‫فصلنامۀ مدیریت نظامی‬ ‫دریافت مقاله‪1397/11/12 :‬‬

‫سال نوزدهم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،1‬بهار ‪1398‬‬ ‫پذیرش مقاله‪1398/05/05 :‬‬

‫صص ‪105 -78‬‬

‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‬

‫‪1‬‬
‫محمد عزیزی‬

‫چکیده‬
‫الزمه هرگونه اقدام یا عملیات نظامی صرفنظر از بخش اجرایی‪ ،‬اعمال فرماندهی و کنترل بر آن است‪ .‬افزایش‬
‫سرعت‪ ،‬دقت و وسعت منطقه عملیات‪ ،‬دخالت عوامل انسانی و محدودیتهای فناوری‪ ،‬موجب پیچیدگی‬
‫بیشازحد سیستمهای فرماندهی و کنترل شده است؛ از طرفی عدم قطعیت و پیچیدگی صحنه عملیات‪ ،‬امکان‬
‫بهرهگیری از روشهای سنتی تجزیهوتحلیل اطالعات را با مشکل مواجه میسازد‪ .‬هدف اصلی این مقاله‪ " ،‬تعیین‬
‫مؤلفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان برای رزم در جنگهای آینده بوده که بدین منظور سؤال اصلی‬
‫تحقیق‪ :‬مؤلفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان برای رزم در جنگهای آینده کدامند؟ مطرح گردیده‬
‫است‪ .‬نوع تحقیق‪ ،‬کاربردی‪ -‬توسعهای و روش تحقیق از نوع پیماشی‪ ،‬توصیفی‪ ،‬تحلیلی است‪ .‬بر مبنای نوع‬
‫دادههای مورد نیاز‪ ،‬یک تحقیق آمیخته است که از ابزار فیشبرداری و در روش میدانی از پرسشنامه استفاده‬
‫شده است‪ .‬اعتبار سنجی پرسشنامه‪ ،‬توسط خبرگان و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ به میزان ‪ 85/0‬محاسبه‬
‫گردید‪ .‬جامعه آماری تحقیق تعداد ‪ 110‬نفر که حجم نمونه ‪ 32‬نفر است‪ .‬در نتایج حاصل‪ ،‬توزیع نرمالِ دادهها‪،‬‬
‫ضرایب همبستگی و ضرایب بار عاملی مؤلفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترل تعیین که مؤلفههای (فرماندهی‬
‫قاطع با ‪ 3‬شاخص‪ ،‬طرحها و دستورهای ساده با ‪ 2‬شاخص‪ ،‬ارتباط مداوم با ‪ 3‬شاخص و اطالعات لحظهای با ‪4‬‬
‫شاخص) مشخص و مؤلفه ارتباط مداوم با میانگین (‪) 7.65‬در رتبه اول و فرماندهی قاطع با میانگین (‪ )7.44‬در‬
‫رتبه دوم‪ ،‬مؤلفه اطالعات لحظهای با میانگین (‪ )5.99‬در رتبه سوم و طرحها و دستورهای ساده با میانگین‬
‫(‪ )5.41‬در رتبه بعدی قرار میگیرند‪.‬‬
‫واژههای کلیدی‪ :‬فرماندهی و کنترل‪ ،‬سازمان برای رزم‪ ،‬جنگهای آینده‬

‫‪ . 1‬دکترای دفاع ملی‪ ،‬دانشگاه دفاع ملی‪Azizi.1150@chmail.ir ،‬‬

‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‪79 / ...‬‬

‫مقدمه‬
‫الزمه هرگونه اقدام یا عملیات نظامی صرف نظر از بخش اجرایی‪ ،‬اعمال فرماندهی و کنترل بر‬
‫آن است‪ .‬مقامی به عنوان فرمانده بر اساس یک سلسله اقدامات ستادی‪ ،‬فرمان یا دستوری‬
‫صادر می کند که باید به مرحله اجرا گذارده شود و الزم است فرمانده در جریان مراحل مختلف‬
‫اجرای دستور قرار گیرد تا در صورت لزوم بر حسب وضعیت برای اجرای کامل آن دستورهای‬
‫تکمیلی بعدی را صادر کند‪ ،‬یا دستور را تغییر دهد‪ ،‬یا بناچار ادامه عملیات را متوقف سازد‪ .‬قرار‬
‫گرفتن بر جریان عملیات را نظارت بر اجرا یا کنترل مینامند‪ .‬امروزه ارتباط در کنار فرماندهی و‬
‫رایانه نیز به کمک آنها آمده است‪ .‬خط مشیها (رسمسازی) شایستگی فرماندهان‪ ،‬تمرکز و‬
‫عدم تمرکز‪ ،‬یکپارچگی سیستم نیز به آنها کمک میکند (عزیزی‪.)152 : 1396 ،‬‬

‫هدایت مستمر فرمانده یا ستاد بر کلیه مراحل فعالیت واحدهای زیر مجموعه (هوایی‪،‬‬
‫دریایی‪ ،‬زمینی) در دستیابی به مأموریت محول شده‪ ،‬مداومت‪ ،‬استواری و راسخ بودن‪،‬‬
‫انعطافپذیری و سرعت در عکسالعمل به تغییرات محیطی از الزامات اصلی فرماندهی و کنترل‬
‫نیرو میباشند (حبیبی و نیکبخش‪.)87 :1392 ،‬‬

‫فرماندهی و کنترل دو واژه مترادف هستند‪ .‬اصو ًال فرماندهی بدون کنترل امکانپذیر نیست‪ .‬به‬
‫بیانی دیگر‪ ،‬سازمان دادن پرسنل (کارکنان)‪ ،‬امکانات و وسایل‪ ،‬بهرهگیری از تجزیه و تحلیل اطالعات‬
‫برای طرحریزی‪ ،‬هدایت و کنترل عملیات را فرماندهی و کنترل گویند (رستمی‪.)117 :1378 ،‬‬
‫بنابراین اهمیت و فواید اجرای این تحقیق به شرح زیر متصور است‪:‬‬
‫‪ -‬توسعهی دانش نظری در زمینۀ فرماندهی و کنترل متناسب با جنگهای آینده در بین‬
‫فرماندهان نیروهای مسلح؛‬
‫‪ -‬شناسایی مؤلفههای فرماندهی و کنترل در سازمان برای رزم در جنگهای آینده؛‬
‫‪ -‬کمک به تنظیم و تبیین انتظارات فرماندهان نیروهای مسلح از نیروی انسانی؛‬
‫‪ -‬کمک به تنظیم اهداف نهایی سازمان برای رزم در جنگهای آینده از سامانه فرماندهی و‬
‫کنترل؛ و در صورت عدم اجرای این تحقیق موارد ذیل متصور است‪:‬‬
‫‪ -‬عدم پاسخگویی سریع به تغییرات؛‬
‫‪ -‬عدم آگاهی به موقع از وضعیت منطقه بحران و موقعیت و شرایط نیروهای عمل کننده؛‬
 ‫‪ / 80‬فصلنامۀ مدیریت نظامی‪ ،‬سال نوزدهم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،1‬بهار ‪1398‬‬

‫‪ -‬پشتیبانی خدمات‪ ،‬امداد پزشکی و کمک به تصمیمگیری به کندی صورت میپذیرد‪.‬‬

‫هدف اصلی پژوهش موردنظر‪ ،‬تبیین نقش فرماندهی و کنترل در الگوی سازمان برای رزم در‬
‫جنگهای آینده که در این راستا اهداف فرعی ذیل مدنظر است‪:‬‬
‫‪ -‬تعیین مولفههای فرماندهی و کنترل در سازمان برای رزم در جنگهای آینده؛‬
‫‪ -‬تعیین شاخصهای فرماندهی و کنترل در سازمان برای رزم در جنگهای آینده؛‬
‫‪ -‬تعیین روابط بین مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترل در سازمان برای رزم در‬
‫جنگهای آینده‬
‫بنابراین با توجه به اهداف اصلی و فرعی پژوهش‪ ،‬سؤال اصلی عبارت است از اینکه تبیین نقش‬
‫فرماندهی و کنترل در الگوی سازمان برای رزم در جنگهای آینده چیست؟ و سؤاالت فرعی‬
‫نیز بهقرار ذیل است‪:‬‬
‫مولفههای فرماندهی و کنترل در سازمان برای رزم در جنگهای آینده کدامند؟‬ ‫)‪(1‬‬
‫شاخصهای فرماندهی و کنترل در سازمان برای رزم در جنگهای آینده چیست؟‬ ‫)‪(2‬‬
‫روابط بین مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترل در سازمان برای رزم در‬ ‫)‪(3‬‬
‫جنگهای آینده چگونه است؟‬

‫مبانی نظری و پیشینه تحقیق‬

‫بهروز تسلیمی (‪ )1394‬در تحقیقی با عنوان‪« :‬تأثیر وحدت فرماندهی در ارتقای توان رزمی پدافند‬
‫هوایی کشور جمهوری اسالمی ایران» نتیجه میگیرد که با ایجاد وحدت فرماندهی در زمینههای‬
‫هدایت آمرانه برای اجرای ماموریت‪ ،‬ترکیب نیروهای تابعه‪ ،‬تعیین وظایف‪ ،‬امور آمادو پشتیبانی و‬
‫گسترش نیروها‪ ،‬توان رزمی پدافند هوایی کشور به میزان زیادی ارتقا خواهد یافت‪.‬‬
‫اردشیر محمدی و همکاران (‪ )1397‬در مقالهای با عنیوان «تحلییل پاییداری شیبکه فرمانیدهی و‬
‫کنترل پدافند هوایی و ارائه راهکار مناسب برای ارتقای میزان پایداری» بدین نتیجیه میرسید کیه‬
‫پایداری‪ ،‬نیازمندی اساسی برای سامانههای یکپارچه پدافند هوایی هر کشوری اسیت‪ .‬فرمانیدهی و‬
‫کنترل به عنوان عوامل برترساز در ساختار پدافند هوایی مطرح و پایداری مطلوب مراکز فرمانیدهی‬
‫و کنترل‪ ،‬دوام و اثربخشی عملیات پدافند هوایی را به همراه خواهد داشت‪.‬‬
‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‪81 / ...‬‬

‫علی اکبر رستمی و علی احمیدپور (‪ )1395‬در مقالیهای بیا عنیوان «شییوههای افیزایش مهارتهیای‬
‫عملیاتی پایوران پدافند هوایی» نتیجهگیری میکنید کیه هییم شیییوههای نییوین و هیم شییوههای‬
‫سنتی سهم بسزایی در باال بیردن مهارتهیای عملییاتی خدمییه تییوپهای پدافنیید هییوایی دارد و‬
‫کاربران پس از فراغیت از دورههیای نظیری بایسیتی بییا بیهکییارگیری اییین شیییوهها و تمییرین و‬
‫ممارست کافی‪ ،‬به مهیارت میورد نییاز بییرای رویییارویی بییا حجمییه هییوایی دشییمن برسیند؛ در‬
‫صورتی که این ترکیب معلومات نظری با شیوههای میورد اشیاره انجیام نگییردد‪ ،‬قطعییا بییه نتیجیه‬
‫مورد نظر نخواهند رسید و موفقیت قابل مالحظهای در رویارویی بیا پرنیدههای مهیاجم بییه دسییت‬
‫نخواهند آورد‪ ،‬اما در صورت تلفیق این موارد‪ ،‬میتوان بیه موفقییت قابیل قبیولی دسیت یافیت‪.‬‬
‫حسین شکوهی و علیرضا شیخ (‪ )1396‬در پژوهشی با عنوان «تدوین الگوی مشترک فرماندهی‬
‫مشترک منطقهای ارتش ج‪.‬ا‪.‬ا مبتنی بر تهدیدات آینده» به نتایج زیر رسیدند‪.‬‬
‫‪ -‬فرماندهی مشترک باید دارای اختیارات تشکیالتی و اجرایی در منطقه باشد که از بیشترین‬
‫اولویت برخوردار و به کارگیری ابزارهای قدرت نرم‪ ،‬کمترین اولویت را داشته باشد‪.‬‬
‫‪ -‬با توجه به تهدیدات آینده و داکترین ج‪.‬ا‪.‬ا‪ ،‬ماموریت و وظایف ارتش ج‪.‬ا‪.‬ا قرار دادن نهادهای‬
‫نظامی و انتظامی‪ ،‬امنیتی‪ -‬اطالعاتی تحت کنترل با توجه به روشهای جاری در تعیین نوع‬
‫فرماندهی مشترک منطقهای بسیار تاثیرگذار است‪.‬‬
‫‪ -‬از نظر نوع ستاد ترکیب تخصص فرماندهی مشترک منطقهای به میزان زیاد و خیلی زیاد‬
‫تاثیرگذار است‪.‬‬
‫‪ -‬در ساختار و سازمان فرماندهی مشترک منطقهای وجود یک مرکز آموزش به منظور تامین‬
‫و آموزش (وظیفه‪ ،‬احتیاط و نیروهای مردمی) مورد نیاز و بسیار تاثیرگذار است‪.‬‬
‫علیرضا شیخ و مهدی صمیمی (‪ )1397‬در مقالهای با عنوان «الگوی توانمندسازی عمومی‬
‫فرماندهی در صحنه جنگهای آینده جمهوری اسالمی ایران» به نتایج زیر رسیدند‪:‬‬
‫بصیرت فرماندهان با تبیین و ترویج فرهنگ ایثار‪ ،‬فداکار ی و تکلیفمداری و خالقیت‬
‫محوری و نوآوری و توسعۀ دانایی و بصیرت دینی و سیاسی‪ ،‬در سطح تراز نیروهای مسلح‬
‫جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬و ایدئولوژی حاکم بر آن ارتقاء داده شود‪.‬‬
‫بایستی با شناساندن ماهیت جنگهای آینده و نیابتی‪ ،‬اصول دفاع همه جانبه‪ ،‬عوامل توسعه‬
‫صحنه نبرد و با ارتقای مهارتهای دوراندیشی و قدرت تحلیل و ارزیابی و همچنین توانایی‬
 ‫‪ / 82‬فصلنامۀ مدیریت نظامی‪ ،‬سال نوزدهم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،1‬بهار ‪1398‬‬

‫بسیج نیروها ارتقاء یابد‪.‬‬

‫مفهوم شناسی‬
‫فرماندهی‪ :‬تصمیمگیری بهموقع‪ ،‬درک واضح و شفاف از منطقه عملیات‪ ،‬درک هدف و قصد‬
‫فرماندهی ارشد‪ ،‬سنجش توانایی زیردستان در انجام ماموریت و عزم فرمانده در دیدن طرح تا‬
‫رسیدن به نتیجهی موفقیتآمیز میباشد (عزیزی‪.)162 : 1396 ،‬‬
‫کنترل‬
‫کنترل عملیاتی‪ ،‬قدرتی که ممکن است کمتر از فرماندهی کامل بوده و توسط فرمانده روی‬
‫بخشی از فعالیتهای عناصر تابعه یا سازمانهای دیگر اعمال میشود (همان‪.)119 ،‬‬
‫فرماندهی و کنترل‬
‫یعنی سازماندهی نفرات و تجهیزات با بهرهگیری از اطالعات برای طرح ریزی‪ ،‬هدایت و کنترل‬
‫عملیات‪ .‬هر سیستم فرماندهی و کنترل از مجموعه قوانین و روشهای جاری‪ ،‬فرمانده و ستاد‪،‬‬
‫مخابرات بازی جنگ و روش تصمیم گیری تشکیل شده است (سلماسی‪.)2 : 1388 ،‬‬
‫به طورکلی مقصود از هر نوع عملیات نظامی‪ ،‬کنترل توزیع نیروهای میدان نبرد است‪ .‬برای‬
‫انجام این کار درک عمیق از محیط بحران و به کارگیری روشهای مناسب حل مسأله الزامی‬
‫است‪ .‬برای رسیدن به یک سیستم فرماندهی وکنترل کارآمد‪ ،‬خودکارسازی فرآیند جمع آوری‬
‫و پردازش اطالعات و تصمیمسازی‪ ،‬همچنین هوشمندسازی تسلیحات در دستو ِر کار ارتشهای‬
‫کالسیک قرار گرفته است؛ این روند تا قبل از دهه هشتاد در دو کشور آمریکا و شوروی سابق‬
‫در سطح نیروهای راهبردی مانند شبکه هشداردهنده موشکهای بالستیک و بمبافکنهای‬
‫استراتژیک‪ ،‬توسعه یافت و از اواسط دههی هشتاد به سایر سطوح تسرّی پیدا کرد‪ .‬روشن است‬
‫که الگو برداری از این شیوه‪ ،‬بدون فراهم نمودن بستر نیروی انسانی‪ ،‬پشتوانه فناوری و ساختار‬
‫و مقرارت الزم‪ ،‬غیر عملی است (قائدان‪.)95 :1389،‬‬
‫اگر چه در تشکیل یک سامانهی فرماندهی و کنترل تاکتیکی‪ ،‬معمو ًال چهار مدیریت اصلی و‬
‫هم وزن یعنی مدیریت تأمین اطالعات‪ ،‬مدیریت بانک اطالعات‪ ،‬مدیریت ارتباطات و مدیریت‬
‫سامانه وجود دارد‪ ،‬ولی به دلیل آن که عملکرد مدیریت اطالعات از برجستگی خاصی برخوردار‬
‫میباشد و از طرفی اساس تمام عملکردها (چهار نوع مدیریت) نیز بر فناوری ارتباطات استوار‬
‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‪83 / ...‬‬

‫است‪ ،‬میتوان ادعا کرد که فناوری ارتباطات و اطالعات چارچوب اصلی یک سامانهی فرماندهی‬
‫و کنترل را تشکیل میدهد‪ .‬عملکردهای چهارگانهی باال استفاده از اطالعات تولید شده‬
‫حسگرهای مختلف (که هر یک نرخ جمعآوری و زمینه اطالعاتی متفاوتی دارند) و اطالعات‬
‫گوناگون موجود در بانک اطالعات و انجام پردازشهای الزم اطالعات را بر مبنای نیاز مشخص‬
‫شده از سوی فرمانده‪ ،‬در اختیار فرماندهان میدان قرار میدهند که در بیان اهمیت ارتباطات‬
‫و در این چرخه‪ ،‬باید اذعان نمود که سامانه فرماندهی و کنترل بدون اطالعات و عدم وجود‬
‫ارتباطات به انسانی میماند که دچار مرگ مغزی شده و فقط قلب او خون را به جریان میاندازد‬
‫و از اتفاقات محیط اطراف خود هیچ درکی ندارد‪ ،‬بنابراین نیروی محرکه سامانه فرماندهی و‬
‫کنترل به عنوان یکی از عوامل برتریساز آمادگی رزمی در هر نیروی مسلح وجود ارتباطات و‬
‫اطالعات دقیق‪ ،‬به موقع‪ ،‬صحیح و به اندازه مورد نیاز میباشد (همان‪.)73،‬‬

‫توان رزمی و فرماندهی و کنترل‬

‫در سطح عملیاتی و تاکتیکی‪ ،‬توان رزمی یا قدرت جنگیدن یک یگان نظامی‪ ،‬عبارت است از‬
‫ماحصل ترکیب و تلفیق موثر عناصر فیزیکی(مادی) و عناصر غیر فیزیکی(غیرمادی) یگان توام‬
‫با تدبیر و چگونگی بهکار بردن این عناصر در محیط عملیاتی در راستای انجام ماموریت محوله‬
‫(بختیاری‪ ،‬چمنی‪.)52 :1396 ،‬‬
‫عناصر تشکیلدهنده توان رزمی‪ :‬عوامل فیزیکی (کمی یا محسوس)‪ ،‬عوامل غیر فیزیکی‪،‬‬
‫تدبیر و چگونگی به کار بردن عوامل توان رزمی در محیط عملیاتی‪.‬‬
‫عوامل برتری ساز‬
‫عوامل برتری ساز را میتوان نوعی دانایی‪ ،‬دانش تخصصی‪ ،‬قابلیتهای اکتسابی و ذاتی فردی‬
‫جمعی (ملی) و شرایط آمادگی وساماندهی هر نیروی مسلح در به کارگیری امکانات کشور‬
‫توسط رهبران و سلسله مراتب فرماندهی در نیروهای مسلح به منظور افزایش قدرت نظامی در‬
‫جهت حفظ و استمرار صلح پایدار دانست‪.‬‬
‫سامانه فرماندهی‪ ،‬کنترل‪ ،‬ارتباطات‪ ،‬رایانه و اطالعات ‪1‬که جزو تجهیزات جنگی محسوب‬

‫‪1‬‬
‫‪Command and control ،Communication،computers ، information‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪surveillance‬‬ ‫‪،‬‬
‫‪reconnaissance = C4ISR‬‬
 ‫‪ / 84‬فصلنامۀ مدیریت نظامی‪ ،‬سال نوزدهم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،1‬بهار ‪1398‬‬

‫نمیشود‪ ،‬ولی موجب استفاده بهینه از آنها میگردد‪ .‬رهبری‪ ،‬اراده ملی‪ ،‬شیوهی فکر و برداشت‬
‫مردم از عملکرد نظامیان و سازمانهای نظامی برای مشارکت در پشتیبانی از نیروهای مسلح‪،‬‬
‫انجام رزمایشهای مشترک داخلی و خارجی‪ ،‬دکترین و راهبرد نظامی‪ ،‬نوع ساختار نظامی و‬
‫سازماندهی نیروهای مسلح را نیز شامل میشود(مرا مخ‪.)6 :1389 ،‬‬
‫سامانه فرماندهی و کنترل و ارتباطات و رایانه و اطالعات و شناسایی‬
‫سامانه فرماندهی و کنترل به خودی خود یکی از عوامل برتریساز به شمار میآید‪ ،‬ولی میزان‬
‫تأثیر آن در توان رزمی و قدرت نظامی به کارکرد آن در یک نیروی مسلح یا در‬
‫زیرمجموعههای سازمانی آن بستگی دارد‪ .‬شناخت سامانه فرماندهی و کنترل‪ ،‬اولین قدم در‬
‫راه بهرهبرداری بهینه و توسعهی این سامانه به حساب میآید که مستلزم آشنایی با مفاهیم‬
‫زیر است‪:‬‬

‫سازمان برای رزم‬

‫ترکیب منطقی و مناسبی از مقدورات‪ ،‬امکانات‪ ،‬قابلیتها و توانمندیها برای انجام مأموریت با‬
‫توجه به تأثیر جو و زمین‪ ،‬توان دشمن و توان نیروهای خودی که با پیشبینی و آمادهسازی‬
‫عناصر رزم (شامل نیروی انسانی‪ ،‬تجهیزات‪ ،‬پشتیبانی و فرماندهی و کنترل) درصحنۀ عملیات‬
‫جهت اجرای مأموریت برای فرماندهان در جنگهای آینده باعث همافزایی و ارتقای توان رزم‬
‫میگردد (عزیزی‪.)26 :1396،‬‬
‫مجموعهای از افراد و تجهیزات که برای تحقق اهدافی معین به شکلی متناسب با هم‬
‫همکاری میکنند (رضاییان‪.)10 :1387،‬‬
‫سازمان رزمی در نیروی زمینی به سازمانی موقتی اطالق میشود که برای اجرای عملیات یا‬
‫مأموریت ویژهای تشکیل میشود (رستمی‪.)479:1378،‬‬
‫بهترین سازمان رزمی ساختاری است که از نظر کمی محدود باشد و از نظر کیفی حداکثر‬
‫کارایی و بهرهوری را فراهم سازد (عزیزی‪.)28 :1396،‬‬
‫سازمان برای رزم‪ ،‬عنوانی است که برای چگونگی ترتیب و آرایش نظامیان و تقسیم آنان در‬
‫لشکرهای زمینی‪ ،‬دریایی‪ ،‬هوایی بر حسب مأموریت‪ ،‬طبیعت زمین‪ ،‬شمار نیروها و نوع مانور به‬
‫کار میرود‪ .‬هدف از سازمان برای رزم ‪ ،‬تضمین و تأمین بهترین کاربرد ممکن از ابزارها و‬
‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‪85 / ...‬‬

‫امکانات جنگی است (حسنلو‪.)275 :1391 ،‬‬

‫عِدّهها و عُدّههایی که عمالً در رزم شرکت میجویند و متمایز از عناصری هستند که وظایف‬
‫اداری را انجام میدهند را عناصر رزم گویند (رستمی‪.)596 :1387 ،‬‬
‫نیروی انسانی نظامی‪ ،‬مشتمل بر کارکنانی است که دارای مهارت‪ ،‬دانش‪ ،‬تجربه‪ ،‬نگرش‪،‬‬
‫ارزشها و سالمت کافی برای انجام مأموریتهای عملیاتی نظامی هستند‪ .‬منابع انسانی‬
‫باارزشترین عامل ایجاد قدرت سازمانی و مهمترین سرمایه و منبع اصلی ایجادکننده‬
‫قابلیتهای اساسی هر سازمانی به شمار میآید که بر اساس جهانبینی اسالمی و پدیدهی جهاد‬
‫و جنگ‪ ،‬نیروی انسانی با داشتن ویژگیهای انسانی معنویتگرا (صبر و تقوا) و با قابلیتهای‬
‫دانش‪ ،‬مهارت‪ ،‬تجربه از دیگران ممتاز میشود (سنجرانی‪.)35 :1388 ،‬‬

‫عوامل مؤثر بر سازمان برای رزم‬

‫مأموریت یا رسالت سازمانی در واقع مبین چرایی ایجاد یک ساختار نو و یا تغییر و بهینه نمودن‬
‫یک ساختار موجود است‪ .‬مأموریت فراتر از اهداف سیاست کلی و راهبرد سازمان است‪ .‬هدف از‬
‫طراحی ساختار سازمانی آن است که نیروی انسانی و منابع موجود بهگونهای هماهنگ و ترکیب‬
‫شوند که برهم نیروزایی و موجب افزایش کارایی منابع موجود گردد (توحیدی‪.)134:1389،‬‬
‫یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار در سازمان برای رزم‪ ،‬ماهیت دشمن است که در قالب سؤاالت‬
‫زیر میتوان به آن پی برد‪.‬‬
‫‪ ‬دشمن دارای چه استعداد نظامی است؟‬
‫‪ ‬ماهیت ساختار نظامی دشمن چیست؟ (کادر‪ ،‬داوطلب یا ترکیبی)‬
‫‪ ‬دشمن دارای چه نوع حکومتی است و تشکیالت رهبری مرکزی آن چگونه است؟‬
‫‪ ‬نحوۀ حمایت مردم از حکومت مرکزی چگونه است؟‬
‫‪ ‬تمرکز جمعیت در نواحی شهری و روستایی به چه میزان است؟‬
‫‪ ‬رابطۀ مردم با ارتش و فرماندهان آن چگونه است؟‬
‫‪ ‬مباحثی از قبیل درآمد‪ ،‬تجارت‪ ،‬وحدت سیاسی‪ ،‬تعدد متحدان و میزان حمایت و پشتیبانی‬
‫آنها‪ ،‬قراردادهای منطقهای و بینالمللی در دو سطح سیاسی و نظامی‪ ،‬میزان برخورداری از‬
 ‫‪ / 86‬فصلنامۀ مدیریت نظامی‪ ،‬سال نوزدهم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،1‬بهار ‪1398‬‬

‫فناوری تسلیحات و نوع و میزان تهدید آن را باید بتوان ارزیابی کرد‪ .‬نتیجه آنکه ماهیت‬
‫دشمن تعیینکنندهی میزان تهدید آن است‪( .‬حبیبی‪)82 :1392،‬‬

‫جنگهای آینده‬
‫هرگاه صحبت از جنگهای آینده میشود‪ ،‬در اولویت اصلی‪ ،‬زمان مدنظر است و این به مفهوم‬
‫وقوع جنگ در زمانی غیر از زمان حال است؛ به همین منظور برخی از کارشناسان نظامی‬
‫داخلی بر این عقیدهاند که بهجای جنگ آینده از واژۀ «جنگ در آینده» استفاده شود؛ زیرا‬
‫جنگ در آینده با جنگهای گذشته و حال پیوستگی و ارتباط داشته و در واقع ادامه جنگهای‬
‫گذشته و حال است؛ اما از واژۀ جنگ آینده ممکن است مفاهیم و برداشتهایی نظیر تفاوتهای‬
‫ماهیتی جنگهای آینده با گذشته و حال‪ ،‬عدم ارتباط و پیوستگی جنگهای آینده با گذشته و‬
‫حال و یا تغییر و تحوالت بنیادی و ماهیتی در آنها مستفاد باشد‪ .‬از طرف دیگر ایجاد‬
‫وضعیتهایی در آینده ناشی از ایجاد وقایع و پدیدههای پیوسته و گسسته است‪ ،‬یعنی وقایع در‬
‫آینده نمیتواند با انقطاع حتمی از روندهای معنادار گذشته ایجاد شوند‪(. .‬همان‪)91:‬‬

‫فرضیههای جنگهای آینده‬

‫‪ -‬نیروی انسانی ماهر همچنان ابزار اصلی حفاظت‪ ،‬بازدارندگی و جنگ‪ ،‬باقی خواهد ماند‪.‬‬
‫‪ -‬رفتار انسانی و سازمانی همچنان یک عامل مهم‪ ،‬خواهد بود‪.‬‬
‫‪ -‬ضرورت تغییر ساختار نیرو امری اجتنابناپذیر است‪.‬‬
‫‪ -‬دامنۀ وسیعی از نیروهای چابک و چند مأموریتی وجود دارد (حیدری‪.)34 :1393،‬‬

‫متغییرهای جنگ‬
‫شش متغیر اصلی ولی مکمل برای موفقیت در هر جنگ صرفنظر از مؤلفه زمان وجود دارد‪:‬‬
‫‪ ‬ماهیت دشمن؛‬
‫‪ ‬نوع جنگی که دشمن با آن وارد جنگ میشود؛‬
‫‪ ‬ماهیت محیط جغرافیایی صحنۀ نبرد که دشمن از طریق آن حملهی خود را آغاز کرده و ادامه‬
‫میدهد؛‬
‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‪87 / ...‬‬

‫‪ ‬میزان کنترل دشمن بر صحنۀ نبرد؛‬

‫‪ ‬ماهیت هدفهای سیاسی مورد نظر؛‬
‫‪ ‬فهم مؤلفههای دکترینی دشمن(حبیبی‪)82 :1392،‬‬
‫سرشت جنگ در آینده درست مثل گذشته تغییرات زیادی خواهد کرد‪ ،‬اما پیوستگیهای‬
‫چشمگیری نیز وجود خواهند داشت‪ ،‬از جمله تروریسم و جنبشهای عظیم اعتراضی و‬
‫خشونتبار‪ .‬تقریب ًا میتوان با اطمینان گفت که جنگهای نامنظم شهری و جنگهای کالسیک‬
‫افزایش چشمگیری خواهند یافت‪ 10 .‬روند برای جنگهای آینده وجود دارد‪ :‬جنگ نامنظم در‬
‫مناطق شهری با سوءاستفاده از آسیبپذیری زیرساختها؛ تخلخل؛ پراکندگی؛ عمق؛ اختفا؛‬
‫کوچکسازی توان رزمی؛ خصوصیسازی خشونت؛ واچرخش؛ و دقت‪ .‬پراکندگی قدرت و‬
‫ارتباطات از اواخر قرن نوزدهم به این سو در غرب و امروزه در همه جای جهان‪ ،‬در شیوههای‬
‫جدید جنگیدن نمود یافته است‪ .‬توسعهی فناوری و ارتباطات‪ ،‬که زمانی فقط در انحصار‬
‫برگزیدگان و مقامات کشوری بود‪ ،‬امروزه در دسترس همگان قرار گرفته است و تبدیل به یکی‬
‫از توانمندسازهای اصلی جنبشهای نامنظم شده است‪ .‬روندهای کنونی جنگ رهنمودی‬
‫نیمهتمام برای محیطهای عملیاتی آینده به حساب میآیند‪ ،‬ولی مسیر احتمالی آن را شکل‬
‫میدهند‪ .‬مضامین تخلخل‪ ،‬پراکندگی‪ ،‬عمق‪ ،‬اختفا‪ ،‬کوچکسازی توان رزمی‪ ،‬خصوصیسازی‬
‫خشونت‪ ،‬واچرخش‪ ،‬دقت‪ ،‬عملیات سیستمیک گرهمانند‪ ،‬و آسیبپذیری زیرساختی در‬
‫حوزههای فیزیکی‪ ،‬زیرساختی‪ ،‬اندیشهپردازی‪ ،‬اطالعاتی‪ ،‬به ویژه دربارهی شهرها و سامانهها‪ ،‬به‬
‫وجود میآیند‪ .‬قواعد جنگ‪ ،‬در این مناطق‪ ،‬تغییر کردهاند (ولیوند‪ ،‬مینایی‪.)9 :1396،‬‬
 ‫‪ / 88‬فصلنامۀ مدیریت نظامی‪ ،‬سال نوزدهم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،1‬بهار ‪1398‬‬

‫مشخصات جنگهای آینده‬

‫ویژگیها‪:‬‬
‫بیثباتی‪ /‬منطبق دق س وقطبر بقد ی ق یگد‪ /‬بدجسقگگی قشق‬
‫فناوریهای قظامی‪ /‬درهمتنی گی ابعاد زماس و م قاس‪ /‬تغییقد اقارادایم‬
‫د ست و ایدوزی‪/‬‬

‫ابعاد و مولفهها‬ ‫مشخصات‪ :‬عملیات سریع و‬

‫بعد فیزیکی‪ :‬زمان و مدت‪ /‬مکان‬
‫جن‬ ‫قاطع‪ /‬تهاجم هوایی و موشکی‪/‬‬
‫پرداختن به جنگ الکترونیک‪/‬‬
‫و وسعت‪ /‬توان و قدرت‪ /‬دقت و‬ ‫گ‪-‬‬ ‫مدیریت آستانه تحمل ملتها‬
‫هوشمندی‬
‫بعد غیرفیزیکی‪ :‬روحیه و روان‪/‬‬ ‫های‬
‫عقل و اندیشه‬ ‫شکل ‪( :1‬شیخ‪)171 :1396 ،‬‬
‫آینده‬
‫روششناسی تحقیق‬
‫نوع تحقیق‪ ،‬کاربردی است؛ یعنی نتایج آن میتواند مبنای عمل و تصمیمگیری در سازمانهای نظامی قرار‬
‫گیرد‪ .‬بر مبنای اهداف‪ ،‬روش تحقیق از نوع آمیخته و با استفاده از روش پیمایشی‪ ،‬توصیفی و تحلیلی است‪.‬‬
‫ابزار گردآوری دادهها‪ ،‬مطالعه کتابخانهای و میدانی میباشد‪ .‬در روش کتابخانهای از ابزار فیشبرداری و در‬
‫روش میدانی از ابزار پرسشنامه استفاده شده است‪ .‬جامعه آماری تحقیق حاضر را کارکنان ستاد فرماندهی‬
‫کل اجا به تعداد ‪ 110‬نفر تشکیل میدهند که ویژگی آنها‪ ،‬دارابودن حداقل مدرک تحصیلی لیسانس و‬
‫‪15‬سال سابقه کار میباشد‪ .‬ازآنجاییکه دادههای این تحقیق دارای مقیاس فاصلهای بوده و میانگینپذیر‬
‫میباشند‪ ،‬لذا برای تعیین حجم جامعه نمونه از تخمین فاصلهای میانگین و فرمول کوکران استفاده شده که‬
‫این تعداد برابر با ‪ 32‬نفر است‪.‬‬
‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‪89 / ...‬‬

‫واریانس در جامعه‪،‬‬ ‫حجم جامعه موردپژوهش‪،‬‬

‫با سطح اطمینان‪%95‬‬ ‫مقدار اشتباه مجاز با نظر پژوهشگر‪،‬‬
‫(خطای‪.)%5‬‬

‫روایی پرسشنامه‬
‫روایی محتوا‪ :‬پژوهشگر برای سنجش شاخصها و مولفهها بر اساس ادبیات موجود‪ ،‬تعدادی سوال در قالب‬
‫یک پرسشنامه مطرح میکند‪ .‬روایی محتوایی به این بستگی دارد که این سوالها تا چه میزان حوزه‬
‫محتوایی شاخص مورد نظر را پوشش میدهد‪ .‬از آنجایی که همه شاخصهای پرسشنامه که برای سنجش‬
‫مولفهها استفاده شده است‪ ،‬بر اساس مطالعات قبلی بوده‪ ،‬میتوان از روایی محتوایی آن اطمینان پیدا کرد‪.‬‬
‫روایی وابسته به معیار‪ :‬هر چه همبستگی بین شاخص و مولفههای وابسته با مالک باالتر باشد‪ ،‬روایی‬
‫بهتر است؛ به عبارتی دیگر در این پژوهش هر چه همبستگی بین زیر شاخصها و مولفهها بیشتر باشد‪،‬‬
‫روایی وابسته به معیار پرسشنامه بهتر است؛ همانگونه که در جدول شماره‪1.‬مشاهده میشود‪.‬‬
‫جدول‪ :1‬ضریب همبستگی فرماندهی و کنترل با نتایج ان‬
‫اطالعات لحظهای‬ ‫ارتباط مداوم‬ ‫فرماندهی قاطع طرحها و دستورات ساده‬ ‫مؤلفه‬
‫‪0.66‬‬ ‫‪0.71‬‬ ‫‪0.65‬‬ ‫‪0.67‬‬ ‫فرماندهی و کنترل‬

‫روایی سازه‬
‫یک ابزار اندازهگیری بوده و نمایانگر آن است که ابزار اندازهگیری تا چه حد‪ ،‬اندازه یک سازه یا خصیصهای را‬
‫که مبنای نظری دارد میسنجد‪ .‬تحلیل عاملی تاییدی یکی از مفیدترین روشها در این زمینه است‪.‬‬
‫همانگونه که در شکلهای شماره ‪1‬و‪ 2‬مشاهده خواهد شد‪ ،‬بار عاملی همه مولفههای باال بوده و بیانگر‬
‫روایی خوب سازه خواهد بود‪.‬‬
 ‫‪ / 90‬فصلنامۀ مدیریت نظامی‪ ،‬سال نوزدهم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،1‬بهار ‪1398‬‬

‫پایایی پرسشنامه‬
‫به منظور بررسی پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ که توسط نرمافزار ‪ SPSS‬محاسبه گردید‪،‬‬
‫استفاده شد‪ .‬به طور کلی مقدار آن برای سواالت پرسشنامه برابر ‪ 0.85‬شد که مقدار قابل توجهی جهت پایا‬
‫بودن پرسشنامه است‪.‬‬
‫جدول‪: 2‬نتایج آزمون آلفای کرونباخ برای هرکدام از شاخصهای پرسشنامه‬
‫تعداد سوال آلفای کرونباخ آلفای کرونباخ آلفای کرونباخ‬ ‫شاخص‬ ‫مؤلفه‬

‫‪0/880‬‬ ‫‪4‬‬ ‫سازماندهی‬

‫طرحها و دستورات فرماندهی قاطع‬

‫‪0/860‬‬ ‫‪0/850‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ریسکپذیری در مأموریت‬
‫‪0/840‬‬ ‫‪4‬‬ ‫قدرت تصمیمگیری‬
‫‪4‬‬
‫‪0/848‬‬ ‫ابتکاری در تهیه‬

‫ساده‬
‫‪0/860‬‬

‫‪0/870‬‬ ‫‪4‬‬ ‫خالقانه در عمل‬

‫‪0/822‬‬ ‫‪4‬‬ ‫سیال‬

‫ارتباط مداوم‬
‫‪0/850‬‬ ‫‪0/848‬‬ ‫‪4‬‬ ‫چندالیه‬

‫‪0.85‬‬ ‫‪0/890‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ایمن‬

‫‪0/812‬‬ ‫‪4‬‬ ‫خودی‬
‫‪0/856‬‬ ‫‪4‬‬ ‫دشمن‬
‫اطالعات لحظهای‬

‫‪0/890‬‬ ‫‪4‬‬ ‫جو‬

‫‪0/84‬‬
‫‪4‬‬
‫‪0/814‬‬ ‫زمین‬

‫همانطور که در جدول شماره‪ 2‬مالحظه میگردد‪ ،‬از آنجاییکه ضریب آلفای کرونباخ باالتر از ‪0/7‬‬
‫است‪ ،‬در نتیجه آلفای کرونباخ تمامی سواالت پرسشنامه مورد قبول است و پایایی پرسشنامه تایید‬
‫میگردد‪.‬‬
‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‪91 / ...‬‬

‫تجزیهوتحلیل دادهها و یافتههای تحقیق‬

‫ضریب همبستگی دادههای جمعآوری شده با استفاده از نرمافزارهای آماری تهیه و سپس آزمون معناداری‬
‫برای بررسی معناداری همبستگیهای مشاهدهشده با استفاده از روش خودگردان سازی (بوت استراپ)‪1‬به‬
‫عمل آمد‪.‬‬

‫الف) ضریب همبستگی‬

‫میزان ضریب همبستگی به شرح زیر طبقهبندی میشود‪ :‬از ‪ 0.00‬تا ‪ 0.20‬ناچیز؛ از ‪ 0.21‬تا ‪ 0.40‬کم؛ از‬
‫‪ 0.41‬تا ‪ 0.60‬قابلقبول؛ از ‪ 0.61‬تا ‪ 0.80‬خوب و از ‪ 0.81‬تا ‪ 1.00‬بسیار خوب‪(.‬خلیلی‪)143 :1391 ،‬‬

‫ضریب همبستگی مؤلفهها‬

‫جدول‪ :3‬ضریب همبستگی و ضریب تعیین بین مؤلفهها‬

‫بعد‬
‫فرمانهههههدهی و‬
‫ضریب تعیین‬ ‫طبقهبندی‬
‫کنترل‬
‫مؤلفه‬

‫‪45%‬‬ ‫خوب‬ ‫‪0.67‬‬ ‫فرماندهی قاطع‬

‫‪42%‬‬ ‫خوب‬ ‫‪0.65‬‬ ‫طرحها و دستورات ساده‬

‫‪50%‬‬ ‫خوب‬ ‫‪0.71‬‬ ‫ارتباط مداوم‬

‫‪44%‬‬ ‫خوب‬ ‫‪0.66‬‬ ‫اطالعات لحظهای‬

 ‫‪ / 92‬فصلنامۀ مدیریت نظامی‪ ،‬سال نوزدهم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،1‬بهار ‪1398‬‬

‫ضریب همبستگی بین مؤلفهها و شاخصها‬

‫جدول‪ :4‬ضرایب همبستگی بین شاخصها و مؤلفههای فرماندهی و کنترل‬

‫طرحها و‬ ‫فرماندهی قاطع‬ ‫مؤلفه‬

‫اطالعات‬ ‫ارتباط‬
‫ضریب تعیین‬ ‫طبقهبندی‬ ‫دستورات ساده‬
‫لحظهای‬ ‫مداوم‬
‫شاخص‬

‫‪40%‬‬ ‫خوب‬ ‫‪0.63‬‬ ‫سازماندهی‬

‫‪46%‬‬ ‫خوب‬ ‫‪0.68‬‬ ‫ریسکپذیری در‬

‫مأموریت‬

‫‪53%‬‬ ‫خوب‬ ‫‪0.73‬‬ ‫قدرت تصمیمگیری‬

‫‪77%‬‬ ‫بسیار خوب‬ ‫‪0.88‬‬ ‫ابتکاری در تهیه‬

‫‪74%‬‬ ‫بسیار خوب‬ ‫‪0.86‬‬ ‫خالقانه در عمل‬

‫‪79%‬‬ ‫بسیار خوب‬ ‫‪0.89‬‬ ‫سیال‬

‫‪67%‬‬ ‫بسیار خوب‬ ‫‪0.82‬‬ ‫چندالیه‬

‫‪24%‬‬ ‫قابلقبول‬ ‫‪0.49‬‬ ‫ایمن‬

‫‪79%‬‬ ‫بسیار خوب‬ ‫‪0.89‬‬ ‫خودی‬

‫‪66%‬‬ ‫بسیار خوب‬ ‫‪0.81‬‬ ‫دشمن‬

‫‪79%‬‬ ‫بسیار خوب‬ ‫‪0.89‬‬ ‫جو‬

‫‪85%‬‬ ‫بسیار خوب‬ ‫‪0.92‬‬ ‫زمین‬

‫مطابق جدول باال‪ ،‬بیشتر ضرایب همبستگی بین شاخصها و مؤلفههای فرماندهی و کنترل در سطوح‬
‫مختلف خوب و بسیار خوب قرار دارند‪ .‬ضریب تعیین بین شاخصها و مؤلفههای مطابق ستون آخر جدول‬
‫باال ست‪ .‬پس از این که همبستگی متغیرها شناسایی گردید‪ ،‬باید آزمون معناداری صورت گیرد‪ .‬برای‬
‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‪93 / ...‬‬

‫بررسی معناداری همبستگیهای مشاهده شده از روش خودگردان سازی (بوت استراپ)‪ 1‬استفاده کردیم‪،‬‬
‫که آماره ‪ t‬را به ما میدهد‪ .‬در سطح اطمینان ‪ %5‬اگر مقدار آماره بوت استراپینگ بزرگتر از ‪ 1.96‬باشد‬
‫همبستگیهای مشاهدهشده معنادار است‪.‬‬
‫ضرایب معناداری ‪ z‬شاخصهای مؤثر بر مؤلفههای فرماندهی و‬
‫کنترل‬

‫شکل ‪ :2‬ضرایب معناداری بُعد فرماندهی و کنترل‬

‫جدول ‪ :5‬آماره بوت استراپینگ (‪ )t-value‬برای شاخصهای مؤثر بر مؤلفههای بُعد فرماندهی و کنترل‬

‫تمییام ض یرایب معنییاداری ‪ Z‬از ‪1.96‬‬ ‫فرماندهی قاطع طرحها و ستورات‬ ‫مؤلفه‬
‫بیشتر هستند کیه ایین امیر معنیادار‬ ‫اطالعات‬ ‫ارتباط‬ ‫ساده‬
‫بودن تمامی سیؤاالت و روابیط مییان‬ ‫لحظهای‬ ‫مداوم‬
‫شاخصها و مؤلفههای بُعد فرماندهی‬
‫شاخص‬
‫و کنترلییرا در سییطح اطمینییان ‪%95‬‬
‫نشان میدهید‪ .‬یعنیی ایین متغیرهیا‬
‫‪12.366‬‬ ‫سازماندهی‬
‫(شاخصهیا)‪ ،‬بهدرسیتی عامیلهیای‬
‫موردنظر (مؤلفهها) را میسنجند‪ .‬کیه‬ ‫ریسکپذیری در‬
‫معنادار بودن مسیر و مناسیب بیودن‬ ‫‪3.762‬‬
‫مأموریت‬

‫‪1-Bootstrap‬‬
 ‫‪ / 94‬فصلنامۀ مدیریت نظامی‪ ،‬سال نوزدهم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،1‬بهار ‪1398‬‬
‫مدل ساختاری را نشان میدهد‪.‬‬
‫‪7.035‬‬ ‫قدرت تصمیمگیری‬

‫‪6.606‬‬ ‫ابتکاری در تهیه‬

‫‪20.002‬‬ ‫خالقانه در عمل‬

‫‪15.398‬‬ ‫سیال‬

‫‪14.171‬‬ ‫چندالیه‬

‫‪3.035‬‬ ‫ایمن‬

‫‪24.500‬‬ ‫خودی‬

‫‪10.936‬‬ ‫دشمن‬

‫ضرایب بار عاملی برای شاخصهای مؤثر بر مؤلفهها‬

‫برای سنجش روابط متغیرهای پنهان(مؤلفهها) با گویههای سنجش آنها(شاخصها) برای آنکه نشان داده‬
‫شود که متغیرهای پنهان بهدرستی اندازهگیری شدهاند از مدل بیرونی استفاده کردیم که نتایج بهدستآمده‬
‫از مدل اندازهگیری در جدولهای بعدی آمده است‪.‬‬
‫میزان مطلوبیت مؤلفهها‬
‫جدول ‪ :6‬محاسبه میانگین وزنی و میزان مطلوبیت مؤلفهها‬

‫کیفیت شاخص‬ ‫فراوانی گزینهها‬

‫میانگین وزنی‬

‫وزن کلی‬
‫نسبتاً مطلوب‬

‫مؤلفهها‬
‫نامطلوب‬

‫مطلوب‬

‫خ‪.‬ک‬ ‫ک‬ ‫م‬ ‫ز‬ ‫خ‪.‬ز‬

‫*‬ ‫‪4.47‬‬ ‫‪268‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪32‬‬ ‫فرماندهی قاطع‬

‫*‬ ‫‪3.98‬‬ ‫‪239‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪11‬‬ ‫طرحها و دستورات ساده‬

‫*‬ ‫‪4.47‬‬ ‫‪268‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪30‬‬

‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‪95 / ...‬‬

‫ارتباط مداوم‬

‫اطالعات لحظهای‬
‫*‬ ‫‪4.62‬‬ ‫‪277‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪38‬‬

‫میزان مطلوبیت شاخصها‬

‫جدول‪ :7‬محاسبه میانگین وزنی و میزان مطلوبیت شاخصهای بُعد فرماندهی و کنترل‬
‫میانگین وزنی‬

‫کیفیت شاخص‬ ‫فراوانی گزینهها‬

‫وزن کلی‬
‫نسبتاً مطلوب‬
‫نامطلوب‬

‫شاخصها‬
‫مطلوب‬

‫خ‪.‬ک‬ ‫ک‬ ‫م‬ ‫ز‬ ‫خ‪.‬ز‬

‫*‬ ‫‪4.57‬‬ ‫‪274‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪34‬‬ ‫سازماندهی‬

‫*‬ ‫‪4.28‬‬ ‫‪257‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪24‬‬ ‫ریسکپذیری در مأموریت‬

‫*‬ ‫‪4.68‬‬ ‫‪281‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪44‬‬ ‫قدرت تصمیمگیری‬

‫*‬ ‫‪4.12‬‬ ‫‪247‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪22‬‬ ‫ابتکاری در تهیه‬

‫*‬ ‫‪4.30‬‬ ‫‪258‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪27‬‬ ‫خالقانه در عمل‬

‫*‬ ‫‪4.10‬‬ ‫‪246‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪23‬‬ ‫سیال‬

‫*‬ ‫‪4.52‬‬ ‫‪271‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪34‬‬ ‫چندالیه‬

‫*‬ ‫‪4.88‬‬ ‫‪293‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪53‬‬ ‫ایمن‬

‫*‬ ‫‪4.23‬‬ ‫‪254‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪27‬‬ ‫خودی‬

‫*‬ ‫‪4.53‬‬ ‫‪272‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪37‬‬ ‫دشمن‬

 ‫‪ / 96‬فصلنامۀ مدیریت نظامی‪ ،‬سال نوزدهم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،1‬بهار ‪1398‬‬

‫تمام ‪ 12‬شاخص موردبررسی‪ ،‬در محدوده مطلوب قرار گرفتند‪.‬‬

‫ت)رتبهبندی شاخصهای فرماندهی و کنترل‬

‫در این بخش از تحقیق با استفاده از آزمون فریدمن به رتبهبندی شاخصهای میپردازیم نیروی انسانی‪.‬‬
‫جدول ‪ :8‬رتبهبندی شاخصهای فرماندهی و کنترل‬

‫میانگین رتبه (آزمون فریدمن)‬ ‫شاخصها‬ ‫ردیف‬

‫‪8.84‬‬ ‫ایمن‬ ‫‪1‬‬

‫‪7.86‬‬ ‫قدرت تصمیمگیری‬ ‫‪2‬‬

‫‪7.35‬‬ ‫دشمن‬ ‫‪3‬‬

‫‪7.31‬‬ ‫سازماندهی‬ ‫‪4‬‬

‫‪7.08‬‬ ‫چندالیه‬ ‫‪5‬‬

‫‪6.06‬‬ ‫خودی‬ ‫‪6‬‬

‫‪6.03‬‬ ‫خالقانه در عمل‬ ‫‪7‬‬

‫‪5.95‬‬ ‫ریسکپذیری در مأموریت‬ ‫‪8‬‬

‫‪5.91‬‬ ‫زمین‬ ‫‪9‬‬

‫‪5.38‬‬ ‫سیال‬ ‫‪10‬‬

‫‪5.30‬‬ ‫ابتکاری در تهیه‬ ‫‪11‬‬

‫‪4.94‬‬ ‫جو‬ ‫‪12‬‬

‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‪97 / ...‬‬

‫با توجه به جدول باال در مییابیم که شاخصهای « ایمن» با میانگین رتبه ‪ 8.84‬و « قدرت تصمیمگیری»‬
‫با میانگین رتبه ‪ 7.86‬و « دشمن» با میانگین رتبه ‪ 7.35‬رتبههای اول تا سوم را از بین ‪ 12‬شاخص‪ ،‬کسب‬
‫کردند‪.‬‬

‫ج) ضرایب بار عاملی شاخصهای مؤثر بر مؤلفههای بر فرماندهی و کنترل‬

‫شکل ‪ :3‬ضرایب بار عاملی بُعد فرماندهی و کنترل‬

 ‫‪ / 98‬فصلنامۀ مدیریت نظامی‪ ،‬سال نوزدهم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،1‬بهار ‪1398‬‬

‫جدول‪ :9‬ضرایب بار عاملی برای شاخصهای مؤثر بر مؤلفههای بُعد فرماندهی و کنترل‬

‫طرحها و دستورات‬
‫اطالعات لحظهای‬

‫فرماندهی قاطع‬
‫ارتباط مداوم‬
‫مولفه‬

‫ساده‬
‫شاخص‬
‫در ایین جیدول ضیرایب بارهییای‬

‫عییاملی شییاخصهییای مییؤثر بییر‬ ‫‪0.76‬‬ ‫سازماندهی‬

‫مؤلفههای بُعد فرماندهی و کنترل‬

‫مطابق شیکل باالآمیده‪ ،‬و مقیدار‬ ‫‪0.57‬‬ ‫ریسکپذیری در مأموریت‬

‫مالک برای مناسب بودن ضرایب‬

‫بارهیییای عیییاملی ‪ 0.4‬اسیییت‪.‬‬ ‫‪0.71‬‬ ‫قدرت تصمیمگیری‬

‫همییانطور کییه در اییین جییدول‬
‫‪0.83‬‬ ‫ابتکاری در تهیه‬
‫مشخص اسیت تمیامی ضیرایب‬
‫‪0.91‬‬ ‫خالقانه در عمل‬
‫بارهیییای عیییاملی ‪ 12‬شیییاخص‬

‫مؤلفههای بُعد فرماندهی و کنترل‬ ‫‪0.84‬‬ ‫سیال‬

‫از ‪ 0.4‬بیشتر اسیت کیه نشیان از‬ ‫‪0.86‬‬ ‫چندالیه‬

‫مناسب بودن این معیار دارد‪.‬‬ ‫‪0.54‬‬ ‫ایمن‬

‫‪0.90‬‬ ‫خودی‬

‫‪0.81‬‬
‫دشمن‬

‫‪0.88‬‬
‫جو‬

‫‪0.92‬‬ ‫زمین‬
‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‪99 / ...‬‬

‫چ) پارامترهای برازش مدلهای اندازهگیری‬

‫با توجه به اینکه مقدار مناسب برای پایایی ترکیبی ‪ 0.7‬و برای اِ‪.‬وی‪.‬ای‪ 0.4 .‬است و مطابق یافتیههیا بیرای‬
‫کلیه شاخصها در جدول باال‪ ،‬تمامی این معیارها در مورد متغیرهای مکنون مقدار مناسبی اتخاذ نمودهانید‪،‬‬
‫میتوان مناسب بودن وضعیت پایایی و روایی همگرای را تأیید کرد‪.‬‬

‫جدول ‪ :10‬پارامترهای برازش مدل اندازهگیری برای مؤلفهها‬

‫مقادیر‬
‫پایهههههایی‬ ‫آلفهههههای‬
‫اِ‪.‬وی‪.‬ای‪.‬‬
‫ترکیبی‬ ‫کرونباخ‬
‫مؤلفه‬

‫‪0.47‬‬ ‫‪0.72‬‬ ‫‪0.43‬‬ ‫فرماندهی قاطع‬

‫‪0.76‬‬ ‫‪0.86‬‬ ‫‪0.68‬‬ ‫طرحها و دستورات ساده‬

‫‪0.58‬‬ ‫‪0.80‬‬ ‫‪0.63‬‬ ‫ارتباط مداوم‬

‫اطالعات لحظهای‬
‫‪0.77‬‬ ‫‪0.93‬‬ ‫‪0.90‬‬

‫بررسی عوامل سازمان برای رزم‬

‫برای تبدیل پاسخهای کیفی به کمی از روش وزندهی به سؤالها استفاده شد‪.‬‬

‫جدول‪ :11‬وزندهی عوامل اثرگذار در سازمان برای رزم‬

‫میزان اهمیت‬ ‫عوامل سازمان برای رزم‬

‫میانگین وزنی‬

‫وزن کلی‬

‫فراوانی زیاد‬ ‫فراوانی خ‪.‬زیاد‬

‫درصد فراوانی‬ ‫درصد فراوانی‬

 ‫‪ / 100‬فصلنامۀ مدیریت نظامی‪ ،‬سال نوزدهم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،1‬بهار ‪1398‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪100%‬‬ ‫یکی از عوامل سازمان برای رزم عامل‬
‫«مأموریت» است‪ ،‬به چه میزان‬
‫بهعنوان یک عامل برای طراحی‬
‫الگوی سازمان برای رزم در بر‬
‫جنگهای آینده مؤثر است؟‬

‫‪0‬‬ ‫‪100%‬‬

‫‪4.8‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪80%‬‬ ‫یکی از عوامل سازمان برای رزم عامل‬
‫«عِدّه و عُدّه دشمن» (میزان تهدید‬
‫‪20%‬‬ ‫‪80%‬‬ ‫دشمن) است‪ .‬توجه به این عامل به‬
‫چه میزان برای طراحی الگوی‬
‫سازمان برای رزم در جنگهای آینده‬
‫مؤثر است؟‬

‫‪4.6‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫‪%60‬‬ ‫یکی از عوامل سازمان برای رزم عامل‬
‫«جو و زمین» است (صحنه‬
‫عملیات)‪ .‬توجه به این عامل به چه‬
‫میزان برای طراحی الگوی سازمان‬
‫‪40%‬‬ ‫‪60%‬‬ ‫برای رزم در جنگهای آینده مؤثر‬
‫است؟‬

‫‪2.8‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫یکی از عوامل سازمان برای رزم عامل‬
‫«اصول سازماندهی» است‪ .‬توجه به‬
‫‪%20‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫این عامل به چه میزان برای طراحی‬
‫الگوی سازمان برای رزم در‬
‫جنگهای آینده مؤثر است؟‬
‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‪101 / ...‬‬

‫بر اساس محاسبه میزان مطلوبیت سؤالهای پرسشنامه‪ ،‬میبینیم که میزان مطلوبیت سه عامل‬
‫«مأموریت»‪ِ« ،‬عدّه و عُدّه دشمن»‪« ،‬جو و زمین» با توجه به پاسخ صاحبنظران و خبرگان در سطح‬
‫مطلوب محاسبه گردید‪ .‬و عامل «اصول سازماندهی» در سطح نامطلوب محاسبه گردید‪100 .‬درصد‬
‫پاسخگویان‪ ،‬توجه به سه عامل «مأموریت»‪ِ«( ،‬عدّه و عُدّه دشمن» میزان تهدید دشمن)‪«( ،‬جو و‬
‫زمین»صحنه عملیات )‪ ،‬برای طراحی الگوی سازمان برای رزم جهت تقویت توان رزمی نیروهای مسلح‬
‫مبتنی بر جنگهای آینده را به میزان خیلی زیاد و زیاد مؤثر دانستند و تنها‪60‬درصد پاسخگویان به میزان‬
‫خیلی زیاد و زیاد‪ ،‬عامل «اصول سازماندهی» برای طراحی الگوی سازمان برای رزم جهت تقویت توان‬
‫رزمی نیروهای مسلح مبتنی بر جنگهای آینده مؤثر دانستند‪.‬‬

‫همچنین با توجه به پاسخ صاحبنظران و خبرگان (‪ 10‬نفر)‪ ،‬میزان اثرگذاری عوامل‪ ،‬سازمان برای‬
‫رزم(«مأموریت»‪« ،‬عِدّه و عُدّه دشمن»‪« ،‬جو و زمین») بر ابعاد الگوی سازمان برای رزم به شرح جدول ذیل‬
‫است‪:‬‬

‫جدول‪ :12‬میزان درصد فراوانی اثرگذاری عوامل بر سازمان رزم جنگهای آینده‬

‫فرماندهی و کنترل‬
‫عوامل‬
‫م‬ ‫ز‬ ‫خز‬

‫‪0%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪80%‬‬ ‫مأموریت‬

‫‪0%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪70%‬‬ ‫عِدّه و عُدّه دشمن(میزان تهدید دشمن)‬

‫‪20%‬‬ ‫‪80%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫جو و زمین(صحنه عملیات )‬

‫نتیجهگیری‬
‫فرماندهان صحنه جنگ چه در آینده و چه در جنگهای آینده باید به این موضوع توجه نمایند‬
‫که هر شاخص و مولفه به چه میزان می تواند در سامانه فرماندهی و کنترل صحنه نبرد اثرگذار‬
‫باشد و با توجه به آنها میتوانند بهخوبی برای مقابله در جنگهای متفاوت در آینده آماده‬
‫گردند‪ .‬با توجه به یافتههای تحقیق مؤلفهها و شاخصها بر اساس محاسبات دقیق علمی و‬
 ‫‪ / 102‬فصلنامۀ مدیریت نظامی‪ ،‬سال نوزدهم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،1‬بهار ‪1398‬‬

‫ریاضی و بهرهگیری از مدلهای آماری محاسبه و وزن و ارزش هر شاخص و مؤلفه کامالً شفاف‬
‫و میزان تأثیرگذاری آن مشخص گردیده است ‪.‬‬
‫در پاسخ به سؤال اول که به دنبال تعیین مؤلفههای فرماندهی و کنترل سازمان رزم در‬
‫جنگهای آینده بود‪ ،‬به شرح ذیل احصاء گردید‪:‬‬
‫(فرماندهی قاطع‪ ،‬طرحها و دستورات ساده‪ ،‬ارتباط مداوم و اطالعات لحظهای)‬
‫در پاسخ به سؤال دوم که به دنبال تعیین شاخصهای فرماندهی و کنترل سازمان رزم در‬
‫جنگهای آینده بود‪ ،‬به شرح ذیل احصاء گردید‪:‬‬
‫‪ )1‬شاخصهای مؤلفه «فرماندهی قاطع» (‪ 3‬شاخص) عبارتند از‪ :‬سازماندهی‪ ،‬ریسکپذیری در‬
‫مأموریت و قدرت تصمیمگیری‬
‫‪ )2‬شاخصهای مؤلفه «طرحها و دستورات ساده» (‪2‬شاخص) عبارتند از‪ :‬ابتکاری در تهیه‪،‬‬
‫خالقانه در عمل‬
‫‪ )3‬شاخصهای مؤلفه «ارتباط مداوم» (‪3‬شاخص) عبارتند از‪ :‬سیال‪ ،‬چندالیه و ایمن‬
‫‪ )4‬شاخصهای مؤلفه «اطالعات لحظهای» (‪4‬شاخص) عبارتند از‪ :‬خودی‪ ،‬دشمن‪ ،‬جو و زمین‪.‬‬
‫در مجموع ‪ 12‬شاخص احصاء گردید‪.‬‬
‫در پاسخ به سؤال سوم که به دنبال تعیین روابط بین مؤلفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترل‬
‫و تبیین اولویتبندی آنها بود به شرح ذیل احصاء گردید‪:‬‬
‫‪ -‬تعیین روابط‬
‫هر چهار مؤلفه از رابطه قوی برخوردار بوده و ضریب همبستگی مؤلفۀ «ارتباط مداوم» در‬
‫باالترین سطح طبقهبندی قرار گرفتند‪.‬‬
‫شاخصها از رابطه خوبی با مؤلفهها برخوردار هستند‪ .‬ضریب همبستگی بین شاخصهای‬
‫«ابتکاری در تهیه» و «خالقانه در عمل» با مؤلفه «طرحها و دستورهای ساده» این بُعد و‬
‫شاخص «سیال» با مؤلفه «ارتباط مداوم» در سطح بسیار خوب قرار دارند‪ .‬شاخصهای‬
‫«سازماندهی» و «ریسکپذیری در مأموریت» با مؤلفه «فرماندهی قاطع» و شاخصهای‬
‫«زمین» و «جو» با مؤلفه «اطالعات لحظهای» این بُعد در سطح «خیلی خوب» قرار دارند‪.‬‬
‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‪103 / ...‬‬

‫‪ -‬اولویتبندی‬
‫برابر محاسبات انجامشده اولویتبندی مؤلفهها به ترتیب زیر احصاء و تعیین گردیده است‪:‬‬
‫‪ )1‬ارتباط مداوم با میانگین رتبه (‪)7.65‬‬
‫‪ )2‬فرماندهی قاطع با میانگین رتبه (‪)7.44‬‬
‫‪ )3‬اطالعات لحظهای با میانگین رتبه(‪)5.99‬‬
‫‪ )4‬طرحها و دستورهای ساده با میانگین رتبه(‪)5.41‬‬
‫در اولویتبندی انجامشده بین ‪12‬شاخص ‪ 5‬شاخص اول که باالترین میانگین رتبه را دارند‪ ،‬به‬
‫ترتیب زیر عبارتند از‪« :‬ایمن» با میانگین رتبه(‪« ،)8.84‬قدرت تصمیمگیری» با میانگین‬
‫رتبه(‪« ،)7.86‬دشمن» با میانگین رتبه(‪« ،)7.35‬سازماندهی» با میانگین رتبه(‪)7.31‬‬
‫و«چندالیه» با میانگین رتبه(‪)7.08‬‬

‫پیشنهادها‬
‫با توجه به نتایج پژوهش پیشنهادهای ذیل به منظور بهرهمندی بهتر فرماندهی و کنترل یک‬
‫نیازمندی اساسی برای تمام سامانههایی است که در شرایط جنگی مسئولیت صحنههای نبرد را‬
‫برعهده میگیرند‪ .‬بنابراین مراکز فرماندهی و کنترل به عنوان عوامل برترساز سازمان رزم در‬
‫جنگهای آینده مطرح هستند‪ .‬توجه به شاخصها و مولفههای فرماندهی و کنترل‪ ،‬دوام و‬
‫اثربخشی عملیات را به همراه خواهد داشت‪ .‬بنابراین پیشنهادهای ذیل در جهت دستیابی به‬
‫یک فرماندهی و کنترل مناسب برای آینده مطرح میگردد‪.‬‬
‫تدوین آییننامه فرماندهی و کنترل متناسب با ویژگیهای مطرحشده در تحقیق‬ ‫‪-‬‬
‫آموزش فرماندهی قاطع به عنوان عامل اثرگذار در جنگهای آینده به سطوح مختلف‬ ‫‪-‬‬
‫فرماندهی‬
‫ایجاد خطوط ارتباطی چندالیه جهت بهرهمندی در جنگهای آینده‬ ‫‪-‬‬
‫جمعآوری و طبقهبندی اطالعات لحظهای به عنوان عنصر برترساز در جنگهای آینده‬ ‫‪-‬‬
 ‫‪ / 104‬فصلنامۀ مدیریت نظامی‪ ،‬سال نوزدهم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،1‬بهار ‪1398‬‬

‫منابع‬
‫بختیاری‪ ،‬ایرج؛ مسلم چمنی (‪ .)1396‬فرماندهی و کنترل‪ ،‬تهران‪ ،‬دانشگاه خاتماالنبیاء(ص)‪.‬‬
‫توحیدی‪ ،‬ارسطو (‪ .)1385‬ارائه الگوی بهینه هرم سازمانی ارتش ج‪.‬ا‪.‬ا‪ ،‬تهران دانشگاه عالی دفاع ملی‪.‬‬
‫حسنلو‪ ،‬خسرو (‪ .)1385‬تأثیر جنگهای آینده بر سیاستهای دفاعی‪ ،‬تهران‪ ،‬مؤسسه آموزشی‬
‫تحقیقاتی صنایع دفاع‪.‬‬
‫حبیبی‪ ،‬نیکبخش (‪ .)1392‬ماهیت شناسی جنگ در فضای عدم تقارن‪ ،‬تهران‪ ،‬مرکز انتشارات‬
‫راهبردی‪.‬‬
‫حیدری‪ ،‬کیومرث؛ فتحاهلل کالنتری (‪ .)1393‬راهبردشناسی جنگهای آینده‪ ،‬تهران‪ ،‬اجا‪.‬‬
‫حبیبی‪ ،‬نیکبخش (‪ .)1392‬ماهیت شناسی جنگ در فضای عدم تقارن‪ ،‬تهران‪ ،‬مرکز انتشارات‬
‫راهبردی‪.‬‬
‫خلیلی شورینی‪ ،‬سیاوش (‪ .)1391‬روشهای پژوهش آمیخته با تأکید بر بومیسازی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات‬
‫یادواره کتاب‪.‬‬
‫رستمی‪ ،‬محمود (‪« .)1386‬فرهنگ واژههای نظامی»‪ ،‬تهران‪ ،‬ستاد مشترک ارتش ج‪ .‬ا‪ .‬ا‪.‬‬
‫رضاییان‪ ،‬علی (‪ .)1386‬مبانی سازمان و مدیریت‪ ،‬تهران‪ ،‬سمت‪ ،‬چاپ دهم‪.‬‬
‫زهتاب سلماسی‪ ،‬یعقوب (‪ .)1388‬جنگهای آینده‪ ،‬تهران‪ ،‬دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش‪.‬‬
‫زهدی‪ ،‬یعقوب؛ کالنتری‪ ،‬فتحاهلل (‪ .)1394‬واکاوی پارادایمهای جنگ آینده‪ ،‬تهران‪ ،‬مرکز تحقیقات‬
‫راهبردی دفاعی‪.‬‬
‫زهدی‪ ،‬یعقوب؛ کالنتری‪ ،‬فتحاهلل (‪ .)1395‬واکاوی رویکردهای جنگ آینده‪ ،‬تهران‪ ،‬مرکز تحقیقات‬
‫راهبردی دفاعی‪.‬‬
‫سنجرانی‪ ،‬شهاب و همکاران (‪ .)1388‬آیین متجاوز جلد ‪ ،1‬تهران‪ ،‬معاونت آموزشی نزاجا‪.‬‬
‫قائدان‪ ،‬اصغر (‪ .)1382‬سازمان دهی نظامی و سازمان رزم و تحوالت آن در تاریخ اسالم‪ ،‬تهران‪ ،‬دانشگاه‬
‫امام حسین (علیهالسالم)‪.‬‬
‫عزیزی‪ ،‬محمد (‪ .)1396‬الگوی سازمان برای رزم جهت تقویت توان رزمی نیروهای مسلح در جنگهای‬
‫آینده‪ ،‬تهران‪ ،‬دانشگاه عالی دفاع ملی‪.‬‬
‫معین وزیری‪ ،‬نصرتاهلل؛ حسین‪ ،‬یاسینی (‪ .)1379‬آییننامه عملیات اصول جنگ‪ ،‬توان رزمی و عملیات‬
‫آفندی‪ ،‬ستاد مشترک ارتش جمهوری اسالمی ایران‪.‬‬
‫منزوی‪ ،‬مسعود (‪ .)1389‬پارادایمهای حاکم بر جنگهای آینده‪ ،‬تهران‪ ،‬موسسۀ آموزشی و تحقیقاتی‬
‫صنایع دفاع‪.‬‬
‫مولفهها و شاخصهای فرماندهی و کنترلِ سازمان رزم در جنگهای آینده‪105 / ...‬‬

‫تسلیمی‪ ،‬بهروز (‪ .)1394‬تأثیر وحدت فرماندهی در ارتقای توان رزمی پدافند هوایی کشور جمهوری‬
‫اسالمی ایران‪ ،‬فصلنامه علوم و فنون نظامی‪.‬‬
‫شکوهی‪ ،‬حسین؛ شیخ‪ ،‬علیرضا (‪ .)1396‬تدوین الگوی مشترک فرماندهی مشترک منطقهای اجا‬
‫مبتنی بر تهدیدات آینده‪ ،‬دانشگاه فرماندهی و ستاد‪.‬‬
‫رستمی‪ ،‬علی اکبر؛ (‪ .)1395‬شیوههای افزایش مهارتهای عملیاتی پایوران پدافند هوایی‪ ،‬فصلنامه‬
‫وزارت علوم‪.‬‬
‫شیخ‪ ،‬علیرضا؛ صمیمی‪ ،‬مهدی (‪ .)1397‬الگوی توانمندسازی عمومی فرماندهی در صحنه جنگهای‬
‫آینده جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬تهران‪ ،‬فصلنامه آینده پژوهی دفاعی‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شماره ‪.5‬‬
‫محمدی‪ ،‬اردشیر؛ چمنی‪ ،‬مسلم؛ ایرج‪ ،‬بختیاری (‪ .)1397‬تحلیل پایداری شبکه فرماندهی و کنترل‬
‫پدافند هوایی و ارائه راهکار مناسب برای ارتقای میزان پایداری‪ ،‬فصلنامه علمی‪ -‬پژوهشی فرماندهی‬
‫و کنترل‪.‬‬
‫ولیوند زمانی‪ ،‬حسین؛ مینایی‪ ،‬حسین (‪ .)1396‬آیندهنگاری فناوریهای رزم زمینی در جنگ آینده‪،‬‬
‫تهران‪ ،‬فصلنامه آینده پژوهی دفاعی‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شماره ‪.4‬‬
‫‪https://www.civilica.com/Paper-CCCI08-CCCI08_098.htm‬‬