Chöông 4

CHÍNH SAÙCH, COÂNG CUÏ &

HEÄ THOÁNG QUAÛN LYÙ
MOÂI TRÖÔØNG VAØ TAØI NGUYEÂN

1
 NỘI DUNG
4.1. Chính sách MT&TN
4.1.1. Khái niệm
4.1.2. Chu trình chính sách
4.1.3. Chính sách môi trường
4.1.3. Chính sách môi trường tại Việt Nam
4.2. Các công cụ quản lý MT&TN
4.2.1. Công cụ ra lệnh & kiểm soát
4.2.2. Công cụ kinh tế
4.2.3. Công cụ truyền thông
4.2.4. Công cụ khoa học-công nghệ
4.3. Hệ thống QLNN về MT&TN Việt Nam 2
 4.1. CHÍNH SÁCH MT&TN
4.1.1. Khái niệm
• Chính sách là những sách lược và kế hoạch cụ thể
nhằm đạt một mục đích nhất định, dựa vào đường
lối chính trị chung và tình hình thực tế mà đặt ra (Từ
điển Tiếng Việt phổ thông, 2002)

• Chính sách là tập hợp các chủ trương và hành động

về phương diện nào đó của chính phủ, bao gồm các
mục tiêu mà chính phủ muốn đạt được và cách làm
để thực hiện các mục tiêu đó.(Wikipedia) 3
 TRÌNH TÖÏ THÖÏC HIEÄN
CHIEÁN LÖÔÏC MOÂI TRÖÔØNG
CHÍNH SAÙCH

CHIEÁN LÖÔÏC

QUY HOAÏCH

KEÁ HOAÏCH

CHÖÔNG TRÌNH

4
DÖÏ AÙN
 4.1.2. CHU TRÌNH CHÍNH SAÙCH
Caùc vaán ñeà HÌNH THAØNH
môùi CHÍNH SAÙCH
naûy sinh
Chaån ñoaùn vaán ñeà
Naâng cao nhaän thöùc Phaân tích, toång hôïp, döï
baùo

XAÙC ÑÒNH THÖÏC THI

VAÁN ÑEÀ CHÍNH SAÙCH

So saùnh muïc tieâu

Ñieàu chænh chính saùch

ÑAÙNH GIAÙ
CHÍNH SAÙCH
5
Hình. CHU TRÌNH CHÍNH SAÙCH MOÂI TRÖÔØNG
 4.1.3. CHÍNH SAÙCH MOÂI TRÖÔØNG
Ñoái töôïng cuûa CSMT laø duy trì tình traïng moâi tröôøng theo
nhöõng caùch sau:
Nhöõng thieät haïi moâi tröôøng hieän höõu ñöôïc giaûm vaø loaïi tröø,
Nhöõng taùc ñoäng coù haïi cho con ngöôøi vaø moâi tröôøng phaûi
ñöôïc ngaên chaän,
Nhöõng hieåm hoïa cho con ngöôøi, ñoäng thöïc vaät, thieân nhieân,
moâi tröôøng: khoâng khí, nöôùc, ñaát, phaûi ñöôïc giaûm thieåu, vaø
Nhöõng vuøng / khoâng gian döï tröõ ñöôïc ñaûm baûo cho söï phaùt
trieån cuûa theá heä töông lai, cho tính ña daïng cuûa caùc loaøi vaø
vuøng noâng thoân.
--> vieäc baûo veä moâi tröôøng phaûi ñöôïc hieåu nhö moät nhieäm
vuï lieân ngaønh (cross-sectional task). 6
 4.1.3. CHÍNH SAÙCH MOÂI TRÖÔØNG

Nhöõng nguyeân taéc cô baûn:

 Nguyeân taéc phoøng ngöøa (precautionary principle)
 Nguyeân taéc ngöôøi gaây oâ nhieãm phaûi traû tieàn (polluter-pay
principle), ngöôøi söû duïng taøi nguyeân phaûi traû tieàn
 Nguyeân taéc hôïp taùc (principle of cooperation)
--> tính töï nguyeän trong neàn kinh teá thò tröôøng xaõ hoäi ñònh
höôùng sinh thaùi, vaø söû duïng nhöõng khuyeán khích kinh teá ñeå
mang ñeán nhöõng ñoåi môùi.

7
 4.1.4. Chính saùch BVMT Việt Nam
1. Khuyeán khích, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå moïi toå chöùc, coäng
ñoàng daân cö, hoä gia ñình, caù nhaân tham gia hoaït ñoäng baûo veä
moâi tröôøng.
2. Ñaåy maïnh tuyeân truyeàn, giaùo duïc, vaän ñoäng, keát hôïp aùp
duïng vôùi caùc bieän phaùp haønh chính, kinh teá vaø caùc bieän phaùp
khaùc ñeå xaây döïng yù thöùc töï giaùc, kyû cöông trong hoaït ñoäng
baûo veä moâi tröôøng.
3. Söû duïng hôïp lyù, tieát kieäm taøi nguyeân thieân nhieân, phaùt trieån
naêng löôïng saïch, naêng löôïng taùi taïo, ñaåy maïnh taùi cheá, taùi söû
duïng vaø giaûm thieåu chaát thaûi.
4. Öu tieân giaûi quyeát caùc vaán ñeà moâi tröôøng böùc xuùc, taäp trung
xöû lyù caùc cô sôû gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nghieâm troïng, phuïc
hoài moâi tröôøng ôû caùc khu vöïc bò oâ nhieãm, suy thoaùi, chuù
troïng baûo veä moâi tröôøng ñoâ thò, khu daân cö.
6. Öu ñaõi veà ñaát ñai, thueá, hoã trôï taøi chính cho caùc hoaït ñoäng baûo
veä moâi tröôøng vaø caùc saûn phaåm thaân thieän vôùi moâi tröôøng, keát
hôïp haøi hoøa giöõa baûo veä vaø söû duïng coù hieäu quaû caùc thaønh
phaàn moâi tröôøng cho phaùt trieån.
7. Taêng cöôøng ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc, khuyeán khích nghieân
cöùu, aùp duïng vaø chuyeån giao caùc thaønh töïu khoa hoïc vaø coâng
ngheä veà baûo veä moâi tröôøng, hình thaønh vaø phaùt trieån ngaønh
coâng nghieäp moâi tröôøng.
8. Môû roäng vaø naâng cao hieäu quaû hôïp taùc quoác teá, thöïc hieän ñaày
ñuû caùc cam keát quoác teá veà baûo veä moâi tröôøng, khuyeán khích toå
chöùc, caù nhaân tham gia thöïc hieän hôïp taùc quoác teá veà baûo veä
moâi tröôøng.
9. Phaùt trieån keát caáu haï taàng baûo veä moâi tröôøng, taêng cöôøng,
naâng cao naêng löïc quoác gia veà baûo veä moâi tröôøng theo höôùng
chính quy, hieän ñaïi.
 4.2. CAÙC COÂNG CUÏ QL MT&TN
4.2.1. MEÄNH LEÄNH VAØ KIEÅM TRA (Command and Control)

CAC = ñoäng löïc phaùp lyù, bieän phaùp ñònh cheá nhaèm thuùc ñaåy
söï tuaân thuû tröïc tieáp veà BVMT cuûa ñoái töôïng gaây oâ nhieãm,
thoâng qua:
- ñieàu tieát caùc quùa trình hay saûn phaåm ñöôïc söû duïng,
- caám hoaëc haïn cheá vieäc thaûi ra moät soá chaát oâ nhieãm
- giôùi haïn hoaït ñoäng trong nhöõng thôøi gian/ khoâng gian nhaát
ñònh

10
 4.2.1. MEÄNH LEÄNH VAØ KIEÅM TRA (CAC)

Hình thức:
•Giaáy pheùp hay söï chaáp thuaän veà maët moâi tröôøng
•Caùc quy ñònh, nghò ñònh
•Caùc tieâu chuaån/quy chuẩn
- Quy chuaån veà chaát löôïng moâi tröôøng
- Quy chuaån thaûi

11
 4.2.1. MEÄNH LEÄNH VAØ KIEÅM TRA (CAC)
Thuaän lôïi:
 Đảm bảo möùc ñoä nhaát ñònh veà maët hieäu quûa BVMT;
 Phöông phaùp truyeàn thoáng;
 Hoaëc tuaân theo hoaëc khoâng, neáu khoâng thì coù caùc bieän phaùp xöû
lyù;
 Xöû lyù bình ñaêûng
Khoù khaên:
 Khoâng linh ñoäng;
 Cần xác định được đối tượng; Chi phí haønh chính cao; Noã löïc
lôùn töø caùc cô quan QLMT;
12
 Không kích thích DN thay đổi công nghệ mới
 4.2.2. COÂNG CUÏ KINH TEÁ (economic instruments)

Hoaït ñoäng thoâng qua khuyeán khích hôn laø cöôõng cheá ->
linh hoạt, chi phí thaáp hôn
a) Phaân ñònh laïi caùc quyeàn sôû höõu taøi saûn
TL: Vieäc phaân ñònh taøi saûn do thò tröôøng quyeát ñònh
KK: Vaán ñeà chính trò; khaû naêng phaân phoái khoâng coâng baèng
b) Coâng cuï thueá
* Thueá/phí moâi tröôøng
•Phí phaùt thaûi: phí phaûi traû cho vieäc xaû thaûi vaøo moâi tröôøng &
döïa treân khoái löôïng vaø/hoaëc chaát löôïng cuûa chaát thaûi.
Ví duï: Phí nöôùc thaûi saûn xuaát/sinh hoaït 13
4.2.2. COÂNG CUÏ KINH TEÁ (economic instruments)

Phí saûn phaåm: phí ñaùnh treân giaù saûn phaåm ñang gaây oâ nhieãm
trong giai ñoaïn saûn xuaát hoaëc tieâu thuï hoaëc treân heä thoáng toå
chöùc ñeå baùn chuùng. Döïa treân moät soá tính chaát naøo ñoù cuûa saûn
phaåm hoaëc chính baûn thaân saûn phaåm.
TL: - Taïo nguoàn thu toát
- Thöïc thi deã
- Thay ñoåi nhanh choùng haønh vi
KK: - Coù theå gaây baát lôïi chính trò, gaùnh naëng taøi chính cho
ngöôøi chòu thueá, ñaëc bieät cho nhoùm thu nhaäp thaáp
- Thu nhaäp töø thueá coù theå söû duïng vaøo muïc ñích khaùc
14
- Khoù xaùc ñònh möùc thueá ñuùng
4.2.2. COÂNG CUÏ KINH TEÁ (economic instruments)

c) Trôï caáp
- Trôï caáp
- Khoaûn vay meàm
- Thueá khuyeán khích
- Giaûm bieåu thueá haûi quan
TL: - Ñaùp öùng töùc thôøi cuûa ñoái töôïng, ít gaëp phaûn khaùng
KK: - Bò laïm duïng
- Khoù huûy boû
- Vi phaïm nguyeân taéc PPP

15
 4.2.2. COÂNG CUÏ KINH TEÁ (economic instruments)
d) Ñaët coïc vaø cô caáu ñaët coïc - hoaøn traû
Coâng cuï kinh teá nhaèm chuyeån traùch nhieäm kieåm soaùt oâ nhieãm,
ñieàu khieån vaø thöïc thi quy ñònh qua tay ngöôøi saûn xuaát vaø tieâu
thuï phaûi ñoùng tieàn tröôùc, ñaûm baûo khaéc phuïc thieät haïi coù theå xaûy
ra.
Ñaët coïc:
-> khai thaùc röøng, quaëng moû,…
TL: - Giaûm chi cho vieäc thu doïn & phuïc hoài
- Ñaûm baûo nguoàn taøi chính phuïc hoài toån thaát moâi tröôøng
KK: - Caàn thoâng tin & khaû naêng ñieàu haønh
16
- Aùp duïng cho moät soá khu vöïc haïn cheá
4.2.2. COÂNG CUÏ KINH TEÁ (economic instruments)

Cô caáu ñaët coïc - hoaøn traû:

-> Khuyeán khích traû laïi caùc saûn phaåm phuï trong saûn xuaát
hoaëc tieâu thuï ñeå ñöôïc xöû lyù hoaëc taùi sinh vaø söû duïng an toaøn
hoaëc chi phí cho vieäc thu hoài göûi traû laïi do ngöôøi khaùc thöïc
hieän
TL: - Söû duïng moät löïc löôïng lao ñoäng taäp trung, giaù reû
- AÙp duïng roäng raõi (bao bì nöôùc uoáng, acquy xe, ñoà
nhöïa,…) coù khaû naêng taùi cheá hoaëc ñoäc haïi phaûi qua xöû lyù
KK: - Caàn söï ñoàng thuaän cuûa moät heä thoáng lieân quan (chính
quyeàn - doanh nghieäp - ngöôøi tieâu duøng)
- Phuï thuoäc khaû naêng coâng ngheä 17
 4.2.2. COÂNG CUÏ KINH TEÁ (economic instruments)
e) Trao ñoåi buoân baùn giaáy pheùp, quyeàn gaây oâ nhieãm
Moät toång möùc phaùt thaûi ñöôïc quy ñònh cho moät löu vöïc/khu vöïc khoâng
gian/quoác gia vaø ñöôïc phaân boå cho caùc DN oâ nhieãm, theo möùc coâng
suaát hoaëc möùc phaùt thaûi hieän taïi. -> DN giöõ ñöôïc möùc phaùt thaûi döôùi
möùc cho pheùp ñöôïc quyeàn baùn thaëng dö phaân boå naøy -> taïo neân thò
tröôøng quota.
TL: - Ñaït ñöôïc vieäc giaûm phaùt thaûi mong muoán
- Khích leä naâng cao hieäu suaát vaø phaùt trieån coâng ngheä saïch
- Chính phuû & NGOs coù theå taùc ñoäng ñeán thò tröôøng ñeå caûi thieän
chaát löôïng moâi tröôøng
KK: - Trình ñoä & chi phí quaûn lyù cao; toán keùm khi thieát laäp
- Thöôøng chæ kieåm soaùt ñöôïc khoâng hôn moät chaát oâ nhieãm 18
 4.2.2. COÂNG CUÏ KINH TEÁ (economic instruments)

f) Giao traùch nhieäm

Taïo haønh vi traùch nhieäm baèng caùch thieát laäp traùch nhieäm
phaùp lyù (Hôïp ñoàng, chöùng thö cam keát) veà:
- Gaây haïi cho nguoàn taøi nguyeân;
- Gaây haïi moâi tröôøng;
- Khoâng tuaân thuû luaät vaø quy ñònh; …
Ñe doïa duøng khôûi toá ñeå buø ñaép caùc thieät haïi xaûy ra ->
khuyeán khích ngaên ngöøa khi soá thanh toaùn thieät haïi vöôït quaù
khoaûn lôïi khi khoâng tuaân thuû quy cheá
19
 4.2.3 COÂNG CUÏ TRUYEÀN THOÂNG/THUYEÁT PHUÏC
(communication instruments)

Ñöa nhaän thöùc caûnh baùo moâi tröôøng vaø traùch nhieäm
moâi tröôøng vaøo töøng quyeát ñònh baèng caùch gaây aùp
löïc vaø (hoaëc) thuyeát phuïc tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp --
> hôïp taùc vaø thoûa thuaän vôùi caùc ñoái töôïng gaây oâ
nhieãm.
Coâng cuï truyeàn thoâng:
- Vaán ñeà thoâng tin & caûnh baùo (khía caïnh truyeàn
thoâng)
- Vaán ñeà toå chöùc & quaûn lyù (khía caïnh caáu truùc)20
 4.2.3 COÂNG CUÏ TRUYEÀN THOÂNG/THUYEÁT PHUÏC
(communication instruments)

Phaân loaïi:
- Loại coâng cuï thoâng tin “moät chieàu”:
tuyeân truyeàn (‘ñoïc’; ‘nghe’; ‘xem’), nhaõn
sinh thaùi.
- Loại coâng cuï “hai chieàu” nhö caùc heä
thoáng quaûn trò moâi tröôøng, caùc thoûa öôùc,
thaûo luaän, thöông löôïng.
21
- Thoâng tin moâi tröôøng phaûi höôùng daãn caùc bieän phaùp bieán tö
duy thaønh haønh ñoäng thöïc teá BVMT.
- Chịu taùc ñoäng cuûa aùp löïc xaõ hoäi (phong traøo, NGOs, media,...)
- Vai troø cuûa chính phuû: Cung caáp thoâng tin, toå chöùc caùc chieán
dòch tuyeân truyeàn-giaùo duïc, ñöa ra caùc baùo caùo moâi tröôøng.
- Caàn phaûi duy trì vieäc giaùm saùt ñeå theo doõi keát quûa thöïc hieän.

Thuận lợi:
- Coù söï hôïp taùc vaø thoûa thuaän vôùi caùc ñoái töôïng gaây oâ nhieãm;
Thöôøng ñöôïc caùc nhoùm muïc tieâu tieáp nhaän toát;
- Haønh vi traùch nhieäm moâi tröôøng ñöôïc chuyeån cho nhoùm muïc
tieâu
- Khoâng coù tính phaùp lyù nhöng thoâng tin nhaän ñöôïc chi tieát hôn
vaø muïc tieâu cuøng bieän phaùp thöïc hieän deã ñieàu chænh phuø hôïp vôùi
töøng hoøan caûnh ñòa phöông. 22
* Khoù khăn
- Giaûi phaùp toán keùm; döïa treân tính töï nguyeäân neân khoâng döï kieán
ñöôïc hieäu quaû;
- Khoù coù baát cöù hình thöùc phaït naëng naøo neáu caùc nhoùm ñoái töôïng
khoâng thöïc hieän thoûa thuaän;
- Do aûnh höôûng cuûa nhoùm ñoái töôïng, caùc chæ tieâu thöôøng ñöôïc
thieát laäp ôû möùc ñoä thaáp vaø caàn coù söï nhaát trí veà caùc chæ tieâu ñeå
coù ñöôïc hieäu quûa trong vieäc thöïc hieän chính saùch;
- Nhoùm ñoái töôïng trong khi khoâng chaáp haønh caùc thoûa thuaän, vaãn
ñöôïc höôûng lôïi qua söï caûi thieän moâi tröôøng chung do noã löïc hoïat
ñoäng cuûa nhöõng ngöôøi khaùc;
- Coù theå chæ thaønh coâng ñaëc bieät ôû nhöõng neàn kinh teá nhoû, vì ôû
ñoù coù söï tieáp xuùc tröïc tieáp nhieàu hôn giöõa nhöõng ngöôøi laäp chính
saùch vaø caùc ñoái töôïng.
23
4.2.4. CÔNG CỤ KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ

Các công cụ KH&CN hỗ trợ công tác quản lý

MT&TN hiệu quả hơn.
• Hệ thống thông tin địa lý (GIS)
• Sử dụng ảnh viễn thám (remote sensing)
• Thiết bị quan trắc (monitoring), giám sát
(supervising) tự động & bán tự động
• Mô hình hóa (modelling)
• …
24
 4.3. HỆ THỐNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC
VỀ TN&MT VIỆT NAM
Các Bộ chuyên ngành Bộ Tài nguyên và Bộ Công an
(Xây dựng, Công Môi trường
thương, Quốc Phòng,
Y tế )
Tổng cục BVMT Cục Cảnh sát
(VEPA) Môi trường
C49

UBND tỉnh, Sở Tài nguyên và Sở Công an

thành phố Môi trường PC 49

Các Sở chuyên
ngành Chi cục BVMT

Hình : Tổ chức quản lý nhà nước liên quan QL MT&TN 25

26