UBND TỈNH LÀO CAI

TRƯỜNG CAO ĐẲNG LÀO CAI

GIÁO TRÌNH NỘI BỘ

MÔN HỌC: SÁO TRÚC 1
NGÀNH/NGHỀ: BIỂU DIỄN NHẠC CỤ TRUYỀN THỐNG

Lào cai, năm 2019

1
 TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN

Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được
phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo.

Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dung với mục đích kinh
doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.

2
 LỜI GIỚI THIỆU

Giáo trình này được biên soạn dựa trên cơ sở giáo trình Sáo trúc của Học
viện âm nhạc Quốc gia Việt Nam. Trong quá trình biên soạn, tác gải đã chắt lọc,
lựa chọn sắp xếp cho phù hợp với học sinh đồng thời phù hợp với bản sắc văn hóa
Lào Cai.
Giáo trình đảm bảo các yếu tố cơ bản vè tính học thuật đồng thời bổ sung
các yếu tố văn hóa vùng cao Tây bắc đáp ứng yêu cầu xã hội và bảo tồn văn hóa
truyền thống vùng cao.
Giáo trình có cấu trúc gồm 3 phần cơ bản:
+ Phần I Bài tập kỹ thuật: bao gồm các kỹ thuật cơ bản như kỹ thuật phát
âm, kỹ thuật lấy hơi, kỹ thuật đánh lưỡi đơn, kỹ thuật láy rền, kỹ thuật miết ngón,
kỹ thuật láy ngón … Trên cơ cơ đó là hệt thống các bài tập để học sinh rèn luyện
các kỹ thuật cơ bản trên
+ Phần II Dân ca: Gồm các bài dân ca Việt Nam quen thuộc của các vùng
miện. Khi học các bài này học sinh sẽ phải vận dụng các kỹ thuật cơ bản để xử lý,
đồng thời học sinh sẽ hiểu thêm về tính chất dân ca, các vùng miền khác nhau.
+ Phần III Tác phẩm: đây là hệ thống các bài có tính tổng hợp các kỹ thuật
cơ bản đồng thời nhiều tác phẩm dựa trên chất liệu dân ca, âm nhạc truyền thống
Việt Nam
Với việc sắp xếp, chắt lọc như vậy , hy vọng cuốn Giáo trình sẽ là tài liệu
để giảng dạy, học tập quan trọng đối với chương trình giảng dạy môn sáo trúc.

Lào cai, năm 2019

Người biên soạn:
Nguyễn Đình Chí

3
THUẬT NGỮ VỀ CHUYÊN NGÀNH
Kết

Quay lại đoạn nhạc

Lên, xuống quãng 8

Dấu luyến, nối

To dần

Nhỏ dần

Vuốt ngón

Láy ngón

Chậm dần lại

Láy rền

Chậm lại dần

Dấu quay đi

Dấu quay lại

Rung hơi

Vỗ ngón

Tự do

Quay lại ô nhịp trước

Quay lại 2 ô nhịp trước

mp Nhẹ vừa

mf Mạnh vừa

f Mạnh
p Nhẹ
X Láy rền 2 ngón
crese To
4
 Phụ lục

Contents
Bài 1. GIỚI THIỆU NHẠC CỤ .................................................................................................................... 8
1. Cấu tạo và các loại sáo trúc 10 lỗ.......................................................................................................... 8
1.1. Cấu tạo ........................................................................................................................................... 8
1.2. Các loại sáo trúc 10 lỗ .................................................................................................................... 9
2. Cách cầm sáo và các tư thế diễn tấu ..................................................................................................... 9
2.1. Cách cầm Sáo ................................................................................................................................. 9
2.2.Tư thế ............................................................................................................................................ 10
BÀI 2. KỸ THUẬT PHÁT ÂM CƠ BẢN.................................................................................................. 12
1. Lý thuyết ............................................................................................................................................. 12
2. Thực hành ........................................................................................................................................... 12
2.1. Phát âm tự do ............................................................................................................................... 12
2.2. Phát âm có nhịp, phách ................................................................................................................ 12
2.3. Bài tập ứng dụng .......................................................................................................................... 13
3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học ................................................................................................................ 13
BÀI 3. KỸ THUẬT ĐÁNH LƯỠI ĐƠN ................................................................................................... 13
1. Lý thuyết ............................................................................................................................................. 13
2. Thực hành ........................................................................................................................................... 13
2.1. Bài tập đánh lưỡi đơn ................................................................................................................... 13
2.2. Đánh lưỡi đơn: ............................................................................................................................. 14
2.3. Bài tập áp dụng ............................................................................................................................ 14
3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học ................................................................................................................ 14
BÀI 4. DÂN CA ......................................................................................................................................... 14
1. Lý thuyết ............................................................................................................................................. 14
2. Thực hành: Bài dân ca ........................................................................................................................ 14
3. Bài dân ca áp dụng ......................................................................................................................... 15
4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học ................................................................................................................ 15
BÀI 5. TÁC PHẨM .................................................................................................................................... 15
1. Lý thuyết ............................................................................................................................................. 15
2. Thực hành: Bài tác phẩm .................................................................................................................... 15
3. Bài tác phẩm áp dụng ..................................................................................................................... 16

5
 4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học ................................................................................................................ 16
PHẦN I: KỸ THUẬT CƠ BẢN ................................................................................................................. 17
Bài tập số 1 (Kỹ thuật phát âm) .............................................................................................................. 17
Bài tập số 2 (Kỹ thuật đánh lưỡi đơn) ..................................................................................................... 17
Bài tập số 3(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) .............................................................................................. 19
Bài tập số 4(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) .............................................................................................. 19
Bài tập số 5(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) .............................................................................................. 20
Bài tập số 6(Lưỡi đơn kết hợp tiết tấu kép sau, chùm 4) ........................................................................ 20
PHẦN II: DÂN CA ..................................................................................................................................... 22
Bài 1: Inh lả ơi ........................................................................................................................................ 22
Bài 2: Xòe hoa ........................................................................................................................................ 22
Bài 3: Gà gáy .......................................................................................................................................... 22
Bài 4: Bắc kim thang............................................................................................................................... 23
Bài 5: Lý cây bông .................................................................................................................................. 23
Bài 6: Lý kéo chài ................................................................................................................................... 24
Bài 7: Lý cây xanh .................................................................................................................................. 24
Bài 8: Lý lu là ......................................................................................................................................... 25
Bài 9: Xe chỉ luồn kim ............................................................................................................................ 25
Bài 10: Mưa rơi ....................................................................................................................................... 27
Bài 11: Hoa đẹp chăm pa ........................................................................................................................ 27
PHẦN III: TÁC PHẨM .............................................................................................................................. 29
Bài 1: Người mèo ơn đảng ...................................................................................................................... 29
Bài 2: Quê em bừng sáng ........................................................................................................................ 29
Bài 3: Cô gái giao liên ............................................................................................................................ 30
Bài 4: Ngày mùa ..................................................................................................................................... 32
Bài 5: Trước ngày hội bắn ...................................................................................................................... 33
Bài 6: Xuân chiến khu............................................................................................................................. 34
Bài 7: Tình ca tây bắc ............................................................................................................................. 35
Bài 8: Trăng sáng đôi miền ..................................................................................................................... 36
Bài 9: Con kênh xanh xanh ..................................................................................................................... 38
Bài 10: Đêm đông ................................................................................................................................... 39

6
7
 Bài 1. GIỚI THIỆU NHẠC CỤ

1. Cấu tạo và các loại sáo trúc 10 lỗ

1.1. Cấu tạo

Vị trí Lỗ thổi và các nốt bấm

Nốt Đồ Quãng 8 thứ nhất

Lỗ thổi

Nốt Rê Quãng 8 thứ nhất

Lỗ thổi

Nốt Mi Quãng 8 thứ nhất

Lỗ thổi
8
 Nốt Pha Quãng 8 thứ nhất
Lỗ thổi

Nốt Son Quãng 8 thứ nhất

Lỗ thổi

Nốt La Quãng 8 thứ nhất

Lỗ thổi

Nốt Si Quãng 8 thứ nhất

Lỗ thổi

Nốt Đô Quãng 8 thứ hai

1.2. Các loại sáo trúc 10 lỗ

Trong quá trình giảng dạy và biểu diễn, để phù hợp với các tác phẩm có âm vực khác
nhau, Cây sáo trúc được toạ ra với nhiều loại khác nhau. Căn cứ âm thấp nhất của cây sáo
người ta đặt tên cho mỗi loại. Hiện nay có cố một loại sáo trúc như:
- Sáo Tone La: nốt thấp nhất tương nốt La quãng tám nhỏ
- Sáo Tone Si giáng: nốt thấp nhất tương nốt si giáng quãng tám nhỏ
- Sáo Tone Đô: nốt thấp nhất tương nốt đô quãng tám thứ nhất
- Sáo Tone Rê: nốt thấp nhất tương nốt Rê quãng tám thứ nhất
- Sáo Tone Mi: nốt thấp nhất tương nốt Mi quãng tám thứ nhất
- Sáo Tone Pha: nốt thấp nhất tương nốt Pha quãng tám thứ nhất
- Sáo Tone Son : nốt thấp nhất tương nốt Son quãng tám thứ nhất
- Sáo Tone Son 1: nốt thấp nhất tương nốt Son quãng tám thứ hai

2. Cách cầm sáo và các tư thế diễn tấu

2.1. Cách cầm Sáo

- Cách cầm tay trái, tay phải

9
 Hình 1. Cách cầm tay trái Hình 2. Cách cầm cả hai tay

- Vị trí hơi phát ra

Hình 3

2.2.Tư thế
- Tư thế đứng(Hình 4)

Hình 4
- Tư thế ngồi(Hình 5)

10
Hình 5

11
 BÀI 2. KỸ THUẬT PHÁT ÂM CƠ BẢN

Mục tiêu
Sau khi học xong bài này, người học có khả năng:
- Kiến thức: Trình bày được các yêu cầu về cách phát âm
- Kỹ năng: Thổi được tiếng sáo vang, đều; điều khiển được hơi với các nốt ở các
âm vực khác nhau
- Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ.
Nội dung chính

1. Lý thuyết
- Tay trái, tay phải cầm đúng vị trí.
- Vị trí môi đặt đúng.
- Yêu cầu:
+ Phát âm (tạo âm ) độc lập, đơn lẻ từng nốt
+ Thổi cho tiếng sáo vang, khỏe, đều hơi từ nốt có âm vực thấp nhất đến các nốt
cao.
+ Cần chú ý phân phối, điều chỉnh hơi cho các nốt thuộc các âm vực khác nhau

2. Thực hành

2.1. Phát âm tự do
Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc
Bước 2: Phát âm tốc độ chậm. Phát âm từ theo chiều cao độ tăng dần và giảm dần
Bước 3. Phát âm với tốc độc nhanh hơn
Mô hình phát âm tự do

2.2. Phát âm có nhịp, phách

Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc
Bước 2: Phát âm tốc độ chậm. Phát âm từ theo chiều cao độ tăng dần và giảm dần
Bước 3. Phát âm với tốc độc nhanh hơn
+ Phát âm có nhịp phách: Thổi mỗi nốt bằng 4 phách(gõ đều như kim đồng hồ)
+ Vừa thổi chân vừa đập phách cho đều như kim đồng hồ đang chạy(Tích tắc)
12
2.3. Bài tập ứng dụng
- Bài tập số 1 (tại phụ lục 17)

3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học

- Học sinh ôn luyện thường xuyên
- Phải thực hiện căn bản, tránh nhảy cóc.

BÀI 3. KỸ THUẬT ĐÁNH LƯỠI ĐƠN

Mục tiêu
Sau khi học xong bài này, người học có khả năng:
- Kiến thức: Trình bày được các yêu cầu về cách đánh lưỡi đơn
- Kỹ năng: đánh lưỡi đơn được các nốt thuộc tiết tấu khác
- Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ.
Nội dung chính

1. Lý thuyết
- Đánh lưỡi đúng các âm khác nhau
- Vị trí ngón và lưỡi khi phát ra phải kết hợp đều nhau
- Yêu cầu:
+ Đánh lưỡi sắc, nét
+ Thổi cho tiếng sáo tròn, vang, theo từng nốt khác nhau
+ Cần chú ý không được đánh tiếng mạnh, tiếng nhẹ

2. Thực hành

2.1. Bài tập đánh lưỡi đơn

Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc
Bước 2: Đánh lưỡi tốc độ chậm cho đến nhanh dần đều
Bước 3. Đánh lưỡi đơn có nhịp phách
Mô hình đánh lưỡi đơn

13
 2.2. Đánh lưỡi đơn:
Đầu lưỡi chạm nhẹ vào chân răng cửa hàm trên như khi ta đọc chữ TU, ĐU, THU
nhưng hơi bật ra ngoài mạnh hơn.

- Đánh lưỡi đơn kết hợp dấu luyến: dấu luyến đánh lưỡi vào nốt đầu tiên

2.3. Bài tập áp dụng

Bài tập số 2 đến 6(tại phụ lục 17 đến 20)

3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học

- Học sinh ôn luyện thường xuyên
- Phải thực hiện căn bản

BÀI 4. DÂN CA
Mục tiêu
Sau khi học xong bài này, người học có khả năng:
- Kiến thức: Trình bày và phân biệt được các tính chất dân ca của từng vùng miền
với tiết tấu đơn giản
- Kỹ năng: Thực hiện được các bài dân ca của từng vùng miền
- Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ.
Nội dung chính

1. Lý thuyết
- Dân ca Việt Nam mang tính dị bản, mang tính truyền miệng, không có tên tác
giả.
- Vị trí: Các kỹ thuật áp dung trong bài Sau khi hoàn thành kỹ thuật đánh lưỡi đơn
- Yêu cầu:
+ Tình bày được các bài dân ca nằm ở vùng nào
2. Thực hành: Bài dân ca
Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc
14
 Bước 2: Thực hiện từng bài dân ca
Bước 3. Thực hiện hoàn chỉnh bài dân ca
Mô hình

3. Bài dân ca áp dụng

Bài dân ca số:1 đến 11(tại phụ lục 22 đến 27)

4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học

- Học sinh ôn luyện thường xuyên
- Phải thực hiện căn bản

BÀI 5. TÁC PHẨM

Mục tiêu
Sau khi học xong bài này, người học có khả năng:
- Kiến thức: Trình bày được các tính chất, tác giả của từng tác phẩm với tiết tấu
đơn giản
- Kỹ năng: Thực hiện được các tác phẩm của từng tác giả
- Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ.
Nội dung chính

1. Lý thuyết
- Mỗi tác giả đều sáng tác tác phẩm trong hoàn cảnh khác nhau, nên mỗi bài đều
có những tính chất âm nhạc khác nhau
- Vị tri: Các kỹ thuật áp dung trong bài Sau khi hoàn thành kỹ thuật đánh lưỡi đơn
và bài dân ca
- Yêu cầu:
+ Tình bày được tác phẩm là sáng tác của tác giả nào
2. Thực hành: Bài tác phẩm
Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc
15
 Bước 2: Thực hiện từng tác phẩm
Bước 3. Thực hiện hoàn chỉnh tác phẩm
Mô hình

3. Bài tác phẩm áp dụng

Bài tác phẩm số:1 đến 10(tại phụ lục 29 ,đến 39)

4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học

- Học sinh ôn luyện thường xuyên
- Phải thực hiện căn bản

16
 PHẦN I: KỸ THUẬT CƠ BẢN
Bài tập số 1 (Kỹ thuật phát âm)

Bài tập số 2 (Kỹ thuật đánh lưỡi đơn)

17
18
Bài tập số 3(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến)

Bài tập số 4(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến)

19
 Bài tập số 5(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến)

Bài tập số 6(Lưỡi đơn kết hợp tiết tấu kép sau, chùm 4)

20
21
PHẦN II: DÂN CA

Bài 1: Inh lả ơi
Dân ca: Thái

Bài 2: Xòe hoa

Dân ca: Thái

Bài 3: Gà gáy
Dân ca: Cống khao

22
Bài 4: Bắc kim thang
Dân ca: Nam bộ

Bài 5: Lý cây bông

Dân ca: Nam bộ

23
Bài 6: Lý kéo chài
Dân ca: Nam bộ

Bài 7: Lý cây xanh

Dân ca: Nam bộ

24
 Bài 8: Lý lu là
Dân ca: Nam bộ

Bài 9: Xe chỉ luồn kim

Dân ca: QHBN

25
26
 Bài 10: Mưa rơi
Dân ca: Xá

Bài 11: Hoa đẹp chăm pa

Dân ca: Lào

27
28
 PHẦN III: TÁC PHẨM

Bài 1: Người mèo ơn đảng

Thanh phúc

Bài 2: Quê em bừng sáng

Mộng Lân

29
Bài 3: Cô gái giao liên
Vũ Trọng Hối

30
31
Bài 4: Ngày mùa
Văn Cao

32
Bài 5: Trước ngày hội bắn
Trịnh Quí

33
Bài 6: Xuân chiến khu
Xuân Hồng

34
Bài 7: Tình ca tây bắc
Bùi Đức Hạnh

35
Bài 8: Trăng sáng đôi miền
An Chung

36
37
Bài 9: Con kênh xanh xanh
Phan Huỳnh Điểu

38
Bài 10: Đêm đông
Nguyễn Văn Thương

39
40
41