โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 1

บทที่ 1 เรื่อง คลื่นกล
เรื่องที่ 1 คลื่นกล (Mechanical wave)

1.1 ค าม มายของคลืน่ (Wave)

คลื่น (wave) คือ ถานการณ์การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นบนตั กลางเนื่องจากการรบก นจากภายนอก เช่น การ ั่นของ

น้ำ การ ั่นของเ ้นเชือก เป็นต้น แล้ มีการถ่ายโอนพลังงานผ่านตั กลาง เมื่อพลังงานแผ่ออกไปทำใ ้ตั กลางมีการเคลื่อนทีก่ ลับไป-
กลับมา (ตั กลาง ั่นแบบขึ้น ๆ ลง ๆ อยู่กบั ที่แบบซิมเปิลฮาร์มอนิก) ลังจากคลื่นผ่านไปแล้ ตั กลางจะไม่เคลื่อนที่ไปกับคลื่น
โดยคลื่นที่อา ัยตั กลางในการ ่งผ่านพลังงาน เรียก ่า คลื่นกล โดยแ ล่งพลังงานซึ่งทำ น้าที่เป็นแ ล่งกำเนิดคลื่น เมื่อ
พลังงานแผ่ออกไปทำใ ้ตั กลางมีการเคลื่อนที่กลับไป-กลับมา ลังจากคลื่นผ่านไปแล้ ตั กลางจะไม่เคลื่อนที่ไปกับคลื่น
องค์ประกอบที่ทำใ ้เกิดคลืน่
1. มีแ ล่งกำเนิดคลื่น
2. มีการ ั่นของแ ล่งกำเนิดคลื่น
3. มีตั กลางใ ้คลื่นเคลื่อนที่ผ่าน
* ำ รับข้อที่ 3. คลื่นบางชนิดไม่จำเป็นต้องอา ยั ตั กลางในการเคลื่อนที่ เช่น คลื่นแ ง และคลื่นแม่เ ล็กไฟฟ้าทุกชนิด

ชนิดของคลื่น
จำแนกโดยใช้ตั กลาง
1. คลื่นกล (Mechanical Wave) เป็นคลื่นทีอ่ า ัยตั กลาง
ในการเคลื่อนที่ เช่น คลื่นน้ำ คลืน่ ในเ ้นเชือกคลื่นเ ียง และคลื่น ปริง
2. คลื่นแม่เ ล็กไฟฟ้า (Electromagnetic Wave) เป็นคลื่นที่
ไม่ต้องอา ยั ตั กลาง ามารถถ่ายโอนพลังงานของ นามแม่เ ล็กและ นามไฟฟ้า
ผ่าน ุญญากา โดยการเปลี่ยนแปลงค่า นามแม่เ ล็กและ นามไฟฟ้ากลับไปกลับมา
ในทิ ตัง้ ฉากกับทิ ทางการเคลื่อนที่ของคลื่น มี 7 ชนิด คือ คลื่น ทิ ยุ, คลื่นไมโครเ ฟ,
รัง ีอินฟราเรด, แ ง, รัง ีอัลตราไ โอเลต, รัง ีเอกซ์ และรัง ีแกมมา
เปคตรัมของคลื่นแม่เ ล็กไฟฟ้า
จำแนกตามลัก ณะการ ั่นของแ ล่งกำเนิด
1. คลื่นตามข าง (Transverse Wave) เป็นคลื่นทีม่ ีทิ การ ั่นของตั กลางอยู่ในแน ตัง้ ฉากกับทิ การเคลื่อนที่ของ
แ ล่งกำเนิด (ตั กลาง) เช่น คลื่นผิ น้ำ, คลื่นในเ ้นเชือก, คลื่นแม่เ ล็กไฟฟ้าทุกชนิด
2. คลื่นตามยา (Longitudinal Wave) เป็นคลื่นทีม่ ีทิ การ ั่นของตั กลางอยู่ในแน ขนานกับทิ การเคลื่อนที่ของ
แ ล่งกำเนิด (ตั กลาง) เช่น คลื่นเ ียง, คลื่นใน ปริง
ตารางที่ 1 จำแนกคลื่นลัก ณะการ ั่นของแ ล่งกำเนิด
คลื่นตามข าง คลื่นตามยา
โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 2
จำแนกตามค ามต่อเนือ่ งของการ ั่นของแ ล่งกำเนิด
1. คลื่นดล (Pulse Wave) เป็นคลื่นที่เกิดจากแ ล่งกำเนิด ั่นเพียงครั้งเดีย
2. คลื่นต่อเนือ่ ง (Continuous Wave) เป็นคลื่นที่เกิดจากแ ล่งกำเนิด ั่นอย่างต่อเนื่อง เกิดคลื่นแผ่ไปเป็นขบ น
อย่างต่อเนื่อง

คำถามตร จ อบค ามเข้าใจ

1. คลื่นใดต่อไปนี้ เป็นคลืน่ ที่อา ัยตั กลางในการเคลื่อนที่

ก. คลื่นแ ง ข. คลื่นเ ียง ค. คลื่นผิ น้ำ
คำตอบทีถ่ ูกต้องคือ
1. ทั้ง ก ข และ ค 2. ข้อ ข และ ข้อ ค
3. ข้อ ก เท่านั้น 4. ผิดทุกข้อ
2. ข้อใดต่อไปนีถ้ ูกต้องเกี่ย กับคลื่นตามยา
1. เป็นคลื่นที่อนุภาคของตั กลางมีการ ั่นในแน เดีย กับการเคลื่อนที่ของคลื่น
2. เป็นคลื่นที่อนุภาคของตั กลางมีการ ั่นได้ ลายแน
3. เป็นคลื่นที่ไม่ต้องอา ยั ตั กลางในการเคลื่อนที่
4. เป็นคลื่นที่เคลื่อนที่ไปตามแน ยา ของตั กลาง
3. ถ้ากระทุม่ น้ำเป็นจัง ะ ม่ำเ มอ ลูกปิงปองที่ลอยอยู่ ่างออกไปจะเคลื่อนที่อย่างไร
1. ลูกปิงปองเคลื่อนทีอ่ อก า่ งไปมากขึน้
2. ลูกปิงปองเคลื่อนที่เข้ามา า
3. ลูกปิงปองเคลื่อนทีข่ ึ้น-ลงอยู่ทตี่ ำแ น่งเดิม
4. ลูกปิงปองเคลื่อนทีไ่ ปด้านข้าง
4. ข้อใดเป็นจริง ำ รับคลืน่ ผิ น้ำ
1. อนุภาคของน้ำไม่ได้เคลื่อนที่ตามไปด้ ย แ ดง า่ พลังงานไม่ได้ถา่ ยทอดไปพร้อมกับการเคลื่อนที่ของคลื่น
2. ขณะที่คลื่นเคลื่อนที่ผา่ นตั กลาง อนุภาคของน้ำจะเคลื่อนที่ไปในทิ เดีย กับคลื่น
3. เมื่อเกิดคลื่น อนุภาคของน้ำที่เป็นตั กลางจะเคลื่อนทีไ่ ปในลัก ณะ ่ นอัด ่ นขยาย
4. อนุภาคของน้ำจะเคลื่อนที่ขึ้นลงอยู่กับที่ ในขณะที่คลื่นเคลื่อนทีต่ ั้งฉากกับอนุภาคของน้ำ
5. ข้อใดจัดเป็นคลื่นตามยา
1. คลื่นเ ียงในอากา คลื่นใน ายกีตาร์ 2. คลื่นน้ำ คลื่นไมโครเ ฟ
3. คลื่นจากการอัด ปริง คลื่นอัลตราซา ด์ 4. คลื่นแ ง คลื่นน้ำ
โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 3

1.2 ธรรมชาติของคลื่น
เนื่องจากคลื่นโดยทั่ ไปเกิดจากการ ั่นของแ ล่งกำเนิดโดยอนุภาคของตั กลาง ั่นแบบกลับไปกลับมา ดังนั้นลัก ณะของ
คลื่นชนิดต่าง ๆ จึงเขียนแทนด้ ยกราฟของค่า sine รือ cosine
ิ่งที่ค รทราบเกี่ย กับคลื่น
มการทั่ ไปของคลื่น การกระจัด

1.2.1 ่ นประกอบของคลื่น

1. ยอดคลื่น รือ นั คลื่น (Crest) มายถึง ่ นบน ุดของคลื่นแต่ละลูก

2. ท้องคลื่น (Trough) มายถึง ่ นล่าง ุดของคลื่นแต่ละลูก
3. การกระจัด (Displacement แทนด้ ย ัญลัก ณ์ x) มายถึง ตำแ น่งของตั กลางที่เปลี่ยนไป (ขึ้น รือลง จาก
ตำแ น่งเดิม) รือ ระยะที่ ัดจากแน กลาง (แน มดุล) ไปยังตำแ น่งใด ๆ บนคลื่น มี น่ ยเป็น เมตร (m)
4. แอมพลิจูด (Amplitude แทนด้ ย ัญลัก ณ์ A) มายถึง ระยะกระจัดที่มคี ่ามากที่ ุดจากแน มดุลไปยัง ันคลื่น
รือท้องคลื่นมี น่ ยเป็น เมตร (m) แอมพลิจูดบอกถึงพลังงานของคลื่น โดย E ∝ A2 (พลังงานของคลื่น (แอมพลิจูด)2)
คลื่นน้ำ แอมพลิจดู แ ดง ค าม ูงต่ำของการกระเพื่อมของน้ำ
คลื่นเ ียง แอมพลิจดู แ ดง ค ามดังค่อยของเ ยี ง
คลื่นแ ง แอมพลิจูด แ ดง ค ามเข้มของแ ง (มืด– ่าง)

5. ค ามยา คลืน่ (Wavelength แทนด้ ย ัญลัก ณ์ ) มายถึง ค ามยา ของคลื่น นึ่งลูก มีค่าเท่ากับระยะระ ่าง
ันคลื่น รือท้องคลื่นที่อยู่ถดั กัน รือ ระยะทางที่คลื่นเคลื่อนที่ได้ 1 รอบ มี น่ ยเป็น เมตร (m)
6. น้าคลื่น (Wave Front) มายถึง แน ทางเดินของตำแ น่งบนคลื่นที่มีเฟ เท่ากัน ในคลื่นขบ น นึ่งอาจมี น้าคลื่นกี่
น้าก็ได้ และ น้าคลื่นที่ตดิ กันจะ ่างกันเท่ากับค ามยา คลื่น
- น้าคลื่นเ น้ ตรง เกิดจากแ ล่งกำเนิดเป็น ันยา เช่น ันไม้บรรทัดกระทบผิ น้ำ ทิ ทางคลื่นขนานกัน
- น้าคลื่น งกลม เกิดจากแ ล่งกำเนิดเป็นจุด เช่น ปลายดิน อกระทบผิ น้ำ ทิ ทางคลื่นเป็นแน รั มีของ งกลม
- น้าคลื่นที่เขียนด้ ยเ ้นเต็ม คือ น้าคลื่นที่เป็น ันคลื่น (เฟ รือ 90 อง า)
- น้าคลื่นที่เขียนด้ ยเ ้นประ คือ น้าคลื่นที่เป็นท้องคลื่น (เฟ รือ 270 อง า)
โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 4
ตารางที่ 2 แ ดง น้าคลืน่
คลื่น น้าตรง คลื่น น้า งกลม

รูปแ ดง
น้าคลื่น

รูปแ ดง
รัง ีคลื่น

รังสีของคลื่น รังสีของคลื่น

1.2.2 ค าม ัมพันธ์ระ ่างอัตราเร็ ค ามถี่ คาบ และค ามยา คลื่น

1. อัตราเร็ ของคลื่น (wave speed) เป็นอัตราเร็ คลื่นที่เคลื่อนที่ไปแบบเชิงเ ้น ซึ่งอัตราเร็ คลื่นกลจะมาก รือน้อย
ขึ้นอยู่กับคุณ มบัติของตั กลางที่คลื่นเคลื่อนที่ผ่าน าได้จากผลคูณระ ่างค ามยา คลื่นและค ามถี่

2. ค ามถี่ (Frequency แทนด้ ย ัญลัก ณ์ f) มายถึง จำน นลูกคลื่นที่เกิดจากแ ล่งกำเนิดใน นึ่ง น่ ยเ ลา รือ
จำน นลูกคลื่นที่ผ่านจุดใด ๆ ใน นึ่ง น่ ยเ ลา มี น่ ยเป็น รอบต่อ ินาที (s-1) รือ เฮิรตซ์ (Hz)

3. คาบ (Period แทนด้ ย ญ ั ลัก ณ์ T) มายถึง ช่ งเ ลาที่คลืน่

เคลื่อนที่ผ่านตำแ น่งใด ๆ ครบ นึ่งลูกคลื่น มี น่ ยเป็น นิ าทีตอ่ รอบ (s)

- ค าม ัมพันธ์ระ ่างคาบกับค ามถี่

โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 5
4. กราฟระยะทาง-การกระจัด 5. กราฟเ ลา-การกระจัด

ตั อย่างการคำน ณ
1. คลื่นขบ น นึ่งเคลื่อนที่ได้ 10 เมตร ในเ ลา 2 นิ าที คลื่นขบ นนี้มีระยะระ ่าง ันคลืน่ ถึง ันคลื่นที่ติดกัน 2 เมตร จง า
1.1 อัตราเร็ ของคลืน่ ตอบ …………………………………
1.2 ค ามยา คลื่น ตอบ ……………………………………...
1.3 ค ามถี่และคาบของคลืน่ ตอบ ……………………….
ิธีคิด :

2. เชือกเ น้ นึง่ ั่นด้ ยค ามถีค่ ่า นึ่งทำใ ้เกิดคลื่นต่อเนือ่ ง าดกราฟ การกระจัด–ระยะทาง และ การกระจัด–เ ลา ได้ดังรูป
จง าอัตราเร็ ของคลื่นต่อเนื่องนี้ ตอบ ......................................................

ิธีคิด :
โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 6
3. ถ้าค ามเร็ ของคลื่นน้ำเท่ากับ 6.0 เมตรต่อ ินาที ขณะที่ ันคลื่นที่ นึง่ และที่ ี่ ่างกัน 7.2 เมตร คลื่นนี้มคี ามถี่เท่าใด
1. 0.8 Hz 2. 2.5 Hz 3. 3.3 Hz 4. 4.3 Hz
ิธีคิด :

4. กำ นดใ ้คลื่นน้ำดังรูปมีอัตราเร็ 30 เซนติเมตร/ นิ าที จง า

4.1 ตำแ น่งใด ๆ บนคลื่นจะ ั่นขึ้นลงกี่รอบ/ ินาที ตอบ …………………………...

4.2 ในเ ลา 5 นิ าที คลื่นจะเคลื่อนได้กี่ลกู ตอบ …………………………………………
4.3 จะต้องใช้เ ลานานเท่าใด จึงจะเคลื่อนที่ได้ 100 ลูก ตอบ ..........................
ิธีคิด :

5. เชือกที่ยา มากและ ม่ำเ มอเ ้น นึง่ ถูกขึงตึงอยู่นงิ่ ถ้าเรา ะบัดปลายเชือกอีกข้าง นึ่งขึน้ ลงอย่าง ม่ำเ มอเป็น เ ลา 2.5
ินาที รูปร่างของเ น้ เชือกจะเปลี่ยนแปลงดังรูป
ิธีคิด :

จง า 5.1 ค ามยา คลื่น ตอบ ……………………………….……..

5.2 ค ามถี่ของคลื่น ตอบ ...........................................
5.3 อัตราเร็ ของคลื่น ตอบ ……………………………….….
โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 7
6. ด้านล่างแ ดงรูปร่างคลื่นดลในเ ้นเชือกทีก่ ำลังเคลื่อนที่ไปทางข าด้ ยอัตราเร็ 100 เซนติเมตรต่อ ินาที โดยในรูป แ ดง
เฉพาะรูปร่างคลื่นที่เ ลา t = 0.01 s เท่านั้น
ก. จง าดรูปร่างคลื่นที่เ ลา t = 0.00 s, 0.02 s, 0.03 s และ 0.04 s
ข. อนุภาคของเชือกที่จดุ A, B, C, D, E และ F มีค่าการกระจัดเท่าใด ระ า่ งเ ลา t = 0.01 s
กับ t = 0.03 s (การกระจัดเป็นปริมาณเ กเตอร์ ต้องระบุทั้งขนาดและทิ ทาง)

ข. คำตอบ
โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 8
7. รูปด้านข าแ ดงคลื่นฮาร์มอนิกเคลื่อนทีไ่ ปทางข า โดยรูปบน ุดแ ดงที่เ ลาเริ่มต้น t0 = 0 ลูก ร ีดำ ชี้ตำแ น่งของ
จุด ูง ุดของคลื่น จุด นึ่งซึ่งเลือ่ นที่ไปทางข า จงระบุ ่า เ ลา t1 , t2 มีค่าเป็นกีเ่ ท่าของคาบคลื่น T

ตอบ

แบบฝึกทัก ะที่ 1
เรื่อง ธรรมชาติของคลืน่
1. คลื่นขบ น นึ่งเคลื่อนที่จาก A ไป B ในเ ลา 9 นิ าที มีลัก ณะของคลื่นดังรูป

จง า 1.1 ค ามยา คลื่น ตอบ …………………………….………

1.2 คาบของคลืน่ ขบ นนี้ ตอบ …………………..……….
1.3 ค ามถี่ของคลื่นขบ นนี้ ตอบ ……………………….
1.4 อัตราเร็ ของคลืน่ ตอบ ………………………..……...
ิธีคิด :

2. คลื่นต่อเนื่องชุด นึ่ง ันคลื่นลูกที่ 2 อยู่ า่ งจากแ ล่งกำเนิดคลื่น 0.3 เมตร และ ันคลื่นลูกที่ 10 อยู่ ่างจาก แ ล่งกำเนิด
คลื่น 2.7 เมตร ถ้าคลื่นนี้มีค ามถี่ 500 เฮิรตซ์ จง าอัตราเร็ คลืน่ ตอบ ………………………………….

ิธีคิด :
โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 9
3. คลื่นในเ ้นเชือกยา เมือ่ เ ลา นึ่งเป็นดังที่เ น็ ในรูป ก. ลังจากนัน้ 0.5 นิ าที เป็นดังที่เ น็ ในรูป ข.
ค ามถี่ของคลื่นเป็นกีเ่ ฮิรตซ์ ตอบ ……………………………………
ิธีคิด :

4. คลื่นตามข างรูปไซน์บนเ น้ เชือกกำลังเคลื่อนที่ไปทางข ามือ ขณะ นึง่ จุด A ซึ่งเป็นจุด ีแดงแต้มเล็ก ๆ บนเ น้ เชือกกำลัง
อยู่ที่ ันคลื่นพอดี อีกนานเท่าใดจุด A จึงจะเคลื่อนลงมาอยู่ที่ตำแ น่งปกติ (ระดับเ น้ ประ)
1. 20 ms
2. 40 ms
3. 60 ms
4. 80 ms

ิธีคิด :

5. คลื่นในเชือกเ ้น นึ่งซึ่งขึงใ ต้ ึงที่ปลายทั้ง องข้าง กำลัง นั่ ในแน ดิง่ ณ เ ลา t = 0 นิ าที รูปร่างของเชือกเป็น ดังรูป (ก)
เมื่อเ ลาผ่านไป 0.2 ินาที รูปร่างของเชือกเป็นดังรูป (ข) และถ้าเ ลาผ่านไป 0.4 นิ าที รูปร่างของเชือกจะกลับมาเป็นรูป (ก)
อีกครั้ง ถ้าระยะ ่างระ ่างจุดตรึงของเชือกเท่ากับ 12 เมตร อัตราเร็ ของคลื่นในเ น้ เชือกเป็นกี่ เมตร/ นิ าที
1. 10 เมตร/ ินาที
2. 20 เมตร/ ินาที
3. 30 เมตร/ ินาที
4. 40 เมตร/ ินาที

ิธีคิด :
โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 10
6. พิจารณาคลื่นรูปไซน์ด้านล่างนี้ โดยเป็นคลื่นที่เคลื่อนที่ไปทางข าด้ ยอัตราเร็ 25 เซนติเมตรต่อ ินาที จง าดรูปคลื่นไซน์นที้ ี่
เ ลาอื่น ๆ ตามระบุในรูป
โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 11
7. พิจารณาคลื่นรูปไซน์ด้านล่างนี้ จง าดรูปของคลื่นไซน์อกี 2 คลื่น โดยคลืน่ แรกมีค ามยา คลื่นเท่ากันกับคลื่นด้านบน ุดแต่มี
แอมพลิจูดเป็นครึ่ง นึง่ และคลื่นที่ องมีแอมพลิจูดเท่ากันกับคลื่น บน ุดแต่มีค ามยา คลื่นเป็นครึ่ง นึ่ง

1.2.3 การบอกตำแ น่งของการเคลื่อนที่แบบคลื่น

เฟ (Phase แทนด้ ย ัญลัก ณ์ ) คือ มุมทีใ่ ช้เรียกตำแ น่งใด ๆ บนคลื่น โดย ัดเทียบกับการเคลื่อนที่เป็น งกลม
โดย คลื่น 1 รอบมีเฟ 2π rad รือ 360o

เฟ 0O อยู่ที่ตำแ น่งที่มกี ารเคลือ่ นที่ขึ้น เมื่อเ ลาผ่านไปเล็กน้อย ( มมติ ่าเป็นตำแ น่งเริ่มต้นของคลื่น)

π
เฟ 90O รือ rad อยู่ทตี่ ำแ น่ง ันคลืน่
2
O
เฟ 180 รือ π rad อยู่ทตี่ ำแ น่งที่มีการเคลื่อนทีล่ ง เมื่อเ ลาผ่านไปเล็กน้อย
3𝜋
เฟ 270O รือ rad อยู่ที่ตำแ น่งท้องคลืน่
2
โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 12
ตั อย่างการ ามุมเฟ เริม่ ต้น

เฟ ตรงกัน เฟ ตรงกันข้าม
คือ ตำแ น่งที่มกี ารกระจัดเท่ากันและ นั่ ในทิ ทางเดีย กัน คือ ตำแ น่งที่มกี ารกระจัดเท่ากันแต่ ั่นในทิ ทางตรงกันข้าม
(ค ามต่างเฟ 0 อง า) (ค ามต่างเฟ 180 อง า)

1. จุดทีม่ ีเฟ ตรงกันคือ B , F และ D , H และ A , E , I 1. จุดทีม่ ีเฟ ตรงข้ามกันคือ A กับ C และ B กับ D
2. มีระยะ ่างกันเท่ากับ  , 2 , 3, . . .  3 5
3. มีเ ลา ่างกันเท่ากับ T , 2T , 3T , . . . 2. มีระยะ ่างกันเท่ากับ , ,
2 2 2
T 3T 5T
3. มีเ ลา ่างกันเท่ากับ , ,
2 2 2

คำถามตร จ อบค ามเข้าใจ

1. จากรูปจงตอบคำถามต่อไปนี้

1.1 ตำแ น่งทีม่ ีเฟ ตรงกัน (inphase) คือ ตำแ น่งบนคลื่นที่มลี ัก ณะการเคลื่อนที่เ มือนกัน
มีระยะ ่างกัน.......................................................................................................
มีเ ลาต่างกัน........................................................................................................
มีเฟ ต่างกัน.........................................................................................................
1.2 ตำแ น่งทีม่ ีเฟ ตรงข้ามกัน (out of phase) คือ ตำแ น่งบนคลื่นที่มีลัก ณะการเคลื่อนที่ตรงข้ามกัน
มีระยะ ่างกัน.......................................................................................................
มีเ ลาต่างกัน........................................................................................................
มีเฟ ต่างกัน.........................................................................................................
1.3 ตำแ น่งบนคลืน่ ที่มเี ฟ เดีย กับ A คือ ................. D คือ............................ F คือ..........................................
1.4 ตำแ น่งบนคลืน่ ที่มเี ฟ ตรงข้ามกับ A คือ ................. D คือ............................ F คือ..........................................
โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 17
2. พิจารณาคลื่นดล 2 คลืน่ ที่เคลื่อนที่ในทิ ทางตรงกันข้าม โดยทั้งคู่มีอัตราเร็ เท่ากันเท่ากับ 1.0 เมตรต่อ นิ าที โดยมีการกระจัด
ของตั กลางที่ตำแ น่งต่าง ๆ ทีเ่ ลาเริ่มต้นเป็นดังรูป รูปใน ตั เลือกข้อใดแ ดงการกระจัดของตั กลางได้ถกู ต้อง ลังจากเ ลา
ผ่านไปแล้ 3.0 นิ าที จากตอนเริ่มต้น

1.4 มบัติของคลืน่
การที่เราจะตัด ิน า่ การเคลื่อนทีแ่ บบใดแบบ นึ่งเป็นการเคลื่อนทีแ่ บบคลื่น รือไม่นั้น ต้องพิจารณาจาก
มบัติของคลื่น 4 ประการ ดังนี้ 1. การ ะท้อน (Reflection)
2. การ กั เ (Reflaction)
3. การแทรก อด (Interferance)
4. การเลีย้ เบน ( Diffraction)
มบัติการ ะท้อนและการ ักเ เป็น มบัติร่ มของคลื่นและอนุภาค มบัตกิ ารแทรก อดและการเลีย้ เบนเป็น มบัติเฉพาะ
ของคลื่น

เพิ่มเติม ชุดอุปกรณ์ที่ใช้ในการ กึ า มบัติของคลื่น

ถาดคลื่น คือ ถาดคลื่นเป็นอุปกรณ์ที่ใช้ ังเกตปรากฏการณ์ของคลื่นผิ น้ำ พื้นถาดทําด้ ย ั ดุโปร่งใ ใ แ้ งทะลุผ่าน
ได้ขอบถาดคลื่นทำใ ้ลาดเอียงเพือ่ ลดการ ะท้อน โดยใช้มอเตอร์ขนาดเล็กเป็นแ ล่งกำเนิดพลังงาน จากการ ึก าคลื่นจะใช้แ งไฟ
จากโคม ่องด้านบนของคลื่นผิ น้ำแล้ ังเกตค ามเข้มแ งที่ผ่านคลื่นด้านล่างใต้ถาดคลื่น โดยค ามถี่ของแ ล่งกำเนิดจะเท่ากับ
ค ามถี่ของคลื่นน้ำ
เมื่อทำการทดลองใ ้เกิดคลื่นผิ น้ำในถาดคลื่น แ งที่ฉายลงบนคลื่นผิ น้ำจะทำใ ้ปรากฏด้านล่างใต้ถาดคลื่นเป็นแถบมืด
และแถบ ่าง แถบมืดเกิดจากบริเ ณท้องคลื่น แถบ า่ งเกิดจากบริเ ณ ันคลื่น ดังนัน้ ระยะระ างแถบมืด นึ่งไปแถบมืดถัดไป
รือแถบ า่ ง นึ่งไปแถบ า่ งถัดไป คือ ค ามยา คลื่น ( ) รือคลื่น 1 ลูก
โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 18

1.4.1 การ ะท้อน (Reflection)

การ ะท้อนของคลื่น เกิดเมือ่ คลืน่ เคลื่อนที่ไปเจอ ิ่งกีดข าง แล้ ะท้อนกลับ

กฎการ ะท้อนของคลื่น มี 2 ข้อ คือ
1. มุมตกกระทบเท่ากับมุม ะท้อน (θ1 = θ2)
2. รัง ีตกกระทบ, รัง ี ะท้อน และเ ้นแน ฉาก (เ ้นปกติ) อยูบ่ นระนาบเดีย กัน

การ ะท้อนของคลื่นในเ ้นเชือก

1. จุด ะท้อนตรึงแน่น คือ จุด ะท้อนที่ไม่ ามารถเคลื่อนที่ได้ การกระจัดของจุดตรึงจะมีค่าเป็น นู ย์เ มอ
คลื่น ะท้อนเมื่อมีจุด ะท้อนเป็นปลายตรึงจะมีลัก ณะตรงข้ามกับคลื่นกระทบ คือ เข้าเป็น นั คลืน่ ออกเป็นท้องคลืน่
รือเข้าเป็นท้องคลืน่ ออกเป็น นั คลื่น ดังนัน้ เฟ เปลี่ยน 180O (𝜋 rad)

การ ะท้อนของคลื่นดลเมื่อจุด ะท้อนตรึงแน่น

2. จุด ะท้อนอิ ระ คือ จุด ะท้อนที่มีการเคลื่อนไ ได้อย่างอิ ระตามทิ ทางการ ั่น คลื่น ะท้อนเมื่อจุด ะท้อนเป็นปลายอิ ระมี
ลัก ณะเ มือนกับคลื่นตกกระทบ คือ เข้าเป็น นั คลืน่ ออกเป็น นั คลืน่ รือเข้าเป็นท้องคลืน่ ออกเป็นท้องคลื่น ดังนัน้ เฟ ไม่เปลี่ยน

การ ะท้อนของคลื่นดลเมื่อจุด ะท้อนอิ ระ

โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 19

ตั อย่าง

1. จง าดภาพคลื่น ะท้อนจากจุด ะท้อนปลายตรึง จากคลื่นตกกระทบที่กำ นดใ ้ต่อไปนี้

คลื่นตกกระทบ คลื่น ะท้อน

2. จง าดภาพคลื่น ะท้อนจากจุด ะท้อนปลายอิ ระ จากคลื่นตกกระทบทีก่ ำ นดใ ้ต่อไปนี้

คลื่นตกกระทบ คลื่น ะท้อน

การ ะท้อนของคลื่นต่อเนือ่ งจากผิ ะท้อนโค้งเ ้า (พาราโบลา)

1. เมื่อคลื่น น้าคลืน่ ตรงตกกระทบแผ่นกั้นผิ โค้งเ ้ารูปพาราโบลา จะได้คลื่น ะท้อนเป็นคลื่น งกลม

คลื่น น้าตรงตกกระทบบนผิ ะท้อนโค้ง จะได้คลื่น ะท้อน งกลม

โรงเรียนราชวินิตบางแก้ว กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เอกสารประกอบการเรียนรู้ ว32201 วิชา ฟิสิกส์3 เรียบเรียงโดย ครูมลิวัลย์ จันทรวรชาต หน้า 20
2. เมื่อแ ล่งกำเนิดคลื่น น้าคลืน่ งกลมอยู่ที่จุดโฟกั ของผิ โค้งเ ้ารูปพาราโบลา จะได้คลืน่ ะท้อน น้าตรง

คลื่น งกลมตกกระทบบนผิ ะท้อนโค้ง จะได้คลื่น ะท้อน งกลม

คำถามตร จ อบค ามเข้าใจ

1. ข้อใดแ ดง มบัติที่มีได้ทั้งคลื่นและอนุภาค
ก. การ ะท้อน ข. การ ักเ ค. การแทรก อด ง. การเลี้ย เบน
คำตอบที่ถกู ต้องคือ
1. ก. และ ข. 2. ค. และ ง. 3. ข. และ ง. 4. ก. และ ค.
2. การ ะท้อนของคลื่นน้ำข้อใดเป็นจริง
ก. รัง ีตกกระทบ เ ้นปกติ รัง ี ะท้อน อยู่ในระนาบเดีย กัน
ข. มุมตกกระทบ = มุม ะท้อน
ค. ค ามถี่ของคลื่นตกกระทบ = ค ามถี่ของคลืน่ ะท้อน
ง. ค ามยา คลื่นตกกระทบ = ค ามยา คลืน่ ะท้อน
1. ก. และ ข. 2. ก. ข. และ ค. 3. ก. และ ค. 4. ถูกทุกข้อ
3. ข้อใดกล่า ถึงการ ะท้อนของคลื่นผิด
1. คลื่น ะท้อนจากจุด ะท้อนปลายตรึงจะมีเฟ ตรงข้ามกับคลื่นตกกระทบ
2. คลื่น ะท้อนจากจุด ะท้อนปลายอิ ระจะมีเฟ ตรงกับคลื่นตกกระทบ
3. มุมที่ น้าคลื่นตกกระทบทำกับ ิ่งกีดข างจะเท่ากับมุม ะท้อน
4. คลื่นตกกระทบและคลื่น ะท้อนจะมีค ามยา คลื่นต่างกัน
4. เกี่ย กับการ ะท้อนของคลื่นข้อใดถูกต้อง
1. ทิ ทางการเคลื่อนที่ของคลื่นไม่จำเป็นต้องตั้งฉากกับ น้าคลื่นเ มอไป
2. มุมที่ น้าคลื่นตกกระทบทำกับผิ ะท้อน จะเท่ากับมุมที่ทิ ทางการเคลื่อนที่ของคลื่นทำกับเ ้นปกติ
3. แน เ ้นที่ลากมาตั้งฉากกับผิ ะท้อน ณ ตำแ น่งทีค่ ลื่นตกกระทบ เรียก า่ ทิ การเคลื่อนของคลื่นตกกระทบ
4. มุม ะท้อน คือ มุมที่ทิ การเคลื่อนที่ของคลื่น ะท้อนทำกับผิ ะท้อน
5. ข้อค ามต่อไปนี้ ข้อใดไม่ถูกต้อง
1. ถ้าใ ้แ ล่งกำเนิดคลื่น งกลมอยู่ที่จดุ โฟกั ของผิ โค้งพาราโบลาจะเกิดคลื่น ะท้อนเป็นคลื่น น้าตรง
2. คลื่น น้าตรงกระทบขอบ ัตถุแน ตรง ะท้อนเป็นคลื่น น้าตรง
3. คลื่น น้าตรงกระทบด้านนอกของผิ โค้งพาราโบลา น้าคลื่น ะท้อนจะเป็นรูป งกลมเ มือนกระจายเข้า ู่จดุ โฟกั
4. คลื่นน้ำทีม่ ี น้าคลื่นเป็น งกลมกระทบขอบ ตั ถุตรง น้าคลื่น ะท้อนจะเป็น งกลม