CHÖÔNG I CAÙCKHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN

CHÖÔNG I:
CAÙC KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN TRONG ÑIEÄN TÖÛ COÂNG SUAÁT
1. Trò trung bình (Average, Mean):
Cho doøng ñieän i(t) vaø ñieän aùp u(t) coù chu kyø T. Trò trung bình cuûa doøng vaø aùp ñöôïc
tính baèng coâng thöùc:

T
1
Id   i (t )dt (1.1)
T 0
T
1
Ud   u( t )dt (1.2)
T 0

Ví duï: 1. Cho doøng ñieän coù daïng nhö hình 1.1 vôùi I p  100( A ) ; T  20( ms ) ;
T0  10( ms )

Hình 1.1

T
1
T
1 0 I p t T0 I p T0
Id  
T 0
i( t )dt = 
T 0
I p dt =
T 0

T
(1.3)

100  10
Id   50 A
20
2
2. Cho ñieän aùp coù daïng nhö hình veõ vôùi u (t )  U m sin t vaø   ; U m  220 2 ( V )
T

Hình 1.2

1
T
1

1  U
Ud  
T 0
u ( t )dt  
2 0
U m sin( t )d ( t ) 
2
U m (  cos( t ))  m (1.4)
0 
220 2
Ud   99( V )

3. Cho ñieän aùp coù daïng u(t)=220 2 sin(ωt), f =50Hz

BOÄ MOÂN CUNG CAÁP ÑIEÄN 1 BAØI GIAÛNG ÑTCS

CHÖÔNG I CAÙCKHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN

Hình 1.3
1
T
1

220 2  2  220 2
U d   u( t )dt =  220 2 sin( t )d ( t )  (  cos( t )) 
T 0 0  0 
2
  220 2 =198,14(A)

- ÔÛ cheá ñoä xaùc laäp trò trung bình ñieän aùp treân L baèng 0. Vì theá trò trung bình doøng
khoâng phuï thuoäc vaøo giaù trò L maø chæ phuï thuoäc vaøo R. vaø doøng trung bình qua taûi ñöôïc
tính baèng coâng thöùc:
U E
Id  d (1.5)
R
2. Trò hieäu duïng (root mean square-rms):
T
1 2
T 0
I rms  i ( t )dt (1.6)

T
1 2
T 0
U rms  u ( t )dt (1.7)

Theo hình 1.1 thì

T T
1 2 1 0 2 T
I rms  
T0
i ( t )dt  
T 0
I P dt  I P 0
T
(1.8)

Theo hình 1.2 thì

1 t sin 2t  U m
T 
1 2 1
T 0 
U rms  u ( t )dt  [ U m sin( t )] 2 d ( t )  U m (  ) 
2 0 2 2 4 0 2
(1.9)
Theo hình 1.3 thì
1 t sin 2t  U m
T 
1 2 1
U rms  
T0
u ( t )dt 
0 [ U m sin( t )] 2 d ( t )  U m ( 
 2 4
) 
0 2
(1.10)

3. Coâng suaát trung bình:

- Coâng suaát töùc thôøi cuûa taûi ñöôïc xaùc ñònh baèng coâng thöùc:
p (t )  u (t )i (t ) (1.11)
- Vaø vì theá coâng suaát trung bình cuûa taûi ñöôïc xaùc ñònh baèng coâng thöùc:

BOÄ MOÂN CUNG CAÁP ÑIEÄN 2 BAØI GIAÛNG ÑTCS

CHÖÔNG I CAÙCKHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN

T
1
T 0
Pd  u( t )i( t )dt (1.12)

T
1
Hoaëc Pd 
T  u( t )i( t )d ( t )
0
(1.13)

- Neáu doøng taûi khoâng ñoåi theo thôøi gian thì coâng suaát trung bình cuûa taûi ñöôïc tính
baèng coâng thöùc:

Pd  U d I d (1.14)
- Tuï ñieän vaø cuộn khaùng khoâng tieâu hao coâng suaát

4. Khaùi nieäm veà quaù trình quaù ñoä vaø traïng thaùi xaùc laäp:
- Quaù trình quaù ñoä laø quaù trình xaûy ra ngay sau khi ñoùng(ngaét) khoaù coâng suaát vaø
noù dieãn ra trong khoaûng thôøi gian ngaén
-Traïng thaùi xaùc laäp laø traïng thaùi khi maø khoaù coâng suaát ñoùng hoaëc ngaét hoaøn
toaøn. Khoaûng thôøi gian naøy lôùn hôn so vôùi thôøi gian ñoùng ngaét khoaù.
5. Phaân tích Fourier:
Caùc boä bieán ñoåi coâng suaát laø nhöõng thieát bò phi tuyeán. Ñieän aùp ngoõ ra thöôøng coù
daïng khoâng sin nhöng laø caùc haøm tuaàn hoaøn vaø chöùa caùc thaønh phaàn soùng haøi. Vì theá ta
coù theå duøng ñòng lyù Fourier ñeå phaân tích caùc soùng haøi vaø phaânt ích aûnh höôûng cuûa chuùng
ñeán nguoàn vaø taûi.
Trong nhieàu öùng duïng ta phaûi giaûm caùc soùng haøi baäc cao baèng caùch loïc hay söû duïng
caùc maïch bieán ñoåi phöùc taïp hôn.
2t
- Cho moät haøm soá f(x) coù chu kyø laø 2π, vaø x  t 
T
2
- Khi ñoù ω laø vaän toác goùc   (rad/s)
T
t
- f laø taàn soá cuûa ñieän aùp ra f  (Hz)
T
Daõy Fouries ñöôïc vieát döôùi daïng:
f ( x )  A0  A1 cos x  A2 cos 2 x  A3 cos 3 x  ..An cos nx 
(1.15)
 B1 sin x  B2 sin 2 x  B3 sin 3 x  ..Bn sin nx
Trong ñoù
A0 - thaønh phaàn moät chieàu khoâng ñoåi.
2
1
A0 
2  f ( x)dx (1.16)
0
2 2
1 1
An 
 
0
f ( x) cos(nx)dx 
  f (t ) cos(nt )d (t ) (1.17)
0
2 2
1 1
Bn 
  f ( x) sin(nx)dx    f (t ) sin(nt )d (t ) (1.18)
0 0

Trong ñoù
- Khi n=1 ta coù thaønh phaàn haøi cô baûn
- Khi n  2 ta coù thaønh phaàn haøi baäc cao.

BOÄ MOÂN CUNG CAÁP ÑIEÄN 3 BAØI GIAÛNG ÑTCS

CHÖÔNG I CAÙCKHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN

Vaø coù theå vieát:


f ( x)  A0   Am sin(nx   n ) (1.19)
n 1

- trong ñoù Am  An2  Bn2 - bieân ñoä soùng haøi baäc n (1.20)
Bn
 n  arctan( ) - goùc leäch pha(1.21)
An
Löu yù: Quan saùt moät soá daïng soùng coù theå ñi ñeán keát luaän vaø ñôn giaûn hoaù bieåu thöùc giaûi
tích
- Neáu dieän tích cuûa caùc nöûa chu kyø döông vaø aâm baèng nhau thì A=0
- Neáu f ( x   )   f ( x) thì khoâng coù soùng haøi baäc chaün 2,4,…Taát caû nöûa chu kyø
aâm laø ñoái xöùng vôùi nöûa chu kyø döông.
- Neáu f (  x)   f ( x) , bn  0 khoâng coù caùc thaønh phaàn cosin khi haøm soá leû. Neáu
f (  x)  f ( x) , a n  0 khoâng coù caùc thaønh phaàn sin khi haøm soá chaün
5.1 ÖÙng duïng
Giaû söû doøng ñieän i(t) vaø aùp u(t) coù daïng khoâng sin

i ( x)  I 0   I m sin(nx   n _ I ) (1.22)
n 1

u ( x)  U 0   U m sin(nx   n _ U ) (1.23)
n 1

- Trò trung bình cuûa chuùng chính laø I d  I 0 , U d  U 0 , I 0 , U 0 laø thaønh phaàn moät
chieàu khoâng ñoåi cuûa doøng ñieän vaø aùp.
 I (2n ) m
- Trò hieäu duïng doøng ñieän: I rms  I 02  I 12  I 22  ...I n2  I 02   (1.24)
n 1 2
 U (2n ) m
- Trò hieäu duïng ñieän aùp: U rms  U  U  U  ...U  U  
2
0 1
2 2
2
2
n
2
0 (1.25)
n 1 2
I (1) m A(21)  B(21)
- Trò hieäu duïng soùng haøi cô baûn doøng ñieän: I (1)   (1.26)
2 2

U (1) m A(21)  B(21)

- Trò hieäu duïng soùng haøi cô baûn ñieän aùp U (1)   (1.27)
2 2


- Coâng suaát trung bình cuûa taûi: P  U 0 I 0   U n I n cos( n _ U   n _ I ) (1.28)
n 1
 U ( n) m I ( n) m
P  U0I0   cos( n _ U   n _ I ) (1.29)
n 1 2
Neáu taûi laø RL thì quan heä cuûa aùp taûi vaø doøng taûi ñöôïc theå hieän baèng bieåu thöùc:
U ( n) m U ( n) m
I ( n) m   (1.30)
Z ( n) R 2  (nL ) 2
U ( n) U ( n)
I ( n)   (1.31)
Z ( n) R  (nL) 2
2

BOÄ MOÂN CUNG CAÁP ÑIEÄN 4 BAØI GIAÛNG ÑTCS

CHÖÔNG I CAÙCKHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN

6. Caùc heä soá phaåm chaát cô baûn

- Displacement angle – displacement factor (DF)
DF  cos( n ) (1.32)
-Heä soá meùo daïng toaøn phaàn (Total Harmonic Distortion):
1  I 2  I 12
THD I 
I1
 I n2 
n2 I1
(1.33)

1  U 2  U 12
THDU 
U1
Un2
2
n 
U1
(1.34)

-Heä soá coâng suaát -Power factor (PF):

I (1)
PF  cos( (1) ) (1.35)
I
VÍ DUÏ
1. Haõy phaân tích Fouries doøng ñieän coù daïng ñoà thò nhö hình veõ. Tìm trò hieäu duïng
haøi cô baûn, THD doøng ñieän naøy

Hình 1.4

2 2
1 1
A0 
2  is ( t )d ( t ) 
0
2 I
0
a d ( t ) 0

2  
1 2 2 sin(nt )
An 
  is (t ) cos(nt )d (t ) 
0
  I a cos(nt )d (t ) 
0

Ia
n
0
0
2  
1 2  2 cos( nt ) 
Bn   i s ( t ) sin( nt )d ( t )   I a sin( nt )d ( t )    I a  
 0  0   n 0
4I a n  1,3 ,5 ,...
2 
 I a (cos( 0 )  cos( n ))   n
 0
 n  2 ,4 ,6 ,...
4 I sin t sin 3t sin 5t
-Nhö vaäy doøng ñieän coù daïng i s (t )  a (    ..)
 1 3 5
4I a
-Trò hieäu duïng soùng haøi baäc nhaát I (1)   0,9 I a
2
2 2
4 1 1
-Trò hieäu duïng doøng ñieän I s  Ia 1        ...  I a
 2  3  5
I s2  I (21) I a2  (0,9 I a ) 2
- Ñoä meùo daïng toaøn phaàn THD    0,4843
I (1) 0,9 I a
BOÄ MOÂN CUNG CAÁP ÑIEÄN 5 BAØI GIAÛNG ÑTCS
CHÖÔNG I CAÙCKHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN

7. Heä soá coâng suaát (Power factor).

- Heä soá coâng suaát (PF) λ laø tæ soá giöõa coâng suaát tieâu thuï vaø coâng suaát bieåu kieán
nguoàn caáp cho taûi ñoù:
P

S
- Neáu taûi moät chieàu thì P  Pd
- Neáu nguoàn hình sin thì S  mUI trong ñoù: U vaø I laø trò hieäu duïng aùp vaø
doøng pha nguoàn; m- soá pha
8. Hieän töôïng nhieãu vaø caùc bieän phaùp khaéc phuïc:
Do caùc khoaù baùn daãn ñoùng ngaét ôû taàn soá cao gaây ra nhieãu cao taàn laøm meùo daïng aùp,
doøng ngoõ vaøo ngoõ ra so vôùi daïng chuaån Vaøsuaát hieän caùc soùng haøi baäc cao daãn ñeán böùc
xaï soùng ñieän töø vaø giaûm heä soá coâng suaát.
Ñeå giaûm thieåu hieän töôïng nhieãu ta coù theå loïc soùng haøi(baèng maïch coäng höôûng LC maéc
song song vôùi nguoàn), söû duïng tuû kim loaïi. Söû duïng caùp boïc….
BAØI TAÄP
Baøi 1
Cho doøng ñieän coù daïng nhö hình veõ. Vaø t1  100 s , t 2  350s , t 3  500 s ,
f  250 Hz , f s  5 KHz , I m  450 A , I 2  150 A .Tính trò trung bình vaø trò hieäu duïng doøng
ñieän

a. Theo coâng thöùc (1.1) vaø (1.2) ta coù trò trung bình doøng ñieän ñöôïc tính nhö sau:
t t
1 1 1 3
Id   I m sin( s t )dt   I a dt = I d 1  I d 2
T 0 T t2
1 1
Trong ñoù:  s  2f s  2.3,14.5.10 3 rad / s , T1   200 s ; T 
fs f
t
1 1 I (cos  s t1  cos 0) 2I m I f
I d1  
T 0
I m (sin  s t )dt   m
T s
  m =7,16A
2f s T f s

t
1 3 t t
Id2   I a dt  I 2 3 2  I a f (t 3  t 2 ) =5,63 A
T t2 T
I d  I d 1  I d 2 =7,16+5,63=12,79A
b. Theo coâng thöùc (1.6) (1.8) trịhieäu duïng doøng ñieän ñöôïc tính:
T T
1 1
Irms   ( I m sin  s t ) 2 dt   I a2 dt = I rms1  I rms 2
2 2

T 0 T 0

BOÄ MOÂN CUNG CAÁP ÑIEÄN 6 BAØI GIAÛNG ÑTCS

CHÖÔNG I CAÙCKHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN

T t
1 1 1
I rms1      ( I m sin  s t ) 2 dt 
2
( I m sin s t ) dt
T 0 T 0
t sin 2 s t

2 4 s t1 ft1
 Im t1
0  Im  Im =50,31 A
T 2T 2
t
1 3 2 t t
I rms 2  
T t2
I a dt  I a 3 2  I a
T
f (t 3  t 2 ) = 29,25 A

2 2 1/2
I rms  I rms1  I rms 2 = (50,31 +29,05 ) =58,09A
2 2

Baøi 2
Cho ñieän aùp coù daïng nhö hình 1.2 trong ñoù U m  220 2 (V ) , taàn soá f  50 Hz .
- Phaân tích Fouries ñieän aùp treân. Vaø heä soá phaåm chaát haøi cô baûn
-Tính coâng suaát trung bình neáu taûi R=5 Ω.
Giaûi
Theo coâng thöùc (1.16), (1.17), (1.18) ta coù:
2  
1 1 U cos(t) U
A0 
2 
0
f ( x)dx  
2 0
U m sin(t)d (t)  ( m
2
)  m

0
2 
1 1
An 
 
0
f ( x) cos(nx)dx 
 U
0
m sin( t)d (t) cos(nt )d (t ) 


U m
 sin t  0   for  n  1
2

 0

 U m 1  (1) n
 m cos(t  nt ) cos(t  nt )
U  [ ]   for  n  2,4,6...
  ( 2(1  n)  )  1 n2
2(1  n) 0   for  n  3,5..
 
2 
1 1
Bn   f ( x) sin( nx)dx   U m sin( t)d (t) sin( nt )d (t ) 
 0
 0

U m t sin 2t U
 (  )  m   for  n  1
 2 4 0 
 
U m sin(t  nt ) sin(t  nt )
  ( 2(1  n)  2(1  n) )  0   for  n  2,3,4...
 0

- Vaäy ñieän aùp coù daïng

U U 2U m 2U m 2U m
U (t )  m  m sin t  cos 2t  cos 4t  cos 6t  ......
 2 3 15 35
- Trò hieäu duïng aùp
U 1 U 2U 2U 2U
U rms  U 02  U 12  U 22  U 42  U 62 ...  ( m ) 2  [( m ) 2  ( m ) 2  ( m ) 2  ( m ) 2  ... 
 2 2 3 15 35
Um

2

BOÄ MOÂN CUNG CAÁP ÑIEÄN 7 BAØI GIAÛNG ÑTCS

CHÖÔNG I CAÙCKHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN

U (1) m Um
- Trò hieäu duïng haøi cô baûn U (1)  
2 2 2
B1 
1  arctan( )  ; 2  4  6  0
A1 2
1
2
U rms  U (21) (1  )
-Ñoä meùo daïng toaøn phaàn TDH   2  0,5
U (1) 1
2
Vì taûi laø thuaàn trôû neân doøng ñieän taûi coù daïng
I I 2I 2I 2I
I (t )  m  m sin t  m cos 2t  m cos 4t  m cos 6t  ......
 2 3 15 35
Theo coâng thöùc (1.27)
 U
( n) m I ( n) m
P  U0I0   cos( n _ U   n _ I )
n 1 2
U2 1 U 1 U 2U m 2 2U m 2 2U m 2  U
2
P  rms  ( m ) 2  [( m ) 2  ( ) ( ) ( )  ...  m
R R  2 2 3 15 35  4R
Baøi 3

BOÄ MOÂN CUNG CAÁP ÑIEÄN 8 BAØI GIAÛNG ÑTCS