เพลง ทศพิธราชธรรม พัฒนาการของอาณาจักรสุ โขทัยสามารถแบ่งออกได้เป็ น 3 ด้าน คือ
พัฒนาการด้านการเมืองการปกครอง , พัฒนาการด้านเศรษฐกิจ ,พัฒนาการด้าน
ทศพิธราชธรรม คือคุณธรรมของพระราชา
ทาน นั้นคือการให้ ทำแล้วสุ ขใจ พวกเราสุ ขขี
ศีล คือความประพฤติดี ความชัว่ ไม่มี ทั้งกาย วาจา
ปริ จาคะ คือการบริ จาค ช่วยคนลำบาก ได้บุญหนักหนา
อาชวะ ไม่คิดนินทา พวกเรารักษา ในความซื่อตรง
มัททวะ เป็ นคนอ่อนโยน ไม่เล่นโลดโผน สำรวมกิริยา
ตบะ คือใฝ่ ศึกษา พากเพียรวิชา เอาไว้เลี้ยงตน
อักโกธะ คือความไม่โกรธ ไม่ควรถือโทษ ตั้งจิตเมตตา
อวิหิงสา ผูค้ นศรัทธา บุญคอยรักษา เพราะไม่เบียดเบียน
ขันติ คือความอดทน หมัน่ เพียรฝึ กฝน ทบทวนปัญหา
อวิโรธนะ จะคอยนำพา ผูค้ นทัว่ หน้า สู่ ความยุติธรรม
ทศพิธราชธรรม กับพัฒนาการของอาณาจักรสุ โขทัย
สังคมและวัฒนธรรม ซึ่ งเราสามารถศึกษาพัฒนาการของอาณาจักรสุ โขทัยผ่าน
เพลงทศพิธราชธรรมโดยแบ่งออกเป็ นหลักธรรมทั้ง 10 ประการ ของเพลงทศพิ
ธราชธรรมได้ดงั ต่อไปนี้
1. ทาน คือ การให้ หมายถึง การสละทรัพย์ สิ่ งของ เพื่อช่วยเหลือคนที่ดอ้ ยและ
อ่อนแอกว่า
ซึ่ งสอดคล้องกับพัฒนาการด้านเศรษฐกิจในสมัยสุ โขทัย โดยในสมัย
พ่อขุนรามคำแหงมหาราชของสุ โขทัย ทรงเปิ ดโอกาสให้ประชาชนได้คา้ ขาย
กันอย่างเสรี มีเสรี ภาพในการประกอบอาชีพ ไม่มีการผูกขาดทางการค้าโดย
พระคลังสิ นค้า โดยยอมสละผลประโยชน์บางประการที่พระองค์ควรจะได้รับ
แสดงออกถึงการมีน ้ำพระทัยที่เต็มเปี่ ยมในการช่วยเหลือราษฎร ซึ่ งมีฐานะทาง
เศรษฐกิจที่ต ่ำกว่า
2. ศีล คือการตั้งอยูใ่ นศีล หมายถึง มีความประพฤติดีงาม เป็ นตัวอย่างที่ดีแก่คน
ทัว่ ไป
ซึ่ งสอดคล้องกับพัฒนาการด้านสังคมในสมัยสุ โขทัย โดยกษัตริ ย ์
สุ โขทัยทรงทำนุบ ำรุ งส่ งเสริ มพระพุทธศาสนา ทรงเป็ นผูป้ ฏิบตั ิธรรมเป็ น
ตัวอย่าง และได้ทรงสร้างถาวรวัตถุทางพระพุทธศาสนาไว้ทวั่ ไปเพื่อเป็ นที่
เคารพบูชาของประชาชนให้เกิดเลื่อมใสศรัทธายึดหลักธรรมของพระพุทธ
ศาสนาเป็ นหลักในการดำเนินชีวิต  สร้างความสามัคคีกลมเกลียวกันในแผ่นดิน
3. ปริ จาคะ คือบริ จาค หมายถึง การเสี ยสละความสุ ขสำราญของตนเพื่อ
ประโยชน์สุขของหมู่คณะ
ซึ่ งสอดคล้องกับพัฒนาการด้านสังคมในสมัยสุ โขทัย ซึ่ งกษัตริ ยใ์ น
สมัยสุ โขทัยยอมเสี ยสละความสุ ขสำราญของตนเอง โดยการออกเยีย่ มเยียน
ราษฎร ดูแลสุ ข-ทุกข์ ของประชาชน และบริ จาคทรัพย์สินส่ วนพระองค์ในการ
ธำนุบ ำรุ งพระพุทธศาสนา เช่น การสร้างวัด สร้างเจดีย ์ เป็ นต้น
4. อาชชวะ คือความซื่อตรง หมายถึง มีความซื่ อสัตย์สุจริ ต มีความจริ งใจ ไม่
กลับกลอก
ซึ่ งสอดคล้องกับพัฒนาการด้านการปกครองในสมัยสุ โขทัย ในสมัย
ของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช แห่งกรุ งสุ โขทัย พระยามังรายมหาราช แห่ง
เชียงใหม่ และพระยางำเมือง แห่งพะเยา ได้สญั ญากันว่าจะเป็ นพันธมิตรกัน
และช่วยเหลือกันป้ องกันภัยคุกคามจากพวกมองโกล ซึ่ งกษัตริ ยท์ ้ งั สาม
พระองค์ทรงมีความจริ งใจต่อกัน เปรี ยบเสมือนพี่นอ้ งร่ วมท้องมารดาเดียวกัน
5. มัททวะ คือความอ่อนโยน หมายถึง มีกิริยาสุ ภาพ มีสมั มาคารวะ วาจาอ่อน
หวาน มีความนุ่มนวล ไม่เย่อหยิง่ ไม่หยาบคาย
ซึ่ งสอดคล้องกับพัฒนาการด้านการปกครองในสมัยสุ โขทัย โดยใน
สมัยสุ โขทัยตอนต้นมีการปกครองแบบปิ ตุราชา ซึ่ งกษัตริ ยจ์ ะคอยดูแล
ประชาชนอย่างใกล้ชิดเปรี ยบเสมือนพ่อที่คอยปกครองดูแลลูก แสดงออกถึง
การที่กษัตริ ยท์ รงมีจิตใจที่อ่อนโยน และเต็มเปี่ ยมไปด้วยความรัก ความเมตตา
ต่อประชาชน
6. ตบะ คือความเพียร หมายถึง การเพียรพยายามไม่ให้ความมัวเมาเข้าครอบงำ
จิตใจ ไม่ลุ่มหลงกับอบายมุขและสิ่ งชัว่ ร้าย ไม่หมกมุ่นกับความสุ ขสำราญ
ซึ่ งสอดคล้องกับพัฒนาการด้านเศรษฐกิจในสมัยสุ โขทัย ซึ่ งประชาชน
ในสมัยสุ โขทัยมีทกั ษะ และความรู ้ในการประกอบอาชีพ โดยรู ้จกั การสร้าง
ตระพัง และ สรี ดภงค์ ไว้กกั เก็บน้ำ เพื่อแก้ไขปั ญหาไมมีน ้ำไว้ใช้อุปโภค
บริ โภค และทำการเกษตรในหน้าแล้ง พร้อมทั้งประชาชนยังประกอบอาชีพ
อย่างสุ จริ ต ไม่ลุ่มหลงในอบายมุข ที่ก่อให้เกิดความเสื่ อมต่อตนเองและสังคม
7. อักโกธะ คือความไม่โกรธ หมายถึง มีจิตใจมัน่ คง มีความสุ ขมุ เยือกเย็น
อดกลั้น ไม่แสดงความโกรธหรื อความไม่พอใจให้ปรากฏ
ซึ่ งสอดคล้องกับพัฒนาการด้านการปกครองในสมัยสุ โขทัย ในสมัย
พระรามาธิ บดีที่ 1 (อู่ทอง) แห่งกรุ งศรี อยุธยา ได้ยกทัพไปยึดเมืองพิษณุโลก
ของอาณาจักรสุ โขทัย พระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลิไทย) กษัตริ ยข์ องสุ โขทัยใน
ขณะนั้น ทรงมีจิตใจที่สุขมุ อดกลั้นต่อสิ่ งที่เกิดขึ้น โดยไม่ได้ส่งกองทัพไปยึด
เมืองพิษณุโลกคืน แต่ทรงใช้วิธีการทางการฑูตไปเจรจาของเมืองพิษณุโลกคืน
แทน
8. อวิหิงสา คือความไม่เบียดเบียน หมายถึง ไม่กดขี่ข่มเหง กลัน่ แกล้งรังแกคน
อื่น ไม่หลงในอำนาจ ทำอันตรายต่อร่ างกายและทรัพย์สินผูอ้ ื่นตามอำเภอใจ
ซึ่ งสอดคล้องกับพัฒนาการด้านสังคมในสมัยสุ โขทัย ในสมัยสุ โขทัย
ประชาชนมีอิสระในการประกอบอาชีพ และมีอิสระในการเดินทาง สามารถ
เลือกถิ่นฐานที่อยูอ่ าศัยได้ โดยปราศจาก การกดขี่ข่มเหงจากผูป้ กครอง ซึ่ ง
แสดงออกถึงการมีน ้ำพระทัยที่กว้างขว้างของกษัตริ ยท์ ี่มีต่อราษฎร
10. อวิโรธนะ คือความเที่ยงธรรม หมายถึงไม่ประพฤติผดิ ประพฤติปฏิบตั ิตน
อยูใ่ นความดีงาม ไม่หวัน่ ไหวในเรื่ องดีเรื่ องร้าย
ซึ่ งสอดคล้องกับพัฒนาการด้านการปกครองในสมัยสุ โขทัย โดยใน
สมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช พระองค์ทรงวางพระองค์อย่างบิดาปกครอง
บุตรด้วยการสอดส่ องความเป็ นอยูข่ องราษฎร ใครทุกข์ร้อนจะทูลร้องทุกข์เมื่อ
ใดก็ได้ โปรดให้แขวนกระดิ่งที่ประตูพระราชวัง เมื่อราษฎรมีทุกข์กไ็ ปสัน่
กระดิ่งนั้น เมื่อพ่อขุนรามคำแหงทรงได้ยนิ ก็จะเสด็จมาดำเนินการพิพากษาคดี
ความต่างๆ เพื่อให้ความยุติธรรมแก่ราษฎรผูร้ ้องทุกข์ดว้ ยตัวพระองค์เอง

9. ขันติ คือความอดทน หมายถึงการอดทนต่อสิ่ งทั้งปวง สามารถอดทนต่องาน

หนัก ความยากลำบาก ทั้งอดทน อดกลั้นต่อคำติฉินนินทา
ซึ่ งสอดคล้องกับพัฒนาการด้านสังคมในสมัยสุ โขทัย โดยประชาชน
ในสมัยสุ โขทัย มีความอดทนต่อความยากลำบาก ทำงานที่ได้รับมอบหมายให้
บรรลุวตั ถุประสงค์ ซึ่ งประชาชนสมัยสุ โขทัยได้สร้างสรรค์ผลงานด้านต่างๆ
ซึ่ งเป็ นเอกลักษณ์ของสมัยสุ โขทัยตกทอดให้ยงั คนรุ่ นหลังได้ชื่นชม เช่น เจดีย ์
ทรงพุม่ ข้างบิณฑ์ , พระพุทธรู ปปางลีลา , เครื่ องสังคโลก เป็ นต้น

พัฒนาการของอาณาจักรสุ โขทัย
 อาณาจักรสุ โขทัยเป็ นราชธานีแห่งแรกของไทย ซึ่ งเราสามารถศึกษา
พัฒนาการของอาณาจักรสุ โขทัยผ่านเพลงทศพิธราชธรรมโดยแบ่งออกเป็ น
พัฒนาการด้านต่างๆได้ 4 ด้าน ดังต่อไปนี้
1. พัฒนาการด้านการเมืองการปกครอง
2. พัฒนาการด้านเศรษฐกิจ
3. พัฒนาการด้านสังคม
4. พัฒนาการด้านความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ
1. พัฒนาการด้ านการเมืองการปกครอง
พัฒนาการด้านการเมืองการปกครองสอดคล้องกับหลักธรรม ศีล อัก
โกธะ และ อวิโรธนะ ในหลักทศพิธราชธรรม ซึ่ งการปกครองในสมัยสุ โขทัย
สามารถแบ่งเป็ น 2 ระยะคือ
1. สมัยสุ โขทัยตอนต้น   เริ่ มตั้งแต่สมัยพ่อขุนศรี อินทราทิตย์ ไปถึงสิ้ น
สมัยของพ่อขุนรามคำแหง
เมื่อพ่อขุนรามคำแหงมหาราชขึ้นครองราชย์ การปกครองพลเมืองยัง
ถือตามคติของคนไทยแต่เดิมอยู่ กล่าวคือ ปกครองอย่างบิดาปกครองบุตร ดัง
ปรากฏในศิลาจารึ กของพ่อขุนรามคำแหง ดังข้อความในศิลาจารึ กหลักที่ 1 ว่า
"…ในปากประตูมีกระดิ่งอันหนึ่งแขวนไว้ห้ นั ไพร่ ฟ้าหน้าปกกลาง
บ้านกลางเมืองมีถอ้ ยมีความ เจ็บท้องข้องใจมันจะกล่าวถึงเจ้าถึงขุนบ่ไร้ ไปลัน่
กระดิ่งอันท่านแขวนไว้ พ่อขุนรามคำแหงเจ้าเมืองได้ยนิ เรี ยกเมือถาม สวน
ความแก่มนั โดยซื่อ ไพร่ ในเมืองสุ โขทัยนี้ จ่ ึงชม.."
พ่อขุนรามคำแหงมหาราชทรงวางพระองค์อย่างบิดาปกครองบุตรด้วย
การสอดส่ องความเป็ นอยูข่ องราษฎร ใครทุกข์ร้อนจะทูลร้องทุกข์เมื่อใดก็ได้
โปรดให้แขวนกระดิ่งที่ประตูพระราชวัง เมื่อราษฎรมีทุกข์กไ็ ปสัน่ กระดิ่งนั้น
เมื่อพ่อขุนรามคำแหงทรงได้ยนิ ก็จะเสด็จมาดำเนินการพิพากษาคดีความต่างๆ
ด้วยพระองค์เอง ซึ่ งสอดคล้องกับหลักธรรม มัททวะ และ อักวิโรธนะ ในหลัก
ทศพิธราชธรรม ที่หมายถึงความสุ ความเที่ยงธรรม ความยุติธรรม
2. สมัยสุ โขทัยตอนปลายตั้งแต่สมัยพระยาเลอไทยไปถึงสมัยสุ โขทัย
หมดอำนาจ
ซึ่ งการปกครองในสมัยสุ โขทัยตอนปลายได้อาศัยหลักธรรมทาง
พระพุทธศาสนามาใช้ในการปกครองเรี ยกว่า การปกครองแบบธรรมราชา 
พระมหากษัตริ ยจ์ ะทรงตั้งมัน่ อยูใ่ นทศพิธราชธรรม การปกครองแบบธรรม
ราชานี้ถูกนำมาใช้จนประทัง่ สิ้ นสุ ดสมัยสุ โขทัย
เมื่อพระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลิไทย) ขึ้นครองราชย์สมบัติในปี 1890   
ทรงตระหนักถึงความไม่มนั่ คงภายใน ประกอบกับเวลานั้นกรุ งศรี อยุธยาที่ต้ งั
ขึ้นมาใหม่ก ำลังแผ่ขยายอำนาจจนน่ากลัวจะเกิดอันตรายกับสุ โขทัย พระมหา
ธรรมราชาที่ 1 (ลิไทย)  ทรงเห็นว่าการแก้ปัญหาทางการเมืองด้วยการใช้อ ำนาจ
ทางทหารอย่างเดียวนั้นไม่สามารถทำได้ เพราะอำนาจทางการทหารในสมัย
ของพระองค์น้ นั ไม่เข้มแข็งพอ  จึงทรงดำเนินพระราชกุศโลบาย โดยทรงทำนุ
บำรุ งส่ งเสริ มพระพุทธศาสนา ทรงเป็ นผูป้ ฏิบตั ิธรรมเป็ นตัวอย่าง และได้ทรง
สร้างถาวรวัตถุทางพระพุทธศาสนาไว้ทวั่ ไปเพื่อเป็ นที่เคารพบูชาของ
ประชาชนให้เกิดเลื่อมใสศรัทธายึดหลักธรรมของพระพุทธศาสนาเป็ นหลักใน
การดำเนินชีวิต  สร้างความสามัคคีกลมเกลียวกันในแผ่นดิน ซึ่ งสอดคล้องกับ
หลักธรรม ศีล และ อักโกธะ ในหลักทศพิธราชธรรม ที่หมายถึง ความประพฤติ
ในทางที่ดี และมีความสุ ขมุ เยือกเย็น ไม่โกธร