Bài 14: MÙA XUÂN NHO NHỎ

- Thanh Hải -
I. MỞ BÀI:

Giã từ những ngày đông rét buốt, thiên nhiên, vạn vật khoác lên tấm áo diệu kỳ
khi mùa xuân ấm áp tưng bừng lại đến. Ngàn hoa đua nở, bầu trời ríu rít tiếng
chim, những sợi nắng vàng dệt lên cành cây ngọn cỏ. Trước cảnh thiên nhiên ấy,
lòng người bừng dậy bao cảm hứng góp phần làm cho kho tàng thơ văn Việt Nam
càng phong phú. Hòa với niềm xao xuyến đó, Thanh Hải cũng có những tâm tình
rất riêng khi mùa xuân đến để viết lên “ Mùa xuân nho nhỏ” gởi lại cuộc đời trước
khi ra đi vĩnh viễn. Càng đọc bài thơ chúng ta càng thấy Thanh Hải như vẫn còn
sống mãi với tấm lòng dạt dào yêu xuân, với nguyện ước chân thành đầy xúc động.
( Hay: Càng đọc đoạn thơ … / càng đọc những câu thơ…)

II. THÂN BÀI:

1) Khổ thơ đầu : Sáu câu thơ mở đầu là mùa xuân thiên nhiên, đất trời:

a) Khung cảnh mùa xuân thường rực rỡ, muôn màu sắc nhưng trong bức tranh
thiên nhiên của Thanh Hải mùa xuân rất giản dị:

Mọc giữa dòng sông xanh

Một bông hoa tím biếc

Ơi con chim chiền chiện

Hót chi mà vang trời

Chỉ vài nét phác họa, nhà thơ đã vẽ nên bức tranh xuân tươi mát với màu sắc dịu
dàng, âm điệu thánh thót. Bức tranh không nhiều chi tiết mà chỉ có dòng sông
xuân, nước trong xanh, bông hoa tím biếc, tiếng hót vút cao và ngân vang. Cảnh
đơn sơ mà đẹp, mà vui tai. Tâm hồn thi nhân rộng mở để đón lấy sức xuân dạt
dào và nâng niu vẻ đẹp đầy sức sống ấy. Sức xuân dạt dào thể hiện cô động qua từ
“mọc” đứng đầu câu rất tượng hình diễn tả sức sống như trồi lên, vươn lên của
một cành hoa tím soi bóng giữa dòng sông xanh.
 Nhà thơ cảm nhận mùa xuân thiên nhiên bằng thị giác và thính giác nhưng chủ
yếu là cảm nhận bằng sự rung động đầy gắn bó thiết tha với quê hương xứ Huế
mình. Cách gọi “ơi” hướng về tiếng chim và mấy tiếng “hót chi mà” nghe thật
tràn đầy cảm xúc. Nhà thơ hỏi tiếng chim hay chính đang hỏi tấm lòng rạo rực của
mình. Phải chăng đất trời vào xuân đã tạo nên âm hưởng xao xuyến bồi hồi trong
lòng tác giả? Câu thơ ấy thật bay bổng giữa cái mênh mông, bát ngát của đất trời.
Khi miêu tả sông xanh, hoa tím và nhất là tiếng chim hót, Thanh Hải đã dựng lên
cả không gian cao rộng của thiên nhiên với màu sắc hài hòa và âm thanh vang
vọng tươi vui, đó là sức sống dạt dào khi vũ trụ vào xuân.

b) Nhà thơ hoàn toàn say sưa, ngây ngất, thả hồn vào cái đẹp và âm thanh đó để
có sự chuyển đổi phong phú về cảm quan. Lúc đầu, chỉ là thính giác, nghe được
tiếng chim hót, tiếp theo tác giả như thấy được tiếng hót ấy đọng thành giọt long
lanh có ánh sáng chiếu qua đang rơi xuống. Tiếng chim được hứng vào bàn tay tạo
nên cảm quan về xúc giác có thể cầm, nắm được:

Từng giọt long lanh rơi

Tôi đưa tay tôi hứng

Đó là chi tiết rất tạo hình. Nhà thơ đã hình tượng hoá, vật chất hóa tiếng chim.
“Giọt long lanh rơi” là âm thanh tiếng chim tròn trịa và trong trẻo. Đây là giọt
mùa xuân, giọt sương mai hay giọt tiếng chim, giọt thời gian? Chúng ta khó mà
phân biệt được và có thể hiểu đó là sự đón nhận vào đôi bàn tay niềm trân trọng
trước cái đẹp mùa xuân. Nó như những giọt hạnh phúc cuộc đời từ bầu trời cao rơi
xuống lòng người. Tác giả đang nâng niu quà tặng tuyệt vời của thiên nhiên với
cảm hứng thật lãng mạn qua hình ảnh lấy đôi bằng tay để hứng tiếng chim. Cách
nói ấy thể hiện toàn bộ sự say sưa của nhà thơ trước hương vị mùa xuân.

* Cảm nghĩ về đoạn 1:

Em đã đọc nhiều bài thơ viết về mùa xuân nhưng phải nói rằng sáu câu thơ tả
cảnh mùa xuân của Thanh Hải làm em cảm thấy xao xuyến, rung động thật sự.
Chỉ là những câu thơ năm tiếng mang âm điệu dân ca miền Trung mà sao ngân
vang trong lòng em tình yêu đất trời qua vẻ đẹp tự nhiên, giản dị. Trước hình ảnh
tác giả đưa tay hứng từng giọt tiếng chim em cảm thấy Thanh Hải là nhà thơ tràn
đầy cảm xúc, dạt dào trước vẻ đẹp và sức sống mùa xuân thiên nhiên. Phải là một
hồn thơ nhạy cảm, tác giả mới có sự đón nhận vẻ đẹp đất trời như thế.

2) Mùa xuân của đất nước:

Từ mùa xuân thiên nhiên với sông xanh, hoa tím, tiếng chim chiền chiện vút cao
ngân vang, lan tỏa; nhà thơ chuyển sang cảm nhận về mùa xuân đất nước, với hình
ảnh “lộc” “người cầm súng” “người ra đồng”:

Mùa xuân người cầm súng

Lộc giắt đầy trên lưng

Mùa xuân người ra đồng

Lộc trải dài lương mạ

Trong rất nhiều hình ảnh của thiên nhiên vạn vật, để nói về mùa xuân đất nước,
tác giả chỉ chọn duy nhất hình ảnh “lộc”. “Lộc” là chồi non mới nhú trên cành và
trong ngữ cảnh này có thể hiểu là nhành non, cây non. “Lộc” còn mang ý nghĩa
tượng trưng đó là niềm vui, hạnh phúc cho mọi người, mọi nhà.

Cấu trúc hai cặp câu thơ ngũ ngôn thật mạnh mẽ làm sáng lên hai hình ảnh song
hành bên nhau: “người cầm súng”, “người ra đồng”. Điệp ngữ “mùa xuân”,
“lộc” vang lên ở đầu câu như muốn nhấn mạnh cái mới, cái tươi non cứ theo mùa
xuân về trên đất nước. Đã nói đến mùa xuân là liên tưởng tới lộc mới, nhành non
đâm chồi và khi lộc mới, nhành non đâm chồi là thời điểm, là biểu tượng đẹp đẽ
trong mùa xuân.

* Người lính: Giữa khung cảnh tươi tắn, dạt dào sức sống ấy, người cầm súng
xuất hiện với “lộc giắt đầy trên lưng”. Hình ảnh đó vừa mang ý nghĩa tả thực,
vừa hàm chứa nét tự chân. Những cành lá ngụy trang quanh mình là nét tả thực về
đời sống ngoài chiến trường nhưng ý nghĩa tượng trưng làm cành lá trên lưng có
nét đẹp kỳ diệu hơn. Phải chăng, Thanh Hải muốn nói bao quanh họ là sức sống trẻ
trung mùa xuân, cành lá xanh tươi rung rinh khi người lính di chuyển, dạt dào
nguồn sống tuổi đôi mươi, tuổi thanh xuân. Hơn nữa người lính chiến đấu bảo vệ
Tổ quốc là đem niềm vui, bình yên đến cho toàn dân. Đây chính là cái lộc lớn lao
và ý nghĩa nhất.
 * Người nông dân: Bài thơ được sáng tác năm1980, đất nước đang sống trong
cảnh hoà bình, thống nhất, thời điểm mở ra những mùa xuân bất tận sau bao năm
nước nhà bị chia cắt. Được sống trong khung cảnh hoà bình ấy, người nông dân ra
đồng để làm nên màu mạ non mơn mởn: “lộc trải dài nương mạ. Ngày xưa họ ra
đồng trong sự vất vả, nhọc nhằn: “Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày” nhưng
hôm nay Tổ quốc đang sống trong hòa bình thống nhất nên bước chân ra ruộng
đồng là để làm nên nương mạ trải dài. Màu xanh lá mạ là sắc màu của sự ấm no vì
trong màu mạ non kia tiềm ẩn màu vàng lúa chín và mùi thơm lúa nếp mỗi khi
được mùa. Người nông dân đang gieo mầm xanh sự sống trên ruộng đồng quê
hương, đang tạo ra sự sinh sôi nảy nở bát ngát cho bao mùa màng để gặt hái được
niềm vui ấm no.

Tả người lính và người nông dân, tác giả muốn khái quát hình ảnh đất nước trong
sự nghiệp giữ nước và xây dựng Tổ quốc trên mặt trận chiến đấu và sản xuất.
Chính người chiến sĩ oai hùng và người nông dân bình dị đã đem mùa xuân đến
khắp mọi miền quê hương. Sức gợi cảm của đoạn thơ là gắn hình ảnh lộc non với
hai con người ấy nên “người cầm súng” và “người ra đồng” cũng mang vẻ đẹp
đầy sức sống.

Sức sống mùa xuân đất nước còn được cảm nhận qua nhịp điệu rộn ràng trong âm
thanh xôn xao, lay động hồn người:

Tất cả như hối hả

Tất cả như xôn xao

Một sức sống mùa xuân tràn lên đầy biểu cảm qua điệp ngữ “Tất cả như”, qua
từ láy “hối hả”, “xôn xao”. Điệp ngữ “Tất cả” thể hiện một sự toàn bộ lớn lao.
Chỉ hai từ thôi mà rất có ý nghĩa vì nó bao trùm lên kích thước rộng lớn. Tất cả
thiên nhiên cũng như con người, tất cả mặt trận chiến đấu và dựng xây, tất cả nơi
biên cương cho đến chốn nông thôn, tiền tuyến hay hậu phương đâu đâu cũng dạt
dào trong nhịp điệu bồi hồi, xao xuyến. Âm điệu mùa xuân rộn ràng thì sức bật của
đất nước cũng tràn đầy khí thế trong bản tình ca, anh hùng ca.

Tiếp tục dòng mạch cảm xúc đó, nhà thơ nghĩ đến đất nước với sức sống bền bỉ,
vững vàng, mỗi mùa xuân đến như được tiếp thêm sức mạnh bừng dậy đi lên:
 Đất nước bốn ngàn năm

Vất vả và gian lao

Đất nước như vì sao

Cứ đi lên phía trước

Từ điểm nhìn là mùa xuân đất nước hôm nay, tác giả hướng đến chiều dài lịch sử
bốn ngàn năm để thấy đất nước trải qua bao thăng trầm với tháng ngày “vất vả gian
lao” nhằm chinh phục thiên nhiên khắc nghiệt “vất vả gian lao” về ngoại xâm luôn
rình rập.

Nhưng đất nước ấy hôm nay được so sánh như một ngôi sao. Điệp ngữ “ Đất
nước” vang lên với niềm thân thương và cách so sánh “đất nước như vì sao” càng
biểu hiện niềm tự hào vô biên trước một Tổ quốc đầy vinh quang. Hình ảnh ngôi
sao lấp lánh chiếu sáng đẹp vô cùng được sử dụng để so sánh với đất nước nói lên
sự tỏa sáng rạng ngời. Vừa phát ra ánh sáng, ngôi sao di chuyển trong tư thế “đi
lên phía trước” mở ra một ngày mai phát triển giàu đẹp của Tổ quốc, giang sơn này

* Cảm nghĩ qua đoạn 2:

Những vần thơ Thanh Hải viết về mùa xuân quê hương đất nước qua hình ảnh
“người cầm súng”, “người ra đồng” tạo cho bạn đọc nét liên tưởng rất hay. Em
nghĩ rằng nếu thiên nhiên đem mùa xuân về cho đất trời thì chính người cầm súng
và người ra đồng mang lại mùa xuân cho đất nước. Phải có những người chiến đấu
và lao động, tổ quốc ta mới được bình yên và giàu đẹp. Bình yên và giàu đẹp là
mùa xuân muôn thuở của nước nhà. Em thầm cảm ơn những người mang mùa
xuân về cho mọi nhà. Chính họ đã từng làm nên sức sống suốt bốn ngàn năm nay
và đang tiếp tục tạo thành sức mạnh để đất nước tiến lên phía trước.

3) Mùa xuân nguyện ước của tác giả:

Từ cảm xúc về đất nước, tác giả tự nhìn đến mình để thấy vị trí bản thân trong cái
chung của đất trời và của cuộc đời. Tâm niệm nhà thơ là muốn hóa thân làm một
tiếng chim giữa trăm ngàn giọng hót líu lo, một cành hoa trong hương sắc muôn
hoa:
 Ta làm con chim hót

Ta làm một cành hoa

Hình ảnh này khiến chúng ta liên tưởng đến đoạn đầu : “bông hoa tím”, “tiếng
chim chiền chiện”. Sự lặp lại ấy tạo ra nét đối ứng chặt chẽ. Hình ảnh chọn lọc đó
được trở lại mang một ý nghĩa mới: Niềm mong muốn được sống có ích, được
cống hiến cho đời là lẽ tự nhiên, như loài chim cất lên tiếng hót, như bông hoa tỏa
ngát hương thơm.

Tác giả muốn được hóa thân làm một tiếng chim trong giọng hót của muôn loài
chim, một cành hoa nhỏ bé giữa vườn hoa rực rỡ. Khát vọng dâng hiến đó thật giản
dị và dễ thương biết bao!

Ước vọng ấy còn đẹp hơn trong sự tha thiết và khiêm tốn:

Ta nhập vào hoà ca

Một nốt trầm xao xuyến

Nhà thơ tự nguyện nhập vào bản giao hưởng của đất trời, bản hòa âm của cuộc
đời để tấu lên một nốt trầm xao xuyến. Ý tình trong thơ càng lúc càng mãnh liệt
thêm qua sự tự nguyện xin góp mình ấy, nó vừa sâu sắc, vừa thiết tha nhưng cũng
thật chân thành cởi mở. Sức mạnh khổ thơ dồn vào câu cuối: “ Một nốt trầm xao
xuyến”.

Không phải là nốt m cao, là âm thanh véo von vút lên hay vang động khiến
người ta phải sửng sốt, thán phục, kinh ngạc. Nhà thơ hết sức khiêm nhường, tự hạ
mình xuống làm “nốt trầm” thôi nhưng là một “nốt trầm xao xuyến”, nốt nhạc trầm
mà có sức mạnh làm xao động lòng người. Thanh trầm xuống nhưng âm vang
không mất đi, không bị nhoà lẫn, không bị lãng quên mà trái lại làm bồi hồi, tâm
tư. Cả câu thơ thể hiện khát vọng sống hữu ích, sống có ý nghĩa, khát khao dâng
đời nhưng không phô trương ầm ĩ mà lặng lẽ, khiêm tốn.

* Bình luận:

a) Toàn bộ ước nguyện muốn làm tiếng hót, đóa hoa và nốt nhạc rất phù hợp với
lý tưởng, khả năng của Thanh Hải, vì tác giả vốn là một nhà thơ mà thơ ca là để
sáng tạo ra cái đẹp, góp phần làm đẹp cuộc sống nên ước nguyện chung sức chung
lòng cống hiến đó thật giản dị mà đầy ân tình.

b) Nguyện ước của nhà thơ là sống đẹp như mùa xuân nhưng chỉ là mùa xuân nhỏ
trong mùa xuân rộng lớn của đất trời, xã hội. Hai mùa xuân trước xuất hiện đã làm
nền cho mùa xuân sau:

Một mùa xuân nho nhỏ

Lặng lẽ dâng cho đời

Đến đây chúng ta hiểu ý nghĩa nhan đề bài thơ. Cái nhan đề “ Mùa xuân nho
nhỏ” ấy là điểm sáng thẩm mĩ hội tụ nhiều tầng ý nghĩa. Mùa xuân là khái niệm
chỉ về thời gian, không gian sao lại có thể thành một vật thể nho nhỏ có hình, có
khối được ? Thì ra đó chính là cách nói thể hiện ước mong của nhà thơ. Nhà thơ
nguyện chỉ là một mùa xuân nhỏ cống hiến cho đời vì mùa xuân lớn đã thuộc về
thiên nhiên, đất nước.

Ước mong đó thật giản dị và cảm động vì nó bộc lộ rõ nét khiêm tốn đáng yêu
của một con người tha thiết muốn cống hiến suốt đời cho đất nước nhưng lại ý thức
rất rõ cái hữu hạn của cá nhân so với cái vô tận của đất trời. Hình ảnh mùa xuân
nho nhỏ thật bất bất ngờ, lý thú. Đã có nhiều định nghĩa gắn với mùa xuân như:
“mùa xuân chín”, “xuân xanh”, “ xuân hồng”nhưng có lẽ “mùa xuân nho nhỏ” là
sáng tạo riêng của Thanh Hải.

Tuy là mùa xuân nhỏ bé nhưng mùa xuân ấy có độ bền dài lâu:

Dù là tuổi hai mươi

Dù là khi tóc bạc

Điệp ngữ “Dù là” có tính chất khẳng định mạnh mẽ. Nhà thơ tự nguyện, tự giác
để dặn dò mình hãy cống hiến trọn cuộc đời, không một phút giây ngừng nghỉ về
tuổi thanh xuân cho đến khi bạc đầu, bất chấp thời gian, tuổi tác. Nhiệt tình đối với
Tổ quốc không phải do tuổi đời định đoạt mà điều quan trọng là tấm lòng dành cho
đất nước, quê hương.

Từ chỗ xưng “tôi” ở đầu bài thơ ( tôi đưa tay tôi hứng), tác giả chuyển sang xưng
“ta” ( ta làm, ta nhập ) và đến đây, nhà thơ không tự xưng là “tôi” hay “ta” nữa.
Phải chăng cái việc “lặng lẽ dâng cho đời”, “một mùa xuân nho nhỏ” kia có thể
là của Thanh Hải và cũng có thể là của bất cứ ai đọc những vần thơ xuân thiết tha
này.

Bài thơ kết thúc bằng một âm điệu dân ca xứ Huế mênh mông, dạt dào biểu lộ
niềm tin yêu của tác giả vào cuộc đời, vào đất nước qua những giá trị truyền thống
bằng vững.

* Cảm nhận qua đoạn 3:

Đoạn thơ thể hiện ước nguyện tha thiết của Thanh Hải gợi cho em suy nghĩ về ý
nghĩa cuộc sống của mỗi con người. Khát vọng của tác giả là muốn hòa nhập vào
cuộc sống đất nước và cống hiến cho quê hương xứ sở khiến em rất xúc động.
Với những hình tượng đơn sơ mà chứa nhiều cảm xúc như tiếng chim, đóa hoa, nốt
nhạc, nhà thơ đang đề cập đến một vấn đề lớn đó là ý nghĩa đời sống cá nhân trong
mối quan hệ với cộng đồng, cái riêng trong cái chung. Tâm niệm muốn làm một
mùa xuân nho nhỏ dâng hiến cho đời đã dấy lên trong lòng em niềm thiết tha
muốn dành cho đất nước những gì tốt đẹp nhất. Em hiểu rằng cuộc sống thực sự
có ý nghĩa khi biết nghĩ đến người khác, mỗi người phải mang đến cho cuộc đời
chung phần tinh túy nhất. Cách cống hiến lặng lẽ đầy khiêm nhường là nét đẹp cao
quý mà em lĩnh hội được sau khi đọc đoạn thơ của Thanh Hải.

III. KẾT BÀI:

Bài thơ của Thanh Hải để lại âm vang không dứt từ âm thanh, nhịp điệu, hình ảnh
cho đến ý nghĩa lớn lao đó là từ cái đẹp của đất trời và cuộc đời sáng lên cái đẹp
trong lòng người. Thanh Hải đã tìm ra ý nghĩa sự sống đó là tự nguyện dâng hiến
cho đời từ tuổi thanh xuân đến lúc bạc đầu. Những câu thơ nhẹ nhàng, êm ái lắng
đọng như nốt nhạc trầm nhưng lại làm lòng người xúc động. Ta nguyện cũng như
tác giả, sẽ làm một mùa xuân nho nhỏ để góp vào cuộc đời chung của đất nước
những gì cao quý nhất.

Họ và tên:
Ngày Dò Điểm Nhận xét Người dò Chữ kí