3.

Ang makahulugan at replektibong pag-iisip na nakatuon sa pagpapasiya kung ano ang dapat
paniwalaan o gawin
4. Ang pagkakaroon ng malayuning paghusga na nagbubunga ng interpretasyon , pag-aanalisa,
pagsusuri, at pagbuo ng imprensiya, kasama na rin ang pagpapaliwanag ng mga konsiderasyong ayon
sa ebidensya, sa konsepto, sa pamamaraan o sa konteksto kung saan nababatay ang anumang
paghusga
5. Kalakip nito ang pagpapasyang gamitin ang matalinong pag-iisip sa pagbuo ng mga dapat
paniwalaan
6. Ito ay ang kasanayan at pagkahilig na makiisa sa isang gawain ng may replektibong skeptisismo
(reflective skepticism)
7. Pagiging masusi sa mga pag-iisip sa paraang makapag-organisa, mabibigyang linaw, maitataas ang
bisa ng isang gawain, at makikilala ang mga pagkakamali sa anumang takbo ng pag-iisip. Ang
mapanuring pag-iisip ay hindi malalimang pag-iisip at hindi rin paglutas ng mga problema. Ito ay
pansarili ayon na rin sa naising malubos ang pagiging makatuwiran ng taong nag-iisip
Mga Kasanayan Tungo sa Mapanuring Pag-iisip.

Ang mga sumusunod ay mga kasanayan ( o skills ) na dapat taglayin tungo sa mapanuring pag-iisip.
Pag- aanalisa ( Analyzing ) Pagbabaha-bahagi ng kabuuan sa maliit na parte
upang matuklas ang kanilang kalikasan, gamit, at
ang ugnayan sa isa’t-isa.
___________________________________________________________________________________
Paggamit ng mga Pamantayan Paghusga ayon sa naitatag na personal,
(Applying Standards) propesyonal, o sosyal na mga batas o pamantayan.
____________________________________________________________________________________

Pagdidiskrimina ( Descriminating) Pagkilala sa mga kaibahan at pagkakatulad ng mga

bagay o sitwasyon at masusing maiayos ayon sa
kategorya at ranko.

__________________________________________________________________________________
Pagsasaliksik ng mga inpormasyon Paghahanap ng mga ebidensya, mga katotohana
(Information Seeking) kaalaman sa pamamagitan ng pagtuklas sa mga
pagkukunan ng mga inpormasyon at pagkuha mula
dito ng mga impormasyong obhektibo, subhektibo,
historical, at pangkasalukuyan.
__________________________________________________________________________________
Mapanuring Pag-iisip Pagbuo ng mga imprensiya o konklusyon na
(Logical Reasoning) mapatutunayan ng mga ebidensya.
__________________________________________________________________________________

2
Pagsasaliksik sa mga Impormasyon

Kung hindi pagaganahin ang masusing pagsasaliksik ay madali tayong mapaniwala sa kahit anong sabihin sa atin.
Basahin ang mga sumusunod na katotohanan na maaring hindi mo akalaing totoo dahil sa naiiba ang mga ito sa
dati mong paniniwala.

 Ang “puno ng saging” ay hindi puno. Wala ito ng mga katangian ng isang puno at maituring
na herb lamang.
 Ang kamatis ay gulay. Maaari ayaw ito ng mga bata tulad ng iba pang gulay,subalit ang
kamatis ay maituturing na bunga katulad ng halos kauri nitong strawberry.
Gamit ang internet, magsaliksik ng ilan pang impormasyong magtutuwid sa mga mali subalit
nakagawian nang paniniwala. Isulat ito sa ibaba.
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
Pagliliwanag
Ang mapanuring pag-iisip ay kailangan upang maging mapanaguta. Kasama sa iyong napag-
aralang kasanayan ay ang paggamit ng mga pamantayan na siyang gagamitin upang makabuo ng
maayos na konklusyon sa isang bagay. Ang Bibliya ang siyang pinakamabisang pamantayan lalo na sa
usaping etikal at moral. Ang sinumang naglalayong maging mapanuri sap ag-iisip ay kinakailangang
sumangguni sa Bibliya at isabuhay ang anumang itinuturo nito.

Pagsasanay:
Paggamit ng mga Pamantayan
Gamit ang talatang Filipos 4:8, isulat sa kuwadro ang mga pamantayan sa maka-Diyos na pag-iisip.
4
 Ano ang pasiya ko sa ganitong sitwasyon?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

2. Niyaya ka ng kaibigan mon a tumaya sa mananalo sa isang larong basketball sa TV. Nag-aalinlangan
ka dahil para na rin itong sugal. Pero naiisip mo rin na sa maliit na taya ay maari kang kumita nang
Malaki sakaling ikaw ay manalo.
 Ano-ano ang mga impormasyong kailangna kong isaalang-alang sa pagkakataong ito?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

 Ano ang magiging implikasyon o kahihinatnan ng aking magiging tugon?

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

 Ano ang pasiya ko sa ganitong sitwasyon?

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
3. Isa sa mga popular na teorya sa siyensa ang ebolusyon na nagsasabing nagmula
Sa mababang uri ng anyong buhay ang tao. Mukhang kapani-paniwala ito ngunit pinabubulaanan nito
ang paglikha ng Diyos sa tao na siyang itinatala ng Bibliya.
 Ano-ano ang mga impormasyong kailangan kong isaalang-alang sa pagkakataong ito?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
 Ano ang magiging implikasyon o kahihinatnan ng aking magiging tugon?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

 Ano ang pasiya ko sa ganitong sitwasyon?

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
6
2. Ang taong matatag ay tumatayo kung siya man ay hinambalos ng matinding pagsubok.
3. Ang taong matatag ay umaasa sa tulong ng Diyos na Siyang nagbibigay ng kalakasan sa sinumang
nanampalataya sa Kanya.

Pagkaisipin Mo Ito
Timeline
Ang timeline ay isang chart na nagpapakita ng mahahalagang pangyayari s iyong buhay at ang mga
taon o panahon na nangyayari ang mga ito. Ang larawan sa ibaba ay isang halimbawa ng timeine.
Halimbawa:

1990 1991 1994 1995 1997

Natuto akong Ipinanganak ang Natuto akong Nasunog ang aming Naging point guard
lumangoy aking kapatid magbisikleta bahay ako ng basketball
team naming sa
eskwela

Gumawa ng sarili mong timeline na nagpapakita ng mga pagsubok na iyong dinaanan at kung paano ka
nanatiling matatag sa kabila nito.

___________________________________ ___________________________________
___________________________________ ___________________________________
___________________________________ ___________________________________
8

ARALIN 3
Hayaan ninyong baguhin kayo ng Diyos sa pamamagitan
Buksan ang Isipan ng pagbabago ng inyong mga isip, para malaman ninyo
ang kalooban ng Diyos --- kung ano ang mabuti, ganap,
at kalugod-lugod sa kanyang paningin.
Roma 12:2

Pagtuklas
Habang inihahanda mo ang iyong sarili sa anumang hamon ng mundo, kailangan mong matutunan ang
pagbubukas ng iyong isipan. Ano ang ibig sabihin ng pagbubukas ng isipan? Maaaring makatulong sa
iyo ang ilang mga optical illusions na nasa ibaba. Tingnan ang mga sumusunod na larawan at isulat ang
iyong nakikita.

Ang mga larawang nasa itaas ay mga halimbawa ng optical illusions o mga larawang iginuhit
upang paglaruan ang isip. Kaladasan ang unang anyo na natutunan ng mata ang siyang imahe na
sasabihin nito sa utak. Dahil ito na ang napansin ng mga mata, hindi na nito gaanong mapapansin ang
isa pang imaheng nakapaloob dito.
Upang Makita ang pangalawang imahe sa larawan , makakatulong kung iaalis mo muna ang
tuon ng iyong mga mata sa larawan. Makalipas ang ilang Segundo, muling tingnan ang larawan at
buksan ang isip na hanapin ang ikalawang imahe. Ang mga sumusunod ang dalwang imahe na makita
sa mga larawan.
1. Unang larawan:
Isang matandang babaeng mahirap at isang mayamang babae.
2. Ikatlong Larawan:
Isang taong may saxophone at isang mukha ng babae.
3. Ikalawang Larawan:
Isang vase at dalawang mukhang magkaharap.

PAGBUBUKAS-ISIP
Ang pagbubukas ng isip ay pagpapalawak ng isipan upang isaalang-alang ang pananaw, kuro-
10
2. Buksan ang isip sa pagkakaroon
ng kumbiksyon sa kabila ng hindi ito
ang popular na ideyang tanggap
ng nakararami.

3. Iguhit dito ang isang sitwasyong pinili

mo na gawin ang tama kahit na hindi ito
ang popular na ideyang tanggap
ng nakararami.

Pagpapasiya

Ang Saranggola at ang Pisi

Ang pagbubukas ng isipan ay parang pagpapalipad ng saranggola. Upang pumailanlang sa
hangin, kinakailangang pakawalan ang saranggola. Subalit kung hahayaang lumipad ang saranggola ng
walang pisi, ililigaw ito ng hangin tungo sa pagkasira nito. Upang mapalipad ng saranggola, kailangang
ito ay nagagabayan din ng pisi. Gayon din sa pagbubukas ng isip ay maging makabuluhan lamang kung
ito ay sasangkapan ng karunungan. Ang karunungan o wisdom ang siyang pising gagabay sa anumang
pagbubukas ng isipan.

Isulat ang iyong mga saloobin ng may pagbubukas ng isip na may kahalong karunungan.

1. Hinihikayat ka ng iyong mga kamag-aral na sumali sa paligsahan sa pagbigkas ng talumpati. Hindi mo

pa nasusubukang sumali sa kahit na anong kumpetisyon.
PUMAPAILANLANG AT BUKSAN ANG ISIPAN PISI NG KARUNUNGAN
Isulat dito ang iyong saloobin kung bubuksan mo ang isipan Isulat dito kung anong karunu-ngang ilalakip mo sabay ng
sa bagay na nabanggit. pagbubukas ng iyong isip.

_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
12
ARALIN 4
Ito ang Totoo: Pagmamahal sa Katotohanan
Malalaman ninyo ang katotohanan, at
ang katotohanan ang siyang
magpapalaya sa inyo.
Pagtuklas Juan 8:32

Ang pagmamahal sa katotohanan ay maihahalintulad sa paghahanap ng tamang

direksyon.
Ang isang naglalayag, halimbawa, na nagkamali
kahit man lamang isang degree ay tiyak na ililigaw na
ang barko sa tamang destinasyon nito. Sa umpisa hindi
mo akalaing naliligaw na pala mula sa orihinal na
daraanan nito, tiyak na magkakamali kapag itinuloy
pa ito at magiging malaki pa ang magiging pinsala nito.

Paggawa ng compass
Subukan mo at ng iyong kaklase na gumawa ng simpleng gawaing pang-siyensa. Gumawa ng sarili
ninyong compass upang makatulong sa pagtuklas kung nasaan ba ang totoong hilaga ( true north).

Mga materyales:
 Magnet
 Karayom
 Krayon o marker
 Bilog na cork
 Plastic bowl

Direksiyon:

1. Ikiskis ng limampung beses ang isang dulo na bahagi ng karayom sa magnet.

2. Markahan ng pulang marker ang dulo nito.
3. Punuin ang baso ng tubig.
4. Gumawa ng butas sa gitna ng isang bahagi ng cork at isuot ang karayom. Kapag nakasuot na ang
karayom, ilagay ito sa ibabaw ng tubig.
5. Mapapansing iikot ang karayom at ituturo ang hilaga.

Ang Katotohanan ang siyang “True North”

Kung paanong ang “true north” ang siyang nagsisilbing gabay upang malaman ang tiyak na
direksyon o kinalalagyan ng tao, ang katotohanan din ay nagsisilbing true north na siyang maaring
basehan ng ating moralidad
Upang makagawa ng tamang desisyon.
14

4. __________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

5. __________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

1. Ano ang mararamdaman ng bata kapag malaman niyang dinaya

pala siya ng tindera?
____________________________________________________

____________________________________________________
____________________________________________________

2. Kung ikaw ang batang bumili, magtitiwala ka pa ba sa naunang

tindera? Bakit?
____________________________________________________
____________________________________________________

____________________________________________________

1. Kung katulad ni Pinocchio ay humahaba ang ilong sa tuwing

ikaw ay magsisinungaling, gaano kaya kadalas na hahaba ang
iyong ilong?
____________________________________________________

____________________________________________________
____________________________________________________

2. Mabuti na lang at may paraan na malamang nagsisinungaling si

Pinoccho. Bakit kaya sa palagay mo ay hindi dapat
magsinungaling?
____________________________________________________

Sa tuwing magsisinungaling si
Pinocchio ay humahaba ang
kanyang ilong.
____________________________________________________
____________________________________________________
3. Ano ang mararamdaman ng ibang tao kung patuloy kang
nagsisinungaling sa knila?
____________________________________________________

____________________________________________________
____________________________________________________
16

ARALIN 5
Pagkamatiyaga Nagpapahirap ang katamaran ngunit ang
kasipagan ay nagpapayaman.
Kawikaan 10:4

Pagtuklas
Maraming aral na dala ang kalikasan. Tingnan mo na lang ang langgam bilang halimbawa.
Mayroon silang pagkakaisa lalo na sa pagkukuha ng pagkain, iniimbak nila ito para sa panahon ng tag-
ulan. Ang sloth ay puno naman ng katamaran.
Ang mga langgam ay magandang halimbawa ng pagtitiyaga at pagsusumikap, subalit ang mga
sloth naman ay larawan ng katamarang dapat iwasan ninuman.

Si Juan Tamad at ang Bayabas

https://www.youtube.com/watch?v=xosv_OsOKKM

Bagamat hindi dapat tularan ang kanyang halimbawa, ang mga kuwento ni Juan Tamad ay mga
paulit-ulit na kwentong kinatutuwaan din ng karamihan. Si Juan Tamad ay ang taong ubod ng batugan
na siyang dahilan kung bakit nakakaisip siya ng katawa-tawang bagay upang iwasan ang pagtatrabaho.

SI JUAN TAMAD KA RIN BA?

Mag-isip ng isang pagkakataong nanaig ang iyong katamaran. Ano ang katawa-tawang bagay na
nagawa mo dahil sa iyong katamaran? Ano ang masamang idinulot ng iyong katamaran?

__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

18

Pagliliwanag

ILAN PANG TAGUBILIN TUNGKOL SA PAGTITIYAGA

Narito pa ang ilang mga talata sa Bibliya tungkol sa pagtitiyaga:

Kawikaan 12:24 “ Ang taong masipag ay magiging pinuno, ngunit ang tamad ay magiging
alila.”
Kawikaan 12:27 “ Hindi makakamit ng tamad ang kanyang hinahangad, ngunit ang taong masipag
maganda ang kinabukasan.”
Kawikaan 21:25 “ Kung marami kang ninanais ngunit ikaw nama’y tamad, mamamatay kang
naghahangad.

Pagpapasiya
Gumawa ng isang resolusyon na nagsasabing ikaw ay magiging matiyaga at iiwasang maging
tamad.

Ako ay Magiging Matiyaga

__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
20
Mga bagay na hindi natin kontrolado.

May mga bagay na hindi natin kontrolado.

Halimbawa: 1. Ingay mula sa labas sa tuwing

ikaw ay nag-aaral. Hindi mo ito
puwedeng pahinain. Hindi rin
makakatulong kung sisigawan mo
ang ibang tao. Kung hindi mo
kayang tiisin ang ingay ay maari
kang maghanap ng lugar na mas
tahimik.

2. Mga taong matigas ang ulo. Madalas masubpk

ng ibang tao ang ating pasensiya. Isipin ang isang
kaklase na talaga namang nakakairita. Sa totoo
lang, wala sa iyo ang kakayanang baguhim ang
kanyang ugali.

3. Mga hindi maipaliwanag na pagsubok.

Ang mga suliraning kinakaharap
natin ay sumusubok din ng ating pasensiya.
Hindi ba’t sa tuwing tayo ay may mabigat
na mga hamong pinagdadaanan ay naiisip
nating sumuko na lamang?

Bakit Naman Ako Dapat Maging Mapagpasensiya?

Bagama’t totoo na nasusubok ang ating pasensiya, ang mga sumusunod ay

Magandang motibasyon sa tuwing humaharap tayo sa anumang sumusubok sa pasensiya natin:

 Ang Diyos ang may hawak ng lahat. Kapag nahaharap sa matinding pagsubok, marapat
lamang na isiping ang Diyos ay may control ng lahat ng bagay. Mabigat man ang mga
pinagdaraanan, ang Diyos ay nananatiling makapangyarihan at may kakayahang tulungan ka
sa anumang pagsubok.
  Gagantimpalaan ka ng Diyos sa pagkakaroon mo ng pasensiya. May mga pagpapalang
naghihintay sa mga mapagpasensiya. Ang kakayahang matuto sa mga pangyayari, gaano
man kahirap ang mga ito, ay magbibigay ng karunungang magagamit mo sa anumang
sitwasyon.
22
Pag-usapan Natin
Tulungan ang Hulk
Isang kilalang karakter sa komiks at pelikula ang Incredible Hulk, ang siyentipikong naging
berdeng halimaw sa tuwing siya ay nagagalit. Kung bibigyan ka ng pagkakataong apigilan ang kanyang
galit, ano ang mga maari mong imungkahi?
Mga Paaraan Upang Mapigilan ang Galit Mga Paraan Upang Manatiling Kalmado

1. 1.

2. 2.

3. 3.

4. 4.

5. 5.

Pagpapasiya

Patience Meter

Gamit ang Patience Meter, suriin kung paano ka nawawalan ng pasensiya sa mga sitwasyong
isinasalarawan sa kabilang pahina. Isulat sa kabilang pahina ng mga sitwasyon ang iyong mga
paliwanag.
Malapit na akong sumabog tulad ni Hulk

Hindi ko na kayang pigilin ang aking sarili

Nakakayamot na ito

Kumalma lang

hindi naapektuhan

1. Kung ano-ano ang mga pangalang tinatawag sa iyo ng iyong mga kaibigan at hindi na maganda ang
pagbibiro nila sa iyo.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________

24
ARALIN 7 Kinakalimutan ko na ang nakaraan at pinagsisikapan kong
makamtan ang nasa hinaharap. Tulad ng isang manlalaro,
Hindi Susuko nagpapatuloy ako hanggang makamtan ko ng gantimpla na
walang iba kundi ang pagtawag sa akin ng Diyos na
makapamuhay sa langit sa pamamagitan ni Cristo Jesus.
Filipos 3:13-14
Pagtuklas
Ang pakikibaka sa buhay ay tulad rin sap ag-akyat ng bundok: ang mas mataas ang bundok ay
mas mahirap itong akyatin. Kung ang ilan ay kuntento nang Makita ang tuktok ng bundok mula sa
patag, may mga ilang nagnanais na marating ang tuktok nito. Kung paanong ang isang taong nais
narating ang tuktok ng bundok ay daraan sa napakaraming hamon, ang isang taong nais makarating sa
pinakamataas na bahagi ay nangangailangan ng lakas ng loob upang magtagumpay.

Ang Mga Pinakamataas na Bundok sa Mundo

Narito ang listahan ng Sampung Pinakamataas na Bundok sa Mundo. Ang Mount Everest na
siyang pinakamataas ay tumatayo sa 8,850 metro mula sa lebel ng dagat. Kung ihihiga ito sa EDSA, na
siyang pangunahing daan sa Metro Manila, ang taas ng Mt. Everest ay kasinghaba ng layo ng SM of
Asia hanggang sa gitna nito, ang Boni Avenue. Maaaring maikling lakad lamang ito, subalit hindi ito
madaling akyatin.

Dahil ang sukat na ginamit ay nasa metro, gamitin ang ilang kasanayan Sa mathematics at
hanapin ang katumbas nito sa talampakan gamit ang 1 metro = 3.28 talampakan.

Taas
Mga Bundok Lugar Nito Sukat sa Metro Talampakan
1. Everest Nepal/Tibet 8,850
2. K2 (Godwin Austen) Pakistan / China 8,611
3. Kangchenjunga Nepal/ india 8,586
 4. Lhotse Lepal/Tibet 8,516
5. Makalu Nepal/ Tibet 8,463

26
 Dalawang beses hind tinanggap si General Douglas Mac Arthur noong
siya ay nagnanais pa lang pumasok sa Wet Point US Military Academy.

 Labing walong mga tagalathala ang

tumanggi sa sinulat ni Richard Bach na
Jonathan Livingston Seagull bago ito tanggapin ng
tagapaglathalang Macmillan noong 1970. Pagdating ng
1975, nakabenta na ng pitong milyong kopya nito sa USA
pa lamang.

Narating nila ang tuktok

May mga ebidensiyang nagtuturo na sila George Mallory at Andrew Irvine ang unang
nakarating sa tuktok ng Mt. Everest, subalit sila ay pinaniwalaang namatay at hindi na natagpuan ang
knilang katawan. Dahil dito, ang parangal ay iginawad kay Sir Edmund Hillary at sa kasama niyang si
Tenzing Norgay na magkasamang narrating ang tuktok noong Mayo 29,1953. Narating ng dalawa ang
tuktok matapos ang pag-akyat sa bilis lamang ng tatlong hakbang ssa bawat minute sa huling 300
yarda. Ang pag-akyat na ito ay tumalo s apitong iba’t iba pang ekspedisyon.

Pagliliwanag

Ang Daan Sa Pagtatagumpay

Ang paalala ni Pablo sa Filipos 3:13-14 ay isang magandang hamon upang makamit mo ang
iyong mga pangarap. Habang naghahanda sa iba pang pagsubok sa iyong buhay, pakatandaan ang
tatlong mahahalagang aral na mapupulot sa talata ring yaon na makakatulong sa iyong
pagtatagumpay.

1. POKUS: Matuto mula sa nakalipas, harapin ang kasalukuyan, at ituon ang isip sa hinaharap. Lahat ng
iyong pinagdaanan ay paghahanda sa marami pang magagandang bagay sa iying buhay. Pakaisipin
kung paano ka pinallago ng lahat ng iyong mga naging karanasan. Gamitin ang lahat ng ito upang
mapagtagumpayan ang iyong mga balakid. Ngayon, palakasin ang iyong pasiya na aabutin ang iyong
pangarap kahit pa ano ang dumating. Hayaang ang pangitain ng magandang bukas ang magtulak sa
iyong huwag sumuko at magpatuloy.

2. PUWERSA: Buong lakas na abutin ang iyong layunin kahit pa dumaraan sa mga pagsubok, sab inga,
“Kung walang sakit, walang tagumpay” (no pain, no gain)

3. PANANAMPALATAYA: Paniwalaan ang Diyos na Siyang magpapatatag sa iyo. Kung hindi dahil sa
tulong ng Diyos, hindi mo matutupad ang iyong mga mithiin. Palakasin ang tiwala sa Kanyang
magagawa.
Pagpapasiya
Mountain Out of a Mole Hill ang ekspresyon na making a mountain out of a mole hill ay
tumutukoy sa labis-labis na reaksyon sa isang maliit lang naman palang issue.

28
 Basahin ang Filipos 4:13 “Kaya kong harapin ang kahit anong kalagayan sa pamamagitan ng
tulong ni Cristo.”
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________

 Ano ang sinasabi ng talata sa dapat ilagay ni Angelo sa kanyang isip.

____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________

 Tulad ni Angelo, hinahayaan mo bang daigin ka ng takot? Ano ang dapat isaisip sa mga
panahong pinangungunahan ka ng pangamba ?
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________

Paghakbang Tungo sa Pag-unlad

Ako
I-drowing ang iyong sarili na nasa tuktok ng bundok. Sa taas nito, Isulat sa sarili mong
pananalita ang kaisipang hindi ka susuko sa anumang pagsubok.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
30

YUNIT 2

ARALIN 1
Paggalang sa Opinyon Una sa lahat, ipinapakiusap kong ipanalangin
n’yo ang lahat ng tao. Ipaabot ninyo sa Diyos
ng Iba
ang kahilingan n’yo para sa kanila nang may
pasasalamat.
1 Timoteo 2:1-2
Pagtuklas
Bahagi ng pakikipagkapwa ay ang pagrespeto sa opinyon ng iba. Hindi ito madali dahil
nangangailangan ito ng tamang pagtingin sa sarili, pagpipigil, pagiging sensitibo, pagiging makatuwiran,
at ang pagsasaalang-alang ng kapakanan ng iba.
Ang pagrespeto sa opinyon ng iba ay hindi nangangahulugang tinatanggap mong tama ang
kanilang pinaniniwalaan. Hindi mo kinakailangang pabulaanan ang iyong paniniwala para lamang
respetuhin ang pinaniniwalaan nila. Iyo lamang kinikilala na, tulad mo, may karapatan din ang iba na
magpahayag ang kanilang saloobin ayon sa kanilang pag-unawa kahit ito pa man ay mali o salungat sa
iyong pinaniniwalaan.
PAANO IGAGALANG ANG OPINYON NG IBA?
1. Sikaping maunawaan ang iba’t-ibang opinyon. Bago sikaping baguhin ang pananaw ng ibang
tao, isaisip munang mayroong kontekstong pinagmumulan ang bawat isa. Huwag
 piliting makita nila ang iyong nakikita sapagkat iba ang kanilang karanasan, kultura, at
paniniwala kaysa sa iyo.
2. Isipin kung ano ang iyong magiging paniwala kung ikaw din ay nasa kanyang katayuan.
3. Huwag sabihing mali ang isang tao kung ito ay sa palagay o opinyon mo rin lang.

32
Pakaisipin mo Ito
Gamit ang natutunan sa PAANO MO IGAGALANG ANG OPINYON NG IBA, isulat sa mga angkop
na patlang ang dapat mong gawin sa mga sitwasyong inilalarawan sa ibaba.
May katuwiran
din naman siya
pero…

__________________________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
Nagmamarunong
na naman…

_ ___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
Naiinis na ko
dito sa kausap
ko…

___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________

Pagliliwanag
Maging ang Bibliya ay nagtuturo ng kaayusan ng relasyon ng bawat isa, na siyang layunin ng
paggalang sa opinyon ng iba. Narito ang ilan sa mga talatang nagbibigay ng praktikal na hakbang kung
paanong magkaroon ng kaayusan ang ating ugnayan sa iba:
 1. I Timoteo 2:1-4 “Una sa lahat, ipinapakiusap kong ipanalangin n’yo ang lahat ng tao. Ipaabot ninyo sa
Diyos ang kahilingan n’yo para sa kanila nang may pasasalamat. Ipanalangin n’yo ang mga hari at may
kapangyarihan para mapamuhay tayo nang tahimik at mapayapa na may kabanalan at tamang pag-
uugali. Mabuti ito at nakalulugod sa Diyos na ating Tagapagligtas. Nais niyang maligtas ang lahat ng
tao at malaman ang katotohanan.”
34

ARALIN 2
Pagkamagalang Igalang n’yo ang lahat ng tao at mahalin n’yo
ang mga kapatid n’yo kay Cristo.
1 Pedro 2:17

Pagtuklas
Nakatanim na sa kulturang Pilipino ang pakamagalang. Dahil nga napuno ang ating kasaysayan
ng mga pananakop ng ibang lahi, hindi mo na rin maiaalis na naitatak na sa ating kamalayan ang
pagrespeto sa iba. Ang mga sumusunod ay nagpapatunay na ang pagkamagalang ay natural na sa ating
mga Pilipino:
 Pagsasabi ng “po” at “opo” sa mga nakatatanda
 Pagmamano sa kamay o paghalik sa pisngi ng ating mga nakatatanda
 Pagyuko sa tuwing dadaan sa gitna ng dalawang taong nag-uusap
 Ang kalimitang hindi pagpapahayag ng kalooban o ng ating opinyon kung ito ay salungat sa iba
upang hindi mapahiya ang kausap
 Ang pagkahiya na lumapit sa mga nakakataas, nakatatanda, mga taong nasa posisyon o
kapangyarihan

PAANO NGA BA ANG PAGIGING MAGALANG?

Narito ang ilang mga hakbang kung paano ipakita ang pagkamagalang:
 Ituring ang ibang tao kung paano gusto mong ituring ka rin ng iba.
 Maging mapagpakumbaba at huwag ituring ang sarili mong nakakaangat sa iba.
 Matutong makinig sa sinasabi ng ibang tao.
 Maging matalino sa pakikipagtalastasan at laging isaalang-alang ang damdamin ng iba sa lahat
ng iyong sasabihin o ibabahagi.
 Huwag insultuhin, pagtawanan, tawagin sa kung ano-anong pangalan ang ibang tao.
 Kung sasalungat sa isang ideya, sikaping ituon ang iyong opinyon sa ideya, hindi sa taong
nagsabi nito.
 Huwag manipulahin o lamangan ang iba. Sikaping maging makatotohanan at mahinahon sa
paghahayag ng saloobin.
 Bigyang-halaga ang dignidad at karapatan ng bawat tao.
 Hingin ang tulong ng Diyos na maging magalang sa lahat ng panahon.

Pakaisipin Mo Ito
 Naisip mo na ba ang iba pang mga katangian ng taong magalang? Ang mga larawan sa ibaba ay
nagpapakita ng MALING mga katangian. Isulat sa katapat na patlang ang TAMANG katangian na dapat
taglayin ng taong magalang.
36

__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________

Pagtawanan ang ibang tao na

kakaiba ang itsura

Pagliliwanag
Itinuturo ng Bibliya na dapat isaalang-alang lagi ang kabutihan ng iba. Ang 1 Pedro 2:17
halimbawa ay nagsasabing, “Igalang n’yo ang lahat ng tao at mahalin n’yo ang mga kapatid n’yo kay
Cristo.”

ARALIN 3
Pagkamapanagutan Kaya lahat tayo’y mananagot sa Diyos sa lahat
ng ating mga ginagawa.

Roma 14:12

Pagtuklas
Gaano nga ba kahalaga ang pagiging mapanagutan? Nakakalungkot isipin na nakakalimot na
yata ang marami sa atin at hindi na pinag-uukulan ng pansin ang bagay na ito. Tulad ng isang batang
naiwala ang isang bagay, hindi natin maamin ang ating mga pagkakamali. Sa halip na sabihing, “Nawala
ko po,” madalas nating saloobin ay “nawala po.”
Ang pagiging mapanagutan ay:
 pag-unawa at pagtanggap ng kahalagahan ng ating mga desisyon sa mga nangyayari sa paligid
natin. Ito ay napakahalaga sa paglagong emosyonal at moral.
 pangunahing haligi ng magandang asal.
38
Kesz Valdez, Isang Kabataan Mapanagutan

Sa edad na 2, napilitan nang sumama si Kesz sa mga

nagbubungkal ng basura. Pinilit siya ng kanyang ama na magkalkal
upang ito ay magkaperang pambili ng alak at droga. Noong siya ay apat
na taong gulang, sumasama na siya sa mga batang kalye at, kadalasan,
natutulog sa sementeryo kasama ng iba pang batang kalye.
Isang araw habang siya ay nangangalakal, nahulog siya sa
nagliliyab na mga gulong, na siyang naging dahilan ng pagkasunog ng
kanyang mga braso. Naging daan ito para mapunta siya sa isang
community worker na si Harnin Manalaysay. Si Harnin, o “Kuya Bon,”
ang siyang naging tagapag-alaga ni Kesz kasama na rin ang iba pang mga kabataang tulad ni 2009 CNN
Hero Efren Peñaflorida.
Nang lumaki pa ang batang si Kesz, tinulungan siya ni Kuya Bon na maitayo ang Championing
Community Children, isang organisasyong naglalayong bigyan ng pag-asa ang mga batang kalye na sila
ay makapagbabagong buhay. Ito ang naging daan upang makatulong si Kesz sa napakarami pang
kabataan sa kanilang pamayanan bagamat siya ay bata rin tulad ng kanyang mga tinutulungan.
Hindi naglaon, kinilala si Kesz ng iba ibang parangal. Noong 2012, binigyang parang si Kesz ng
International Childrens Peace Prize sa The Hague, Netherlands dahil sa kanyang pagkamapanagutan sa
kanyang kapwa. Nagsisilbi siyang inspirasyon na sino man, kahit pa isang bata, ay may kakayahang
makapagsilbi sa iba kung maiintindihan lang nito ang kanyang mga pananagutan.

Pagkaisipin Mo Ito
Ikaw ba ay Mapanagutan?
Gawin ang pagsusuring ito at malalaman mo kung ikaw nga ay mapanagutan.
Personal na Pananagutan
Tama Mali
Ginagawa ko ang dapat gawin.
Ako ay mapagkakatiwalaan.
Inaamin ko ang aking mga nagawang
kamalian.

Lagi kong tinatapos ang aking mga nasimulan.

40
15 – 16 na TAMA Tiyak kong mapanagutan ako.
12 – 13 na TAMA Mapanagutan ako.
9 – 12 na TAMA Sasanayin ko pa ang sariling maging mapanagutan.
5 – 8 na TAMA Kailangan kong baguhin ang sarili at maging mapanagutan.
0 – 4 na TAMA Tulungan ninyo ako! Kailangan kong maging mapanagutan.

Pagliliwanang
“Kaya lahat tayo’y mananagot sa Diyos sa lahat ng ating mga ginagawa.”
Roma 14:12
Binibigyang diin ng Bibliya na ang bawat isa ay magbibigay sulit sa Diyos tungkol sa kanyang
sarili. Makakatulong sa iyo upang ikaw ay maging mapanagutan na isapuso ang katuruang ito at sundin
ang tagubiling ito.

Sa kahon sa ibaba, iguhit mo ang mga bagay sa buhay na dapat mong ipasulit sa Diyos.

Pagpapasiya
Isulat sa ibaba ang dapat mong baguhin upang mapagyaman mo ang iyong sarili sa mga
sumusunod:
1. Personal na pananagutan:
 ________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
42
Hindi nagtagal, nakapagbigay sila ng tahanan sa siyam na mga bata kaya’t, kasama ng kanilang
mga tunay na anak, labindalawang mga bata na ang itinuring na nilang pamilya.
Isinasalarawan ng mga Dennehy ang pagkamahabagin. Sa kanilang pagkupkop sa mga batang
hindi nila kadugo at ang ilan sa kanila ay may kapansanan pa, hindi nila binigyang-pansin ang hirap na
maaaring idulot nito sa kanila.

Pakaisipin Mo Ito
Kung ang mga Dennehy ay nakapagpakita ng kanilang pagkamahabagin, paano mo naman
maipapakita na may saloobin ka ring damayan ang iba?
Sumulat ng maikling sanaysay kung saan maipapahayag mo ang iyong saloobin sa alinman sa
mga katanungan sa ibaba.
 Sino ang dapat tulungan at bakit?
 Paano mo matutulungan ang isang batang lansangan?
 Bakit tayo dapat mahabag sa iba?
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
________________________

Pagliliwanag
 “May isang taong papunta sa Jerico galling sa Jerusalem. Habang naglalakad siya,
hinarang siya ng mga tulisan. Kinuha nila ang mga dala niya, pati na ang suot niya. Binugbog
nila siya at iniwang halos patay na sa tabi ng daan. Nagkataong dumaan doon ang isang pari.
Nang makita niya ang taong nakahandusay, lumihis siya at nagpatuloy sa kanyang paglalakad.
44
Ang Leon at ang Daga
Isang daga ang biglang tumakbo sa mukha ng
leon kaya’t nagising ito at naalimpungatan. Galit
na hinabol ng leon ang daga hanggang sa
maabutan niya ito at handa na siya kainin ito.
Nagmakaawa ang daga, at sinabi: “Kung ililigtas
mo ang aking buhay, sisiguraduhin kong
susuklian ko ito ng kabutihan.” Natawa ang leon
subalit naawa rin ito at pinakawalan ang daga. Hindi nagtagal, may mga mangangaso na
nakahuli sa leon at nalambat nila ito. Narinig ng daga ang pag-atungal ng leon, at agad siyang
dumating, pinagkakagat ang mga tali ng lambat at napakawalan ang leon.
Ang sabi pa ng daga, “Pinagtawanan mo ang ideyang maaari akong makatulong sa iyo, at
hindi mo inasahang kaya ko ring suklian ng kabutihan and iyong ginawa. Ngayon alam mon a
bagamat ikaw ay isang leon, maaari ka pa ring matulungan ng isang dagang tulad ko.”

Ang Gintong Kahon ng Pagmamahal

Ito ay kuwento ng isang taong pinalo ang kanyang tatlong-taong gulang na anak na babae dahil
sa paggamit nito ng gintong papel bilang pambalot . Mahirap ang buhay kaya ikinagalit niyang ginamit
ng anak niya ang gintong papel para lamang palamutian ang isang kahon bago ito ilagay sa ilalim ng
Christmas Tree. Gayon pa man, ibinigay pa rin ng bata ang kahon sa kanyang ama at sinabi, “Para sa iyo
ito, daddy.”
Napahiya ang ama sa hindi wastong inasal niya. Subalit nagalit na naman siya nang makitang
wala palang laman ang kahon. Pakiramdam niya ay pinaglalaruan lamang siya ng anak. “Hindi mo ba
alam na kapag magbigay ka ng kahong pangregalo, dapat may laman ito sa loob?” Habang umiiyak,
tiningnan siya ng anak at sinabi, “Daddy mayroon pong laman iyan. Iniihip ko po ang mga halik ko sa
loob ng kahong iyan. Para po sa iyo ang lahat ng halik na yan, Daddy.” Nadurog ang puso ng ama.
Niyakap niya ang anak at humingi ng tawad.
 Isang araw, namatay ang bata sa isang aksidente. Nabalita rin na itinago ng ama ang ginintuang
kahon sa tabi ng kanyang higaan sa loob ng mahabang panahon.
Sa tuwing siya ay panghihinaan ng loob, binubuksan niya ang kahon at “kumukuha ng isang
halik” ng kanyang anak. Hindi kailanman mawawala ang alaala ng kabutihan ng kanyang mapagmahal
na anak.

46
Pagliliwanag
Ang pagkakawanggawa ay isang kapahayagan ng pag-ibig. Kung walang pag-ibig, imposibleng
madama mo ang naramdaman ng iba at magkawanggawa.
Narito ang 1 Corinto 13 na siyang naglalarawan ng pag-ibig. Basahin ito at gamitin ang mga
nakasulat dito bilang batayan upang malaman ang iba pang katangian ng taong puno ng pag-ibig.
“Ang taong may pag-ibig ay mapagtiis, mabait, hindi marunong mainggit, hindi hambog o
mapagmataas, hindi bastos ang pag-uugali, hindi makasarili, hindi magagalitin, o mapagtanim ng
sama ng loob sa kapwa, hindi natutuwa sa kasamaan, kundi nagagalak sa katotohanan, hindi
sumusuko, laging nagtitiwala, laging may pag-asa, at tinitiis ang lahat.”
1 Corinto 13:4-7
Pagpapasiya
ALISIN ANG LAMBAT, PUNUIN ANG KAHON

Mag-isip ng isang taong may problema at nasa loob ng “lambat.” Anong mga simpleng bagay
ang maaari mong gawin upang mapakawalan sa lambat at matulungan ang taong ito? Isulat ang iyong
sagot sa kahon sa loob ng lambat.

________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________

Sino kaya ang maaari mong mapalakas ang loob? Isulat ang kanyang pangalan sa kahon. Ano-
ano ang maaari mong gawin upang maisakatuparan ito? Isulat ang iyong sagot sa tabi ng kahon.
48
langit.” Doon na rin namatay si Betsie noong Disyembre 1944, at si Corrie naman ay napalaya dahil sa
pagkakamaling clerical. Isang lingo matapos siyang makalaya, lahat ng mga babaeng kaedad niya sa
kampo ay pinapatay.

Isang Buhay ng Pagmamalasakit at Pagpapatawad

Nang
nagsisimula pa lang
ang digmaan, marami
na sa pamilyang Ten
Boom ang tumulong sa
iba. Si Corrie, kasama
ng kapatid na si Betsie,
ay nagtatago sa loob
ng kanilang tahanan ng
mga Judio. Nakipag-
uganayan din siya sa iba upang maitago ang marami pang Judiong tumatakas sa bantang pagpatay sa
kanila sa panahon ng digmaan.
Minsan, inilapit niya sa isang pastor na itago ang isang inang Judio at ang kanyang sanggol na
anak. Subalit tumanggi ito dahil nais nitong iligtas ang sarili. Nasabi ng kanyang ama, “sinasabi mong
maaari naming ikapahamak ang pagtatago sa iba, subalit kikilalanin kong napakalaking karangalan sa
aming pamilya ang bagay na iyan.
Hindi lang ito ang halimbawa na nagpapakitang ang mga Ten Boom ay may tunay na malasakit
sa kapwa at puno ng pagpapatawad.
Matapos ang digmaan, nagkaroon ng pagkakataon si Corrie na ibahagi ang kahalagahan ng
kanyang Kristiyanong pananampalataya sa panahon ng digmaan. Sa isa sa mga pagtitipon, nakaharap
niya ang isang guwardiyang Ravensbrück na may kinalaman sa brutal na pagpatay sa kanyang kapatid
sa loob ng kampo. Lumapit ito sa kanya at humingi ng tawad, at siya ay nagkaroon ng matibay na
pananampalataya na makapagpatawad.

Pakaisipan Mo Ito
Dumadaloy sa Pamilya
 Nakita sa pamilya ng Ten Boom ang pagmamalasakit sa kapwa. Kung sasalaminin ang inyong
pamilya, naipakikita nyo ba ang pagmamalasakit sa iba?
Balik-tanawin ang mga pagkakataong nagpakita ng pagmamalasakit sa kapwa ang inyong
pamilya. Mag-drowing at gumawa ng isang comic strip na magpapakita ng mga yugtong nakakitaan ng
pagmamalasakit ang iyong pamilya. Magbigay ng tatlong halimbawa.

50
Pagliliwanag
“Huwag lang ang sarili ninyong kapakanan ang isipin n’yo kundi ang kapakanan din ng iba.”
Filipos 2:4
Isulat sa baba kung ano ang naunawaan mong sinasabi ng talatang ito tungkol sa
pagmamalasakit sa kapwa.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
______________________________

Pagpapasiya
Kasama ng naisulat ni Rachel tungkol sa chain
reaction ng kabutihan, naisulat din niya ang mga hamong
ito, na maaaring gawin bilang pagmamalasakit sa iba.
Tinatawag itong Rachel’s Challenge.
Tatanggapin mo ba ang hamon ni Rachel at
magpakita ng pagmamalasakit sa iba? Isulat sa sariling
pananalita kung paano mo tinatanggap ang hamong ito ni
Rachel.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
__________________________________________
52

Ang Bayan Ko ay isang awiting makabayan na orihinal na isinulat ni General Jose Alijandrino sa
wikang Espanyol para sa Zarzuela ni Severino Reyes. Naipahayag ang awit na ito ang pagsalungat laban
sa pananakop ng mga Amerikano. Ang tagalog at sa kilalang bersyon nito ay sinulat ni Jose Corazon de
Jesus, sa musika ni Constancio de Guzman.
Ang awiting ito ay madalas na kinikilala bilang ikalawang pambansang awit dahil na rin sa pag-
awit nito sa mga protesta lalo na sa panahon ng Pangulong Ferdinand E. Marcos. Nang inawit ito ni
Freddie Aguilar noong 1986 sa isang “rally, “ ginising nito ang mga Pilipino sa isang mapayapang pag-
aaklas na kilala ngayon bilang Edsa Revolution.

Pagsusuri
Saglit nating suriin ang awit na ito upang malaman kung paano nito ipinahayag ang
pagmamahal sa bayan.
1. Paano isinalarawan ang bayang Pilipinas?
2. Ano ang ibinigay ng bayan sa mga mamamayan nito?
3. Bakit nahalina ng mga dayuhan sa bansang ito? Anon man ang ibinunga ng paghalinang ito?
4. Ano ang nais ng sinumang umiibig sa kanyang bayan? Saan
inihalintulad ang kalayaang inaasam?

Pakaisipin Mo Ito
 Iba’t iba ang pamamaraan upang maipakita ang pagmamahal sa bayan. Narito pa ang isang awit
na nilikha naman ng namayapang si Francis Magalona. Pag-aralan ang awi t na ito at isipin mo ang mga
makukuha mong aral dito na nagpapakita ng pagmamahal sa bayan
54
Wag takasan ang pagkukulang,
Kasalanan ay panagutan
Magmalinis ay iwasan,
Nakakainis marumi naman

Ang magkaaway ipagbati,

Gumitna ka at ‘wag kumampi
Lahat tayo’y magkakapatid,
Ano mang mali ay ituwid

Magdasal sa Diyos Maykapal,

Maging banal at ‘wag hangal
Itong tula ay alay ko,
Sa bayan ko at buong mundo.

Pagliliwanag
Bagamat walang isang talata na tuwirang nagsasabi ng pagmamahal sa bansa, hindi naman
nangangahulugan na hindi ito nais ng Diyos. Ang isang talata na siyang marahil na pinakamalapit sa
ideya ng pagkamakabayan ay ang Roma 13:1-7.
“Magpasakop kayong lahat sa mga namumuno sa pamahalaan. Sapagkat ang lahat ng
pamahalaan ay nagmula sa Diyos, at siya ang naglagay sa mga namumuno nito. Kaya ang mga
lumalaban sa pamahalaan ay lumalaban sa itinalaga ng Diyos, at dahil dito parurusahan niya sila. Ang
mga namumuno ay hindi dapat katakutan ng mga gumagawa ng mabuti.
Ang dapat matakot sa kanila ay ang mga gumagawa ng masama. Kaya kung nais mo na wala
kang ikatakot sa mga namumuno, gawin mo ang mabuti at pupurihin ka pa nila. Sapagkat ang mga
namumuno sa bayan ay mga lingkod ng Diyos para sa ating ikakabuti. Pero kung gagawa ka ng
masama, dapat kang matakot dahil may kapangyarihan silang parusahan ka. Sila’y lingkod ng Diyos
na nagpaparusa sa mga gumagawa ng masama. Kaya magpasakop kayo sa pamahalaan, hindi lang
para maiwasan ang parusa kundi dahil ito ang nararapat gawin.
Iyan din ang dahilan kung bakit tayo nagbabayad ng buwis. Sapagkat ang mga namumuno ay
lingkod ng Diyos at inilalaan nila ang kanilang buong panahon sa pagtupad ng kanilang tungkulin.
Kaya ibigay ninyo ang nararapat ibigay. Bayaran ninyo ang inyong mga buwis, igalang ang dapat
igalang, at parangalan ang dapat parangalan.”
Mula sa talatang ito masasalamin ang ilang mga hakbang kung paano nagpapasakop sa mga
pinuno ng pamahalaan. Ang pagsunod sa mga batas o pagpapasakop sa mga pamahalaan ay
pamamaraan upang maipakita ang pagmamahal sa bayan. Narito ang ilan sa mga hakbang na dapat
gawin bilang pagsunod sa pamahalaan at pagmamahal na rin sa bayan.
1. Ang bawat tao’y dapat pasakop sa mga pinuno ng pamahalaan.

56

ARALIN 2 Huwag lang ang sarili ninyong kapakanan ang isipin

n’yo kundi ang kapakanan din ng iba.
Kamalayang Pansibiko
Filipos 2:4

Pagtuklas
Maliwanag ang itinuturo ng isang awitin, “Walang sinuman ang nabubuhay para sa sarili
lamang. Tayong lahat ay may pananagutan sa isa’t isa”. Ang isang tao ay dapat magkaroon ng
kamalayan sa kanyang pananagutan sa ibang tao, sa kanyang kapaligiran at sa kanyang bansa.
Hindi maaaring umiikot lamang sa kanyang sarili ang buhay ng isang tao. Kinakailangang bigyan
din niya ng pansin ang makap-isip kung paano matutugan ang pangangailangan ng iba. Ito ang
ideyang nakapaloob sa Kamalayang Pansibiko.
Ang pagkakaroon ng kamalayang pansibiko ay nagmumula sa paglingap sa
pangangailangan ng kapwa, at pagkakaroon ng bukas na isipan kung ano ang maaaring
magawa na ikakaganda ng iba o ikaayos ng mga bagay-bagay.

Narito ang ilang mga hakbang upang malinang sa sarili ang kamalayang pansibiko.

1. Matutong hindi maging makasarili. Simulan ito sa

pamamagitan ng pagiging mapagbigay.

2. Subuking alamin ang ibang kultura upang mapalawak ang iyong

isipan sa kaibahan ng lahat ng tao.

3. Magkaroon ng pakialam sa mga nangyayari sa paligid.

Manuod at
magbasa ng mga balitang makapagbibigay ng impormasyon sa mga iba’t ibang kaganapan sa iyong
kapaligiran.

4. Hikayatin din ang iba na makibahagi sa mga adhikaing makakapagpakita ng pagkalinga sa iba.

58
sa susunod na hanay kung paano ito maisasabuhay sa panahon ngayon.
1. isang tao nag hinarang at sinaktan ng ma masasamang loob. Sa kabila ng kanyang
nakakaawang kalagayan walang nagnais na siya ay tulungan. Dumaan ang dalawang taong kilalang
maka-Diyos, subalit hindi man lang sila tumigil. Subalit nang may nagdaang Samaritano ( na itinuring
noon na mababang uri kaysa sa mga Judio), tumigil ito at tinulungan ang mga tao.
Ano ang aral na iyong natutunan?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

2. Tumigil ang Samaritano at nilagyan ng benda ang lalaki at isinakay ito sa kanyang asno.
Ano ang aral na iyong natutunan?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

3. Dinala niya sa isang bahay-panuluyan ang lalaki at binantayan ito.

Ano ang aral na iyong natutunan?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

4. Kinabukasan, binayaran niya ang may-ari ng bahay- panuluyan upang ituloy ang pag-aalaga sa lalaki
hanggang sa gumaling ito.
Ano ang aral na iyong natutunan?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

Iguhit Kung Paano Ito Maisasabuhay sa Kasalukuyan

60

ARALIN 3 At higit sa lahat, magmahalan kayo, dahil ito ang

magdudulot ng tunay na pagkakaisa.
Pagkakaisa
Colosas 3:14

Pagtuklas
Napakahalaga ng pagkakaisa lalo na sa tinatakbi ng ating bansa. Hindi magiging ganap
ang pagmamahal sa bansa kung hindi natin matutunan ang pagkakaisa. Kung paano dapat
magsumikap ang kanya-kanyang pamilya, ganoon din naman dapat nating pagsumikapang
mapanatili ang pagkakaisa sa bansa.

Narito ang isang maikling kwento na nagpapakita ng kahalagahan ng pagkakaisa. ( Makinig sa

babasahin ng guro)

Pakaisipin Mo Ito
Kung mayroong mang itinuturong aral ang kuwentong ito, masasabi nating ito ‘yon:
May Lakas sa Pagkakaisa. Gayon din nman, kinakailangan nating magkaisa upang makasulong
tayo sa pagtatagumpay ng ating pamilya at pag-unlad ng ating bansa.
 Makikita sa ibaba ang mga larawan ng nagpapakita ng kawalan ng pagkakaisa. Alamin ang mga
bagay na dapat iwasan upang magkaroon ng pagkakaisa sa pamamagitan nang pagsulat ng lihim na
titik sa angkop na patlang.
Gamitin din ang matalinong pag-iisip upang malaman kung paano sa palagay mo nakakasira ang
mga ugaling ito ng pagkakaisa dito sa bansa. Mag-isip rin kung paano nasasalamin ang mga pangit na
baay na ito sa pang araw-araw na buhay ng mga Pilipino.

62
Pagliliwanag

Panalangin ng Pagkakaisa

Alam mo ban napakahalaga ng pagkakaisa maging sa Panginoong Jesus na taimtim Niyang

ipinanalangin ang pagkakaisa ng Kanyang mga alagad? Ilang sandal bago Siya hulihin, pahirapan at
ipako sa krus , nakipag-usap muna Siya sa Diyos Ama at ipinanalangin ang pagkakaisa ng Kanyang mga
disipulo.

Narito ang panalanging iyon ayon sa:

“Banal na Ama, ingatan mo sila sa pamamagitan ng kapangyarihang ibinigay mo sa akin,

upang sila’y maging isa katulad natin.”
Juan 17:11b

Matapos nito, idinalangin din Niya ang lahat pa ng mananampalataya sa Kanyang pangalan. Winika
Niya sa:

“Ang panalangin ko’y hindi lang para sa kanila na sumasampalataya sa akin, kundi pati rin sa
mga sasampalataya pa sa akin sa pamamagitan ng pangangaral nila. Idinadalangin ko sa iyo,
Ama, na silang lahat ay maging isa gaya natin. Kung paanong ikaw ay nasa akin at ako’y nasa
iyo, nawa’y sila man ay sumaatin, para maniwala ang mga tao sa munda na ikaw ang
nagsugo sa akin.”
Juan 17:20-21

Sadyang napakahalaga ng pagkakausa na inihalintulad Niya ang pagkakaisang ito sa Kanyang ugnayan
sa Diyos Ama. Layunin ng pagkakaisang ito na magiging hamon
sa buong sangkatauhan na ilagak ang kanilang
pananampalataya sa Diyos.

Pag -usapan Natin

Paano nga ba tayo magkakaroon ng pagkakaisa dito sa

Pilipinas gayong maraming bagay ang sadyang natural na
nagbabaha-bahagi sa atin? Katulad na lamang ng 7, 107 na mga isla na bumubuo sa buong archipelago.
Hindi ba’t dito pa lamang ay nagkakapangkat-pangkat na tayo? Isali na rin natin diyan ang iba’t ibang
mga wika at diyalekto na mayroon sa mga pulong ito. Masasabing kaya hirap tayo nagkaunawaan ay
dahil na rin sa napakaraming wika ang ating ginagamit upang ihayag ang ating saloobin.

64
ARALIN 4 Ang masikap sa trabaho ay may pakinabang, ngunit
kung salita ka lang ng salita ikaw ay magiging
Kasipagan maralita.
Kawikaan 14:23

Pagtuklas

Ikaw ba ay masipag? Sagutin ng Oo o Hindi ang maikling test sa ibaba at tuklasin kung ikaw nga
ay isang masipag na bata. Lagyan ng tsek (/) ang kahon ng iyong sagot.
1. Sinisikap kong makakuha ng pinakamataas na marka sa Oo Hindi
lahat ng pagsusulit.

Oo Hindi
2. Nag-aaral na ako nang maaga kahit malayo pa ang mga pagsusulit.

3. May disiplina ako sa aking sarili sa lahat ng oras. Oo Hindi

4. Lagi akong may layunin sa lahat ng aking ginagawa at nakapokus ako dito. Oo Hindi

5. Hindi ko ipinagpapabukas ang lahat ng maari kong gawin sa ngayon.

Oo Hindi

Personal na Pag-aanalisa
Sa aking palagay, ako ay …
____ masipag na bata ____ hindi masipag na bata
Dahil:
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
 Hindi maikakaila ang kahalagahan ng kasipagan sa pag-unlad ng pamilya, pamayanan, at ng
bansa. Ang sinumang nangangarap na magtagumpay at makikibahagi sa pag-unlad ng bayan ay
kinakailangang matutunan ang pagsusumikap.

Subalit bakit nga ba dapat magsumikap? Narito ang ilan sa dahilan kung bakit ang isang tao ay
dapat magsumikap.

66
Alin sa mga kasabihang ito ang kumakatawan sa iyong pananaw sa kahalagahan ng pagsisikap?
Ipaliwanag.

____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________

Pagpapasiya
Isulat sa ikalawang hanay ang mga dapat mong gawing pagsisikap sa mga sitwasyong
nabanggit sa unang hanay.

Isulat Kung Paano Ka Magsisipag

________________________________________
Sa iyong pag-aaral ________________________________________
________________________________________

________________________________________
Sa mga gawain sa bahay at sa mga inuutos ng ________________________________________
magulang ________________________________________

________________________________________
Sa iyong mga pangarap ________________________________________
________________________________________

________________________________________
Sa mga nais mong mangyari sa kapaligiran ________________________________________
________________________________________

________________________________________
Sa mga nais mong mangyari sa bansang Pilipinas ________________________________________
________________________________________
68
1930 – Pagbagal ng pagtawid ng tubig dito sa Lawa ng Laguna
1950 – Bumaba na ang bilang ng mga naliligo dito
1960 – Ipinatigil na ang paglalaba dito at inihinto na rin ang paggamit ng mga ferry boats
1970 – Nagsimula ng mangamoy ang ilog
1980 – Ipintigil na ang pangingisda
1990 – Ipinahayag na ang ilog ay patay na at hindi na kayang tirahan ng anumang may buhay

Pakaisipin Mo Ito
Hindi lamang sa ating bansa laganap ang polusyong nakakasira ng kalikasan.
Ang malawak na pagpapabaya sa kalikasan ay nagdulot din ng malaking pinsala sa daigdig. Narito ang
ilan sa mga suliraning kinakaharap ng buong mundo.
 Pagbabago ng klima ng mundo na nagdudulot ng pag-init ng mundo, pagtaas ng lebel ng tubig,
pagtaas ng asido sa karagatan, pagbaha at iba pang pagbabago sa klima ng mundo. Ito ay dulot
ng mga init mula sa labis na paggamit ng kuryente at iba pang pinagkukunan ng enerhiya.
 Polusyon sa hangin, dagat, at lupa dahil sa talamak na pagtatapon ng mga kalat at mapanirang
kemiko na sumisira ng kapaligiran.
 Hindi tamang pagmimina at pangingisda.
 Talamak na pagsira ng kalikasan tulad ng pagsira sa mga coral reefs at mga natural na tirahan ng
maraming pang anyong-buhay.
 Ang patuloy na paglobo ng populasyon ay nakakapagdulot din ng pagkasira ng likas-yaman.

Malaki na ang pinsalang naidulot ng mga suliraning ito. Hindi nakapagtatakang marami pang
pagkawasak na madudulot ang kapabayaan katulad na lamang ng kapabayaan sa Ilog Pasig.
Malulunasan pa kaya ang napakalalang pandaigdigang suliraning ito? May mga hakbang pa
kayang maisasagawa upang maiwasan ang mga nakaambang na panganib na dulot nito?

Pagliliwanag
Sinabi ng Bibliya s Genesis 1:28, “ At binasbasan niya sila. Sinabi niya, Magpakarami kayo para
mangalat ang mga lahi ninyo at mamahala sa buong mundo. At pamahalaan ninyo ang lahat ng hayop.
Mula sa talatang ito, maliwanag na nais pala ng Diyos na pamahalaan ng tao ang lahat ng
nilikha. Mula pa sa simula, inaatang na sa tao ang pangalagaan ang kalikasan. Ito pala ay hindi na
bagong tungkuling inaasahan sa bawat tao. Subalit dahil na rin sa kapabayaan ng nakararami,
haharapin ng lahat ang pinsalang dulot ng pagkasira ng kalikasan.

Kinakailangang sundin natin ang tagubilin ng Bibliya: gamitin ang kaloob nating kapangyarihan
upang mapangalagaan ang lahat ng nilikha. Ipinagkatiwala sa atin ng Diyos ang kakayahang makapag-
isip kung paano mapamahalaan ang kalikasan.

70

ARALIN 6 At turuan mo ang ating mga kapatid na maging

masigasig sa paggawa ng mabuti, para makatulong
Produktibo at Malikhain sila sa mga pangangailangan. Sa ganitong paraan,
magiging kapakipakinabang ang kanilang buhay.
Tito 3:14

Pagtuklas
Ikaw ba ay produktibo at malikhain? Kapag ang isang tao ay produktibo, ibig sabihin nito na
siya ay mabunga at nagagamit nang wasto ang lahat ng kanyang pag-aaring yaman. Ang isang tao
naman ay malikhain kung siya ay nakakapag-isip ng mga panibagong ideya na hindi pangkaraniwan.
Sa iyong palagay, taglay mo ba ang dalawang bagay na ito? Gawin ang mga sumusunod na
pagsasanay upang malaman kung ikaw nga ay malikhain at produktibo.

Pagkamalikhain
Nasa ibaba ang larawan ng ilang mga ordinaryong bagay. Isulat sa angkop na patlang ang
naisip mong hindi pangkaraniwang gamit nito.
Mag-isip ng Hindi Pangkaraniwang Gamit Nito
at Isulat Dito ang Iyong Sagot
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________

Pagiging Produktibo
Ipakita sa pamamagitan ng pie chart kung paano mo iginugugol ang iyong oras at pananalapi.
Oras Pananalapi
72
1. Sa palagay mo, dapat pa bang paglaanan ng oras ang isang bagay upang lalo pa itong pagandahin
kung magagamit mo naman sa ibang bagay ang panahong igugol dito?
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
2. Paano ba dapat balansehin ang pagiging malikhain at ang pagiging produktibo?
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________

Pagliliwanag
Tulong sa pag-unlad ang pagiging produktibo at pagiging malikhain. Hindi kinakailangan
mamili kung alin ang higit na mahalaga sa dalawa sapagkat pareho silang kailangan sa pagsulong ng
ating bansa. Ang bawat bata ay dapat matutong linangin ang dalawang katangiang ito kung nais niyang
makibahagi sa pag-unlad.
Ang ating pagiging malikhain ay mula rin sa Diyos na lumikha sa atin. Sa Kanya na gumawa ng
lahat sa ating paligid ay Siya ring naglikha sa atin na maging malikhain. Nais Niyang maging malikhain
tayo sa lahat ng ating ginagawa kung paanong Siya na Diyos na manlilikha ng lahat ay puno rin ng
pagiging malikhain. Ito ang sinasabi ng Amos 4:13 tungkol sa ating Diyos, “Ang Diyos na lumikha sa
mga bundok at ng hangin, at siya rin ang nagpapalit ng araw na maging gabi. Ipinapaalam niya sa tao
ang kanyang mga plano at siya ang namamahala sa buong mundo. Ang kanyang pangalan ay
Panginoong Dios na Makapangyarihan.”
Kung tayo man ay malikhain, nais din naman ng Diyos na gamitin natin nang wasto ang lahat
ng yamang-uri na mayroon tayo. Pinaalalahanan tayo ng Bibliya sa Efeso 5:16 na “Huwag ninyong
sayangin ang panahon.” Inaasahan ng Diyos na hindi lamang natin gagamitin ang ating pagkamalikhain
subalit tayo ang maging produktibo din sa lahat ng ating ginagawa.

Pagpapasiya
Nasa ibaba ang larawan ng isang sand timer na kumakatawan sa pagiging produktibo at
tamang paggamit ng oras. Sa halip na buhangin, maging malikhain at gumuhit ng isang bagay na dapat
mong gamitin nang tama na siyang dumadaloy sa sand timer.

1. Ano ang aral tungkol sa pagiging produktibo at malikhain ang

matututunan mo sa iyong iginuhit?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
 ___________________________________________________________
2. Ano pa ang ibang aral na dapat mong isabuhay mula sa iba pang bahagi
ng araling ito?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________

74
Bukod sa mga hakbang na ito, makakatulong din na matandaan mo ang napakahalagang mga
panuntunang ito:

Matutong mag-
ipon at magtipid

Matutong Matutong
magkaroon ng
magbahagi sa iba
maliwanag na
layunin

Pakaisipin Mo Ito
Nasa ibaba ang ilan sa mga pangunahing pinagkakagastusan ng isang tao. Sa tapat nito ay ang
mga pagpipiliang kasama ng katumbas na halaga nito. Alin sa mga ito ang pipiliin mo? Isulat sa angkop
na puwang ang dahilan bakit mo ito pinili. Isulat din ang halaga ng napili sa dulong puwang. Kapag
natapos nang mamili, alamin kung magkano ang iyong nagastos sa lahat ng ito at sagutin ang mga
katanungan sa ibaba.
Mga Kailangang Mga Pinagpipilian
Bakit Ito ang
Bilihin o Halaga
Opsyon 1 Opsyon 2 Opsyon 3 Opsyon 4 Iyong Napili
Pagkagastusan
Mamahaling Mahal Pangkaraniwan Mura pero
tatak na subalit subalit matibay hindi matibay
sigurado matibay
Damit at kang ikaw
sapatos lang ang
mayroon.

Presyo ₱ 2,500 ₱ 1,500 ₱ 1,000 ₱ 500

Mga Kailangang Mga Pinagpipilian Bakit Ito ang

Bilihin o Halaga
Opsyon 1 Opsyon 2 Opsyon 3 Opsyon 4 Iyong Napili
Pagkagastusan
 Kakain sa Kakain sa Kakain sa Mapapaluto
kilalang kantina ng karinderia sa sa nanay at
fastfood paaralan labas yayain ang
Nagkakayayaang mga kaibigan
kumain ng mga na sa bahay
kaibigan na lang
kumain

Presyo ₱ 100 ₱ 70 ₱ 40 ₱ 20

76

4. Magsipag

“Ang masikap sa trabaho ay may pakinabang,

ngunit kung salita ka lang ng salita ikaw ay magiging
maralita.” Kawikaan 14:23

Pagpapasiya
Gamitin ang ABC ng Pag-iimpok upang makagawa ng sarili mong plano kung paano ka dapat
makapag-ipon.
ANG ABC NG PAG-IIMPOK
A. Alamin kung ano ang iyong layunin sa pag-iipon. Iguhit sa baba.

B. Banko. Nais kong ilagay dito ang aking mga ipon:

Sa isang alkansya o piggy bank
Ipapatago ko sa aking mga magulang
Ihuhulog ko sa banko

C. Coins o perang papel. Ako ay maghuhulog ng _________ (magkano) kada ______ (gaano
kadalas). Ang ipong ito ay magmumula sa:
aking allowance
 mga bigay sa akin
mga simpleng trabahong maaari kong pagkakitaan

D. Disiplina. Ito ang dapat kong gawin upang makapag-impok at makapagtipid:

Dapat kong iwasan o ihinto: _________________________________________________
Mga bagay na hindi ko naman kailangan: ______________________________________
________________________________________________________________________

78
1. Bakit ko sasabihing hindi ko kaya kung sabi ng Bibliya ay magagawa ko ang lahat ng bagay dahil kay
Cristo na nagbibigay lakas sa akin? (Filipipos 4:13)
2. Bakit ako magkukulang kung alam ko namang ibibigay ng Diyos ang lahat ng aking mga
pangangailangan kay Cristo Jesus? (Filipos 4:19)
3. Bakit ako matatakot kung binibigyan ako ng Diyos ng Espiritu ng kapangyarihan, pag-ibig, at tahimik
na isip? ( 2 Timoteo 1:7)
4. Bakit ako manghihina kung ang Diyos naman ay lakas ng aking buhay at maihahayag ko ang lakas na
iyan dahil alam kong may magagawa ang Diyos? ( Awit 27:1; Daniel 11:23)
5. Bakit ko hahayaang daigin ako ng problema kung bibigyan naman ako ng tapang sap ag-unawang
napagtagumpayan n ani Jesus ang lahat ng bagay? (Juan 16:33)

Pagliliwanag
Pag-aralan ang mga talata. Ano ang sinabi ng mga ito na mga dahilan kung bakit natin dapat
pagkatiwalaan ang Diyos?

“Huwag kang mangamba dahil ako ang Diyos mo. Palalakasin kita at tutulungan. IIngatan kita sa
pamamagitan ng aking kapangyarihan na siya ring makapagliligtas sa iyo”.
Isaias 41:10

Bakit ako dapat magtiwala sa Diyos?

_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

“Ang Panginoon ang nag-iingat s aiyo. Siya ay kasama mo at siyang nag-iingat s aiyo. Hindi ka saasaktan
ng sikat ng araw, o liwanag ng buwan man sa gabi. Iingatan ka ng Panginoon sa numang kapahamakan.
 Pati ang kaluluwa mo’y kanyang iingatan. Ang Panginoon ang mag-iingat sa iyo nasaan ka man,
ngayon at magpakailanman.”
Awit 121:5-8
Bakit ako dapat magtiwala sa Diyos?
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
80
Ano ang pinaniniwalaan mong gagawin ng Diyos sa tuwing nararamdaman mong ikaw ay lumulubog sa
mga problema?
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

Paano mo palalalimin ang pagtitiwala mo kay Jesus?

_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

ARALIN 2 Lagi kayong magalak , laging manalangin at

magpasalamat kayo kahit ano ang mangyari , dahil
Tumawag at may Tulong ito ang kalooban ng Diyos para sa inyo na mga
na Aasahan nakay Cristo Jesus.
1Tesalonica 5:16-18

Pagtuklas
Ang panalangin ay ang pagkilala na ang tulong ay mula sa Diyos. Sa taimtim mong
pagtawag sa Diyos, ipinapahayag mor in ang iyong pananampalataya sa kakayahan ng Diyos na
tugunan ang iyong pangangailangan.

Isa sa pinakatanyag na likha ng sining sa tema ng pananalangin ay

ang Praying Hands na iginuhit ni Albrecht Durer. Gamit ang tinta at lapis,
ginuhit niya ang larawang ito na siyang naging napakagandang paalala ng
kapangyarihan ng pananalangin. Maraming bersyon ang naikuwento
tungkol sa pagkakaguhit ng kamay na ito kasama na ang sinasabing ito raw ay paraan ni Albrecht na
pasalamatan ang kanyang kapatid sa pagtulong nito sa kanya.
Ayon sa ilag kuwento, dala ng kahirapan, naging napakahirap kay Albrecht at sa kanyang
kapatid na mag-aaral sa pagpinta . Napagpasiyahan ng kanyang kapatid na siya na lamang ang
magtatrabaho upang makatustos ng pag-aaral ni Albercht, kasama ng kasunduang siya naman ang
mag-aaral ng pagpipinta sa panahong si Albercht ay kumikita na. Pagkalipas ng ilang taon, natapos ni
Albercht ang kanyang pag-aaral subalit masyado nang pinahina ng pagtatrabaho ang mga kamay ng
kanyang kapatid upang ito ay makapag-aral pa sa pagpipinta.
82

Pagsubok Sa Pamilya

Pagsubok Sa Pamilya
84

Pagtulong sa Pagsubok sa Pag-aaral

Pagliliwanag
Narito ang ilan sa mga pangako ng Diyos na dapat asahan sa tuwing humihingi ka sa Kanya ng
saklolo sa pamamagitan ng pananalangin.

Deuteronomio 31:8 Pangungunahan ka ng Panginoon at samahan ka niya, hindi ka niya iiwan o

pababayaan man. Kaya huwag kang matakot o manghina.”

Tulong na maasahan mula sa Diyos:

_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

Jeremias 29:11 “Alam ko kung paano ko tutuparin ang mga plano ko para sa kabutihan n’yo at hindi sa
kasamaan n’yo, at plano para bigyan kayo ng pag-asa at mabuting kinabukasan.”

Tulong na maaasahan mula sa Diyos:

_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

Mateo 11:28 “Lumapit kayo sa akin, kayong lahat na nahihirapan at nabibigatan sa inyong pasanin, at
bibigyan ko kayo ng kapahingahan.”
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
86

ARALIN 3 Lahat ng Kasulatan ay isinulat sa pamamagitan ng

kapangyarihan ng Diyos, at mapapakinabangan sa
pagtuturo ng katotohanan, pagsasaway,
Salita ng Diyos, pagtutuwid, at sa pagsasanay sa matuwid na
pamumuhay.
Mapanghahawakan 1Tesalonica 5:16-18

Pagtuklas
Dahil ang Diyos ay maasahan, anuman ang Kanyang ipinangako o sinabi ay dapat
panghawakan. Makasisigurado ka na gagawin ng Diyos kung anuman ang ipinahayag Niya. At
kung nais mong malaman ang iba’t ibang pangako ng Diyos, dapat mong basahin ang Bibliya.
Sa BIbliya matatagpuan ang mga pangako ng Diyos. Isang tao na sinubukang bilangin ang
lahat ng pangako ng Diyos ay nakatagpo ng 3,753 na mga pangako. Hindi man natin tiyak kung
ilan nga ang eksaktong bilang ng pangako ng Diyos sa bibliya, maaasahan nating tutuparin
Niyang lahat ang bawat isa sa mga pangakong iyan.

Narito ang ilan sa pinangako ng Diyos na makikita sa BIbliya.

 Pangako sa mga nananampalataya

Awit 84:11 “ Dahil kayo Panginoong Diyos ay parang araw na sa amin ay nagbibigay
liwanag at pananggalang na sa amin ay nag-iingat. Nagpapala ka at nagpaparangal. Hindi n’yo
ipinagkakait ang mabubuting bagay sa sinumang magtuwid ang pamumuhay.”
 Pangakong ibibigay ang pangangailangan
Awit 23:1,5
“Ang Panginoon ang aking pastol, hindi ako magkukulang ng anuman. Ipinaghanda n’yo
ako ng piging habang nakatingin ang aking mga kaaway. Pinahiram n’yo ng langis ang
 aking ulo, tanda ng inyong pagtanggap at parangal sa akin. At ang aking inuman ay
umaapaw.”
 Pangako ng kapayapaan
Awit 29:11
“Ang Panginoon ang nagbibigay ng kalakasan sa kanyang mga mamamayan, at sila’y
pagpapalain ng mabuting kalagayan.”

88
Pagliliwanag
1. May mga mahalagang desisyon ang iyong mga magulang. Nais mong
kahit papaano ay makatulong kaya naisip mong ibahagi ang angkop na
talatang makakatulong sa knilang pagdedesisyon.

2. Balisa ka dahil sa maraming problemang nakikita mo sa iyong pamilya.

Hindi ka na makatuon sa iyong pag-aaral dahil sa gumugulo na ang iyong isip.

3. Sasali ka sa isang paligsahan sa paaralan subalit matindi ang iyong kaba. Parang
gusto mon a tuloy umayaw.

4. Nalalapit na ang bayarin at sinabi ng tatay at nanay mo sa inyong

magkapatid na kinakapos na rin kayo para sa iba pang mahalagang
pangangailangan sa buhay.
5. Pinagtawanan ka ng kaibigan mo dahil sa iyong paniniwala sa Diyos.

90
Kung ang Mt. Everest na siyang pinakamataas ay nasakop na nang marating ang tuktok nito, kaya mo
ring lagpasan ang iyong mga suliranin. Nasa ibaba ang dalawang bundok. Ano ang dalawang suliranin
na pinagdaanan mo kamakailan? Isulat ang sagot sa kabilang pahina sa ibaba ng bundok. Sa loob ng
bundok, isulat kung paano mo napagtagumpayan.

Paano nalutas ito:

Suliranin 1: __________________________________________________________________

Paano nalutas ito:

Suliranin 2: _______________________________________________________________________

Pagliliwanag
Kaya Mo Yan!
Sa pamamagitan ng pananampalataya, magiging positibo ka at magkakaroon ng pag-asa.
Tagubilin ng ani Pablo sa Filipos 3:13-14, “Magagawa ko ang lahat ng bagay sa tulong ni Cristo na
nagbibigay ng lakas sa akin.” Ito ay isang napakagandang paalala na dapat kang magtuloy sa kabila ng
iyong mga pagsubok. Habang napapatuloy sa pagsulong upang maging matagumpay, dapat mong
matutunan ang tatlong mahahalagang katangiang ito n amula sa talata na tiyak na makakatulong saiyo.
92
Maliwanag na ipinapakita ng kuwentong ito kung paano tumanaw ng utang na loob si Dr. Howard Kelly
at kung paanong sinusuklian ang kabutihang nagawa. Subalit anong kabutihan ang nagawa natin sa
Diyos para mahalin Niya tayo at iligtas tayo sa kasalanan sa pamamagitan ng pagbibigay ng Kanyang
anak na si Jesus? Tama lamang na tumbasan ang kabutihang natanggap natin sa iba, pero tayo ay hindi
mabuti at lubhang makasalanan. Gayon na nga lamang ang pag-ibig ng Diyos na sa kabila ng ating
nagawang kasalanan sa Kanya, pinatawad pa Niya tayo.

Pakaisipin Mo Ito
Ang pag-ibig ay hindi lamang sinasabi, ito ay pinapakita at ipinadarama. Paano nga ba
maipapakita ang pag-ibig? Umisip ng isang bagay na siyang sisimbulo ng tunay na pag-ibig. Iguhit ito sa
ibaba.

Ang Aking Simbolo ng Tunay na Pag-ibig

94
Pag-ibig ng Diyos sa Pamamagitan ni Jesus

Juan 3:16 ‘Sapagkat ganito ang pag-ibig ng Diyos sa mga tao sa sanlibutan: ibinigay niya ng
kanyang kaisa-isang Anak, upang ang sinumang sumasampalataya sa Kanya ay hindi mapahamak kundi
magkaroon ng buhay na walang hanggan.”

Roma 5:8 “Pero ipinakita ng Diyos sa atin ang kanyang pag-ibig sa ganitong paraan: Kahit noong
tayo’y makasalanan pa, namatay si Cristo para sa atin.”

Galacia 2:20 “Namatay akong kasama ni Cisto sa krus . Hindi na ako ang nabubuhay sa aking sarili,
kundi si Cristo na. Ipinapamuhay ko ang buhay kong ito sa pamamagitan ng pananampalataya sa Anak
ng Diyos na nagmahal sa akin at nag-alay ng buhay niya para sa akin.”

Efeso 2:4-5 “Ipinakita ng Diyos ang kanyang pag-ibig sa atin nang isinugo niya ang kanyang kaisa-
isang anak dito sa mundo, upang sa pamamagitan niya ay magkaroon tayo ng buhay na walang
hanggan. Ito ang tunay na pag-ibig: hindi tayo ang umibig sa Diyos kundi siya ang umibig sa atin; at
isinugo niya ang kanyang anak upang akuin ang ating mga kasalanan para sa kapatawaran natin.” Mga
minamahal, kung ganoon na lamang ang pag-ibig ng Diyos sa atin, nararapat lamang na mag-ibigan
tayo.”
Ang Pag-ibig at Pagkalinga ng Diyos sa Atin

Zephanias 3:17 “Sapagkat kasama ninyo ang Panginoon na inyong Diyos. Katulad siya ng isang
makapangyarihang sundalo na magliligtas sa inyo. Magagalak siya sa inyo, at sa pamamagitan ng
kanyang pag-ibig ay babaguhin niya kayo. Aawit siya ng may kagalakan dahil sa inyo.”

1Juan 4:7-8 “Mga minamahal, mag-ibigan tayo dahil ang pag-ibig ay mula sa Diyos. Ang
umiibig sa kanyang kapwa ay anak ng Diyos at kumikilala sa Diyos. “

96
Pananamplataya sa Diyos Papurihan Siya

Ibigin ang kapwa Sundin ang kanyang kalooban

Isulat sa ibaba ang panalangin ng pagpapasalamat sa Diyos dahil sa Kanyang pag-ibig na ipinakita sa
pamamagitan ni Jesus.
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
98