, gochaan, kabajaa maqaa ofii yookin kan mana 5 3 2 2
hojii egsiisu
33 Bakka hojiitti lola kaasuu, rebicha raawwachuu tuttuqqii saalaa raawwachuu irraa 5 3 2 2
of eguu.
Hub: Ida’amaan % 90 fi isaa olDaraan ol’aanaa, % 80-89Ol’aanaa, % 65-79Giddu-galeessa, %50-64 Quubsaa,
%50 gadiGadi aanaa ta’a.

Maanuwaalii Sirna Madaallii Bu’aa Raawwii fi Beekkamtii Hojjetaa Mootummaa

13