Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

CHƯƠNG 2
TÍN HIỆU VÀ HỆ THỐNG LIÊN TỤC
TRONG MIỀN THỜI GIAN (p1)

1. MOÂ HÌNH XAÙC ÑÒNH CUÛA TÍN HIEÄU VAÄT LYÙ

Trong caùc lónh vöïc maø tín hieäu ñöôïc coi laø caùi taûi naõng löôïng nhö trong lyù thuyeát
maïch vaø lyù thuyeát veà caùc heä thoáng ñieän töû, thì tín hieäu seõ ñöôïc moâ taû baøng moâ hình xaùc
ñònh. Coøn trong caùc heä thoáng thoâng tin, nôi maø ngöôøi ta quan taâm ñeán vaán ñeà truyeàn tin
töùc, hay trong caùc heä thoáng ño löôøng, nôi maø ta quan taâm ñeán keát quaû cuûa caùc ñaïi löôïng
caàn ño,thì tín hieäu ñöôïc moâ taû baøng moâ hình ngaãu nhieân. Trong chöông trình naøy ta seõ
xeùt ñeán tín hieäu xaùc ñònh, coù theå thaáy raøng vieäc xeùt tín hieäu xaùc ñònh seõ deã daøng hôn so
vôùi tín hieäu ngaãu nhieân caû veà khaùi nieäm laãn moâ hình tín hoïc. Ta seõ ñöa ra moät soá thoâng
tin ñaïc tröng cho tín hieäu xaùc ñònh vaø phöông phaùp phaân tích chuùng, ñoù cuõng laø cô sôû ñeå
phaân tích tín hieäu ngaãu nhieân. Caùc loaïi tín hieäu xaùc ñònh ñöôïc duøng ñeå moâ taû caùc tính
chaát cuûa caùc heä thoáng truyeàn tin raát tieän lôïi, vaø coù theå thaáy raøng haàu nhö trong taát caû
caùc heä thoáng thoâng tin raát tieän lôïi, vaø coù theå thaáy raøng haàu nhö trong taát caû heä thoáng
thoâng tin, beân caïnh caùc tín hieäu ngaãu nhieân luoân luoân coù tín hieäu xaùc ñònh nhö laø caùc
soùng mang, tín hieäu ñoàng boä, tín hieäu xung nhòp ...
Chuùng ta seõ kyù hieäu caùc tín hieäu xaùc ñònh baøng caùc chöõ caùi nhö x,y... Khi caàn coù
theå theâm caùc chuõ soá, giaù trò cuûa noù laø x(t), y(t)...
Nhö ñaõ noùi ôû chöông moät, tín hieäu xaùc ñònh coù moâ hình toaùn hoïc laø caùc haøm
thöïc hoïac phöùc theo thôøi gian, hoaëc cuõng coù theå laø caùc phaân boá. Tuy nhieân caàn nhôù
raøng, khoâng phaûi taát caû caùc haøm hay phaân boá ñeàu laø moâ hình coù yù nghóa ñoái vôùi tín hieäu
vaät lyù. Trong taát caû caùc loaïi tín hieäu ngöôøi ta thöôøng phaân bieät thaønh hai loaïi tín hieäu
moâ taû caùc tín hieäu vaät lyù thöïc teá, ñoù laø: Tín hieäu coù naêng löông höõu haïn vaø tín hieäu coù
coâng suaát trung bình höõu haïn. Vieäc phaân loaïi nhö vaäy laø döïa treân caùc thoâng soá ñaëc
tröng cuûa tín hieäu xaùc ñònh maø ta seõ xeùt chuùng sau ñaây.
2. CAÙC THOÂNG SOÁ ÑAËC TRÖNG CUÛA TÍN HIEÄU XAÙC ÑÒNH
2.1. Tích phaân tín hieäu
Cho tín hieäu x laø tín hieäu xaùc ñònh, toàn taïi tring khoaûng -∞ <1< ∞, tích phaân tín hieäu
ñöôïc xaùc ñònh nghóa nhö sau:

x =  xt dt (2.1)


Tích phaân tín hieäu thoâng thöôøng bieåu dieãn dieän tích giôùi haïn döôùi ñoà thò cuûa tín hieäu, noù
coù theå khoâng xaùc ñònh hoaëc voâ haïn ñoái vôùi moät tín hieäu naøo ñoù. Do ñoù ñònh nghóa (2.1)
chæ coù yù nghóa vôùi nhöõng tín hieäu maø giaù trò tích phaân cuûa noù höõu haïn.

ÔÛ ñaây ta ñaõ kí hieäu [.] töông ñöông vôùi  .dt .


www.hcmute.edu.vn 1
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

Caùc tín hieäu coù giaù trò khaùc khoâng trong khoaûng thôøi gian höõu haïn ñöôïc goïi laø tín hieäu
coù thôøi haïn höõu haïn hay tín hieäu xung. Tín hieäu xung chính laø moâ hình thöïc teá cuûa caùc
tín hieäu vaät lí, bôûi vì chuùng thöôøng ñöôïc quan saùt trong moät khoaûng thôøi gian höõu haïn.

2.2. Trò trung bình cuûa tín hieäu

Vôùi tín hieäu xung ta coù theå ñöa ra khaùi nieäm veà giaù trò trung bình trong khoaûng thôøi gian
ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:
t2
 x(t )dt
x = t1 (2.2)
t t2 1

Ñònh nghóa naøy cuõng coù theå seõ coù yù nghóa ñoái vôùi caùc tín hieäu coù thôøi haïn voâ haïn, khi
ñoù giaø trò trung bình cuûa chuùng seõ ñöôïc xaùc ñònh bôûi giôùi haïn
T
1
x  lim
T  2T
T
 x(t )dt (2.3)

Caùc tín hieäu coù thôøi haïn voâ haïn  ,  , trong LTTH thöôøng gaëp laø tín hieäu tuaàn hoaøn
vôùi chu kì T, thì giaø trò trung bình cuûa noù seõ laø:
T
1 t0
T 
x  x(t )dt (2.4)
t0
trong ñoù t 0
laø moät ñieåm baát kì treân thang thôøi gian.dt
Chuùng ta duøng kí hieäu . töông ñöông vôùi:
T
1 t2 1 t0
T
1
 .dt ; lim
t 2  t1 t1 T  2T 
T
.dt vaø
T 
. dt
t0
laø ñeå chæ giaù trò trung bình cuûa caùc tín hieäu xung, tín hieäu coù thôøi haïn voâ haïn vaø tín hieäu
tuaàn hoaøn.

2.3. Naêng löôïng cuûa tín hieäu

Naêng löôïng chöùa trong caùc tín hieäu x(t) ñöôïc kí hieäu laø  x
vaø ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:

x    x (t )dt


x  (2.5)
2 2



2.4. Coâng suaát trung bình cuûa tín hieäu

Caùc tín hieäu xung cuõng coù theå ñöôïc ñaëc tröng bôûi coâng suaát trung bình trong khoaûng
thôøi gian ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:

 t , t   x
T
1
 lim  x (t )dt (2.6)
2 2
x 1 2 T  2T
T

www.hcmute.edu.vn 2
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

Neáu tín hieäu x laø caùc xung doøng ñieän hay ñieän aùp, thì  x
coù yù nghóa vaät lí laø coâng suaát
trung bình cuûa tín hieäu x nhaän ñöôïc treân moät ñôn vò ñieän trôû trong khoaûng thôøi gian
 
t1 , t 2 .
Vôùi caùc tín hieäu coù thôøi haïn voâ haïn, coâng suaát trung bình ñöôïc xaùc ñònh bôûi giôùi haïn
nhö sau:

T
1
   lim  x (t )dt (2.7)
2 2
x x T  2T
T

Vôùi tín hieäu chu kì T thì:

T
1 t0 2
  
T x
(2.8)
2
x x (t )dt
t0
trong ñoù t 0
laø ñieåm baát kì treân thang thôøi gian.
Theo lí thuyeát maïch thì ñaïi löôïng  x
chính laø trò bình phöông cuûa trò hieäu duïng.
Döïa vaøo caùc thoâng soá naêng löôïng cuûa tín hieäu maø ngöôøi ta phaân chia chuùng thaønh hai
loaïi quan troïng laø:
-Tín hieäu coù naêng löôïng höõu haïn, hay tín hieäu naêng löôïng neáu 0  x   .
-Tín hieäu coù thôøi haïn voâ haïn ñöôïc goïi laø tín hieäu coù coâng suaá t trung bình höõu haïn hay
tín hieäu coâng suaát neáu 0  x   .

3. Tín hieäu xaùc ñònh thöïc

3.1. Tín hieäu naêng löôïng coù thôøi haïn höõu haïn
3.1.1. Xung vuoâng goùc (t ) ( H.2.1)

Hình 2.1 [x] = 1 ;  x

= 1
Nhôø kí hieäu  ta coù theå bieåu dieãn caùc xung vuoâng goùc naèm ôû vò trí baát kì treân thang
thôøi gian, coù ñoä roäng vaø ñoä cao baát kì nhö treân hình 2.2.

www.hcmute.edu.vn 3
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

Hình 2.2
t c
x(t)= a  
 b 
x  ab ; x  a2b
t c
Khi nhaân moät tín hieäu baát kì vôùi haøm   ta coù theå giöõ laïi moät phaàn cuûa tín hieäu
 b 
ñoù vaø boû ñi nhöõng phaàn khaùc theo yù muoán.

3.1.2. Xung tam giaùc (t ) (H.2.3)

[x]=1 ;  x
= 2/3

Hình 2.3

3.1.3. Xung Cosin (H.2.4)

 t 
x(t) = X cos  0 t.  
  0 
2X X 2
x[t] = ; Ex 
0 2 0

www.hcmute.edu.vn 4
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

Hình 2.4

3.1.4. Xung haøm muõ (H.2.5)

t T 2
x(t) = X e t   ;  0
 T 

[x] =
X


1  e T 
Ex 
X2
2

1  e 2T 

Hình 2.5

3.2. Tín hieäu naêng löôïng coù thôøi haïn voâ haïn (H.2.6)
3.2.1. Haøm muõ suy giaûm:

www.hcmute.edu.vn 5
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

Hình 2.6

3.2.2. Tín hieäu Sa (H.2.7)

†
x(t)

t
†
0
5 4 3 2   2 3 4 5
    
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Hình 2.7
Tín hieäu Sa ñoùng vai troø trong vieäc rôøi raïc tín hieäu. Vì vaäy ngöôøi ta kí hieäu noù baèng chöõ
Sa töø chöõ Sampling ( tieáng Anh laø laáy maãu).

3.2.3. Tín hieäu (H.2.8)

www.hcmute.edu.vn 6
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

†
x(t)

t
†
4 3 2 
 0  2 3 4
   0
0 0 0 0 0 0 0

Hình 2.8

3.3. Tín hieäu khoâng tuaàn hoaøn coù coâng suaát trung bình höõu haïn
3.3.1. Böôùc nhaûy ñôn vò 1(t) (H.2.9)

Hình 2.9 Hình 2.10

Böôùc nhaûy coù giaù trò baát kì, taïi moät ñieåm baát kì ta coù theå vieát:
x(t)= X1(t-T) (H.2.10)
Nhôø coù kí hieäu 1(t) ta coù theå deã daøng bieãu dieãn caùc tín hieäu coù nhöõng ñoaïn gaõy (H.2.11)

Hình 2.11
X
x(t )  [t1(t )  (t  T )1(t  T )] (a)
T

www.hcmute.edu.vn 7
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

X
x(t )  t[1(t )  1(t  T )] (b)
T
3.3.2. Haøm muõ taêng daàn (H.2.12)
x(t )  (1  e t )1(t );  0
1 1
x  ; Px 
2 2

Hình 2.12 Hình 2.13

3.4. Tín hieäu tuaàn hoaøn

3.4.1. Tín hieäu sin

x(t )  X sin 0 t , t (, )

X2
x  0; Px 
2

Hình 2.14

www.hcmute.edu.vn 8
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

3.4.2. Daõy xung vuoâng goùc löôõng cöïc

x  0;
Px  X 2

Hình 2.15
3.4.3. Daõy xung vuoâng goùc ñôn cöïc

x  X;
T

Px X2
T

Hình 2.16
3.5. Tín hieäu phaân boá
Phaân boá ñöôïc goïi laø caùc haøm giaû hay caùc haøm toång quaùt. Noù thöôøng ñöôïc duøng trong ba
tröôøng hôïp sau:
- Phaân boá duøng nhö moät moâ hình toaùn hoïc cho moät loaïi tín hieäu naøo ñoù.
- Phaân boá ñöôïc duøng ñeå moâ taû caùc pheùp toaùn taùc ñoäng leân tín hieäu ví duï pheùp
rôøi raïc tín hieäu hay laëp tuaàn hoaøn tín hieäu.
- Phaân boá ñöôïc duøng ñeå mieâu taû phoå cuûa tín hieäu, trong tröôøng hôïp tín hieäu khoâng
coù phoå Forurier thoâng thöôøng, ví duï nhö böôùc nhaûy ñôn vò, tín hieäu tuaàn hoaøn vaø nhieàu
tín hieäu coù naêng löôïng khoâng xaùc ñònh.
Khaùi nieäm phaân boá ñöôïc Ñiraêc ñöa ra ñaàu tieân duøng trong vaät lí löôïng töû, ñoù laø haøm  .
Sau naøy coøn goïi laø Delta Ñiraêc hay phaân boá Ñiraêc ngaøy nay ñöôïc duøng trong nhieàu lónh
vöïc khaùc nhau. Noù khoâng coù yù nghóa toaùn hoïc chính xaùc, nhöng tieän lôïi cho vieäc phaân
tích tín hieäu trong nhöõng tröôøng hôïp vöøa neâu ôû treân.

www.hcmute.edu.vn 9
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

3.5.1. Phaân boá  (t )

Ñiraêc ñònh nghóa haøm  nhö sau:

Ñaïi löôïng  (t ) ôû ñaây khoâng phaûi laø haøm thoâng thöôøng bôûi vì taï i t = 0 noù khoâng nhaän
giaù trò baèng soá. Töø ñaây veà sau ta seõ goïi ñaïi löôïng  (t ) laø phaân boá  (t ) hay Delta Ñiraêc.
Trong lí thuyeát veà phaân boá,  (t ) ñöôïc bieåu dieãn giôùi haïn cuûa daõy  (t , ) cuûa caùc haøm
 (t , ) thoûa maõn caùc ñieàu kieän:

Daõy haøm thoûa maõn caùc ñieàu kieän (2.11) vaø (2.12) ñöôïc goïi laø daõy haøm gaàn ñuùng hay laø
daõy ñònh nghóa cuûa phaân boá  (t ) .
Coù raát nhieàu daõy haøm ñònh nghóa haøm  (t ) , sau ñaây ta chæ neâu moät soá ví duï, ñoù laø daõy
haøm Gausse coù daïng:
1  t 2 
 (t , )  exp   2  (2.13)
   

www.hcmute.edu.vn 10
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

Hình 2.17
Caùc haøm naøy vôùi caùc tham soá  khaùc nhau ñöôïc bieåu dieãn treân hình 2.17. Khi  tieán
tôùi khoâng, caùc haøm Gausse co heïp laïi, coù nghóa laø noù taäp trung xung quanh ñieåm t = 0;
coøn khi  tieán tôùi voâ cuøng thì giaù trò cuûa noù tieán tôùi khoâng. ÔÛ giôùi haïn daõy naøy tieán tôùi
ñaïi löôïng coù giaù trò baèng khoâng khi t  0 vaø baèng voâ cuøng khi t = 0. Dieän tích giôùi haïn
döôùi ñoà thò cuûa moãi haøm ñeàu baèng moät. Giôùi haïn cuûa daõy haøm Gausse (2.13) do ñoù laø
phaân boá  (t ) , coù theå vieát döôùi daïng:
1  t 2 
lim exp   2    (t ) (2.14)
 0 
 t 
Bieåu dieãn ñoà thò cuûa phaân boá  (t ) theo qui öôùc laø moät vaïch heïp coù muõi teân taïi ñieåm t =
0. Ñoä cao cuûa vaïch baèng dieän tích döôùi ñoà thò cuûa phaân boá, do ñoù baèng moät (H.2.18
a,b).

Hình 2.18
Phaân boá  (t ) laø moâ hình toaùn hoïc cuûa tín hieäu xung coù thôøi haïn voâ cuøng nhoû vaø coù
bieân ñoä voâ cuøng lôùn. Tín hieäu nhö vaäy khoâng phaûi laø tín hieäu vaät lí thöïc hieän ñöôïc.
Maëc duø vaäy noù laø moät moâ hình tröøu töôïng raát tieän lôïi cho caùc tín hieäu vaät lí, nhö laø caùc
xung heïp. Caùc phaàn töû cuûa daõy haøm ñònh nghóa phaân boá  (t ) coù naêng löôïng höõu haïn,

www.hcmute.edu.vn 11
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

nhöng chính phaân boá  (t ) laï coù naêng löôïng voâ haïn. Phaân boá  (t ) seõ ñöôïc coi nhö laø tín
hieäu coù coâng suaát trung bình höõu haïn.
 Moät vaøi tính chaát vaät lí cuûa phaân boá:
 Tính chaát 1: Nhaân vôùi haèng soá:
 

 a (t )dt  a   (t )dt  a;
 
aR (2.15)

Daõy haøm ñònh nghóa phaân boá a (t ) laø daõy a (t , ) , khi a  0 ta seõ coù töø ñònh
nghóa 0.  (t ) = 0 vôùi moïi t.

 Tính chaát 2: Quan heä vôùi caùc böôùc nhaûy ñôn vò:

  (t )  dt  1(t ) (2.16)
' '

d1(t )
  (t ) (2.17)
dt

 Tính chaát 3: Neáu x(t) laø tín hieäu baát kì thì:

x(t ) (t )  x(0) (t ) (2.18)
x(t ) (t  t 0 )  x(t 0 ) (t  t 0 ) (2.19)
Tính chaát naøy ñöôïc goïi laø tính chaát loïc cuûa  (t ) .

 Tính chaát 4: Neáu x(t) laø tín hieäu baát kì thì:



 x(t ) (t )  x(0)

(2.20)

 x(t ) (t  t

0 )dt  x(t 0 ) (2.21)

 Tính chaát 5: Thay ñoåi thang (tæ leä)

t 
    t 0  (t ) (2.22)
 t0 
 Tính chaát 6: Tính chaát chaün.
 (t ) =  (t ). (2.23)

 Tính chaát 7: Tích chaäp cuûa phaân boá  (t ) vôùi haøm baát kì
 
x(t ) *  (t )   x(t ) (t  t )dt   x(t  t ) (t )dt  x(t ) (2.24)
' ' ' ' ' '

 

www.hcmute.edu.vn 12
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

Phaân boá  (t ) ñöôïc goïi laø phaàn töû ñoàng nhaát cuûa pheùp tính chaäp, töông töï nhö soá 1 laø
phaàn töû ñoàng nhaát cuûa pheùp tính nhaân soá thöïc. Tính chaát naøy ñöôïc goïi laø tính chaát laëp
cuûa phaân boá  (t ) . Töông töï ta coù:
x(t ) *  (t  t 0 )  x(t  t 0 ) (2.25)

3.5.2. Phaân boá löôïc

Phaân boá löôïc ñöôïc kí hieäu laø (t ) vaø ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:

(t )    (t  n)
n  
(2.29)

Ñoà thò cuûa phaân boá löôïc cho treân hình 2.19 a. Töø ñònh nghóa phaân boá löôïc coù theå thaáy
noù laø daõy tuaàn hoaøn cuûa caùc Delta Ñiraêc, coù ñoä cao ñôn vò vaø caùch nhau moät khoaûng
ñôn vò. Teân goïi cuûa phaân boá löôïc laø hoaøn toaøn tröïc quan xuaát phaùt töø ñoà thò cuûa noù.

Hình 2.19: Phaân boá löôïc

Moät trong nhöõng daõy ñònh nghóa cuûa phaân boá löôïc laø (H.2.20)
1 
  (t  n) 2 
exp(  2 t 2 )  exp   (2.30)
 n    t2 
Phaân boá löôïc laø tröôøng hôïp ñaëc bieät, noù khoâng thuoäc vaøo loaïi tín hieäu naøo ñaõ keå tröôùc
ñaây. Theo ñònh nghóa noù laø tín hieäu tuaàn hoaøn nhöng laïi coù coâng suaát trung bình khoâng
höõu haïn. Noù ñöôïc duøng ñeå mieâu taø tín hieäu bò rôøi raïc hoaëc caùc pheùp tính taùc ñoäng leân
tín hieäu rôøi raïc, ngoaøi ra noù coøn duøng ñeå bieåu dieãn pheùp tính laëp tuaàn hoaøn vaø phoå cuûa
tín hieäu tuaàn hoaøn.
 Moät vaøi tính chaát cuûa phaân boá löôïc
 Tính chaát 1: Tính chaát rôøi raïc:

x(t ). (t ) =  x(n) (t  n)
n  
(2.31)

www.hcmute.edu.vn 13
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

trong ñoù x(t) laø tín hieäu baát kì.

 Tính chaát 2: Tính chaát laëp hoaøn toaøn:


x(t ) * (t )   x(t  n)
n  
(2.32)

tín hieäu x(t) laø tín hieäu xung coù thôøi haïn nhoû hôn hoaëc baèng ñôn vò.

 Tính chaát 3: Tính chaát chaün:

(t )  (t ) (2.33)

 Tính chaát 4: Phaân boá löôïc laø tín hieäu tuaàn hoaøn:
(t  n)  (t ) n = 0, ±1 ... (2.34)

 Tính chaát 5: Thay ñoåi thang ñoä (tæ leä):


t
 = 
 
  (t  n )
n  
(2.35)

Töø tính chaát naøy thaáy raèng daõy Delta Ñiraêc caùch nhau moät khoaûng baèng nhau (chu kì) T
> 0 vaø coù ñoä cao nhö nhau, coù theå vieát döôùi daïng:

1 t 
    (t  nT )
 (2.36)
T   n 
Daõy naøy coù ñoà thò treân hình 2.19b. Tính chaát rôøi raïc vaø laëp tuaàn hoaøn cuûa daõy (2.36)
nhö sau:
 Tính chaát 1:
1
x(t) (2.37)
T
trong ñoù x(t) laø tín hieäu baát kì.

 Tính chaát 2:

1 1
x(t ) *     x(t  nT ) (2.38)
T  T  n 
trong ñoù x(t) laø tín hieäu xung coù thôøi haïn  T .

www.hcmute.edu.vn 14
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

CHƯƠNG 2
TÍN HIỆU VÀ HỆ THỐNG LIÊN TỤC
TRONG MIỀN THỜI GIAN (p2)

4. PHAÂN TÍCH TÖÔNG QUAN TÍN HIEÄU

4.1. Heä soá töông quan
Tín hieäu coù theå ñöôïc bieåu dieãn nhö moät vectô trong moät khoâng gian metric thích hôïp
ñöôïc goïi laø khoâng gian tín hieäu. Ñeå so saùnh hai tín hieäu ngöôøi ta thöôøng xaùc ñònh
khoaûng caùch d( x1 , x2 ) giöõa chuùng, ñoù laø möùc ñoä khaùc nhahu giöõa hai tín hieäu, noù seõ
baèng khoâng neáu hai tín hieäu hoaøn toaøn gioáng nhau. Khoaûng caùch Ôcôlic cuûa hai tín
hieäu x1 (t ) vaø x2 (t ) , xeùt trong khoaûng thôøi gian T ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
12
 
d ( x1 , x 2 )   K  x1 (t )  x 2 (t ) dt 
2

 T 
Coù theå thaáy raèng, naêng löôïng cuûa tín hieäu trong khoâng gian L 2(0,T) coù khaùi nieäm töông
töï nhö bình phöông khoaûng caùch trong khoâng gian R n. Do ñoù d 2 ( x1 , x2 ) ñöôïc hieåu laø
naêng löôïng cuûa tín hieäu, ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:

 x (t )  x (t )x 

E y  d 2 ( x1 , x2 )  (t )  x2 (t ) dt
* *
1 2 1


 2   2

  x (t ) dt  Re  x1 (t ) x (t )dt  x
*
1 2 2 (t ) dt
  

Naêng löôïng cuûa tín hieäu E y phuï thuoäc vaøo tích voâ höôùng giöõa x1 (t ) vaø x2 (t ) , coù yù nghóa
laø khoaûng caùch giöõa hai tín hieäu seõ cöïc ñaïi neáu tích voâ höôùng cuûa noù baèng khoâng
( x1 (t ) vaø x2 (t ) tröïc giao), vaø cöïc tieåu (baèng khoâng) neáu x1 (t ) = x2 (t ) .
Ngöôøi ta ñònh nghóa heä soá töông quan giöõa hai tín hieäu x1 , x2 laø tæ soá sau:


 x (t ) x
1 2 (t )dt
( x1 , x 2 )
 12  

 (2.39)
( x1 , x1 )
 x (t )
2
1 dt


Vaø heä soá töông quan giöõa hai tín hieäu x2 (t ) vaø x1 (t ) :


x
*
2 (t ) x1 (t )dt
( x 2 , x1 )
 21  
 (2.40)

x2 , x2 
x
2
2 (t ) dt


Taát nhieân caùc tích voâ höôùng treân ñöôïc xaùc ñònh trong khoâng gian L2 (0, T ).

www.hcmute.edu.vn 1
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

Neáu 12   21  0 thì caùc tín hieäu x1 , x2 laø tröïc giao vaø ta coù naêng löôïng toång cuûa hai
tín hieäu baèng toång naêng löôïng cuûa töøng tín hieäu. Caùc heä soá  12 vaø  21 trong tröôøng hôïp
chung khoâng baèng nhau (  12   21 ).
Ngoaøi ra heä soá töông quan chuaån hoùa giöõa hai tín hieäu x1 , x2 coøn ñöôïc ñònh nghóa:
x1 , x2 ( x2 , x1 ) (2.41)
   12 . 21 
( x1 , x1 )( x2 , x2 )
Coù theå thaáy raèng  laø moät soá thöïc coù giaù trò trong khoaûng (0    1).

4.2. Haøm töông quan

Hình 2.21: Söï phuï thuoäc cuûa heä soá töông quan  12 vaøo söï dòch chuyeån cuûa tín hieäu
Heä soá töông quan giöõa hai tín hieäu bieåi thò vò trí cuûa hai tín hieäu trong khoâng gian töông
öùng. Tuy nhieân, khi moät trong hai tín hieäu dòch chuyeån treân thang thôøi gian thì tích voâ
höôùng cuûa chuùng seõ thay ñoåi theo söï dòch chuyeån ñoù.
Neáu ta kí hieäu ñoä dòch chuyeån treân thang thôøi gian laø  , thì tích voâ höôùng giöõa hai tín
hieäu x1 , x2 seõ laø haøm cuûa  . Ñeå tieän lôïi cho vieäc so saùnh tín hieäu trong khoâng gian cuûa
noù ngöôøi ta ñöa ra khaùi nieäm veà haøm töông quan.

4.2.1. Tín hieäu naêng löôïng höõu haïn

Haøm töông quan trong khoâng gian L2 (0, T ) cuûa tín hieäu naêng löôïng ñöôïc kí hieäu laø  ,
noù ñöôïc xaùc ñònh bôûi tích voâ höôùng cuûa hai tín hieäu khi moät trong chuùng dòch chuyeån
treân thang thôøi gian.

12 ( )   x1 (t ) x2* (t   )dt (2.42)


 21 ( )   x2 (t ) x1* (t   )dt (2.43)


www.hcmute.edu.vn 2
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

Caùc haøm 12 ( ),  21 ( ) coøn ñöôïc goïi laø haøm töông quan cheùo. Coù theå thaáy giaù trò cuûa
chuùng laø dieän tích giôùi haïn döôùi ñoà thò tích cuûa hai tín hieäu.
Ngoaøi ra, coøn coù khaùi nieäm veà haøm töï töông quan cuûa tín hieäu x(t) nhö sau:

 xx ( )   x(t ) x * (t   )dt (2.44)


Caùch xaùc ñònh caùc haøm töông quan vaø haøm töï töông quan ñuôïc minh hoïa qua ví duï treân
hình 2.22
†    t 1
x1 (t )  cos t  
4 4  2  † x(t )  (t )

4
t
† †
-1 1 2 4 -2 -1 0 1 2 3

t
† x 2 (t )    †  0
1 2 1
2
S   (0) 
t 3 t
† †
-2 -1 0 1 2 3 4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4

 1
x2  t   †  1 †  1
 2 S  12    x(t  1)
 2 1 1
S   (1) 
6

† †
3 4 t t
3
-2  -1 01 1 2 -3 -2 -1 0 1 2 3
2 2

†
S  12 (2) †
 ( )
1 x2 (t  2) 2
3

t
1 
† 6
†
-2 -1 0 1 2 3 4 -3 -2 -1 0 1 2 3

† 12 (2)
 1
12    1
 2 12 ( )

†
-2 -1  1 0 1 2 3 4
2

Hình 2.22: Haøm töông quan vaø töï töông quan cuûa tín hieäu naêng löôïng

www.hcmute.edu.vn 3
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

Coù theå thaáy raèng, giaù trò cuûa haøm 12 ( ) seõ khoâng thay ñoåi khi x 2 dòch sang phaûi moät
ñoaïn  vaø ñöùng yeân, hoaëc khi x 2 ñöùng yeân vaø x1 dòch sang traùi moät ñoaïn  .
Do ñoù haøm töông quan (2.42), (2.43) vaø haøm töï töông quan (2.44) coù theå vieát laïi döôùi
daïng:

12 ( )   x1 (t   ) x2* (t )dt
2
(2.45)


 21 ( )   x2 (t   ) x1* (t )dt (2.46)


 xx ( )   x(t   ) x * (t )dt (2.47)


Caùc haøm töông quan cuõng coù theå kí hieäu laø  xy ( ),  yx ( ), vaø haøm töï töông quan laø
 xx ( ) .

 Caùc tính chaát quan troïng cuûa haøm töông quan vaø haøm töï töông
quan:

 Tính chaát 1:
 xy ( )   *yx ( )
(2.55)

 Tính chaát 2:
 

  xy ( )d    x(t ) y (t   )dtd 

*

 

   
  [ x(t )  y (t   )d ]dt 
*
 x(t )dt  y
*
(t )dt (2.56)
   

Coù theå suy ra töø (2.56) laø dieän tích döôùi ñoà thò cuûa haøm töông quan baèng tích caùc dieän
tích döôùi ñoà thò cuûa moãi tín hieäu.

 Tính chaát 3:
 xx ( )   xx* ( ) (2.57)
Haøm töông quan laø haøm Hermit. Vôùi tín hieäu thöïc, haøm töï töông quan laø haøm chaün.

 Tính chaát 4:
 2

 (0)   x(t )

dt (2.58)

 Tính chaát 5:

www.hcmute.edu.vn 4
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

    

 ( )d   x(t )  x (t )dt  [  Re x(t )dt ]  [  I m x(t )dt ]2 (2.59)

* 2
xx
    

Vôùi tín hieäu thöïc dieän tích döôùi ñoà thò cuûa haøm töï töông quan baèng bình phöông dieän
tích döôùi ñoà thò cuûa tín hieäu.

 Tính chaát 6:
Vôùi moïi giaù trò cuûa ta luoân coù:
 xx ( )   xx (0) (2.60)

4.2.2. Tín hieäu coâng suaát trung bình höõu haïn

a) Tín hieäu tuaàn hoaøn L2T
Haøm töông quan cuûa tín hieäu tuaàn hoaøn ta kí hieäu baèng chöõ  ( ) vaø ñöôïc ñònh nghóa
nhö sau:
T T
1 1
 xy ( )  
T 0
x(t ) y * (t   )dt   x(t   ) y * (t )dt
T 0
(2.61a)

T T
1 1
 yx ( )  
T 0
y(t ) x * (t   )dt   y (t   )x * (t )dt
T0
(2.61b)

T T
1 1
 xx ( )  
T 0
x(t ) x * (t   )dt   x(t   )x * (t )dt
T 0
(2.61c)

 Caùc tính chaát cuûa haøm töông quan vaø töï töông quan cuûa tín hieäu
tuaàn hoaøn.

† x(t)
1
... ...
†
-T 0 T t

†  x ( )
1
... ...†
0 T 

Hình 2.23
 Tính chaát 1:
 xy ( )   yx * ( ) (2.62)

 Tính chaát 2:
  xy ( )  x y * (2.63)

www.hcmute.edu.vn 5
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

 Tính chaát 3:
x( )   xx * ( ) (2.64)

 Tính chaát 4:
 xx (0)  x  Px (2.65)
2

 Tính chaát 5: Neáu tín hieäu x laø thöïc

  x (2.66)
2

 Tính chaát 6:
 xx ( )   xx (0) (2.67)

b) Tín hieäu khoâng tuaàn hoaøn

Trong khoâng gian cuûa tín hieäu coâng suaát trung bình höõu haïn khoâng coù khaùi nieäm veà tích
voâ höôùng. Tuy nhieân, ñoái vôùi moät soá tín hieäu cuûa khoâng gian naøy, vaãn toàn taïi caùc giôùi
haïn theo ñònh nghóa thoâng thöôøng. Vôùi nhöõng tín hieäu nhö vaäy, ngöôøi ta cuõng coù theå
ñònh nghóa caùc haøm töông quan nhö sau:
T T
1 1
 xy ( )  lim  x(t ) y (t   )dt  lim  x(t   ) y (2.68)
* *
(t )dt
T  2T T  2T
T T
T T
1 1
 yx ( )  lim  y(t ) x (t   )dt  lim  y(t   ) x (2.69)
* *
(t )dt
T  2T T  2T
T T
T T
1 1
 xx ( )  lim  x(t ) x (t   )dt  lim  x(t   ) x (2.70)
* *
(t )dt
T  2T T  2T
T T

www.hcmute.edu.vn 6
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

CHƯƠNG 2
TÍN HIỆU VÀ HỆ THỐNG LIÊN TỤC
TRONG MIỀN THỜI GIAN (p3)

5. TÍCH CHAÄP
5.1. Giôùi haïn cuûa tích chaäp
Tích chaäp cuûa haøm x1 (t ) vaø x2 (t ) cuûa haøm y(t) ñöôïc xaùc ñònh bôûi tích phaân sau:
 
y(t )   x (t ) x (t  t )dt   x (t  t ) x (2.71)
' ' ' '
1 2 1 2 (t ' )dt '
 

Tích chaäp cuûa hai tín hieäu ñöôïc kí hieäu bôûi daáu sao (*), khi ñoù coâng thöùc (2.71) coù theå
vieát döôùi daïng:
y(t )  x1 (t ) * x2 (t )  x2 (t ) * x1 (t ) (2.72)

5.2. Caùc tính chaát cuûa tích chaäp

 Tính chaát 1: Tính chaát giao hoaùn
x1 (t ) * x2 (t )  x2 (t ) * x1 (t ) (2.73)

 Tính chaát 2: Tính phoái hôïp

x1 (t ) * [ x2 (t ) * x3 (t )]  [ x1 (t ) * x2 (t )] * x3 (t ) (2.74)

 Tính chaát 3: Tính phaân phoái

[ x1 (t )  x2 (t )] * x3 (t )  x1 (t ) * x3 (t )  x2 (t ) * x3 (t ) (2.75)

 Tính chaát 4:
a[ x1 (t ) * x2 (t )]  [ax1 (t )] * x2 (t )  x1 (t ) * [ax2 (t )] (2.76)

 Tính chaát 5:
Vôùi x1 (t ) , x2 (t ) thuoäc L2 (, )


 x (t ) x (t   )dt  x1 ( ) * x2* ( ) (2.77)

*
1 2


Töø tính chaát naøy thaáy raèng, haøm töông quan cuûa x1 (t ) , x2 (t ) thuoäc L2 (, ) chính
baèng tích chaäp cuûa tín hieäu x1 (t ) vôùi x2* (t ) .

www.hcmute.edu.vn 1
 Chương 2: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền thời gian

Ví duï: Tính y(t) = x1(t)* x2(t)?

‡ ‡ ‡ ‡
x1 (t ) x2 (t ) x1 (t ' ) x2 (t ' )
A1 A2 A1 A2
Ñoåi sang
T 2T t t T 2T t' t'

‡
‡
T T
bieán t
'
 A1  A1

x2 (t  t ' )
x2 (t ' )
‡

‡
A2
A2 t
Dôøi 1 ñoaïn t
y(t )   A1 A2 dt '  A1 A2t
'
t t' ‡
‡ ‡
T  t T  tT
0
t T
Ñaûo x2 (t )  x2 (t )
'

(Choïn coâng thöùc (1)) x2 (t  t ' ) T t

y(t )   A1 A2 dt    A1 A2 dt '
‡

'

T  t  2T t' t T T
‡ ‡
 T  2T
t T t
y(t )  A1 A2 (2T  t )  A1 A2 (T  t )  A1 A2 (3T  2t )

x2 (t  t ' )
‡

2T
2T  t  3T t' y(t )    A1 A2 dt '  A1 A2 (t  3T )
‡ ‡
2T 3T
t T t t T
y(t )
‡

 A1 A2t 0t T A1 A2

y(t )   A1 A2 (3T  2T ) 2T  t  3T t
‡
0 nôi khaùc
T 2T 3T
  A1 A2

www.hcmute.edu.vn 2
 Chương 3: Biến đổi Laplace và ứng dụng

CHƯƠNG 3
BIẾN ĐỔI LAPLACE VÀ ỨNG DỤNG

1. Bieán ñoåi Laplace

Bieán ñoåi Laplace moät phía ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc sau

F (s)  £ [ f (t )]   f (t )e  st dt (3.1)
0

f (t ) † £[ f (t )] † F (s )

Haøm f (t ) bieán thöïc (t) thôøi gian ñöôïc goïi laø goác, coøn bieán ñoåi Laplace cuûa noù laø aûnh
F (s) . Bieán phöùc s    j ñoùng vai troø soá tích phaân. Bieåu thöùc
(1.1) xaùc ñònh cuûa moät haøm f (t ) , seõ toàn taïi khi vaø chæ khi coù moät giaù trò naøo ñoù cuûa
tham soá s ñeå cho tích phaân Laplace hoäi tuï.
Bieán ñoåi Laplace laø bieán ñoåi moät phía, aûnh cuûa noù khoâng phuï thuoäc vaøo haøm f (t ) ôû
t  0 . Ñeå theå hieän ñieàu ñoù, ngöôøi ta thöôøng duøng haøm ñôn vò 1(t ) ñöôïc xaùc ñònh nhö
sau
1; t  0
1(t )   (3.2)
0; t  0
Do ñoù ta seõ coù ñaúng thöùc
£  f (t )  £  f (t )1(t )
£ 1(t )  £ 1 (3.3)
Vieäc tìm laïi haøm goác f (t ) töø aûnh F (s) cuûa noù ñöôïc goïi laø bieán ñoåi ngöôïc Laplace vaø
ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc Rieman – Melin:
 1 e  j
  F ( s)e si ds;
f (t )   2j e  j
t0
(3.4)

0; t0
Hay coù theå kí hieäu bôûi f (t )  £-1 F (s).
Ñeå F (s) coù theå laø aûnh cuûa haøm f (t ) naøo ñoù, coù nghóa laø bieåu thöùc (1.4) hoaøn toaøn
ñöôïc xaùc ñònh thì haøm F (s) caàn thoûa maõn moät soá ñieàu kieän sau:
a) F (s) laø haøm giaûi tích trong maët phaúng Rres  X 0
b) F ( s)  0 khi s , doïc treân ñöôøng naèm trong mieàn
Rres  X 0   (  0)
e  j

c) Vôùi moät giaù trò e  X 0 luoân toàn taïi tích phaân  F (s)ds trong ñoù
e  j
X 0 coù giaù trò ñeå

sao cho s  X 0  jY0 , maø vôùi giaù trò ñoù cuûa s , tích phaân (1.1) seõ hoäi tuï tuyeät ñoái.

www.hcmute.edu.vn 1
 Chương 3: Biến đổi Laplace và ứng dụng

Trong thöïc teá, vieäc öùng duïng tröïc tieáp coâng thöùc Rieman – Melin ñeå tìm haøm f (t ) noùi
chung khoâng deã daøng. Trong vieäc öùng duïng bieán ñoåi Laplace ñeå phaân tích tín hieäu vaø
tìm laïi haøm ngöôïc coù theå thöïc hieän d6eõ daøng hôn maø khoâng caàn phaûi söû duïng (1.4), khi
phaân tích quaù trình quaù ñoä, ngöôøi ta coá gaéng söû duïng thaønh thaïo caùc tính chaát cuûa bieán
ñoåi Laplace (baûng 1) ñeå coù theå laøm ñôn giaûn quaù trình tìm aûnh, goác.

2. Caùc tính chaát cô baûn cuûa Laplace

Baûng 1

TT Tính chaát Ghi chuù

1 £ a1 f1 (t )  a2 f 2 (t )  a1 £  f1 (t )  a2  f 2 (t ) a1 ,a2 laø soá baát kì
2 £  f (t  t0 )1(t  t0 )  e St £  f (t )
0
t0  0

3 t0
t0  0
£  f (t  t0 )  e  St0
 £ [ f (t )]   f (t )est dt 
0

4  dn  N laø soá töï nhieân

£ t n f (t )  (1)n £ [ f (t )]
 ds n 

5 £ e st f (t )  F (s   ); F (s)  £ [ f (t )]  : laø soá thöïc, phöùc baát kì.

6 a0
£ [(at )]  F  
1 s
a a
7a Toàn taïi f (t ) ôû t  0
£  
df (t ) 
  s £ [ f (t )]  f (0 )
 dt 
7b  d n f (t )  n 1 Khoâng caàn thieát taïi t  0
£ n  s n
£ [ f (t )]   s n  k 1 f ( k ) (0 )
 dt  k 0

8a t 
£   f ( )d   s £ [ f (t )]
0 
8b 

t n 1

 1
£     f (1 )d 1d 2 d n   n £ [ f (t )]

0 0 0 
 s
9 lim sF (s)  f () Toàn taïi lim f (t )  f ()
s  t 

10 lim sF (s)  f (0 ) Toàn taïi lim f (t )  f (0 )

s 0 t 0

11 £  f1 (t ) * f 2 (t )  F1 (S ) * F2 (S ) Toàn taïi tích chaäp

12 Moät trong soá caùc haøm laø haøm
£   f1 (t )  S * F1 (S ) * F2 ( S )
d
 dt  lieân tuïc vaø coù ñaïo haøm lieân tuïc

www.hcmute.edu.vn 2
 Chương 3: Biến đổi Laplace và ứng dụng

VD1:
F(t)  et 1(t )
AÙp duïng tính chaát 5 (baûng 1) cuûa bieán ñoåi Laplace:
 1 
F (s)  £ et 1(t ) 
 s   
VD2:
f (t )  t n1(t )
Töø tính chaát thöù 4 coù theå suy ra aûnh cuûa haøm t n töø aûnh cuûa haøm 1(t )
d 1 
£ t1(t )  
1
   2
ds  s  s

£ t 21(t )  £ t * t *1(t )  
d 1 2
 2
 3
ds  s  s

£ t 31(t )  £ t * t 2 *1(t )  
d 1 2*3
 3
 4
ds  s  s

£ t n1(t )  £ t * t n 1 *1(t )  
n!
s n 1
VD3:
f (t )  cos 0t.1(t )

cos(0t ) 
2

1 j0 t
e  e j0 t 
AÙp duïng tính chaát vaø 5:
1 1
£ [cos 0t.1(t )]  £ [e j0t *1(t )]  £ [e j0t *1(t )]
2 2
1 1 1 
   
2  s  j0 s  j0 
s
Do ñoù £ [cos 0t.1(t )] 
s  02
2

VD 4:
f (t )  sin 0t.1(t )
AÛnh cuûa haøm sin 0t coù theå tính baèng caùch aùp duïng tính chaát 5 hoaëc söû duïng tröïc tieáp
aûnh cuûa haøm cos 0t vaø duøng tính chaát 7a. Ta coù:
1 d
sin 0t   [cos 0t ]
0 dt

£  [cos 0t.1(t )]  

1 d 1  s 
£ [cos 0t.1(t )]     1
0  dt  0  s  
2 2

0
Do ñoù: £ [sin 0t ]  
s  02
2

www.hcmute.edu.vn 3
 Chương 3: Biến đổi Laplace và ứng dụng

VD 5:
f (t )  et cos 0t.1(t )
Söû duïng aûnh cuûa haøm cos 0t vaø aùp duïng tính chaát 5
sa
£ [et cos 0t ] 
( s  a) 2  02
VD 6:
Haõy tìm aûnh cuûa moät soá tín hieäu xung cho treân hình 1.
f1 (t )  1(t )  1(t  T )
AÙp duïng tính chaát 1 vaø 2
1
£ [ f1 (t )]  £ [1(t )]  £ [1(t  T )]  (1  e sT )
s
f1 (t ) f 2 (t )
†

†
1 .0

† †
0 T t 0 T t
f 4 (t )
†

f 3 (t )
†

 t
te 1(t  T )
(t  2) 2 (t  1)
† †
0 t 0 t

f 5 (t )
†

3te 4t cos[ 2(t  1)]

†
0 t

Hình 1.
VD 7:
f 2 (t )  t.1(t )  (t  T )1(t  T )  T1(t  T )
AÙp duïng tính chaát 1, 2, 4 ta coù:
1 1
£ [ f 2 (t )]  2 (1  eT )  eT
s s
VD 8:
f3 (t )  te t 1(t  T )  (t  T )et 1(t  T )  T t 1(t  T )
 e (t T ) (t  T )1(t  T )  Te e (t T )1(t  T )
AÙp duïng caùc tính chaát 1, 2, 3, 4, 5 seõ ñöôïc:
 1 T 
£ [ f3 (t )]  et e sT  
 (s   )
2
s  2 
VD 9:

www.hcmute.edu.vn 4
 Chương 3: Biến đổi Laplace và ứng dụng

f 4 (t )  (t  2)2 .1(t  1)
Bieán ñoåi haøm f 4 (t ) ñeå coù daïng thích hôïp:
f 4 (t )  [(t  1)2  6(t  1)  9]1(t  1)
1
Bôûi vì £ [1(t  1)]  £ [1(t  1)]  e  s
s
AÙp duïng tính chaát 4:

£ [ f 4 (t )]  e s 
2 6 9
 2 
s s
3
s
VD 10:
f5 (t )  3te 4 cos[2(t  1)]
Ñeå tìm hình aûnh cuûa haøm f5 (t ) tröôùc tieân aùp duïng tính chaát 5, sau ñoù aùp duïng tính chaát
4.
Bieát raèng:
F1 (t )  £ [cos 2(t  1)]  £ [cos 2t cos 2  sin t 2 sin 2]
s s
 cos 2  sin 2 2
s 4 2
s 4
d
F2 (s)  £ [t cos 2(t  1)]  F1 (s)
ds
1
 2 [(s 2  4) cos 2  4s sin 2]
( s  2) 2
F (s)  £ f5 (t )  £ [3e4t cos 2(t  1)]
3
 [(s  4)2 ] cos 2  4( s  4) sin 2
[(s  4)  4]
2 2

3. Bieán ñoåi ngöôïc Laplace

† £ -1[ F ( s )] †
F (s ) f (t )

Khi thöïc hieän bieán ñoåi Laplace, ta seõ ñöôï phöông trình ñaïi soá theo Y(s), sau khi ruùt goïn
ta coù:
bm s m  bm 1s m 1    b1s  b0 B( s)
Y (s)  £ [ y(t )]   (3.3.1)
an s n  an 1s n 1    a1s  a0 A( s)
Trong tröôøng hôïp toång quaùt, Y(s) laø moät phaân thöùc höõu tyû bieán s, heä soá thöïc vaø baäc cuûa
töû soá nhoû hôn baäc cuûa maãu soá (m<n). Neáu Y(s) laø moät phaân thöùc höõu tyû thì vieäc tìm £-1
cuûa noù khoâng phaûi duøng ñeán coâng thöùc Rieman – Mallin. Khi ñoù, baèng caùch phaân tích
caùc phaân thöùc höõu tyû thaønh toång caùc phaân thöùc toái giaûn, ngöôøi ta seõ tìm ñöôïc £-1 cuûa
caùc phaân thöùc toåi giaûn. Ñeå phaân tích phaân thöùc (3.3.2) thaønh toång caùc phaân thöùc toái giaûn

www.hcmute.edu.vn 5
 Chương 3: Biến đổi Laplace và ứng dụng

caàn phaûi tìm nghieäm cuûa ña thöùc maãu A(s) coù baäc lôùn thì vieäc tìm caùc ñieåm cöïc khoâng
phaûi deã daøng. Ñaây chính laø nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp toaùn töû.
Sau ñaây seõ trình baøy caùch phaân tích phaân thöùc höõu tyû Y(s) thaønh toång caùc phaân thöùc toái
giaûn. Neáu kí hieäu S k laø caùc ñieåm cöïc cuûa phaân thöùc (3.3.2) thì coù theå thaáy, chuùng bao
goàm caùc loaïi sau:
Caùc ñieåm cöïc thöïc ñôn.
Moät trong chuùng laø ñieåm cöïc phöùc
Ñieåm cöïc boäi r (r<n)
Vieäc phaân tích (3.3.2) thaønh toång caùc phaân thöùc toái giaûn ñöôïc tieán haønh nhö sau, tuøy
theo caùc loaïi ñieåm cöïc ñaõ neâu treân.
a) Giaû thieát taát caû caùc ñieåm cöïc sk cuûa Y(s) laø ñôn.
Khi ñoù ña thöùc maãu coù theå vieát laïi:
A(s)  an (s  s1 )(s  s2 )(s  sn ) (3.3.2)
Vôùi heä soá ak , bk laø thöïc vaø baäc cuûa töû soá nhoû hôn maãu soá laøm höõu tyû Y(s) coù theå vieát
döôùi daïng:
B( s )
Y ( s)  (3.3.3)
an ( s  s1 )(s  s2 )( s  sn )
Vaø coù theå phaân tích thaønh toång caùc phaân thöùc toái giaûn:
K (s) K ( s) K ( s)
Y (s)    (3.3.4)
( s  s1 ) ( s  s2 ) ( s  sn )
Trong ñoù K i laø Residu (heä soá baèng phaân tích cuûa haøm Y(s) taïi ñieåm cöïc si ), noù ñöôïc
xaùc ñònh theo coâng thöùc:
A( s) B( s )
Ki  res s  si  lim (3.3.5)
B( s ) s  si A( s)
dA( s)
Neáu ñaïo haøm  A( s) taïi ñieåm si khaùc khoâng, heä soá K i coù theå ñöôïc xaùc ñònh
ds
theo coâng thöùc sau:
B( s )
Ki  (3.3.6)
A( s)
Sau khi tìm ñöôïc caùc heä soá K i coù theå tìm ñöôïc £-1 cuûa haøm Y(s) moät caùch deã daøng vôùi
vieäc aùp duïng keát quaû cuûa VD 1.
1
£ [et 1(t )] 
s 
Ta seõ coù:
n
Y (t )  £  1[Y ( s)]   Ke st1(t ) (3.3.7)
i 1

b) Trong tröôøng hôïp coù ñieåm cöïc phöùc vaø lieân hôïp cuûa noù, ví duï
s1, 2    j

www.hcmute.edu.vn 6
 Chương 3: Biến đổi Laplace và ứng dụng

Caùc haèng soá K1 , K 2 cuõng ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc (3.3.5), (3.3.6) vôùi K1  K 2 ,
thaønh phaàn nghieäm töông öùng vôùi caùc caëp ñieåm cöïc phöùc seõ laø:
Y1, 2 (t )  2 | K1 | et cos(t   ) (3.3.8)
  arg K1
Haøm goác y(t) töông öùng vôùi ñieåm cöïc phöùc vaø (n-2) ñieåm cöïc ñôn seõ coù daïng:
n
y(t )  2 | Ki | et cos( t   )   K1e si t 1(t ) (3.3.9)
k 3

c) Giaû thieát trong haøm Y(s), xuaát hieän moät ñieåm cöïc s1 boäir, caùc ñieåm cöïc khaùc laø
ñôn. Bieåu thöùc cuûa A(s) coù daïng
A(s)  an (s  s1 )r (s  sk 1 )(s  sk  2 )(s  sn ) (3.3.10)
Neáu baäc cuûa töû soá nhoû hôn maãu soá (m<n) thì haøm Y(s) coù theå vieát:
b( s)
Y ( s)  (3.3.11)
an ( s  s1 )(s  sr 1 )(s  sr  2 )( s  sn )
Vaø Y(s) ñöôïc phaân tích thaønh toång caùc phaân thöùc toái giaûn:

K1,r K1,r 1 K1, 2 K1,1 K r 1 Kn

Y ( s)   r 1
      (3.3.12)
(s  s1 ) (s  s1 )
r
(s  st ) (s  st ) (s  sr 1 )
2
( s  sn )
Trong toång (1.12) , r thaønh phaàn ñaàu tieân töông öùng vôùi ñieåm cöïc st , boäi r, coù caùc heä soá
(Reidu) ñöôïc xaùc ñònh bôûi:
1 d ( r i )  B( s ) r
K1, 2   A( s) ( s  s1 )  (3.3.13)
(r  i)1 ds ( r  i )   i 1 r
Bieán ñoåi ngöôïc Laplace cuûa caùc phaân thöùc töông öùng vôùi ñieåm cöïc boäi coù theå deã daøng
tìm ñöôïc, khi aùp duïng keát quaû cuûa ví duï vaø caùc tính chaát 4, 5 cuûa bieán ñoåi Laplace.
1
£ [et 1(t )] 
s 
n!
£ [t 11(t )]  n 1
s
Töùc laø:
 1  1
£-1  ( s  s1 )   (r  1)!r e 1(t )
st 1

Goác töông öùng vôùi phaân thöùc:

r
k i s1t
yr (t )   t e 1(t )
i 1 (i  1)!

Haøm goác cuûa Y(s) trong tröôøng hôïp naøy:

r n
Ki i s1t
y(t )   t e 1(t )   Ki e s1t 1(t ) (3.3.14)
i 1 (i  1)! i  r 1

Coù theå minh hoïa quaù trình tìm haøm goác theo phöông phaùp treân quaù ví duï:
VD 1:

www.hcmute.edu.vn 7
 Chương 3: Biến đổi Laplace và ứng dụng

s4
F ( s) 
2 s  5s  3
2

Coù theå thaáy coù theå thaáy baäc cuûa töû soá nhoû hôn baäc maãu soá, coù theå tìm caùc ñieåm cöïc F(s)
nhö sau:
 5 3  3
A( s)  2s 2  5s  3  2 s 2  s    2( s  1) s  
 2 2  2
 
1 s4 1  K1 K2 
F (s)   
2  3  2  s  1 3
( s  1) s   s 
 2  2
Haõy xaùc ñònh Residu cuûa caùc ñieåm cöïc s1  1; s2  3 / 2
( s  4)
K1  lim ( s  1)  6
s  1 ( s  1)(s  3 / 2)
( s  4)
K 2  lim ( s  3 / 2)  5
s  3 / 2 ( s  1)( s  3 / 2)

5   1 5 2 t 
1 -1 
3
6
  
£ [ F ( s)]  £  s  1 s  3 / 2   3e e
2 
1(t )
2
VD 2:
Haøm F(s) trong tröôøng hôïp naøy khoâng phaûi laø haøm höõu tæ, tuy nhieân coù theå thaáy töø caùc
tính chaát cuûa bieán ñoåi Laplace laø vieäc nhaân haøm aûnh vôùi es (a  0) seõ töông öùng vôùi
vieäc dòch chuyeån haøm goác trong mieàn thôøi gian (tính chaát 2). Trong tröôøng hôïp naøy chæ
caàn xeùt haøm:
s
F1( s)  2
s  2s  5
Haøm naøy coù caùc ñieåm cöïc lieân hieäp phöùc:
S1  1  j 2
S2  1  j 2
Caùc heä soá cuûa F1 ( s) laø thöïc, do ñoù, caùc Residu töông öùng laø lieân hieäp phöùc:
1
K1  (2  j )
4
1
K 2  (2  j )
4
5 1  1
£-1 [ F ( s)]  e cos 2t  arctg 
2  2
5 1  1
£-1 [ F (s)]  e cos 2(t  10  arctg 1(t  1)
2  2
VD 3:
s2
F ( s) 
s( s  1) 2 ( s  3)

www.hcmute.edu.vn 8
 Chương 3: Biến đổi Laplace và ứng dụng

Haøm F(s) coù nghieäm boäi 2 s1,2=-1, vaø nghieäm ñôn s3=0, s4=-3. F(s) ñöôïc phaân tích
thaønh:

K1, 2 K K K4
F ( s)   1,1  3 
( s  1) 2
( s  1) s ( s  3)
Trong ñoù:
B( s ) 1
K1.2  ( s  1) 2 s  1 
A( s) 2
d B( s)(s  1)2 3
K1.1  s  1 
ds A( s) 4
B( s ) 2
K3  lim 
s 0 A( s) 3
B( s ) 1
K 4  lim ( s  3) 
s3 A( s) 12
Do ñoù:
1 1 2 1
F ( s)     
2( s  1) 2
4( s  1) 3s 12( s  3)
 1 
£-1 [ F (s)]    t  e1   e3t 1(t )
3 3 1
2 2
 2 12 
VD 4:
Haøm F(s) coù moät ñieåm cöïc keùp s1.2  0 , hai ñieåm cöïc lieân hieäp phöùc s3.4   j 2
1 K K K3 K4 
F ( s)   12, 2  1,1  
3 s s s  j 2 s  j 2 
Coù theå tìm caùc heä soá K1 theo caùch khaùc, khi bieåu dieãn F(s) döôùi daïng:
1 K K C s  C2 
F ( s)   1, 2  1,1  1 2
3 s s s  4 
Khi ñoàng nhaát caùc heä soá vaø so saùnh ta ñöôïc:
K1,1  C1  0;4K1,1  0
K1, 2  C2  0;4K1, 2  1
Suy ra:
1 1
K1, 2  ; K1,1  0; C1  0; C2  
4 4
Do ñoù:

£ [ F (s)]   t  sin t 2 1(t )

1 1
2 2 
4. Bieán ñoåi Laplace moät soá haøm

www.hcmute.edu.vn 9
 Chương 3: Biến đổi Laplace và ứng dụng

TT Haøm f(t) Bieán ñoåi Laplace cuûa f(t)

1 1 1/ s
2 t 1/ s 2
3 tn n!
S n 1
4 e  at 1
sa
5 1 1
(1  e  at )
a s( s  a)
6 1 1
(e a1t  e a 2 t )
a2  a1 ( s  a1 )( s  a2 )

7 1 s
(a1e a1t  a2e a2 t )
a1  a2 ( s  a1 )(s  a2 )

8 t ne at n!
; n  0,1,2,
( s  a) n 1
9 1 1 1
(e  at  1)
a2 s ( s  a)
2

10 1 s
[(1  (1  a)e at )]
a2 s( s  a) 2
11 (1  a)e  at s
( s  a) 2

12 Sint 
s  2
2

13 Cost s
s  2
2

14 e at Sint 
( s  a) 2   2

15 e at cos t sa
( s  a) 2   2

16 1 1
(1  cos t )
 2
s(s   2 )
2

www.hcmute.edu.vn 10
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

CHƯƠNG 4
TÍN HIỆU VÀ HỆ THỐNG LIÊN TỤC
TRONG MIỀN TẦN SỐ (p1)

4.1. Phoå cuûa tín hieäu

Ta goïi bieán ñoåi thuaän Fourier cuûa tín hieäu x(t) laø phoå cuûa noù


 x(t )e (4.1)
 jt
X ( )  dt


Phoå cuûa tín hieäu trong tröôøng hôïp toång quaùt laø moät haøm phöùc, bieán thöïc ñöôïc vieát döôùi
daïng:
X ( )  X ( ) e j ( ) (4.2)
Hay laø X ()  Re X ()  j Im X ()  P()  jQ() (4.3)
Caùc haøm X ( ) ,  (), P( ), Q( ) laø caùc haøm thöïc bieán  vaø coù teân goïi töông öùng laø
phoå bieân ñoä, phoå pha, phoå thöïc vaø phoå aûo cuûa tín hieäu x(t). Ñoù laø ñaïi löôïng ñaëc tröng
cho caáu truùc taàn soá cuûa tín hieäu, chuùng coù quan heä vôùi nhau qua caùc bieåu thöùc sau:
X ( )  P 2 ( )  Q 2 ( ) (4.4)
P( )
cos  ( )  (.4.5)
P ( )  Q 2 ( )
2

Q( )
sin  ( )  (4.6)
P ( )  Q 2 ( )
2

4.2. Caùc tính chaát cuûa phoå ( Caùc tính chaát cuûa bieán ñoåi Fourier)
 Tính chaát 1: Tính chaát chaün leû cuûa tín hieäu vaø phoå
Moãi tín hieäu x(t) coù theå bieåu dieãn döôùi daïng:
x(t )  x ch (t )  xl (t )
Haõy tìm phoå Fourier cho tín hieäu naøy:
 

 x(t )e dt  x
 jt
X ( )  ch (t )  x1 (t )]e  jt dt 
 
   
  xch (t ) cos tdt  j  xch (t ) sin tdt 
 
 x1 (t ) cos tdt  j  xl (t ) sin tdt
 

Caùc tích phaân thöù hai vaø thöù ba trong toång treân baèng khoâng, do ñoù:
 
X ( )  x

ch (t ) cos tdt  j  xl (t ) sin tdt  P( )  jQ ( )

(4.7)

Töø bieåu thöùc (4.83) coù theå thaáy caùc tính chaát sau ñaây cuûa phoå.

www.hcmute.edu.vn 1
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

 Tính chaát 2: Neáu x(t) laø tín hieäu thöïc thì phoå laø haøm chaün vaø phoå aûo laø haøm leû
theo bieán  , töùc laø:
P( )  Q( ) (4.8a)
Q()  Q( ) (4.8b)
Phoå phöùc cuûa tín hieäu thöïc do ñoù laø haøm Hermit.
Vôùi tín hieäu thöïc thì phoå bieân ñoä laø haøm chaün vaø phoå pha laø haøm leû theo  , coù theå
vieát:
X ( )  X ( ) (4.9)
 ()   () (4.10)

 Tính chaát 3: Neáu tín hieäu x(t) coù phoå X(  ) töùc laø:
x(t )  X ( ) , thì:
x(t )  X ( ) (4.11)
x * (t )  X * () (4.12)
x * (t )  X * () (4.13)

 Tính chaát 4: Ñònh lí veà tính tuyeán tính cuûa phoå:

ax(t )  by(t )  aX ()  bY () (4.14)

 Tính chaát 5: Tính chaát ñoái xöùng:

Neáu x(t )  X ( )
Thì X (t )  2x( ) (4.15)

 Tính chaát 6: Ñònh lí veà ñoàng daïng (tæ leä)

t
x   a X (a ); a  R 0 (4.16)
a
Neáu a  1 , thang thôøi gian seõ “nôû” ra, tín hieäu bò caêng ra treân thang thôøi gian. Vieäc môû
roäng thang thôøi gian seõ gaây ra neân hai tín hieäu öùng trong mieàn taàn soá, moät laø laøm co
heïp thang taàn soá vaø hai laø laøm taêng maät ñoä phoå leân a laàn. Caùc hieäu öùng naøy veà maët yù
nghóa vaät lí coù theå ñöôïc hieåu nhö sau: vieäc keùo caêng tín hieäu trong mieàn thôøi gian laøm
giaûm toác ñoä thay ñoåi cuûa noù, do ñoù phoå cuûa noù seõ taäp trung ôû mieàn taàn soá thaáp.
Neáu 0  a  1 tín hieäu bò eùp laïi trong mieàn thôøi gian, trong mieàn taàn soá seõ xaûy ra ñieàu
ngöôïc laïi. Vôùi giaù trò a  0 ñònh lí cuõng ñöôïc giaûi thích töông töï.
 Tính chaát 7: Ñònh lí dòch chuyeån trong mieàn thôøi gian
x(t , t 0 )  X ( )e  jt0 (4.17)

www.hcmute.edu.vn 2
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

 Tính chaát 8: Ñònh lí dòch chuyeån trong mieàn taàn soá. (Ñònh lí ñieàu cheá tín hieäu)
Ñònh lí naøy laø ñoái ngaãu cuûa ñònh lí dòch chuyeån trong mieàn thôøi gian. Neáu phoå cuûa tín
hieäu dòch chuyeån sang phaûi moät khoaûng 0  0 , thì töông öùng tín hieäu ñöôïc nhaân theâm
vôùi haøm phöùc e j0t :
x(t )e j0t  X (  0 ) (4.18)
Vaø khi dòch chuyeån sang traùi vôùi 0  0 ,
x(t )e  j0t  X (  0 ) (4.19)
Coäng tröø hai veá cuûa hai bieåu thöùc treân ta seõ coù:
1
x(t ) cos 0 t  [ X (  0 )  X (  0 )] (4.20)
2
1
x(t ) sin 0 t  [ X (  0 )  X (  0 )] (4.21)
2j
 Tính chaát 9: Ñònh lí vi phaân trong mieàn taàn soá
d n X ( )
( j ) n t n x(t )  , n  1,2,3,... (4.22)
d n
 Tính chaát 10: Ñònh lí vi phaân trong mieàn thôøi gian
d n x(t )
n
 ( j ) n X ( ), n  1,2,3,... (4.23)
dt
 Tính chaát 11: Tích phaân trong mieàn thôøi gian.
t
1
 x( )d 

j
X ( ) (4.24)

 Tính chaát 12: Tích chaäp trong mieàn thôøi gian

x(t ) * y(t )  X ()Y () (4.25)
 Tính chaát 13: Tích chaäp trong mieàn taàn soá
1
x(t ) y(t )  [ X ( ) * Y ( )] (4.26)
2
 Tính chaát 14: Ñònh lí veà haøm töông quan
 *
 xy ( )   x(t ) y * (t   )  X ( ) Y ( ) (4.27)


 Tính chaát 15: Ñònh lí veà haøm töï töông quan


 xx ( )   x(t ) x * (t   )  X ( ) (4.28)
2



 Tính chaát 16: Ñònh lí veà tích voâ höôùng

 
1
 x(t ) dt   X ( ) d (4.29)
2 2


2 

www.hcmute.edu.vn 3
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

4.3. Caùc caëp bieán ñoåi Fourier thoâng thöôøng

t T
a.    TSa
T  2

† x ( )

† T
x(t)
1

2 2

T T
t 
† †

T 0 T
4
0 4
2 2 
T T
Hình 4.24
Töø ñònh nghóa:
 T 2
t 1  jt T 2
X ( )    e  jt dt   e  jt dt   e T 2
 
T T 2
j
1 2 T T
 (e jT 2  e  jT 2 )  sin  TSa
j  2 2
Tín hieäu xung vuoâng goùc laø chaün neân phoå cuûa noù laø haøm thöïc vaø chaün. Phoå bieân ñoä:
T
X ( )  T Sa (4.30)
2
Phoå pha cuûa noù töông ñoái phöùc taïp coù giaù trò khoâng,  hoaëc   tuøy trong caùc khoaûng
taàn soá (H.4.25)

† X ( )

†  ( )

4 2
   
T T
† †
4 2 2 4 2 4
 
T T T T
T T


Hình 4.25

   
b. Sa 0 t    (4.31)
 0  2 0 
Vieäc tính phoå cuûa tín hieäu naøy tröïc tieáp töø ñònh nghóa töông ñoái khoù. Ta haõy aùp duïng
ñònh lí ñoái xöùng (4.91) ñeå suy ra phoå cuûa haøm Sa(0 t ) khi chuù yù ñeán phoå cuûa xung

www.hcmute.edu.vn 4
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

T
vuoâng vöøa xeùt ví duï 6.3.1. Caàn chuù yù raèng caàn phaûi thay ñoái ngaãu   t vaø  0 
2
trong caùc bieåu thöùc cuûa:
t T
   TSa
T  2
  
2 0 Sa 0 t  2  
 2 0 
Phoå cuûa tín hieäu hieäu Sa(0 t ) ñöôïc veõ treân hình 4.26

† †
x(t)  ( )

1

0

 
† †
2   2
0 0 0
 
0 0 0 0

Hình 4.26
t T
c.    TSa 2 (4.32)
T  2
Phoå cuûa xung tam giaùc ta coù theå tính töø ñònh nghóa. Tuy nhieân cuõng coù theå tính töø haøm
t
töï töông quan cuûa xung vuoâng goùc. Bieát raèng xung vuoâng goùc   coù haøm töï töông
T 
quan:
t
 ( )  T 
T 
Maët khaùc, töø ñònh lí veà haøm töông quan ta coù:
 ( )  X ( ) (4.33)
2

 T 
Trong ñoù phoå cuûa xung vuoâng goùc X ( )  TSa  neân ta coù theå suy ra:
 2 
t  T 
T   T 2 Sa 2  
T   2 
t  T 
Hay laø:    TSa 2  
T   2 
Phoå cuûa xung tam giaùc bieåu dieãn treân hình 4.27

www.hcmute.edu.vn 5
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

†
† x(t) x( )

T
1


† 6
-T t 8  
4

2 0 2 4 6 8
T  T T T T T T T
T

Hình 4.27

   
d. Sa 2 ( 0 t )    (4.34)
0  2 0 
Phoå cuûa tín hieäu naøy laïi ñöôïc suy töø phoå cuûa xung tam giaùc khi aùp duïng ñònh lí ñoái
xöùng. Hoaëc cuõng coù theå suy töø ñònh lí veà tính chaäp trong mieàn taàn soá khi vieát
Sa 2 (0 t )  Sa(0 t )Sa(0 t )

1         
Sa 2 ( 0 t )     *   
2  
 0  0
2  0 
 0 
2

2       
2 0       
2 0  2 0   0  2 0 

4.4. Phoå Fourier giôùi haïn (Phoå cuûa tín hieäu coâng suaát khoâng tuaàn hoaøn)
Moät vaøi ví duï:
a.  (t )  1 (4.35)
Phaân boá Ñiraêc hay xung Ñiraêc khoâng coù bieán ñoåi Fourier . Baèng caùch choïn daõy haøm
gaàn ñuùng cuûa haøm  (t ) laø:

x
 (t ),   R    1
e t
2
2 2

2 2
Caùc phaàn töû cuûa daõy coù aûnh Fourier laø:
1 2 2
e t  e  
2 2 2
2

2 2
Khi   0 . Daõy beân traùi seõ tieán tôùi  (t ) , coøn daõy beân phaûi seõ tieán tôùi 1 vôùi moïi  . Do
ñoù  (t )  1 laø caëp bieán ñoåi Fourier giôùi haïn (H.4.28)

www.hcmute.edu.vn 6
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

†
x(t ) † x( )
1
† 1

t 
† †
0 0

Hình 4.28

Töø hình veõ coù theå nhaän thaáy raèng: phoå cuûa xung Ñiraêc khoâng ñoåi treân truïc taàn soá, ñieàu
ñoù coù nghóa laø xung Ñiraêc coù taát caû caùc toác ñoä bieán thieân vôùi maät ñoä nhö nhau. Phoå nhö
vaäy ñöôïc goïi laø phoå “traéng”, gioáng nhö teân goïi aùnh saùng “traéng” bao haøm yù nghóa trong
aùnh saùng “traéng” coù taát caû caùc aùnh saùng maøu.
b. 1  2 ( ) (4.36)
Caëp bieán ñoåi (4.36) laø ñoái ngaãu cuûa caëp (4.35) khi ta aùp duïng ñònh lí ñoái xöùng vaø tính
chaát chaün cuûa phaân boá Ñiraêc. Maät ñoä phoå cuûa tín hieäu moät chieàu taäp trung taïi ñieåm
  0 (H.4.29)

† x(t ) † x( )
1
† 2
t 
† †
0 0

Hình 4.29

Ñieàu naøy chöùng toû raèng quaù trình moät chieàu chæ chöùa moãi thaønh phaàn coù toác ñoä bieán ñoåi
baèng khoâng.
c. Baèng caùch töông töï coù theå tìm phoå cuûa cos 0 t vaø sin 0 t laø nhöõng
tín hieäu ñieàu hoøa. Ta coù theå deã daøng xaùc ñònh phoå cuûa caùc dao ñoäng naøy treân truïc taàn
soá, khi ta aùp duïng ñònh lí ñieàu cheá cho caëp (4.36):

www.hcmute.edu.vn 7
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

Hình 4.30
j0t
d. e  2 (  0 ) (4.37)

Caëp bieán ñoåi Fourier giôùi haïn naøy coù ñöôïc laø do aùp duïng ñònh lí dòch chuyeån trong mieàn
taàn soá cho caëp (1.113).

www.hcmute.edu.vn 8
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

CHƯƠNG 4
TÍN HIỆU VÀ HỆ THỐNG LIÊN TỤC
TRONG MIỀN TẦN SỐ (p2)

4.5. Phoå cuûa tín hieäu tuaàn hoaøn

Tín hieäu tuaàn hoaøn cuõng laø tín hieäu coâng suaát trung bình höõu haïn, noù khoâng coù bieán ñoåi
Fourier thoâng thöôøng. Tín hieäu tuaàn hoaøn laø laoïi tín hieäu ñaëc bieät, thöôøng ñöôïc xeùt
trong LTTH, do ñoù ta ñaõ xeùt phoå cuûa noù töông ñoái kó hôn. Nhö ñaõ bieát, tín hieäu tuaàn
hoaøn ñöôïc bieåu dieãn baèng chuoãi löôïng giaùc hay chuoãi phöùc Fourier. Chuoãi phöùc cuûa tín
hieäu tuaàn hoaøn x(t ) laø:

2
x(t )  X
n  
n e jn0t , 0 
T
(4.38)

t 0 T
1
 x(t )e
 j0t
Trong ñoù, Xn  dt , n  0,1,... (4.39)
T t0

Phoå Fourier giôùi haïn tuaàn hoaøn coù daïng:


X ( )  2 X
n  
n  (  0 ) (4.40)

e j0t  e  j0t
Ví duï: x(t )  cos 0 t  x(t ) 
2
t 0 T
1
 x(t ).e
 j0t
Caùch 1: X n  dt
T t0

1 1
X1  , X 1  
2 2
Caùch 2: Tìm X n ?
t
xT (t )  x(t ).  
T 
 Fourier : X T ()
X T (   0 )
Xn 
T 
4.5.1. Phoå cuûa daõy xung vuoâng goùc ñôn cöïc ( H.4.31a)
Heä soá khai trieån Fourier cuûa noù laø:
T 2  2
1 A
Xn   x(t )e  j0t dt 
T T 2 T  2
e  j 0 t dt


A
jn0T
e  j0t  2
 2 
jn T
A
e  jn0  2
 e  jn0 2

0

www.hcmute.edu.vn 1
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

2A    2
 sin n0  A San0 ;  0 
jn0T 2 T 2 T
Heä soá X n trong tröôøng hôïp naøy laø thöïc vì tín hieäu laø haøm chaün . Phoå cuûa daõy xung coù
daïng :

 
X ( )  2  A T San T    
n  
0 (4.41)

Treân hình 4.31b vaø 4.31c laø phoå bieân ñoä vaø phoå pha cuûa daõy xung vôùi T  5 . Neáu ta
aêtng chu kì cuûa tín hieäu vaø giöõ nguyeân ñoä roäng  cuûa daõy xung (H.4.31a), phoå cuûa noù
 
laø caùc vaïch seõ saùt laïi nhöng vaãn coù ñoä cao bò giôùi haïn bôûi haøm 2A . Hình San
T T
4.32b vaø 4.32c laø phoå bieân ñoä hay phoå pha töông öùng vôùi T  10 . Quaù trình cöù tieáp
tuïc, caùc xung caïnh nhau seõ caùch xa nhau, vaø khi T   tín hieäu tuaàn hoaøn seõ trôû thaønh
t
xung ñôn A   , coøn phoå cuûa noù seõ tieán tôùi phoå lieân tuïc coù daïng cuûa ñöôøng bao hình
 
Sa.

† x(t)

T  5
... ... t
a) †
 
T  T
2 2

2A † x( )
T
† †
† † †
†
†
†
† † †† †† † † †
†
† † † † †† † † † 
b) †
6 4 2 2 2 2 4 6
   
     
2
   
T

† arg x( )

 
c) ..... . . . . .0 . . . . . † † † † . . . . . .
2 †
6 4 
2 4 6
 
† † † †
 
    

Hình 4.31

www.hcmute.edu.vn 2
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

† x(t)
T '  2T  10

... ... t
†
 
T  T
2 2
† x ( )

2 A
T
†
† † † † † † †† ††
†† †
† †
† † †††† †† † † † † † † † † †
† †
†††
†††† †
† † ††
†† †† † † 
†

6

4

2 0 2 2 4 6
      
† arg x( )

...  †††† ... 

2 †
6 4  0 2 4 6
 
††††
 
    

Hình 4.32
4.5.2. Phoå cuûa phaân boá löôïc:
Nhö ñaõ bieát tröôùc ñaây, phaân boá löôïc khoâng phaûi laø tín hieäu coâng suaát trung bình höõu
haïn, nhöng coù theå ñöôïc bieåu dieãn baèng chuoãi Fourier. Heä soá khai trieån cuûa noù laø:
T 2 T 2 T 2
1 1  t   jn0 t 1 1 1
Xn    e
T T 2 T  T 
dt    (t )e jn0 t dt    (t )dt 
T T 2 T T 2 T
(4.42)

 T T
Bôûi vì trong moät chu kì cuûa tín hieäu   ,  chæ coù moät xung Ñirac neân heä soá X n cuûa
 2 2
1
noù nhö ñaõ tính ñöôïc baèng . Nhö vaäy phaân boá löôïc coù phoå Fourier giôùi haïn laø:
T
 
1 t
    e 0  2     0 
1  jn t 1
T  T  n   T n   T

2 

X ( )          (4.43)
 0 
0
T N  

Nhö vaäy phaân boá löôïc trong mieàn thôøi gian laïi coù phoå laø phaân boá löôïc trong mieàn taàn soá
( H.4.33 ). Ñaây laø moät ví duï khaùc veà caëp bieán ñoåi Fourier baûo toaøn daïng. Töø hình veõ

www.hcmute.edu.vn 3
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

thaáy raèng, caùc xung Ñirac trong mieàn thôøi gian coù ñoä cao ñôn vò vaø caùch nhau moät
2
khoaûng T, seõ coù phoå laø caùc xung Ñirac trong mieàn taàn soá, coù ñoä cao laø 0  vaø caùch
T
nhau moät khoaûng 0 .
† † X ( )
X (t )
2 0
0  † † † † † †
T
1
† † † † † † † † † † † †
... ... t ... ...
0  T †
0  0  †

2 †
X (t )
0  X ( )
T
1 0'
† † † † †
... ... † ... † † † † † † † † † † † † † † † † † † † ... 
†
0  T '  3T   

0'  0
3

Hình 4.33
Tín hieäu tuaàn hoaøn laø söï laëp laïi moät tín hieäu khoâng tuaàn hoaøn vôùi chu kì T. Nhö vaäy seõ
où quan heä caùc heä soá khai trieån Fourier cuûa tín hieäu tuaàn hoaøn (ñöôïc xaùc ñònh torng moät
chu kì cuûa tí hieäu), töùc ñöôøng bao phoå tín hieäu tuaàn hoaøn, vôùi phoå cuûa tín hieäu khoâng
tuaàn hoaøn (laø phaàn trung taâm cuûa tín hieäu tuaàn hoaøn). Cho x(t ) laø tín hieäu tuaàn hoaøn,
thuoäc khoâng gian L2T . Phaàn trung taâm cuûa noù trong khoaûng ( T 2, T 2) ñöôïc vieát :
t
xT (t )  x(t )   (4.44)
T 
Tín hieäu naøy seõ coù phoå Fourier laø:
X T ( )  xT (t ) (4.45)
Tín hieäu tuaàn hoaøn ta coù theå bieåu dieãn baèng tích chaäp cuûa phaàn trung taâm vôùi phaân boá
löôïc (laëp tuaàn hoaøn):
1 1
x(t )  xT *   (4.46)
T T 
Theo ñònh lí veà phoå cuûa tích chaäp ta coù;
 2
X ( )  X T ( )  ;0  (4.47)
 0  T

Hay coù theå vieát döôùi daïng khaùc:


X ( )  X T ( )  0  (  n0 ) (4.48)
n  

X T ( )
X ( )  2 
n   T
 (  n0 ) (4.49)

Töø bieåu thöùc (4.127) ta suy ra:

X T (n0 )
Xn  (4.50)
T

www.hcmute.edu.vn 4
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

 
Heä soá khai trieån chuoãi phöùc Fourier cuûa noù laø: X n  A San
T T
t
Maët khaùc, bieán ñoåi Fourier cuûa phaàn trung taâm laø xung vuoâng A   , töùc phoå cuûa noù:
 
 t  
X T ( )   A     ASa
   2
n0 
Nhö vaäy: X T (n0 )  ASa  Asan  TX n (4.51)
2 T
Bôûi vì tín hieäu tuaàn hoaøn x(t ) ñöôïc bieåu dieãn baèng chuoãi phöùc Fourier, neân ta coù theå
vieát x(t )  X n  gioáng nhö ñoái vôùi caùc caëp bieán ñoåi Fourier cuûa tín hieäu khoâng tuaàn
hoaøn. Sau nay ta haõy xeùt caùc tính chaát phoå cuûa tín hieäu tuaàn hoaøn. Giaû thieát raèng caùc tín
hieäu tuaàn hoaøn cuøng chu kì vaø
x(t )  X n 
y(t )  X n  (4.52)
 Tính chaát 1:
Phoå cuûa tín hieäu tuaàn hoaøn thöïc laø haøm chaün bieán n , coøn phoå pha laø haøm leû, vôùi moïi
n  1,2,... ta coù:
X n  X n (4.53)
arg X n   arg X  n (4.54)
Tính chaát naøy coù theå vieát döôùi daïng X n  X *n vôùi n  1,2,...
 Tính chaát 2:
x(t )  X  n  (4.55)
 
x* (t )  X *n (4.56)
x (t )  X 
* *
n (4.57)
 Tính chaát 3: ax(t )  bx(t )  aX n  bX n : a, b  R (4.58)
 Tính chaát 4:
t
x   a X n ; a  R 0 (4.59)
a
 
Tính chaát 5: x(t  t0 )  X ne jn0t 0  (4.60)

 Tính chaát 6:
x(t )e jn0t  X n  m  (4.61)
 Tính chaát 7:
d ( k ) x(t )
dt k

 ( jn0 ) k X n  (4.62)

 Tính chaát 8:

www.hcmute.edu.vn 5
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

t
 Xn 
 x(t )  x9t ) dt   jn
t0
 vôùi n  0 (4.63)
0

 Tính chaát 9: (Tích chaäp trong mieàn thôøi gian)

 x( ) y(t   )  X nYn  (4.64)
 Tính chaát 10: (Tích chaäp trong mieàn taàn soá)
  
x(t ) y (t )    X iYn  i  (4.65)
i   
 Tính chaát 11: (Haøm töông quan)
 x(t ) y* (t   )  X nYn*   (4.66)
 Tính chaát 12:
  
x(t ) y* (t )    X iYi* n  (4.67)
i   
 Tính chaát 13: (Haøm töï töông quan)
 x ( )  x(t ) y* (t   )  X n  
2
(4.68)
 Tính chaát 14: (Tích voâ höôùng)

 x(t ) y(t )  X Y
n  
n n
*
(4.69)

 Tính chaát 15(Ñònh lí Parseval. Coâng suaát trung bình)

 2

Px  x(t )  X (4.70)
2
n
n  

Vieäc phaân tích phoå cuûa tín hieäu tuaàn hoaøn treân nay laø döïa vaøo vieäc bieåu dieãn tín hieäu
tuaàn hoaøn baèng chuoãi phöùc Fourier. Ta bieát raèng, tín hieäu tuaàn hoaøn coøn coù theå ñöôïc
bieåu dieãn baèng chuoãi löôïng giaùc:

2
x(t ) a 0  an cos n0t  bn sin n0t ;0  (4.71)
n 1 T
Bôûi vì: an cos n0t  sin n0t  Cn cos(n0t   n )  Cn sin(n0t  n)
Neân chuoãi (4.71) coù theå vieát laïi:

x(t )  C0   Cn cos(n0t   n ) (4.72)
n 1

Hoaëc: x(t )  C0   Cn sin(n0t n ) (4.73)
n 1

Caùc chuoãi (4.72) vaø (4.73) ñöôïc goïi laø chuoãi cosin hoaëc sin cuûa tín hieäu tuaàn hoaøn. Caùc
heä soá khai trieån cuûa chuùng coù quan heä vôùi nhau qua caùc bieåu thöùc sau:
C0  a0 ; Cn  an2  bn2
an b
cos n  , sin n  n
Cn Cn

www.hcmute.edu.vn 6
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

bn a
sin n  , sin n  n
Cn Cn

n   n  (4.74)
2
Chuù yù raèng, caùc goùc  n ,n coù theå vöôït ra ngoaøi khoaûng (  2,  2) , vaø trong tröôøng
hôïp chung noù khoâng thoûa maõn bieåu thöùc:
bn a
 n  arctg vaø n  arctg n
an bn
Neáu tín hieäu x(t ) laø thöïc, thì X n  X  n vaø arg X n   arg X  n , ta coù theå vieát:

X n e jn0t  X n e  jn0t  X n e arg X n n0t   e  j arg X n n0t  
 2 X n cosn0 t  arg X n   Cn cosn0 t  n  (4.75)
ÔÛ ñaây ta ñaõ kí hieäu 2 X n  Cn ; arg X n   n .
Caùc heä soá khai trieån Fourier cuûa chuoãi phöùc vaø thöïc coù quan heä vôùi nhau qua caùc bieåu
thöùc sau:
a  jbn
X 0  C0 ; X n  n
2
Cn an2  bn2 
Xn   ; arg X n  n n 
2 2 2
an  X n X  n ; bn  j  X n  X  n  (4.76)

4.6. Maät ñoä phoå naêng löôïng, maät ñoä phoå coâng suaát
4.6.1. Maät ñoä phoå naêng löôïng
Ngöôøi ta ñònh nghóa maät ñoä phoå naêng löôïng cuûa tín hieäu x(t) thuoäc L2 laø ñaïi löôïng:
( )  X ( ) (4.77)
2

Khaùi nieäm maät ñoä phoå naêng löôïng chæ xeùt cho tín hieäu naêng löôïng. Theo ñònh lí veà haøm
töï töông quan (4.104), thì bình phöông bieân ñoä phoå laø phoå cuûa haøm töï töông quan cuûa
tín hieäu x(t ) . Haøm töï töông quan vaø maät ñoä phoå naêng löôïng cuûa tín hieäu do ñoù taïo
thaønh caëp bieán ñoåi Fourier thoâng thöôøng:

( )    ( )e jt d (4.78)


1
 ( )e (4.79)
j 
( )  d
2 

Bôûi vì haøm töï töông quan laø haøm Hermit, neân maät ñoä phoå naêng löôïng laø haøm thöïc bieán
 . Vôùi tín hieäu thöïc, haøm töï töông quan laø haøm thöïc, chaün. Neáu trong coâng thöùc
(4.156) ta cho   0 thì ta seõ coù ñònh lí naêng löôïng Parseral.
 
1
Ex   (0)   x(t ) dt 
2 
( )d (4.80)
2



www.hcmute.edu.vn 7
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

Töø nay coù theå keát luaän raèng, naêng löôïng cuûa tín hieäu coù theå ñöôïc xaùc ñònh baèng ba
caùch:
-Tröïc tieáp töø tích phaân bình phöông modul tín hieäu.
-Töø haøm töï töông quan cuûa tín hieäu khi   0 .
-Töø maät ñoä phoå naêng löôïng, noù chính baèng dieän tích döôùi ñöôøng cong ( ) chia cho
2 . Maät ñoä phoå naêng löôïng laø ñaïi löôïng ñaëc tröng cho tín hieäu, noù moâ taû söï phaân boá
naêng löôïng cuûa tín hieäu treân thang taàn soá. Bôûi vì maät ñoä phoå naêng löôïng cuûa tín hieäu
thöïc laø haøm thöïc, chaün, bieán  , neân ta coù theå vieát:
 
1 1
Ex 
2  ( )d    ( )d
 0
(4.81)

Moät phaàn naêng löôïng cuûa tín hieäu thöïc chöùa trong khoaûng taàn soá   2  1 seõ ñöôïc
xaùc ñònh nhö sau:
1  1  1 2
 2

2  2
Ex   ( )d   ( )d    ( )d (4.82)
1   1
Treân hình 4.34 laø maät ñoä phoå naêng löôïng cuûa tín hieäu x(t )  et 1(t ) . Vôùi tín hieäu naøy ta
1 1  
coù: X ( )  ; ( )  e
  j 2
†
 ( )
1
2 1
E x ( )  2 S
2


†
 2  3 3  2
  
3 3

Hình 4.34: Maät ñoä phoå naêng löôïng

4.6.2. Maät ñoä phoå coâng suaát
Vôùi tín hieäu coâng suaát khoâng toàn taïi khaùi nieäm maät ñoä phoå naêng löôïng, bôûi vì naêng
löôïng cuûa chuùng khoâng xaùc ñònh. Ñeå coù moät khaùi nieäm töông töï cho tín hieäu coâng suaát,
ngöôøi ta cuõng ñöa ra moät khaùi nieäm töông töï cho tín hieäu coâng suaát, ngöôøi ta cuõng ñöa
ra moät khaùi nieäm maät ñoä phoå giôùi haïn nhö ñoái vôùi phoå Fourier giôùi haïn.
Tín hieäu x(t ) laø tín hieäu coù coâng suaát trung bình höõu haïn, haõy xeùt noù trong moät khoaûng
thôøi gian T .
t
xT (t )  x(t )   (4.83)
T 

www.hcmute.edu.vn 8
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

Tín hieäu xT (t ) laø tín hieäu naêng löôïng höõu haïn, maät ñoä phoå naêng löôïng cuûa noù laø
T ( )  X T ( ) . Vôùi moïi giaù trò höõu haïn cuûa T , phoå naøy laø phoå Fourier thoâng thöôøng.
2

Neáu taêng T   thì T ( ) cuõng seõ tieán tôùi moät giôùi haïn naøo ñoù laø:
T ( )
 ( )  lim (4.84)
T  T
Ñöôïc goïi laø maät ñoä phoå coâng suaát cuûa tín hieäu x(t ) .
Khi kí hieäu  ( ) laø maät ñoä phoå coâng suaát, ta seõ coù haøm goác töôn öùng laø haøm töï töông
quan  ( ) cuûa tín hieäu coâng suaát, chuùng laø moät caëp bieán ñoåi Fourier giôùi haïn. Ñieàu naøy
coù theå ñöôïc chöùng minh nhö sau.
t
Bôûi vì xT (t )  x(t )   coù phoå laø X T ( ) , cho neân haøm töï töông quan cuûa noù laø T ( ) ,
T 
maät ñoä phoå naêng löôïng töông öùng seõ laø T ( )  X T ( ) . Ta coù:
2

T 2 
1
T ( )  
T 2
xT (t ) xT* (t   )dt 
2 
( )e j d (4.85)

Haõy taïo daõy tín hieäu coù bieán ñoåi Fourier

T ( )  ( )
 T (4.86)
T T
Vaø cho T   , daõy beân traùi seõ tieán tôùi haøm töï töông quan cuûa tín hieäu x(t ) :
T 2
1
T  T 
lim xT (t ) xT* (t   )dt   ( ) (4.87)
T 2

Coøn daõy beân phaûi seõ tieán tôùi maät ñoä phoå coâng suaát cuûa tín hieäu x(t ) seõ taïo neân caëp bieán
ñoåi Fourier giôùi haïn.
 ( )   ( ) (4.88)
Ñeå tìm coâng suaát cuûa tín hieäu x(t ) , ngöôøi ta cuõng xeùt giôùi haïn töông töï nhö vöøa laøm
treân ñaây ñoái vôùi naêng löôïng cuûa tin hieäu xT (t ) :
T 2 
1
ExT   xT (t ) dt   ( )d (4.89)
2

2
T
T 2 

Chia hai veá cho T vaø tìm giôùi haïn khi T   , ta coù:
T 2 
1 1 1
Px  lim  xT (t ) dt  lim  T ( )d
2

T T 2 2 T 
T 
T 

 
1 T ( ) 1

2  lim

T  T
d 
2 
 ( )d (4.90)

Töø ñoù coù theå thaáy raèng, coâng suaát cuûa tín hieäu ñöôïc xaùc ñònh theo ba caùch sau:
- Tröïc tieáp töø tích phaân bình phöông tín hieäu khi xeùt giôùi haïn T   .
- Töø haøm töï töông quan  ( ) taïi   0 .

www.hcmute.edu.vn 9
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

- Töø maät ñoä phoå coâng suaát  ( ) , coâng suaát cuûa tín hieäu chính baèng dieän
tích döôùi ñoà thò maät ñoä phoå coâng suaát chia cho 2 .
Coâng suaát cuûa tín hieäu thöïc ñöôïc xaùc ñònh ñoái vôùi taàn soá döông:
 
1 1
Px  
2  
 ( )d   ( )d
0
(4.91)

Coâng suaát trung bình cuûa tín hieäu thöïc chöùa trong moät khoaûng taàn soá   2  1
baèng:
1  1 2
 1 2
Px ( )    ( ) d    ( ) d    ( )d (4.92)
2  2 1   1
Ví duï: Haõy tìm maät ñoä phoå coâng suaát cuûa haøm böôùc nhaûy ñôn vò x(t )  1(t ) . Ta bieát
raèng, ñaây laø tín hieäu coâng suaát, coù theå vieát:
1 t T 4
xT (t )  1(t )     
T   T 2 
T T  j T 4
Phoå Fourier cuûa noù: X T( )  Sa e
2 4
T 2 2 T
Maät ñoä phoå naêng löôïng töông öùng: T ( )  Sa
4 4
Khi T   , xT (t ) tieán tôùi 1(t ) coøn maät ñoä phoå naêng löôïng tieán tôùi maät ñoä phoå coâng
suaát:
 ( ) T T
 ( )  lim T  lim Sa 2   ( )
T  T 4 4
T 

Ñieàu naøy chöùng toû raèng maät ñoä phoå coâng suaát cuûa tín hieäu 1(t ) taäp trung xung quanh
ñieåm   0 vaø haøm töï töông quan cuûa tín hieäu 1(t ) seõ baèng  ( )  1 2 , coøn coâng suaát
trung bình cuûa noù thì baèng ½.
Neáu ta xuaát phaùt töø ñònh lí veá haøm töï töông quan cuûa tín hieäu tuaàn hoaøn, maät ñoä phoå
coâng suaát cuûa tín hieäu tuaàn hoaøn ñöôïc xaùc ñònh:

 ( )  2 X  (  n0 ) (4.93)
2
n
n  

Hoaëc:  ( )  2   (  n )
n  
n 0 (4.94)

Trong ñoù:  n  X n , n  0,1,... laø heä soá trieån khai chuoãi phöùc Fourier cuûa haøm töï töông
2

quan  ( ) cuûa tín hieäu tuaàn hoaøn. Coâng thöùc (4.169) ñoái vôùi tín hieäu tuaàn hoaøn laø:

     2
1 1
Px 
2 
 ( )d 
2
2  n 
  n  
 (  n0 ) d   n n
n  
 
 
Xn (4.95)

www.hcmute.edu.vn 10
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

Ñoái vôùi tín hieäu thöïc, phoå bieân ñoä laø haøm chaün, coâng thöùc treân coù theå vieát laïi:
 
Px   0  2 n  X 02  2 X n (4.96)
2

n 1 n 1

Sau ñaây haõy xeùt ví duï ñoái vôùi tín hieäu tuaàn hoaøn treân hình 4.33. heä soá khai trieån Fourier
 
cuûa daõy xung vuoâng goùc laø X n  A San :
T T
2 
   2 
 ( )  2A2
T 2  Sa  n T     n T
n
2


Phoå naøy ñöôïc bieåi dieãn treân hình 4.35 vôùi tröôøng hôïp T  5 , coâng suaát trung bình cuûa

tín hieäu laø Px  A2 .
T
†  ( )

2
2A2
T 2† † †
† †
† †

† †

† †
† †
† †
† † † †
† †
†
† † † † † † † †

† †
† † †
5 4 2 0 2  2 4 6
   
      

Hình 4.35
Vôùi caùc tín hieäu x(t ) , y (t ) laø tín hieäu coâng suaát vaø  xy ( ) ,  yx ( ) laø caùc haøm töông
quan cuûa chuùng. Ngöôøi ta goïi maät ñoä phoå coâng suaát töông hoã laø bieán ñoåi Fourier giôùi
haïn:
 xy ( )  [ xy ( )] (4.97)
Vaø  yx x( )  [ yx ( )] (4.98)
Maät ñoä phoå töông hoã laø caùc ñaïi löôïng phöùc, coù quan heä nhau qua bieåu thöùc:
 xy ( )   *yx ( ) (4.99)
Neáu trong coâng thöùc  xy ( ) ta thay   0 , seõ coù :
*
T 2 
1 1
 xy (0)  lim  x(t ) y(t )dt 
2 
 xy ( )d (4.100)
T T 2
T 

4.7. Truyeàn tín hieäu qua maïch tuyeán tính

Xeùt heä thoáng tuyeán tính treân hình 4.36, coù ñaùp öùng xung laø k (t ) vaø haøm truyeàn ñaït taàn
soá laø K ( )  [k (t )]  K ( )e j ( ) , trong ñoù K ( ) laø ñaëc tuyeán bieân ñoä, coøn  ( ) laø
ñaëc tuyeán pha cuûa heä thoáng.

www.hcmute.edu.vn 11
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

x(t ) k (t ) y (t )

X ( ) K ( ) Y ( )

Hình 4.36
Quan heä giöõa tín hieäu vaøo x(t ) , vaø tín hieäu ra y (t ) cuûa heä thoáng trong mieàn thôøi gian
ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
 
y(t )  k (t ) * x(t )   k (t  t )x(t )dt   k (t ' ) x(t  t ' )dt '
' ' '
(4.101)
 

Coøn ñaëc tuyeán taàn soá:

Y ()  K () X () (4.102)
Y ( )  K ( ) X ( ) (4.103)
arg Y ()   ()  arg X () (4.104)
Haõy xeùt tín hieäu naêng löôïng y(t )  L2 laø ñaùp öùng cuûa heä thoáng tuyeán tính ñoái vôùi tín
hieäu x(t )  L2 . Moái quan heä giöõa haøm töï töông quan  yy ( ) cuûa y (t ) vaø cuûa x(t ) ñöôïc
xeùt qua hai giai ñoaïn. Tröôùc tieân haõy xeùt haøm töông quan  yx ( ) cuûa tín hieäu y (t ) vaø
x(t ) .

 yx ( )   xT (t ) xT* (t   )dt (4.105)


Khi aùp duïng (4.178), coù theå vieát:


   
 yx ( )          x(t  t ' ) x * (t   )k (t ' )dt 'dt 
' ' '
x (t t ) k (t ) dt  x * (t ) dt
  


  ' ' 
 
    x(t t ) x * (t   )dt  k (t )dt    xx (t  t ' )  (t   ) k (t ' )dt ' 
'

     


   xx (  t ' )k (t ' )dt '  k ( ) *  xx ( ) (4.106)


Coù theå thaáy raèng, haøm töông quan  yx ( ) laø tích chaäp cuûa haøm töï töong quan  xx ( )
vôùi ñaùp öùng xung cuûa heä thoáng k ( ) . Tieáp tuïc ta haõy xeùt haøm töï töông quan  yy ( ) :

 yy ( )   y(t ) y (t   )dt (4.107)
*




   
 yy ( )    x(t  t )k (t )dt  y * (t   )dt    x(t  t ' ) y * (t   )k (t ' )dt 'dt 
' ' '

     


  ' ' 
 
    x(t t ) y * (t   )dt  k (t )dt    xy (t  t ' )  (t   ) k (t ' )dt ' 
'

     


   xy (  t ' )k (t ' )dt '  k ( ) *  xy ( ) (4.108)


www.hcmute.edu.vn 12
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

 xy* ( )  k ( ) *  xx ( )
Khi laáy lieân hôïp phöùc caû hai veá vaø thay bieán  thaønh   ta coù:
 xy* ( )  k * ( ) *  xx* ( )  k * ( ) *  xx ( )
 yy ( )  k ( ) *  yx ( )
Hay  yy ( )  k * ( ) *  yx ( ) (4.109)
 yy ( )  k ( ) * k * ( ) xx ( ) (4.110)
Baây giôø ta haõy chuyeån moái quan heä treân sang mieàn taàn soá. Bieát raèng:
 xx ( )   xx ( );  xy ( )   xy ( )
 yx ( )   yx ( );  yy ( )   yy ( )
k ( )  K ( ) ; k * ( )  K * ( )
Khi aùp duïng ñònh lí chaäp trong mieàn thôøi gian cuûa bieán ñoåi Fourier ta seõ nhaän ñöôïc caùc
quan heä trong mieàn taàn soá:
 yx ( )  K ( ) xx ( ) (4.111)
 xy ( )  K * ( ) xx ( ) (4.112)
 yy ( )  K ( ) xy ( )  K * ( ) yx ( ) (4.113)

 yy ( )  K ( ) K * ( ) xx ( )  K ( )  xx ( ) (4.114)
2

 xx ( )  yx ( )  yy ( )
k ( ) k * ( )
 xx ( ) K ( ) K * ( )
 yx ( )  yy ( )

 xx ( )  yx ( )  yy ( )
k *(() ) k ( )
xx () K * ( ) K ( )
 xy ( )  yy ( )

Hình 4.37
Coâng thöùc cuoái cuøng (4.114) laø coâng thöùc raát quan troïng, noù cho ta quan heä giöõa maät ñoä
phoå naêng löôïng cuûa tín hieäu ôû ñaàu ra vaø maât ñoä phoå naêng löôïng cuûa tín hieäu ôû ñaàu vaøo
cuûa heä thoáng tuyeán tính, caùc quan heä treân ñöôïc minh hoïa treân hình 4.37.
Coù theå ñi ñeán keát luaän quan troïng laø: Neáu tín hieäu x(t )  L2 ñöôïc ñöa ñeán ñaàu vaøo cuûa
heä thoáng tuyeán tính vaø tín hieäu y(t )  L2 laø tín hieäu ôû ñaàu ra, coøn k ( ) laø ñaëc tính xung
vaø K ( ) laø haøm truyeàn cuûa heä thoáng ñoù, thì:
 y ( )  k ( ) * k * ( ) *  x ( ) (4.115)

Vaø  y ( )  K ( )  x ( ) (4.116)
2

Haõy xeùt töông töï ñoái vôùi caùc tín hieäu coâng suaát trung bình höõu haïn. ÔÛ ñaây ta thöøa nhaän
caùc keát quaû maø khoâng can chöùng minh:
 y ( )  k ( ) * k * ( ) * x ( ) (4.117)

www.hcmute.edu.vn 13
 Chương 4: Tín hiệu và Hệ thống liên tục trong miền tần số

Vaø  y ( )  K ( )  x ( ) (4.118)
2

Trong tröôøng hôïp tín hieäu tuaàn hoaøn ta coù:

 y (n0 )  K (n0 )  x (n0 ); n  0,1,... (4.119a)
2

Hay  yn  K (n0 )  xn (n0 ); (4.119b)

2
n  0,1,...

www.hcmute.edu.vn 14
 Chương 5: Hệ thống điều chế

CHÖÔNG 5: HỆ THỐNG ÑIEÀU CHEÁ

1. MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN

a. Sô ñoà cuûa moät heä thoáng thoâng tin
Moãi heä thoáng thoâng tin coù nhieäm vuï truyeàn tin töùc töø ñaøi phaùt ñeán nôi nhaän tin, noù coù sô
ñoà khoái toång quaùt nhö treân hình 5.1.

Tín hieäu Maùy phaùt Tín hieäu bò

Tin töùc - Ñieàu cheá
ñieän ñieàu cheá
ban ñaàu Bieán ñoåi - Khueách ñaïi Keânh
Nguoàn tin † †
Tin töùc - Tín hieäu -Anten phaùt truyeàn

Tín hieäu
Maùy phaùt ñieän taàn
thaáp Tin töùc
Tín hieäu - Ñieàu cheá Bieán ñoåi Nhaän
† - Khueách ñaïi † †
ñieàu cheá Tin töùc - Tín hieäu tin
-Anten phaùt

Hình 5.1: Sô ñoà heä thoáng thoâng tin

Ñieàu cheá tín hieäu ñöôïc duøng chuû yeáu ñeå:
-Dòch chuyeån phoå cuûa tín hieäu thoâng tin veà mieàn taàn soá cao, toái öu cho quaù trình böùc xaï
tín hieäu vaøo khoâng gian döôùi daïng soùng ñieän töø.
-Ñaûm baûo vieäc phaân chia keânh truyeàn thoâng tin cho nhieàu tín hieäu khaùc nhau vaø söû
duïng höõu hieäu keânh truyeàn.
-Taêng cöôøng khaû naêng choáng nhieãu cho heä thoáng thoâng tin baèng caùch löïa choïn caùc
phöông phaùp ñieàu cheá khaùc nhau.

b. Phaân loaïi ñieàu cheá

Ta coù hai heä thoáng ñieàu cheá laø: Ñieàu cheá lieân tuïc vaø ñieàu cheá xung.

www.hcmute.edu.vn 1
 Chương 5: Hệ thống điều chế

Caùc heä thoáng ñieàu cheá

Lieân tuïc Xung

Bieân ñoä Lieân tuïc Töông töï Soá

AM SSB-SC SSB VSB PM FM PAM PDM PPM PCM Delta

Hình 5.2: Phaân loaïi caùc heä thoáng ñieàu cheá

 Ñieàu cheá tín hieäu lieân tuïc:
 Ñieàu cheá bieân ñoä:
- AM ( Amplitude Modulation )
- AM-SC ( Amplitude Modulation with Suppressed Carries ) : ñieàu bieân hai daûi
beân trieät soùng mang.
- SSB ( Single Sideband ) Ñieàu bieân moät daûi beân.
- SSB-SC ( Single Sideband with Suppressed Carries ) : Ñieàu bieân hai daûi beân
trieät soùng mang.
- VSB (Vestigial Sideband AM ) : Ñieàu bieân trieät moät phaàn daûi beân
 Ñieàu cheá goùc:
 Ñieàu cheá xung:
- Ñieàu taàn ( FM )
- Ñieàu pha ( PM )
 Ñieàu cheá tín hieäu soá:
- Ñieàu cheá xung theo bieân ñoä ( PAM – Pulse Amplitude Modulation )
- Ñieàu cheá xung theo beà roäng ( PDM – Pulse Duration Modulation )
- Ñieàu cheá xung theo vò trí ( PPM – Pulse Position Modulation )
c. Tính chaát cuûa tín hieäu ñöôïc ñieàu cheá:
Cho tín hieäu ñieàu cheá:

s(t )  Re g (t )e j0t  (5.1)
Bieán ñoåi Fourier cuûa s(t ) laø:
 
S (t )   s(t )e
 j 0 t
 
dt   Re g (t )e j0 t e j0 t dt (5.2)
 

1 1 * 
  2 g (t )e
j 0 t
S (t )   g (t )e j0 t e j0 t dt

2 

www.hcmute.edu.vn 2
 Chương 5: Hệ thống điều chế

1
 G ( f  f c )  G ( f  f c ) (5.3)
2
Haøm töï töông quan cuûa tín hieäu ñöôïc ñieàu cheá:
  
Rs ( )  s(t )s(t   )  Re g (t )e j0t Re g (t   )e j0 (t  )  (5.4)
Khai trieån (5.4) ta nhaän ñöôïc:
1

Rs ( )  Re Rg ( )e j0 t
2
 (5.5)

2. CAÙC HEÄ THOÁNG ÑIEÀU CHEÁ LIEÂN TUÏC

2.1. Soùng mang ñieàu hoøa
Caùc heä thoáng ñieàu cheá lieân tuïc coù soùng mang laø caùc dao ñoäng sin cao taàn coù daïng:
y(t )  Y cos(t   ) (5.6)
Trong ñoù Y laø bieân ñoä,  laø taàn soá goùc vaø  laø goùc pha ñaàu. Caùc thoâng soá ñaëc tröng
cho soùng mang laø bieân ñoä, taàn soá vaø goùc pha  (t)  t   . Tín hieäu ñieàu cheá laø soùng
mang coù thoâng soá bò thay ñoåi ñöôïc vieát döôùi daïng toång quaùt laø:
y(t )  Y (t ) cos (t ) (5.7)
Trong ñoù Y (t ) laø bieân ñoä töùc thôøi hay ñöôøng bao, coøn  (t ) laø goùc pha töùc thôøi, hay goùc
cuûa tín hieäu ñieàu cheá.
Beân caïnh caùc thoâng soá neâu treân, coøn coù theå ñöa theâm khaùi nieäm veà taàn soá töùc thôøi cuûa
tín hieäu ñieàu cheá nhö sau:
d (t )
(t )  (5.8)
dt
1 d (t )
Vaø f (t )  (5.9)
2 dt
Quan heä giöõa pha töùc thôøi vaø taàn soá töùc thôøi ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
 (t )   (t )dt (5.10)

 (t )  2  f (t )dt (5.11)
Caùc khaùi nieäm vaø bieân ñoä töùc thôøi, taàn soá töùc thôøi cuûa tín hieäu ñieàu cheá ñöôïc minh hoïa
treân hình 5.3

Hình 5.3: Bieåu dieãn vectô toång quaùt cuûa tín hieäu ñieàu cheá.
Tín hieäu tin töùc chæ laøm thay ñoåi moät trong caùc thoâng soá cuûa soùng mang. Neáu bieân ñoä
thay ñoåi, coøn goùc pha  (t ) khoâng ñoåi, ta seõ coù tín hieäu ñieàu cheá bieân ñoä ( ñieàu bieân ):
y(t )  Y (t ) cos(t   ) (5.12)

www.hcmute.edu.vn 3
 Chương 5: Hệ thống điều chế

Coøn neáu  (t ) thay ñoåi theo x(t ) , coøn Y giöõ nguyeân, ta seõ coù tín hieäu ñieàu cheá goùc:
y(t )  Y cos (t ) (5.13)

2.2. Ñieàu cheá bieân ñoä

2.2.1. Heä thoáng AM – SC
Ñeå phaân tích tín hieäu AM – SC ta seõ duøng moâ hình tín hieäu xaùc ñònh cho tín hieäu tin töùc
vaø soùng mang. Trong heä AM – SC, bieân ñoä töùc thôøi cuûa tín hieäu ñieàu cheá tæ leä vôùi tín
hieäu x(t ) . Ñeå tieän lôïi cho vieäc phaân tích, ta chaáp nhaän:
Y (t )  x(t ) (5.14)
Vaø  0
Tín hieäu AM – SC coù daïng:
y AM  SC (t )  x(t ) cos t (5.15)
Giaû thieát tín hieäu x(t ) coù maät ñoä phoå coâng suaát  x ( ) nhö treân hình (5.4b). Haõy xaùc
ñònh maät ñoä phoå coâng suaát  y ( ) cuûa tín hieäu ñieàu cheá AM – SC. Phoå cuûa tín hieäu AM
– SC cuõng laø phoå Fourier giôùi haïn, ñöôïc ñònh nghóa theo (2.161). Ñeå tìm phoå cuûa
y AM  SC (t ) , ta haõy xeùt noù trong moät khoaûng thôøi gian höõu haïn T, töùc laø:
yT (t )  xT (t ) cos t (5.16)
t
Trong ñoù xT (t )  x(t )   . Tín hieäu xT (t ) laø tín hieäu coù naêng löôïng höõu haïn, neân coù
T 
phoå Fourier laø X T ( ) , vaø yT (t ) cuõng laø tín hieäu naêng löôïng vaø phoå cuûa noù laø YT ( ) .
AÙp duïng ñònh lí ñieàu cheá (2.96) ta coù:

yT (t )  1 X T (  )  X T (  ) (5.17)

2
Maät ñoä phoå naêng löôïng cuûa yT (t ) :
1
T ( )  X T (  )  X T (  ) (5.18)
2

4
Maät ñoä phoå coâng suaát cuûa tín hieäu theo (2.161) seõ laø:
1
 y ( )  lim X T (  )  X T (  ) 
2

4 T 
1
 lim X T (  )  X T (  ) X T* (  )  X T* (  )
4 T 
1

 lim X T (  )  X T (  )  X T (  ) X T* (  )  X T (  ) X T* (  )
4 T 
2 2

(5.19)
Giaû thieát raèng   max (ñieàu ñoù luoân thoûa maõn trong thöïc teá), bôûi vì taàn soá soùng
mang raát lôùn hôn taàn soá cuûa tín hieäu x(t ) . Do ñoù caùc phoå X T (  ) vaø X T (  )
khoâng xuaát hieän beân nhau treân thang taàn soá neân tích cuûa chuùng trong (5.19) seõ bò maát
ñi, ta ñöôïc:

www.hcmute.edu.vn 4
 Chương 5: Hệ thống điều chế

1 X (  ) X (  ) 
2 2

 y ( )   lim T  lim T 
4 T  T T  T 
1
Bieát raèng:  T ( )  lim X T ( )
2

T  T

Neân:  y ( ) 
1
 x (  )   x (  ) (5.20)
4
Töø treân hình veõ coù theå tính ñöôïc coâng suaát trung bình cuûa tín hieäu AM – SC:
1
Py  Px (5.21)
2

 x ( )
0

†
x(t )
†

t †
a) † b)  max
 min
min
max
† 

y AM  SC (t )  x ( )
†

1
0
4
t 
c) † d) †
0
  min
  min
  max

  max
   max
   min
   max
   min


 y ( )

Hình 5.4: a) Tín hieäu x(t ) ; b) Phoå cuûa x(t ) ;

c) Tín hieäu AM – SC; d) Maät ñoä phoå AM – SC

Bieán ñoåi Khueách ñaïi Khueách ñaïi

Nguoàn tin töùc † tin töùc - † † coâng suaát
tín hieäu
tín hieäu
†

Maïng ñieàu cheá

†

Maùy phaùt Khueách ñaïi

†
soùng mang soùng mang

Hình 5.5: Sô ñoà khoái maùy tín hieäu AM – SC

Ñieàu cheá AM – SC coù nhöôïc ñieåm laø vieäc giaûi ñieàu cheá tín hieäu AM – SC. Vieäc giaûi
ñieàu cheá ñöôïc thöïc hieän ôû phía thu tin hieäu tín töùc. Ñeå giaûi ñieàu cheá tín hieäu AM – SC,
ngöôøi ta ñem nhaân noù vôùi soùng mang ñöôïc taïo ra ôû phía thu, do ñoù noù ñöôïc goïi laø taùch
soùng ñoàng boä. Quaù trình giaûi ñieàu cheá ñöôïc moâ taû bôûi bieåu thöùc:
1 1
yg (t )  y AM  SC (t ) cos t  x(t ) cos 2 t  x(t )  x(t ) cos 2t (5.22)
2 2

www.hcmute.edu.vn 5
 Chương 5: Hệ thống điều chế

Tín hieäu (5.22) laø tín hieäu coâng suaát, ñeå tìm maät ñoä phoå cuûa noù caàn phaûi tieán haønh nhö
ñoái vôùi tín hieäu AM – SC. Cuï theå laø:
t 1 t 1 t
yg (t )    x(t )    x(t ) cos 2t   (5.23)
T  2 T  2 T 
Tín hieäu (5.23) laø tín hieäu naêng löôïng, phoå Fourier cuûa noù baèng:
  t  1
 yg (t )  T   2 X T ( )  4 X T (  2)  X T (  2)
1
(5.24)
  
Maät ñoä phoå naêng löôïng töông öùng vôùi phoå (5.24) seõ laø:
2

Tg ( )  X T ( )  X T (  2)  X T (  2)

1 1
2 4
Thöïc hieän moät vaøi bieán ñoåi caàn thieát, vaø vôùi giaû thieát   max , ta coù:
1 1 1 1 2
 yg ( )  lim X T ( )  X T (  2)  X T (  2)  
2 2

T  
T 4 16 16 

  x ( )   x (  2)   x (  2)
1 1
(5.25)
4 16
1
0  yg ( )
†

1 1
0 4 0
16 16

†
max
min

2  min
2  min
 2  min

 min

2  max
2
 2  min

2  max
 max
 2  max
2
 2  max

Hình 5.6: Maät ñoä phoå cuûa tín hieäu AM – SC giaûi ñieàu cheá.

2.2.2. Heä thoáng AM

Tín hieäu AM coù daïng:
y AM (t )  x(t ) cos t  A cos t  A  x(t )cos t (5.26)
Ñöôøng bao bieân ñoä cuûa tín hieäu AM laø:
Y (t )  A  x(t ) (5.27)
Ñoà thò cuûa tín hieäu AM ñöôïc veõ treân hình 5.7b.

www.hcmute.edu.vn 6
 Chương 5: Hệ thống điều chế

y AM (t )

†
x(t ) A  x(t )

†
t A t
a) † b) †
A

 y ( )

†
A2

†


†
2

c) 
†
0

  min
  min
  max

  max
  min

  min
  max

  max



Hình 5.7: Tín hieäu AM (a); phoå cuûa tín hieäu AM (b)
Maät ñoä phoå coâng suaát cuûa tín hieäu AM:
A2
 y ( )   (  )   (  )  1  x (  )   x (  ) (5.28)
2 4
Sô ñoà khoái cuûa maïch taïo tín hieäu AM nhö treân hình (5.8a) vaø maïch thöïc hieän ñôn giaûn
ôû hình (5.8b). Maïch phi tuyeán trong tröôøng hôïp naøy duøng phaàn töû khoâng tuyeán tính coù
ñaëc tuyeán i  a1u  a2u 2 . Maïch loïc LC seõ ñöôïc ñieàu chænh ôû taàn soá soùng mang  .
y AM (t )


x(t )
† †  †
 x(t )
†
†

 A cos t
R L C
y AM (t )
cos t A cos t 
†

a) b)

Hình 5.8: Sô ñoà khoái taïo tín hieäu AM (a); maïch thöïc hieän (b)
Ñöôøng bao cuûa tín hieäu AM laø Y (t )  x(t )  A ; haèng soá A ñöôïc choïn ñeå sao cho ñöôøng
bao cuûa tín hieäu laø khoâng aâm. Ñieàu naøy thoûa maõn neáu
A  max x(t ) : x(t )  0 (5.29)
x(t )
†

y AM (t )
†

4
a) t b) t
† †

4

Hình 5.9: Tín hieäu AM bò quaù ñieàu cheá.

Khi ñieàu kieän (5.29) thoûa maõn ñöôøng bao cuûa tín hieäu AM seõ khoâng bò hieän töôïng quaù
ñieàu cheá (xem hình 5.9).

www.hcmute.edu.vn 7
 Chương 5: Hệ thống điều chế

2.2.3. Heä thoáng SSB – SC

Phöông phaùp ñôn giaûn nhaát ñeå taïo tín hieäu SSB – SC laø taïo tín hieäu AM – SC vaø sau ñoù
loïc boû ñi moät daûi beân cuûa noù nhôø moät maïch loïc ñaëc bieät. Ví duï trong tröôøng hôïp loïc boû
bieân döôùi, maïch loïc thoâng daûi caàn coù caùc taàn soá caét   min vaø   max ( xem hình
5.10)
 ysasc ( )

†
Ñaëc tuyeán maïch loïc
thoâng daûi lyù töôûng


†

   max
  min

  min
   min
  max

  max
  min

  max
Hình 5.10: Phöông phaùp taïo SSB – SC.
Phöông phaùp taïo SSB – SC baèng phöông phaùp dòch pha. Vaïch treân töông öùng vôùi quaù
trình cos(   )t coù theå vieát laïi döôùi daïng:
cos(  )t  cos t cos t  sin t sin t (5.29)
x(t ) cos t
† Ñieàu cheá caân baèng
†

x(t ) cos  t
†

†
†
†

 ySSBSC (t )
 () 
†

 2

†

2  sin t 
†

x (t ) sin t
min  max  x(t )
† Ñieàu cheá caân baèng

Hình 5.11: Taïo tín hieäu SSB – SC baèng phöông phaùp dòch pha.
Ñeå taïo tín hieäu (5.29) coù theå thöïc hieän caùc pheùp nhaân soùng mang vaø tín hieäu ñieàu cheá
trong caùc maïch ñieàu bieân caân baèng nhö treân (hình 5.11).
2.2.4. Heä thoáng SSB:
Töông töï nhö trong caùc heä AM – SC vaø AM. Tín hieäu SSB ñöôïc taïo neân töø vieäc theâm
vaøo tín hieäu SSB – SC soùng mang ñuû lôùn. Heä thoáng naøy ñöôïc goïi laø ñieàu cheá moät daûi
beân SSB, tín hieäu ñieàu bieân moät daûi beân coù daïng:
 

ySSB(t )   x(t ) cos t  x(t ) sin t   A cos t (5.30)
 
 2



Hay laø: ySSB(t )  A  x(t )  x (t ) cos t  arctg
2 x(t ) 
(5.31)
 A  x(t ) 
 
Ñöôøng bao vaø goùc pha cuûa SSB:
2
Y (t )  A  x(t ) 2
 x (t ) (5.32)

x(t )
 (t )  t  arctg (5.33)
A  x(t )
Tín hieäu SSB – SC taïo ra coù daïng:

www.hcmute.edu.vn 8
 Chương 5: Hệ thống điều chế


y(t )  x(t ) cos t  x(t ) sin t (5.34)
Khi kí hieäu soùng mang laø v(t )  cos t , coøn tín hieäu tin töùc laø x(t ) thì tín hieäu giaûi tích
cuûa chuùng seõ laø:

z x (t )  x(t )  j x(t ) (5.35)
zv (t )  cos t  j sin t  e jt (5.36)
Tích cuûa tín hieäu giaûi tích:
 

z x (t ) zv (t )   x(t )  j x(t )cos t  j sin t  
 
 
 
  x(t ) cos t  x(t ) sin t   j[ x(t ) sin t  x(t ) cos t ] (5.37)
 
Tín hieäu y (t ) trong (5.34) töông öùng vôùi daáu – baèng phaàn thöïc cuûa tích (5.37):
y(t )  Rez x (t ) zv (t ) (5.38)
Bieán ñoåi cuûa (5.34) coù daïng:
 
y(t )  x(t ) sin t  x(t ) cos t

Cho neân töø (5.34) – (5.37) ta coù tín hieäu giaûi tích z y (t )  y(t )  j y(t ) baèng:
z y (t )  z x (t ) zv (t )
Maät ñoä phoå coâng suaát cuûa tín hieäu giaûi tích z y (t ) :
 xy ( )  4 y ( )1( ) (5.39)
 T T
Xeùt tín hieäu z y (t ) trong khoaûng   ;  :
 2 2
t t
z yT (t )  z y (t ).    z x (t )   zv (t )
T  T 
t
Trong ñoù: z yT (t )  z x (t )   - laø tín hieäu naêng löôïng höõu haïn; do ñoù luoân toàn taïi
T 
Z xT ( ) . Bôûi vì zv (t )  e jt , neân khi aùp duïng ñònh lí ñieàu cheá ta coù:
Z yT ()  Z xT (  )
Tín hieäu z yT (t ) cuõng laø tín hieäu naêng löôïng neân:
2
 zy ( )  Z yT ( )  Z xT (  )
2

Maät ñoä phoå coâng suaát cuûa tín hieäu giaûi tích z y (t ) ñöôïc tính bôûi giôùi haïn:
1
 zy ( )  lim X xT (  )
2

T  T
Bôûi vì theo ñònh nghóa:
1
 zx ( )  lim X xT ( )
2

T  T

www.hcmute.edu.vn 9
 Chương 5: Hệ thống điều chế

Neân keát quaû cuoái cuøng:

 zy ( )  Z zx (  )
Töø caùc keát quaû treân ñaây, ta coù theå deã daøng xaùc ñònh ñöôïc maät ñoä phoå coâng suaát  y ( )
cuûa tín hieäu y (t ) :

 y ( ) 
1
Yzx (  )   zx (  )
4
Maät ñoä phoå coâng suaát cuûa tín hieäu giaûi tích z x (t ) coù quan heä  zx ( )  4 x ( )1( ) , do
ñoù:
 y ()   x (  )1(  )   x (  )1(  )
Maät ñoä phoå coâng suaát cuûa tín hieäu SSB – SC ñöôïc minh hoïa treân hình (5.12d), nhö coù
theå thaáy noù chæ goàm caùc thaønh phaàn daûi treân.
 x ( )
0
†


a) †
 max
 min

max
min

 zx ( )
4 0
†

b) †
min
max

 zy ( )
†

4 0

c) †
0


  max
  min

 y ( )
†

0

d) †
   min
   max

  min
  max


Hình 5.12
2.2.5. Heä VSB
Trong heä VSB, tín hieäu DSB bò caét ñi chæ moät phaàn daûi beân tröôùc khi ñöôïc truyeàn ñi,
baèng nhöõng maïch loïc. Maïch loïc naøy coù nhieäm vuï caét boû gaàn heát daûi beân döôùi, chæ ñeå
laïi moät phaàn nhoû name gaàn taàn soá  ( xem hình 5.13)

www.hcmute.edu.vn 10
 Chương 5: Hệ thống điều chế

K ( )

†
1

†


0


    max
S x ( )

†

†
 m 0 m

4S yVSB ( )

†

†

  max
    max
0
   min

   min



†


†
0
    max

  max


Hình 5.13: Minh hoïa caùch taïo tín hieäu VSB

Töø nhöõng phaân tích treân ñaây veà tín hieäu ñieàu bieân, coù theå nhaän xeùt veà caùc öu, nhöôïc
ñieåm cuûa töøng loaïi nhö sau:
 Heä AM – SC coù öu ñieåm laø hieäu suaát naêng löôïng cao (100%), nhöng
nhöôïc ñieåm laø beà roäng phoå lôùn, baèng hai laàn taàn soâ cöïc ñaïi cuûa tín hieäu tin töùc. Vieäc taïo
tín hieäu AM – SC vaø giaûi ñieàu cheá noù ñeàu raát phöùc taïp.
 Heä AM coù öu ñieåm trong vieäc giaûi ñieàu cheá, nhöng nhöôïc ñieåm cuûa noù laø
heä soá hieäu suaát naêng löôïng raát thaáp vaø beà roäng phoå lôùn.
 Heä SSB – SC coù hieäu suaát naêng löôïng cao, beà roäng phoå nhoû nhöng taïo
tín hieäu SSB – SC vaø giaûi ñieàu cheá ñeàu phöùc taïp.
 Heä SSB coù beà roäng phoå nhoû, deã giaûi ñieàu cheá nhöng laïi coù hieäu suaát
naêng löôïng thaáp.
2.3. Ñieàu cheá goùc:
Tín hieäu ñieàu cheá goùc coù daïng toång quaùt laø:
y(t )  Y cos (t )
Tuøy theo söï phuï thuoäc cuûa goùc pha töùc thôøi  (t ) maø ngöôøi ta phaân chia tín hieäu ñieàu
cheá goùc thaønh hai loaïi sau:
Neáu söï phuï thuoäc coù daïng:
 PM (t )  t  0  k p x(t ) (5.40)
Trong ñoù  laø taàn soá soùng mang,  0 laø goùc pha ban ñaàu vaø k p laø haèng soá tæ leä. Heä
thoáng ñieàu cheá tín hieäu töông öùng vôùi goùc pha  (t ) theo (5.40) ñöôïc goïi laø heä ñieàu pha
PM.

www.hcmute.edu.vn 11
 Chương 5: Hệ thống điều chế

Neáu söï phuï thuoäc cuûa  (t ) coù daïng:

 FM (t )  t  0  k f  x(t )dt (5.41)
Trong ñoù  ,  0 nhö ñoái vôùi tín hieäu PM vaø k f laø haèng soá tæ leä. Heä thoáng ñieàu cheá trong
tröôøng hôïp naøy goïi laø ñieàu taàn FM.
Taàn soá töùc thôøi cuûa chuùng thay ñoåi theo caùc qui luaät sau:
d (t ) dx(t )
 PM (t )     kp (5.42)
dt dt
d (t ) dx(t )
 FM (t )     kf (5.43)
dt dt
Ñoä leäch pha laø ñoä leäch tuyeät ñoái cöïc ñaïi cuûa goùc pha tín hieäu ñieàu cheá so vôùi goùc pha
cuûa soùng mang, ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc sau:
   (t )  t max (5.44)
Ñoä leäch taàn soá laø ñoä leäch tuyeät ñoái cöïc ñaïi cuûa taàn soá töùc thôøi cuûa tín hieäu ñieàu cheá so
vôùi taàn soá soùng mang:
  (t )   max (5.45)
  f (t )  f max
(5.46)
Hay
x(t ) dx(t ) yPM (t )
† † Ñ/c FM †
dt
x(t ) yFM (t )
†
 x(t )dt † Ñ/c PM †

Hình 5.14.
2.3.1. Heä ñieàu pha PM
Tín hieäu PM coù daïng:
yPM (t )  Y cos[t  k p x(t )] (5.47)
Pha töùc thôøi vaø taàn soá töùc thôøi cuûa tín hieäu PM:
 PM (t )  t  k p x(t ) (5.48)
dx(t )
 FM (t )  t  k p (5.49)
dt
Ñoä leäch pha vaø ñoä leäch taàn soá theo ñònh nghóa (5.44), (5.45) cuûa tín hieäu PM:
 PM  k p x(t ) max (5.50)
dx(t )
  kp max (5.51)
M dt
dx(t )
Trong caùc heä thoáng ñieàu pha thöïc teá, luoân luoân thoûa maõn ñieàu kieän   k p , coù
dt
nghóa laø taàn soá töùc thôøi thay ñoåi khoâng nhieàu laém so vôùi taàn soá soùng mang. Khi ñieàu

www.hcmute.edu.vn 12
 Chương 5: Hệ thống điều chế

kieän treân thoûa maõn, töùc laø khi choïn ñöôïc k p thích hôïp thì tín hieäu PM trong tröôøng hôïp
ñoù seõ coù beà roäng phoå heïp. Nhö vaäy neáu:
 PM  k p x(t ) max  1 (5.53)
Thì tín hieäu PM ñöôïc goïi laø tín hieäu PM daûi heïp. Neáu ñieàu kieän (5.51) khoâng thoûa maõn
ta seõ coù tín hieäu ñieàu pha daûi roäng.
Tín hieäu PM coù theå vieát döôùi daïng phöùc:
Z PM (t )  Ye jkpx(t )e jt  Ye j[t  kpx(t )] (5.54)
Neáu  PM  1, coù theå chaáp nhaän:
e jkpx(t )  1  jk p x(t )
Khi ñoù tín hieäu PM phöùc coù theå bieåu dieãn gaàn ñuùng bôûi:
 
Z PM (t )  Y 1  jk p x(t ) e jt (5.55)
Phaàn thöïc cuûa noù laø:
y(t )  Re Z PM (t )  Y cos t  Yk p x(t ) sin t (5.56)
Phoå cuûa tín hieäu PM trong tröôøng hôïp naøy laø:
Y 2 2
 PM ( )   (  )   (  )  (Ykp)  x (  )   x (  ) (5.57)
2 4
Tín hieäu PM thoûa maõn (5.53) chæ khaùc tín hieäu AM ôû pha cuûa daûi beân.
Beà roäng phoå cuûa noù baèng beà roäng cuûa tín hieäu AM
BPM  2max (5.58)
Tín hieäu PM coù beà roäng phoå theo (5.58) laø tín hieäu daûi heïp bôûi vì trong tröôøng hôïp ñieàu
kieän (5.58) khoâng thoûa maõn, beà roäng phoå cuûa noù seõ trôû neân raát lôùn.
Ta seõ xeùt tín hieäu PM bò ñieàu cheá bôûi tín hieäu ñieàu hoøa x(t )  X sin t .
yPM (t )  Y cos(t  k p X sin t )  Y cos[t   PM sin t ] (5.60)
Pha töùc thôøi vaø taàn soá töùc thôøi cuûa tín hieäu PM daûi roäng ñieàu cheá ñieàu hoøa:
 (t ) PM  t  k p x(t )  t  k p X sin t  t   PM sin t (5.61)
d (t )
 PM (t )     k p X cos t     PM cos t (5.62)
dt
Ñoä leäch pha vaø ñoä leäch taàn soá:
 PM  k p X (5.63)
 PM  k p X   PM  (5.64)
Coù theå vieát laïi bieåu thöùc cuûa tín hieäu PM ñieàu cheá ñieàu hoøa khi ñöa vaøo kí hieäu cuûa ñoä
leäch pha  :
Z PM (t )  Ye j[t   sin t ]  Ye j sin t e jt (5.65)
2
Haøm e j sin t tuaàn hoaøn vôùi chu kì T  , coù theå khai trieån thaønh chuoãi Fourier:


www.hcmute.edu.vn 13
 Chương 5: Hệ thống điều chế


e j sin t  J
n  
n ( )e jnt (5.66)

Trong ñoù, heä soá khai trieån J n laø haøm Bessell loïai moät caáp n. Thay (5.65) vaøo (5.66) ta
ñöôïc:

Z PM (t )  Ye jt J
n  
n ( )e jnt   J n ( )e j (   n )t (5.67)

Daïng thöïc cuûa (5.67):


yPM (t )  Y J
n  
n ( ) cos(  n )t (5.68)

Theo tính chaát cuûa haøm Bessell:

J n ( )  J n ( ) vôùi n chaün
J n ( )   J n ( ) vôùi n leû
Coâng thöùc (5.68) ñöôïc vieát laïi:
yPM (t )  Y J 0 ( ) cos t  J1 ( )[cos(  )  cos(  )] 
 J 2 ( )[cos(  2)t  cos(2  )t  ... (5.69)
Jn()
1,0 J0()
0,8 J1 ( ) J2 () J3( ) J4 ( )
0,6
0,4
0,2
0,0 
†
 0,2
 0,4
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Hình 5.15: Haøm Bessell loaïi 1.

Trong tröôøng hôïp tín hieäu PM daûi roäng, beà roäng phoå ñöôïc tính gaàn ñuùng baèng coâng thöùc
Carson:
BPM  2( PM  1)max  PM  0,5 (5.70)
Hoaëc chuùng ta cuõng coù coâng thöùc gaàn ñuùng khaùc:
BPM  2( PM  2)max ;  PM  0,5 (5.71)
Khi ñoä leäch pha lôùn hôn, ví duï   10 , ngöôøi ta thöôøng duøng coâng thöùc:
BPM  2 PM max ;  PM  10 (5.72)
2.3.2. Heä thoáng PM:
Tín hieäu FM coù daïng:

y FM (t )  Y cos[t  k f  x(t )dt ] (5.73)

www.hcmute.edu.vn 14
 Chương 5: Hệ thống điều chế

Ñeå ñôn giaûn ñaõ giaû thieát 0  0 (5.74)

Daïng phöùc cuûa tín hieäu FM:

Z FM (t )  e
jk f  x (t ) dte jt  Ye j[t  k f  x (t ) dt] (5.75)
Pha töùc thôøi vaø taàn soá töùc thôøi cuûa tín hieäu FM:
 FM (t )  t  k f  x(t )dt (5.76)

FM (t )    k f x(t ) (5.77)

Ñoä leäch pha vaø ñoä leäch taàn soá:
 FM (t )  k f  x(t )dt (5.78)
max

 FM (t )  k f x(t ) max (5.79)

Söï khaùc nhau giöõa tín hieäu PM vaø FM laø ôû choã trong tín hieäu FM pha töùc thôøi tæ leä vôùi
tích phaân cuûa tín hieäu tin töùc treân neàn soùng mang, coøn taàn soá töùc thôøi tæ leä vôùi x(t ) treân
neàn soùng mang. Trong khi ñoù, trong tín hieäu PM pha töùc thôøi tæ leä tröïc tieáp vaøo x(t ) coøn
taàn soá töùc thôøi thì tæ leä vôùi ñaïo haøm cuûa x(t ) .
Keát luaän:
a) Neáu heä soá k f ñöôïc choïn ñeå sao cho  FM  1 , töùc laø k f  x(t )dt 1 , ta seõ coù
tín hieäu FM daûi heïp.
Phoå cuûa tín hieäu tích phaân v(t ) laø:
X ( )
V ( )  (5.80)
j ( )
coù cuøng taàn soá giôùi haïn vôùi tín hieäu x(t ) laø max .
Ñieàu ñoù chöùng toû raèng, beà roäng phoå cuûa tín hieäu FM daûi heïp cuõng baèng beà roäng phoå
cuûa tín hieäu PM daûi heïp töùc laø:
BFM  2max (5.81)
b) Phoå cuûa tín hieäu FM daûi roäng ñieàu cheá ñieàu hoøa laø phoå vaïch, coù beà roäng khoâng
xaùc ñònh. Tuy nhieân phaàn lôùn coâng suaát taäp trung trong beà roäng phoå ñöôïc xaùc ñònh gaàn
ñuùng sau ñaây:
BFM  2( FM  2) (5.82)
X
Ví duï: Khi x(t )  X cos t , thì v(t )  sin t . Tín hieäu FM ñieàu cheá

ñieàu hoøa seõ laø:

 X 
yFM (t )  Y cos t  k f sin t  (5.83)
  
Pha töùc thôøi cuûa noù:

X
 FM (t )  t  k f sin t  t   FM sin t (5.84)


www.hcmute.edu.vn 15
 Chương 5: Hệ thống điều chế

Vôùi tín hieäu ñieàu hoøa, ñoä leäch pha vaø ñoä leäch taàn soá cuûa noù ñöôïc xaùc
ñònh nhö sau:
X
 FM  k f

(5.85)
 FM  k f X
(5.86)
Khi thay caùc coâng thöùc (5.85), (5.86) vaøo (5.82), coù theå xaùc ñònh beà roäng
phoå hieäu duïng cuûa tín hieäu duïng cuûa tín hieäu FM ñieàu cheá ñieàu hoøa baèng
coâng thöùc gaàn ñuùng sau ñaây:

BFM  2( FM  2) (5.87)

Coâng thöùc (5.87) coù theå laøm gaàn ñuùng:
BFM  2 FM (5.88)
Trong thöïc teá thöôøng chaáp nhaän vôùi  FM  10 .
Khi tín hieäu FM ñieàu cheá bôûi x(t ) baát kì, coù taàn soá giôùi haïn laø max , vieäc
xaùc ñònh beà roäng phoå hieäu duïng cuûa noù raát phöùc taïp. Ngöôøi ta seõ duøng
caùc coâng thöùc gaàn ñuùng sau:

  FM 
BFM  2  1max (5.89)
 max 
  FM 
hoaëc BFM  2  2 max (5.90)
 max 
Khi ñoä leäch  FM ñuû lôùn thì coù theå chaáp nhaän:
BFM  2 FM (5.91)
Tín hieäu FM öu vieät hôn tín hieäu PM ôû choã, beà roäng phoå cuûa noù khoâng phuï thuoäc vaøo
taàn soá giôùi haïn cuûa tín hieäu tin töùc (aâm nhaïc, tieáng noùi….)

www.hcmute.edu.vn 16
 Chương 5: Hệ thống điều chế

a) x(t )  X cos t

†
x
†t

†
b) y (t )  Y cos t

†
t

†
x
†t

†
c) y FM (t )

†
Y
†t

†
d) †  (t )

†

kf x
 FM 

†


†t

e)
†

(t )
†
  FM  k f X
†

† t

Hình 5.15: a) Tín hieäu tin töùc; b) Soùng mang; c) Tín hieäu ñieàu taàn FM;
d) Pha töùc thôøi cuûa FM; e) Taàn soá töùc thôøi cuûa FM.
3. RÔØI RAÏC TÍN HIEÄU:
Ñònh lí rôøi raïc tín hieäu coøn coù teân laø ñòng lí Kotielnikov-Shanon; mang teân nhöõng ngöôøi
ñaõ tìm ra caùch bieåu dieãn tín hieäu baèng chuoãi Kotielnikov- Shanon.
x(t )
†
†

x(t0 ) x(t0 )
†

x(t0 ) (t  t0 )
t
† †
0 t0 0 t0
a) b)
x(t ) xr (t )
†
†

†
†
†

†
†
†
†
†

t t
†

†
†

†
†
†

† †
†

 2TT 0 T 2T 3T 4T 5T 6T 2TT 0 T 2T 3T 4T 5T 6T
d)
c)
Hình 5.16: Bieåu dieãn rôøi raïc tín hieäu.

www.hcmute.edu.vn 17
 Chương 5: Hệ thống điều chế

Haõy xeùt tín hieäu x(t ) laø tín hieäu coù naêng löôïng höõu haïn hoaëc coâng suaát trung bình höõu
haïn (H.5.16a). Giaù trò cuûa tín hieäu taïi moät thôøi ñieåm t0 naøo ñoù laø x(t0 ) seõ ñöôïc bieåu
dieãn baèng xung Dirac taïi ñieåm ñoù x(t0 ) (t  t0 ) , (H.5.16b). Giaù trò tín hieäu taïi caùc ñieåm
nT khaùc nhau laø taäp x(nT ) : n  0,1,... seõ ñöôïc bieåu dieãn baèng daõy xung Dirac taïi caùc
ñieåm nT , coù ñoä cao laø x(nT ) (H.5.16 c,d).
Ta goïi xr (t ) laø tín hieäu rôøi raïc cuûa tín hieäu x(t ) :

xr (t )   x(nT ) (t  nT )
n  
(5.92)

hay coù theå bieåu dieãn döôùi daïng phaân boá löôïc:
1 t
xr (t )  x(t ). |||   (5.93)
T T 
 Ñònh lí rôøi raïc tín hieäu (Kotielnikov-Shanon):
Tín hieäu x(t ) coù phoå X ( ) thoûa maõn ñieàu kieän:
X ( )  0 vôùi   m

Seõ hoaøn toaøn töông ñöông vôùi taäp caùc maãu tín hieäu caùch nhau moät khoaûng T  .
m
  
Töùc laø: x(t )   x(nT ) : n  0,1,...   (5.94)
 m 
(Ñònh lí naøy coøn coù teân goïi laø ñòng lí laáy maãu).

Chuùng ta seõ chöùng minh ñònh lí trong tröôøng hôïp T  ; T ñöôïc goïi laø khoaûng
m
Nyquist. Ñeå rôøi raïc tín hieäu x(t ) phaûi nhaân noù vôùi daõy xung lí töôûng Dirac, ñieàu ñoù
töông ñöông vôùi trong mieàn taàn soá ñem phoå X ( ) cuûa x(t ) laëp laïi vôùi taàn soá:
  2 
0  2m  T  : 0   0  2m  (xem hình 5.17a,b).
 m T 
Keát quaû ta seõ ñöôïc tín hieäu rôøi raïc vaø phoå cuûa noù (H.5.17c). Ñeå nhaän ñöôïc tín hieäu x(t )
  
töø caùc maãu rôøi raïc, ta duøng maïch loïc thoâng daûi coù ñaëc tuyeán taàn soá K ( )    ,

 m
2
1 t
töùc laø töông öùng vôùi ñaëc tính xung k (t )  Sa . Do phoå ñöôïc laëp laïi vôùi taàn soá 2m ,
T T
khoâng choàng leân nhau neân deã daøng loïc ñöôïc X ( ) . Coù theå toùm taét caùc phaân tích treân,
baèng hai bieåu thöùc toaùn bieåu thò quaù trình rôøi raïc tín hieäu vaø laëp laïi noù, baèng pheùp loïc
trong caû hai mieàn taàn soá vaø thôøi gian sau:

www.hcmute.edu.vn 18
 Chương 5: Hệ thống điều chế

x(t ) X ( )

†
a) b)

† t † 
 m 0 m
1 t 

†
  T 1   
2  T  m

†
 
2m  2m 
†
†
†
†
†
†
†
†
†
†
†
†
†

†
†
... ... t
T 
† ... ... 
†
 2m  m 0 m 2m
t
X (t )     
†

†
1
T  X ( ) *  
2m  2m 
†
†
†
†
†

... 
†

...
†
†

t
†

† †
†
†

T   2m  m m 2m
0

1 t   
 

†
†

1 Sa
T T  2m 
T 1

† t † 
3T2T T 0 T 2T 3T  m 0 m
x(t ) X ( )
†

†
1

† t † 
 m m

Hình 5.17: Minh hoïa chöùng minh ñònh lí rôøi


raïc trong tröôøng hôïp T 
m

www.hcmute.edu.vn 19
 Chương 5: Hệ thống điều chế

x(t ) X ( )

†
a) b)

† t † 
 m 0 m
1 t  
T
†
 
2  T  m 1  

†
 
 0   0 
†
†
†
†
†
†
†
†
†
†
†
†
†

†
†
... ... t
T 
† ... ... 
†
0

m
2m

2m
0
 0

m
t
X (t )  
†

†
T  1   
X ( ) *  
20  20 
†
†
†

... 
†

...
†
†

t
†

†
†

† †
†
†
†

 
T 0

0 m
 m

0 m

0 m
m
0 m

0
 0

Sa1t

†
†

1 1   
 
 1  2m 
m  1  0  m

† t † 
3T2T T 0 T 2T 3T  1 0 1
x(t ) X ( )
†

1 0 †
1
2 x(0) 1 
0 2

† t † 
 0  m 0 m
 m1

m
1



Hình 5.18: Chöùng minh ñònh lí trong tröôøng hôïp T 
m
 1      
 X ( ) * |||      X ( ) (5.95)
 2m  2m   2m 
vaø thöïc hieän bieán ñoåi Fourier hai veá (5.95) ta seõ coù tín hieäu
 1  t  m 1 t
x(t )  2x(t ) |||   * Samt  x(t ) |||   * Samt 
 2  T   T T 

  x(nT ) (t  nT ) * Sa t
n  
m (5.96)

www.hcmute.edu.vn 20
 Chương 5: Hệ thống điều chế

x(t ) X ( )

†
a) b)

† t † 
 m 0 m
1 t  
T
†
 
2  T  m 1  

†
 
 0   0  2
 0  2m
T
†
†
†
†
†
†
†
†
†
†
†
†
†

†
†
... ... t
T 
† ... ... 
†
0

2m
 2m

m
0
m

0
t
X (t )  
†

†
T  1   
X ( ) *  
2 0  2 0 
†
†
†
†
†
†

... ... 
†
†

†
†

t
†

†
†

†
†

 
T

0 m

m
0

0 m
 m

0
 0

Hình 5.19: Chöùng minh ñònh lí tröôøng hôïp T 
m
AÙp duïng tính chaát cuûa haøm Dirac, coù theå vieát (5.96) döôùi daïng:

x(t )   x(nT )Sa
n  
m (t  nT ) (5.97)

Trong tröôøng hôïp khi khoaûng rôøi raïc T   / m vaø T   / m ta coù theå veõ minh hoïa
2
(xem hình 5.18 vaø 5.19). Roõ raøng laø khi T   / m , töùc laø 0   2m , caùc phaàn phoå
T
  
X ( ) baèng maïch loïc   raát deã daøng. Coøn khi T   / m töùc laø 0  2m , caùc

 m
2
phaàn phoå ñöôïc laëp laïi vaø choàng leân nhau. Do ñoù vieäc loïc seõ bò khoù khaên vaø tín hieäu seõ
bò meùo ôû ñaàu ra.
Nhö vaäy, töø caùc maãu tín hieäu x(nT ) coù theå laëp laïi tín hieäu khoâng meùo, taàn soá rôøi raïc
tín hieäu f 0  2 f m .

4. ÑIEÀU CHEÁ XUNG:

2.2.1. Soùng mang trong caùc heä thoáng ñieàu cheá xung:
Daõy xung soùng mang thöôøng duøng laø daõy xung vuoâng goùc (H.5.20) coù ñoä roäng töông
ñoái nhoû so vôùi chu kì T.
y (t )
†

†
t
T 
Hình 5.20: Daõy xung soùng mang vuoâng goùc.
Bieåu thöùc cuûa daõy xung treân hình 5.20 laø:

www.hcmute.edu.vn 21
 Chương 5: Hệ thống điều chế


 t  nT  t 1 t 
y (t )  Y  
n    
  Y   * |||  
  T  T 
(5.98)

Soùng mang coù ba thoâng soá ñaëc tröng laø: bieân ñoä xung Y, thôøi haïn (ñoä roäng)  vaø
khoaûng caùch giöõa caùc xung (chu kì) T. Caùc heä thoáng ñieàu cheá:
 Ñieàu bieân xung PAM ( Pusle – Amplitude Modulation )
 Ñieàu ñoä roäng xung PDM ( Pusle – Duration Modulation )
 Ñieàu vò trí xung PPM ( Pusle – Position Modulation )
2.2.2. Heä thoáng PAM:
Ñieàu bieân PAM thöïc chaát laø rôøi raïc tín hieäu.
1 t
|||  
T T 
†
x(t ) xr (t )...xr (t )    x(t )
† † T   †
 2m 
Maïch nhaân
Loïc thoâng thaáp

Hình 5.21: Sô ñoà maïch truyeàn tín hieäu rôøi raïc.

Theo ñònh lí veà rôøi raïc tín hieäu, coù theå truyeàn tin töùc baèng nhöõng maãu rôøi raïc ñöôïc thöïc
hieän baèng sô ñoà treân hình 5.21. Ñoù laø heä thoáng rôøi raïc lí töôûng, bôûi vì noù bao goàm maïch
phaùt xung Dirac ôû beân phaùt vaø maïch loïc thoâng thaáp lí töôûng ôû beân thu. ÔÛ ñaàu ra cuûa
1 t
maïch ñieàu cheá ta nhaän ñöôïc tín hieäu rôøi raïc xr (t )  x(t ) |||   . Giaù trò cuûa caùc xung
T T 
Dirac seõ baèng caùc maãu x(nT ) cuûa tín hieäu x(t ) taïi caùc ñieåm nT (xem hình 5.22). Phoå
cuûa tín hieäu rôøi raïc laø phoå laëp tuaàn hoaøn cuûa X ( ) vaø baèng:
1     1 
X r ( )   X ( )* |||     X (  2nm ) (5.99)
2  
 m  T n  
2

x(t ) X ( )
†

a) b) X ( 0)

† t
0  m 0 m

1 t  1 x
†

 X (  2m )
†

X r (t )  X (t )   T 1 X r ( ) 
T T  m X (0) T n  
T
†
†
†
†
†
†

d ) ... ...
†
†

†
†

c) t
†
†

†
†

 
T  2m  m 0 m 2 m

Hình 5.22: Tín hieäu rôøi raïc lí töôûng vaø phoå cuûa noù.
Tín hieäu rôøi raïc ñöôïc truyeàn töø nôi nhaän tin vaø ñöôïc giaûi ñieàu cheá nhôø maïch loïc thoâng
  
thaáp lí töôûng, coù ñaëc tuyeán taàn soá K ( )  T   . ÔÛ ñaàu ra cuûa maïch loïc ta seõ nhaän
 2m 
ñöôïc tín hieäu x(t ) coù phoå X ( ) .

www.hcmute.edu.vn 22
 Chương 5: Hệ thống điều chế

   1    
X ( )  X r ( )     X (  2nm )T   (5.100)
 2m  T n    2m 
Soùng mang trong thöïc teá laø daõy xung vuoâng goùc y (t ) nhö treân hình 5.20. Noù seõ caøng
gaàn vôùi daõy xung lí töôûng neáu thôøi haïn  cuûa noù caøng nhoû. Giaû thieát chu kì cuûa daõy
xung T   / m , coøn tín hieäu tin töùc laø x(t ) , thì ôû ñaàu ra maïch ñieàu cheá ta seõ coù tín hieäu
rôøi raïc:

 t  nT 
xr (t )  x(t ) y(t )  x(t )Y  
n    
 (5.101)

Quaù trình rôøi raïc vôùi soùng mang laø daõy xung vuoâng goùc ñöôïc goïi laø rôøi raïc töï nhieân vaø
ñöôïc bieåu dieãn treân hình
a) x(t ) b) X ( )
†

†
† t † 
 m m

  y ( )
c) y (t ) T d)
†

†
2y
y m T

†
†

†
t 

†
†
† †
 2
†

†
2  2m 2 m
†
† T †
†

 
e) xr (t ) f) X r ( )
†

K ( )

† t † 
  m m 3m
† 2m
†

Hình 5.23: Quaù trình rôøi raïc töï nhieân.

Phoå cuûa tín hieäu rôøi raïc xr (t ) laø tích chaäp cuûa phoå X ( ) vôùi phoå cuûa daõy xung soùng
mang Y ( ) :
1
X r ( )  [ X ( ) * Y ( )] (5.102)
2
Trong ñoù phoå cuûa daõy xung soùng mang
  t  1  t 
Y ( )  [ y(t )]  Y    * T |||  T  
    
 t  1  t     
Y      T |||     YSa |||  
      2  2m 

     
 2Ym Sa |||    2Ym  Sa(nm ) (  2nm ) (5.103)
2 2m  2m  n  


Vôùi m 
T
Thay (5.102) vaøo (5.103) ta seõ ñöôïc:

www.hcmute.edu.vn 23
 Chương 5: Hệ thống điều chế

Ym 
X r ( ) 

X ( ) *  Sa(n  ) (  2n
n  
m m )

Y 

T
 Sa(n  )X ( ) *  (  2n ) 
n  
m m

Y 

T
 Sa(n  ) X (  2n
n  
m m )  YPAM ( ) (5.104)

Y 
Ñöôøng bao cuûa noù laø haøm Sa vaø moãi phaàn phoå coù hình daïng cuûa phoå X ( ) . Tín
T 2
hieäu tin töùc x(t ) coù theå ñöôïc laëp laïi khi cho xr (t ) qua maïch loïc thoâng thaáp lí töôûng, coù
ñaëc tuyeán taàn soá:
T   
K ( )    (5.105)
Y  2m 
Tín hieäu PAM ñöôïc taïo ra do quaù trình rôøi raïc tín hieäu tin töùc coù phoå khoâng xaùc ñònh.
2 2
Tuy nhieân phaàn lôùn coâng suaát cuûa noù name trong khoaûng   . Trong phoå cuûa tín
 
hieäu PAM, thaønh phaàn taàn soá thaáp vaø moät chieàu chieám ña soá, ñoù laø caùc thaønh phaàn
khoâng coù lôïi cho vieäc truyeàn ñi xa. Ñeå khaéc phuïc ngöôøi ta thöïc hieän ñieàu cheá tín hieäu
PAM moät laàn nöõa trong heä thoáng ñieàu cheá lieân tuïc AM. Caùch ñieàu cheá naøy seõ cho ta tín
hieäu PAM – AM hoaëc PAM – FM. Phoå cuûa caùc tín hieäu ñoù seõ ñöôïc dòch chuyeån leân
mieàn taàn soá cao. Sô ñoà khoái ñeå thöïc hieän PAM – AM ñöôïc veõ treân hình 5.24.
y (t ) cos t
†
†

x(t ) xr (t ) yPAM  AM (t )
† Ñ/c AM †

yPAM  AM (t ) xr (t ) x(t )
† Taùch soùng ñieàu bieân † Loïc thoâng thaáp †

Hình 5.24: Sô ñoà khoái maùy thu – phaùt PAM – AM.

2.2.3. Caùc heä PDM vaø PPM:
x(t )
†

a) † † t
† T
yPAM (t )
†

b) † t

yPDM (t )
†

c) † t

yPPM (t )
†

d) † † t
† T

www.hcmute.edu.vn 24
 Chương 5: Hệ thống điều chế

Hình 5.25: Tín hieäu PAM (b); PDM (c); PPM (d).
Coù theå coi caùc heä PDM vaø PPM laø caùc bieán theå cuûa heä PAM. Trong heä PDM, tin töùc
ñöôïc gaén leân ñoä roäng cuûa xung soùng mang, coøn trong heä PPM thì gaén leân söï dòch
chuyeån vò trí cuûa xung soùng mang treân truïc thôøi gian.
Tín hieäu PDM vaø PPM ñöôïc suy ra töø tín hieäu PAM, ñöôïc bieåu dieãn treân hình 5.25;
trong ñoù giaû thieát raèng tín hieäu tin töùc trong caû ba tröôøng hôïp nhu nhau.
Vôùi tín hieäu PDM, ñoä roäng xung soùng mang bò thay ñoåi öùng vôùi maãu x(nT ) theo bieåu
thöùc:
 (nT )  r0  r1x(nT ) (5.106)
Tín hieäu PAM. PDM, PPM chöùa phaàn lôùn coâng suaát cuûa thaønh phaàn moät chieà u vaø taàn
soá thaáp. Do ñoù noù khoâng ñöôïc truyeàn tröïc tieáp maø phaûi tieán haønh ñieàu cheá cao taàn lieân
tuïc ñeå chuyeån phoå leân phaïm vi taàn soá cao. Caùc heä truyeàn tin töông öùng coù teânn laø PAM
– AM hay PAM – FM, PDM – AM, PPM – AM.
2.2.4. Heä thoáng PCM:
Ñeå taïo ra tín hieäu ñieàu cheá soá PCM phaûi thöïc hieän 3 böôùc cô baûn laø: rôøi raïc (hay laáy
maãu), löôïng töû hoùa vaø maõ hoùa. Noùi caùch khaùc tín hieäu PCM laø moät tín hieäu rôøi raïc theo
thôøi gian vaø theo bieân ñoä.
Caùc tín hieäu ASK, PSK vaø FSK ñöôïc bieåu dieãn treân hình 5.26.
1 0 0 1 0 1 t
†

ASK † t

f1 f2 f2 f1 f2 f1

FSK † t

PSK † t

Hình 5.26

www.hcmute.edu.vn 25