‫• پیرامون سال ‪ 8000‬پ‪.‬م‪ ، .

‬مردم "گنج دره" و "تپه آسیاب" (هردو در نزدیکی خاور‬

‫شهر امروزی کرمانشاه) ‪ ،‬پس از پاگذاریشان (ورودشان) به میاندورود "دجله فرات" ‪ ،‬و‬
‫آغاز کردن کشاورزی در این سرزمین ‪ ،‬و دگرش یافتنشان به مردم سومری {‪ }1‬؛ برای‬
‫نخستین بار در جهان ‪ ،‬با کشت گیاه کتان ‪ ،‬و بهره برداری از تارهای بدست آمده از‬
‫استوانک (ساقهء) این گیاه ‪ ،‬پارچهء کتانی را پدید آوردند ‪.‬‬
‫• گرچه آب و هوای کوهستان ‪ ،‬زیستگاه نیاکان سومریان {‪ ،}1‬بسیار سرد بوده‬
‫است و آنها میتوانسته اند برای پوشش خود از پوست پشمدار جانوران بهره‬
‫برند ؛ ولی با پاگذاریشان (ورودشان) به میاندورود "دجله فرات" پوشیدن‬
‫جامهء کتانی بسیار بایدی (واجب) شد ‪ ،‬چون آب و هوای این سرزمین بسیار‬
‫گرم بود ‪.‬‬
‫• بانوان سومری برای پوشش خود ‪ ،‬از یک تکه پارچهء کتانی ‪ 120‬در ‪270‬‬
‫سانتیمتری بهره می بردند‪ .‬آنها این پارچه را از باالی سینه به دور خود می‬
‫پیچیدند ‪ ،‬و پایان آنرا بر روی دوش دست چپشان می انداختند‬
‫• شکل لباس زنان مشابه مردان بود با این تفاوت که در لباس آنها از پارچه های عریض تری استفاده‬
‫می شد تا به بلندی لباس افزوده گردد‪ .‬به این ترتیب که بخش کوتاهی از پارچه را روی شانة چپ به‬
‫سمت جلوی سینه و دنبالة آن را به پشت رها می کردند‪ ،‬از زیر بغل راست عبور می دادند و از‬
‫جلو دوباره روی شانة چپ می انداختند‪ .‬این شیوة پیچیدن پارچه باعث می شد تا دست چپ تا مچ‬
‫پوشیده شود‪ .‬اما‪،‬برای ثابت نگاه داشتن دو الیة پارچه و ممانعت از افتادن یا لغزیدن آنها به روی‬
‫هم‪ ،‬گمان می رود که از فیبوال ( )‪fibula‬یا چیزی شبیه به سنجاق امروزی استفاده میکردند‪ .‬یا آنها‬
‫را با کوک مخفی محکم می ساختند‪ .‬بلندی این لباس‪ ،‬تا قوزک پا بود‪.‬‬
‫• (دلیل) بهره برداری از این ریخت از پوشاک ‪ ،‬این بود که دست راستشان برای کار کردن ‪،‬‬
‫بیکاستانه (کامال) آزاد باشد ‪ .‬بانوان سومری گاه یک شنل بلند یا کوتاه را نیز بر روی این‬
‫پوشش خود می پوشیدند‪ .‬بانوان سومری ‪ ،‬پس از مدتی ‪ ،‬دوختن تکه هائی از پارچهء کتان به‬
‫ریخت گلبرگ بر روی این جامه های خود را آغاز کردند ‪ ،‬تا به جامه های خود زیبائی ببخشند‬
‫‪ .‬بانوان سومری دارای جایگاه همایه ای (اجتماعی) برتر ‪ ،‬در هنگام برگزاری جشن ها و آئین‬
‫ها ‪ ،‬بر روی موهای خود نوارهائی زرین می گذاردند ‪.‬‬
 ‫• بدین ترتیب‪ ،‬به نظر می رسد به احتمال قوی استفاده از‬
‫• این شال با استفادة سومریان از «لباسهای بلند» که‬
‫• بر پیکرة زنان دیده شده‪ ،‬همزمان بوده است‪ .‬نمونه هایی‬
‫• که در این تصاویر دیده می شود اولین نمونه های‬
‫• این لباس اند که تصاویری از آنها در میان سومریان‬
‫• واکدیها ارائه شده است و به این دلیل داشتن یقة گرد‬
‫• و آستینهای کوتاه که فقط تا باالی بازو را می پوشانند‬
‫• به راحتی قابل تشخیص اند‪ .‬سراسر این لباس از درزهای‬
‫• افقی تشکیل شده که در میان آنها نوارهایی از مو‪ ،‬یا پشم‬
‫• حیوانات دوخته می شد‪ .‬به طوری که با تمام شدن یک‬
‫• نوار نوار پایین تر شروع می شد و لباس رابه شکل مطبق‬
‫• در می آورد در زمستانها ‪ ،‬که بسیار کوتاه بود ‪،‬‬
‫• سومریان جامه های درست شده از پوست پشمدار گوسفند می پوشیدند ؛‬
‫• ولی آنها برای زیباتر کردن این جامه ها ‪ ،‬پشم جامه های خود‬
‫• را به ریخت گلبرگ های روی هم آمده در می آوردند (‪5‬‬
 ‫• لباسی که برای زنان معمول بود به نحوی طراحی شده بود که هر دو شانة آنها‬
‫• را می پوشاند‪ ،‬و البته این طرح تازگی نداشت‪ ،‬اما در این زمان بیشتر مورد‬
‫• استفاده قرار گرفت‪ .‬طرح مورد نظر به این صورت بود‪ :‬پارچة مستطیل شکلی‬
‫• را در نظر بگیرید که وسط ضلع بلند آن روی سینه قرار گرفته و کناره های‬
‫• آن را زیر بغل به پشت می رفت و در پشت به صورت ضربدری از روی یکدیگر‬
‫• عبور کرده و چنان از روی شانه ها به جلو آورده می شد که بازوها را می پوشاند‪.‬‬
‫• در دوره های بعدی‪ -‬اما نه چندان دور‪ -‬این نوع لباس بلند به کار می رفت‪ ،‬با این‬
‫• تفاوت که شیوة برگشت شال به جلو وافتادن آن از روی شانه طوری طراحی‬
‫• شده بود که بدون آستین به نظر می آمد وبازوها را نمی پوشاند‪.‬عالوه بر آن‪،‬‬
‫• جنس مورد استفاده به جای پوستهای خواب دار‪ ،‬پارچه لطیف بود‪.‬‬
 ‫• ز نیمة هزارة دوم قبل از میالد به بعد‪ ،‬به نظر میرسد هنوز‬
‫• تفکیکی بین لباس زنان و مردان صورت نگرفته باشد‪،‬‬
‫• مگر دربارة جزئیات و ظرافتهایی که در لباس به کار‬
‫• گرفته میشد‪ .‬نزد مردم شوش‪ ،‬شال بهعنوان یک پوشش‬
‫• بیرونی مورد توجه خاص بود و سعی می شد تا آن را‬
‫• زیباتر جلوه دهند‪ ،‬از ای رو احتماالً این گونه پرداختن‬
‫• به جزئیات و ظرافتهای لباس نتیجه نگرش این منطقه‬
‫• به خوش پوشی بوده است‪.‬‬
‫• در برخی آثار به جای مانده نقش پارچة بعضی‬
‫• از لباسها شامل طرحهای شبکه ای و دایره ای کوچک بود که‬
‫• در مرکز هر یک از آنها یک فرورفتگی وجود داشت‪ .‬احتماال این‬
‫• فرورفتگیها به سبب اشتفاده از پولک و مهره هایی از جنس طال‪،‬‬
‫• الجورد( )‪lapis iazuli‬عقیق ( )‪agate‬یا عقیق ترتیب‪،‬هنرمندان خالق بین النهرینی‬
‫• می توانستند ارزش و شکوه پارچة به کار رفته درلباس پیکرة مورد نظرشان را به بینندگان اثر‬
‫• ‪ ،‬منتقل کنند‪ ،‬هر چند‪ ،‬بیشتر اینگونه پارچه ها مورد استفادة فرادستان بوده است که از قدرت مالی بیشتری برخوردار بودند‪.‬‬
 ‫پوشاک در دوره ماد ها‬
‫مادها یکی از اقوام اریایی بودند که در هزاره دوم قبل از میالد از موزه های شمال شرقی‬
‫–غربی به رزمین ایرن وارد شدند و مادها با متحد کردن سایر اقوام اولین حکومت مرکز‬
‫را در فالت ایران پایه گزار کردند ‪ .‬انها تمدنی را در فالت ایران تشکیل دادند که تن پوش‬
‫ها انها یکی از مظاهر این تمدن بوده است‪.‬قوم ماد اولین قومی بودند که از شلوار به‬
‫عنوان پوشش استفاده کردند ‪.‬همین استفاده از پوشش برای سر بین قوم ماد بسیار باال بوده‬
‫است و این را در تنوع انواع کاله میتوان مشاهده کرد ‪.‬از طرفی تفاوتی بین پوشش زنان‬
‫و مردان مشاهده نمی شود ‪.‬دلیل اصلی این امر شاید استفاده مشترک از انواع تن پوش بین‬
‫مردان و زنان باشد ‪ .‬به گونه ای که تشخیص مرد و زن در سنگ نگاره ها دشوار است ‪.‬‬
‫تنها در چند مورد استفاده از دامن های بلند و کوتاه چین دار و یانوع پوشش متفاوت سرربین‬
‫زنان ماد مشاهده شد ‪.‬‬
 ‫پوشاک زنان ماد‬
‫در یادمان های شناخته شده ایرانی‬
‫تصویری از زنان مشاهده نمی شود‬
‫از این رو شناخت کمی از جامه انان‬
‫وجود دارد‪ .‬جامه زنان ماد نیز مانند‬
‫مردان از پیراهن شلوار جبه و شنل‬
‫و کفش و کمربند و کالهی به اسم‬
‫تیاره استفاده می کردند ‪.‬البته‬
‫اثاردیگری هم از این دوره به دست‬
‫امده که مبین نوع دیگر از پوشاک‬
‫در میان زنان ماد می باشد ‪.‬‬
 ‫ان نقش برجسته ای در کوزنگان بهبهان است که‬
‫زنان با تن پوشی ساده نشان داده شده اند ‪.‬وزنانی‬
‫هم که در نزدیکی این صخره نقش شده از همگی‬
‫دامن هایی برتن دارند که کوتاه تر از نقوش پهلوی‬
‫است ‪ .‬در نقش برجسته دیگری نیز زنی در تن‬
‫پوشی با استین کوتاه و دامنی که بلندی ان تا مچ پا‬
‫نمی رسد نشان داده شده است که در پایین دامنش‬
‫شرابه هایی دیده می شود ‪33 .‬عدد زنگ کوچک‬
‫طال ظاهرا در طرف داخل و پایین دامن لباس یا در‬
‫نزدیک لبه شلوار یا در محل های دیگر لباس بانوان‬
‫میدوختند و هنگام راه رفتن صدای اهسته ان ها‬
‫برتجمل و زینت صاحب لباس می افزوده است ‪.‬‬
‫تنها یکی از ‪ 33‬زنگ دارای اویز است و با حرکت‬
‫دادن زنگ صدای خفیف و مطبوعی شنیده می‬
‫شود وباالی دو عدد انها هم جای دوختن زنگ را به‬
‫لباس دارد‪.‬اویز و حلقه بقیه زنگ ها از بین رفته‬
‫است‪.‬‬
 ‫به نظر می رسد که پوشش زنان در دوران‬
‫هخامنشیان با دوران مادها چندان تفاوتی‬
‫نکرده است ‪ .‬ا روی برخی نقوش مانده از‬
‫ان زمان به زبان بومی برمیخوریم ‪ .‬که‬
‫پوشش جالبی دارند ‪.‬پیراهن انان پوششی‬
‫ساده وبلند ودارای راسته چین واستین‬
‫کوتاه است‪.‬به زنان دیگر ان دوره نیز بر‬
‫میخوریم از پهلو به اسب سوار اند ‪.‬چادر‬
‫مستطیل شکل برروی همه لباس خود‬
‫افکنده اند وزیر ان یک پیراهن با دامن بلند‬
‫و در زیر ان نیز پیراهن بلند دیگری تا به‬
‫مچ پا نمایان است‪.‬‬
 ‫سر پوش زنانه‬
‫پوشاک زنان و مردان تقریبا‬
‫یکسان است ‪ .‬مرد و زن به‬
‫واسطه اختالفی که میان‬
‫پوشش سرشان وجوددارد از‬
‫هم تمایز داده میشود به نطر‬
‫می رسد که زنان پوششی‬
‫نیز روی سر خود دارند که‬
‫زیر ان گیسو های بلندشان‬
‫نمایان است‬
 ‫شایان توجه ترین مدرک که بدست‬
‫امده در مورد لباس زنان در دوره‬
‫هخامنشی البسته واقعی پیدا شده در‬
‫مقبره پازیریک است ‪ .‬البسه بیرون‬
‫امده از زیر خاک شامل شنل یا خفتانی‬
‫است کوتاه از پوست سنجاب که‬
‫داخلش باخز مفروش و لبه هایش‬
‫بانواری از پوست سیاه کره اسب‬
‫درست شده است واستین های باریک‬
‫دارد که با تکه های موزون چرم و‬
‫باغی شده اراسته شده اند‬
‫همانطور که شرح داد شد لباس بلند و‬
‫پرچین که هموار در سنگ نگاره‬
‫های تخت جمشید به چشم می خورد‬
‫و شاه نیز ان را بر تن دارد لباس‬
‫مشخص هخامنشی است ‪ .‬گطنفون‬
‫می نویسد کوروش این لباس را از‬
‫مادی ها برگرفته بود و تمامی کار‬
‫کناش را متقاعد کرده بعد بود تا ان‬
‫رابرتن کنند ظاهرا ومتقعد بود این‬
‫لباس نقص بدن اشخاص را می‬
‫پوشاند و همواره زیبا و بلند نشان می‬
‫دهد ‪.‬‬
 ‫پیراهن وشلوار‬
‫‪-‬پیراهن یک پوشش بلند تا سر زانو بود که به‬
‫نوعی مورد مصرف الگو ان در کل جامعه‬
‫ایران است که دارای سه نوع یقه متفاوت مثل‬
‫یقه گرد و یقه هفتی ویقه سه گوش و یقه چپ و‬
‫راست بوده است و استین پیراهن در لباس بلند‬
‫بوده با مالیمت از سرشانه به طرف مچ دست‬
‫تنگ شده و معموال روی ان کمی چین دار‬
‫است‪ .‬رنگ لباس بیشتر ارغوانی یا بنفش برای‬
‫جامه تابستانی یا رنگ های دیگر سرخ‬
‫والجوردی برای لباس زمستان استفاده‬
‫میکردند‪.‬‬

‫‪-‬شلوار ماد به شکل راسته از کمر تا مچ پا به‬

‫یک اندازه گشادی دارد ودر بعضی سنگواره‬
‫چسبان به نظر می رسد و یا زیر کفش قرار‬
‫میگیرد با اشاره ب شلوا های ورزشی بانوان‬
‫که بر گرفته از دوره ماد ها است‬
 ‫جبه و شنل و کاله وکفش‬
‫جبه دارای استین بلند ودور تا دور ان از حاشیه ای‬
‫با پوست و همچنین حاشیه ای در روی گردن به‬
‫صورت دنباله دار گره میزدند تا جبه روی شانه‬
‫هنگامی که از استین استفاده نمی کردند استوار نگه‬
‫داشته شود ‪.‬‬
‫‪-‬شنل مادها مستطیلی شکل بود وبلندی شانه از جبه‬
‫بیشتر است و معموال تا مچ پا می رسد و در دو‬
‫طرف گردن به وسیله بندی یا روی سینه گره‬
‫میخورد ‪.‬‬
‫‪-‬کالهی به اسم تیاره سر می کردند که جنس ان‬
‫بیشتر از نمد یا پارچه بوده و مردم ثروتمند پوست‬
‫یوزپلنگ و مستعمندان پوست گوسفند به کار‬
‫میبردند‪.‬‬
‫پاپوش ماد ها از ابتدا ورود به ایران چکمی ای‬
‫نوک برگشته با ساق بلند و پس از اسکان یافتن این‬
‫چکمه ها به کفش های بند دار تبدیل شد درون‬
‫پاشنه یا کف کفش به شکلی طراحی شد که قد را‬
‫بلندتر به نظر می رساند ‪.‬‬
 ‫زیور االت‬
‫به طور کلی به کار بردن زیور‬
‫االت چون گوشواره و النگو و‬
‫دستکش طالیی و گردنبند و بازو بند‬
‫و انگشتر مهر دار و سنجاق های‬
‫سر و غیره‬
‫سنبل نشانه مقام واالو اقتدار فرد‬
‫محسوب شده است و استفاده از ان‬
‫در بین زنان و مردان مرسوم بوده‬
‫است و حتی غالف کمربند ها و لبه‬
‫شلوار با تزییناات جواهر و زنگوله‬
‫همراه بوده است ‪.‬‬
 ‫فرضیاتی وجود دارد از جمله اینکه یخبندان ناگهانی در سرزمین ماد ان هارا‬
‫مجبور به مهاجرت کرد به همین دلیل دربدو ورود از پوشاک گرم استفاده می‬
‫کردند و به دلیل دسترسی به پارچه ابریشمی که از طریق جاده ابریشم به‬
‫دستشان میرسید رفته رفته از لباس های نازک استفاده کردند ‪.‬‬