I Relacje między rodzicami a dziećmi.

Omów zagadnienie na podstawie Przedwiośnia

Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie): Relacja dziecka z rodzicami jest fundamentem tożsamości

człowieka. W kulturze chrześcijańskiej (i nie tylko) przyjęto zasadę, że rodzicom należy się
bezwzględny szacunek – zostało to zawarte choćby w czwartym przykazaniu Dekalogu
(„Czcij ojca swego i matkę swoją”). Mimo to relacje między rodzicami a dziećmi nie zawsze
są wyłącznie pozytywne; widać w nich asymetrię – podczas gdy matki kochają swoje dzieci
nad życie i są gotowe na największe poświęcenia, ich pociechy często wykazują bunt.

Rozwinięcie („Przedwiośnie”): Jadwiga i Seweryn Barykowie troszczyli się o małego

Cezarego i pragnęli zapewnić mu jak najlepsze warunki życia – młodzieniec wychowywał się
w dostatku, miał możliwość nauki w dobrych szkołach, nie musiał martwić się o zaspokojenie
podstawowych potrzeb. Mimo to Cezary nie był przykładem troskliwego, wdzięcznego syna:
nie przepadał za nauką, uczył się tylko tyle, ile musiał, aby nie rozzłościć ojca, który był dla
niego autorytetem. Kiedy jednak Seweryn otrzymał wezwanie do armii, a Cezary pozostał
w domu jedynie pod opieką matki, całkowicie zmienił swoje zachowanie. Nie szanował
kobiety, wdawał się w kłótnie, sprawiał problemy wychowawcze.

Fascynacja bolszewizmem była dla Cezarego Baryki sposobem na wyrażenie buntu wobec
zasad panujących w jego domu. Szukał płaszczyzny, na której mógłby się nie zgodzić
ze swoją matką i poglądami panującymi w szlacheckim domu, dlatego zafascynował się
wybuchem rewolucji w Baku – dołączył do niej bez zastanowienia i był zachwycony jej
pozornym szczytnym celem, wolnością, jaką poczuł, i jednością z grupą, która czyniła
go silniejszym. Miał poczucie bezkarności dzięki grupie, do której chciał przynależeć, pobił
dyrektora szkoły i został z niej relegowany.

Cezary pod wpływem rewolucji ulegał wpływom innych, brakowało mu refleksji

i krytycyzmu, przez co zaczął źle traktować matkę. Chociaż kobieta poświęcała się w pełni
i codziennie ryzykowała życie, by zdobyć mąkę na chleb, nie mogła liczyć na zrozumienie
czy wdzięczność. Młodzieniec stawiał ideologię ponad losem własnej rodziny, w imię idei
przekazał rewolucjonistom skarb zakopany przez ojca. Dopiero choroba Jadwigi sprawiła,
że Cezary zaczął odczuwać szacunek do matki – kiedy kobieta została skazana na ciężkie
roboty i ocierała się o śmierć, młodzieniec zdołał załatwić krótki pobyt w szpitalu, a później
pochówek w pojedynczej mogile. Jadwiga nigdy jednak nie wyrzekła się swojego syna, wiele
przez niego wycierpiała, ale mimo wszystko go kochała.

Na uwagę zasługuje również relacja Cezarego z Sewerynem. Chociaż mężczyźni byli

rozdzieleni przez lata, ostatecznie Sewerynowi udało się odnaleźć syna. To jednak
nie wzbudzało u Cezarego radości; wprawdzie szanował ojca, ale nie popierał jego poglądów.
Szacunek, jaki żywił względem ukochanego ojca, nie pozwolił mu na bunt, dlatego
podporządkował się woli Seweryna i dał nakłonić na podróż do Polski. Powrót do ojczyzny
Seweryna był zdarzeniem symbolicznym z dwóch względów: stanowił o stosunku Cezarego
do rodzica (nie miał odwagi postawić się mężczyźnie, który zapewnił mu najpiękniejsze
dzieciństwo), a także był dowodem zaangażowania Seweryna w wychowanie młodzieńca
(chciał przekazać mu najlepsze wzorce i sprawić, że chłopak odkryje swoją polską
tożsamość).

Kontekst: Siłę rodzicielskiej miłości można dostrzec także w innych tekstach literackich.
Szczególną rolę odgrywa topos mater dolorosa, czyli matki cierpiącej, ukazujący z jednej
strony bezgraniczną miłość do dziecka, z drugiej zaś – gotowość na największe poświęcenie.
Motyw ten został przedstawiony w „Balladynie” Juliusza Słowackiego – stara wdowa kochała
swoje córki nad życie, życzyła im dobrego zamążpójścia, ale stała się ofiarą tytułowej
bohaterki. Kiedy Balladyna przeniosła się do zamku, najpierw kazała zamknąć matkę
w wieży i nie dawała jej jedzenia, a później wypędziła z posiadłości. Mimo to kobieta
nie wyrzekła się Balladyny; podczas pobytu u Pustelnika poprosiła nie o zemstę, lecz o miłość
córki. Chciała, aby Balladyna ponownie pokochała starą matkę.

O tragizmie matczynej miłości świadczy również sytuacja, która wydarzyła się tuż
przed koronacją Balladyny. Zanim kobieta objęła tron, miała – zgodnie z tradycją – wydać
wyroki w sprawach kryminalnych. Przed jej oblicze podeszła ślepa wdowa, która poskarżyła
się na swoje córki. Kiedy jednak matka Balladyny dowiedziała się, że niewdzięczne dzieci
są skazywane na śmierć, chciała wycofać oskarżenie. Pragnęła uchronić dziecko
przed najwyższym wymiarem kary – nie wyjawiła imienia wyrodnej córki, za co została
ukarana torturami i zmarła. Tym samym ukazała najważniejszy aspekt matczynej miłości:
miłość bez granic, gotową na najwyższe poświęcenie.

Zakończenie (podsumowanie): Relacje między rodzicami a dziećmi mogą być rozmaite –

czasami opierają się na szacunku i zaufaniu, a innym razem wręcz przeciwnie: pociechy
próbują się buntować przeciw rodzicom, nie okazują należnego szacunku i wyrządzają wiele
krzywd. Mimo to rodzice prawie zawsze wierzą w swoje dzieci, są gotowi wybaczyć
wszystkie błędy i kierują się w relacji wyłącznie miłością.
II Różne wizje odbudowy Polski po odzyskaniu niepodległości. Omów zagadnienie
na podstawie Przedwiośnia Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij
również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie) i kontekst: Chociaż Polska odzyskała niepodległość dopiero

w 1918 r. (co było między innymi skutkiem przegranej przez Niemcy I wojny światowej), już
wcześniej rozprawiano na temat kierunku, w jakim powinien podążać kraj po uzyskaniu
suwerenności. Największe różnice dotyczyły, rzecz jasna, najważniejszych działaczy
niepodległościowych: Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. Pierwszy, zwolennik
socjalizmu i wielowyznaniowego państwa federacyjnego, opowiadał się za Polską składającą
się z wielu narodów, budowaną wspólnymi siłami. Z kolei Dmowski – przedstawiciel endecji
– wręcz przeciwnie: uważał, że Polska powinna być jednolita pod względem
narodowościowym, a przedstawiciele innych narodów (Ukraińcy, Białorusini) –
zasymilowani. Różnice między Dmowskim a Piłsudskim dotyczyły także stricte programów
politycznych, a to przekładało się na nastroje w społeczeństwie: jedni opowiadali się
za swobodami w ramach federacji, inni domagali się polonizacji, a niektórzy – podążali
za ideałami komunistów, głosząc rewolucję.

Rozwinięcie („Przedwiośnie”): Stefan Żeromski w „Przedwiośniu” przedstawił trzy

koncepcje odbudowy Polski po odzyskaniu niepodległości, co było wynikiem różnych
tendencji w społeczeństwie. Pierwszą z nich była wizja Szymona Gajowca, wiceministra
skarbu, który wierzył w możliwość naprawy Polski na drodze reform. Mężczyzna sprzeciwiał
się socjalizmowi i mesjanistyczno-martyrologicznemu romantyzmowi, uważał, że jedyną
drogą dla Rzeczypospolitej mógł być ewolucjonizm, czyli systematyczne wprowadzanie
powolnych zmian, które w końcu naprawią sytuację społeczno-ekonomiczną. Aby to uczynić,
Gajowiec postulował między innymi reformę szkolnictwa w celu likwidacji analfabetyzmu
(do połowy XX wieku było to zjawisko powszechne), wierzył także w konieczność
wprowadzenia polskiej waluty. Miał do niej stosunek niemal nabożny, ale oprócz aspektu
symbolicznego polski złoty miał być także walutą stabilną. Ponadto wśród reform Gajowca
można wspomnieć o zmianach w rolnictwie (niskooprocentowane pożyczki dla chłopów, aby
mogli zakupić ziemię), armii (zwiększenie liczebności, aby można było bronić granic)
i policji (aby zapewnić porządek). Idee te – patriotyczne i konserwatywne – były jednak
krytykowane przez Cezarego Barykę ze względu na powolność, a nawet marazm.

Inną koncepcją był postulowany między innymi przez Antoniego Lulka komunizm
stanowiący kontynuację rewolucji bolszewickiej. Przywódcy zrywu z 1917 r. byli dla
polskich komunistów wzorem do naśladowania, wierzono, że w wolnej Polsce powinno się
obalić kapitalizm na drodze rewolucji i przejąć władzę; tę powinna natomiast dzierżyć
ponadpaństwowa organizacja, na czele której mieli stanąć przedstawiciele proletariatu
(robotnicy). Koncepcja komunistyczna była jednak fasadą; Lulek – student prawa – ślepo
wierzył w rewolucję i siłę robotników; także i ta wizja była przedmiotem krytyki Cezarego,
który doświadczył zła podczas przewrotu w Baku, uważał, że klasa robotnicza nie była
gotowa, by przewodzić narodowi, a sam przewrót doprowadziłby do ponownej utraty
niepodległości.

O ile koncepcje reform i przewrotu mogły uchodzić za realistyczne, o tyle wizja Seweryna
Baryki – wręcz przeciwnie. Utopia wyznawana przez ojca Cezarego zakładała jeszcze inną
perspektywę Polski po uzyskaniu niepodległości. Mężczyzna chciał wierzyć, że jego ojczyzna
była krajem mlekiem i miodem płynącym, w którym budowano szklane domy – tanie, szybkie
w montażu, stworzone dla najbiedniejszych. W wizji Seweryna Polska była krajem wolnym
od nierówności społecznych, w którym ludzie żyli w zdrowiu i dostatku; drogą do przemian
miała być ewolucja techniczna. To jednak okazało się fikcją; złudzeniem Seweryna,
który w ten sposób chciał zachęcić syna do powrotu do Polski.

Zakończenie (podsumowanie): Różnorodność opinii na temat kierunków rozwoju Polski

po odzyskaniu niepodległości wynika ze zróżnicowania poglądów Polaków w tamtym
okresie. Było to zjawisko naturalne – budzące się z niewoli społeczeństwo pozostawało
zjednoczone w walce z zaborcą, ale nie stanowiło jednolitej masy w kwestiach politycznych.
Dlatego też kakofonia przedstawiona przez Żeromskiego trafnie oddaje nastroje panujące
w Polsce u progu niepodległości.