HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT

-Lưu Quang Vũ-

A. MỞ BÀI CHUNG
Đối tượng của văn học vốn là thân phận con người, nên chỉ có kẻ nào đọc và
hiểu nó sẽ hóa thành không phải là một chuyên gia nghiên cứu văn học mà là một kẻ
hiểu biết con người một cách sâu sắc”. (Văn chương lâm nguy, Todorov). Quả đúng như
vậy bởi văn học chính là cuộc đời, cuộc đời là nơi xuất phát cũng là nơi đi tới của văn học.
Mỗi nghệ sĩ lớn đều ý thức được mối quan hệ chặt chẽ giữa văn học và cuộc sống. Đời
sống và con người là nguồn đề tài không bao giờ vơi cạn cho những sáng tác đầy nảy nở,
bước đi của những nẻo đường là một giọt chắt chiu tư tưởng được hình thành. Những năm
tám mươi của thế kỉ XX, Lưu Quang Vũ là một hiện tượng của sân khấu kịch trường Việt
Nam. Ông là một trong những người đi trước trong phong trào đổi mới văn học, nghệ
thuật, dùng ngòi bút của mình để góp phần đem đến những điều tốt đẹp cho con người. Vở
kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” được viết năm 1981, có nguồn gốc từ một truyện cổ
dân gian được công diễn vào năm 1998, là một trong những tác phẩm kịch xuất sắc nhất
của Lưu Quang Vũ. Bằng ngòi bút giàu chất triết lý, Lưu Quang Vũ đã thổi vào tích xưa
một luồng gió mới. Kịch bản của ông không đơn thuần là chuyện vay mượn xác tái sinh
mà còn đặt vấn đề về lẽ sống con người qua nỗi khổ “bên trong một đằng, bên ngoài một
nẻo”, qua mâu thuẫn giữa tâm hồn (thanh cao) và thể xác (phàm tục), vở kịch mang chứa
những triết lý nhân sinh.

B. PHÂN TÍCH ĐOẠN

Đoạn số 1
Phân tích cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt trong đoạn trích
sau. Từ đó, nhận xét ngắn gọn về quan điểm triết lí nhân sinh của Lưu Quang Vũ
được thể hiện trong đoạn trích.
Hồn Trương Ba: (ngồi ôm đầu một hồi lâu rồi đứng vụt dậy) Không! Không! Tôi
không muốn sống như thế này mãi! (nhìn chân tay thân thể) Tôi chán cái chỗ ở không phải
của tôi này lắm rồi, chán lắm rồi! Cái thân thể kềnh càng thô lỗ này, ta bắt đầu sợ mi, ta
chỉ muốn rời xa mi tức khắc! Nếu cái hồn của ta có hình thù riêng nhỉ, để nó được tách ra
khỏi cái xác này, dù chỉ là một lát!
(Trên sân khấu, hồn Trương Ba tách ra khỏi xác anh hàng thịt và hiện lờ mờ trong
dáng nhân vật Trương Ba thật. Thân xác bằng thịt vẫn ngồi nguyên trên chõng và lúc này
chỉ còn là thân xác)
Xác hàng thịt: (bắt đầu) Vô ích, cái linh hồn mờ nhạt của ông Trương Ba khốn khổ kia
ơi, ông không tách ra khỏi được tôi đâu, dù tôi chỉ là thân xác..
Hồn Trương Ba: A, mày cũng biết nói kia à? Vô lí, mày không thể biết nói! Mày không
có tiếng nói, mày chỉ là xác thịt âm u đui mù…

1
 Xác hàng thịt: Có đấy! Xác thịt có tiếng nói đấy! Ông đã biết tiếng nói của tôi rồi, đã
luôn luôn bị tiếng nói ấy sai khiến. Chính vì âm u, đui mù mà tôi có sức mạnh ghê gớm,
lắm khi át cả linh hồn cao khiết của ông đấy!
Hồn Trương Ba: Nói láo! Mày chỉ là cái vỏ bên ngoài, không có ý nghĩa gì hết, không
có tư tưởng không có cảm xúc!
Xác hàng thịt: Có thật thế không?
Hồn Trương Ba: Hoặc nếu có thì chỉ là những thứ thấp kém mà bất cứ con thú nào
cũng thèm được: Thèm ăn ngon, thèm rượu thịt…
Xác hàng thịt: Tất nhiên, tất nhiên. Sao ông không kể tiếp: Khi ông ở bên nhà tôi…Khi
ông đứng bên cạnh vợ tôi, tay chân run rẩy, hơi thở nóng rực, cổ nghẹn lại.. Đêm hôm đó
suýt nữa thì…
Hồn Trương Ba: Im đi, đấy là mày chứ, chân tay mày hơi thở của mày…
Xác hàng thịt: Thì tôi có ghen đâu! Ai lại ghen với chính thân thể mình nhỉ? Tôi chỉ
trách là sao đêm hôm ấy, ông lại tự dưng bỏ chạy, hoài của… Này nhưng ta nên thành thật
với nhau một chút: Chẳng nhẽ ông không xao xuyến chút gì à? Hà hà, cái món tiết canh cổ
hủ, khấu đuôi và đủ các thứ thú vị khác không làm hồn ông lâng lâng cảm xúc được sao?
Để thoả mãn tôi, chẳng nhẽ ông không tham dự vào chút đỉnh gì? Nào hãy thành thật trả
lời đi!
Hồn Trương Ba: Ta...ta... đã bảo mày im đi!
Xác hàng thịt: Rõ là ông không dám trả lời. Giấu ai chứ không thể giấu tôi được! Hai
ta đã hoà với nhau làm một rồi!
Hồn Trương Ba: Không! Ta vẫn có một đời sống riêng: nguyên vẹn, trong sạch, thẳng
thắn…
Xác hàng thịt: Nực cười thật! Khi ông phải tồn tại nhờ tôi, chiều theo những đòi hỏi
của tôi mà còn nhận là nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn!
Hồn Trương Ba: (bịt tai lại)Ta không muốn nghe mày nữa!
Xác hàng thịt: (lắc đầu) Ông cứ việc bịt tai lại! Chẳng có cách nào chối bỏ tôi được
đâu! Mà đáng lẽ ông phải cảm ơn tôi. Tôi đã cho ông sức mạnh. Ông có nhớ hôm ông tát
thằng con ông toé máu mồm máu mũi không? Cơn giận của ông lại có thêm sức mạnh của
tôi! Ha ha..
Hồn Trương Ba: Ta cần gì đến cái sức mạnh làm ta trở thành tàn bạo.
Xác hàng thịt: Nhưng tôi là cái hoàn cảnh mà ông buộc phải quy phục! Đâu phải lỗi
tại tôi.. (buồn rầu) Sao ông có vẻ khinh thường tôi thế nhỉ? Tôi cũng đáng được quý trọng
chứ! Tôi là cái bình để chứa đựng linh hồn. Nhờ tôi mà ông có thể làm lụng, cuốc xới. ông
nhìn ngắm trời đất cây cối người thân…Nhờ có đôi mắt của tôi, ông cảm nhận thế giới này
qua những giác quan của tôi… Khi muốn hành hạ tâm hồn con người. Người ta xâm phạm
thể xác.. Những vị lắm chữ nhiều sách như các ông là hay vin vào có tâm hồn là quý,
khuyên con người ts sống với hồn, để rồi bỏ bê cho thân xác họ mãi khổ sở nhếch nhác..
Mỗi bữa cơm rôi đòi ăn tám, chín bát cơm, tôi thèm ăn thịt hỏi có gì là tội lỗi nào? Lỗi là
ở chỗ không có đủ tám, chín bát cơm cho tôi ăn chứ?
Hồn Trương Ba: Nhưng…nhưng..
2
 Xác hàng thịt: Hãy công bằng hơn, ông Trương Ba ạ! Từ nãy tới giờ chỉ có ông nặng
lời với tôi, chứ tôi thì vẫn nhã nhặn với ông đấy chứ? (thì thầm) Tôi rất biết cách chiều
chuộng linh hồn.
Hồn Trương Ba: Chiều chuộng?
Xác hàng thịt: Chứ sao? Tôi thông cảm với những trò chơi tâm hồn của ông. Nghĩa là
những lúc một mình một bóng, ông cứ việc nghĩ rằng ông có một tâm hồn bên trong cao
khiết, chẳng qua vì hoàn cảnh vì để sống mà ông phải nhân nhượng tôi. Làm xong điều gì
xấu ông cứ đổ tội cho tôi, để ông được thanh thản. Tôi biết cần phải để cho tính tự ái của
ông được ve vuốt. Tâm hồn là thứ lắm sĩ diện. hà hà…miễn là.. ông vẫn làm đủ mọi việc để
thoả mãn những thèm khát của tôi!
Hồn Trương Ba: Lí lẽ của anh thật ti tiện!
Xác hàng thịt: Ấy đấy, ông bắt đầu gọi tôi là anh rồi đấy! Có phải lí lẽ của tôi đâu, tôi
chỉ nhắc lại những điều ông vẫn tự nói với mình và những người khác đấy chứ! Đã bảo
chúng ta tuy hai mà một mà!
Hồn Trương Ba: (như tuyệt vọng) Trời! Xác hàng thịt (an ủi) Ông đừng nên tự dằn vặt
làm gì! Tôi đâu muốn làm khổ ông, bởi tôi cũng rất cần đến ông. Thôi, đừng cãi cọ nhau
nữa. Chằng còn cách nào khác đâu! Phải sống hoà thuận với nhau thôi! Cái hồn vía ương
bướng của tôi ơi, hãy về với tôi này!
(Hồn Trương Ba bần thần nhập lại vào xác hàng thịt. Trên sân khấu nhân vật Trương
Ba biến đi. Chỉ còn lại xác hàng thịt mang hồn Trương Ba ngồi lặng lẽ bên chõng…)
(Trích Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Lưu Quang Vũ,
Ngữ văn 12, tập hai, NXBGD Việt Nam, 2019)

I. MỞ BÀI
- Giới thiệu tác giả, tác phẩm: Tk mở bài chung
- Giới thiệu đoạn trích: Trong đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” Lưu Quang Vũ
đã dựng lên các cuộc đối thoại để đẩy xung đột nội tâm của hồn Trương Ba lên đến tận
cùng buộc phải giải quyết. Từ đó ý nghĩ tư tưởng, những triết lí nhân sinh được phát biểu
một cách sâu sắc, thấm thía. Trong đó, cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt
là đáng chú ý hơn cả.
II. THÂN BÀI
1. Khái quát
1.1. Giới thiệu về hồn Trương Ba
Trương Ba là một ông lão làm vườn 60 tuổi, có tài đánh cờ, giỏi làm vườn, có tâm
hồn thanh cao trong sạch. Do sự sơ xuất, tắc trách Nam Tào, Bắc Đẩu mà ông bị bắt chết
nhầm. Sự sửa sai của Nam Tào, Bắc Đẩu theo lời khuyên của Đế Thích nhằm trả lại công
bằng cho Trương Ba lại đẩy Trương Ba vào một nghịch cảnh vô lí hơn. Con người vốn là
một tổng thể thống nhất, vậy mà Trương Ba lại phải trú nhờ linh hồn minh trong thân xác
của người khác, bi kịch hồn này, xác nọ “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo”. Sống
lại trong thể xác hàng thịt, Hồn Trương Ba gặp rất nhiều phiền toái, phải sống, nhân vật
hồn Trương Ba ngày càng trở nên xa lạ với bạn bè, cả những người thân trong gia đình và
3
tự chán ghét chính mình. Bản thân Trương Ba cũng bị lây nhiễm một số thói xấu cùng với
những nhu cầu vốn không phải của bản thân ông… Những điều đó làm Trương Ba vô cùng
đau khổ. Ông đau đớn, chán chường trước cuộc sống không thật là mình.
2. Đối thoại hồn Trương Ba và xác hàng thịt
2.1 . Tâm thế của hồn Trương Ba trong cuộc đối thoại:
Trước khi diễn ra cuộc đối thoại giữa hồn và xác, Lưu Quang Vũ đã để cho hồn
Trương Ba “ngồi ôm đầu một hồi lâu rồi vụt đứng dậy” và tự giãi bày tâm sự, nỗi lòng của
mình “Không! Không! Tôi không muốn sống như thế này mãi! Tôi chán cái chỗ ở không
phải là của tôi này lắm rồi! Cái thân thể kềnh càng, thô lỗ này, ta bắt đầu sợ mi, ta chỉ
muốn rời xa mi tức khắc! Nếu cái hồn của ta có hình thù riêng nhỉ, để nó tách ra khỏi cái
xác này, dù chỉ một lát”. Tư thế ngồi “ôm đầu” đã cho người đọc thấy hình ảnh của một
con người đầy đau khổ, lại có sự kết hợp của ba từ phủ định liên tiếp “không…không…
không”, lời thoại của hồn là các câu cảm thán, ngắn, lời văn dồn dập, hối thúc thể hiện tâm
trạng căng thẳng, bức bối, đau khổ, dằn vặt, bế tắc đến cùng cực, không thể chịu đựng dày
vò hơn được nữa nên vụt đứng dậy… Có thể thấy hồn Trương Ba đang đau khổ, bức bối là
bởi ông không còn được là mình nữa. Ông phải sống trong thân xác của một kẻ khác và cái
thân xác ấy làm ông ghê tởm. Ông ước muốn có hình hài riêng và muốn được tách ra khỏi
xác hàng thịt dù chỉ giây lát. Nắm bắt được nguyện vọng của nhân vật, Lưu Quang Vũ đã
sáng tạo ra tình huống hồn và xác phân thân để đối đáp với nhau. Tưởng rằng, khi tách ra
khỏi xác hàng thịt, hồn sẽ phần nào giải tỏa được nỗi đau khổ bị dồn nén bấy lâu khi có cơ
hội cất lên tiếng nói của mình nhưng hóa ra không phải vậy.
2.2. Xác hàng thịt lấn lướt, sỉ nhục hồn Trương Ba
Trong cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt hồn Trương Ba gọi xác
hàng thịt là mày, sau đó gọi là anh. Xác hàng thịt gọi hồn Trương ba là ông. Dựa trên cách
xưng hô này thì vai trên vai dưới rất rõ ràng. Hồn Trương Ba ở vai trên và xác hàng thịt ở
vai dưới. Tuy nhiên, trong cuộc đối thoại xác hàng thịt không hề lép vế, yếu thế mà còn lấn
lướt và sỉ nhục hồn Trương Ba. Bởi vì xác hàng thịt ngày càng ý thức được vai trò của nó.
Nó nói” “Có đấy! Xác thịt có tiếng nói đấy! Ông đã biết tiếng nói của tôi rồi, đã luôn luôn
bị tiếng nói ấy sai khiến. Chính vì âm u, đui mù mà tôi có sức mạnh ghê gớm, lắm khi át cả
linh hồn cao khiết của ông đấy! Nó còn khẳng định nó là “cái bình để giữ linh hồn”, nhờ
nó mà hồn Trương Ba mới có thể làm lụng, cuốc xới, ngắm nhìn trời đất, người thân. Xác
thịt tuy âm u, đui mù nhưng có thể lấn át, sai khiến, thậm chí đồng hóa linh hồn cao khiết.
Hồn không thể còn nguyên vẹn, trong sạch, khi phải chung sống và chiều theo những đòi
hỏi của xác thịt dung tục. Để chứng minh điều đó nó đã kể ra những việc mà hồn Trương
Ba đã làm dướu sự sai khiến của nó. Đó là cái đêm khi ông đứng cạnh vợ anh hàng thịt với
“tay chân run rẩy”, “hơi thở nóng rực”, “cổ nghẹn lại” và “suýt nữa thì...”. Hồn Trương
Ba sống trong thể xác phàm tục của người hàng thịt giờ đã có cảm xúc lâng lâng trước các
món ăn mà trước đây ông cho là dung tục như tiết canh, cổ hũ, khấu đuôi. Khi giận dữ,
hồn Trương Ba đã sử dụng vũ lực một cách tàn bạo với con trai. Với sức mạnh của xác
hàng thịt, ông đã tát thằng con đến toé máu mồm, máu mũi…

4
 Rõ ràng, Hồn Trương Ba đã nhiễm những thói hư tật xấu của xác hàng thịt. Xác anh
hàng thịt còn cười nhạo vào cái lí lẽ mà ông đưa ra để ngụy biện: “Ta vẫn có một đời sống
riêng, nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn”. Nó nói “Nực cười thật! Khi ông phải tồn tại
nhờ tôi, chiều theo những đòi hỏi của tôi mà còn nhận là nguyên vẹn, trong sạch, thẳng
thắn!”. Nó còn sỉ nhục khi nói Trương Ba hãy chơi trò chơi tâm hồn. Hãy thỏa mãn nó và
mỗi khi làm việc xấu hãy đổ tội hết cho nó. Hãy cứ nghĩ mình cao khiết nhưng chỉ vì hoàn
cảnh. Thậm chí nó cho rằng đấy chính là lí lẽ hồn Trương Ba tự nói với mình và người
khác “Có phải lí lẽ của tôi đâu, tôi chỉ nhắc lại những điều ông vẫn tự nói với mình và
những người khác đấy chứ!”. Trong cuộc đối thoại này, xác thắng thế nên rất hể hả tuôn ra
những lời thoại dài với chất giọng khi thì mỉa mai cười nhạo, khi thì lên mặt dạy đời, chỉ
trích, châm chọc. Hồn Trương Ba thanh cao, trong sạch phải sống với xác hàng thịt thô lỗ,
phàm tục, đầy thói hư tật xấu đã là đau khổ lắm rồi. Vậy mà thật sỉ nhục khi xác hàng thịt
nhắc đi nhắc lại cái điều “Đã bảo chúng ta tuy hai mà một mà!”.
Ngoài ra, xác hàng thịt còn bày tỏ những bất công mà mình phải gánh chịu khi sống
với linh hồn Trương Ba “Nhưng tôi là cái hoàn cảnh mà ông buộc phải quy phục! Đâu
phải lỗi tại tôi.. (buồn rầu) Sao ông có vẻ khinh thường tôi thế nhỉ? Tôi cũng đáng được
quý trọng chứ!”. Xác hàng thịt cho rằng khi sống chung với hồn Trương Ba nó bị xúc
phạm, bị bỏ bê nhếch nhác, khổ sở…vì những lý do không chính đáng. Chẳng hạn “ Mỗi
bữa cơm rôi đòi ăn tám, chín bát cơm, tôi thèm ăn thịt hỏi có gì là tội lỗi nào? Lỗi là ở chỗ
không có đủ tám, chín bát cơm cho tôi ăn chứ?”. Một mặt nó đấu tranh cho những nhu cầu
chính đáng của mình, mặt khác nó tìm cách ve vuốt, đề nghị hồn Trương Ba trở về sống
hoà hợp với mình.
Nhìn chung, trong cuộc đối thoại, xác hàng thịt có thế chủ động, đặt nhiều câu hỏi
phản biện, lí lẽ giảo hoạt, trở thành kẻ thắng thế, buộc Trương Ba phải quy phục.
2.3. Thái độ của Hồn Trương Ba trước sự lấn lướt sỉ nhục của xác hàng thịt
Khi tách khỏi xác hàng thịt, hồn Trương Ba có cơ hội bày tỏ tâm trạng uất ức, tức
giận vì phải chung sống với cái xác thô lỗ, tầm thường, dung tục. Hồn cũng không che
giấu sự coi thường, khinh bỉ đối với xác là “kẻ âm u đui mù, không cảm xúc, không tư
tưởng, không có tiếng nói”...; kẻ có nhu cầu vật chất thấp kém gần với con thú (thèm ăn
ngon, thèm rượu thịt), sức mạnh thể chất gắn với sự tàn bạo… Hồn cũng phủ nhận sự lệ
thuộc của linh hồn vào xác thịt, khẳng định linh hồn có đời sống riêng: “nguyên vẹn, trong
sạch, thẳng thắn”… Ông mắng xác hàng thịt là “lí lẽ của anh thật là ti tiện” và “Ta…ta…
đã bảo mày im đi”…Nhưng trước lí lẽ của xác hàng thịt, Trương Ba cuối cùng cũng phải
thừa nhận rằng mình đuối lí, mình đang sống nhờ thể xác kẻ khác và bị thể xác đó điều
khiển, dẫn đến sự tha hoá không có cách gì chuyển biến được. Những đối thoại ngắn và
dần dần là những lời thoại bỏ lửng cho thấy sự đuối lí của hồn trong cuộc đối thoại cùng
xác.
Một mặt tức tối trước những lí lẽ ti tiện của xác hàng thịt, mặt khác Trương Ba hoàn
toàn bối rối, lúng túng, không thể phản bác những ý kiến đó. Kết thúc cuộc đối thoại, hồn
Trương Ba dằn vặt, đau đớn, hoang mang, tuyệt vọng trở về cuộc sống trái với chính mình,
chấp nhận trở lại xác hàng thịt trong nỗi đau khổ, tuyệt vọng và trở thành người thua cuộc.
5
Chi tiết “Hồn Trương Ba bần thần nhập lại vào xác hàng thịt, ngồi lặng lẽ bên chõng” đã
diễn tả cô đọng tính chất căng thẳng của xung đột kịch và sự bế tắc của hồn Trương Ba.
3. Đánh giá
3.1. Nghệ thuật xây dựng cuộc đối thoại:
Lưu Quang Vũ đã tạo ra một tình huống nghệ thuật đặc sắc, giàu tính biểu tượng,
xây dựng những nhân vật có tính cách đa diện, phức tạp và sống động qua lời thoại giàu
tính cá thể và hành động kịch logic, có sự phối hợp nhịp nhàng giữa hành động bên ngoài
và hành động bên trong. Ngôn ngữ kịch vừa có màu sắc mỉa mai, dí dỏm, vừa mang tính
chất triết lí nghiêm trang, phù hợp với tính cách nhân vật.
3.2. Nhận xét về triết lí nhân sinh trong đoạn trích (Ý nghĩa của cuộc đối thoại)
Triết lí nhân sinh hay nhân sinh quan là vấn đề quan trọng đối với mỗi con người, là
toàn bộ những kinh nghiệm, cách nhìn nhận chung nhất về cuộc sống của con người và
cũng là tư tưởng chủ đạo xuyên suốt mục tiêu, hành động của con người. Bên cạnh đó
nhân sinh quan còn là nguồn gốc của mọi suy nghĩ, hành vi và chi phối các hoạt động của
con người trong đời sống. Nói vắn tắt thì nó là cách người ta nhìn cuộc đời hay là cái đạo
làm người của người ta. Trong đoạn trích Lưu Quang Vũ đã thể hiện những sáng tạo nghệ
thuật đặc sắc. Nếu trong tích truyện dân gian, được sống là niềm hạnh phúc lớn lao, nên
mặc dù mang thân anh hàng thịt nhưng Trương Ba vẫn sống cuộc sống vui vẻ, thì trong vở
kịch của Lưu Quang Vũ, việc phải trú nhờ vào thân xác thô kệch của anh hàng thịt lại là
một nghịch cảnh phi lý, trái tự nhiên, là hoàn cảnh trớ trêu mà hồn Trương Ba buộc phải
chấp nhận, quy phục. Đây chính là mấu chốt của tấn bi kịch mang tên hồn Trương Ba,
da hàng thịt. Chính vì vậy cuộc đối thoại giữa hồn và xác tuy căng thẳng, quyết liệt
nhưng mang đến nhiều ý nghĩa và triết lí nhân sinh sâu sắc:
Trong tích truyện cổ, dân gian tuyệt đối hóa vai trò của linh hồn, cho rằng hồn luôn
quyết định và điều khiển thể xác. Còn ở đây Lưu Quang Vũ đã thể hiện quan niệm mới mẻ
là linh hồn và thể xác dù có mối quan hệ hữu cơ với nhau nhưng chúng vẫn có sự tồn tại
độc lập tương đối, chi phối lẫn nhau. Sự chi phối của xác hàng thịt với hồn Trương Ba cho
thấy rất rõ điều đó.
Hơn nữa, hồn và xác là những ẩn dụ nghệ thuật. Xác hàng thịt là ẩn dụ cho bản
năng, nhu cầu ham muốn, dục vọng tầm thường của con người, hồn Trương Ba là thế giới
tinh thần luôn hướng đến sự thanh cao, trong sạch, lương thiện. Xung đột giữa Hồn và Xác
là một tình huống kịch đặc sắc, tô đậm bi kịch “bên ngoài một đằng, bên trong một nẻo”,
sự thiếu hài hòa, không thống nhất trên các phương diện: linh hồn và thể xác, vật chất và
tinh thần, nội dung và hình thức, bản năng và lý tưởng, cao cả và tầm thường... là xung đột
dai dẳng giữa các mặt tồn tại trong một con người. Có thể nói cuộc đấu tranh giữa linh hồn
và xác thịt chính là cuộc đấu tranh giữa đạo đức và tội lỗi, giữa khát vọng và dục vọng,
giữa phần người và phần con trong mỗi con người. Trong cuộc đấu tranh thường xuyên
diễn ra trong con người ấy thì linh hồn phải biết kiểm soát, chế ngự thể xác chứ không
được để thể xác lấn át rồi đổ hết tội cho nó. Nếu để thể xác lấn át, con người sẽ trở nên
phàm phu, thô tục, tha hóa, sẽ chạy theo những ham muốn tầm thường.

6
 Từ bi kịch của hồn Trương Ba không được sống là mình, Lưu Quang Vũ đặt ra vấn
đề khuyên người ta phải biết sống hài hòa giữa linh hồn và thể xác, sống đúng là mình.
Ông cũng phê phán lối sống giả, không đúng là mình khiến con người dễ bị tha hóa. Mặt
khác, tác giả cũng phê phán lối sống chỉ vì linh hồn, vì quá trọng linh hồn mà bỏ bê thể
xác khiến thể xác nhếch nhác, khổ sở. Đó cũng là lối sống duy tâm, cực đoan, lười biếng
và không tưởng. Sự tha hóa của hồn Trương Ba còn khiến chúng ta nhận ra rằng con người
sống trong môi trường dung tục rất dễ bị tha hóa, dung tục hóa. Điều này làm ta nhớ đến
một câu nói "Những thói xấu ban đầu là người khách lạ qua đường, sau đó là người bạn
thân ở chung nhà và kết cục trở thành ông chủ khó tính" hoặc nhớ đến câu tục ngữ mà cha
ông ta bằng trải nghiệm của mình đã đúc rút thành “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”.
Vì vậy, con người cần luôn tự hào về đời sống tâm hồn của mình; dũng cảm nhìn thẳng
vào sự tha hoá của bản thân; nỗ lực đấu tranh với nghịch cảnh, với dục vọng tầm thường
để vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.
Sâu sắc hơn, từ mối quan hệ giữa linh hồn và thể xác trong đoạn trích, Lưu Quang
Vũ còn hướng chúng ta đến mối quan hệ giữa nội dung và hình thức. Nội dung và hình
thức vốn là hai phạm trù khác nhau, không thể từ cái nọ suy ra cái kia nhưng chúng phải
thống nhất với nhau trong một chỉnh thể . Nếu đúng thống nhất và phù hợp với nhau thì có
thể tạo nên giá trị và sức mạnh. Còn nếu chúng không phù hợp với nhau sẽ làm giảm giá
trị, thậm chí có nguy cơ đe dọa đến đến sự tồn tại của sự vật hiện tượng.

Đoạn số 2:
Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba với người thân trong đoạn trích “Hồn
Trương ba, da hàng thịt” (Trích trong vở kịch cùng tên) của Lưu Quang Vũ.

I. MỞ BÀI
- Giới thiệu tác giả, tác phẩm: Tk mở bài chung
- Giới thiệu đoạn trích: Trong đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” Lưu Quang Vũ
đã dựng lên các cuộc đối thoại để đẩy xung đột nội tâm của hồn Trương Ba lên đến tận
cùng buộc phải giải quyết. Từ đó ý nghĩ tư tưởng, những triết lí nhân sinh được phát biểu
một cách sâu sắc, thấm thía. Trong đó, cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân
cũng đem đến rất nhiều ý nghĩa cho vở kịch.
II. THÂN BÀI
1. Khái quát
1.1. Giới thiệu về hồn Trương Ba
Trương Ba là một ông lão làm vườn 60 tuổi, có tài đánh cờ, giỏi làm vườn, có tâm
hồn thanh cao trong sạch. Do sự sơ xuất, tắc trách Nam Tào, Bắc Đẩu mà ông bị bắt chết
nhầm. Sự sửa sai của Nam Tào, Bắc Đẩu theo lời khuyên của Đế Thích nhằm trả lại công
bằng cho Trương Ba lại đẩy Trương Ba vào một nghịch cảnh vô lí hơn. Con người vốn là
một tổng thể thống nhất, vậy mà Trương Ba lại phải trú nhờ linh hồn minh trong thân xác
của người khác, bi kịch hồn này, xác nọ “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo”. Sống
lại trong thể xác hàng thịt, Hồn Trương Ba gặp rất nhiều phiền toái, phải sống, nhân vật
7
hồn Trương Ba ngày càng trở nên xa lạ với bạn bè, cả những người thân trong gia đình và
tự chán ghét chính mình. Bản thân Trương Ba cũng bị lây nhiễm một số thói xấu cùng với
những nhu cầu vốn không phải của bản thân ông… Những điều đó làm Trương Ba vô cùng
đau khổ. Ông đau đớn, chán chường trước cuộc sống không thật là mình. Trước cuộc đối
thoại của hồn Trương Ba với người thân là màn đối thoại của hồn Trương Ba với xác hàng
thịt. Trong cuộc đối thoại ấy, xác hàng thịt đã lấn lướt, sỉ nhục hồn Trương Ba làm hồn
Trương Ba vốn đã rất đau khổ, bức bối vì sống không phải là mình càng trở nên đau khổ
và bế tắc hơn. Kết thúc cuộc đối thoại, hồn Trương Ba dằn vặt, đau đớn, hoang mang,
tuyệt vọng trở về cuộc sống trái với chính mình, chấp nhận trở lại xác hàng thịt trong nỗi
đau khổ, tuyệt vọng và trở thành người thua cuộc. Chi tiết “Hồn Trương Ba bần thần nhập
lại vào xác hàng thịt, ngồi lặng lẽ bên chõng” đã diễn tả cô đọng tính chất căng thẳng của
xung đột kịch và sự bế tắc của hồn Trương Ba. Bi kịch của hồn Trương Ba càng trở nên
đau đớn hơn trong cuộc đối thoại với người thân.
2. Đối thoại hồn Trương Ba và người thân
Gia đình là một mái ấm mà ở đó, ta nhận được tình yêu thương của những người
thân. Những lúc mệt mỏi, vấp ngã, nơi đầu tiên ta muốn tìm về là gia đình, người đầu tiên
ta muốn chia sẻ, giãi bày là những người thân, bởi họ luôn ở đó, yêu thương ta một cách
vô điều kiện. Khi bị rơi vào bi kịch đầy bế tắc, Trương Ba cũng tìm về với những người
thân yêu với mong muốn được chia sẻ. Nhưng khi đối mặt với họ, ông lại càng đau khổ,
tuyệt vọng hơn. Những người thân của ông đều cho rằng ông đã thay đổi khiến họ không
còn nhận ra. Việc trò chuyện với họ còn khiến Trương Ba chợt hiểu rằng ông đã làm cho
người thân của mình đau khổ và họ đang dần xa lánh ông. Hồn Trương Ba đau khổ gấp bội
bởi vì với một người như Trương Ba, không có gì đau đớn hơn khi chính mình làm người
thân của mình đau khổ.
2.1. Cuộc đối thoại với vợ
Trong cái nhìn của người vợ, Trương Ba là người rất yêu thương vợ con. Nhưng bây
giờ bà nhận ra ông đã thay đổi quá nhiều:“ông đâu còn là ông, đâu còn là ông Trương Ba
làm vườn ngày xưa”. Ngay cả người vợ, người gần gũi nhất với ông nhất cũng đã không
còn hiểu nỗi lòng của ông, không còn nhận ra ông. Trương Ba bây giờ đâu còn là một
người làm vườn chăm chỉ, hết lòng thương yêu vợ con, quan tâm tới hàng xóm láng giềng
như ngày trước. Ông Trương Ba được mọi người kính trọng đã chết rồi. Bởi vậy mà bây
giờ, ông cũng không dạy được con, để nó bán vườn đi mở thêm cửa hàng thịt. Người vợ
mà ông yêu thương cũng đòi bỏ ông mà đi. Với bà “đi đâu cũng được... còn hơn là thế
này”. Hóa ra, Trương Ba đã mang đến cho vợ bao nhiêu đớn đau, buồn tủi. Vì thương ông
nên bà đã nhường ông cho cô vợ hàng thịt nhưng những mâu thuẫn cứ ngày một nhiều để
rồi bà phải than với trời đất rằng “Cái thân tôi sao trời không bắt đi cho rảnh”. Bà sẽ đi
thật xa, đi biệt cấy thuê, làm mướn ở đâu cũng được để tránh xa thực tế đau khổ này. Kết
thúc đối thoại, bà vợ bỏ đi, hồn Trương Ba chỉ biết ngồi ôm đầu đau đớn.
2.2. Cuộc đối thoại với cháu gái
Cái Gái là cháu nội của Trương Ba thì phản ứng quyết liệt và dữ dội hơn nhiều.
Trong kí ức của nó, ông nội nó là người giỏi làm vườn, quý cây, khéo léo và nhân hậu.
8
Khi ông nội chết, đêm nào nó cũng khóc vì thương ông, nó cất giữ, nâng niu những vật
dụng của ông như đôi guốc gỗ, bó đóm thuốc lào, nhất là những cây cối trong vườn như
những kỉ vật về ông. Vì vậy nên với tâm hồn tuổi thơ trong sáng, không chấp nhận sự giả
dối, nó không thể chấp nhận việc người ông nó hết mực yêu thương lại ở trong thể xác anh
hàng thịt xa lạ, đáng ghét. Nó một mực không nhận ông: “Tôi không phải là cháu ông”,
“Ông nội tôi chết rồi”. Trong mắt cái Gái cái kẻ có “bàn tay giết lợn”, bàn chân “to bè
như cái xẻng” đã làm “gãy tiệt cái chồi non” “giẫm lên nát cả cây sâm quý mới ươm”
làm sao lại có thể là ông nội nó. Nó còn kể tội hồn Trương Ba đòi chữa diều cho cu Tị mà
lại làm gãy nan, rách cả diều khiến cu Tị trong cơn sốt mê man cứ khóc, cứ tiếc. Với nó
“ông nội đời nào, thô lỗ, phũ phàng như vậy”. Nỗi giận dữ của cái Gái đã biến thành sự
xua đuổi quyết liệt: “Ông xấu lắm, ác lắm! Cút đi! Lão đồ tể, cút đi!”.
2.3. Cuộc đối thoại với con dâu
Chị con dâu là người sâu sắc, chín chắn và biết phải trái. Chị là người thấu hiểu và
thương bố chồng nhất. Chị thương ông hơn cả trước kia vì biết ông bây giờ “ khổ hơn xưa
nhiều lắm”. Nhưng chị cũng đau đớn mà thấy rằng tình cảnh gia đình bây giờ rất đáng
buồn “như sắp tan hoang ra cả”. Chính chị cũng không thể nhận ra bố chồng, không thể
giữ được những điều tốt lành của Trương Ba ở lại. Bởi vậy, chị đã nói với bố chồng về nỗi
buồn và những lo lắng của chị: “Thầy bảo con: Cái bên ngoài là không đáng kể, chỉ có cái
bên trong, nhưng thầy ơi, con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấy... Mỗi ngày thầy một
đổi khác dần, mất mát dần, tất cả cứ như lệch lạc, nhòa mờ dần đi, đến nỗi có lúc chính
con cũng không nhận ra thầy nữa...”.
Không phải ngẫu nhiên mà tác giả không cho anh con trai thực dụng của Trương Ba
vào trong màn đối thoại với người thân. Bởi vì nếu nhân vật này xuất hiện anh ta sẽ ủng
hộ hồn Trương Ba sống trong xác hàng thịt để giúp anh ta hành nghề bán thịt. Điều đó sẽ
không làm nổi bật bi kịch bị người thân xa lánh của hồn Trương Ba.
=> Vợ, cháu gái và con dâu, người thì chua xót dằn dỗi, tủi thân (vợ), người thì tức
tưởi xua đuổi (cháu); người thì lại thấu hiểu sẻ chia (con dâu). Mỗi người trong gia đình ở
một vị trí, một thái độ khác nhau nhưng đều có điểm chung là họ rất yêu quý và muốn níu
giữ Trương Ba ở lại nhưng bất lực. Dù vậy, họ đều nhận thấy Trương Ba đã thay đổi,
không còn nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn và họ đều rất đau khổ, chán nản, buồn rầu,
than phiền vì điều đó. Họ không muốn chấp nhận tình trạng hai mảnh hồn và xác bất nhất
của chồng, cha, ông mình. Họ đã nói ra thành lời nỗi đau của họ rằng với họ cái ngày chôn
xác Trương Ba xuống đất họ đau, họ khổ nhưng “cũng không khổ bằng bây giờ”. Kết quả
Trương Ba vỡ lẽ, nhận ra sự thay đổi của bản thân và sự lấn át của phần xác đối với phần
hồn trong ông. Đây là lúc mâu thuẫn kịch lên đến đỉnh điểm khiến hồn Trương Ba cảm
thấy không thể chịu nổi. Mỗi lời nói của người thân trong gia đình như mũi dao găm vào
trái tim đang đau đớn, bế tắc của Trương Ba, để giờ đây còn đẩy Trương Ba vào sự tuyệt
vọng khôn cùng. Không còn gia đình để bấu víu, hy vọng Trương Ba hiểu mình đã mất tất
cả, đã rơi vào trạng thái hoàn toàn cô độc. Ông cũng hiểu rõ nếu tiếp tục tồn tại bi kịch ấy
sẽ còn tiếp diễn và theo chiều hướng tiêu cực hơn nữa. Nỗi cay đắng với chính bản thân

9
mình cứ lớn dần... lớn dần, muốn đứt tung, muốn vọt trào buộc ông phải đi đến quyết định
cuối cùng.
Sau đó, Lưu Quang Vũ lại một lần nữa để cho hồn Trương Ba ngồi lại một mình với
nỗi đau khổ, tuyệt vọng, để hồn Trương Ba tự mình nghĩ ra cách cứu mình, quyết định tìm
đường thoát khỏi tấn bi kịch cuộc đời. Những câu hỏi liên tiếp“lẽ nào ta lại chịu thua
mày, khuất phục mày và tự đánh mất mình?”,“Chẳng còn cách nào khác”! Mày nói như
thế hả? Nhưng có thật là không còn cách nào khác? Có thật không còn cách nào khác?”
đó thật sự là những câu hỏi cuộn xoáy dữ dội, giằng xé trong lòng Trương Ba. Để rồi ông
đã tìm ra con đường của mình: “Không cần đến cái đời sống do mày mang lại! Không
cần!”. Lời thoại này cho thấy hồn Trương Ba đã tìm ra con đường giải thoát cho mình và
cho người thân nên ông đã dứt khoát thắp nhang khấn mời tiên Đế Thích xuống giúp đỡ
để được từ giã sự sống vênh lệch ấy.
3. Đánh giá
3.1. Nghệ thuật
Lưu Quang Vũ đã tạo ra một tình huống nghệ thuật đặc sắc, giàu tính biểu tượng,
xây dựng những nhân vật có tính cách đa diện, phức tạp và sống động qua lời thoại giàu
tính cá thể và hành động kịch logic, độc thoại nội tâm giúp bộc lộ tính cách nhân vật.
Ngôn ngữ kịch đậm chất triết lí nghiêm trang, phù hợp với tính cách nhân vật.
3.2. Ý nghĩa của cuộc đối thoại
Thông qua đoạn đối thoại của hồn Trương Ba với người thân, Lưu Quang Vũ đã
giúp người đọc cảm nhận được bi kịch đầy đau đớn của hồn Trương Ba, từ đó nhận ra
những quan niệm nhân sinh sâu sắc mà tác giả muốn gửi gắm. Nếu trong tích truyện dân
gian, được sống là niềm hạnh phúc lớn lao, nên mặc dù mang thân anh hàng thịt nhưng
Trương Ba vẫn sống cuộc sống vui vẻ, thì trong vở kịch của Lưu Quang Vũ, việc phải trú
nhờ vào thân xác thô kệch của anh hàng thịt lại là một nghịch cảnh phi lý, trái tự nhiên, là
hoàn cảnh trớ trêu mà hồn Trương Ba buộc phải chấp nhận, quy phục. Cuộc đối thoại giữa
hồn Trương Ba với người thân cho thấy giống như tất cả mọi người trong cuộc đời này,
Trương Ba cũng ham sống, ông càng khao khát được sống bên những người ông yêu
thương và cũng rất yêu thương ông. Nhưng khi phải đối diện với bi kịch của một cuộc
sống không phải của mình, Trương Ba khẳng định chua xót và thấm thía sống như thế còn
khổ hơn là cái chết. Với một người nhân hậu như Trương Ba, ông còn day dứt vì sự sống
vay mượn, giả tạo của mình đã đem đến bao đau khổ cho người thân, khiến gia đình như
sắp tan hoang ra cả…Đó là những cái giá quá đắt cho cả Trương Ba và gia đình ông, cái
giá mà ông không thể trả dù là cho sự sống quí giá của chính mình. Chính vì vậy mới dẫn
đến sự lựa chọn của hồn Trương Ba trong đoạn sau của vở kịch. Và như vậy cuộc dối thoại
giữa Trương Ba với người thân của mình góp phần đem đến nhiều ý nghĩa cho vở kịch. Từ
bi kịch của hồn Trương Ba không được sống là mình, Lưu Quang Vũ đặt ra vấn đề khuyên
người ta phải biết sống hài hòa giữa linh hồn và thể xác, sống đúng là mình. Ông cũng phê
phán lối sống giả, không đúng là mình khiến con người dễ bị tha hóa.

10
 Đoạn số 3:
Hồn Trương Ba: Ông Đế Thích ạ, tôi không thể tiếp tục mang thân anh hàng thịt
được nữa, không thể được!
Đế Thích: Sao thế?Có gì không ổn đâu!
Hồn Trương Ba: Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi
muốn được là tôi toàn vẹn.
Đế Thích: Thế ông ngỡ tất cả mọi người đều được là mình toàn vẹn cả ư? Ngay cả
tôi đây. Ở bên ngoài, tôi đâu có được sống theo những điều tôi nghĩ bên trong. Mà cả
Ngọc Hoàng nữa, chính người lắm khi cũng phải khuôn ép mình cho xứng với danh vị
Ngọc Hoàng. Dưới đất, trên trời đều thế cả, nữa là ông. Ông đã bị gạch tên khỏi sổ Nam
Tào. Thân thể thật của ông đã tan rữa trong bùn đất, còn chút hình thù gì của ông đâu!
Hồn Trương Ba: Sống nhờ vào đồ đạc, của cải người khác, đã là chuyện không
nên, đằng này đến cái thân tôi cũng phải sống nhờ anh hàng thịt. Ông chỉ nghĩ đơn giản là
cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết
Đế Thích: Nhưng mà ông muốn gì?
Hồn Trương Ba: Ông từng nói: Nếu thân thể người chết còn nguyên vẹn, ông có
thể làm cho hồn người đó trở về. Thì đây, thân thể anh hàng thịt còn lành lặn nguyên xi
đây, tôi trả lại cho anh ta. Ông hãy làm cho hồn anh ta được sống lại với thân xác này
Ðế Thích: Sao lại có thể đổi tâm hồn đáng quý của bác lấy chỗ cho cái phần hồn
tầm thường của anh hàng thịt?
Hồn Trương Ba: Tầm thường, nhưng đúng là của anh ta, sẽ sống hòa thuận được
với thân anh ta, chúng sinh ra là để sống với nhau. Vả lại, còn…còn chị vợ anh ta nữa…
chị ta thật đáng thương!”
Đế Thích: Nhưng thế hồn ông muốn trú vào đâu?
Hồn Trương Ba: Ở đâu cũng được, chứ không ở đây nữa. Nếu ông không giúp, tôi
sẽ…tôi sẽ… nhảy xuống sông hay đâm một nhát dao vào cổ, lúc đó thì hồn tôi chẳng còn,
xác anh hàng thịt cũng mất.
(Trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” – Lưu Quang Vũ,
SGK Ngữ văn 12 tập hai, trang 149, NXB Giáo dục 2008, tr149)
Phân tích vẻ đẹp nhân cách của Trương Ba thể hiện qua đoạn đối thoại với Đế
Thích. Từ đó nhận xét về chiều sâu triết lí được tác giả gửi gắm qua đoạn trích?

I. MỞ BÀI
- Giới thiệu tác giả, tác phẩm: Tk mở bài chung
- Giới thiệu đoạn trích:
Trong đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” Lưu Quang Vũ đã dựng lên các
cuộc đối thoại để đẩy xung đột nội tâm của hồn Trương Ba lên đến tận cùng buộc phải giải
quyết. Từ đó ý nghĩ tư tưởng, những triết lí nhân sinh được phát biểu một cách sâu sắc,
thấm thía. Trong đó, cuộc đối thoại này giữa hồn Trương Ba và Đế Thích thuộc đoạn giữa
phần 3 cảnh VII, gần màn kết vở kịch cũng là một đoạn thoại đáng chú ý.
11
II. THÂN BÀI
1. Khái quát
1.1. Giới thiệu về hồn Trương Ba
Trương Ba là một ông lão làm vườn 60 tuổi, có tài đánh cờ, giỏi làm vườn, có tâm
hồn thanh cao trong sạch. Do sự sơ xuất, tắc trách Nam Tào, Bắc Đẩu mà ông bị bắt chết
nhầm. Sự sửa sai của Nam Tào, Bắc Đẩu theo lời khuyên của Đế Thích nhằm trả lại công
bằng cho Trương Ba lại đẩy Trương Ba vào một nghịch cảnh vô lí hơn. Con người vốn là
một tổng thể thống nhất, vậy mà Trương Ba lại phải trú nhờ linh hồn minh trong thân xác
của người khác, bi kịch hồn này, xác nọ “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo”. Sống
lại trong thể xác hàng thịt, Hồn Trương Ba gặp rất nhiều phiền toái, phải sống, nhân vật
hồn Trương Ba ngày càng trở nên xa lạ với bạn bè, cả những người thân trong gia đình và
tự chán ghét chính mình. Bản thân Trương Ba cũng bị lây nhiễm một số thói xấu cùng với
những nhu cầu vốn không phải của bản thân ông… Những điều đó làm Trương Ba vô cùng
đau khổ. Ông đau đớn, chán chường trước cuộc sống không thật là mình. Trước cuộc đối
thoại của hồn Trương Ba với Đế Thích là màn đối thoại của hồn Trương Ba với xác hàng
thịt và người thân. Trong cuộc đối thoại với giữa hồn và xác, xác hàng thịt đã lấn lướt, sỉ
nhục hồn Trương Ba làm hồn Trương Ba vốn đã rất đau khổ, bức bối vì sống không phải là
mình càng trở nên đau khổ và bế tắc hơn. Kết thúc cuộc đối thoại, hồn Trương Ba phải
chấp nhận trở lại xác hàng thịt trong nỗi đau khổ, tuyệt vọng và trở thành người thua cuộc.
Trong cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba với người thân, bi kịch của hồn Trương Ba càng
trở nên đau đớn hơn khi ông nhận ra việc sống trong xác hàng thịt khiến ông không chỉ bị
người thân xa lánh mà còn làm khổ những người ông yêu thương nhất.
2. Đối thoại giữa hồn Trương Ba và Đế Thích
Bi kịch lên đến đỉnh điểm khiến hồn Trương Ba không thể chịu đựng thêm được
nữa nên ông đã gọi Đế Thích xuống nhờ giúp đỡ. Cuộc trò chuyện giữa hồn Trương Ba
với Đế Thích có vai trò quyết định trong việc giải quyết mâu thuẫn kịch. Nó cũng trở
thành nơi tác giả gởi gắm những quan niệm về hạnh phúc, về lẽ sống và cái chết, về cả
những triết lí nhân sinh.
2.1. Sự lựa chọn của Hồn Trương Ba
Một triết gia người Đức đã từng nói: “Anh phải trở về cái gì của chính anh”. Câu
nói ấy là tiếng nói phải được sống là chính mình để trở thành một con người hoàn thiện và
rất đúng đắn giống như lựa chọn của hồn Trương Ba trong đoạn trích. Khi gặp lại Đế
Thích, Trương Ba thể hiện thái độ kiên quyết chối từ, không chấp nhận cái cảnh phải sống
bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo “Ông Đế Thích ạ, tôi không thể tiếp tục mang thân
anh hàng thịt được nữa, không thể được!”. Hồn Trương Ba không thể chấp nhận sống
chung với xác hàng thịt thô lỗ, phàm tục. Ông muốn được sống đúng là mình một cách
toàn vẹn nhất“Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là
tôi toàn vẹn”. Những lời thoại của Hồn Trương Ba với Đế Thích chứng tỏ nhân vật đã ý
thức rõ về tình cảnh trớ trêu, đầy tính chất bi hài của mình, thấm thía nỗi đau khổ về tình

12
trạng ngày càng vênh lệch giữa hồn và xác, đồng thời càng chứng tỏ quyết tâm giải thoát
nung nấu của nhân vật trước khi đi đến quyết định.
Lúc đầu Đế Thích ngạc nhiên nhưng khi hiểu ra thì khuyên hồn Trương Ba nên chấp
nhận vì “thế giới vốn không toàn vẹn, dưới đất, trên trời đều thế cả”, thậm chí đến cả
người có quyền lực tối thượng như Ngọc Hoàng cũng không thể sống hoàn toàn là mình.
Ngọc Hoàng cũng phải khuôn phép để sống đúng với địa vị của mình. Nhưng Trương Ba
không chấp nhận lí lẽ đó. Trương Ba thẳng thắn chỉ ra sai lầm của Đế Thích và trách móc:
“Sống nhờ vào đồ đạc, của cải người khác đã là chuyện không nên nay đến cái thân tôi
cũng phải sống nhờ anh hàng thịt. Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống thế
nào thì ông chẳng cần biết”. Lời nói của Trương Ba cho thấy Đế Thích có lòng tốt với
Trương Ba, nhưng lòng tốt không phải lúc nào cũng đem lại điều tốt lành cho người khác.
Những người có lòng tốt mà vô tâm thậm chí còn đem đến những điều tệ hại, nghịch cảnh,
bi kịch hơn. Vì lòng tốt với người bạn cờ của mình mà Đế Thích đã một lần sai khi giúp
Nam Tào, Bắc Đẩu sửa lỗi, khiến hồn Trương Ba phải sống đầy bi kịch trong xác anh
hàng thịt. Những tưởng mạng sống là quý giá nhưng có một điều còn quý giá hơn đó là
được sống là chính mình. Sống thực sự cho ra con người quả thực không hề dễ dàng, đơn
giản. Khi sống nhờ, sống gửi, sống chắp vá, khi không được là mình thì cuộc sống ấy thật
vô nghĩa, thậm chí khi đó cuộc đời chỉ còn là chuỗi bi kịch đầy đau đớn. Mặt khác, lời
thoại này cũng cho thấy hồn Trương Ba đã thấm thía nỗi khổ vì sự vênh lệch giữa linh hồn
và thể xác, khiến Trương Ba không thể chịu đựng thêm.
Đế Thích vì yêu mến trân trọng Trương Ba nên luôn mong muốn Trương Ba được
sống. Ông chỉ rõ hồn Trương Ba muốn tiếp tục sống thì phải sống nhờ thân xác, bởi vì
“Thân thể thật của ông đã tan rữa trong bùn đất, còn chút hình thù gì của ông đâu!”. Đế
Thích trân trọng và muốn giữ lại tâm hồn đáng quý của Trương Ba “Sao lại có thể đổi tâm
hồn đáng quý của bác lấy chỗ cho cái phần hồn tầm thường của anh hàng thịt?”. Dù Đế
Thích có thuyết phục thế nào thì hồn Trương Ba vẫn kiên quyết lựa chọn cái chết và muốn
trả lại sự sống cho anh hàng thịt. Ông muốn trả lại sự sống cho xác hàng thịt vì dẫu có
phàm tục, tầm thường, thô lỗ nhưng anh ta sẽ được sống hài hòa giữa linh hồn và thể xác.
Hơn nữa, Trương Ba muốn trả lại sự sống cho xác hàng thịt còn vì ông thấy tình cảnh của
người vợ hàng thịt cũng thật đáng thương. Sự kiên quyết lựa chọn cái chết của hồn Trương
Ba còn được thể hiện rõ qua câu nói của ông “Nếu ông không giúp, tôi sẽ…tôi sẽ… nhảy
xuống sông hay đâm một nhát dao vào cổ, lúc đó thì hồn tôi chẳng còn, xác anh hàng thịt
cũng mất”.
Qua diễn biến của đoạn thoại, chúng ta có thể cảm nhận được những mâu thuẫn trái
ngược trong quan niệm sống của hồn Trương Ba và Đế Thích. Quan điểm của Trương Ba
là không chấp nhận lối sống bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo. Bởi đó là lối sống giả
dối, gây đau khổ cho người thân, gây phiền toái cho chính mình. Vì thế, Trương Ba đã
dũng cảm đối diện với hoàn cảnh nghiệt ngã, dám từ bỏ cuộc sống không phải là mình,
chiến thắng sự hèn nhát tầm thường, yếu đuối của bản thân, không chịu lùi bước trước xác
hàng thịt. Với Trương Ba được sống là mình trọn vẹn cả linh hồn và thể xác mới thực sự là
sống có ý nghĩa, sống hạnh phúc và đem lại hạnh phúc cho mọi người. Còn Ðế Thích nghĩ
13
đơn giản, quan liêu và hời hợt khi cho rằng không ai được sống là mình, trên trời dưới đất
đều sống kiểu bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo, kể cả Trương Ba, Đế Thích và thậm
chí cả Ngọc hoàng thượng đế tối cao cũng vậy. Ðó là sự thật phải chấp nhận không nên
thay đổi, phủ nhận. Chỉ cần có thể xác cho linh hồn trú ngụ còn thể xác và linh hồn không
thống nhất không quan trọng. Vậy quan điểm của Ðế Thích không coi trọng sự sống thực
sự mà chỉ coi trọng sự tồn tại. Sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo không nguy hại
gì cho ai, vì vậy hãy cố gắng chập nhận và sống chung với hoàn cảnh đó.
3. Đánh giá
3.1. Nghệ thuật:
Màn đối thoại thể hiện sự xung đột quyết liệt, căng thẳng và kịch tính căng ra trong
những xung đột, những mâu thuẫn bên ngoài và bên trong nhân vật. Ngôn ngữ sinh động,
giọng điệu biến hoá, lời thoại vừa hướng nội vừa hướng ngoại, thấm đẫm triết lí nhân sinh.
Hành động kịch góp phần quan trọng thể hiện tính cách nhân vật. Cách giải quyết xung đột
kịch bất ngờ và đậm chất nhân văn. Đoạn thoại cũng góp phần thể hiện những đặc trưng
thể loại kịch: mâu thuẫn phát triển từ “đỉnh điểm” đi đến “mở nút”.
3.2. Đánh giá về sự lựa chọn của Trương Ba và ý nghĩa của đoạn thoại
Sự mâu thuẫn trong hai quan điểm sống giữa hồn Trương Ba với Đế Thích và sự lựa
chọn của hồn Trương Ba đã thể hiện nhiều ý nghĩa nhân sinh sâu sắc.
* Đây là sự lựa chọn nhân văn
Quyết định dứt khoát xin tiên cờ Đế Thích cho mình được chết là kết quả của một
quá trình nhận thức tỉnh táo, sáng suốt. Trong trang sách hay trên sân khấu, lời lẽ của Hồn
Trương Ba đều làm xúc động lòng người bởi nó rất nhân văn. Nhân văn ở chỗ:
+ Lựa chọn ấy xuất phát từ khát vọng sống cao đẹp, khát vọng được sống đúng là
mình mình toàn vẹn cả tâm hồn và thể xác.
+ Đặc biệt, sự lựa chọn của ông không chỉ giải thoát được nghịch cảnh mà còn cho
thấy Trương Ba là người nhân hậu, luôn biết nghĩ cho người khác. Ông sẵn sàng từ bỏ
mạng sống của mình để anh hàng thịt được sống, để giúp đỡ người vợ anh hàng thịt. Từ
đó, vở kịch thắp lên ngọn lửa ấm áp của tình người, khẳng định lẽ sống cao đẹp của con
người là cần phải biết quan tâm đến người khác, nhất là những người có hoàn cảnh đáng
thương.
* Đoạn đối thoại thể hiện quan niệm, triết lí về đời sống và con người
Qua màn đối thoại giữa Trương Ba và Đế Thích, tác giả gửi gắm nhiều thông điệp
vừa trực tiếp vừa gián tiếp, vừa mạnh mẽ, quyết liệt vừa kín đáo và sâu sắc về cuộc sống
và con người:
Với lời thoại của hồn Trương Ba “Tôi muốn được là tôi toàn vẹn”, Lưu Quang Vũ
muốn gửi gắm vào đó thông điệp: Con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài
hoà. Cuộc sống của con người chỉ thực sự hạnh phúc khi được sống đúng là mình, hài hòa
giữa linh hồn và thể xác. Khi sống nhờ, sống gửi, sống chắp vá thì cuộc sống ấy thật vô
nghĩa. Và không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thể xác phàm tục tội lỗi. Ngược
lại, khi con người bị chi phối bởi những nhu cầu bản năng của thân xác thì đừng đỗ lỗi cho
thân xác và tự an ủi, vỗ về mình bằng vẻ đẹp siêu hình của tâm hồn vì thể xác chính là cái
14
bình chứa đựng linh hồn. Thông điệp nữa ở đây là với con người được sống là điều may
mắn nhưng sống thế nào cho thật ý nghĩa mới là điều quan trọng. Và sống thực sự cho ra
con người, được sống đúng với mình quả không hề dễ dàng, đơn giản vì đến cả Ngọc
Hoàng cũng khó có thể được tuyệt đối là mình.
Cũng thông qua sự lựa chọn của hồn Trương Ba, Lưu Quang Vũ đề cao, ca ngợi vẻ
đẹp tâm hồn của con người trong cuộc đấu tranh với cái dung tục, giả tạo để bảo vệ quyền
được sống toàn vẹn, hợp tự nhiên và để hoàn thiện nhân cách vươn tới sự cao khiết về linh
hồn và khỏe mạnh về thể xác. Chất thơ của kịch Lưu Quang Vũ cũng được bộc lộ ở đây.
Qua đoạn thoại, tác giả Lưu Quang Vũ còn muốn nói đến một chuẩn mực trong đánh
giá về con người là con người trong mối quan hệ với những người xung quanh. Con người
sống không chỉ nghĩ đến mình mà còn phải biết sống vì người khác để tâm hồn mình
thanh thản và để cho cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn.
Hơn nữa, với tinh thần chiến đấu thẳng thắn của một nghệ sĩ hăng hái tham dự vào
tiến trình cải cách xã hội, trong vở kịch này nói chung và đoạn trích nói riêng, Lưu Quang
Vũ muốn góp phần phê phán một số biểu hiện tiêu cực trong lối sống lúc bấy giờ. Thứ
nhất, con người đang có nguy cơ chạy theo những ham muốn tầm thường về vật chất, chỉ
thích hường thụ đến nỗi trở nên phàm phu, thô thiển. Nói như Chế Lan Viên trong một bài
thơ đã từng cảnh báo “muốn nuôi sống xác thân đem làm thịt linh hồn”. Thứ hai, lấy cớ
tâm hồn là quý, đời sống tinh thần là đáng trọng mà chẳng chăm lo thích đáng đến sinh
hoạt vật chất, không phấn đấu vì hạnh phúc toàn vẹn. Thực chất đây là biểu hiện của chủ
nghĩa duy tâm chủ quan, của sự lười biếng, không tưởng. Cả hai quan niệm, cách sống
trên đều cực đoan, đáng phê phán.
Ngoài ra, vở kịch còn đề cập đến một vấn đề cũng không kém phần bức xúc, đó là
tình trạng con người phải sống giả, không dám và cũng không được sống là bản thân
mình. Đấy là nguy cơ đẩy con người đến chỗ bị tha hóa do danh và lợi.
3.3. Bình luận tác hại của lối sống bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo (nếu cần)
- Ðối với bản thân người có lối sống đó: dần dần sẽ bị tha hóa, ích kỉ, thực dụng, giả
dối, suy thoái nhân cách, đánh mất danh dự, lòng tự trọng.: tham nhũng, hối lộ, gây ra
những tệ nạn xã hội. Bị mọi người coi thường xa lánh.
- Ðối với cộng đồng: mất đoàn kết, hiểu lầm, mâu thuẫn, tranh giành, hãm hại nhau,
kìm hãm sự phát triển.
- Cách phòng tránh: Sống yêu thương nhân hậu vị tha, mạnh dạn dũng cảm đấu
tranh với biểu hiện tiêu cực, giả dối, bảo vệ người tốt.

Đề bài tham khảo thêm số 1

"Hồn Trương Ba: Ông Đế Thích ạ, tôi không thể tiếp tục mang thân anh hàng thịt
được nữa, không thể được!
Đế Thích: Sao thế? Có gì không ổn đâu!
Hồn Trương Ba: Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn
được là tôi toàn vẹn.

15
 Đế Thích: Thế ông ngỡ tất cả mọi người đều được là mình toàn vẹn cả ư? Ngay cả
tôi đây. Ở bên ngoài, tôi đâu có được sống theo những điều tôi nghĩ bên trong. Mà cả
Ngọc Hoàng nữa, chính người lắm khi cũng phải khuôn ép mình cho xứng với danh vị
Ngọc Hoàng. Dưới đất, trên trời đều thế cả, nữa là ông. Ông đã bị gạch tên khỏi sổ Nam
Tào. Thân thể thật của ông đã tan rữa trong bùn đất, còn chút hình thù gì của ông đâu!
Hồn Trương Ba: Sống nhờ vào đồ đạc, của cải người khác, đã là chuyện không nên,
đằng này đến cái thân tôi cũng phải sống nhờ anh hàng thịt. Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho
tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết!"
(Trích Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Ngữ văn 12, Tập hai,
NXB Giáo dục Việt Nam, 2013, tr.149)
Phân tích khát vọng của nhân vật Hồn Trương Ba thể hiện trong đoạn trích
trên. Từ đó, hãy nêu giá trị nhân văn cao cả được tác giả gửi gắm qua vở kịch.
Gợi ý
1. Giới thiệu tác giả, tác phẩm và đoạn trích
2. Khát vọng của nhân vật Trương Ba:
- Khát vọng được thoát ra khỏi nghịch cảnh, không phải sống nhờ trong thân xác anh hàng
thịt:
+ Trương Ba nhận ra mình đang bị tha hoá, nhiểu khi phải thoả hiệp với những đòi
hỏi xác - thịt, không giữ được bản tính cao khiết như trước đây.
+ Ông luôn bị dằn vặt, day dứt bởi chính nghịch cảnh phải sống “bên trong một
đằng, bên ngoài một nẻo”.
- Khát vọng được sống là chính mình:
+ Khi đối thoại với Đế Thích, Trương Ba thể hiện ý nguyện của mình: Tôi muốn
được là tôi toàn vẹn - thể xác và linh hồn hòa hợp
+ Lời thoại cho thấy sự thay đổi trong nhận thức của Hồn Trương Ba. Từ chỗ đánh
giá phiến diện về thân xác con người, Trương Ba đã có cái nhìn đúng đắn về sự hài hòa
giữa thể xác và tâm hồn.
+ Khao khát mãnh liệt, cháy bỏng “là tôi toàn vẹn” của Hồn Trương Ba còn cho
thấy nhân cách cao đẹp của Hồn Trương Ba. Nhân vật đã không còn chấp nhận chung
đụng với cái thô lỗ tầm thường, dung tục và để nó sai khiến, mà muốn được trở về sống
trọn vẹn với cái lương thiện, trong sáng, tốt đẹp vốn có.
3. Đánh giá
* Nghệ thuật:
- Nghệ thuật xây dựng mâu thuẫn kịch: chặt chẽ, logic, hợp lý. Các chi tiết, hành
động kịch nối tiếp nhau, đẩy mâu thuẫn kịch lên đến đỉnh cao, tạo nên kịch tính vô cùng
căng thẳng, hấp dẫn.
- Nghệ thuật diễn tả tâm lý nhân vật: thông qua ngôn ngữ, hành động kịch, tác giả đã
thể hiện tâm trạng phức tạp của nhân vật Hồn Trương Ba.
- Ngôn ngữ kịch: giản dị, sáng rõ, đặc biệt rất giàu tính triết lý.
* Ý nghĩa:

16
 - Khát vọng của nhân vật Hồn Trương Ba: Sống là chính mình, không chấp nhận lối
sống gửi, sống nhờ. Biết đấu tranh chống lại sự dung tục, tầm thường để giữ gìn nhân
cách. Khát vọng đó đã làm sáng lên nhân cách tốt đẹp, cao cả của nhân vật Hồn Trương
Ba.
- Đoạn trích góp phần thể hiện tài năng và phong cách nghệ thuật của Lưu Quang
Vũ.
* Nhận xét về giá trị nhân văn cao cả qua vở kịch: Sự sống thật sự có ý nghĩa khi con
người được sống tự nhiên, hài hòa giữa thể xác và tâm hồn. Hạnh phúc của con người là
chiến thắng được bản thân, chiến thắng sự dung tục, hoàn thiện được nhân cách và vươn
tới những giá trị tinh thần cao quý.

Đề bài tham khảo thêm số 2

Trong vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ có đoạn:
“Hồn Trương Ba: Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi
muốn là tôi toàn vẹn.
Đế Thích: Thế ông ngỡ tất cả mọi người đều được là mình toàn vẹn cả ư? Ngay cả
tôi đây. Ở bên ngoài, tôi đâu có được sống theo những điều tôi nghĩ bên trong. Mà cả
Ngọc Hoàng nữa, chính người lắm khi cũng phải khuôn ép mình cho xứng với danh vị
Ngọc Hoàng.Dưới đất, trên trời đều thế cả, nữa là ông.Ông đã bị gạch tên khỏi sổ Nam
Tào. Thân thể thật của ông đã tan rữa trong bùn đất, còn chút hình thù gì của ông đâu!
Hồn Trương Ba: Sống nhờ vào đồ đạc, của cải của người khác, đã là chuyện
không nên, đằng này cái thân tôi cũng phải sống nhờ vào anh hàng thịt. Ông chỉ nghĩ đơn
giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết!
Đế Thích: (không hiểu) Nhưng mà ông muốn gì?
Hồn Trương Ba: Ông từng nói: Nếu thân thể người chết còn nguyên vẹn, ông có
thể làm cho hồn người đó trở về. Thì đây, (chỉ vào người mình) thân thể anh hàng thịt còn
lành lặn nguyên xi đây, tôi trả lại cho anh ta. Ông hãy làm cho hồn anh ta được sống lại
với thân xác này.
Đế Thích: Sao lại có thể đổi tâm hồn đáng quý của bác lấy chỗ cho cái phần hồn
tầm thường của anh hàng thịt ?
Hồn Trương Ba: Tầm thường, nhưng đúng là của anh ta, sẽ sống hòa thuận được
với thân anh ta, chúng sinh ra là để sống với nhau. Vả lại, còn…còn chị vợ anh ta nữa…
chị ta thật đáng thương!”
(Trích Hồn Trương Ba, da hàng thịt – Lưu Quang Vũ, SGK Ngữ văn 12, trang 149,
NXBGD)
Chỉ ra sự khác biệt trong quan niệm sống của Trương Ba và Đế Thích.Từ đó
anh/chị hãy bình luận ngắn gọn về khát vọng được sống là chính mình.
Gợi ý
1. Giới thiệu tác giả, tác phẩm và đoạn trích
2. So sánh quan điểm của hai nhân vật qua đoạn trích.

17
- Giải thích quan điểm: cách nhìn về cuộc sống (mục đích, ý nghĩa, lí do…sự sống của con
người). Quan điểm đúng thể hiện lập trường, đạo đức, vốn sống, văn hóa và sự tiến bộ,
tích cực trong cuộc sống. Quan điểm sai lệch biểu hiện lối sống tiêu cực, hành động sai
trái, tạo cơ hội cho kẻ xấu làm điều ác, hãm hại người tốt…
- Hoàn cảnh của Trương Ba: Bất đắc dĩ phải sống trong thân xác hàng thịt, dần dần Trương
Ba bị nhiễm nhiều thói xấu của xác hàng thịt, làm người thân đau khổ, bản thân ông bế tắc
tuyệt vọng.
- Quan điểm của Trương Ba:
+ Không chấp nhận lối sống : bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo. Đó là lối sống giả
dối, gây đau khổ cho người thân, gây phiền toái cho chính mình. Điều đó chứng tỏ Trương
Ba đã dũng cảm đối diện với hoàn cảnh nghiệt ngã, dám từ bỏ cuộc sống không phải là
mình, chiến thắng sự hèn nhát tầm thường, yếu đuối của bản thân, không chịu lùi bước
trước xác hàng thịt.
+ Khát vọng được sống là mình: trọn vẹn cả linh hồn và thể xác. Đó mới thực sự là sống
có ý nghĩa, sống hạnh phúc và đem lại hạnh phúc cho mọi người.
+ Phê phán Đế Thích nghĩ đơn giản, sống quan liêu hời hợt: Chỉ cần cho tôi sống nhưng
sống như thế nào thì ông chẳng cần biết. Đối với Trương Ba, sống không được là mình mà
phải nhờ vả, mượn thân xác người khác chẳng qua là sự tồn tại, vô hồn, không ý nghĩa.
+ Dám từ bỏ những thứ không phải của mình để trả lại sự sống cho anh hàng thịt. Trương
Ba không chỉ cao thượng mà rất nhân hậu vị tha.
=>Quan điểm của Trương Ba không chấp nhận cuộc sống giả tạo, gượng ép,chắp vá, vô
nghĩa. Trương Ba có lòng tự trọng, sống cao thượng, khao khát sống là chính mình trọn
vẹn thể xác và linh hồn. Đó là lối sống đẹp đẽ, đáng trân trọng của những người hiểu rõ
mục đích ý nghĩa của cuộc sống.
- Quan điểm của Đế Thích:
+ Không ai được sống là mình, trên trời dưới đất đều sống kiểu bên trong một đằng, bên
ngoài một nẻo: Tôi, ông và cả Ngọc hoàng cũng vậy. Đó là sự thật phải chấp nhận không
nên thay đổi, phủ nhận.
+ Chỉ cần thể xác được sống lại cho linh hồn trú ngụ còn thể xác và linh hồn không thống
nhất không quan trọng. Vì vậy hãy cố gắng chập nhận và sống chung với hoàn cảnh đó.
Đó là quan điểm sống hời hợt, vô cảm.
- Nhận xét hai quan điểm sống:
+ Trương Ba đúng đắn, tích cực, coi trọng sự sống thực sự là mình còn Đế Thích sai lầm,
quan liêu chỉ coi trọng sự tồn tại còn sống được là mình không cần quan tâm.
+ Quan điểm của Trương Ba thể hiện tư tưởng chủ đề của vở kịch và cũng là thông điệp
của nhà văn đến mọi người: Hãy sống là mình, trọn vẹn thống nhất thể xác và linh hồn.
Nếu không chỉ là sự tồn tại vô nghĩa, tạo cơ hội cho kẻ xấu lợi dụng, cái ác hoành hành.
+ Nhà văn phê phán lối sống giả tạo, lối sống hời hợt, chắp vá, gượng ép hoặc quá đề cao
nhu cầu vật chất hơn tinh thần, tinh thần hơn vật chất đang diễn ra phổ biến, trở thành trào
lưu đáng báo động trong xã hội.
3. Đánh giá
18
- Nghệ thuật: từ một tình huống trong truyện cổ dân gian, nhà văn đã sử dụng sáng tạo
thành xung đột kịch gay gắt căng thẳng; ngôn ngữ kịch giản dị, có sức khái quát cao, thể
hiện rõ xung đột kịch và tích cách nhân vật. Tính chất triết lí từ hai nhân vật có quan điểm
sống trái ngược nhau làm nên thành công của vở kịch. Mâu thuẫn được giải quyết.
- Bình luận khát vọng được sống là chính mình: Trương Ba không chấp nhận sống
chung với sự tầm thường giả dối của người khác, ông muốn được sống thuận theo lẽ tự
nhiên: trọn vẹn là mình hòa hợp linh hồn thể xác. Từ đó, tác giả muốn nhắn nhủ mỗi người
chúng ta phải trang bị tri thức, kĩ năng, luôn chủ động, linh hoạt trước những biến đổi của
cuộc sống. Cần giữ vững cá tính, phong cách của bản thân, sống hòa nhập nhưng không
hòa tan, sống theo cá tính, phong cách riêng nhưng không lập dị khác thường, con người sẽ
có được hạnh phúc thực sự.

Đoạn số 4:
Đế Thích: Ông Trương Ba... (đắn đo rất lâu rồi quyết định) Vì lòng quí mến ông, tôi
sẽ làm cu Tị sống lại, dù có bị phạt nặng... Nhưng còn ông... rốt cuộc ông muốn nhập vào
thân thể ai?
Hồn Trương Ba: (sau một hồi lâu): Tôi đã nghĩ kĩ... (nói chậm và khẽ) Tôi không
nhập vào hình thù ai nữa! Tôi đã chết rồi, hãy để tôi chết hẳn!
Đế Thích: Không thể được! Việc ông phải chết chỉ là một lầm lẫn của quan thiên
đình. Cái sai ấy đã được sửa bằng cách làm cho hồn ông được sống.
Hồn Trương Ba: Có những cái sai không thể sửa được. Chắp vá gượng ép chỉ càng
làm sai thêm. Chỉ có cách là đừng bao giờ sai nữa, hoặc phải bù lại bằng một việc đúng
khác. Việc đúng còn làm kịp bây giờ là làm cu Tị sống lại. Còn tôi, cứ để tôi chết hẳn...
Đế Thích: Không! Ông phải sống, dù với bất cứ giá nào...
Hồn Trương Ba: Không thể sống với bất cứ giá nào được, ông Đế Thích ạ! Có
những cái giá đắt quá, không thể trả được... Lạ thật, từ lúc tôi có đủ can đảm đi đến quyết
định này, tôi bỗng cảm thấy mình lại là Trương Ba thật, tâm hồn tôi lại trở lại thanh thản,
trong sáng như xưa...
Đế Thích: Ông có biết ông quyết định điều gì không? Ông sẽ không còn lại một
chút gì nữa, không được tham dự vào bất cứ nỗi vui buồn gì! Rồi đây, ngay cả sự ân hận
về quyết định này, ông cũng không có được nữa.
Hồn Trương Ba: Tôi hiểu. Ông tưởng tôi không ham sống hay sao? Nhưng sống thế
này, còn khổ hơn là cái chết. Mà không phải chỉ một mình tôi khổ! Những người thân của
tôi sẽ còn phải khổ vì tôi! Còn lấy lí lẽ gì khuyên thằng con tôi đi vào con đường ngay
thẳng được? Cuộc sống giả tạo này có lợi cho ai? Họa chăng chỉ có lão lí trưởng và đám
trương tuần hỉ hả thu lợi lộc! Đúng, chỉ bọn khốn kiếp là lợi lộc.
(Lưu Quang Vũ, Hồn Trương Ba,da hàng thịt,Ngữ văn 12,
tập Hai, NXB Giáo dục - 2008, tr.151-152)‌‌
‌Cảm‌‌nhận‌‌của‌‌anh/chị‌‌về‌‌nhân‌‌vật‌‌Hồn‌‌Trương‌‌Ba‌‌trong‌‌đoạn‌‌trích‌‌trên.‌‌Từ‌‌đ
ó,‌‌nhận‌‌xét‌‌chiều‌‌sâu‌‌triết‌‌lí‌‌về‌‌con‌‌người‌‌của‌‌‌Lưu‌‌Quang‌‌Vũ.‌

19
I. MỞ BÀI
- Giới thiệu tác giả, tác phẩm: Tk mở bài chung
- Giới thiệu đoạn trích:
Trong đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” Lưu Quang Vũ đã dựng lên các
cuộc đối thoại để đẩy xung đột nội tâm của hồn Trương Ba lên đến tận cùng buộc phải giải
quyết. Từ đó ý nghĩ tư tưởng, những triết lí nhân sinh được phát biểu một cách sâu sắc,
thấm thía. Trong đó, cuộc đối thoại này giữa hồn Trương Ba và Đế Thích thuộc cảnh VII,
gần màn kết vở kịch cũng là một đoạn thoại đáng chú ý.
II. THÂN BÀI
1. Khái quát
1.1. Giới thiệu về hồn Trương Ba
Trương Ba là một ông lão làm vườn 60 tuổi, có tài đánh cờ, giỏi làm vườn, có tâm
hồn thanh cao trong sạch. Do sự sơ xuất, tắc trách Nam Tào, Bắc Đẩu mà ông bị bắt chết
nhầm. Sự sửa sai của Nam Tào, Bắc Đẩu theo lời khuyên của Đế Thích nhằm trả lại công
bằng cho Trương Ba lại đẩy Trương Ba vào một nghịch cảnh vô lí hơn. Con người vốn là
một tổng thể thống nhất, vậy mà Trương Ba lại phải trú nhờ linh hồn minh trong thân xác
của người khác, bi kịch hồn này, xác nọ “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo”. Sống
lại trong thể xác hàng thịt, Hồn Trương Ba gặp rất nhiều phiền toái, phải sống, nhân vật
hồn Trương Ba ngày càng trở nên xa lạ với bạn bè, cả những người thân trong gia đình và
tự chán ghét chính mình. Bản thân Trương Ba cũng bị lây nhiễm một số thói xấu cùng với
những nhu cầu vốn không phải của bản thân ông… Những điều đó làm Trương Ba vô cùng
đau khổ. Ông đau đớn, chán chường trước cuộc sống không thật là mình. Trước cuộc đối
thoại của hồn Trương Ba với Đế Thích là màn đối thoại của hồn Trương Ba với xác hàng
thịt và người thân. Trong cuộc đối thoại với giữa hồn và xác, xác hàng thịt đã lấn lướt, sỉ
nhục hồn Trương Ba làm hồn Trương Ba vốn đã rất đau khổ, bức bối vì sống không phải là
mình càng trở nên đau khổ và bế tắc hơn. Kết thúc cuộc đối thoại, hồn Trương Ba phải
chấp nhận trở lại xác hàng thịt trong nỗi đau khổ, tuyệt vọng và trở thành người thua cuộc.
Trong cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba với người thân, bi kịch của hồn Trương Ba càng
trở nên đau đớn hơn khi ông nhận ra việc sống trong xác hàng thịt khiến ông không chỉ bị
người thân xa lánh mà còn làm khổ những người ông yêu thương nhất.
2. Đối thoại giữa hồn Trương Ba và Đế Thích
Việc sống nhờ trong thân xác hàng thịt khiến bi kịch của Trương Ba lên đến đỉnh
điểm khiến ông thể chịu đựng thêm được nữa nên gọi Đế Thích xuống nhờ giúp đỡ.
Trương Ba kiên quyết chọn cái chết nhưng Đế Thích thuyết phục Trương Ba nếu sống
trong thân xác anh hàng thịt quá phiền toái thì ông sẽ giúp hồn Trương Ba được sống trong
xác của cu Tị vừa mới chết. Nhưng Trương Ba vẫn kiên quyết chối từ và đề nghị nhường
mạng sống của mình cho cu Tị. Hồn Trương Ba đã hình dung ra những “nghịch cảnh” khi
phải sống trong thân xác một đứa trẻ, đã ý thức rõ về tình cảnh trớ trêu, đầy tính chất bi hài
của mình, thấm thía nỗi đau khổ về tình trạng ngày càng vênh lệch giữa hồn và xác, đồng
thời càng chứng tỏ quyết tâm giải thoát nung nấu của nhân vật trước khi đi đến quyết định.
Cuộc trò chuyện sau đó giữa hồn Trương Ba với Đế Thích có vai trò quyết định trong việc
20
giải quyết mâu thuẫn kịch. Đoạn thoại cũng trở thành nơi tác giả gởi gắm những quan
niệm về hạnh phúc, về lẽ sống và cái chết, về cả những triết lí nhân sinh.
Đế Thích vì yêu mến, trân trọng Trương Ba nên luôn mong muốn Trương Ba
được sống và tìm mọi cách để giúp Trương Ba. Ngay cả khi Trương Ba xin cho cu Tị được
sống, Đế Thích sau một hồi đắn đo, suy nghĩ vẫn cố gắng đáp ứng “Vì lòng quí mến ông,
tôi sẽ làm cu Tị sống lại, dù có bị phạt nặng... Nhưng còn ông... rốt cuộc ông muốn nhập
vào thân thể ai?”. Lời nói này cho thấy Đế Thích sẽ vừa để cho cu Tị được sống vừa cho
Trương Ba cơ hội tự lựa chọn thân xác mà mình muốn trú ngụ. Đế Thích quyết tâm thuyết
phục, thậm chí sẵn sàng chịu phạt để giúp hồn Trương Ba được sống. Ông phân tích cho
Trương Ba thấy “Việc ông phải chết chỉ là một lầm lẫn của quan thiên đình. Cái sai ấy đã
được sửa bằng cách làm cho hồn ông được sống” và khẳng định “Ông phải sống, dù với
bất cứ giá nào..”.
Ấy thế nhưng dù Đế Thích có cố gắng giúp đỡ, thuyết phục thế nào thì hồn Trương
Ba vẫn kiên quyết lựa chọn cái chết. Trương Ba phản bác lại quan niệm “sai đã sửa” của
Đế Thích, vì theo ông “Có những cái sai không thể sửa được. Chắp vá gượng ép chỉ càng
làm sai thêm. Chỉ có cách là đừng bao giờ sai nữa, hoặc phải bù lại bằng một việc đúng
khác”. Và việc đúng đắn nhất lúc này chính là cứu lấy linh hồn ngây thơ, trong sáng của
cu Tị. Còn Trương Ba đã chết rồi thì hãy để cho ông chết hẳn, không chắp vá vì sự chắp vá
chỉ càng thêm vênh lệch và bi kịch. Dẫu Đế Thích có cố thuyết phục, cảnh báo Trương Ba
về việc ông sẽ biến mất hoàn toàn “Ông sẽ không còn lại một chút gì nữa, không được
tham dự vào bất cứ nỗi vui buồn gì! Rồi đây, ngay cả sự ân hận về quyết định này, ông
cũng không có được nữa” nhưng hồn Trương Ba vẫn đi đến khẳng định chấp nhận cái chết
vì dẫu ông có ham sống thì “sống thế này, còn khổ hơn là cái chết”. Sống trong thân xác
kẻ khác ông đau khổ, vợ, con, cháu ông đau khổ và con hư thì ông lấy tư cách gì để dạy
bảo con… Hồn Trương Ba còn đặt ngược lại vấn đề rồi đi đến kết luận: “Cuộc sống giả
tạo này có lợi cho ai? Họa chăng chỉ có lão lí trưởng và đám trương tuần hỉ hả thu lợi
lộc! Đúng, chỉ bọn khốn kiếp là lợi lộc”. Bằng những trải nghiệm đầy đau khổ khi sống
trong xác hàng thịt và đã nhận thức được đúng đắn về tình cảnh của mình nên hồn Trương
Ba đã kiên định sự lựa chọn của mình. Và khi đã can đảm lựa chọn và kiên định với lựa
chọn ấy, hồn Trương Ba lại thấy mình trở về là Trương Ba của ngày xưa, là một ông
Trương Ba có tâm hồn trong sạch, thanh cao. Ông đã thoát khỏi bi kịch của chính mình để
tìm thấy sự thanh thản trong tâm hồn.
Qua diễn biến của đoạn thoại, chúng ta có thể cảm nhận được những mâu thuẫn trái
ngược trong quan niệm sống của hồn Trương Ba và Đế Thích. Quan điểm của Trương Ba
là không chấp nhận lối sống bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo. Bởi đó là lối sống giả
dối, gây đau khổ cho người thân, gây phiền toái cho chính mình. Vì thế, Trương Ba đã
dũng cảm đối diện với hoàn cảnh nghiệt ngã, dám từ bỏ cuộc sống không phải là mình,
chiến thắng sự hèn nhát tầm thường, yếu đuối của bản thân, không chịu lùi bước trước xác
hàng thịt. Với Trương Ba được sống là mình trọn vẹn cả linh hồn và thể xác mới thực sự là
sống có ý nghĩa, sống hạnh phúc và đem lại hạnh phúc cho mọi người. Còn Ðế Thích nghĩ
đơn giản, quan liêu và hời hợt khi cho rằng cái sai của Nam Tào, Bắc Đẩu khi bắt chết
21
nhầm Trương Ba là có thể sửa chữa được và đã được sửa. Thậm chí Đế Thích còn cho
rằng chỉ cần có thể xác cho linh hồn trú ngụ còn việc thể xác và linh hồn không thống nhất
không quan trọng. Vậy quan điểm của Ðế Thích không coi trọng sự sống thực sự mà chỉ
coi trọng sự tồn tại. Đế Thích cho rằng sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo không
nguy hại gì cho ai, vì vậy hãy cố gắng chập nhận và sống chung với hoàn cảnh đó. Đế
Thích còn sai lầm ở chỗ vì tính háo danh, muốn “người trên trời, dưới đất mới biết tôi cao
cờ như thế nào” nên Đế Thích mới chắp vá và gượng ép cho Hồn Trương Ba nhập vào xác
hàng thịt tạo nên nỗi thống khổ cho Trương Ba và những người thân. Cũng vì ích kỉ, háo
danh mà Đế Thích quyết phạm thêm một sai lầm khác là định cho Hồn Trương Ba nhập
vào xác cu Tị. Bởi vậy, có thể nhận thấy mâu thuẫn giữa quan niệm của hồn Trương Ba và
Đế Thích, cơ hội mà Đế Thích tạo ra cho Trương Ba trong đoạn thoại chính là một sáng
tạo nghệ thuật của Lưu Quang Vũ. Nhà văn tạo ra mâu thuẫn và tình huống ấy chính là để
một lần nữa đặt hồn Trương Ba vào thử thách, nhấn mạnh thêm sự lựa chọn kiên định,
sáng suốt của hồn Trương Ba.
3. Đánh giá
3.1. Nghệ thuật:
Màn đối thoại thể hiện sự xung đột quyết liệt, căng thẳng và kịch tính căng ra trong
những xung đột, những mâu thuẫn bên ngoài và bên trong nhân vật. Ngôn ngữ sinh động,
giọng điệu biến hoá, lời thoại vừa hướng nội vừa hướng ngoại, thấm đẫm triết lí nhân sinh.
Hành động kịch góp phần quan trọng thể hiện tính cách nhân vật. Cách giải quyết xung đột
kịch bất ngờ và đậm chất nhân văn. Đoạn thoại cũng góp phần thể hiện những đặc trưng
thể loại kịch: mâu thuẫn phát triển từ “đỉnh điểm” đi đến “mở nút”.
3.2. Đánh giá về sự lựa chọn của Trương Ba và ý nghĩa của đoạn thoại
Một triết gia người Đức đã từng nói: “Anh phải trở về cái gì của chính anh”. Câu
nói ấy là tiếng nói phải được sống là chính mình để trở thành một con người hoàn thiện và
rất đúng đắn giống như lựa chọn của hồn Trương Ba trong đoạn trích. Việc Trương Ba từ
chối các cơ hội được sống mà Đế Thích đưa ra và chọn cái chết là một sự lựa chọn đầy
nhân văn, thể hiện nhiều ý nghĩa nhân sinh sâu sắc.
* Đây là sự lựa chọn nhân văn
Quyết định dứt khoát xin tiên cờ Đế Thích cho mình được chết là kết quả của một
quá trình nhận thức tỉnh táo, sáng suốt. Trong trang sách hay trên sân khấu, lời lẽ của Hồn
Trương Ba đều làm xúc động lòng người bởi nó rất nhân văn. Nhân văn ở chỗ:
+ Lựa chọn ấy xuất phát từ khát vọng sống cao đẹp, khát vọng được sống đúng là
mình mình toàn vẹn cả tâm hồn và thể xác.
+ Đặc biệt, sự lựa chọn của ông không chỉ giải thoát được nghịch cảnh mà còn cho
thấy Trương Ba là người nhân hậu, luôn biết nghĩ cho người khác. Ông hiểu rằng chỉ khi
ông “chết hẳn”, ông mới tìm lại được sự thanh thản, trong sáng cho tâm hồn; những người
thân cũng sẽ không còn phải khổ vì ông; người con cả của ông sẽ có cơ hội trở lại con
đường ngay thẳng. Ông sẵn sàng từ bỏ mạng sống của mình cũng để cho cụ Tị được sống,
để chị Lụa không phải khóc vì thương nhớ con. Từ đó, vở kịch thắp lên ngọn lửa ấm áp
của tình người, khẳng định lẽ sống cao đẹp của con người là cần phải biết quan tâm đến
22
người khác, nhất là những người có hoàn cảnh đáng thương. Rõ ràng ở đây nhà văn đã đề
cao lối sống vị tha, cao thượng và ở khía cạnh này chúng ta thấy tư tưởng của nhà văn dù
tiến bộ và mới mẻ đến đâu vẫn có sự bắt rễ sâu và hoàn toàn thống nhất với truyền thống,
đạo lý tốt đẹp của dân tộc.
* Đoạn đối thoại thể hiện quan niệm, triết lí về đời sống và con người
Qua màn đối thoại giữa Trương Ba và Đế Thích, tác giả gửi gắm nhiều thông điệp
vừa trực tiếp vừa gián tiếp, vừa mạnh mẽ, quyết liệt vừa kín đáo và sâu sắc về cuộc sống
và con người:
Với sự lựa chọn đầy nhân văn của Trương Ba, Lưu Quang Vũ muốn gửi gắm vào đó
thông điệp: Con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài hoà. Cuộc sống của con
người chỉ thực sự hạnh phúc khi được sống đúng là mình, hài hòa giữa linh hồn và thể
xác. Khi sống nhờ, sống gửi, sống chắp vá thì cuộc sống ấy thật vô nghĩa. Và không thể có
một tâm hồn thanh cao trong một thể xác phàm tục tội lỗi. Ngược lại, khi con người bị chi
phối bởi những nhu cầu bản năng của thân xác thì đừng đỗ lỗi cho thân xác và tự an ủi, vỗ
về mình bằng vẻ đẹp siêu hình của tâm hồn vì thể xác chính là cái bình chứa đựng linh
hồn. Thông điệp nữa ở đây là với con người được sống là điều may mắn nhưng sống thế
nào cho thật ý nghĩa mới là điều quan trọng. Và sống thực sự cho ra con người, được sống
đúng với mình quả thực là điều không hề dễ dàng.
Cũng thông qua sự lựa chọn của hồn Trương Ba, Lưu Quang Vũ đề cao, ca ngợi vẻ
đẹp tâm hồn của con người trong cuộc đấu tranh với cái dung tục, giả tạo để bảo vệ quyền
được sống toàn vẹn, hợp tự nhiên và để hoàn thiện nhân cách vươn tới sự cao khiết về linh
hồn và khỏe mạnh về thể xác. Chất thơ của kịch Lưu Quang Vũ cũng được bộc lộ ở đây.
Qua đoạn thoại, tác giả Lưu Quang Vũ còn muốn nói đến một chuẩn mực trong đánh
giá về con người là con người trong mối quan hệ với những người xung quanh. Con người
sống không chỉ nghĩ đến mình mà còn phải biết sống vì người khác để tâm hồn mình
thanh thản và để cho cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn.
Hơn nữa, với tinh thần chiến đấu thẳng thắn của một nghệ sĩ hăng hái tham dự vào
tiến trình cải cách xã hội, trong vở kịch này nói chung và đoạn trích nói riêng, Lưu Quang
Vũ muốn góp phần phê phán một số biểu hiện tiêu cực trong lối sống lúc bấy giờ. Thứ
nhất, con người đang có nguy cơ chạy theo những ham muốn tầm thường về vật chất, chỉ
thích hường thụ đến nỗi trở nên phàm phu, thô thiển. Nói như Chế Lan Viên trong một bài
thơ đã từng cảnh báo “muốn nuôi sống xác thân đem làm thịt linh hồn”. Thứ hai, lấy cớ
tâm hồn là quý, đời sống tinh thần là đáng trọng mà chẳng chăm lo thích đáng đến sinh
hoạt vật chất, không phấn đấu vì hạnh phúc toàn vẹn. Thực chất đây là biểu hiện của chủ
nghĩa duy tâm chủ quan, của sự lười biếng, không tưởng. Cả hai quan niệm, cách sống
trên đều cực đoan, đáng phê phán.
Ngoài ra, vở kịch còn đề cập đến một vấn đề cũng không kém phần bức xúc, đó là
tình trạng con người phải sống giả, không dám và cũng không được sống là bản thân
mình. Đấy là nguy cơ đẩy con người đến chỗ bị tha hóa do danh và lợi.
Lưu Quang Vũ còn thể hiện cảm hứng thế sự, thể hiện một triết lí đầy sâu sắc trước
cuộc đời rằng thần thánh cũng sai lầm, nhưng có những việc sai có thể sửa được những có
23
những việc càng sửa càng sai. Bởi vậy trước những sai lầm, thất bại trong cuộc sống con
người cần biết tỉnh táo để nhận thức về sai lầm của mình, từ đó có thể sửa chữa hay thay
vào đó bằng một việc làm đúng để cho xã hội ngày cảng trở nên tốt đẹp hơn.

Đoạn số 5:
Vợ Trương Ba: Ông ở đâu? Ông ở đâu?
(Giữa màu xanh cây vườn, Trương Ba chập chờn xuất hiện)
Trương Ba: Tôi ở đây bà ạ. Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà
ta, trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà
giẫy cỏ… Không phải mượn thân xác ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta, trong
những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây cái Gái nâng niu.
(Dưới một gốc cây, hiện lên cu Tị và cái Gái)
Cái Gái: (Tay cầm một trái na) Cây na này, ông nội tớ trồng đấy. Quả to mà ngon
lắm. Ta ăn chung nhé!
(Bẻ quả na đưa cho cu Tị một nửa. Đôi trẻ ăn ngon lành. Cái Gái lấy những hạt na vùi
xuống đất.)
Cu Tị: Cậu làm gì thế?
Cái Gái: Cho nó mọc thành cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những cây sẽ nối nhau
mà lớn khôn. Mãi mãi…
(Trích Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Lưu Quang Vũ,
Ngữ văn 12, tập 2, NXB Giáo dục, tr.153)
Phân tích đoạn trích trên, từ đó rút ra thông điệp được Lưu Quang Vũ gửi gắm
qua vở kịch.

I. MỞ BÀI
- Giới thiệu tác giả, tác phẩm: Tk mở bài chung
- Giới thiệu đoạn trích:
“Hồn Trương Ba, da hàng thịt” thể hiện rõ những đặc trưng thể loại kịch: mâu thuẫn
phát triển từ “đỉnh điểm” đi đến “mở nút” và cuối cùng là đoạn kết. Và đoạn kết trong vở
kịch là vĩ thanh có đầy sức ngân vang, lay động lòng người.
II. THÂN BÀI
1. Khái quát
1.1. Giới thiệu về vở kịch
Trương Ba là một ông lão làm vườn 60 tuổi, có tài đánh cờ, giỏi làm vườn, có tâm
hồn thanh cao trong sạch. Do sự sơ xuất, tắc trách Nam Tào, Bắc Đẩu mà ông bị bắt chết
nhầm. Sự sửa sai của Nam Tào, Bắc Đẩu theo lời khuyên của Đế Thích nhằm trả lại công
bằng cho Trương Ba lại đẩy Trương Ba vào một nghịch cảnh vô lí hơn. Con người vốn là
một tổng thể thống nhất, vậy mà Trương Ba lại phải trú nhờ linh hồn minh trong thân xác
của người khác, bi kịch hồn này, xác nọ “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo”. Sống
lại trong thể xác hàng thịt, Hồn Trương Ba gặp rất nhiều phiền toái, phải sống, nhân vật
hồn Trương Ba ngày càng trở nên xa lạ với bạn bè, cả những người thân trong gia đình và
24
tự chán ghét chính mình. Bản thân Trương Ba cũng bị lây nhiễm một số thói xấu cùng với
những nhu cầu vốn không phải của bản thân ông… Những điều đó làm Trương Ba vô cùng
đau khổ. Ông đau đớn, chán chường trước cuộc sống không thật là mình. Trước cuộc đối
thoại của hồn Trương Ba với Đế Thích là màn đối thoại của hồn Trương Ba với xác hàng
thịt và người thân. Trong cuộc đối thoại với giữa hồn và xác, xác hàng thịt đã lấn lướt, sỉ
nhục hồn Trương Ba làm hồn Trương Ba vốn đã rất đau khổ, bức bối vì sống không phải là
mình càng trở nên đau khổ và bế tắc hơn. Kết thúc cuộc đối thoại, hồn Trương Ba phải
chấp nhận trở lại xác hàng thịt trong nỗi đau khổ, tuyệt vọng và trở thành người thua cuộc.
Trong cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba với người thân, bi kịch của hồn Trương Ba càng
trở nên đau đớn hơn khi ông nhận ra việc sống trong xác hàng thịt khiến ông không chỉ bị
người thân xa lánh mà còn làm khổ những người ông yêu thương nhất. Việc sống nhờ
trong thân xác hàng thịt khiến bi kịch của Trương Ba lên đến đỉnh điểm khiến ông thể chịu
đựng thêm được nữa nên gọi Đế Thích xuống nhờ giúp đỡ. Trương Ba kiên quyết chọn cái
chết nhưng Đế Thích thuyết phục Trương Ba nếu sống trong thân xác anh hàng thịt quá
phiền toái thì ông sẽ giúp hồn Trương Ba được sống trong xác của cu Tị vừa mới chết.
Nhưng Trương Ba vẫn kiên quyết chối từ và đề nghị nhường mạng sống của mình cho cu
Tị để được “là tôi toàn vẹn”. Từ đây mà dẫn đến đoạn kết của tác phẩm.
1.2. Giới thiệu về kết thúc vở kịch
Đoạn kết những vở kịch được trình diễn, phần kết kịch bao giờ cũng là phần đáng
mong chờ và thường để lại dư vang trong tâm khảm người đọc, người xem. Người đọc,
người xem kịch có thể đã thấy những cái kết bi phẫn, đau thương, có cái kết hào hùng,
hoành tráng … Còn “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” của Lưu Quang Vũ lại đem đến một
cái kết đầy chất thơ, dịu nhẹ và trong trẻo. vừa có ý nghĩa giải quyết xung đột kịch vừa nêu
bật tư tưởng tình cảm của người tác giả,
2. Phân tích đoạn kết
Đoạn kết có thể chia thành hai phân cảnh là cảnh hồn Trương Ba hiện lên giữa màu
xanh cây vườn để trò chuyện với vợ và cảnh cái Gái cùng cu Tị ăn trái na rồi gieo hạt ở trong
vườn.
2.1. Cảnh 1: Trương Ba hiện giữa màu xanh cây vườn để trò chuyện với vợ
* Mô tả và phân tích cảnh 1:
Cảnh một của đoạn kết diễn ra trong khung cảnh một khu vườn lung linh ánh sáng.
Ở một góc nhà đó, hiện lên cảnh tượng cu Tị đang ôm chầm lấy mẹ, chị Lụa cuống quít
vuốt ve con… Sự ra đi của Trương Ba đã mang lại sự sống mới cho cu Tị. Chị Lụa đang
đớn đau tột độ vì tưởng chừng như sắp tuột mất đứa con yêu dấu khỏi tay mình, nay nó lại
trở về khỏe mạnh vui cười quấn quít ngay cạnh bên. Niềm hạnh lớn lao vô cùng mà
Trương Ba mang lại cho hai mẹ con mang ý nghĩa rất thiêng liêng và cao cả.
Trong khung cảnh ấy văng vẳng bên tai lời gọi của vợ Trương Ba. Người vợ ấy là
một phụ nữ hiền hậu, đảm đang, bà đã từng mất lòng tin về người chồng bà yêu thương khi
hồn Trương Ba trú ngụ và tha hóa trong xác hàng thịt. Giờ đây, sau khi Trương Ba lựa
chọn cái chết để được trở về là chính mình, giải thoát mình và người thân khỏi bi kịch thì
hình ảnh người chồng nhân hậu, hiền từ lại trở về trong lòng người vợ yêu thương. Người
25
vợ gọi chồng: “Ông ở đâu? Ông ở đâu?”. Tiếng gọi thân thương ấy giống như những lần
Trương Ba đi làm vườn, chiều chiều vợ gọi vào quây quần bên nồi cơm mới thổi. Cảnh
tượng ấy thật đẹp đẽ, ấm áp xiết bao. Trương Ba vẫn là “ông Trương Ba làm vườn” của
những ngày xưa ấy, để lại thật nhiều kỉ niệm trong tim người còn sống trên đời. Bóng
Trương Ba chập chờn xuất hiện giữa màu xanh cây vườn. Hình ảnh Trương Ba trước sau
vẫn vậy, vẫn gắn chặt với khu vườn xanh non mơn mởn, với bao trái ngọt hoa thơm, với
những điều bình dị, mộc mà mà nặng nghĩa nặng tình. Lời đáp của Trương Ba thật chân
tình, da diết, chan chứa tình yêu thương vốn có trong con người nhân hậu này: “Tôi đây bà
ạ”. Chưa bao giờ Trương Ba ngừng yêu thương người vợ bao dung của mình, có chăng là
vì sống trong xác hành thịt nên Trương Ba khác đi trong mắt bao người chứ thực sự lòng
Trương Ba vẫn trước sau như một, không hề đổi thay. Trương Ba chết thật! Thể xác
Trương Ba đã tan rã tự bao giờ trong lòng đất quê hương. Nhưng hồn Trương Ba vẫn sống,
hình bóng Trương Ba không vĩnh viễn mất đi mà hóa thân vào các sự vật thân thương,
được mọi người nâng niu, trân trọng. Trương Ba “vẫn ở liền” ngay bên người vợ của
mình. Trên cái bậc cửa nhà có bóng hình Trương Ba dõi mắt theo cái Gái, theo những
người thân thuộc. Trương Ba trong ánh lửa bập bùng gian bếp mỗi lúc vợ nấu cơm. Ánh
lửa của yêu thương, chắt chiu, ánh lửa của sự sống vĩnh hằng không bao giờ dập tắt,
Trương Ba hóa thân vào chiếc cầu ao quê nhà, trong cái cơi đựng trầu tình nghĩa vợ bưng
ra mỗi khi có khách đến thăm. Trương Ba đã sống trong nghĩa tình cao quý, trong những
điều tốt đẹp của cuộc đời. “Không phải mượn thân ai cả”, Trương Ba đang tồn tại với linh
hồn độc lập, sống là chính mình, yêu thương và nhận lại thương yêu. Một cuộc ra đi thanh
thản, Trương Ba vẫn tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân thuộc của mình. Cuộc
sống lại tuần hoàn theo quy luật muôn đời.
* Ý nghĩa cảnh 1:
Trương Ba chấp nhận cái chết nhường lại cơ hội sống cho cu Tị thể hiện một vẻ đẹp đạo
đức ở con người ông, ấy là vẻ đẹp của tấm lòng cao thượng, bao dung, biết sống vì người khác.
Lời thủ thỉ chuyện trò của Trương Ba với người vợ đã nói lên một chân lý của cuộc đời
rằng: Cuộc sống của con người không chỉ là sự tồn tại sinh học như ta nhìn thấy bên ngoài
mà sự sống của tâm hồn mới là bất diệt. Con người phải sống như thế nào để cuộc đời
mình thực sự có ý nghĩa, trọn vẹn giá trị nhân sinh và trở nên tốt đẹp trong suy nghĩ của
những người xung quanh mới thực sự quan trọng. Bởi vì, vẻ đẹp tâm hồn sẽ trường tồn dài
lâu, bất tử so với sự tồn tại của thể xác.
2.2. Cảnh 2: Cu Tị và cái Gái ăn na trong vườn
* Mô tả và phân tích cảnh 2:
Ở cảnh thứ hai của đoạn kết, trong khu vườn lung linh ánh sáng, Cu Tị cùng ăn trái na
với cái Gái trong vườn. Trong câu chuyện của hai đứa trẻ có bóng dáng Trương Ba, có tình
yêu thương, kính trọng của cái Gái với người ông mà nó hết lòng yêu quí. Cái Gái kể về
cây na “Cây na này, ông nội tớ trồng đấy! Quả to mà ngon lắm! Ta ăn chung nhé!”. Cây
na với quả to và ngon là biểu tượng của những điều tốt đẹp mà Trương Ba để lại trên cuộc
đời. Đôi bạn ăn chung quả na tượng trưng cho sự sẻ chia, đồng cảm, đó là những bài học
vô cùng cao quý mà có lẽ chính Trương Ba đã dạy đứa cháu mà ông yêu thương. Lời thoại
26
cho thấy trong kí ức của đứa cháu gái, ông nội vẫn hiền hậu, nghĩa tình và thân thương như
ngày nào. Cái Gái sau đó đã gieo hạt na “Cho nó mọc thành cây mới”, để nó “nối nhau
mà lớn lên mãi mãi” như lời dặn dung dị mà đầy ý nghĩa tốt đẹp của người ông đã mất.
* Ý nghĩa của cảnh 2:
Dấu chấm lửng giữa dòng được đặt cuối tác phẩm như rót vào lòng người những nỗi
niềm thương nhớ, và cũng là sự đồng tình, đồng thuận với sự lựa chọn của hồn Trương Ba. Nếu
như lúc trước, cái Gái nhất quyết không chịu nhận Trương Ba bên trong cái xác anh hàng thịt,
thậm chí nó còn tỏ rõ thái độ căm ghét, xua đuổi ông. Thì giờ đây khi Trương Ba đã chấp nhận
cái chết để trở về là chính mình, nó lại thể hiện sự thương yêu như nó đã yêu thương ông nội
trước đây. Điều ấy một lần nữa nói lên chân lý của cuộc sống: Chỉ khi được sống làm chính
mình, cuộc sống mới có ý nghĩa trọn vẹn. Không thể nào sống nương nhờ vào kẻ khác, vào
những thứ không phải của chính mình.
Việc Trương Ba nhường mạng sống cho cu Tị là thuận theo tự nhiên, giống như một
chiếc lá vàng rụng xuống để mầm non mọc lên.Trương Ba chọn cái chết vì ông tin và muốn
khẳng định những điều tốt đẹp sẽ còn mãi trên đời. Hạt na mà cái Gái gieo xuống chính là
những điều tốt đẹp mà Trương Ba để lại cho cuộc đời. Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn mãi
mãi cũng giống như cái đẹp sẽ tồn tại mãi trong cuộc đời. Trương Ba chết là để gieo mầm cho
cái đẹp, cái thiện mãi sinh sôi, nảy nở giữa cõi đời. Ông không chỉ để lại những ký ức tốt đẹp
mà còn là một tấm gương đạo đức sáng ngời cho con cháu, gieo vào lòng thế hệ sau những tư
tưởng tốt đẹp để những giá trị tốt đẹp ấy tồn tại mãi về sau này.
3. Đánh giá
Như vậy, hai phân cảnh kết thúc của vở kịch khẳng định một chân lý rằng con người ta
không thể sống mà hồn một đằng, xác một nẻo được. Sống hoàn toàn, sống thật sự chỉ khi giữa
xác và hồn có sự thống nhất biện chứng với nhau. Được sống làm người nhưng được sống
đúng mình, sống trọn vẹn những giá trị mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự
sống chỉ thật sự có ý nghĩa khi con người đc sống tự nhiên, hài hoà giữa thể xác và tâm
hồn. Hạnh phúc của con người là chiến thắng được bản thân, chiến thắng sự dung tục,
hoàn thiện được nhân cách và vươn tới những giá trị về tinh thần cao quý.
Trương Ba chết là để cuộc đời trở về với đúng quy luật tự nhiên. Ông chết nhưng đó
cũng chính là một cách để được trở về đúng là mình, được "sống" một cách thực sự. Khi sống
trong xác hàng thịt ông bi người thân xa lánh. Khi chết ông được trở về là chính mình, là một
người chồng, người cha, người ông hiền lành, sống trong sạch, thanh cao, giỏi chơi cờ, khéo léo
và được người thân trân trọng, yêu quý như trước. Kết thúc ấy thể hiện chiến thắng của cái
chân, thiện, mĩ, của các giá trị nhân văn trong cuộc đời. Trương Ba chết cả hồn lẫn xác, cát
bụi trở về với cát bụi nhưng ông nhận được kết thúc có hậu, ông vẫn cao khiết và trở nên
bất tử trong lòng người thân.
Đoạn kết trong một vở kịch thương có vai trò mở nút nhưng đoạn kết trong tác phẩm
này không chỉ thế mà còn là một khúc ca trữ tình, vừa có tính gợi mở, vừa thấm đẫm chất thơ
và thể hiện giá trị nhân văn sâu sắc. Với kết thúc như một bài ca ca ngợi sự sống, ca ngợi những
điều tốt đẹp mà con người luôn vươn tới, Lưu Quang Vũ đã khắc sâu trong lòng chúng ta bài
học của sự sống, của đạo đức và nhân cách, học được ý nghĩa của sự sống và cái chết khiến
27
chúng ta tràn đầy niềm tin vào sự bất tử của cái đẹp, tin rằng cái đẹp sẽ mãi tồn tại, sinh sôi giữa
cuộc đời. “Tác phẩm chân chính không chấm dứt ở trang cuối cùng”, mà sẽ còn lưu
đọng mãi, gợi mở những ý nghĩa sâu xa trong lòng độc giả. Kết thúc “Hồn Trương Ba, da
Hàng thịt” của nhà viết kịch nổi tiếng Lưu Quang Vũ là một kết thúc tác phẩm như thế.
4. Liên hệ
Đoạn kết vở kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” đã để lại âm vang ngọt ngào trong
tâm hồn bao người. Rõ ràng khát vọng được sống là chính mình, không vay mượn giả tạo,
không cố tạo ra cái vỏ bọc cho mình để rồi chết đi trong hình hài của một bản sao dị dạng.
Trong cuộc sống, có đôi lần ta ước mình giống một ai đó mà ta thần tượng, ta buồn bã,
chán nản cho thực tại của ta rồi đổ lỗi cho số kiếp an bày. Nhưng ta quên rằng được sống
là mình mới thực sự đáng quý. Mỗi người là một sắc màu, một mảnh ghép của cuộc đời.
Mỗi người đem lại cho đời một ý nghĩa, hương sắc riêng biệt để khu vườn thêm muôn vẻ
muôn màu. Đừng bao giờ để phai nhạt sắc hương mình rồi khoác lên mình sắc hương
người mà mình vừa vay mượn. Có con ốc mượn hồn nào mà không chịu đớn đau?

Tham khảo thêm cách đánh giá khác về đoạn kết

* Nghệ thuật
Có thể nói, đây là một đoạn kết giàu chất thơ với ngôn từ tha thiết, thấm đẫm tình
cảm và có dư ba bởi những hình ảnh tượng trưng về sự sống nảy nở ( “ vườn cây rung rinh
ánh sáng, hai đứa trẻ cùng ăn quả na rồi gieo hạt na xuống đất cho nó mọc thành cây mới).
Đó là khúc ca trữ tình ca ngợi sự sống, ca ngợi những giá trị nhân văn mà con người luôn
phải vươn tới và gìn giữ.
* Đoạn kết góp phần thể hiện thông điệp của vở kịch:
+ Lưu Quang Vũ muốn phê phán một số biểu hiện tiêu cực trong lối sống lúc bấy
giờ: con người đang có nguy cơ chạy theo những ham muốn tầm thường về vật chất chỉ
thích hưởng thụ đến nỗi trở nên phàm phu thô thiển.
+ Lấy cớ tâm hồn là quý đời sống tinh thần là đáng trọng mà chẳng chăm lo thích
đáng đến sinh hoạt vật chất không phấn đấu vì hạnh phúc toàn vẹn. Cả hai quan niệm cách
sống trên đều cực đoan đáng phê phán.
+ Tình trạng con người phải sống giả không dám và cũng không được sống là bản
thân mình. Đấy là nguy cơ đẩy con người đến chỗ bị tha hóa do danh và lợi.
- Qua màn kết, tác giả gửi gắm thông điệp về cuộc sống: sự sống thật sự có ý nghĩa
khi con người được sống tự nhiên,hài hòa giữa thể xác và tâm hồn.
- Hạnh phúc của con người là chiến thắng được bản thân, chiến thắng sự dung tục,
hoàn thiện được nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý. Không chỉ phục
sinh lại những giá trị tốt đẹp của bản thân, Trương Ba còn trở nên bất tử trong suy nghĩ của
tất cả những người thân bằng tình cảm nhớ thương, yêu quý.

28
C. KẾT LUẬN CHUNG
“Con người sinh ra không phải để tan biến đi như một hạt cát vô danh. Họ sinh
ra để in dấu lại trên mặt đất, in dấu lại trong trái tim mọi người”. Nếu mỗi con người
sinh ra để làm tròn nghĩa vụ ấy cho đến suốt cuộc đời thì Lưu Quang Vũ (1948 – 1988)
nhà biên kịch lớn của nền văn học Việt Nam đã làm lên điều ấy bằng tác phẩm “Hồn
Trương Ba da hàng thịt”. Ông viết vở kịch có lẽ cũng là để trả lời cho câu thơ mình dường
như đã bỏ ngỏ “Có những lúc tâm hồn tôi rách nát /… Tôi biết làm gì, tôi biết đi đâu?” . Tài
năng xuất sắc của nhà soạn kịch Lưu Quang Vũ khiến vở kịch có sức lôi cuốn mạnh mẽ,
gửi tới người đọc những thông điệp sâu sắc về cuộc sống. Những triết lí về cuộc đời, về
con người, về xã hội... đặt ra trong vở kịch luôn có ý nghĩa với mọi người, mọi thời. Lưu
Quang Vũ đã mãi mãi ra đi trong một tai nạn giao thông đầy thương tâm. Khoảng trống
mà nhà viết kịch tài ba ấy để lại trong nền sân khấu kịch trường Việt Nam là không thể lấp
đầy. Vở kịch cuối cùng được Lưu Quang Vũ đặt tên là Chim sâm cầm không chết. Với tất
cả những gì để lại cho đời thì mãi mãi Lưu Quang Vũ thực sự không chết.

29