Bölüm 2

Tek Boyutta Hareket

Kinematik
◼ Harekete neden olan etkenleri yok
sayarak hareketi tanımlar
◼ Şimdilik, hareketi tek boyutta ele
alacağız
◼ Düz bir çizgi boyunca
◼ Parçacık modelini kullanacağız
◼ Parçacık nokta benzeri bir nesnedir, kütlesi
vardır ancak boyutu sonsuz küçüktür
Hareket Türleri
◼ Öteleme
◼ Bir örnek, bir otoyolda seyahat eden bir
arabadır.
◼ Dönme
◼ Bir örnek, Dünya'nın kendi ekseni
etrafındaki dönüşüdür.
◼ Titreşim
◼ Bir örnek, bir yayın veya sarkacın ileri geri
hareketidir.
 Konum
◼ Bir referans çerçevesi
yoluyla tanımlanır
◼ Tek boyut için genellikle x veya
y ekseni
◼ Nesnenin konumu, seçilen bir
referans noktasına göre
bulunduğu yerdir
(konumudur).
▪ Referans noktasını bir koordinat
sisteminin orijini olarak kabul edin.
◼ Yalnızca arabanın öteleme
hareketiyle ilgilenilir, bu
nedenle onu bir parçacık
olarak modelleyin
 Konum-Zaman Grafiği
◼ Konum zaman grafiği parçacığın
(otomobilin) hareketini gösterir
◼ Yumuşak eğri, veri noktaları
arasında ne gerçekleştiğinin bir
tahminidir
Yerdeğiştirme
◼ Belirli bir zaman aralığında konum
değişikliği olarak tanımlanır
◼ x ile gösterilir

◼ SI birimleri metre (m) dir, x pozitif veya

negatif olabilir
◼ Parçacık tarafından izlenen yolun
uzunluğu olan “mesafe” den farklıdır
Vektörler ve Skalerler
◼ Vektör nicelikleri büyüklük (sayısal
değer) ve yön ün her ikisi ile tanımlanır
◼ Tek boyutta sadece + ve – işaretleri (birim
vektör vermeden) yön belirtmek için
kullanılır
◼ Skaler nicelikler sadece büyüklük ile
tanımlanır
Ortalama Hız
◼ Bir parçacığın ortalama hız ı, parçacığın yer
değiştirmesi x'in, bu yer değiştirmenin meydana
geldiği zaman aralığı t'ye bölümü olarak tanımlanır:

◼ Boyutlar uzunluk / zaman [L/T] dır.

◼ SI birimleri m/s dir.
◼ Konum – zaman grafiğindeki doğruların eğimidir.
Ortalama Hız, devam
◼ Hareket hakkında hiçbir ayrıntı vermez.
◼ Hareketin sonucunu verir.
◼ Pozitif veya negatif olabilir.
◼ Yerdeğiştirmenin işaretine bağlıdır
◼ Grafiksel olarak yorumlanabilir.
◼ Konum-zaman grafiğinin eğimi olacaktır.
Bir fiziksel veri grafiğinin eğimi, düşey eksende temsil edilen
miktardaki değişimin, yatay eksende temsil edilen miktardaki
değişikliğe oranını temsil eder.
Her iki eksen aynı birimlere sahip olmadıkça eğim birimlere
sahiptir.
 Ortalama Hız, devam 2

Yeşil çizginin eğimi, otomobilin

A noktasındaki ani hızıdır

A ve B (aynı zamanda A ve F)
noktasına temas eden mavi
çizginin eğimi, t= ts − ti
zaman aralığında otomobilin
ortalama hızıdır.
Ortalama Sürat
◼ Skaler bir nicelik olan bir parçacığın
ortalama sürati, kat edilen toplam
mesafenin bu mesafeyi kat etmek için geçen
toplam zamana bölümüdür:

◼ Ortalama süratin SI birimi saniye başına

metredir. Ancak, ortalama hıza benzemeyen
şekilde ortalama süratin yönü yoktur ve
cebirsel bir işaret taşımaz.
 Hız – Zaman Grafiğinden
Yerdeğiştirme

◼ Bir parçacığın ti ile ts

zaman aralığında yer
değiştirmesi, hız-
zaman eğrisi
üzerindeki ilk ve son
noktalar arasındaki
eğrinin altındaki
alana eşittir.
Ani (anlık) Hız
◼ Zaman aralığı sonsuz derecede
kısaldıkça veya zaman aralığı sıfıra
yaklaştıkça ortalama hızın limiti (limit
değeri)
◼ Anlık hız, zamanın her noktasında ne
gerçekleştiğini (olduğunu) gösterir.
Ani Hız, grafik
◼ Ani hız, x-t eğrisine
teğet olan çizginin
eğimidir
◼ Grafikte yeşil çizgidir
◼ Mavi çizgiler t ler
küçüldükçe yeşil
çizgiye yaklaşır
Ani Hız, eşitlikler
◼ Ani hız, t sıfıra yaklaşırken x /t
oranının limit değeridir:
∆𝑥 𝑑𝑥
𝑣𝑥 = lim =
∆𝑡→0 ∆𝑡 𝑑𝑡
◼ Metinde “hız” kullanıldığında, ani hız
anlamına gelecektir.
 Ani Hız, İşaretler
◼ A noktasında, vx
pozitif
◼ Eğim pozitif
◼ B noktasında, vx
sıfırdır
◼ Eğim sıfır
◼ C noktasında, vx
negatiftir
◼ Eğim negatiftir
Ani Sürat
◼ Ani sürat ani hız vektörünün
büyüklüğüdür.
◼ Sürat asla negatif olamaz.
Sabit Hız
◼ Bir parçacığın hızı sabit ise
◼ Verilen bir zaman aralığı üzerinden herhangi bir
andaki ani hız ortalama hız ile aynıdır
◼ vx = v x, ort = x / t
◼ Aynı zamanda, xs = xi + vx t
◼ Bu eşitlikler, sabit hız altında hareket eden
parçacıklar olarak modellenebilen parçacıklara
veya nesnelere uygulanabilir.
Ortalama İvme
◼ İvme hızdaki değişim oranıdır

◼ Hızın nasıl çabuk değiştiğinin bir ölçüsüdür

◼ Boyutlar: L/T2
◼ SI birimleri: m/s2
Ortalama İvme, Grafik

A ve B ye temas
eden mavi çizginin
eğimi, t = ts − ti
zaman aralığında
otomobilin ortalama
ivmesidir.
Ani İvme
◼ Ani ivme, t sıfıra yaklaşırken ortalama
ivmenin limitidir

∆𝑣𝑥 𝑑𝑣𝑥 𝑑 2 𝑥
𝑎𝑥 = lim = = 2
∆𝑡→0 ∆𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡
Ani İvme– Grafik
Yeşil çizginin eğimi,
◼ Hız-zaman grafiğinin otomobilin B noktasındaki
eğimi ivmedir. ani ivmesidir.
◼ Pozitif değerler pozitif x
yönündeki hızın artıyor
olmasına karşılık gelir
◼ Pozitif x yönündeki hız
azalıyor olduğunda ivme
negatiftir.
Negatif İvme
◼ Negatif ivme, nesnenin mutlaka
yavaşlıyor olduğu anlamına gelmez.
◼ Eğer hız negatif ve ivme de negatif ise,
nesne süratleniyordur.
İvme ve Hız, 1
◼ Nesnenin hızı ve ivmesi aynı yönde ise,
nesne o yönde süratleniyordur
◼ Nesnenin hızı ve ivmesi zıt yönde ise,
nesne o yönde yavaşlıyordur
İvme ve Hız, 2

◼ Otomobil sabit pozitif hız (aynı boydaki kırmızı

oklarla gösterilen) ile hareket ediyor
◼ İvme sıfıra eşittir
İvme ve Hız, 3

◼ Hız ve ivme aynı yöndedir

◼ İvme düzgündür (mavi oklar aynı uzunluktadır)
◼ Hız artmaktadır (kırmızı oklar gittikçe daha uzun
oluyor)
◼ Bu pozitif ivme ve pozitif hızı göstermektedir
İvme ve Hız, 4

◼ İvme ve hız zıt yönlerdedir

◼ İvme düzgündür (mavi oklar aynı uzunluktadır)
◼ Hız azalmaktadır (kırmızı oklar gittikçe daha kısa
oluyor)
◼ Pozitif hız ve negatif ivme
Harekete Grafiksel Bakış –
yerdeğiştirme – zaman eğrisi
◼ Eğrinin eğimi hızdır.
◼ Eğri (kavisli) çizgi
hızın değişiyor
olduğunu belirtir.
◼ Bu yüzden, bir ivme
vardır
Harekete Grafiksel Bakış –
hız – zaman eğrisi
◼ Eğim ivmeyi verir
◼ Düz çizgi sabit bir
ivmeyi belirtir
Harekete Grafiksel Bakış –
ivme – zaman eğrisi
◼ Sıfır eğim sabit bir
ivmeyi belirtir.
◼ Lecturer: Dr. Ali ÖZTÜRK

◼ Homeworks:

◼ Problem 2.1, 2.13, 2.14, 2.15, 2.17.

◼ Reference.
◼ Raymond A. Serway - Physics for Scientists and Engineers: 5th
(fifth) Edition