PANITIKAN NG LAMBAK NG CAGAYAN
ang isang lalaking nagngangalang Biuag. Sa oras na
REHIYON 2
 Ang Cagayan Valley ay kilala rin sa tawag na
Smiling Land of Beauty.
 Binubuo ng limang lalawigan tulad ng Batanes,
Cagayan, Isabela, Nueva Vizcaya, at Quirino.
WIKA AT MGA TAO
 Matatagpuan dito ang mga tagalog atilokanong
naakit lumipat dahil sa saganangtroso sa rehiyon.
 Ivatan sa Batanes, Gaddang at Ibanagsa Cagayan,
Isabela at Nueva Vizcaya.
 Dumagat, Isneg, Ita, Igorot, Ikalahan, atIwak na
naninirahan sa bundok.
 Karamihan sa mga tao sa Cagayan ay marunong
ng wikang Ilokano at Tagalog bagama't
ginagamit pa rin nila ang kanilang sariling wika
tulad ng Ivatan at Ibanag. Iba pang mga wikang
ay Ilocano, Ybanag, Ytawes at Malaueg,
Pangasinense at Maranao.
MGA ILOG
Cagayan River
 Rio Grande de Cagayan
 Pinakamahabang ilog sa Pilipinas
 Pinagkukunan ng Irigasyon
Chico River
 River of Life
 Ito ang pinakamahabang sanga ng ilog
Cagayan
Magat River
 Isa sa pinakamalaking dam sa Pilipinas
Pinacanauan River
 Isa sa tatlong sanga ng ilog Cagayan
MGA PANITIKAN
1. Epiko
Halimbawa: Si Biuag Anni Malana
Sa katimugang bahagi ng Cagayan, nakatira
siya ay ipinanganak, isang napakagandang babae ang
dumating at humanga sa kanya. Naglagay ang diyosa
ng tatlong bato sa leeg ng bata, na nagbibigay sa
kanya ng proteksyon, supernatural na kapangyarihan,
at lakas. Sa kabila nito, nakaramdam siya ng
kaguluhan at kalungkutan. Naibigan niya ang isang
dalaga sa bayan ng Tuao na walang kapantay ang
kagandahan.
Sa Malaueg, may isa pang lalaki na
nagngangalang Malana na nagtataglay ng katulad na
kapangyarihan kay Biuag. Noong siya ay 18, sinira
ng bagyo ang mga pananim ng bayan at nahulog sa
taggutom. Pagbalik niya, nakakita siya ng busog at
palaso, na sa tingin niya ay galing sa kanyang ama.
Ang mga palaso ay may dalawang bato na katulad ng
nasa paligid ng leeg ni Biuag. Nagpasya si Biuag na
dalawin ang dalaga ngunit nalaman niyang kasama
nito si Malana, nagalit si Biuag at hinamon ang huli
sa pamamagitan ng paghagis ng sibat sa kanya.
Isang hapon, napansin ni Biuag na maraming
tao mula sa Malaueg ang dumating, kasama si
Malana bilang kanilang pinuno Sa araw ng
kontrobersyal na tunggalian, ang dalawang bundok
ay sakop na ng mga tao. Nagsimula si Biuag sa
walang habas na paghahagis ng puno ng niyog kay
Malana. Lalong nabaliw si Biuag at inihagis ang sibat
sa puso ni Malana. Pagkatapos ay inagaw ni Biuag
ang isang buwaya sa ilog at nag-away ang dalawa.
Gayunpaman, lumipad sa himpapawid ang dalaga at
hinawakan nsi Malana. Ipinahayag ng dalaga ang
kanyang sarili bilang anak ng diyosa. Pagkatapos
ay binasbasan niya ang mga tao sa ibaba at lumipad
sa kaharian ng hangin at ulap kasama si Malana kung
saan siya naghari.
2. Salomon
 Ito ay isang epikong inaawit kasabay ng “cinco-
cinco” o instrumentong may limang kuwerdas
tuwing Pasko sa harap ng altar.
 Ang nilalaman nito ay tungkol sa pagkakabuo,
pagkapanganak, at buhay ni Jesu Kristo.
Halimbawa:
Anni i ibini wagi?
(What are you sowing, brother?)
 Said the farmer: Batu i paddag gunak ku ibini.
(I am sowing pebbles.)
Said Mary: Batu nga imulam, batu nga emmu
gataban.
(Pebbles that you sow, pebbles that you reap.)
3. Verzo
 Ito ay isang awit na may apat na linya at tugma.
Karaniwang ginagawa o nililikha ng versista ang
verso sa mismong okasyon tulad ng kasal at
binyag. Ang verso ay karaniwan ding nagtuturo
ng moralidad.
Halimbawa:
Ossse-osse at Kilingkingan
Arri ka mavurung ta
Kabaddi ku lalung, kuak
Ku mamayappak, kannak
Ku utun, gukak.
Salin:
Worry not my being a small cock,
For when I fly to attack
4. Alamat
Halimbawa: Alamat ng Lakay-lakay
Sa hilagang-silangang bahagi ng Cagayan ay
may dalawang batong hawig ng babae at lalaki.
Tinawag nila itong Lakay-Lakay o matandang lalake
at Baket-Baket o matandang babae. Sa di kalayuan ay
may maliit na batang babae o Ubing-Ubing. Noong
unang panahon,may mag-anak na naninirahan sa
tabing-dagat. Sila'y nabubuhay sa pangingisda. Sa
tuwing maraming nahuhuling isda ang lalaki ay nag-
aalay sa kanilang Diyos bilang pasasalamat.
Di nagtagal, namuhay sila nang maginhawa.
Isang umaga maraming nahuli ang lalaki at
nakasalubong niya ang matandang humihingi ng
tulong ngunit ito'y kaniyang pinagtabuyan.
Kinahapunan humingi ng tulong ang pulubi at ang
babae ang nakaharap nito, siya'y pinagtabuyan din.
Kinaumagahan ang lalaki ay nagtungo sa dagat upang
mangisda. Maghapon siyang hinintay ng kaniyang
asawa ngunit gabi na ay wala pa rin ito. Maagang-
maaga'y tinungo ng mag-ina ang karagatan.
Naghanap sila kung saan-saan ngunit sa di-kalayuan
sa dagat ay may pigura ng isang taong yari sa bato.
Nagmadali silang lapitan ito sa pamamagitan ng
bangka.
Namukhaan nila ito dahil sa dala-dala nitong
lambat. Sila'y nalumbay at nakadama ng galit ang
babae at nakapagmura. Narinig ito ng Diyos ng dagat
at ginawa rin silang taong-bato. Ngunit sakabila nito
binigyan ang nasabing pamilya ng Diyos ng
kapangyarihan upang bantayan ang karagatan. At
pinaniniwalaang ligtas sakapahamakan ang mga
manlalakbay sa dagat kapag di nila pinipintasan ang
Lakay-lakay. Dapat ding mag-alay para sa
pamilyang bato.
“Kung Paano Kami Naging Ilongot”
Namukhaan nila ito dahil sa dala-dala nitong
lambat. Sila'y nalumbay at nakadama ng galit ang
babae at nakapagmura. Narinig ito ng Diyos ng dagat
at ginawa rin silang taong-bato. Ngunit sakabila nito
binigyan ang nasabing pamilya ng Diyos ng
kapangyarihan upang bantayan ang karagatan. At
pinaniniwalaang ligtas sakapahamakan ang mga
manlalakbay sa dagat kapag di nila pinipintasan ang
Lakay-lakay. Dapat ding mag-alay para sa
pamilyang bato.
Dumating ang panahon ang babae ay
nanganak. Masayang-masaya ang dalawa, at umasang
magkaroon sila ng isa pang supling. Natupad ang
kanilang kahilingan. Ang sumunod na anak ay babae
samantalang ang unang anak ay lalaki. Nang lumaki
ang mga bata, hinikayat ng mga magulang na
magpakasal ang dalawa. Sumang-ayon ang dalawang
magpakasal, Bumukod sila at nagtayo ng sariling
kubo. Ang pangyayaring ito ay naulit nang naulit.
Taun-taon, sila'y dumarami at ang bawat anak na
mag-asawa ay bumubukod at naghahanap ng sariling
lugar na matirhan. Smunod ng mga llongot ang
gawain ng kanilang mga ninuno. Sinunod nila ang
mga hakbang patungo sa kanilang kinaroroonan
ngayon.
5. Awiting-Bayan
Halimbawa:
Awit ng Pag-ibig (Gaddang)
 “Abumbu-ca Appatanca O Futug"
Ambumbu ca appatanca ofutuc
Que annihabiduhat nu sito nonotcu
Que annihabiduhat nu sito angira-quirac
Mittarifiuen na la si no matayac
Ay scuam a macalaca-lacad
Busang in a la ammee a natanam
Se naceuacla si lohownanocam.
Salin:
You are to much of my hearth,
You have tortured my brain,
You have tortured my thought.
A thousand times I prefer to die
For you I dare to test my fate;
I almost got buried in pain and grief.
Awit ng Pamilya (Gaddang)
“Mapua Nu Wara Anak”
(Its Good To Have Children)
Mapia nu wara anac
Se mangari si diha-annat
Annanot nu nangammu
Se mangada si consuelo.
Antu mebalat
Sito bagguac a pacalla-allac
Mampia nu mapia anac
Se ammu ua mabbalat
Salin:
It's a blessing to have children
To help us cut off hardship
Specially if knowledge enables them
To lend us comfort and case
This will be the reward
For one's ailing, aging self
More so if they are good children
Who show their gratitude.
Aggani (Harvesting)
Mangga Anggam etam, mappabala-balat etam
ntamuna maggani se maracuen ino dawa
Dirancu na payao
So amingan tam so tangnga na payao
Y ama a naradu y lacay a naccaual
Y ina anammula, y bacat a naccalutu
O awayic era
Duffunam tam nad era a maggani
Salin:
Let us rejoice and be grateful. Let us go and harvest
the grains that are now ripe
I miss the rice fields
And the hut in the midst of the rice fields,
And grandpa who harvested,
And mother who planted;
And father who plowed,
And grandma who cooked.
Brothers, come let us help them
Bring the harvest in
6. Salawikain
 Ang mga salawikaing Ibanag o "unoni" sa lokal
na dayalekto ay pwedeng isang prosa o maaari
rin itong tula. Ito ay paturo at kinapupulutan ng
aral.
Halimbawa:
Maski awattu cucuam, nu mapia laman y
gawagawayan maski mazziya, basta napya
Salin:
 Kahit na walang material na bagay, basta’t
maayos ang kalusugan, kahit na mahirap, basta’t
maganda ang pangangatawan.
Passil, siri, anna tazzi
Ay bakka na kararua,
Aya, kurug, anna allo dalana na y
Mapolu kannaddaka maporian mamatabba
Salin:
Inggit, kasinungalingan at pang-aabuso ay mas
mababa sa pag-ibig, katotohanan at kabaitan.
Ang nakatataas ay ibinababa at nasa ibaba ay
itinataas
7. Awit
 Ang mga awit ay mga kantang para sa pag-ibig at
madalas ang mensaheng dinadala nito ay
pangako, pagtatapat, paninigurado, mga
pagtuturo at pag-alalay na maibibigay.
 Ang paglawig ng mga kantang galing sa mga
Ibanag at ang kumakanta nito ay umabot sa
pinakamataas nitong antas noong panahon kung
saan ang mga lalaki o "babbagitolay" ay
nanghaharana sa mga babae o "magingnganay"
na natitipuhan nila.
Halimbawa:
PAGAYAYA
Pagayaya ay a metallugaring
I pattaradde tam ngamin,
Pagayaya I palu paggia
Pangawanan ta zigariga,
Pare nakuan tu yao nga gayam,
Makeyawa tam mulamuagang
Kegafuanan na kapawan
Na ziga nganufulotan.
Salin:
REJOICING
Happiness is the end
Of our being together
Happiness is the well-being
And elimination of suffering.
May it be that this occasion,
Bring us satisfaction
Which will make us forget
Our hatred and suffering.
8. Bugtong (Palavvun)
 Ginagamit nang mga lbanag bilang isang anyong
pang-kasiyahan o kung sa ibang kaso, maaari rin
itong isang anyo ng tagisan ng talino.
 Pang-relaks kung pagod.
Halimbawa:
Egga’y tadday nga ulopa Funnuan ng kanna’y
baggutna.
Salin:
Mayroong isang bagay Na kinakain ang kanyang
sarili.
Sagot: Kandila
Egga’y babai ta Manila Maguina toye’y guhi na.
Salin:
Ang Baboy sa Manila Kung umiyak ay naririnig ng
sanlibutan.
Sagot: Arugok o Kulog
9. Kasabihan
 Ang kasabihan ay pahayag na nagbibibigay ng
payo o nagsasaad ng katotohanan kung saan ang
mga salitang ginagamit ay payak at madaling
maintindihan.
 Nakagawian na ng mga Pilipino na maghayag ng
kanilang mga pilosopiya sa buhay, mga
karanasan, at mga bunga ng kanilang
 pagmamasid-masid, sa pamamagitan ng mga ito ng koleksyon at masusing pag-aaral ng
salawikaing may tugma at mga kasabihan. tula at awit ng Ivatan na kilala bilang laji.
Halimbawa:  Pagmamahal and Pagmumura Essays”
(1997)
Ti makatunog, makamukat Ti nasalugok, agbiag.
 Taming the wind

Salin:
Ang makatulog ay magkamula Ngunit ang paspas’ng
galaw ay mabuhay. 3. Fernando M. Maramag

 Isang Pilipinong makata, mamamahayag,

Aniammu ibilang Nu ari paga nakkade liman.
Salin:
Huwag mong bilangin Kung wala pa sa iyong
kamay.
MGA KILALANG MANUNULAT
1. Reynaldo Duque
 Isinilang sa Candon, Ilocos Sur. Isang
manunulat ng maikling kuwento, tula, nobela
sanaysay, iskrip sa radyo, telebisyon,
pelikula at komiks. Ang Gamugamo sa
Lampara ni Julio Madarang ay mula sa
kanyang panulat.
Mga Akda:
 “Kandong” (Maikling Kuwento, 1980),
 “Ang mga Tatoo ni Emmanuel Resurreccion”
(Dulang May Isang Yugto, 1986),
 “Colorum” (Maikling Kuwento-Iluko, 1997),
 “Ysabelo” (Maikling Kuwento-Iluko, 2001).
2. Florentino Hornedo
 Isinilang sa Savidg, Sabtang, Batanes noong
Ctubre 16, 1938 Si Dr. Hornedo ay
manunulat ng aklat sa Pilosopiya Edukasyon,
Kultura at Kasaysayan.
Mga Akda:
 ·Laji: An Ivatan Folk Lyric Tradition”
(1979) – isang pagsisiyasat sa tradisyong
pampanitikan ng mga Ivatan, isang pangkat
etniko na naninirahan sa lalawigan ng
Batanes sa Hilagang Pilipinas. Nagbibigay
editor, sanaysay, at guro. Siya ay
ipinanganak noong Enero 21, 1893 sa Ilagan,
Isabela.
 Noong Enero 21, 1983, isang
commemorative marker ang inilagay sa
kanyang bayan sa Isabela bilang parangal sa
kanyang mga kontribusyon sa panitikan ng
Pilipinas.
Mga Akda:
 The Rural Maid
 To a Youth
 Moonlight on Manila Bay
 My Queen Tagala
 The Atheist
 A Christ Without a Cross
 Jose Rizal
 The Presentation
4. Renato A. Paat
 Ipinanganak sa Nabannagan, Lasam,
Cagayan, anak nina Crisanto Paat at Agustina
Aguinaldo. Nagpakasal siya kay Catalina
Ramiro, isang guro sa distrito ng Lasam. Ang
kanilang mga anak ay sila Haspert, Florante,
Renato Jr., Altagracia, at Renelyn.
 Nakamit niya ang kanyang diploma sa
kolehiyo mula sa Philippine Normal College
na ngayon ay kilala bilang Philippine Normal
University.
Mga Akda:
 Sabong TI Kawayan
 Pakalatkat
 No Aregleyted
 Ti Eleksion Iti Lattung Inn
 Naanag TI Aloha Ti Lasam
5. Fortunato S. Serna

 Ipinanganak sa Pateng, Gonzaga, Cagayan.

 Siya ay naging scriptwriter para sa ilang
mga istasyon sa radyo at naging radio talent
din.
Mga Akda:

 Burayok (Kwento)
 Agridamka
 Gonzaga
 Ading
 Ammok a Segseggaannak
 Sulisog
6. Valeriano U. Martin

 Ipinanganak sa San Mateo, Isabela, ang

kanyang mga magulang ay sina Marciano
Martin at Simeona Ulnagan.
 Mula 1967 hanggang 1984, siya ay isang
guro sa martial arts. Noong 1988, siya ay
naging janitor at di katagalan ay naging
maintenanceforeman.
Mga Akda:

 Napintaska Latta, Nanang (maikling

kuwento)
 Police Case 343 (maikling kuwento)
 Ti Kaso Dagiti Naglibas a Balud (kuwento)
 Ti Pirma a Nangburak Iti Sindikato
(kuwento)
7. Rogelio M. Acoba

 Ipinanganak sa Bascaran, Solano, Nueva

Vizcaya at kasal kay Encarnita R. Guillermo.
Mayroon silang limang anak Roger Jr.,
Rachelle, Roselle, Ritzelle, at Roel. Isa
siyang punong-guro ng mataas na paaralan sa
Bayombong, Nueva Vizcaya. Nagtapos siya
ng BS Agriculture major in Agronomy sa
CVAC-CSU at ng master's degree sa
Agrikultura major in crop science sa Isabela
State University.
Mga Akda:

 Dinak Koma Baybay-an

 Kayatkon Ti Matay