‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬

‫سال سیزدهم ‪ /‬شماره ‪ / 77‬تابستان ‪5931‬‬

‫صفحه ‪ 571‬تا ‪531‬‬

‫‪‬‬
‫بررسی و تبیین عوامل موثر بر توسعه مالی دانشگاه‬
‫( مورد مطالعه‪ :‬دانشگاه تهران)‬

‫‪1‬‬
‫سیدسعید منجمزاده‬
‫‪2‬‬
‫ابوالقاسم نادری‬ ‫تاریخ پذیرش‪5961/19/51 :‬‬ ‫تاریخ دریافت‪5961/15/51 :‬‬
‫‪3‬‬
‫غالمرضا گرایینژاد‬
‫‪4‬‬
‫ناهید پوررستمی‬

‫چكیده‬
‫هدف پژوهش حاضر‪ ،‬بررسی و اولویت بندی عوامل موثر بر توسعه مالی با تأکید بر دانشگاه‬
‫تهران و مبتنی بر طرح تحقیق آمیخته اکتشافی انجام شده است‪ .‬ابتدا بر اساس نظریه دادهبنیاد و‬
‫با استفاده از جامعه آماری شامل ‪ 51‬تن از خبرگان‪ ،‬الگوی توسعه مالی دانشگاه ارائه شد‪.‬‬
‫اعتبارسنجی الگو در مرحله کیفی شامل روشهای بازبینی مشارکتکنندگان و همکاران و مثلث‪-‬‬
‫سازی دادهها و بررسیکننده‪ /‬پژوهشگر است‪ .‬برای اعتبارسنجی کمّی الگو و بررسی روابط مولفهها‪،‬‬
‫از رویکرد مدلسازی معادالت ساختاری به روش حداقل مربعات جزئی استفاده شده‪ .‬جامعه آماری‬
‫این بخش‪ ،‬مدیران مالی دانشگاه تهران است که به کمک نمونهگیری تصادفی ساده‪ 96 ،‬نفر انتخاب‬
‫شدند‪ .‬یافتهها مؤید تأثیر مولفه های الگو بر توسعه مالی دانشگاه است‪ .‬با توجه به ضرائب بارهای‬
‫عاملی‪ ،‬بیشترین شدت تأثیر بر توسعه مالی دانشگاه ناشی از مولفه تأمین منابع مالی میباشد‪ .‬در‬
‫میان زیرمولفهها و مبتنی بر آزمون فریدمن‪ ،‬تنوعبخشی به منابع مالی حائز بیشترین میزان اولویت‬
‫است‪.‬‬
‫واژههای كلیدی‪ :‬توسعه مالی دانشگاه‪ ،‬ترتیبات و ساختارهای نهادی‪ ،‬دانشگاه تهران‪.‬‬
‫طبقه بندی ‪G18; O10; C22: JEL‬‬

‫‪‬‬
‫این مقاله برگرفته از رساله دکتری رشته اقتصاد و مدیریت مالی آموزشعالی دانشگاه تهران است‪.‬‬
‫‪ -1‬دانشجوی دکترای رشته اقتصاد و مدیریت مالی آموزش عالی در دانشگاه تهران‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‪monajemzadeh@gmail.com .‬‬
‫‪ -2‬استاد دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی‪ ،‬دانشگاه تهران‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‪( .‬نویسنده مسئول) ‪anadery@ut.ac.ir‬‬
‫‪ -3‬استادیار دانشکده اقتصاد و حسابداری‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی‪ ،‬واحد تهران مرکزی‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‪gh.geraeinejad@iauctb.ac.ir .‬‬
‫‪ -4‬استادیار دانشکده مطالعات جهان‪ ،‬دانشگاه تهران تهران‪ ،‬ایران‪prostami@ut.ac.ir .‬‬
‫‪571‬‬
 ‫‪ / 571‬بررسی و تبیین عوامل موثر بر توسعه مالی دانشگاه (مورد مطالعه دانشگاه تهران)‬

‫‪ -1‬مقدمه‬
‫به دنبال مطرح شدن رویکرد اقتصاد مبتنی بر دانش و تشدید فرایندهای جهانی شدن اقتصاد‬
‫در سالهای اخیر‪ ،‬نقش دانشگاه ها به عنوان بازیگر چندوجهی و راهبردی اقتصاد دانشبنیان (دیاکو‬
‫و دیگران‪ )5155 ،‬از اهمیت ویژهای برخوردار شده است‪ .‬بر این اساس مقابله با چالشها و رفع‬
‫موانع توسعه دانشگاه ها از سویی‪ ،‬و تقویت بنیادهای درونی و ارتقاء توانمندیهای دانشگاهی در‬
‫حوزه های مختلف از جمله در زمینه مالی‪ ،‬نقش بسیار موثری بر تحقق کارکردهای مورد انتظار از‬
‫دانشگاه در پی خواهد داشت‪ .‬این در حالی است که دانشگاهها در سالهای اخیر با چالشهای‬
‫عمیقی در زمینه مالی مواجه شده اند که اگرچه بخشی ناشی از تحمیل محیطی و عوامل پیرامونی‬
‫است‪ ،‬اما بخش مهمی از آن ریشه در فرایندها و ساختارهای درونی دارد و مواجهه صحیح با آنها‪،‬‬
‫نیازمند توسعه توانمندیها و افزایش قابلیتهای درونی در دانشگاه است‪ .‬برای این منظور‬
‫سیاستگذاران و مدیران دانشگاهی‪ ،‬نیازمند رویکرد نوینی هستند که بتواند متناسب با کارکردهای‬
‫دانشگاهی و اقتضائات جدید‪ ،‬ابزار و رویکرد مناسب را برای توسعه دانشگاه از منظر مالی فراهم‬
‫آورد‪ .‬از این رو در این مقاله ضمن طرح مفهوم نوین توسعه مالی دانشگاه‪ ،‬برای نخستین بار الگویی‬
‫برای تبیین عوامل موثر بر توسعه یافتگی دانشگاه از منظر مالی ارائه شده و در دانشگاه تهران و‬
‫مبتنی بر دیدگاه مدیران مالی‪ ،‬مورد آزمون و اعتبارسنجی قرار گرفته شده است‪.‬‬

‫‪ -2‬مبانی نظری و پیشینه پژوهش‬

‫‪5‬‬
‫مفهوم توسعه در حوزههای مختلف مرتبط با آموزشعالی نظیر توسعه آموزشعالی ‪ ،‬توسعه‬
‫دانشگاهی‪ ،5‬توسعه هیئت علمی‪ 9‬و‪ ...‬مورد استفاده قرار گرفته است‪ ،‬اما با وجود گستره چالشها و‬
‫پیچیدگی مباحث مالی در دانشگاه‪ ،‬تاکنون از منظر مالی به مفهوم توسعه در آموزشعالی و در‬
‫سطح دانشگاه پرداخته نشده است‪ .‬در عین حال عوامل و مولفههای توسعه مالی در دانشگاه به‬
‫صورت مستقل و مجزا در پژوهش های دیگر مورد مطالعه قرار گرفته است‪ .‬از جمله بخش مهمی از‬
‫این پژوهش ها‪ ،‬به تأمین منابع مالی در دانشگاه و ابعاد آن پرداختهاند‪ .‬پرز‪ 4‬و توره‪ )5155( 1‬تغییر‬
‫رویکرد دانشگاهها از ارائه درخواست به سازمان ها و نهادها‪ ،‬به اعتمادسازی با ذینفعان را برای‬
‫افزایش درامدها حیاتی دانسته اند‪ .‬کرتوویکس‪ 9‬و میخاییل‪ )2005,15( 7‬معتقدند با توجه به افزایش‬
‫تقاضای ورود به آموزشعالی و افزایش هزینه های ارائه خدمات و در عین حال کاهش سهم دولتها‬
‫در تأمین منابع‪ ،‬متنوعسازی منابع مالی توسط دانشگاهها به ضرورت بدیهی و روندی جهانی تبدیل‬
‫شده است‪ .‬استرمن‪ 1‬و پراوت‪ )2011,60( 6‬نیز پیادهسازی راهبرد تنوعبخشی به درامدها را برای‬
‫مقابله با چالشهای مالی دانشگاهها ضروری میدانند‪ .‬بهزادی و دیگران (‪5969‬؛‪ )711‬نیز توانمندی‬
‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬
‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
‫سیدسعید منجمزاده‪ ،‬ابوالقاسم نادری‪ ،‬غالمرضا گرایینژاد و ناهید پوررستمی ‪577 /‬‬

‫در جذب منابع مالی را به عنوان یکی از مولفههای اصلی دانشگاه کارآفرین معرفی کرده و جذب‬
‫منابع مالی از شرکتهای بزرگ و منابع خارجی‪ ،‬تعدد حامیان مالی و ایجاد شرکتهای زایشی از‬
‫نوآوریهای دانشگاه را در این راستا مهم ارزیابی نمودهاند‪.‬‬
‫بخشی از تحقیقات حوزه توسع ه مالی دانشگاه‪ ،‬به کارایی و مدیریت هزینه در دانشگاه پرداخته‪-‬‬
‫اند‪ .‬با افزایش انتظارات جوامع در پاسخگویی نهادهای بهرهمند از منابع دولتی‪ ،‬دانشگاهها ناگزیر از‬
‫ارزیابی و سنجش کارایی و بهبود بهرهوری خود هستند‪( .‬دباغ و صالحی‪5969 ،‬؛‪ )516‬در همین‬
‫راستا عمادزاده (‪5911‬؛‪ )594‬نیز معتقد است موسسات آموزشعالی باید به صورت کارامدتری اداره‬
‫شوند و به این ترتیب در بازار آموزش از توان رقابتی بیشتری برخوردار خواهند بود‪ .‬زیتلو و دیگران‬
‫(‪ )2011,56‬در تبیین راهبردهای مالی در موسسات غیرانتفاعی‪« ،‬کاهش و کنترل هزینهها» را به‬
‫عنوان اولین راهبرد معرفی کرده و در این راستا روشهایی نظیر تحلیل خرید‪ ،51‬ارزیابی و تقویم‬
‫امکانات و زیرساختها‪ ،55‬و تعدیل هزینههای اداری را مورد تأکید قرار دادهاند‪ .‬سهیلی و علیمرادی‬
‫(‪5964‬؛‪ )516‬با اشاره به جایگاه حیاتی مدیریت هزینه در دانشگاه به ویژه در سالهای اخیر‪ ،‬نشان‬
‫دادهاند در میان عوامل کاهش هزینه در دانشگاه نظیر مکانیزه کردن سیستمها و کوچکسازی و‬
‫ساماندهی نیروی انسانی‪ ،‬اِعمال نظارت و کنترل باالترین تأثیر را دارد‪ .‬کجوری و دیگران‬
‫(‪5916‬؛‪ )51‬نیز تأکید دارند بودجه سرانه دانشگاهها به قدر کفایت افزایش نیافته و دانشگاهها در‬
‫مواجهه با محدودیتهای مالی‪ ،‬مجبور به مصرف دقیقتر و کاراتر منابع هستند‪ .‬کسکه و محب‬
‫زادگان (‪5916‬؛‪ )569‬سیستم حسابداری تعهدی کامل و محاسبه بهای تمام شده خدمات را از‬
‫جمله الزامات کارایی دانسته و عدم امکان محاسبه بهای تمام شده خدمات را از موانع دستیابی به‬
‫استقالل مالی دانشگاهها میدانند‪.‬‬
‫نحوه تخصیص منابع در درون دانشگاه‪ ،‬مولفه مهم دیگری است که در پژوهشهای مرتبط با‬
‫توسعه مالی دانشگاه مورد توجه بوده و از اهمیت زیادی برخوردار است به گونهای که کارایی و‬
‫اثربخشی منابع در آموزش‪ ،‬به طور جدی منوط به سازوکارها و نحوه تخصیص منابع مالی است‬
‫(نادری‪5961،‬؛‪ ) 514‬و الگوهای تخصیص بودجه در درون موسسات آموزشی‪ ،‬رفتار سازمانی آنها را‬
‫تحت تأثیر خود قرار میدهد‪( .‬محجوب‪5964،‬؛‪ )99‬نادری (‪5911‬؛‪ )591‬معتقد است تنها با سازوکار‬
‫تخصیص ستاندهمحور و نتیجه محور است که بهترین نتیجه برای واحد آموزشی حاصل خواهد شد‬
‫چراکه انگیزه مناسب برای همه دست اندرکاران به منظور انجام تالش بیشتر و بهتر فراهم میشود‪.‬‬
‫بکارگیری این شیوه می تواند به بهبود عملکرد موسسات آموزشی منجر شود و تاثیر چشمگیری بر‬
‫عملکرد آموزشی آنها بگذارد‪( .‬عزتی و نادری‪5911 ،‬؛ ‪ 54‬و‪)95‬‬

‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬

‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
 ‫‪ / 571‬بررسی و تبیین عوامل موثر بر توسعه مالی دانشگاه (مورد مطالعه دانشگاه تهران)‬

‫اما عالوه بر سه حوزه دانشی فوق الذکر‪ ،‬ترتیبات و ساختارهای نهادی‪ 55‬نیز نقش مهمی در‬
‫توسعه مالی دانشگاه ها برعهده دارند و لذا در تحقیقات مختلف مورد مطالعه قرار گرفتهاند‪ .‬به عنوان‬
‫نمونه یکی از الزامات اصلی برای طراحی و پیادهسازی سیاستهای توسعه مالی در دانشگاه‪ ،‬ارتقاء و‬
‫توسعه سرمایه انسانی به ویژه در زمینه مالی است‪ .‬زیتلو و دیگران (‪ )2011,506‬معتقدند یکی از‬
‫ارزشمندترین دارایی های دانشگاه‪ ،‬افرادی هستند که در تأمین منابع برای پشتیبانی از انجام‬
‫مأموریته ا مشارکت دارند‪ ،‬از جمله کارکنان دفاتر مالی‪ .‬با توجه به نقشهای جدیدی نظیر ارائه‬
‫مشاوره های داخلی‪ ،‬تدوین برنامه راهبردی مالی‪ ،‬و مدیریت فناوری که در سالهای اخیر برای‬
‫بخش های مالی تعریف شده است‪ ،‬هنوز بسیاری از کارکنان دفاتر مالی نسبت به نقشهای جدید‬
‫خود آمادگی الزم را ندارند و ارائه آموزشهای الزم‪ ،‬بازنگری در شرح وظایف شغلی‪ 59‬و بررسی‬
‫پیشینه‪ 54‬افراد متقاضی حضور در مناصب مالی ضروری است‪ .‬لینداهل‪ )2010,272( 51‬سه دسته‬
‫ویژگیهای شخصیتی نظیر تعهد به سازمان‪ ،‬مهارتها نظیر مهارتهای سازمانی و ارتباطی‪ ،‬و دانش‬
‫حرفهای همچون آشنایی با حوزه های تامین مالی و قوانین را برای منابع انسانی فعال در زمینه‬
‫تامین مالی در دانشگاهها ضروری میداند‪ .‬نیلسون‪ 59‬و دیگران (‪ )2012,6‬استخدام و آموزش‪ 57‬منابع‬
‫انسانی ویژه با هدف یافتن منابع مالی جدید و افزایش درامدها را برای دانشگاه ضروری می دانند‪.‬‬
‫پروپر (‪ )2009,149‬نیز بر نقش ویژه کارکنان آموزشدیده و صاحب تجربه در زمینه افزایش درامد‬
‫در دانشگاه ها تأکید کرده و توجه به آن را از عوامل توفیق و دانشگاههای آمریکایی در افزایش درامد‬
‫برشمرده است‪ .‬نادری (‪5916‬؛‪ ) 95‬نیز به آموزش دست اندرکاران تخصیص منابع به عنوان یکی از‬
‫الزامات اجرای سازوکارهای تخصیص منابع مالی اشاره میکند‪ .‬استرمن و پراوت (‪ )2011, 60‬نیز‬
‫نقش تعیینکننده منابع انسانی و مهارتهای مورد نیاز آنها را برای متنوعسازی درامدها در تعدادی‬
‫از دانشگاههای اروپا مورد بررسی و تأکید قرار دادهاند‪.‬‬
‫همچنین میتوان به پژوهش های صورت گرفته در زمینه راهبری و مدیریت مالی در دانشگاهها‬
‫به عنوان یکی دیگر از ابعاد ترتیبات نهادی اشاره نمود‪ .‬کشتهگر و دیگران (‪5964‬؛‪ )55‬اِعمال‬
‫مدیریت مناسب در سطح دانشگاه اعم از مدیریت منابع مالی و انسانی‪ ،‬مدیریت حفاظت از دارایی‪-‬‬
‫های فکری و عواید مالی تجاری سازی پژوهش در دانشگاه را از جمله عوامل موثر بر تجاریسازی‬
‫تحقیقات و بهرهبرداری از منافع مالی آن معرفی کردهاند‪ .‬همچنین در سطح راهبردی‪ ،‬ایجاد سند‬
‫‪51‬‬
‫راهبردی پژوهشی و تدوین راهبرد دانشگاه درباره تجاریسازی را مورد تأکید قرار دادهاند‪ .‬تسوما‬
‫و موگامبی‪ )2014,88( 56‬ظرفیتهای مدیریتی‪ 51‬و فرهنگ کار‪ 55‬را از جمله عوامل اصلی موثر بر‬
‫فرایندهای درامدزایی در دانشگاهها معرفی نمودهاند‪ .‬دباغ و جواهریان (‪5961‬؛‪ )555‬بر ضرورت‬
‫تدوین برنامههای راهبردی و نقشه راه بهبود بهرهوری در دانشگاهها تأکید نمودهاند‪ .‬در زمینه نقش‬
‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬
‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
‫سیدسعید منجمزاده‪ ،‬ابوالقاسم نادری‪ ،‬غالمرضا گرایینژاد و ناهید پوررستمی ‪573 /‬‬

‫مدیران و روسای دانشگاه در راهبری مالی‪ ،‬لند‪5119( 55‬؛‪ )55‬ضمن تاکید بر اهمیت طی مسیر‬
‫‪59‬‬
‫حرفهای توسط روسای دانشگاه‪ ،‬بازاریابی را از جمله مهارتهای مورد نیاز ایشان میداند‪ .‬آنیامیل‬
‫(‪5114‬؛‪ )551‬معتقد است در سالهای اخیر وظایفی نظیر کاهش هزینه‪ ،‬کاهش وابستگی به منابع‬
‫عمومی و جستجوی منابع جدید‪ ،‬بهینهسازی استفاده از منابع فعلی‪ ،‬ارائه خدمات برای طیفهای‬
‫وسیع تری از جامعه و پاسخگویی به نیازهای متغیر بازار کار نیز بر عهده رییس دانشگاه قرار گرفته‬
‫است‪ .‬نورشاهی (‪5917‬؛‪ )41‬توانایی اخذ منابع مالی جدید و تشویق سازمانها به حمایت مالی از‬
‫دانشگاه و مهارت ارتباط با ذینفعان را از جمله معیارهای انتخاب روسای دانشگاه میداند‪ .‬در این‬
‫میان هیاتهای امنا در راس ساختار سازمانی دانشگاهها به عنوان باالترین مرجع تصمیمگیری و‬
‫سیاستگذاری مالی‪ ،‬معامالتی‪ ،‬اداری‪ ،‬استخدامی و علمی‪ ،‬مسئولیتهای حساسی به عهده دارند‬
‫(کسکه‪ .)5917 ،‬سیاستگذاری در امور مالی و فراهم نمودن منابع مالی از جمله وظایف و ماموریت‪-‬‬
‫های هیاتهای امنا در دانشگاه است‪( .‬اینگرام و ویری‪ )5111 ،54‬قبال جلب کمک بخش خصوصی و‬
‫عواید محلی اعم از نقدی‪ ،‬تجهیزاتی و ساختمانی نیز با تصویب هیات امنا قابل کسب بود‪( .‬کسکه و‬
‫محب زادگان‪5916 ،‬؛‪)571‬‬
‫اما عالوه بر مولفههای فوق الذکر‪ ،‬نمی توان از تأثیر عوامل محیطی بر توسعه مالی دانشگاه‬
‫غفلت نمود‪ .‬به عنوان نمونه کشتهگر و دیگران (‪5964‬؛‪ )51‬عوامل محیطی مؤثر بر تجاریسازی‬
‫تحقیقات دانشگاهی را تعیین و اولویت بندی نمودهاند که به ترتیب عبارتند از‪ :‬عوامل مربوط به‬
‫بازار و بازاریابی‪ ،‬آگاهی از فرایند تجاریسازی نظیر شناسایی نیازهای اقتصادی اجتماعی در حال‬
‫ظهور‪ ،‬عوامل فنی و فناورانه‪ ،‬و عوامل سیاسی و قانونی‪ .‬انتظاری و قارون (‪5964‬؛‪ )91‬سازماندهی‬
‫محیط رقابتی و بازاریسازی آموزشعالی را برای نیل به اهداف آموزشعالی ضروری دانستهاند‪.‬‬
‫خانعزیزی و امینبیدختی (‪5961‬؛‪ )545‬ضمن بررسی سازوکارهای تأمین منابع مالی آموزش‪،‬‬
‫معتقدند ارائه تسهیالت بانکی به موسسات آموزشعالی در وضعیت نامناسبی قرارد دارد و باید‬
‫سیاستهایی برای بهبود آن تنظیم شود‪ .‬امیری و دیگران (‪5916‬؛‪ )9‬ضمن بررسی چالشهای نظام‬
‫بودجهریزی آموزشعالی‪ ،‬به مشکالتی نظیر چانهزنی برای دریافت اعتبار و سوق یافتن مسووالن‬
‫دانشگاه به فعالیتهای سیاسی‪ ،‬عدم شفافیت و تضاد و تعدد قوانین بودجه‪ ،‬عدم رعایت فصل کاری‬
‫در ابالغ تخصیص بودجههای عمرانی و عدم تخصیص کامل بودجه اشاره میکنند‪ .‬رضاییان و‬
‫دیگران (‪ )5961‬به چالشهای محیطی برای دانشگاههای غیردولتی و غیرانتفاعی اشاره داشتهاند از‬
‫جمله چالشهای اداری و سازمانی‪ ،‬چالش های ناشی از اقدامات وزارت ع‪.‬ت‪.‬ف‪ ،.‬به مشارکت نگرفتن‬
‫موسسات در تدوین مقررات‪ ،‬موانع قانونی‪ ،‬چالشهای اقتصادی همچون عدم تمایل بخش خصوصی‬
‫به سرمایهگذاری‪ ،‬و چالش های ناشی از شرایط اجتماعی نظیر کاهش داوطلبان ورود به دانشگاه‪.‬‬
‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬
‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
 ‫‪ / 511‬بررسی و تبیین عوامل موثر بر توسعه مالی دانشگاه (مورد مطالعه دانشگاه تهران)‬

‫یاماموتو‪5151( 51‬؛‪ ) 41‬با اشاره به تاثیرات عوامل محیطی بر وضعیت مالی دانشگاه‪ ،‬تاکید دارد که‬
‫بودجهریزی در دانشگاههای دولتی را نمیتوان از محیط‪ ،‬اقتصاد و محیط سیاسی عمومی مجزا کرد‬
‫و بودجهریزی دانشگاههای دولتی نیازمند مالحظه عوامل خاص همچون نظارتهای دولتی‪،‬‬
‫پاسخگویی اجتماعی و تأمین بودجه از طریق مالیاتها است‪ .‬کسکه و محبزادگان (‪5916‬؛‪ )561‬به‬
‫بررسی اثر عوامل محیطی اعم از سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی بر عملکرد هیاتهای امناء‬
‫دانشگاهها پرداخته به محدود شدن اختیارات آن از سوی دستگاههای اجرایی و اثر برخی قوانین‬
‫مانند قانون بودجه و دستگاههای نظارتی در سوق دادن هیاتهای امنا به محافظهکاری تأکید‬
‫نمودهاند‪ .‬پرز و توره (‪5155‬؛ ‪ )19‬تاکید میکنند سیاستهای عمومی دولت باید به گونهای بهبود‬
‫یابد که بودجه دانشگاهها جنبه خیریهای‪ 59‬نداشته و با طراحی مشوقهای مالی‪ 57‬همراه باشد‪.‬‬
‫استرمن و پراووت (‪ )5155‬نیز معتقدند مشوقهای مالی نظیر طرحهای بودجهای برای تشویق‬
‫تعامالت بخش خصوصی با دانشگاهها‪ ،‬نقش مهمی در سرمایهگذاری بخش خصوصی در آموزش‪-‬‬
‫عالی دارد‪ .‬پروپر‪ )2009,149( 51‬قوانین تسهیل کننده فعالیت بخش خصوصی و مشوقهای‬
‫مالیاتی‪ 56‬را از عوامل افزایش درآمدهای دانشگاه میداند‪ .‬لشر‪ 91‬و کوک‪ )1996,11( 95‬سیاستهای‬
‫مالیاتی برای تشویق کمکهای خیریه‪ 95‬به دانشگاه ها را از الزامات افزایش درامد موسسات‬
‫آموزشعالی معرفی نمودهاند‪ .‬کرتوویکس‪ 99‬و میخاییل‪ )2005,15( 94‬بر مقرراتزدایی‪ ،91‬کاهش‬
‫کنترل بر دانشگاه ها و فعال نمودن نیروهای بازار‪ ،‬ایجاد زمینه برای خالقیت دانشگاهها در یافتن‬
‫منابع جدیدتر‪ ،‬و طراحی مشوقهایی برای دانشگاههایی که در یافتن منابع مالی جدید موفقیت‬
‫بیشتری کسب کردهاند تأکید نمودهاند‪.‬‬

‫‪ -3‬روش پژوهش‬
‫پژوهش حاضر از نظر هدف‪ ،‬بنیادی‪ ،‬از نظر نحوه به دست آوردن دادهها توصیفی است و از‬
‫منظر رویکرد تحقیق‪ ،‬از روش تحقیق آمیخته مبتنی بر طرح تحقیق آمیخته اکتشافی استفاده شده‪.‬‬
‫در این نوع طرح‪ ،‬پژوهشگر درصدد زمینهیابی برای موقعیت نامعین است و ابتدا به گردآوری داده‪-‬‬
‫های کیفی و سپس دادههای کمّی میپردازد‪( .‬بازرگان‪5916 ،‬؛‪ )599‬بخش کیفی پژوهش مبتنی بر‬
‫طرح تحقیق نظریه داده بنیاد‪ 99‬و با استفاده از رویکرد نوخاسته‪ 97‬انجام شده است‪ .‬جامعه آماری‬
‫این بخش شامل صاحبنظران‪ ،‬پژوهشگران دارای تألیفات علمی معتبر و مدیران دارای تجربه زیسته‬
‫عمیق در حوزه توسعه مالی دانشگاه است‪ .‬گردآوری و تحلیل دادهها در نظریه دادهبنیاد‪ ،‬بر اساس‬
‫نمونهگیری نظری‪ 91‬انجام میشود‪( 96‬محمدپور‪ )5961،‬و با اشاره مشارکتکنندگان به صورت‬
‫گلولهبرفی اطالعرسانان دیگر کشف میشوند‪( .‬فراستخواه‪ )5961،‬لذا نمونهگیری مبتنی بر راهبرد‬
‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬
‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
‫سیدسعید منجمزاده‪ ،‬ابوالقاسم نادری‪ ،‬غالمرضا گرایینژاد و ناهید پوررستمی ‪515 /‬‬

‫نمونهگیری نظری و با روش گلوله برفی انجام شده‪ .‬معیارهای تعیین نمونه عبارتند از‪-5 :‬انجام‬
‫تحقیقات مرتبط‪-5 ،‬دارا بودن تجربیات اجرایی مؤثر و مرتبط‪-9 ،‬مشارکت در سیاستگذاری‪-4 ،‬‬
‫تخصص‪ .‬از آنجا که چارچوب نمونه باید به گونهای باشد که گروههای مختلف درگیر با تجربههای‬
‫مرتبط را در بر بگیرد تا داده ها از حیث تنوعات و کفایت آن به اشباع برسد (همان)‪ ،‬لذا نمونه به‬
‫نحوی انتخاب شده که از منظر سنخشناسی‪ ،‬ترکیب مناسبی از پژوهشگران‪ ،‬سیاستگذاران و مدیران‬
‫مالی را در بر داشته باشد‪ .41‬فرایند نمونهگیری تا آنجا ادامه یافت که خصیصه تازهای ظهور پیدا‬
‫نکند (چارمز‪ )5119 ،45‬و اشباع نظری‪ 45‬فراهم شود‪ .‬با عنایت به اینکه در ‪ 9‬مصاحبه آخر مفاهیم‬
‫یا مقوالت جدیدی از سوی مشارکت کنندگان مطرح نشد‪ 51 ،‬مصاحبه عمیق اکتشافی و نیمه‪-‬‬
‫ساختمند انجام شده است‪ .‬برای پایایی ابزارهای ساختمند مانند پرسشهای مصاحبه‪ ،‬میتوان از‬
‫بررسیهای متقابل و وارسیهای مجدد‪ 49‬نظیر تکرار و چک توسط همکاران تحقیق‪ 44‬استفاده نمود‪.‬‬
‫(فراستخواه‪ )5961،‬لذا پرسش ها پس از تنظیم اولیه و انجام مصاحبه آزمایشی‪ ،‬با راهنمایی استادان‬
‫راهنما و مشاور بازبینی شد‪ .‬برای اطمینان از پایایی یافتهها‪ ،‬پس از گذشت ‪5‬ماه از تحلیل و‬
‫کدگذاری اولیه‪ 4 ،‬مصاحبه تصادفاً انتخاب و مجددا کدگذاری شد که نتایج بیانگر پایایی کل ‪11‬‬
‫درصد بوده که قابل قبول میباشد‪.‬‬
‫برای اعتباربخشی نتایج‪ ،‬از ‪4‬روش استفاده شده‪ :‬الف‪-‬با توجه به اینکه معناداری نظریه از‬
‫دیدگاه شرکتکنندگان از راههای اعتباربخشی به آن محسوب میشود (کرسول‪ )5666 ،41‬با روش‬
‫بازبینی مشارکتکنندگان‪ ،49‬نظرات اصالحی ایشان اخذ و در مدل نهایی مورد توجه قرار گرفت‪.‬‬
‫ب‪-‬مبتنی بر رویکرد مثلثسازی‪ ،47‬از ‪9‬روش اعتبارسنجی دیگر نیز استفاده شده‪-5 :41‬مثلثسازی‬
‫دادهها‪ 46‬که بر اساس آن برای جمعآوری دادهها‪ ،‬به ‪9‬دسته سیاستگذاران‪ ،‬مدیران اجرایی‪ ،‬و‬
‫پژوهشگران مرتبط با توسعه مالی دانشگاه رجوع شده‪-5 .‬مثلثسازی بررسیکننده‪ /‬پژوهشگر‪ 11‬که‬
‫از طریق مرور خبرگان غیرشرکتکننده در پژوهش‪ ،15‬نظرات تعدادی از صاحبنظران اخذ و در‬
‫تحلیل و جمعبندی مورد توجه قرار گرفت‪-9 .‬بازبینی توسط همکاران‪ 15‬که بر اساس آن نتایج‬
‫حاصل از تحلیل دادهها و یافته ها در اختیار استادان راهنما و مشاور قرار داده شد و نظرات اصالحی‬
‫و تکمیلی ایشان در تدوین الگوی نهایی لحاظ شد‪.‬‬
‫در این پژوهش‪ ،‬دانشگاه تهران به عنوان بستر و زمینه انجام بخش کمّی تحقیق انتخاب شده‬
‫است‪ .‬جامعه آماری در بخش کمّی پژوهش عبارت است از کلیه مدیران مالی در مجموعه دانشگاه‬
‫تهران اعم از مدیران ستادی‪ ،‬معاونان مالی پردیسها‪ ،‬دانشکدهها‪ ،‬موسسات و مراکز زیرمجموعه‬
‫دانشگاه تهران‪ .‬بر اساس اطالعات مندرج در سامانه اطالعرسانی دانشگاه‪ ،‬در مجموع ‪ 15‬مدیر مالی‬
‫به عنوان جامعه آماری تعیین شدند و پرسشنامه محقق ساخته حاوی ‪ 97‬سوال و طیف ‪ 9‬درجهای‬
‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬
‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
 ‫‪ / 511‬بررسی و تبیین عوامل موثر بر توسعه مالی دانشگاه (مورد مطالعه دانشگاه تهران)‬

‫لیکرت مبتنی بر الگوی تدوین شده در بخش کیفی‪ ،‬در اختیار آنها قرار گرفت‪ .‬در مجموع ‪96‬‬
‫پرسشنامه تکمیل شده در اختیار محقق قرار گرفت‪ .‬به منظور بررسی روایی پرسشنامه از روش‬
‫اعتبار محتوا استفاده شده است‪ .‬همچنین به منظور ارزیابی پایایی پرسشنامه‪ ،‬از فرمول آلفای‬
‫کرونباخ استفاده شده است که به کمک نرم افزار ‪ ،SPSS‬مقدار ‪ 13699‬محاسبه شده است که‬
‫بیانگر پایایی بسیار باالی آن میباشد‪.‬‬
‫به منظور اعتباریابی الگوی پیشنهادی و تبیین روابط بین متغیرهای موجود در الگوی موردنظر‬
‫و ارائه الگوی نهایی‪ ،‬از مدلسازی معادالت ساختاری (‪ )SEM19‬با رویکرد حداقل مربعات جزیی‪ 14‬و‬
‫نرمافزار ‪ Smart PLS‬استفاده شده است‪ .‬همچنین از آزمون فریدمن برای بررسی یکسان بودن‬
‫رتبهبندی زیرمولفهها و میزان اهمیت هر یک از زیرمولفههای الگوی پژوهش‪ ،‬بهره گرفته شده‬
‫است‪ .‬مبتنی بر الگوریتم تحلیل دادهها در روش ‪( PLS‬برگرفته از داوری و رضازاده‪5969 ،‬؛ ‪،)594‬‬
‫به ترتیب مدلهای اندازهگیری‪ ،‬مدل ساختاری و مدل کلی مورد برازش قرار گرفته است‪ .‬برای‬
‫بررسی برازش الگوهای اندازهگیری‪ ،‬سه معیار پایایی شاخص‪ ،‬روایی همگرا و روایی واگرا بررسی‬
‫شده است‪ .‬برای برازش مدل ساختاری‪ ،‬از ضرایب معناداری ‪( Z‬مقادیر ‪ ،)t-values‬معیار ‪ ، R2‬معیار‬
‫اندازه تأثیر (‪ )f2‬و معیار ‪ Q2‬استفاده شده و برای برازش الگوی کلی از معیار ‪ GOF‬بهره گرفته شده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -4‬یافتههای پژوهش‬
‫در بخش کیفی و در مرحله کدگذاری باز‪ ،‬تعداد ‪ 511‬مفهوم و مضمون از گزارههای کالمی‬
‫استخراج شد که به ‪ 591‬مقوله سطح اول تقلیل داده شد‪ .‬در ادامه‪ ،‬این مقولهها در قالب ‪ 56‬مقوله‬
‫سطح دوم و ‪ 6‬مقوله سطح سوم یا خوشهای‪ ،‬دستهبندی شدند‪ .‬در شکل‪ ،5‬الگوی توسعه مالی‬
‫دانشگاه بر مبنای یافتههای پژوهش ارائه شده است که در آن دستهبندی مولفهها و نوع ارتباط بین‬
‫آنها مشخص شده است‪ .‬بر این اساس سه مولفه اصلی تأمین منابع (‪ ،)FI‬کارایی و مدیریت هزینه‬
‫(‪ )CM‬و تخصیص منابع (‪ ) AL‬مستقیما بر توسعه مالی دانشگاه موثر هستند‪ .‬همچنین پنج مولفه‬
‫راهبری و مدیریت مالی (‪ ،)FM‬توسعه سرمایه انسانی در زمینه مالی (‪ ،)HC‬فرهنگ توسعه مالی‬
‫(‪ ،)CU‬قاعدهگذاری و رویههای مالی (‪ )RE‬و ساختار سازمانی مناسب توسعه مالی (‪ ،)ST‬به عنوان‬
‫اجزاء و ابعاد ترتیبات و ساختارهای نهادی (‪ ،)IN‬از طریق تأثیرگذاری بر سه مولفه فوقالذکر می‪-‬‬
‫توانند به تقویت یا تضعیف توسعه مالی دانشگاه منجر شوند‪ .‬در عین حال عوامل محیطی (‪ )EN‬که‬
‫خارج از اراده دانشگاه قرار دارند نیز میتوانند توسعه مالی دانشگاه (‪ )FD‬را تحت تأثیر قرار دهند‪.‬‬
‫هر اندازه توانمندیهای درونی دانشگاه تقویت و ظرفیتهای آن توسعه یافته باشد‪ ،‬از ناحیه‬
‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬
‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
‫سیدسعید منجمزاده‪ ،‬ابوالقاسم نادری‪ ،‬غالمرضا گرایینژاد و ناهید پوررستمی ‪519 /‬‬

‫تهدیدات محیطی‪ ،‬کمتر در معرض آسیب قرار میگیرد و عالوه بر آنکه بهتر میتواند از فرصتهای‬
‫حاضر در محیط خود در راستای دستیابی به توسعه مالی بهرهبرداری نماید‪ ،‬به تدریج قادر به‬
‫ایجاد تغییرات مثبت و همافزا نیز در محیط پیرامون خواهد بود‪.‬‬

‫شکل‪ -5‬الگوی پیشنهادی برای توسعه مالی دانشگاه‬

‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬

‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
 ‫‪ / 517‬بررسی و تبیین عوامل موثر بر توسعه مالی دانشگاه (مورد مطالعه دانشگاه تهران)‬

‫برای بررسی برازش الگوهای اندازهگیری‪ ،‬سه معیار پایایی شاخص‪ ،‬روایی همگرا و روایی واگرا‬
‫مورد بررسی قرار میگیرد‪ .‬به منظور بررسی پایایی شاخص‪ ،‬ضرایب بارهای عاملی‪ ،‬آلفای کرونباخ‪،‬‬
‫پایایی ترکیبی‪ ،‬و مقادیر اشتراکی را باید بررسی نمود‪ .‬بارهای عاملی از طریق محاسبه مقدار‬
‫همبستگی شاخصهای یک سازه با آن سازه محاسبه میشوند و اگر مقدار آن برابر یا بیشتر از ‪134‬‬
‫شود‪ ،‬بیانگر این مطلب است که واریانس بین سازه و شاخصهای آن‪ ،‬از واریانس خطای اندازهگیری‬
‫آن سازه بیشتر بوده و پایایی در مورد آن مدل اندازه گیری قابل قبول است‪ .‬با اجرای فرمان ‪PLS‬‬
‫‪Algorithm‬در مرحله اول‪ ،‬بارهای عاملی مربوط به سوال ‪ 57‬در خصوص کاهش هزینهها و صرفه‪-‬‬
‫جویی و سوال ‪ 97‬در خصوص جهانیشدن‪ ،‬به ترتیب ‪ 13971‬و ‪ 13964‬محاسبه شد‪ .‬لذا با حذف‬
‫این دو سوال‪ ،‬مجددا بارهای عاملی محاسبه شد که نتایج در جدول‪ 5‬نشان داده شده است‪.‬‬

‫جدول‪ -1‬ضرائب بارهای عاملی به تفكیک شاخصها‬

‫بار‬ ‫سواالت‬ ‫بار‬ ‫سواالت‬ ‫بار‬ ‫سواالت‬
‫زیرمولفه‬ ‫زیرمولفه‬ ‫زیرمولفه‬
‫پرسشنامه عاملی‬ ‫عاملی‬ ‫پرسشنامه‬ ‫پرسشنامه عاملی‬
‫‪0.834‬‬ ‫‪44‬‬ ‫نگرشها و‬ ‫‪0.507‬‬ ‫‪59‬‬ ‫تجمیع ساختار و‬ ‫‪0.543‬‬ ‫‪5‬‬
‫کفایت‪ ،‬پایداری‬
‫‪0.827‬‬ ‫‪41‬‬ ‫رویکردها‬ ‫‪0.686‬‬ ‫‪54‬‬ ‫تسهیل فرایند‬ ‫‪0.605‬‬ ‫‪5‬‬
‫و رشد منابع‬
‫‪0.790‬‬ ‫‪49‬‬ ‫انگیزهها‬ ‫‪0.768‬‬ ‫‪51‬‬ ‫نظارت‬ ‫‪0.559‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪0.744‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪0.657‬‬ ‫‪59‬‬ ‫ستانده‬ ‫‪0.663‬‬ ‫‪4‬‬
‫اصول قاعده‬
‫‪0.804‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪0.810‬‬ ‫‪57‬‬ ‫راهبردها‬ ‫‪0.612‬‬ ‫‪1‬‬
‫گذاری‬ ‫تنوعبخشی به‬
‫‪0.818‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪0.766‬‬ ‫‪51‬‬ ‫ایجاد رقابت‬ ‫‪0.506‬‬ ‫‪9‬‬
‫منابع مالی‬
‫‪0.754‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪0.718‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪0.548‬‬ ‫‪7‬‬
‫اداری استخدامی‬ ‫عدالت‬
‫‪0.551‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪0.671‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪0.494‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0.640‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪0.490‬‬ ‫‪95‬‬ ‫برنامهریزی‬ ‫‪0.462‬‬ ‫‪6‬‬
‫مالی معامالتی‬ ‫ظرفیتهای مازاد‬
‫‪0.591‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪0.618‬‬ ‫‪95‬‬ ‫کارکردهای‬ ‫‪0.505‬‬ ‫‪51‬‬
‫‪0.815‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪0.553‬‬ ‫‪99‬‬ ‫مدیریت مالی‬ ‫‪0.629‬‬ ‫‪55‬‬
‫ساختارسازی‬
‫‪0.815‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪0.735‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪0.687‬‬ ‫‪55‬‬
‫رویکرد‬ ‫بازاریابی و تعامل‬
‫‪0.542‬‬ ‫‪19‬‬ ‫انعطاف‬ ‫‪0.727‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪0.641‬‬ ‫‪59‬‬
‫حرفهای‬ ‫با ذینفعان‬
‫‪0.682‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪0.778‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪0.624‬‬ ‫‪54‬‬
‫عوامل اقتصادی‬
‫‪0.623‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪0.796‬‬ ‫‪97‬‬ ‫‪0.503‬‬ ‫‪51‬‬
‫‪0.510‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪0.812‬‬ ‫‪91‬‬ ‫ارتقاء توانمندی‪-‬‬ ‫‪0.572‬‬ ‫‪59‬‬
‫‪0.690‬‬ ‫‪91‬‬ ‫عوامل فرهنگی‬ ‫‪0.859‬‬ ‫‪96‬‬ ‫های شناختی در‬ ‫‪0.536‬‬ ‫‪51‬‬
‫کاهش هزینهها‬
‫‪0.613‬‬ ‫‪95‬‬ ‫اجتماعی‬ ‫‪0.784‬‬ ‫‪41‬‬ ‫زمینه مالی‬ ‫‪0.762‬‬ ‫‪56‬‬
‫‪0.629‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪0.731‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪0.499‬‬ ‫‪51‬‬ ‫برونسپاری‬
‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬
‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
 ‫سیدسعید منجمزاده‪ ،‬ابوالقاسم نادری‪ ،‬غالمرضا گرایینژاد و ناهید پوررستمی ‪511 /‬‬

‫بار‬ ‫سواالت‬ ‫بار‬ ‫سواالت‬ ‫بار‬ ‫سواالت‬

‫زیرمولفه‬ ‫زیرمولفه‬ ‫زیرمولفه‬
‫پرسشنامه عاملی‬ ‫عاملی‬ ‫پرسشنامه‬ ‫پرسشنامه عاملی‬
‫‪0.672‬‬ ‫‪99‬‬ ‫سیاسی‬ ‫‪0.714‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪0.779‬‬ ‫‪55‬‬
‫ساختار و فرایند‬
‫‪0.686‬‬ ‫‪94‬‬ ‫حکمرانی در‬ ‫‪0.549‬‬ ‫‪49‬‬ ‫شبکهسازی‬ ‫‪0.719‬‬ ‫‪55‬‬
‫‪0.719‬‬ ‫‪91‬‬ ‫آموزشعالی‬ ‫‪0.612‬‬ ‫‪99‬‬ ‫جهانی شدن‬
‫منبع‪ :‬یافتههای پژوهشگر‬

‫از سوی دیگر مقدار آلفای کرونباخ باالتر از ‪ 137‬نشانگر پایایی قابل قبول است‪ .‬البته برخی از‬
‫صاحبنظران (نظیر موس‪ 11‬و دیگران‪ )5661 ،‬در مورد متغیرهایی با تعداد سواالت اندک‪ ،‬مقدار ‪139‬‬
‫را به عنوان سرحد ضریب آلفای کرونباخ معرفی کردهاند‪ .‬همانطور که در جدول‪ 5‬پیداست‪ ،‬مقادیر‬
‫ضریب آلفای کرونباخ برای کلیه سازهها غیر از یک مورد‪ ،‬باالتر از ‪ 137‬قرار دارد که برازش مناسب‬
‫مدلهای اندازهگیری را نشان میدهد‪ .‬پایایی ترکیبی‪ )CR( 19‬نیز معیار مهم دیگری برای بررسی‬
‫پایایی سازهها می باشد و در صورتی که مقدار آن برای هر سازه باالتر از ‪ 137‬باشد‪ ،‬نشان ار پایداری‬
‫درونی مناسب برای مدلهای اندازهگیری دارد و مقدار کمتر از ‪ 139‬عدم وجود پایایی را نشان می‪-‬‬
‫دهد‪( .‬داوری و رضازاده‪5969 ،‬؛‪ )11‬با توجه به جدول‪ ،5‬کلیه مقادیر پایایی ترکیبی سازهها باالتر از‬
‫‪ 137‬قرار دارد که به این ترتیب برازش مناسب مدلهای اندازهگیری تأیید میشود‪.‬‬

‫جدول‪ -2‬مقادیر ضریب آلفای كرونباخ و پایایی تركیبی سازهها‬

‫آلفای‬ ‫آلفای‬ ‫آلفای‬
‫‪AVE‬‬ ‫‪CR‬‬ ‫سازه‬ ‫‪AVE‬‬ ‫‪CR‬‬ ‫سازه‬ ‫‪AVE‬‬ ‫‪CR‬‬ ‫سازه‬
‫كرونباخ‬ ‫كرونباخ‬ ‫كرونباخ‬
‫‪0.540‬‬ ‫‪0.774‬‬ ‫‪0.578‬‬ ‫‪ST‬‬ ‫‪0.668‬‬ ‫‪0.858‬‬ ‫‪0.756‬‬ ‫‪CU‬‬ ‫‪150.3‬‬ ‫‪0.887‬‬ ‫‪0.864‬‬ ‫‪FI‬‬
‫‪0.417‬‬ ‫‪0.877‬‬ ‫‪0.844‬‬ ‫‪EN‬‬ ‫‪0.570‬‬ ‫‪0.901‬‬ ‫‪0.871‬‬ ‫‪HC‬‬ ‫‪0.445‬‬ ‫‪0.862‬‬ ‫‪0.817‬‬ ‫‪CM‬‬
‫‪0.945‬‬ ‫‪0.940‬‬ ‫‪FD‬‬ ‫‪0.434‬‬ ‫‪0.818‬‬ ‫‪0.733‬‬ ‫‪FM‬‬ ‫‪0.528‬‬ ‫‪0.848‬‬ ‫‪0.777‬‬ ‫‪AL‬‬
‫‪0.500‬‬ ‫‪0.873‬‬ ‫‪0.833‬‬ ‫‪RE‬‬ ‫‪0.900‬‬ ‫‪0.883‬‬ ‫‪IN‬‬
‫منبع‪ :‬یافتههای پژوهشگر‬

‫روایی همگرا دومین معیاری است که برای برازش مدلهای اندازهگیری در ‪ PLS‬بکار برده می‪-‬‬
‫شود‪ .‬مقدار میانگین واریانس استخراج شده‪( 17‬یا ‪ )AVE‬میزان همبستگی یک سازه با شاخصهای‬
‫خود را نشان می دهد که هر چه این همبستگی بیشتر باشد برازش نیز بیشتر است‪ .‬مگنر و دیگران‬
‫(‪ )5669‬مقدار ‪ 134‬به باال را برای ‪ AVE‬کافی دانستهاند‪( .‬داوری و رضازاده‪5969،‬؛‪ )597‬مطابق‬
‫جدول‪ ،5‬میا نگین واریانس استخراج شده برای سازه تأمین منابع مالی کمتر از ‪ 134‬است‪ .‬بنابراین‬

‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬

‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
 ‫‪ / 511‬بررسی و تبیین عوامل موثر بر توسعه مالی دانشگاه (مورد مطالعه دانشگاه تهران)‬

‫با حذف سوال ‪ 6‬که با مقدار ‪ 13495‬دارای کمترین بار عاملی است‪ ،‬مدل مجددا اجرا شد‪ .‬در این‬
‫صورت مقدار ‪ AVE‬برای سازه تأمین منابع مالی ‪ 13451‬خواهد بود که قابل قبول است‪.‬‬
‫برای بررسی روای ی واگرا‪ ،‬از روش فورنل و الرکر استفاده شده است که در آن میزان همبستگی‬
‫یک سازه با شاخص هایش‪ ،‬در مقابل همبستگی آن سازه با سایر سازهها مقایسه میشود‪ .‬با توجه به‬
‫اینکه مقدار جذر ‪ AVE‬متغیرهای مکنون در پژوهش‪ ،‬از مقدار همبستگی میان آنها بیشتر است‪،‬‬
‫روایی واگرای الگو در حد مناسبی است‪.‬‬
‫برای بررسی برازش مدل ساختاری پژوهش اولین معیار ضرائب معناداری ‪ Z‬یا همان ‪t-values‬‬
‫است که باید از ‪ 5369‬بیشتر باشد تا بتوان در سطح اطمینان ‪ %61‬معنادار بودن آنها را تأیید‬
‫کرد‪.‬کلیه ضرائب مربوط به مسیرها بیشتر از ‪ 5369‬است که معنادار بودن مسیرها و مناسب بودن‬
‫مدل ساختاری را نشان می دهد‪ .‬همچنین مبتنی بر نتایج حاصله‪ ،‬معنادار بودن روابط میان هر‬
‫سوال و متغیر مربوطه نیز مشخص است‪.‬‬
‫همچنین معیار ‪ R Squares‬که به منظور متصل کردن بخش اندازهگیری و بخش ساختاری‬
‫مدلسازی معادالت ساختاری به کار میرود و نشان از تأثیری دارد که یک متغیر برونزا بر یک‬
‫متغیر درونزا (وابسته) میگذارد‪ .‬این معیار تنها برای سازههای درونزای مدل محاسبه میشود و‬
‫برای سازههای برون زا‪ ،‬مقدار آن صفر است‪ .‬هر چه مقدار این معیار برای سازههای درونزای مدل‬
‫بیشتر باشد نشان از برازش بهتر مدل است‪ .‬چین‪ )5661( 11‬سه مقدار ‪ 1399 ،1356‬و ‪ 1397‬را به‬
‫عنوان مقدار مالک برای مقادیر ضعیف‪ ،‬متوسط و قوی ‪ R2‬معرفی میکند‪ .‬بنابراین ضعیف‪ ،‬متوسط‬
‫و قوی بودن بخش ساختاری مدل به وسیله این معیار تعیین میشود‪( .‬داوری و رضازاده‪5969،‬؛‪)65‬‬
‫در جدول و نمودار زیر مقادیر ‪ R2‬ارائه شده است‪.‬‬

‫جدول‪ - 3‬مقادیر معیار ‪R2‬‬

‫‪Q2‬‬ ‫‪R2‬‬ ‫سازه‬
‫‪0.235‬‬ ‫‪0.475‬‬ ‫تخصیص منابع‬
‫‪0.100‬‬ ‫‪0.253‬‬ ‫کارایی و مدیریت هزینه‬
‫‪0.117‬‬ ‫‪0.390‬‬ ‫تأمین منابع مالی‬
‫‪0.173‬‬ ‫‪0.943‬‬ ‫توسعه مالی‬
‫‪0.246‬‬ ‫‪0.999‬‬ ‫ترتیبات و ساختارهای نهادی‬
‫منبع‪ :‬یافتههای پژوهشگر‬

‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬

‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
‫سیدسعید منجمزاده‪ ،‬ابوالقاسم نادری‪ ،‬غالمرضا گرایینژاد و ناهید پوررستمی ‪517 /‬‬

‫همانطور که در جدول‪ 9‬نشان داده شده‪ ،‬سازههای درونزای توسعه مالی و ترتیبات ساختارهای‬
‫نهادی‪ ،‬دارای ضرائب ‪ R2‬بسیار باال و بیشتر از ‪ 1397‬هستند و در سایر موارد نیز مقادیر ‪ R2‬باالتر از‬
‫‪ 1356‬و ‪ 1399‬قرار دارند‪ .‬بنابراین می توان اظهار داشت که مدل ساختاری از برازش مناسبی‬
‫برخوردار است‪.‬‬
‫معیار اندازه تأثیر (‪ )f2‬شدت رابطه میان سازههای مدل را تعیین میکند و مقادیر ‪ 1351 ،1315‬و‬
‫‪ 1391‬به ترتیب نشان از اندازه تأثیر کوچک‪ ،‬متوسط و بزرگ یک سازه بر سازه دیگر است‪.‬‬

‫‪f2(AL FD) = 0.697‬‬ ‫‪f2(EN  FD) = 1.282‬‬ ‫‪f2(IN  FI) = 0.664‬‬

‫‪f2(CU  IN) = 2,738‬‬ ‫‪f2(FI  FD) = 3.252‬‬ ‫‪f2(IN  CM) = 0.359‬‬
‫‪f2(CM  FD) = 0.932‬‬ ‫‪f2(HC  IN) = 1,622‬‬ ‫‪f2(IN  AL) = 0.933‬‬
‫‪f2(FM  IN) = 7,259‬‬ ‫‪f2(RE  IN) = 11,707‬‬ ‫‪f2(ST  IN) = 2,243‬‬

‫معیار ‪ Q2‬نیز قدرت پیشبینی مدل را مشخص میسازد و در صورتی که مقدار آن در مورد یک‬
‫سازه درونزا‪ ،‬سه مقدار ‪ 1351 ،1315‬و ‪ 1391‬را کسب نماید‪ ،‬به ترتیب نشان از قدرت پیشبینی‬
‫ضعیف‪ ،‬متوسط و قوی سازه یا سازههای برون زای مربوط به آن را دارد‪ .‬مقدار این معیار تنها برای‬
‫سازههای درونزای مدل که شاخصهای آنها از نوع انعکاسی میباشد محاسبه میشود‪ .‬در این‬
‫میان‪ ،‬سازه ترتیبات و ساختارهای نهادی با معیار ‪ Q2‬معادل ‪ 13549‬دارای بیشترین قدرت پیشبینی‬
‫و پس از آن سازه تخصیص منابع نیز با معیار معادل ‪ ،13591‬از قدرت پیشبینی نسبتا قوی‬
‫برخوردار است‪ .‬سایر سازههای درون زای مدل نیز از قدرت پیشبینی متوسط برخوردار هستند‪.‬‬
‫اما معیار ‪ GoF‬مربوط به بخش کلی مدلهای معادالت ساختاری است و توسط آن محقق می‪-‬‬
‫تواند پس از بررسی برازش بخش اندازه گیری و بخش ساختاری مدل کلی پژوهش خود‪ ،‬برازش‬
‫بخش کلی را نیز کنترل نماید‪ .‬معیار ‪ GoF‬توسط تننهاوس‪ 16‬و همکاران (‪ )5114‬ابداع شد و طبق‬
‫فرمول زیر محاسبه میشود‪:‬‬
‫̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅‬ ‫̅‬

‫̅‬ ‫به طوری که ̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅ نشاندهنده میانگین مقادیر اشتراکی هر سازه میباشد و‬
‫نیز میانگین مقادیر ‪ R2‬سازههای درونزای مدل است‪ .‬مقادیر اشتراکی هر یک از سازهها در جدول‬
‫زیر نمایش داده شده است‪ .‬وتزلس‪ 91‬و همکاران (‪5116‬؛‪ )517‬سه مقدار ‪ 1351 ،1315‬و ‪ 1399‬را به‬
‫عنوان مقادیر ضعیف‪ ،‬متوسط و قوی برای معیار ‪ GoF‬معرفی نمودهاند‪( .‬داوری و رضازاده‪5969،‬؛‬

‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬

‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
 ‫‪ / 511‬بررسی و تبیین عوامل موثر بر توسعه مالی دانشگاه (مورد مطالعه دانشگاه تهران)‬

‫‪ )61‬میانگین مقادیر اشتراکی محاسبه شده عبارت است از‪ .13597 :‬همچنین با توجه به محاسبات‬
‫پیشین‪ ،‬میانگین معیار ‪ R2‬عبارت است از‪ .13955 :‬به این ترتیب بر اساس فرمول فوق الذکر‪ ،‬مقدار‬
‫معیار ‪ GoF‬برابر است با‪ . 13414 :‬به این ترتیب الگوی ارائه شده در این پژوهش از برازش کلی قوی‬
‫برخوردار است‪.‬‬
‫در آخرین مرحله از تحلیلهای کمی‪ ،‬از آنجا که در بخش دوم پرسشنامه‪ ،‬اولویت و میزان‬
‫اهمیت هر یک از زیرمولفه های الگو مورد پرسش قرار گرفته است‪ ،‬از آزمون فریدمن برای بررسی‬
‫یکسان بودن رتبهبندی زیرمولفهها بهره گرفته شده است‪ .‬این آزمون برای بررسی یکسان بودن‬
‫اولویتبندی (رتبهبندی) تعدادی از متغیرهای وابسته توسط افراد استفاده میشود‪( .‬مومنی و فعال‬
‫قیومی‪5965 ،‬؛‪ )64‬با توجه به اینکه مقدار معنیداری نزدیک به صفر و در نتیجه کمتر از ‪1311‬‬
‫است‪ ،‬فرض صفر مبنی بر یکسان بودن رتبهها رد میشود‪.‬‬

‫جدول‪ -4‬رتبهبندی سازههای الگوی توسعه مالی دانشگاه بر اساس میزان اهمیت از دیدگاه‬
‫مدیران مالی‬
‫رتبه در‬ ‫رتبه در‬
‫رتبه كلی‬ ‫مولفه فرعی‬ ‫سازه‬ ‫رتبه كلی‬ ‫مولفه فرعی‬ ‫سازه‬
‫دسته‬ ‫دسته‬
‫‪5‬‬ ‫‪55‬‬ ‫صرفهجویی وکاهش هزینهها‬ ‫‪9‬‬ ‫‪1‬‬ ‫کفایت‪ ،‬پایداری و رشد منابع‬
‫‪9‬‬ ‫‪59‬‬ ‫برون سپاری به همراه نظارت‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫تنوع بخشی به منابع‬
‫‪CM‬‬ ‫‪FI‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪51‬‬ ‫تجمیع ساختارها و تسهیل فرایندها‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫بازاریابی و تعامل با ذینفعان‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫نظارت بر اجرای بودجه‬ ‫‪4‬‬ ‫‪54‬‬ ‫بکارگیری ظرفیتهای مازاد‬
‫‪5‬‬ ‫‪9‬‬ ‫برنامهریزی راهبردی مالی‬ ‫‪5‬‬ ‫‪55‬‬ ‫تخصیص مبتنی بر ستانده و عملکرد‬
‫‪9‬‬ ‫‪51‬‬ ‫رویکرد حرفهای به مدیریت مالی‬ ‫‪FM‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪51‬‬ ‫ایجاد رقابت با تخصیص منابع‬
‫‪AL‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪9‬‬ ‫تحقق کارکردهای مدیریت مالی‬ ‫‪5‬‬ ‫‪59‬‬ ‫تخصیص مبتنی بر راهبردها‬
‫‪5‬‬ ‫‪55‬‬ ‫ارتقاء توانمندیهای شناختی در زمینه مالی‬ ‫‪4‬‬ ‫‪51‬‬ ‫تخصیص بر مبنای عدالت‬
‫‪HC‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪59‬‬ ‫شبکه سازی متخصصین مالی‬ ‫‪5‬‬ ‫‪56‬‬ ‫انگیزههای درونی برای توسعه مالی‬
‫‪CU‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫عوامل اقتصادی‬ ‫‪5‬‬ ‫‪51‬‬ ‫نگرشها و رویکردها به توسعه مالی‬
‫‪9‬‬ ‫‪6‬‬ ‫عوامل سیاسی‬ ‫‪5‬‬ ‫‪51‬‬ ‫ساختارسازی برای توسعه مالی‬
‫‪ST‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪59‬‬ ‫عوامل فرهنگی اجتماعی‬ ‫‪EN‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪57‬‬ ‫انعطافپذیری ساختارها‬
‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫حکمرانی در آموزشعالی‬ ‫‪5‬‬ ‫‪54‬‬ ‫رعایت اصول قاعده گذاری‬
‫‪4‬‬ ‫‪55‬‬ ‫جهانی شدن و محیط بین المللی‬ ‫‪5‬‬ ‫‪57‬‬ ‫مقررات اداری استخدامی‬ ‫‪RE‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪56‬‬ ‫مقررات مالی معامالتی‬
‫منبع‪ :‬یافتههای پژوهشگر‬

‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬

‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
‫سیدسعید منجمزاده‪ ،‬ابوالقاسم نادری‪ ،‬غالمرضا گرایینژاد و ناهید پوررستمی ‪513 /‬‬

‫‪ -5‬نتیجهگیری‬
‫در این پژوهش «توسعه مالی دانشگاه» به عنوان مفهومی نوین که میتواند نگرش و رویکرد‬
‫جامعی را برای سیاستگذاری و تصمیمگیری های مالی دانشگاه در اختیار مدیران و فعاالن موسسات‬
‫آموزشعالی قرار دهد‪ ،‬معرفی و تبیین شده است و مولفههای مختلف آن و نحوه ارتباط میان آنها‪،‬‬
‫از دیدگاه صاحبنظران و مدیران مالی مورد بررسی قرار گرفته است‪ .‬این پژوهش نشان میدهد‬
‫مفهوم توسعه مالی در دانشگاه‪ ،‬از پیچیدگیها و مولفههای متعددی برخوردار است و برای تحقق‬
‫هدف توسعهیافتگی مالی در یک موسسه آموزشعالی‪ ،‬توجه به همه ابعاد و وجوه این مفهوم و‬
‫بهرهمندی از جامعیت موردنیاز‪ ،‬ضروری است‪ .‬بر این اساس نمیتوان صرفاً با تکیه بر سیاستهای‬
‫تک بُعدی به اهداف موردنظر در این زمینه دست یافت و باید مجموعهای از سازوکارها و سیاستها‬
‫به صورت متوازن در این زمینه دنبال شود‪.‬‬
‫با توجه به پیشینه پژوهش و دیدگاههای صاحبنظران‪ ،‬چهار زیرمولفه ذیل تأمین منابع مالی‬
‫شناسایی شده است‪ :‬کفایت‪ ،‬پایداری و رشد منابع مالی‪ ،‬تنوعبخشی به منابع مالی‪ ،‬بکارگیری‬
‫ظرفیتهای مازاد و بازایابی و تعامل با ذینفعان‪ .‬نتایج حاصل از تحلیل عاملی مرتبه اول و رابطه بین‬
‫سازهها و شاخصها نشان می دهد همبستگی مثبت و معناداری بین سازه تأمین منابع مالی و‬
‫شاخصهای آن وجود دارد‪ .‬بدین ترتیب می توان نتیجه گرفت که بهبود وضعیت در هر یک از‬
‫شاخصهای موردنظر‪ ،‬می تواند به ارتقاء عملکرد دانشگاه در زمینه تأمین منابع مالی منجر شود‪ .‬در‬
‫این میان شاخص پایش و شناسایی نیازهای جامعه برای ارائه خدمات آموزشعالی (نیازهای‬
‫آموزشی‪ ،‬پژوهشی و خدماتی) حائز بیشترین میزان تأثیر بر تأمین منابع مالی میباشد و بنابراین‬
‫انتظار می رود توجه به این مقوله بیش از سایر موارد بتواند به تأمین منابع مالی در دانشگاه کمک‬
‫نماید‪ .‬شاخص تناسب خدمات دانشگاه با نیازهای جامعه نیز از نظر بار عاملی و شدت تأثیر‪ ،‬در‬
‫مرتبه سوم قرار دارد که بارهای عاملی باالی دو مقوله اخیرالذکر‪ ،‬بیانگر اهمیت رویکرد برونگرا و‬
‫بازارمحور در ارائه خدمات و اثرگذاری باالی آن بر تأمین منابع مالی است‪ .‬در مرتبه بعد سیاست‬
‫تنوعبخشی به منابع مالی دارای بیشترین بار عاملی و بیشترین میزان اثرگذاری بر تأمین منابع مالی‬
‫تشخیص داده شده است‪ .‬توجه به سیاست تنوعبخشی به منابع مالی‪ ،‬کاهش ریسک دانشگاه در‬
‫تأمین منابع خود را به دنبال دارد و ظرفیتها و توانمندیهای دانشگاه برای تأمین منابع در حوزه‪-‬‬
‫های مختلف را توسعه خواهد داد و بر این اساس الزم است به عنوان یک خطمشی اصولی‪ ،‬مورد‬
‫توجه مدیران دانشگاه قرار گیرد‪.‬‬
‫در زمینه مدیریت هزینه‪ ،‬مبتنی بر پیشینه پژوهش و آراء صاحبنظران‪ ،‬مقولههای کاهش هزینه‬
‫و صرفهجویی‪ ،‬برونسپاری‪ ،‬تجمیع ساختارها و تسهیل فرایندها‪ ،‬و نظارت بر اجرای بودجه شناسایی‬
‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬
‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
 ‫‪ / 531‬بررسی و تبیین عوامل موثر بر توسعه مالی دانشگاه (مورد مطالعه دانشگاه تهران)‬

‫شده است‪ .‬نتایج حاصل از تحلیل عاملی مرتبه اول و رابطه بین سازهها و شاخصها نشان میدهد‬
‫(به غیر از یک مورد از شاخصها که از تحلیلها حذف شده است)‪ ،‬همبستگی مثبت و معنادار‬
‫باالیی بین سازه کارایی و مدیریت هزینه و شاخصهای آن وجود دارد‪ .‬مثبت بودن بارهای عاملی‬
‫تأییدکننده نتایج پژوهش های پیشین و نکات مطرح شده در این خصوص از سوی صاحبنظران و‬
‫مصاحبه شوندگان در بخش کیفی پژوهش میباشد‪ .‬بر این اساس میتوان نتیجه گرفت که بهبود‬
‫وضعیت دانشگاه در شاخصهای مرتبط‪ ،‬میتواند بر افزایش کارایی و مدیریت بهینه هزینهها در‬
‫دانشگاه بسیار موثر باشد‪ .‬در این میان شاخص کوچکسازی و تجمیع ساختارهای موازی و مشابه‬
‫که با هدف کاهش هزینهها و فعالیتهای مازاد در واحدهای دانشگاه دنبال میشود‪ ،‬بیشترین بار‬
‫عاملی و میزان ارتباط را با کارایی دانشگاه دارد‪ .‬در مرتبه دوم نیز زیرمولفه نظارت بر اجرای بودجه‬
‫دارای بیشترین بار عاملی و همبستگی با سازه کارایی و مدیریت هزینه است‪ .‬در مرتبه بعد نیز‬
‫مقوله همکاری بین واحدهای دانشگاهی برای کاهش هزینه و بهرهگیری از روشهایی نظیر به‬
‫اشتراک گذاشتن ظرفیتها و زیرساخت ها مطرح شده و دارای همبستگی باالیی با سازه کارایی و‬
‫مدیریت هزینه است‪ .‬اهمیت این موضوع به ویژه از آن جهت است که توسعه کمّی دانشگاهها در‬
‫سال های اخیر‪ ،‬منجر به افزایش ساختارها و گسترش واحدهای دانشگاهی شده است که یکی از‬
‫پیامدهای آن‪ ،‬هزینههای بیشتر برای موسسات آموزشعالی است‪ .‬لذا توجه به این مفهوم در شرایط‬
‫فعلی که بسیاری از دانشگاهها با چالش صندلی های خالی و ساختارهای مازاد مواجهند از اهمیت‬
‫زیادی برخوردار است و شاید به همین اعتبار بوده است که از نگاه مدیران مالی‪ ،‬همبستگی باالیی‬
‫بین این رویکرد با مقوله کارایی در دانشگاه دیده میشود‪.‬‬
‫در زمینه تخصیص منابع مالی در سطح دانشگاه‪ ،‬با توجه به پیشینه پژوهش و دیدگاههای‬
‫صاحبنظران‪ ،‬چهار زیرمولفه شناسایی شده است‪ :‬تخصیص مبتنی بر ستانده و عملکرد‪ ،‬ایجاد رقابت‬
‫با تخصیص منابع‪ ،‬تخصیص مبتنی بر راهبردها‪ ،‬و تخصیص بر مبنای عدالت‪ .‬نتایج نشاندهنده‬
‫وجود همبستگی مثبت و معنادار بسیار باالیی بین سازه تخصیص منابع و شاخصهای آن است که‬
‫مؤید نتایج پژوهش های پیشین و نکات مطرح شده از سوی صاحبنظران و مصاحبه شوندگان است‪.‬‬
‫بنابراین بهبود وضعیت دانشگاه در هر یک از پنج شاخص مرتبط‪ ،‬میتواند منجر به بهبود وضعیت‬
‫تخصیص منابع در سطح دانشگاه و واحدهای آن شود‪ .‬در این میان تخصیص مبتنی بر راهبردها از‬
‫بیشترین بار عاملی و باالترین شدت تأثیر بر تخصیص منابع برخوردار است و انتظار میرود توجه‬
‫بیشتر مدیریت به این مقوله‪ ،‬بیشترین بهبود در وضعیت تخصیص منابع را به دنبال داشته باشد‪ .‬در‬
‫واقع سیاستهای تخصیص منابع‪ ،‬مهمترین ضامن برای رعایت راهبردها و خطمشیهای دانشگاه به‬
‫شمار میرود‪ .‬زیرمولفههای ایجاد رقابت به کمک تخصیص منابع‪ ،‬و تخصیص مبتنی بر عدالت و‬
‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬
‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
‫سیدسعید منجمزاده‪ ،‬ابوالقاسم نادری‪ ،‬غالمرضا گرایینژاد و ناهید پوررستمی ‪535 /‬‬

‫برخورد یکسان با افراد و واحدها در شرایط مشابه از نظر شدت تأثیر بر سازه‪ ،‬در مرتبه بعدی قرار‬
‫دارند‪.‬‬
‫در زمینه راهبری و مدیریت مالی‪ ،‬با توجه به پیشینه پژوهش و دیدگاههای صاحبنظران‪ ،‬سه‬
‫زیرمولفه شناسایی شده‪ :‬برنامهریزی راهبردی مالی‪ ،‬تحقق کارکردهای مدیریت مالی و رویکرد‬
‫حرفهای به مدیریت مالی‪ .‬در هر مورد با توجه به میزان پیچیدگی‪ ،‬ابعاد و مقولههای مرتبط با آن‪،‬‬
‫به ترتیب یک تا سه سوال طراحی و مورد پرسش قرار گرفته است‪ .‬نتایج تحلیل عاملی در همه‬
‫موارد نشاندهنده وجود همبستگی مثبت و معنادار بین این سازه و شاخصهای آن است که نتایج‬
‫پژوهشهای پیشین و نکات مصاحبهشوندگان را تأیید نموده و نشان میدهد بهبود وضعیت دانشگاه‬
‫در هر یک از شش شاخص مرتبط‪ ،‬میتواند بهبود وضعیت راهبری و مدیریت مالی در سطح‬
‫دانشگاه و واحدهای زیرمجموعه آن را به دنبال داشته باشد‪ .‬در میان شاخصهای مورد سنجش‪ ،‬هر‬
‫سه شاخص ذیل رویکرد حرفهای به مدیریت مالی دارای بیشترین بار عاملی و شدت تأثیر بر مولفه‬
‫راهبری و مدیریت مالی هستند که هم راستا با تأکیداتی است که از سوی صاحبنظران در بخش‬
‫کیفی در این زمینه مطرح شده است‪ .‬همچنین توجه به «دانش و تخصص» مالی در جذب و‬
‫بکارگیری مدیران دانشگاه بهویژه در مورد مدیران مالی‪ ،‬دارای بیشترین بار عاملی و باالترین میزان‬
‫تأثیر بر مولفه راهبری و مدیریت مالی است‪ .‬لذا توجه بیشتر به این مقوله میتواند بیشترین نتیجه‬
‫را در بهبود وضعیت این مولفه در دانشگاه داشته باشد‪.‬‬
‫مبتنی بر پیشینه پژوهش و دیدگاههای صاحبنظران‪ ،‬دو زیرمولفه‪ :‬ارتقاء توانمندیهای شناختی‬
‫در زمینه مالی‪ ،‬و شبکهسازی متخصصین مالی‪ ،‬ذیل توسعه سرمایه انسانی در زمینه مالی‪ ،‬شناسایی‬
‫شده است‪ .‬نتایج حاصل از تحلیل عاملی در همه موارد نشاندهنده همبستگی مثبت و معنادار‬
‫بسیار باالیی بین سازه توسعه سرمایه انسانی در زمینه مالی و شاخصهای آن است‪ .‬لذا بهبود‬
‫وضعیت دانشگاه در هر یک از هفت شاخص مرتبط‪ ،‬می تواند بهبود وضعیت توسعه سرمایه انسانی‬
‫در زمینه مالی را در پی داشته باشد‪ .‬شاخص انتقال تجربیات در مباحث مالی (بین مدیران‪،‬‬
‫کارکنان و‪ )...‬از بیشترین بار عاملی و شدت تأثیر بسیار باال برخوردار است و باالترین میزان تأثیر را‬
‫بر مولفه اصلی دارد که بیانگر ضرورت توجه به مقوله انتقال تجربیات در میان مدیران و کارکنان‬
‫فعال دانشگاه در حوزههای مالی است‪ .‬میزان توجه به دانش و تخصص و نیز نقش تجربه و سوابق‬
‫در جذب و بکارگیری کارکنان دانشگاه به ویژه در بخشهای مالی‪ ،‬از نظر شدت رابطه در مرتبه‬
‫بعدی قرار دارند‪.‬‬
‫در زمینه فرهنگ توسعه مالی دو زیرمولفه نگرشها و رویکردها و انگیزههای درونی شناسایی‬
‫شده است‪ .‬نتایج نشان دهنده همبستگی مثبت و معنادار بسیار باال بین سازه فرهنگ توسعه مالی و‬
‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬
‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
 ‫‪ / 531‬بررسی و تبیین عوامل موثر بر توسعه مالی دانشگاه (مورد مطالعه دانشگاه تهران)‬

‫شاخصهای آن است که تأییدکننده نتایج پژوهشهای پیشین و دیدگاههای صاحبنظران در بخش‬

‫کیفی است و نشان میدهد بهبود شاخصها‪ ،‬به ارتقاء وضعیت فرهنگ توسعه مالی در دانشگاه‬
‫منجر میشود‪ .‬شاخص مربوط به همراستایی فرهنگ و ارزش های حاکم بر دانشگاه با فرهنگ الزم‬
‫برای ایجاد دانشگاه کارآفرین دارای بیشترین بار عام لی است و از شدت تأثیر بسیار باالیی بر مولفه‬
‫اصلی برخوردار است که نشان میدهد مدیریت و فعاالن دانشگاه نمیتوانند نسبت به هنجارها و‬
‫ارزشهای حاکم بر دانشگاه بیتفاوت بوده و از تأثیر باالی آن بر فرهنگ توسعه مالی و نهایتا توسعه‬
‫مالی دانشگاه چشم پوشی نمایند‪ .‬همراستایی نگرش اعضای هیئت علمی و کارکنان با اهداف‬
‫توسعه مالی دانشگاه‪ ،‬در مرتبه بعدی قرار دارد‪.‬‬
‫در زمینه قاعدهگذاری و رویههای مالی‪ ،‬سه زیرمولفه شناسایی شده است‪ :‬اصول کلی قاعده‪-‬‬
‫گذاری‪ ،‬مقررات اداری استخدامی‪ ،‬و مقررات مالی معامالتی‪ .‬نتایج در همه موارد نشاندهنده وجود‬
‫همبستگی مثبت و معنادار بین این سازه و شاخصهای آن است که تأییدکننده نتایج پژوهشهای‬
‫پیشین و دیدگاه های صاحبنظران در بخش کیفی بوده و نشان می دهد بهبود هفت شاخص مرتبط‪،‬‬
‫به ارتقاء وضعیت فرهنگ توسعه مالی در دانشگاه منجر میشود‪ .‬بیشترین بار عاملی مربوط به تهیه‬
‫و انتشار شاخص ها و آمارهای مالی دانشگاه است که بیشترین تأثیر را بر مولفه اصلی به دنبال دارد‬
‫و نشان میدهد پایش وضع موجود و تحوالت شاخصهای عملکردی دانشگاه‪ ،‬برای اتخاذ سیاست‪-‬‬
‫های مناسب و تصمیمات به موقع در زمینه توسعه مالی ضروری است و این مهم جز با تعریف و‬
‫اندازهگیری شاخص های مالی در دانشگاه قابل انجام نیست‪ .‬مشارکت ذینفعان مختلف از جمله‬
‫صنایع در تدوین راهبردها و برنامههای دانشگاه از نظر بار عاملی در مرتبه دوم قرار دارد و میتواند‬
‫شرایط الزم را برای همراستایی برنامههای دانشگاه با نیازها و اقتضائات جامعة ذینفعان فراهم‬
‫ساخته و آنها را به شرکای بلندمدت و راهبردی برای دانشگاه بدل سازد‪.‬‬
‫بر اساس پیشینه پژوهش و دیدگاههای صاحبنظران‪ ،‬در زمینه ساختار سازمانی مناسب توسعه‬
‫مالی دو زیرمولفه شناسایی شده است‪ :‬ساختارسازی برای توسعه مالی و انعطافپذیری ساختارها‪.‬‬
‫نتایج در همه موارد نشاندهنده همبستگی مثبت و معنادار بین این سازه و شاخصهای آن است‬
‫که پژوهشهای پیشین و دیدگاههای صاحبنظران در بخش کیفی را تأیید میکند و نشان میدهد‬
‫بهبود سه شاخص مربوطه‪ ،‬به ارتقاء وضعیت ساختار سازمانی مناسب توسعه مالی در دانشگاه منجر‬
‫می شود‪ .‬بیشترین بار عاملی مربوط به دو شاخص زیرمولفه ساختارسازی برای توسعه مالی است که‬
‫طراحی و ایجاد ساختارهای سازمانی مورد نیاز برای توسعه مالی مانند دفاتر و مراکز تجاریسازی‪،‬‬
‫مدیریت هزینه و‪ ،...‬و نیز ایفای نقش ساختارهای ایجاد شده را مورد بررسی قرار داده است‪ .‬این‬

‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬

‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
‫سیدسعید منجمزاده‪ ،‬ابوالقاسم نادری‪ ،‬غالمرضا گرایینژاد و ناهید پوررستمی ‪539 /‬‬

‫موضوع نشان می دهد در کنار ایجاد ساختارهای موردنیاز‪ ،‬عملکرد آنها نیز اهمیت دارد و به همان‬
‫میزان بر مولفه اصلی اثر میگذارد‪.‬‬
‫از سوی دیگر یافته های پژوهش در خصوص عوامل محیطی نیز بیانگر تأثیر قابل توجه شرایط‬
‫پیرامونی بر توسعه مالی دانشگاه است که پنج زیرمولفه ذیل آن شناسایی شده است‪ :‬عوامل‬
‫اقتصادی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬فرهنگی اجتماعی‪ ،‬حکمرانی در آموزشعالی‪ ،‬و جهانی شدن و محیط بینالمللی‪.‬‬
‫نتایج تحلیل عاملی (به غیر از یک مورد ذیل زیرمولفه جهانی شدن و محیط بینالملل که در‬
‫تحلیلها حذف شده است)‪ ،‬در همه موارد نشاندهنده همبستگی مثبت و معنادار بین سازه عوامل‬
‫محیطی و شاخصهای آن است که نتایج پژوهشهای پیشین و دیدگاههای صاحبنظران در بخش‬
‫کیفی را تأیید میکند و نشان میدهد بهبود شاخصها به ارتقاء وضعیت عوامل محیطی منجر می‪-‬‬
‫شود‪ .‬در این میان‪ ،‬دو شاخص ذیل حکمرانی آموزشعالی از بارهای عاملی باالیی برخوردارند و‬
‫بیانگر آن است که بهبود وضعیت حکمرانی در نظام آموزشعالی‪ ،‬بیشترین تأثیر را بر محیط توسعه‬
‫مالی دانشگاه خواهد داشت و مستلزم توجه ویژه سیاست گذاران در این حوزه است‪ .‬نحوه تنظیم و‬
‫تخصیص بودجههای آموزشعالی و همراستایی آن با توسعه مالی در دانشگاه از بیشترین بار عاملی‬
‫و شدت اثر برخوردار است‪ .‬در مرتبه بعد‪ ،‬سیاستها و شرایط فرهنگی– اجتماعی کشور و هم جهت‬
‫بودن آن با اهداف توسعه مالی قرار دارد و به این ترتیب انتظار میرود با بهبود سیاستها و شرایط‬
‫فرهنگی– اجتماعی کشور‪ ،‬عوامل محیطی نیز ت ا حدود زیادی برای توسعه مالی مساعد گردد‪ .‬بر‬
‫این اساس نظامات محیطی به ویژه در حوزه اقتصاد و حکمرانی آموزشعالی‪ ،‬باید پیش از اتخاذ‬
‫سیاست های جدید یا بازنگری آنها‪ ،‬نسبت این سیاست ها را با توسعه مالی موسسات آموزشعالی به‬
‫دقت ارزیابی نمایند‪.‬‬

‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬

‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
 ‫‪ / 537‬بررسی و تبیین عوامل موثر بر توسعه مالی دانشگاه (مورد مطالعه دانشگاه تهران)‬

‫فهرست منابع‬
‫‪ )5‬ابوالمعالی‪ ،‬خدیجه (‪ .)5965‬پژوهش کیفی از نظریه تا عمل‪ ،‬تهران‪ :‬نشر علم‪.‬‬
‫انتظاری‪ ،‬یعقوب و قارون‪ ،‬معصومه (‪ .)5964‬عقالنیت و عملکرد دولت در تأمین مالی آموزش‪-‬‬ ‫‪)5‬‬
‫عالی ایران‪ ،‬نامه آموزشعالی‪ ،‬شماره ‪91-55 :56‬‬
‫امیری‪ ،‬مجتبی‪ ،‬مقیمی‪ ،‬سیدمحمد؛ و قربانی‪ ،‬فاطمه (‪ .)5916‬چالشها‪ ،‬موانع و سازو کارهای‬ ‫‪)9‬‬
‫نظامهای بودجهریزی در آموزشعالی‪ :‬مطالعه موردی‪ :‬دانشگاه تهران‪ ،‬بررسیهای حسابداری و‬
‫حسابرسی‪ ،‬دوره ‪ ،57‬شماره‪.59-9 :16‬‬
‫بازرگان‪ ،‬عباس (‪ .)5916‬مقدمهای بر روشهای تحقیق کیفی و آمیخته (رویکردهای متداول‬ ‫‪)4‬‬
‫در علوم رفتاری)‪ ،‬تهران‪ :‬نشر دیدار‪.‬‬
‫بهزادی نازنین؛ رضوی سید مصطفی؛ حسینی سید رسول (‪ .)5969‬طراحی الگوی مفهومی‬ ‫‪)1‬‬
‫دانشگاه کارآفرین با رویکرد کارآفرینی سازمانی‪ ،‬دوره ‪ ،7‬شماره ‪ ،4‬شماره پیاپی ‪-967 :59‬‬
‫‪.759‬‬
‫‪ )9‬خانعزیزی‪ ،‬محمد و امینبیدختی‪ ،‬علیاکبر (‪ .)5961‬سازوکارهای تأمین منابع مالی بخش‬
‫آموزش (آموزش و پرورش و آموزش عالی)‪ ،‬نامه آموزشعالی‪ ،‬دوره ‪ ،6‬شماره ‪.541-555 :94‬‬
‫‪ )7‬داوری‪ ،‬علی‪ ،‬رضازاده‪ ،‬آرش (‪ .)5969‬مدلسازی معادالت ساختاری با نرم افزار ‪ ،PLS‬تهران‪:‬‬
‫سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی‪.‬‬
‫‪ )1‬دباغ‪ ،‬رحیم و جواهریان‪ ،‬لیال (‪ .)5961‬بهرهوری واحدهای آموزشی و پژوهشی در دانشگاههای‬
‫جامع دولتی ایران‪ ،‬فصلنامه پژوهش و برنامهریزی در آموزشعالی‪ ،‬دوره‪ ،55‬شماره‪-66 :5‬‬
‫‪.559‬‬
‫‪ )6‬دباغ‪ ،‬رحیم و صالحی‪ ،‬محمدرضا (‪ .)5969‬بررسی عوامل مؤثر بر کارایی دانشگاههای همگن‬
‫دولتی کشور‪ ،‬آموزشعالی ایران‪.594 -517:)4( 9 ،‬‬
‫‪ )51‬رضائیان‪ ،‬مجید‪ ،‬توکل کوثری‪ ،‬محمدعلی و نوه ابراهیم‪ ،‬عبدالرحیم (‪ .)5961‬تحلیل چالشهای‬
‫فراروی دانشگاهها و مؤسسات آموزشعالی غیردولتی‪ -‬غیرانتفاعی ایران‪ ،‬آموزشعالی ایران‪1 ،‬‬
‫(‪.65 -75:)5‬‬
‫‪ )55‬سهیلی اصفهانی‪ ،‬مائده و علیمرادی‪ ،‬محمد (‪ .)5964‬بررسی عوامل مؤثر بر کاهش هزینههای‬
‫دانشگاه آزاد اسالمی از دیدگاه کارکنان واحد اصفهان (خوارسگان)‪ ،‬فصلنامه حسابداری مالی‪،‬‬
‫‪.595 -516:)51( 7‬‬

‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬

‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
‫سیدسعید منجمزاده‪ ،‬ابوالقاسم نادری‪ ،‬غالمرضا گرایینژاد و ناهید پوررستمی ‪531 /‬‬

‫‪ )55‬عزتی‪ ،‬میترا و نادری‪ ،‬ابوالقاسم (‪ .)5911‬تأثیر سازکارهای تخصیص منابع مالی بر عملکرد‬
‫آموزشی گروههای آموزشی دانشگاهی‪ :‬مطالعه موردی دانشگاه تهران‪ ،‬فصلنامه پژوهش و‬
‫برنامهریزی در آموزشعالی‪ ،‬شماره ‪.14-59 :15‬‬
‫‪ )59‬عمادزاده‪ ،‬مصطفی (‪ .)5911‬تأمین مالی آموزشعالی‪ :‬جایگاه دولت و بخش خصوصی‪،‬‬
‫رویکردها و چشم اندازهای نو در آموزشعالی‪ ،‬تهران‪ :‬پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی‪.‬‬
‫‪ )54‬فراستخواه‪ ،‬مقصود (‪ .)5961‬روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تاکید بر نظریه برپایه‬
‫(گراندد تئوری ‪ ،)GTM‬تهران‪ :‬نشر آگاه‪.‬‬
‫‪ )51‬کجوری‪ ،‬جواد‪ ،‬لطفی‪ ،‬فرهاد‪ ،‬امینی‪ ،‬میترا‪ ،‬پیله ور‪ ،‬علی و اسماعیل زاده‪ ،‬زهره (‪.)5916‬‬
‫محاسبه هزینه سرانه تربیت دانشجو در مقطع دکتری حرفهای پزشکی عمومی در دانشکده‬
‫پزشکی شیراز در سال ‪ ،5919‬گامهای توسعه در آموزش پزشکی‪ ،‬دوره ‪ ،7‬شماره‪.59- 6 :5‬‬
‫‪ )59‬کسکه‪ ،‬شهاب (‪ ،)5917‬هیات امنا در آموزشعالی‪ ،‬دایره المعارف آموزشعالی‪ ،‬تهران‪ :‬بنیاد‬
‫دانشنامه بزرگ فارسی‪.‬‬
‫‪ )57‬کسکه‪ ،‬شهاب و محب زادگان‪ ،‬یوسف (‪ .)5916‬توسعه راهبری دانشگاهها از منظر تبیین‬
‫مولفههای عملکردی هیاتهای امنا و روندپژوهی کارکرد و ترکیب اعضای آن‪ ،‬برنامهریزی رفاه‬
‫و توسعه اجتماعی‪ ،‬دوره‪ ،5‬شماره‪.515- 591 :1‬‬
‫‪ )51‬کشتهگر‪ ،‬عبدالعی؛ تشکریان جهرمی‪ ،‬علیرضا و حجت دوست‪ ،‬سجاد (‪ .)5964‬شناسایی و‬
‫رتبهبندی عوامل مؤثر بر تجاریسازی نتایج تحقیقات دانشگاهی‪ ،‬مورد مطالعه‪ :‬مؤسسات‬
‫آموزشعالی زاهدان‪ ،‬نامه آموزشعالی‪ ،‬دوره ‪ ،1‬شماره ‪.56-55 : 95‬‬
‫‪ )56‬محجوب عشرتآبادی‪ ،‬حسن (‪ .)5964‬تدوین الگوی تصمیمگیریهای استراتژیک مالی در‬
‫دانشگاه تهران‪ ،‬رساله دکتری‪ ،‬دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی‪ ،‬دانشگاه تهران‪.‬‬
‫‪ )51‬محمدپور‪ ،‬احمد (‪ )5961‬روش تحقیق کیفی ضدروش‪( 5‬منطق و طرح در روششناسی‬
‫کیفی)‪ ،‬تهران‪ :‬جامعه شناسان‪.‬‬
‫‪ )55‬مومنی‪ ،‬منصور و فعال قیومی‪ ،‬علی (‪ .)5965‬تحلیلهای آماری با استفاده از ‪ ،SPSS‬تهران‪:‬‬
‫ناشر مولف‪.‬‬
‫‪ )55‬نادری ابوالقاسم (‪ .)5911‬مالیه آموزش‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات دانشگاه تهران‪.‬‬
‫‪ )59‬نادری‪ ،‬ابوالقاسم (‪ .)5916‬سازوکار و الگوی مطلوب تخصیص منابع مالی برای آموزش و‬
‫پرورش‪ :‬مبانی‪ ،‬الزامات‪ ،‬عناصر و الگوریتم‪ ،‬فصلنامه تعلیم و تربیت‪ ،‬شماره ‪.61 -514:16‬‬
‫‪ )54‬نادری‪ ،‬ابوالقاسم (‪ .)5961‬تحلیل رابطه بین منابع مالی و عملکرد آموزشی مناطق آموزش و‬
‫پرورش شهر تهران‪ ،‬فصلنامه برنامهریزی و بودجه‪ ،‬سال ‪ ،59‬شماره ‪.591-556 :555‬‬
‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬
‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬
 )‫ بررسی و تبیین عوامل موثر بر توسعه مالی دانشگاه (مورد مطالعه دانشگاه تهران‬/ 531

‫ شایستگی های الزم برای ریاست دانشگاه و میزان اهمیت آنها از‬.)5917( ‫ نسرین‬،‫) نورشاهی‬51
-57 :41‫ شماره‬،‫ فصلنامه پژوهش و برنامهریزی در آموزشعالی‬،‫نظر صاحبنظران آموزشعالی‬
.41
26) Anyamele, S. C. (2004). Institutional management in higher education: A study of
leadership approaches to quality improvement in university management-Nigerian
and Finnish Cases, Helsinki: Helsinki University Press.
27) Charmaz, K. (2006). Constructing grounded theory: A practical guide through
qualitative research. London: Sage Publications Ltd,.
28) Chin, W. W. (1998). The partial least squares approach to structural equation
modeling. Modern methods for business research, 295(2): 295-336.
29) Creswell, J. W. (1999). Mixed-method research: Introduction and application.
Handbook of educational policy, San Diego, CA: Academic Press, 455-472.
30) Deiaco, E., Hughes, A., & McKelvey, M. (2012). Universities as strategic actors in
the knowledge economy. Cambridge Journal of Economics, 36(3), 525-541.
31) Estermann, T., & Pruvot, E. B. (2011). Financially Sustainable Universities II-
European universities diversifying income streams. European University
Association
32) Gavin, H. (2008). Understanding research methods and statistics in psychology,
London: Sage.
33) Ingram, R. T., & Weary, W. A. (2000). Presidential & Board Assessment in Higher
Education: Purposes, Policies & Strategies. Association of Governing Boards of
Universities and Colleges.
34) Kretovics, M., & Michael, S. O. (2005). Financing higher education in a global
market, Paris: Algora Publishing.
35) Land, P. C. (2003). From the other side of the academy to academic leadership
roles: Crossing the great divide, New Directions for Higher Education, (124): 13-
20.
36) Lasher, W. F., & Cook, W. B. (1996). Toward a theory of fund raising in higher
education. The Review of Higher Education, 20(1), 33-51.
37) Lindahl, W. E. (2010). Principles of fundraising: Theory and practice. London:
Jones & Bartlett Publisher.
38) Neilson, L., Brouard, F., & Armenakyan, A. (2012). Fundraising Methods: Past,
Present, Future. Sprott Centre for Social Enterprises.
39) Proper, E. (2009). Bringing educational fundraising back to Great Britain: A
comparison with the United States. Journal of Higher Education Policy and
Management, 31(2), 149-159.
40) Pérez-Esparrells, C., & Torre, E. M. (2012). The challenge of fundraising in
universities in Europe. International Journal of Higher Education, 1(2), p55.
41) Tenenhaus, M., Amato, S., & Esposito Vinzi, V. (2004). A global goodness-of-fit
index for PLS structural equation modelling. In Proceedings of the XLII SIS
scientific meeting ,Vol. 1: 739-742.

‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬

1331 ‫ تابستان‬/ 44 ‫شماره‬
537 / ‫ غالمرضا گرایینژاد و ناهید پوررستمی‬،‫ ابوالقاسم نادری‬،‫سیدسعید منجمزاده‬

42) Tsuma, A. N., & Mugambi, F. (2014). Factors Influencing Performance of Income
Generating Units in Public Universities. European Journal of Business and
Management, 6(10), 87-92.
43) Wetzels, M., Odekerken-Schröder, G., & VanOppen, C. (2009). Using PLS path
modeling for assessing hierarchical construct models:Guidelines and empirical
illustration. MIS quarterly: 177-195.
44) Yamamoto, K. (2010). Performance-oriented budgeting in public universities: The
case of a national university in Japan. The Journal of Finance and Management in
Colleges and Universities, (7), 43-60.7
45) Zietlow, J., Hankin, J. A., & Seidner, A. G. (2011). Financial management for
nonprofit organizations: policies and practices. New Jersey: John Wiley & Sons.

‫یادداشتها‬

1
Development of Higher Education
2
University Development
3
Faculty Development
4
Pérez
5
Torre
6
Kretovics
7
Michael
8
Estermann
9
Pruvot
10
Analyze Purchasing
11
Evaluate Facilities and Infrastructure
12
Institutional Arrangements Structure
13
Job Descriptions
14
Background Checks
15
Lindahl
16
Neilson
17
Training
18
Tsuma
19
Mugambi
20
Managerial Capacity
21
Work Culture
22
Land
23
Anyamele
24
Ingram and Weary
25
Yamamoto
26
Philanthropic Sources
27
Fiscal Incentives
28
Proper
29
Tax Incentives
30
Lasher
31
Cook
32
Philanthropy
33
Kretovics
34
Michael
35
Deregulation
- ‫ در شرایطی است که نظریه نیرومندی در ارتباط با مسئله و موضوع تحقیق وجود نداشته باشد و با عدم کفایت نظریه مواجه هستیم می‬36
) 5331 ،‫ (فراستخواه‬.‫توان از این روش استفاده نمود‬
‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬
1331 ‫ تابستان‬/ 44 ‫شماره‬
 ‫‪ / 531‬بررسی و تبیین عوامل موثر بر توسعه مالی دانشگاه (مورد مطالعه دانشگاه تهران)‬

‫‪37‬‬
‫‪Emerging‬‬
‫‪38‬‬
‫‪Theoretical sample‬‬
‫‪33‬نمونهگیری نظری‪ ،‬فرایند گردآوری داده ها برای تولید نظریه است که بوسیله آن‪ ،‬تحلیلگر به صورت همزمان دادههای خود را گردآوری‪،‬‬
‫کدگذاری و تحلیل کرده و در مورد دادههایی که بعدا گردآوری میشوند و نیز محل یافتن آنها تصمیم میگیرد تا نظریه خود را آنطور که‬
‫خودش ظهور مییابد توسعه دهد‪( .‬گالسر و اشتراوس‪) 5367 ،‬‬
‫‪ 40‬در نمونه عالوه بر پژوهشگران‪ ،‬صاحبان تجربه زیسته در سیاستگذاری و مدیریت مالی دارای سوابقی نظیر وزیر ع‪.‬ت‪.‬ف‪ ،‬معاون‬
‫اداری مالی‪ ،‬مدیر بودجه و مالی‪ ،‬و مدیر برنامهریزی وزارت ع‪.‬ت‪.‬ف‪ ،‬ریاست‪ ،‬معاون اداری مالی و مدیرمالی دانشگاه‪ ،‬و رییس دانشکده‬
‫حضور داشتهاند‪.‬‬
‫‪41‬‬
‫‪Charmaz‬‬
‫‪42‬‬
‫‪Theoretical Saturation‬‬
‫‪43‬‬
‫‪Cross-check‬‬
‫‪44‬‬
‫‪Member Checking‬‬
‫‪45‬‬
‫‪Creswell‬‬
‫‪46‬‬
‫‪Member Checking‬‬
‫‪47‬‬
‫‪Triangulation‬‬
‫‪ 48‬در مثلثسازی (تطابق همگونی دادهها)‪ ،‬دادهها با روشهای تحلیل مختلف بررسی میشود یا دادهها با استفاده از روشها و منابع مختلف‬
‫جمعآوری میشود‪ )Gavin, 2008( .‬مثلث سازی به افزایش روایی درونی و بیرونی پژوهش کیفی کمک میکند‪( .‬ابوالمعالی‪) 5335 ،‬‬
‫‪49‬‬
‫‪Data Triangulation‬‬
‫‪50‬‬
‫‪Investigator/ Researcher Triangulation‬‬
‫‪51‬‬
‫‪External Audit‬‬
‫‪52‬‬
‫‪Peer Checking‬‬
‫‪53‬‬
‫‪Structural Equation Modeling‬‬
‫‪54‬‬
‫‪SEM-PLS‬‬
‫‪55‬‬
‫‪Moss‬‬
‫‪56‬‬
‫‪Composite Reliability‬‬
‫‪57‬‬
‫‪Average Variance Extracted‬‬
‫‪58‬‬
‫‪Chin‬‬
‫‪59‬‬
‫‪Tenenhaus‬‬
‫‪60‬‬
‫‪Wetzels‬‬

‫فصلنامـه اقتصاد مالی‬

‫شماره ‪ / 44‬تابستان ‪1331‬‬