25/10/2023

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG TP. HỒ CHÍ MINH
Khoa Môi Trường

Chương 5: Mô hình hoá ô nhiễm không khí

5.1. Khí tượng học ô nhiễm không khí

5.2. Phương trình cơ bản mô tả sự truyền tải và khuếch tán lan

truyền chất ô nhiễm không khí

5.3. Mô hình Gauss tính toán lan truyền chất ô nhiễm không khí

5.4. Mô hình Eulerian và Lagrangian tính toán lan truyền chất ô

nhiễm khí
5.5 Giới thiệu phần mềm tính toán (Lakes Screen View, Lake
Aermod, Metilis)
1
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

5.1. Khí tượng học ô nhiễm không khí

5.1.1 Đặc điểm của khí quyển

Khí quyển là một biển lớp chất khí bao quanh hành tinh của
chúng ta, được giữ lại bởi lực hấp dẫn của Trái Đất. Thành phần
gồm: Nitơ (78,1%), Oxi (20,9%), một lượng nhỏ Agon (0,9%),
CO2 (0,035%), hơi nước và một số chất khác.

Mật độ của không khí tại mực nước biển là khoảng1,2kg/m3 .

Tổng khối lượng của bầu khí quyển khoảng 5,1х1018kg, hay
hoảng 0,9ppm của khối lượng trên Trái Đất. Khối lượng phân tử
trung bình củ không khí khoảng 28,97g/mol

Bầu khí quyển có mật độ không khí không đồng đều, giảm dần
theo độ cao. Phần lớn khối lượng không khí nằm trong khoảng
10 km đầu tiên của bề mặt hành tinh.Còn nhiệt độ của khí
quyển sẽ biến đổi theo độ cao so với mực nước biển.
Hình 2.1 Tỷ lệ phần trăm các chất khí trong
khí quyển
2
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

1
 25/10/2023

Thành phần khí quyển khô

Baàu khí quyeån khoâng coù ranh giôùi roõ raøng vôùi khoaûng khoâng vuõ truï nhöng maät ñoä khoâng khí cuûa
baàu khí quyeån giaûm daàn theo ñoä cao. Ba phaàn tö khoái löôïng khí quyeån naèm trong khoaûng 11 km
ñaàu tieân cuûa beà maët haønh tinh.
Taïi Myõ, nhöõng ngöôøi coù theå leân tôùi ñoä cao treân 50 daëm (80,5 km) ñöôïc coi laø nhöõng nhaø du haønh vuõ
truï. Ñoä cao 120 km (75 daëm hay 400.000 ft) ñöôïc coi laø ranh giôùi do ôû ñoù caùc hieäu öùng khí quyeån
coù theå nhaän thaáy ñöôïc khi quay trôû laïi. Ñöôøng Karman, taïi ñoä cao 100 km (62 daëm), cuõng ñöôïc
3
söû duïng nhö laø ranh giôùi giöõa khí quyeån Traùi Ñaát vaø khoaûng khoâng vuõ truï.

5.1.2. Söï tieán hoùa cuûa khí quyeån Traùi Ñaát

Khoaûng 3,5 tæ naêm tröôùc, beà maët Traùi Ñaát nguoäi daàn ñi ñeå taïo thaønh lôùp voû, chuû yeáu laø caùc nuùi löûa phun
traøo nham thaïch, dioxide carbon vaø ammonia. Ñaây laø "baàu khí quyeån thöù hai"; noù chöùa chuû yeáu laø CO2 vaø
hôi nöôùc, vôùi moät ít nitô nhöng vaãn chöa coù oxy.
Baàu khí quyeån thöù hai naøy coù theå tích khoaûng 100 laàn khí quyeån hieän nay. Nhìn chung, ngöôøi ta tin raèng hieäu öùng
nhaø kính, sinh ra bôûi maät ñoä cao cuûa dioxide carbon ñaõ giöõ cho Traùi Ñaát khoâng bò ñoùng baêng.
Trong vaøi tæ naêm tieáp theo, hôi nöôùc ngöng tuï ñeå taïo thaønh möa vaø caùc ñaïi döông ñeå hoøa tan dioxide carbon.
Khoaûng 50% dioxide carbon coù leõ ñaõ bò haáp thuï bôûi caùc ñaïi döông.
Moät trong nhöõng daïng vi khuaån coù maët sôùm nhaát treân Traùi Ñaát laø vi khuaån lam. Caùc chöùng cöù hoùa thaïch ñaõ chæ
ra raèng caùc vi khuaån naøy coù maët khoaûng 3,3 tæ naêm tröôùc vaø laø nhöõng sinh vaät sinh soáng baèng quang hôïp ñeå saûn
xuaát ra oxy. Chuùng laø nhöõng sinh vaät ñaàu tieân chuyeån ñoåi khí quyeån töø traïng thaùi khoâng oxy sang traïng thaùi coù
oxy.

4
Sự tiến hóa của sự sống trên Trái đất

2
 25/10/2023

5.1.3Sự phân tầng của khí quyển

Tầng đối lưu (Troposphere)
Bắt đầu từ mặt đất lên tới độ cao 16 km đây là tầng đối lưu – tầng thấp
nhất, phụ thuộc theo vĩ độ và các yếu tố thời tiết. Ở hai vùng cực là
khoảng 10 km.
Cứ lên cao thêm 100 m, nhiệt độ sẽ giảm 0,6⁰C. Không khí ở đây
chuyển động theo chiều thẳng đứng và nằm ngang rất mạnh làm cho
nước thay đổi ở cả 3 trạng thái: rắn, lỏng và khí.
Không khí tập trung khoảng 90% ở tầng này.
Chúng ta sẽ gặp sương mù và các đám mây, mưa, mưa đá, tuyết, sấm
chớp, bão,… tất cả đều diễn ra ở tầng đối lưu này.
Tầng bình lưu (Stratosphere)
Nằm trên tầng đối lưu và nằm dưới tầng trung lưu. Từ độ cao của tầng
bình lưu đến khoảng 50 km. Ở đây không khí rất loãng nhìn rất rõ bên
ngoài bởi bụi và nước rất ít.
Không khí chuyển động theo chiều ngang là chính. Nhiệt độ tăng dần
theo độ cao.
Trong tầng bình lưu có một lớp không khí với nồng độ Ozon cao được
gọi là tầng Ozon, lớp Ozon dày giúp hấp thụ, ngăn cản tia cực tím có
hại từ Mặt Trời. Tầng bình lưu không bị thời tiết ảnh hưởng.
Hình 2.2 Các tầng của khí quyển 5
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Tầng trung lưu (Tầng trung gian) (Mesosphere)

Nằm phía trên tầng bình lưu với độ cao 80 km từ bề mặt Trái Đất, ở
đây nhiệt độ là -75⁰C, lạnh nhất là -90⁰C, nhiệt độ sẽ giảm dần theo
từng độ cao. Đây là một trong các tầng khí quyển mà thiên thạch bị
đốt cháy khi tiến vào. Chỉ có một ít nước, thỉnh thoảng xuất hiện một
đám mây bạc, gọi là mây dạ quang.
Tầng điện ly (Tầng nhiệt) (Thermosphere)
Từ 80 – 85 km đến khoảng 1000km, nhiệt độ tăng theo độ cao có
thể lên đến 2000 độ C. Nhiều nguyên tử bị ion hoá ở tầng này và ở
đây cũng thấy có điện tích nữa. Tầng này sẽ phản xạ lại các sóng vô
tuyến trên Trái Đất do đó các sóng vô tuyến phải lên tới đây mới
truyền về các nơi khác nhau trên Trái Đất.
Tầng ngoài (Exosphere)
Từ 1000 km đến 10.000 km là tầng ngoài, nhiệt độ tăng theo độ cao
có thể lên đến 2.500⁰C. Söï phaân taàng cuûa khí quyeån theo quy
luaät thay ñoåi nhieät ñoä vaø aùp suaát
Không khí ở đây rất loãng, nhiệt độ rất cao. Các phân tử và nguyên
tử cũng chuyển động với tốc độ rất cao, tầng này còn có tên gọi là
tầng thoát ly. 6
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

3
 25/10/2023

Maëc duø baàu khí quyeån coù ñoä cao raát lôùn nhöng chæ coù taàng ñoái löu
laø coù aûnh höôûng nhieàu ñeán khí haäu traùi ñaát.
• Taàng ñoái löu töông ñoái khoâng oån ñònh do trong taàng naøy thöôøng
xuaát hieän doøng chaûy theo phöông thaúng ñöùng daãn ñeán caùc hieän
töôïng ngöng tuï hôi nöôùc vaø sinh ra maây, möa.
• Vaän toác chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí theo phöông thaúng ñöùng
thöôøng khoâng lôùn, chæ ñaït khoaûng 7 cm/s ôû nhöõng vuøng roäng lôùn.
Gioù treân maët ñaát chuû yeáu laø chuyeån ñoäng theo phöông ngang

Haàu heát caùc nguoàn oâ nhieãm khoâng khí ñeàu phaùt thaûi trong taàng ñoái löu. Söï vaän
chuyeån caùc chaát oâ nhieãm khoâng khí bò aûnh höôûng bôûi toác ñoä gioù vaø höôùng gioù.
• Möùc ñoä khueách taùn chaát oâ nhieãm bò aûnh höôûng do caáu truùc nhieät cuûa khí
quyeån cuõng nhö söï xaùo troän cô hoïc do khoâng khí di chuyeån treân beà maët ñaát
coù caùc ñaëc tröng khaùc nhau.
• Söï chuyeån hoùa (bieán ñoåi hoùa hoïc) cuûa chaát oâ nhieãm phaùt thaûi töø caùc nguoàn oâ
nhieãm bò aûnh höôûng bôûi böùc xaï maët trôøi vaø ñoä aåm vaø caùc thaønh phaàn khaùc Söï thay ñoåi nhieät ñoä giöõa caùc taàng khí quyeån
cuûa khí quyeån.
• Quaù trình loaïi boû caùc chaát oâ nhieãm khoâng chæ phuï thuoäc vaøo caùc tính chaát
cuûa chaát oâ nhieãm maø coøn phuï thuoäc vaøo caùc hieän töôïng khí töôïng nhö möa,
tuyeát, söông muø. Caùc hieän töôïng khí töôïng töông taùc qua laïi naøy ñöôïc
nghieân cöùu döôùi teân goïi laø khí töôïng hoïc oâ nhieãm khoâng khí
7

 Söï thay ñoåi nhieät ñoä khoâng khí theo chieàu cao ôû taàng ñoái löu:

• Thoâng thöôøng nhieät ñoä giaûm theo chieàu cao ôû taàng ñoái löu.
• Khí quyeån caøng oån ñònh thì khoâng khí caøng khoù di chuyeån leân cao möùc ñoä
xaùo troän thaáp.
• Khí quyeån khoâng oån ñònh thì caùc vaät chaát ôû beà maët caøng deã vaän chuyeån leân
cao vaø phaùt taùn ñi xa.
• Khoái khoâng khí chuyeån choã leân vò trí cao hôn trong khí quyeån theo phöông
thaúng ñöùng, aùp suaát giaûm daàn, neân noù seõ daõn nôû vaø giaûm nhieät ñoä.
• Ngöôïc laïi khi khoái khoâng khí haï daàn ñoä cao thì noù seõ bò neùn eùp laïi do aùp suaát
taêng vaø nhieät ñoä cuûa noù cuõng taêng leân.
• Söï daõn nôû hay co laïi naøy xaûy ra ñuû nhanh neân giaû thuyeát raèng khoâng coù söï
trao ñoåi nhieät xaûy ra giöõa khoái khí vôùi khí quyeån xung quanh noù. Quaù trình
naøy goïi laø quaù trình ñoaïn nhieät (adiabatic).

4
 25/10/2023

• Söï thay ñoåi nhieät ñoä ñoaïn nhieät khoâ (dry adiabatic lapse rate) kyù
hieäu laø γa seõ laø:

Coâng thöùc cho thaáy khi ñi leân 100 m seõ giaûm 1oC hay ñi leân 1.000 ft seõ giaûm 5,4oF.
• Söï thay ñoåi nhieät ñoä ñoaïn nhieät khoâ raát quan troïng trong nghieân cöùu khí töôïng hoïc.
• So saùnh söï thay ñoåi nhieät ñoä ñoaïn nhieät khoâ γa vôùi söï thay ñoåi nhieät ñoä thöïc cuûa moâi
tröôøng trong taàng khí quyeån thaáp seõ bieát ñoä beàn vöõng cuûa khí quyeån.
Keát quaû nghieân cöùu khí quyeån tieâu chuaån quoác teá cho thaáy nhieät ñoä giaûm
tuyeán tính vôùi ñoä cao cho ñeán ñoä cao 10,8 km (35.300 ft).
• Nhieät ñoä trung bình ôû möïc nöôùc bieån laø 288oK vaø seõ ñaït ñeán 216,7oK ôû ñoä
cao 35.300 ft (10,8 km). Do ñoù gradient nhieät ñoä tieâu chuaån laø:

Gradient nhieät ñoä tieâu chuaån naøy ñöôïc thieát laäp treân cô sôû moät
coâng öôùc quoác teá vaø coù giaù trò laø 0,66oC/100 m hay 3,6oF/1.000 ft.
9

5.1.2 Sự lưu chuyển của khí quyển

Traùi ñaát maët trôøi vaø khí quyeån cuûa traùi ñaát hình
thaønh moät heä thoáng ñoäng hoïc raát lôùn. Söï cheânh
leäch nhieät ñoä cuûa caùc boä phaän khoâng khí seõ hình
thaønh gradient aùp suaát naèm ngang, daãn ñeán söï
chuyeån ñoäng ngang trong khí quyeån. Vì vaäy söï
cheânh leäch nhieät ñoä giöõa khí quyeån ôû cöïc vaø xích
ñaïo cuûa traùi ñaát, giöõa luïc ñòa vaø ñaïi döông taïo ra
söï chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí treân moät phaïm vi
lôùn (large-scale).
• Neáu traùi ñaát khoâng quay, khoâng khí thöôøng coù
xu höôùng di chuyeån töø nôi coù aùp suaát cao ñeán
nôi coù aùp suaát thaáp.
• Neáu traùi ñaát quay, söï di chuyeån cuûa khoâng khí
ngoaøi chòu aûnh höôûng cuûa söï cheânh leäch aùp suaát
coøn chòu aûnh höôûng bôûi löïc Coriolis taïo ra do söï
chuyeån ñoäng cuûa traùi ñaát. Söï aûnh höôûng cuûa caùc löïc khaùc nhau ñoái vôùi söï di10
chuyeån cuûa khoâng khí

5
 25/10/2023

Taùc ñoäng cuûa löïc Coriolis ñeán höôùng gioù treân Traùi Ñaát
Taùc ñoäng cuûa löïc Coriolis ñeán höôùng gioù treân
Traùi Ñaát

11
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

N: Bắc
a. Gioù
NE: Đông Bắc
• Gioù laø yeáu toá cô baûn trong söï löu chuyeån toång theå cuûa khí quyeån, noù ñoùng
E: Đông
goùp vaøo vieäc vaän chuyeån nhieät vaø taùc ñoäng leân caùc ñieàu kieän khí töôïng
SE: Đông Nam
khaùc xung quanh traùi ñaát.
S: Nam
• Cheá ñoä gioù trong khí quyeån taàng thaáp raát phöùc taïp, coù yù nghóa quan troïng
SW: Tây Nam
trong nhieàu lónh vöïc, trong ñoù coù vaán ñeà baûo veä moâi tröôøng khoâng khí. Gioù
W: Tây
trong khí quyeån taàng thaáp coøn chòu aûnh höôûng cuûa ñoä goà gheà cuûa beà maët
(zo) vaø cheá ñoä böùc xaï ngaøy ñeâm. NW: Tây Bắc
NNE: Bắc Đông Bắc
• Höôùng gioù ñöôïc quy öôùc goïi teân cuûa höôùng maø töø ñoù gioù thoåi ñeán. Vì vaäy
ENE: Đông Đông Bắc
“gioù Baéc” laø gioù thoåi töø höôùng Baéc ñeán, “gioù Ñoâng” laø gioù thoåi töø höôùng
Ñoâng ñeán. ESE: Đông Đông Nam
• Khi gioù thoåi töø moät höôùng thöôøng xuyeân hôn so vôùi caùc höôùng khaùc thì SSE: Nam Đông Nam
höôùng naøy goïi laø höôùng gioù chuû ñaïo (prevailing wind). SSW: Nam Tây Nam
• Toác ñoä gioù taêng nhanh theo chieàu cao treân maët ñaát do löïc ma saùt giaûm daàn. WSW: Tây Tây Nam
WNW: Tây Tây Bắc
12
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG NNW: Bắc Tây Bắc

6
 25/10/2023

N: Bắc NNE: Bắc Đông Bắc

NE: Đông Bắc ENE: Đông Đông Bắc
E: Đông ESE: Đông Đông Nam
SE: Đông Nam SSE: Nam Đông Nam
S: Nam SSW: Nam Tây Nam
SW: Tây Nam WSW: Tây Tây Nam
W: Tây WNW: Tây Tây Bắc
NW: Tây Bắc NNW: Bắc Tây Bắc

Hình 2.4 Hoa gioù taïi TP.HCM

bieåu dieãn theo vaän toác vaø taàn
suaát

13
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

b. Aùp suaát khoâng khí

• Aùp suaát khoâng khí phuï thuoäc vaøo soá phaân töû khí trong
theå tích khaûo saùt vaø toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa chuùng.
• Aùp suaát khoâng khí taïi baát kyø ñieåm naøo treân maët ñaát
phuï thuoäc vaøo khoái löôïng khoâng khí beân treân noù.
• Vuøng aùp suaát cao (H) vaø aùp suaát thaáp (L) ñöôïc minh
hoïa treân hình veõ sau.
• Caùc voøng troøn xaáp xæ ñoàng taâm xung quanh caùc vuøng
aùp suaát cao vaø aùp suaát thaáp ñöôïc goïi laø caùc ñöôøng
ñaúng aùp (isobar).

Hình 2.6 Baûn ñoà

Synoptic

Hình 2.5 Xoaùy thuaän vaø xoaùy

14
nghòch
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

7
 25/10/2023

5.1.3 Trạng thái bền vững của khí quyển

Möùc ñoä beàn vöõng hay oån ñònh (degree of stability) cuûa khí quyeån
phaûi ñöôïc xaùc ñònh tröôùc khi öôùc löôïng khaû naêng khueách taùn cuûa
chaát oâ nhieãm cuûa khí quyeån. Khí quyeån oån ñònh (stable) laø khí quyeån
khoâng cho pheùp xaùo troän hay chuyeån ñoäng theo phöông thaúng ñöùng,
khi naøy chaát oâ nhieãm phaùt thaûi gaàn maët ñaát coù khuynh höôùng vaãn giöõ
laïi ôû ñaây. Söï xaùo troän xaûy ra trong taàng khí quyeån döôùi thaáp phuï
thuoäc chuû yeáu vaøo:
1) Gradient nhieät ñoä.
2) Xaùo troän cô hoïc do taùc ñoäng caét cuûa gioù.
Khaû naêng xaùo troän nhieät coù theå xaùc ñònh baèng caùch so saùnh gradient
nhieät ñoä thöïc cuûa moâi tröôøng vôùi gradient nhieät ñoä ñoaïn nhieät.

15
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Hình 2.7 Tröôøng hôïp sieâu ñoaïn nhieät
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG
Khi gradient nhieät ñoä cuûa moâi tröôøng lôùn hôn gradient nhieät ñoä
ñoaïn nhieät của khí quyeån ñöôïc goïi laø khí quyeån sieâu ñoaïn
nhieät (superadiabatic). Ñieàu naøy coù nghóa laø gradient nhieät ñoä
moâi tröôøng coù giaù trò aâm lôùn hôn so vôùi gradient nhieät ñoä ñoaïn
nhieät. Xeùt ñieåm A trong hình veõ cho tröôøng hôïp sieâu ñoaïn
nhieät, khi moät khoái khoâng khí nhoû ôû nhieät ñoä A ñöôïc mang
nhanh leân treân. Söï daõn nôû cuûa khoái khí xaáp xó vôùi söï daõn nôû
ñoaïn nhieät bôûi vì toác ñoä truyeàn nhieät qua bieân cuûa khoái khí seõ
chaäm hôn so vôùi toác ñoä di chuyeån thaúng ñöùng cuûa noù. Traïng
thaùi cuoái cuøng cuûa noù coù theå ôû vò trí B treân ñöôøng ñoaïn nhieät
khoâ. Nhieät ñoä ôû ñieåm B lôùn hôn nhieät ñoä cuûa khoâng khí xung
quanh ôû cuøng ñoä cao naøy, ñieåm C treân ñöôøng gradient nhieät ñoä
cuûa moâi tröôøng xung quanh. Khoái khí nhoû naøy coù maät ñoä nhoû
hôn khoâng khí xung quanh (cuøng aùp suaát nhöng nhieät ñoä cao
hôn), neân noù coù khuynh höôùng tieáp tuïc di chuyeån leân treân.
16

8
 25/10/2023

Ngöôïc laïi xeùt moät khoái khí di chuyeån xuoáng döôùi, noù seõ traûi qua
söï neùn ñoaïn nhieät ñeán nhieät ñoä E, thaáp hôn nhieät ñoä khoâng khí
xung quanh taïi ñieåm F. Do maät ñoä cuûa noù lôùn hôn neân khoái khí
tieáp tuïc di chuyeån xuoáng döôùi. Ñieàu kieän moâ taû treân laø khoâng beàn
vöõng vì baát kyø moät söï xaùo troän naøo theo phöông thaúng ñöùng ñeàu
coù khuynh höôùng laøm taêng söï xaùo troän naøy leân. Vì vaäy khí quyeån
coù gradient nhieät ñoä sieâu ñoaïn nhieät goïi laø khí quyeån khoâng beàn
vöõng.
Khi gradient nhieät ñoä cuûa moâi tröôøng xaáp xó gaàn baèng gradient
nhieät ñoä ñoaïn nhieät thì ñoä beàn vöõng cuûa khí quyeån ñöôïc goïi laø
trung tính (neutral). Baát kyø khoái khí naøo ñöôïc mang leân hay mang
xuoáng ñeàu coù nhieät ñoä baèng nhieät ñoä moâi tröôøng ôû ñoä cao môùi. Do
ñoù khoái khí khoâng coù khuynh höôùng di chuyeån thaúng ñöùng do söï
cheänh leäch nhieät ñoä vaø khoái khí ñoåi choã vaãn ôû vò trí ñaõ dôøi ñeán.
17
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Neáu gradient nhieät ñoä cuûa moâi tröôøng nhoû hôn

gradient nhieät ñoä ñoaïn nhieät khoâ, khí quyeån ñöôïc
goïi laø döôùi ñoaïn nhieät (subadiabatic). Baèng laäp luaän
nhö treân ta thaáy raèng khí quyeån döôùi ñoaïn nhieät laø
khí quyeån beàn vöõng. Ñieàu naøy coù nghóa laø baát kyø
moät khoái khí naøo baát thình lình thay ñoåi vò trí thaúng
ñöùng seõ coù xu höôùng quay trôû laïi vò trí ban ñaàu cuûa
noù.duï: moät khoái khí di chuyeån töø vò trí A ñeán vò trí
Ví
C trong hình veõ seõ coù maät ñoä cao hôn so vôùi moâi
tröôøng taïi ñieåm B. Do ñoù noù coù xu höôùng laéng
xuoáng trôû veà ñoä cao ban ñaàu cuûa noù.
Hình 2.8 Tröôøng hôïp döôùi ñoaïn nhieät

18
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

9
 25/10/2023

 Nghòch ñaûo nhieät laéng chìm (subsidence inversion):

• Hình thaønh do söï neùn ñoaïn nhieät vaø söï noùng

leân cuûa lôùp khoâng khí laéng xuoáng vò trí thaáp
hôn trong vuøng cuûa taâm aùp suaát cao.
• Khi khoâng khí haï thaáp xuoáng, aùp suaát cao ôû vò
trí thaáp hôn seõ neùn vaø laøm noùng khoâng khí vôùi
toác ñoä baèng gradient nhieät ñoä ñoaïn nhieät.
• Thoâng thöôøng söï noùng daàn leân naøy thöôøng xaûy
ra vôùi toác ñoä nhanh hôn gradient nhieät ñoä moâi
tröôøng.
• Vaøo ban ñeâm, khoâng khí gaàn beà maët laïnh, Neàn
cuûa lôùp nghòch ñaûo laéng chìm thöôøng haï thaáp,
coù theå ñeán maët ñaát.
Hình 2.9 Nghòch ñaûo nhieät laéng chìm

19
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

 Nghòch ñaûo nhieät böùc xa ï(radiation inversion):

• Lôùp khí quyeån gaàn maët ñaát trong suoát thôøi gian ban ngaøy nhaän nhieät
(do söï daãn nhieät, ñoái löu nhieät vaø böùc xaï nhieät töø maët ñaát) seõ noùng
leân. Đöôøng bieåu dieãn nhieät ñoä trong lôùp khí quyeån naøy laø gradient
nhieät ñoä aâm.
• Vaøo ban ñeâm cuûa ngaøy hoâm ñoù trôøi trong, quang ñaõng thì maët ñaát seõ
phaùt xaï nhieät vaø nhanh choùng laïnh ñi. Vì vaäy, ñöôøng bieåu dieãn nhieät
ñoä ban ngaøy seõ bò ñaûo ngöôïc laïi, lôùp nghòch ñaûo nhieät beàn vöõng seõ
hình thaønh vaø bao phuû lôùp khí quyeån thaáp gaàn beà maët traùi ñaát.
• Loaïi nghòch ñaûo naøy hình thaønh roõ raøng nhaát luùc bình minh khi trôøi
vöøa môùi saùng vaø trong suoát thôøi gian trôøi trong vaø gioù nheï.
• Noù suy yeáu vaø bieán maát khi maët trôøi buoåi saùng nung noùng maët ñaát
vaø thieát laäp laïi chuyeån ñoäng cuûa khoái khí noùng ñi leân.
• Nghòch ñaûo nhieät böùc xaï laø moät vaán ñeà quan troïng trong lónh vöïc oâ
nhieãm khoâng khí do noù xaûy ra trong lôùp khí quyeån chöùa caùc nguoàn
phaùt thaûi chaát oâ nhieãm. Hình 2.10 Ñoà thò theå hieän nghòch ñaûo
• Hôn nöõa nghòch ñaûo böùc xaï haàu nhö coù khaû naêng xaûy ra trong caùc nhieät böùc xaï
buoåi toái laëng gioù vaø baàu trôøi quang ñaõng, khoâng maây. 20
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

10
 25/10/2023

• Coù tröôøng hôïp caû nghòch ñaûo nhieät laéng chìm vaø
nghòch ñaûo nhieät böùc xaï xuaát hieän trong khí quyeån cuøng
moät thôøi ñieåm daãn ñeán hieän töôïng goïi laø hieän töôïng chaën
hay baãy luoàng khoùi thaûi.
• Cöôøng ñoä vaø khoaûng thôøi gian xuaát hieän nghòch ñaûo
nhieät aûnh höôûng bôûi muøa trong naêm. Muøa thu vaø muøa
ñoâng thöôøng coù nghòch ñaûo nhieät keùo daøi nhaát vaø soá laàn
xaûy ra nghòch ñaûo nhieät nhieàu nhaát.
• Ñòa hình cuõng aûnh höôûng ñeán nghòch ñaûo nhieät. Ví duï
doøng khí laïnh di chuyeån doïc theo söôøn nuùi coù theå bò giöõ
laïi trong thung luõng do khoái khoâng khí noùng beân treân noù.
Ñeán khi maët trôøi leân cao ñeán ñænh ñaàu ôû ngaøy sau ñoù,
khoâng khí trong thung luõng coù theå khoâng ñöôïc nung noùng
Hình 2.11 Toùm taét söï hình thaønh caùc loaïi nghòch ñaûo nhieät
ñuû ñeå phaù vôõ söï nghòch ñaûo nhieät naøy.
21
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

 Nghòch ñaûo nhieät cuïc boä lieân quan ñeán gioù breeze:

• Söï noùng leân cuûa khoâng khí vaøo buoåi saùng treân
luïc ñòa seõ taïo ra doøng khoâng khí laïnh di chuyeån
höôùng vaøo ñaát lieàn töø hoà lôùn hay vuøng bieån tieáp
giaùp vôùi vuøng ñaát lieàn.
• Hieän töôïng naøy daãn ñeán khoái khoâng khí noùng ôû
vò trí treân cao vaø khoái khí laïnh ôû gaàn lôùp beà maët
ñaát, ñaây laø ñieàu kieän hình thaønh nghòch ñaûo
nhieät.
• Ngöôïc laïi vaøo ban ñeâm, nöôùc bieån toûa nhieät
chaäm hôn traùi ñaát neân khoâng khí trong ñaát lieàn Hình 2.12 Nghòch ñaûo nhieät cuïc boä do gioù Breeze

seõ laïnh hôn so vôùi khoâng khí treân maët nöôùc

(bieån hay hoà) neân doøng khí laïnh trong ñaát lieàn
seõ di chuyeån ra bieån.
22
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

11
 25/10/2023

 Nghòch ñaûo nhieät cuïc boä do söï di chuyeån cuûa front khí:

o Loaïi nghòch ñaûo nhieät cuïc boä thöù hai naøy

lieân quan ñeán söï di chuyeån cuûa front noùng
(hay front laïnh) qua vuøng ñaát roäng lôùn.
o Front noùng thöôøng goái leân treân khoái khí coù
maät ñoä cao hôn, laïnh hôn ôû phía tröôùc noù, do
ñoù taïo ra nghòch ñaûo nhieät cuïc boä.
o Söï di chuyeån cuûa front laïnh vaøo trong vuøng
khoâng khí noùng tröôùc noù cuõng seõ hình thaønh
hieän töôïng nghòch ñaûo nhieät töông töï.

Hình 2.13 Nghòch ñaûo nhieät cuïc boä do söï di chuyeån

cuûa front khí 23
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Hình 2.14 Caùc kieåu veät khoùi aûnh höôûng bôûi ñoä oån ñònh
24
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

12
 25/10/2023

Naêm 1961, Pasquill giôùi thieäu phöông phaùp laäp baûng ñeå öôùc tính ñoä beàn vöõng cuûa khí
quyeån vaø töø ñoù noùõ ñöôïc caûi tieán vaø ñöôïc chaáp thuaän söû duïng trong nhieàu moâ hình tính
toaùn khueách taùn chaát oâ nhieãm khoâng khí. Phöông phaùp naøy sau ñoù ñöôïc coâng boá vaøo naêm
1970 bôûi Tuner trong saùch Workbook of Atmospheric Estimates (WADE).
Ñoä beàn vöõng khí quyeån ñöôïc chia ra thaønh 6 möùc ñoä töø A ñeán F, trong ñoù A laø caáp ñoä
khoâng beàn vöõng nhaát (the most unstable) vaø F laø caáp ñoä beàn vöõng nhaát (the most stable).
Naêm 1994, trong laàn taùi baûn thöù hai cuûa WADE ñoä beàn vöõng khí quyeån ñöôïc moâ taû nhö
sau:
A - caáp ñoä khoâng beàn vöõng maïnh (strongly unstable).
B - caáp ñoä khoâng beàn vöõng vöøa (moderately unstable).
C - caáp ñoä khoâng beàn vöõng nheï (slightly unstable).
D - caáp ñoä khí quyeån trung tính (neutral).
E - caáp ñoä beàn vöõng nheï (slightly stable).
F - caáp ñoä beàn vöõng vöøa (moderately stable).

25
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

 Phaân loaïi ñoä beàn vöõng khí quyeån

Ghi chuù:
1. Böùc xaï maët trôøi maïnh khi trôøi trong, vôùi goùc böùc xaï lôùn hôn 60o so vôùi phöông ngang, ñieån
hình laø buoåi tröa naéng. Khí quyeån xaûy ra ñoái löu nhieät maïnh.
2. Böùc xaï maët trôøi nheï xaûy ra vaøo buoåi tröa dòu naéng, hay ngaøy heø vôùi trôøi trong vaø goùc böùc xaï
töø 15 ñeán 35o so vôùi phöông ngang.
3. Tình traïng maây phuû seõ laøm giaûm böùc xaï maët trôøi vaø neân keát hôïp vôùi goùc böùc xaï ñeå xaùc ñònh
böôùc xaï maët trôøi. Ví duï, böùc xaï maët trôøi maïnh trong ngaøy trôøi trong seõ chuyeån thaønh böùc xaï vöøa
trong tröôøng hôïp ñoä che phuû cuûa maây thaát thöôøng töø 5/8 ñeán 7/8 khi maây cheâ ôû ñoä cao trung bình
vaø chuyeån thaønh böùc xaï nheï khi maây che phuû thaáp.
4. Ban ñeâm laø khoaûng thôøi gian tính töø thôøi ñieåm moät giôø tröôùc khi maët trôøi laën vaø moät giôø sau
khi maët trôøi moïc.

26
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

13
 25/10/2023

Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ nghieân cöùu thieát laäp moät
phöông thöùc khaùc nhaèm xaùc ñònh ñoä beàn vöõng moät
caùch ñònh tính hôn. Caùc thoâng soá ño ñaõ ñöôïc söû
duïng vôùi möùc ñoä thaønh coâng nhaát ñònh laø gradient
nhieät ñoä moâi tröôøng (dT/dz), ñoä leäch chuaån cuûa
höôùng gioù ngang () vaø ñoä leäch chuaån cuûa höôùng
gioù theo phöông thaúng ñöùng ().
Ñoä beàn vöõng loaïi D laø caáp ñoä trung tính hay söï
thay ñoåi nhieät ñoä ñoaïn nhieät (dT/dz = -1oC/100 m).
Caáp ñoä beàn vöõng thöù baûy - caáp ñoä G ñöôïc ñöa vaøo
caùc höôùng daãn cuûa Hoäi ñoàng NRC (Nuclear
Regulatory Commission), ñeå xem xeùt tröôøng hôïp
xaáu nhaát vôùi kòch baûn moâi tröôøng ôû caáp ñoä raát beàn
vöõng trong tröôøng hôïp phaùt thaûi chaát phoùng xaï baát
thình lình.
27
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

5.1.4 Vận tốc gió và phương pháp tính

Khoâng khí chuyeån ñoäng ôû gaàn maët ñaát bò laøm chaäm laïi do aûnh höôûng cuûa ma saùt do
ñoä ghoà gheà cuûa beà maët gaây ra. Do ñoù, traïng thaùi töï nhieân cuûa ñòa hình, vò trí vaø maät
ñoä caây coái, vò trí vaø kích thöôùc cuûa hoà, soâng, ñoài vaø caùc toøa nhaø seõ aûnh höôûng ñeán
gioù vaø hình thaønh caùc gradient vaän toác gioù khaùc nhau theo phöông thaúng ñöùng. Lôùp
khoâng khí trong lôùp bieân haønh tinh bò aûnh höôûng bôûi ma saùt keùo daøi trong khoaûng
vaøi traêm meùt ñeán vaøi km treân beà maët traùi ñaát.
Trong ñieàu kieän khí quyeån khoâng beàn vöõng thì chieàu cao cuûa lôùp khoâng khí trong
lôùp bieân haønh tinh lôùn hôn so vôùi khí töôûng beàn vöõng. Vì vaäy döôùi ñieàu kieän khí
quyeån khoâng beàn vöõng chaát oâ nhieãm seõ khueách taùn trong khoaûng caùch theo phöông
ñöùng lôùn hôn. Ñieàu naøy daãn ñeán noàng ñoä chaát oâ nhieãm giaûm ñi trong vuøng phía sau
oáng khoùi veà phía höôùng gioù thoåi. Tuy nhieân, söï bieán ñoåi cuûa xaùo troän roái trong khí
quyeån khoâng beàn vöõng coù theå taïo ra noàng ñoä töùc thôøi lôùn hôn so vôùi tröôøng hôïp khí
quyeån beàn vöõng.

28
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

14
 25/10/2023

Đoä bieán thieân vaän toác gioù seõ hoaøn toaøn heát ôû ñoä cao khoaûng 600m. Ở ñoä cao naøy, taùc duïng
cuûa löïc ma saùt coù theå boû qua vaø vaän toác gioù trôû thaønh gradient gioù. Aûnh höôûng ñoä ghoà gheà
cuûa ñòa hình ñeán bieåu ñoà vaän toác gioù trình baøy trong hình veõ gradient gioù. Trong tröôøng hôïp,
chieàu daøy cuûa lôùp bieân hình tinh thay ñoåi töø 500 m ñeán 280 m do ñoä ghoà gheà cuûa beà maët
giaûm. Khi ñoä ghoà gheà giaûm thì bieåu ñoà vaän toác gioù cuõng thoaûi hôn ôû gaàn beà maët ñaát. Do vaän
toác gioù bieán ñoåi roõ reät trong lôùp bieân haønh tinh neân baát kyø giaù trò naøo cuûa vaän toác gioù phaûi
ñöôïc chæ roõ ñoä cao töông öùng. Ñoä cao tieâu chuaån quoác teá ñeå ño xaùc ñònh gioù ôû beà maët ñaát laø
10m.

Hình 2.15 Bieåu ñoà vaän toác gioù trong suoát thôøi gian Hình 2.16 Aûnh höôûng cuûa ñoä ghoà gheà cuûa ñòa hình ñeán
ban ngaøy vaø thôøi gian ban ñeâm toác ñoä gioù 29
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Thoâng thöôøng caàn xaùc ñònh vaän toác gioù taïi moät ñoä cao naøo ñoù khaùc ñoä cao chuaån.
Nhieàu nghieân cöùu ñaõ coá gaéng thieát laäp bieåu thöùc quan heä giöõa vaän toác gioù vaø
chieàu cao, do möùc ñoä phöùc taïp cuûa vaán ñeà neân hieän nay chöa coù coâng thöùc tính
toaùn naøo ñaùp öùng cho moïi tröôøng hôïp. Tuy nhieân, coâng thöùc tính vaän toác gioù theo
quy luaät bieán thieân theo haøm muõ cuûa Deacon raát höõu duïng trong lôùp bieân haønh
tinh leân ñeán ñoä cao vaøi traêm meùt.

Coâng thöùc tính toaùn nhö sau:

30
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

15
 25/10/2023

Chieàu daøy lôùp bieân haønh tinh vaø bieåu ñoà toác ñoä gioù laø moät haøm phuï
thuoäc vaøo ñoä beàn vöõng khí quyeån vaø ñoä goà gheà cuûa beà maët.

Do ñoù giaù trò p seõ thay ñoåi theo

caáp ñoä beàn vöõng vaø ñoä goà gheà
cuûa beà maët.

31
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

5.2 Phương trình cơ bản mô tả sự truyền tải và khuếch tán lan truyền
chất ô nhiễm không khí

 Phương trình vi phân của quá trình khuếch tán

Phöông trình vi phaân cuûa quaù trình khueách taùn chaát oâ nhieãm daïng khí vaø daïng lô
löûng trong khí quyeån ñöôïc duøng laøm cô sôû cho moïi lôøi giaûi toaùn hoïc veà quaù trình
naøy laø xuaát phaùt töø phöông trình daãn nhieät trong vaät raén.
Trong tröôøng hôïp doøng khí thaûi chaûy roái, phöông trình bieåu dieãn noàng ñoä chaát oâ
nhieãm (khoái löôïng cuûa chaát oâ nhieãm treân ñôn vò theå tích cuûa hoãn hôïp giöõa chaát oâ
nhieãm vaø khoâng khí) taïi moät ñieåm coù toaï ñoä x, y, z trong khoâng gian coù daïng nhö
sau:

32
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

16
 25/10/2023

Lôøi giaûi cuûa phöông trình vi phaân ñaïo haøm rieâng coù daïng:
• Ñoái vôùi baøi toaùn 2 chieàu:

• Ñoái vôùi baøi toaùn 3 chieàu:

Trong ñoù M laø löôïng phaùt thaûi chaát oâ nhieãm taïi nguoàn ñieåm
töùc thôøi, (g hoaëc kg).

33
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

 Phân bố chuẩn hay phân số Gaussian

Haàu heát caùc nghieân cöùu veà khueách taùn oâ nhieãm khoâng khí ñeàu daãn ñeán
cuøng moät keát quaû ñoù laø chaát oâ nhieãm phaân boá theo haøm phaân boá chuaån
Gaussian (Gaussian distribution function).
Moät bieán soá x ñöôïc goïi laø phaân boá chuaån neáu haøm maät ñoä cuûa noù thỏa
maõn quan heä sau:

34
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

17
 25/10/2023

• Giaù trò cuûa f(x) laø chieàu cao thaúng ñöùng treân truïc
naèm ngang.
• Giaù trò cuûa xo cho bieát giaù trò lôùn nhaát cuûa f(x) vaø
ñöôøng cong phaân boá ñoái xöùng qua truïc xo. Khi xo = 0
ñöôøng cong phaân boá seõ ñoái dieän qua truïc x = 0.
• Dieän tích döôùi ñöôøng cong phaân boá chuaån coù giaù trò
baèng 1 ñôn vò.
• Ñoä leäch chuaån :
- Theå hieän hình daùng beït hay nhoïn cuûa ñöôøng cong
(dieän tích döôùi ñöôøng cong vaãn baèng 1 ñôn vò).
- Trò soá  xaùc ñònh vò trí cuûa ñieåm uoán ôû caû hai phía Hình 2.17 Haøm phaân boá chuaån Gaussian cho caùc
giaù trò cuûa xo vaø 
ñöôøng cong.

35
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Phaân boá Gaussian keùp treân heä hai truïc y vaø z baèng tích cuûa hai
phaân boá chuaån treân töøng truïc toïa ñoä, töùc laø f(y,z) = f(y)f(z).

Phöông trình phaân boá Gaussian hai chieàu

seõ ñöôïc söû duïng ñeå moâ taû söï phaùt thaûi lieân
tuïc töø nguoàn ñieåm, trong ñoù veät khoùi
khueách taùn theo höôùng y vaø höôùng z khi noù
chuyeån ñoäng theo höôùng gioù - truïc x.

Töông töï phöông trình phaân boá Gaussian 3 chieàu x, y, z ñöôïc vieát nhö sau:

Phöông trình phaân boá Gaussian ba chieàu seõ

ñöôïc söû duïng ñeå moâ taû söï di chuyeån cuûa
moät luoàng khoùi phuït töùc thôøi
(instantaneous puff), luoàng khoùi naøy
khueách taùn theo caû 3 höôùng x, y vaø z khi
noù chuyeån ñoäng theo höôùng gioù - truïc x.
36
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

18
 25/10/2023

Trung bình
Trung bình laø trung bình soá hoïc cuûa moät daõy (hoaëc moät
daõy ñöôïc phaân nhoùm) caùc soá lieäu thu thaäp. Trung bình
cuûa moät daõy soá thu thaäp tính theo coâng thöùc sau:
Ñoä leäch chuaån
Ñoä leäch chuaån cuûa taäp soá lieäu thu thaäp tính theo coâng thöùc:

Töø coâng thöùc treân, ñoä phaân taùn cuûa taäp caùc soá lieäu quan traéc
caøng lôùn thì giaù trò  caøng lôùn. Ngöôïc laïi khi taäp caùc soá lieäu
quan traéc coù ñoä chính xaùc caøng cao thì giaù trò  caøng giaûm.
Theo lyù thuyeát, caùc soá lieäu quan traéc ñöôïc xem nhö laø phaân
boá chuaån khi coù 68,27% soá lieäu naèm trong khoaûng (+, -) vaø
treân 95% soá lieäu naèm trong khoaûng (+2, -2).

37
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

5.3 Mô hình Gauss tính toán lan truyền chất ô nhiễm không khí

Xeùt moät nguoàn thaûi cao laø oáng khoùi, hình daùng luoàng khoùi toång quaùt coù
theå ñöôïc minh hoïa nhö trong hình veõ sau • Maëc duø veät khoùi hình thaønh taïi chieàu cao
hs nhöng noù seõ ñi leân theâm moät ñoaïn h do
löïc noåi (buoyancy) cuûa doøng khí noùng vaø
ñoäng löôïng cuûa doøng khí di chuyeån thaúng
ñöùng vôùi vaän toác Vs.
• Do ñoù, coù theå xem veät khoùi hình thaønh do
moät nguoàn ñieåm ôû ñoä cao töông ñöông hay
chieàu cao hieäu quaû cuûa oáng khoùi (effective
stack height) H = hs + h.
• Nguồn ảo này có thể nằm tại điểm hơi lệch
về phía trên hướng gió thổi, trên đường trung
tâm của vệt khói. Trong trường hợp nhiều
nguồn thải trên một diện tích lớn, cần thiết
phải sử dụng nguồn ảo đặt ở một khoảng nào
Hfinh 2.19 Heä truïc toïa ñoä cuûa moâ hình đó trên hướng gió .
Hình 2.18 Nguoàn aûo töông ñöông moâ phoûng khueách taùn Gaussian
38
cho nguoàn theå tích hay nguoàn dieän tích GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

19
 25/10/2023

5.3.1 Khueách taùn töø nguoàn ñieåm cao khoâng coù phaûn xaï töø maët ñaát:

Aùp duïng lôøi giaûi cuûa phöông trình vi phaân ñaïo haøm rieâng cho baøi toaùn
khueách taùn 2 chieàu y vaø z ta coù:

Trong ñoù: M laø löôïng phaùt thaûi chaát oâ nhieãm töùc thôøi taïi nguoàn
ñieåm, g hay kg; Q laø thaûi löôïng chaát oâ nhieãm (g/s); u laø vaän toác gioù
(m/s).
 Ñaët caùc giaù trò ky, kz vaø τ nhö sau:

Trong ñoù: y vaø z laø caùc heä soá khueách taùn theo phöông ngang vaø theo phöông
ñöùng coù thöù nguyeân laø [L], m (vì ky, kz coù thöù nguyeân laø [L2/T], m2/s).

39
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Theá caùc giaù trò ky, kz vaø τ cho baøi toaùn khueách taùn 2 chieàu y vaø z ta coù:

Ñaây laø coâng thöùc cô sôû cuûa moâ hình lan truyeàn chaát oâ nhieãm theo luaät phaân phoái
chuaån Gaussian goïi taét laø moâ hình Gaussian cô sôû.
Coâng thöùc treân söû duïng caùc toaï ñoä y vaø z ñeàu treân ñöôøng truïc taâm cuûa veät khoùi
neân khi tính cho oáng khoùi chuyeån veà heä truïc x, y, z coù goác O truøng vôùi chaân oáng
khoùi treân maët ñaát. Khi chuyeån heä truïc thì y khoâng ñoåi nhöng z phaûi ñöôïc thay baèng
z - H, khi naøy coâng thöùc ñöôïc vieát laïi:

 Ñaây laø tröôøng hôïp khoâng coù söï ngaên caûn chuyeån ñoäng cuûa luoàng khoùi theo baát kyø phöông
naøo. Söï ngaên caûn luoàng khoùi khueách taùn theo phöông thaúng ñöùng vaø phaûn xaï trôû leân töø
maët ñaát hay trôû xuoáng töø lôùp nghòch ñaûo nhieät.
40
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

20
 25/10/2023

5.3.2 Khueách taùn töø nguoàn ñieåm cao coù phaûn xaï töø maët ñaát

Trong tröôøng hôïp xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa söï phaûn xaï töø maët ñaát, thì chaát oâ nhieãm
seõ khueách taùn hay phaûn xaï trôû laïi khí quyeån bôûi vì maët ñaát ñöôïc nhö taám göông.

Noàng ñoä taïi ñieåm baát kyø ñöôïc giaû thuyeát do hai nguoàn gioáng heät nhau gaây ra,
trong ñoù goàm moät cuûa nguoàn thöïc taïi H vaø moät nguoàn aûo ñoái xöùng qua maët ñaát taïi
-H.

41
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

• Noàng ñoä do nguoàn thöïc gaây ra ñöôïc tính theo coâng thöùc:

• Noàng ñoä do nguoàn aûo gaây ra ñöôïc tính theo coâng thöùc:

• Noàng ñoä toång coäng do phaûn xaï töø maët ñaát ñöôïc tính toaùn baèng
toång cuûa hai coâng thöùc treân:

42
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

21
 25/10/2023

Hình 2.20 Aûnh höôûng cuûa söï phaûn xaï ñeán noàng
ñoä chaát oâ nhieãm sau höôùng gioù
Taïi vò trí I noàng ñoä chaát oâ nhieãm cuûa hai nguoàn baét ñaàu
choàng laán nhau, ôû vò trí sau höôùng gioù tính töø ñieåm I thì söï
choàng laáp seõ ñaùng keå vaø tieáp tuïc taêng khi khoaûng caùch x
taêng.
Taïi vò trí J, söï choàng laáp ñöôïc thaáy roõ. Baèng caùc coäng
phaàn ñöôøng cong beân döôùi chuùng ta thaáy raèng ñöôøng cong
noàng ñoä phía treân seõ thay ñoåi do coù theâm phaàn dieän tích
ñaäm. Vôùi moät vò trí K naøo ñoù veà phía höôùng gioù sau J thì
söï choàng laáp naøy xaûy ra hoaøn toaøn nhö bieåu dieãn treân hình
veõ.
Söï phaûn xaï töø maët ñaát seõ laøm taêng noàng ñoä taïi maët ñaát leân
ñaùng keå so vôùi tröôøng hôïp tính toaùn khoâng coù phaûn xaï.

43
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

• Noàng ñoä chaát oâ nhieãm taïi maët ñaát tính toaùn cho tröôøng
hôïp z = 0, coâng thöùc tính noàng ñoä C vieát laïi nhö sau:

 Trong tröôøng hôïp tính toaùn noàng ñoä taïi maët ñaát
doïc theo höôùng gioù (truïc x), khi naøy y = 0 vaø coâng
thöùc tính noàng ñoä C vieát laïi:

Hình 2.21 Bieåu ñoà noàng ñoä doïc theo ñöôøng truïc
höôùng x vaø höôùng z

44
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

22
 25/10/2023

Trong tröôøng hôïp tính toaùn noàng ñoä taïi moät vò trí
naøo ñoù theo höôùng gioù treân ñöôøng truïc vaø ñoä cao
hieäu quaû cuûa oáng khoái baèng zero (töùc laø y = 0 vaø H
= 0). Coù theå ñôn giaûn hoùa coâng thöùc tính C nhö
sau:

Coâng thöùc naøy aùp duïng tính toaùn noàng ñoä taïi maët
ñaát theo ñöôøng truïc cho nguoàn ñieåm coù ñoä cao ôû
maët ñaát. Trong tröôøng hôïp naøy noàng ñoä cöïc ñaïi
xaûy ra taïi nguoàn phaùi thaûi.
Hình 2.22 Bieåu ñoà phaân boá noàng ñoä theo
höôùng y vaø höôùng z ù

45
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

 HEÄ SOÁ KHUEÁCH TAÙN y VAØ z

ÔÛ phaàn treân, ta bieát ñöôïc y vaø z laø caùc heä soá khueách taùn theo phöông ngang
vaø theo phöông ñöùng ñöôïc tính theo coâng thöùc:

Nhö vaäy y vaø z phuï thuoäc vaøo khoaûng caùch x, ñoä roái cuûa khí quyeån vaø vaän toác gioù.

Chuù yù khi söû duïng bieåu ñoà:

Pasquill vaø Gifford thieát laäp ñöôïc
• Noàng ñoä öôùc tính söû duïng caùc giaù trò trong bieåu ñoà chæ
moái quan heä giöõa caùc heä soá y vaø
ñuùng vôùi thôøi gian laáy maãu xaáp xæ 10 phuùt.
z vôùi khoaûng caùch x theo höôùng
• Caùc ñöôøng cong neùt lieàn söû duïng cho vuøng noâng thoân,
gioù öùng vôùi caùc möùc ñoä beàn vöõng
caùc ñöôøng cong neùt ñöùt söû duïng cho vuøng ñoâ thò.
cuûa khí quyeån khaùc nhau. Quan heä
• Giaù trò noàng ñoä öôùc tính laø giaù trò ñaëc tröng chæ thích
naøy ñöôïc theå hieän döôùi daïng bieåu
hôïp cho lôùp khí quyeån khoaûng vaøi traêm meùt chieàu cao
ñoà.
treân maët ñaát.

46
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

23
 25/10/2023

Hình 2.23 Heä soá khueách taùn theo phöông Hình 2.24 Heä soá khueách taùn theo phöông
ngang y ôû ñoâ thò vaø vuøng noâng thoân laø thaúng ñöùng z ôû ñoâ thò vaø vuøng noâng thoân
moät haøm cuûa ñoä beàn vöõng khí quyeån laø moät haøm cuûa ñoä beàn vöõng khí quyeån 47
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Do nhu caàu laäp moâ hình khueách taùn treân maùy tính, caùc soá
lieäu thöïc nghieäm ñaõ ñöôïc söû duïng thieát laäp thaønh coâng thöùc
toaùn hoïc ñeå tính toaùn heä soá y vaø z .
Coâng thöùc tính toaùn cuûa D.O Martin:

Coâng thöùc tính toaùn cuûa Brigg G.: cho khoaûng

caùch 102 < x < 104 m
48
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

24
 25/10/2023

5.3.3 Nồng độ mặt đất cực đại tren đường trục

Tính toaùn noàng ñoä cöïc ñaïi Cmax taïi maët ñaát caàn
thieát cho vieäc ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa nguoàn
thaûi ñeán con ngöôøi vaø heä sinh thaùi.
Tuy nhieân, söï gia taêng noàng ñoä C theo phöông
x khoâng dieãn ra voâ haïn.
Chaát oâ nhieãm khueách taùn ra xa theo phöông
truïc y vaø höôùng leân theo phöông truïc z seõ laøm
giaûm noàng ñoä taïi maët ñaát (z = 0) vaø giaûm noàng
ñoä doïc theo ñöôøng truïc (y = 0).
Nhö minh hoïa treân hình veõ “Aûnh höôûng cuûa söï
phaûn xaï ñeán noàng ñoä chaát oâ nhieãm sau höôùng
gioù” ñöôøng cong bieåu dieãn C theo x ñaït ñieåm
cöïc ñaïi tröôùc khi giaûm xuoáng ñeán zero khi giaù
trò cuûa x lôùn.
Hình 2.25 Aûnh höôûng cuûa söï phaûn xaï ñeán
noàng ñoä chaát oâ nhieãm sau höôùng gioù
49
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

5.3.3 Xaùc ñònh Cmax baèng bieåu ñoà

Khoaûng caùch theo höôùng gioù coù giaù trò cöïc

ñaïi xmax vaø noàng ñoä cöïc ñaïi taïi ñieåm ñoù
Cmax ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû bieåu ñoà.
Bieåu ñoà treân Hình veõ “Giaù trò (Cu/Q)”
ñöôïc thieát laäp treân cô sôû coâng thöùc vaø caùc
ñoà thò sau cho ñieàu kieän vuøng noâng thoân.

50
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

25
 25/10/2023

Treân hình veõ sau giaù trò cöïc ñaïi cuûa tham soá
(Cu/Q) ñöôïc veõ theo khoaûng caùch coù noàng ñoä
xmax treân cô sôû ñoä beàn vöõng khí quyeån (s) vaø
chieàu cao hieäu duïng cuûa oáng khoùi (xmax = f(s, H)).
Trong tính toaùn caùc döõ lieäu bieát laø ñoä beàn vöõng
khí quyeån vaø chieàu cao hieäu duïng cuûa oáng khoùi,
töø caùc döõ lieäu naøy xaùc ñònh moät ñieåm töông öùng
treân hình veõ. Töø ñieåm ñoù ñoïc ñöôïc treân truïc
ngang giaù trò xmax vaø treân truïc ñöùng giaù trò
(Cu/Q)max vaø tính ñöôïc Cmax.

Giaù trò (Cu/Q) laø moät haøm cuûa ñoä beàn vöõng khí quyeån vaø
chieàu cao hieäu duïng oáng khoùi tính baèng meùt ù
51
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

 Xaùc ñònh Cmax baèng tính toaùn ñaïi soá theo coâng thöùc cuûa Ranchoux

Giaù trò cuûa caùc heä soá a, b, c, d söû duïng trong coâng
thöùc xaùc ñònh Cmax cuûa Ranchoux 52
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

26
 25/10/2023

 Xaùc ñònh Cmax döïa vaøo caùc heä soá y vaø z

Döôùi ñieàu kieän khí quyeån töø khoâng beàn vöõng nheï ñeán
trung tính, tyû soá y/z gaàn nhö khoâng phuï thuoäc vaøo
khoaûng caùch x.
Giaû söû tyû soá naøy laø haèng soá vaø cho y = 0, Coâng thöùc
tính toaùn noàng ñoä C cho tröôøng hôïp z = 0 coù theå ñöôïc
vieát laïi trong ñoù noàng ñoä C chæ phuï thuoäc vaøo z (z
chæ laø haøm cuûa x theo ñoä beàn vöõng khí quyeån ñaõ cho).
Aùp duïng kyõ thuaät tính toaùn vi phaân xaùc ñònh giaù trò
lôùn nhaát cuûa x, keát quaû cuûa pheùp tính vi phaân ta coù:
Giaù trò z ñöôïc xaùc ñònh töø chieàu cao hieäu duïng
cuûa oáng khoùi H.
Töø giaù trò z tính toaùn treân, caên cöù vaøo bieåu ñoà z
theo x cho nhieàu ñoä beàn vöõng khaùc nhau xaùc
ñònh ñöôïc vò trí xmax, taïi ñaây cho noàng ñoä Cmax.
Töø coâng thöùc tính z ta coù , theá vaøo coâng thöùc
tính C vôùi y = 0, Noàng ñoä cöïc ñaïi treân ñöôøng truïc
taïi maët ñaát döôùi höôùng gioù ñöôïc tính toaùn xaáp xæ
theo coâng thöùc:

Löu yù: Coâng thöùc naøy chæ aùp duïng cho ñieàu kieän
khí quyeån töø khoâng beàn vöõng nheï ñeán trung tính.

53
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

5.3.4 TÍNH TOAÙN CHIEÀU CAO HIEÄU DUÏNG CUÛA OÁNG KHOÙI
Tröôøng hôïp luoàng khoùi bò haï thaáp hôn so vôùi ñoä cao mieäng thaûi
Khi vaän toác khí thaûi lôùn hôn hay baèng 1,5 laàn vaän toác gioù töùc Vs  us thì
luoàng khoùi seõ khoâng bò haï thaáp hôn so vôùi ñoä cao mieäng thaûi.

Trong tröôøng hôïp Vs  us thì luoàng khoùi seõ bò haï thaáp xuoáng döôùi so vôùi
ñoä cao mieäng thaûi khi naøy chieàu cao hình hoïc bieåu kieán cuûa oáng khoùi
gaây ra do hieän töôïng treân tính theo coâng thöùc:

Trong tröôøng hôïp naøy chieàu cao hieäu duïng H cuûa oáng khoùi ñöôïc tính baèng:

54
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

27
 25/10/2023

Ñoä naâng cao cuûa luoàng khoùi h

Ñoä naâng cao (ñoä döïng hay ñoä phuït) cuûa luoàng khoùi h
gaây ra do hai taùc nhaân ñoù laø ñoäng löôïng vaø löïc noåi. Do
ñoù, coâng thöùc tính h seõ bao goàm hai ñaïi löôïng naøy.
Ñaïi löôïng ñoäng löôïng (momentum) laø ñoäng löôïng thaúng
ñöùng gaây ra do baûn thaân luoàng khoùi chuyeån ñoäng vôùi vaän
toác Vs.
Ñaïi löôïng löïc noåi laø do söï cheânh leäch nhieät ñoä giöõa luoàng
khí thaûi Ts vaø nhieät ñoä moâi tröôøng Ta.

Chieàu cao hieäu duïng cuûa oáng khoùi

55
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

 Nguyeân nhaân gaây ra ñoä naâng cao cuûa luoàng khoùi:

• Ñoäng löôïng theo phöông thaúng ñöùng: taïo ra do vaän
toác Vs cuûa luoàng khoùi ñi leân trong khoaûng thôøi gian ~ 30-
40 s
• Löïc noåi: do söï cheânh leäch nhieät ñoä giöõa luoàng khí thaûi
Ts vaø nhieät ñoä moâi tröôøng Ta, luoàng khoùi ñi leân trong
khoaûng thôøi gian ~ 3-4 phuùt.
• Neáu (Ts - Ta) > 15oC Löïc noåi chieám öu theá.
• Ñoä naâng cao luoàng khoùi toång coäng = Ñoäng löôïng Hình 2.26 Luoàng khoùi khoâng coù ñoä naâng
cao
phöông thaúng ñöùng + Löïc noåi.
• Luoàng khoùi bò uoán cong do gioù.
• Sau khi naâng leân, ôû khoaûng caùch X > Xf, luoàng khoùi seõ
khueách taùn vaø traûi roäng theo phöông ngang.
• Ñoä naâng cao cöïc ñaïi = Ñoä naâng cao cuoái cuøng = h taïi
X = Xf.

Hình 2.27 Luoàng khoùi coù ñoä naâng cao veät khoùi
56
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG ñaùng keå

28
 25/10/2023

 Tính toán chiều cao cần thiết của ống khói

Ñoái vôùi caùc nhaø maùy coâng nghieäp xaây
môùi phaûi tính toaùn xaùc ñònh chieàu cao
oáng khoùi caàn thieát ñeå khueách taùn chaát oâ
nhieãm sao cho noàng ñoä taïi moät ñieåm xaùc
ñònh naøo ñoù taïi maët ñaát phaûi nhoû hôn
tieâu chuaån cho pheùp.
Baøi toaùn ñaët ra laø: Xaùc ñònh chieàu cao
caàn thieát cuûa oáng khoùi khi bieát:
• Thaûi löôïng phaùt thaûi Q cuûa nhaø maùy
coâng nghieäp.
• Khoaûng caùch x döôùi höôùng gioù yeâu
caàu noàng ñoä chaát oâ nhieãm nhoû hôn
tieâu chuaån cho pheùp hay noàng ñoä cöïc
ñaïi cho pheùp Cmax.
• Toác ñoä gioù tính toaùn u.
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG
Caùch xaùc ñònh:
Ta coù coâng thöùc tính Cmax:
• Trong ñoù taát caû caùc thoâng soá ôû veá phaûi ñaõ bieát, töø ñoù xaùc
ñònh ñöôïc tích soá yz.
• Tra bieåu ñoà giaù trò yz xaùc ñònh vò trí (*) cuûa tích soá yz
naèm giöõa hai caáp ñoä beàn vöõng cuûa khí quyeån (caên cöù vaøo
tyû leä khoaûng caùch thaúng ñöùng).
• Söû duïng vò trí (*) tra bieåu ñoà giaù trò z ñeå xaùc ñònh z.
Caùch xaùc ñònh:
• Aùp duïng coâng thöùc tính z
ñeå xaùc ñònh chieàu cao hieäu
duïng cuûa oáng khoùi:
Ghi chuù: Ñaây laø chieàu cao hieäu duïng, khoâng phaûi laø chieàu
cao thöïc teá cuûa oáng khoùi. Tuy nhieân coù theå laáy chieàu cao
naøy laøm chieàu cao thöïc cuûa oáng khoùi.
57

5.3.5 Một số công thức khác

 Coâng thöùc cuûa Carson vaø Moses (1969)

Döïa vaøo nhieàu soá lieäu nghieân cöùu caùc oáng khoùi cuûa caùc nhaø maùy ñieän
Mose vaø Carson ñeà xuaát caùc coâng thöùc tính toaùn h (m) cho caùc ñieàu
kieän ñoä beàn vöõng khí quyeån khaùc nhau nhö sau:

58
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

29
 25/10/2023

 Coâng thöùc tính toaùn h (m) keát hôïp 3 coâng thöùc treân boû qua
ñoä beàn vöõng cuûa khí quyeån:

59
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

 Coâng thöùc Holland cho moâ hình Gaussian (1970)

 Coâng thöùc cuûa Concawe

Coâng thöùc nguyeân thuûy bao ñaàu cuûa Concawe döïa treân 615 laàn quan saùt 26 oáng khoùi khaùc nhau:

Sau khi thöïc hieän hieäu chænh vaø toái öu hoùa coâng thöùc coù
daïng: GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG
60

30
 25/10/2023

5.4 Mô hình Eulerian và Lagrangian tính toán lan truyền chất ô nhiễm không khí

• Nhieàu vaán ñeà oâ nhieãm khoâng khí yeâu caàu
phaûi moâ phoûng söï khueách taùn cuûa chaát oâ
nhieãm töø moät nguoàn hay nhieàu nguoàn
phaùt thaûi ñaõ bieát ñeå öôùc löôïng noàng ñoä
chaát oâ nhieãm taïi vò trí tieáp nhaän
• Caùc moâ hình naøy ñaõ ñöôïc söû duïng roäng
raõi trong vieäc thieát keá oáng khoùi thaûi, löïa
choïn vò trí xaây döïng nhaø maùy vaø ñaùnh giaù
taùc ñoäng moâi tröôøng nhaèm muïc ñích laøm
giaûm thieåu caùc aûnh höôûng coù haïi, quaûn lyù
chaát löôïng khoâng khí ngaén haïn vaø kieåm
soaùt söï coá moâi tröôøng.
• Caùc yeáu toá ñöôïc moâ hình hoùa laø vaän
chuyeån chaát oâ nhieãm cuûa gioù, khueách
taùn do xaùo troän roái, ñoä naâng cao veät
khoùi, söï bieán ñoåi hoùa hoïc caùc chaát oâ
nhieãm, söï laéng ñoïng cuõng nhö aûnh
höôûng khí ñoäng cuûa ñòa hình. Caùc döõ
lieäu nhaäp vaøo moâ hình bao goàm caùc
soá lieäu veà nguoàn thaûi thay ñoåi theo
khoâng gian vaø thôøi gian, caùc döõ lieäu
veà khí töôïng nhö toác ñoä gioù, chieàu
cao xaùo troän, heä soá khueách taùn… ñaëc
ñieåm ñòa hình cuûa khu vöïc.

61
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Dữ liệu nguồn thải

• Toạ độ nguồn thải
• Chiều cao hình học của nguồn thải
• Đường kính ống
• Nhiệt độ khí thải
• Tốc độ phát thải của chất ô nhiễm Mô phỏng các biển
đổi vật lý, hoá học
của các chất ô nhiễm
Dữ liệu khí tượng
• Hướng gió
• Tốc độ gió Ước tính nồng độ
• Độ bền vững khí quyển các chất ô nhiễm
• Nhiệy độ khí quyển xung quanh tại nơi tiếp nhận
• Chiều cao xáo trộn

Dữ liệu tiếp nhận

• Toạ độ nơi tiếp nhận
• Cao độ nơi tiếp nhận

Hình 2.29 Caáu truùc toång quaùt cuûa moâ hình khueách taùn oâ nhieãm
Hình 2.28 Toång quan caùc loaïi moâ hình khueách taùn oâ nhieãm
khoâng khí 62
khoâng khí
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

31
 25/10/2023

Moâ hình thoáng keâ (statistical model) ñöôïc xaây döïng caên cöù treân
moái quan heä thoáng keâ vaø baùn thöïc nghieäm giöõa caùc döõ lieäu vaø soá
lieäu thöïc nghieäm coù saün. Ví duï, moâ hình thoáng keâ ñöôïc söû duïng ñeå
döï ñoaùn noàng ñoä chaát oâ nhieãm trong moät vaøi giôø tôùi ôû moät vuøng naøy
ñoù ñöôïc caên cöù vaøo caùc haøm thoáng keâ cuûa caùc soá lieäu coù saün vaø
quan heä giöõa caùc soá lieäu naøy vaø xu höôùng dieãn bieán noàng ñoä trong
thôøi gian tröôùc ñaây.

Moâ hình taát ñònh (deterministic model) ñöôïc thieát laäp treân cô sôû
caùc bieåu dieãn toaùn hoïc cuûa caùc quaù trình trong khí quyeån, trong ñoù
keát quaû coù ñöôïc töø caùc nguyeân nhaân taùc ñoäng ban ñaàu. Ví duï nhö
moâ hình taát ñònh laø moâ hình khueách taùn chaát oâ nhieãm, keát quaû chaïy
moâ hình seõ cho ra moät taäp caùc giaù trò noàng ñoä chaát oâ nhieãm tính
toaùn töø caùc döõ lieäu ñaàu vaøo ñaõ bieát tröôùc (nguoàn thaûi, toác ñoä phaùt
thaûi).

63
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Moâ hình Euler

Khueách taùn chaát oâ nhieãm coù theå ñöôïc moâ phoûng
baèng phöông phaùp soá vôùi nhieàu kyõ thuaät khaùc
nhau, caùc kyõ thuaät naøy ñöôïc chia ra thaønh hai Söï khaùc nhau veà heä quy
loaïi chính: chieáu cuûa moâ hình Euler vaø
1. Moâ hình Euler (Eulerian model). moâ hình Largrange
2. Moâ hình Largrang (Largrangian model).
Heä quy chieáu cuûa moâ hình Euler ñöôïc gaén coá
ñònh vôùi traùi ñaát, trong khi ñoù heä quy chieáu cuûa
Moâ hình Largrang
moâ hình Largrang cuøng di chuyeån theo söï
chuyeån ñoäng cuûa khí quyeån.
Moâ hình khueách taùn Gaussian coù theå nhaän ñöôïc
töø caû hai moâ hình Euler vaø Largrang. Phöông
trình khueách taùn Gaussian ôû traïng thaùi oån ñònh laø
lôøi giaûi ñaëc bieät cuûa moâ hình Euler vaø Largrang.
64
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

32
 25/10/2023

Khueách taùn khí thaûi töø oáng khoùi, nguoàn dieän tích, nguoàn di ñoäng phuï
thuoäc vaøo raát nhieàu yeáu toá nhö:
• Ñaëc tính vaät lyù vaø hoùa hoïc nguoàn thaûi.
• Ñaëc ñieåm khí töôïng hoïc cuûa moâi tröôøng.
• Vò trí cuûa oáng khoùi so vôùi söï chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí.
• Ñaëc ñieåm ñòa hình cuûa khu vöïc döôùi höôùng gioù.

Trong lónh vöïc quaûn lyù chaát löôïng khoâng khí, moâ hình khueách taùn oâ nhieãm khoâng
khí thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå tính toaùn khueách taùn cho caùc nguoàn thaûi nhaèm xaùc ñònh
hay döï ñoaùn noàng ñoä cuûa chaát oâ nhieãm trong moâi tröôøng xung quanh. Giaù trò noàng
ñoä naøy ñöôïc so saùnh vôùi tieâu chuaån chaát löôïng khoâng khí cuûa quoác gia ñeå ñeà xuaát
bieän phaùp quaûn lyù nhaèm khaéc phuïc hay giaûm thieåu oâ nhieãm.

65
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Khí thaûi töø oáng khoùi coù theå chæ bao goàm caùc chaát oâ nhieãm
daïng khí, hoaëc coù caû chaát oâ nhieãm daïng khí vaø daïng haït.
• Neáu caùc haït buïi trong khí thaûi coù ñöôøng kính nhoû hôn
20m, vaän toác laéng nhoû, veà cô baûn caùc haït buïi naøy seõ
di chuyeån cuøng doøng khí thaûi gioáng nhö caùc chaát oâ
nhieãm daïng khí. Do ñoù caùc moâ hình khueách taùn phaùt
trieån cho chaát oâ nhieãm daïng khí coù theå aùp duïng tính
toaùn cho khueách taùn caùc haït kích thöôùc nhoû.
• Tuy nhieân ñoái vôùi caùc haït kích thöôùc lôùn thì khoâng theå
tính toaùn khueách taùn gioáng nhö treân ñöôïc. Caùc haït naøy
coù vaän toác laéng lôùn neân seõ daãn ñeán keát quaû laø noàng ñoä
chaát oâ nhieãm daïng haït ôû maët ñaát gaàn chaân oáng khoái cao
hôn so vôùi chaát oâ nhieãm daïng khí.

66
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

33
 25/10/2023

5.5 Giới thiệu phần mềm tính toán

5.5.1 Phần mềm Caline4

• Caline4 là mô hình chất lượng không khí cho cơ • Caline4 có thể dự báo nồng độ các chất ô
quan phát triển giao thông đường bộ nguồn nhiễm khí tương đối trơ như CO, mô hình có
California. thể dự báo nồng độ NO2 và bụi lơ lửng trong
• Mô hình này dựa trên công thức khuếch tán không khí.
Gaussian và dựa trên khái niệm khu vực bị xáo • Mô hình này cũng cung cấp các tùy chọn đặc
trộn để xác định mức độ phát tán của chất ô nhiễm biệt để dự báo chất lượng không khí gần ngã
dọc theo tuyến đường tư, đường phố có nhà cao tầng ở hai bên đường
• Mô hình này được giải phóng từ nguồn đường 2 (Street Canyon) và bãi đỗ xe.
thường được Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ
sử dụng.
• Dựa trên mức độ tài nguyên, điều kiện khí tượng
và vị trí địa hình, Caline4 có thể dự đoán nồng độ
chất ô nhiễm của các địa điểm đại diện trong phạm
vi 500 mét đường.

67
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

• Gauss là mô hình được sử dụng để ước tính nồng độ các chất ô nhiễm trong
không khí theo hướng gió từ các nguồn phát thải.
• Đối với lưu lượng giao thông lớn của đường cao tốc, vấn đề ô nhiễm có thể
được coi là nguồn phát thải vô hạn liên tục
• Khi hướng gió vuông góc với lượng khí thải của tài nguyên đường bộ, nồng độ
ô nhiễm không khí theo chiều gió được tính như sau:

( )
, , = / exp[- ] (for >450 )
( )

Trong đó H: Chiều cao của mặt đất (m)

C: nồng độ chất ô nhiễm ( / m3) U: tốc độ gió (m/s)
QL: Khí thải từ các nguồn (mg/m.s) σ: hệ số phân tán của khí quyển
z: Độ cao của điểm dự báo φ: góc giữa đường nguồn và hướng gió

68
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

34
 25/10/2023

5.5.2 PHẦN MỀM LAKE AERMOD

Mô hình AERMOD được phát triển dựa trên mô hình AERMIC bởi
cơ quan khí tượng và Cục Bảo vệ môi trường Hoa Kỳ.

Mô hình AERMOD gồm hai công cụ hỗ trợ khai thác và xử lý dữ

liệu là công cụ khí tượng AERMET và công cụ địa hình AERMAP

Mô hình AERMOD là một mô hình trạng thái ổn định. Mô hình giả

định rằng nồng độ ở tất cả các khoảng cách trong một giờ. Có thể
áp dụng cho các vùng nông thôn, thành thị, địa hình bằng phẳng
hay phức tạp và các loại nguồn thải như điểm, đường, diện tích.

Kết quả mô phỏng dưới dạng hình ảnh không gian 2 chiều, 3 chiều
giúp người dùng dễ dàng nhận thấy những tác động của khí thải lên
các khu vực cần đánh giá.

69
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

AERMOD cho kết quả mô phỏng sự

khuếch tán chất ô nhiễm không khí với
thực tế do có nhiều tính năng như
- Xử lý được sự không đồng nhất theo
chiều dọc của lớp biên
- Xử lý được sự phát thải bề mặt đất
- Xử lý được các nguồn diện không đều
- Mô hình hoá vệt chất ô nhiễm ba chiều
cho lớp biên đối lưu
- Hạn chế được sự trộn lẫn theo chiều
dọc trong lớp biên ổn định
- Cố định sự phản xạ bề mặt ở chân ống
khói
70
Sơ đồ cấu trúc nghiên cứu
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

35
 25/10/2023

ỨNG DỤNG PHẦN MỀM LAKES AERMOD VIEW ĐÁNH GIÁ Ô NHIỄM
KHÔNG KHÍ TẠI KHU CÔNG NGHIỆP AMATA THÀNH PHỐ BIÊN HÒA

 DỮ LIỆU:

 Dữ liệu bản đồ khu công nghiệp Amata từ Sở TNMT tỉnh Đồng Nai.
 Dữ liệu độ cao từ mô hình SRTM DEM.
 Dữ liệu quan trắc khí tượng tại tỉnh Đồng Nai.
 Dữ liệu nguồn thải của khu công nghiệp Amata từ Chi cục bảo vệ môi
trường.
 Dữ liệu khảo sát từ thực địa.

71

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

Dữ liệu khí tượng

Biểu đồ hoa gió năm 2015

Biểu đồ hoa gió năm 2016 72

36
 25/10/2023

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

Cơ sở dữ liệu không gian

73

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

Miền tính của mô hình:
 Thông số của miền tính
- Tọa độ trung tâm:
X: 706.722 m
Y: 1.210.180 m
- Chiều dài : 20 km
- Chiều rông: 20 km
- Khoảng cách mắt lưới
X: 1.000 m
Y: 1.000 m
- Số ô mắt lưới theo
X: 20
Y: 20
74

37
 25/10/2023

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

 Bảng tính hệ số phát thải:
Hệ số phát thải
Nhiên
STT Đơn vị TSP SO2 CO
liệu
(kg/U) (kg/U) (kg/U)

Dầu FO %S (FO) = 3,0%

1
Tấn 0,28 20S 0,71
Dầu DO %S (DO) = 0,25%
2
Tấn 0,28 20S 0,71

3 Gas Tấn 0,06 0,007 0,71

4 Than Tân 1,2 19,5 0,3

• Tải lượng ô nhiễm: Ei Tải lượng phát thải khí ô nhiễm i.

EFi,j,k là hệ số phát thải i cho loại nguồn j của
= ,, × , nhiên liệu k.
, Aj,k tiêu thụ hàng năm của nhiên liệu k trong
nguồn j.
75

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

Mẫu phiếu khảo sát phục vụ tính tải lượng ô nhiễm 76

38
 25/10/2023

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

 Kết quả xử lý khí tượng:

Excel

SCRAM 144
AERMET

2 file:
• Surface Met Data (*.SFC)
• Profile Met Data (*.PFL) 77

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

Bản đồ địa hình từ dữ liệu SRTM DEM 78

39
 25/10/2023

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

Bản đồ nguồn thải và điểm nhạy cảm 79

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

 Kịch bản đánh giá hiện trạng, áp dụng phần mềm Lakes AERMOD View cho
tất cả các nguồn thải hoạt động hiệu suất 100%.

Nồng độ cực đại TSP năm 2015 Nồng độ cực đại TSP năm 2016
Kết quả cho thấy nồng độ cực đại trong năm 2016 của TSP là 89,7 (µg/m3) thấp hơn so với năm 2015 là 95,1
µg/m3, đều thấp hơn so với QCVN 05/2013 (300 µg/m3), hướng gió lan truyền chất ô nhiễm theo hướng Tây
Nam - Đông Bắc.
80

40
 25/10/2023

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

 Kịch bản đánh giá hiện trạng, áp dụng phần mềm Lakes AERMOD View cho tất cả
các nguồn thải hoạt động hiệu suất 100%.

Nồng độ cực đại SO2 năm 2015 Nồng độ cực đại SO2 năm 2016
Kết quả cho thấy nồng độ cực đại trong năm 2016 của SO2 là 251 (µg/m3) thấp hơn so với năm 2015 là
255 µg/m3 , đều thấp hơn so với QCVN 05/2013 (350 µg/m3), hướng gió lan truyền chất ô nhiễm theo
hướng Tây Nam - Đông Bắc. 81

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

 Kịch bản đánh giá hiện trạng, áp dụng phần mềm Lakes AERMOD View cho tất cả
các nguồn thải hoạt động hiệu suất 100%.

Nồng độ cực đại CO năm 2015 Nồng độ cực đại CO năm 2016
Kết quả cho thấy nồng độ cực đại trong năm 2016 của CO là 225 (µg/m3) thấp hơn so với năm 2015 là 239
µg/m3 , đều thấp hơn so với QCVN 05/2013 (30.000 µg/m3), hướng gió lan truyền chất ô nhiễm theo hướng
Tây Nam - Đông Bắc. 82

41
 25/10/2023

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

 Kịch bản đánh giá hiện trạng áp dụng phần mềm Lakes AERMOD View cho tất cả
các nguồn thải hoạt động hiệu suất 80%.

Nồng độ cực đại TSP năm 2015 Nồng độ cực đại TSP năm 2016
Kết quả cho thấy nồng độ cực đại trong năm 2016 của TSP là 68,7 (µg/m3) thấp hơn so với năm 2015 là 73,1 µg/m3
, đều thấp hơn so với QCVN 05/2013 (300 µg/m3), hướng gió lan truyền chất ô nhiễm theo hướng Tây Nam - Đông
Bắc.
83

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

 Kịch bản đánh giá hiện trạng áp dụng phần mềm Lakes AERMOD View cho
tất cả các nguồn thải hoạt động hiệu suất 80%.

Nồng độ cực đại SO2 năm 2015 Nồng độ cực đại SO2 năm 2016

Kết quả cho thấy nồng độ cực đại trong năm 2016 của SO2 là 201 (µg/m3) thấp hơn so với năm 2015 là 204
µg/m3 , đều thấp hơn so với QCVN 05/2013 (350 µg/m3), hướng gió lan truyền chất ô nhiễm theo hướng Tây
Bắc - Đông Nam.
84

42
 25/10/2023

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

 Kịch bản đánh giá hiện trạng áp dụng phần mềm Lakes AERMOD View cho tất
cả các nguồn thải hoạt động hiệu suất 80%.

Nồng độ cực đại CO năm 2015 Nồng độ cực đại CO năm 2016
Kết quả cho thấy nồng độ cực đại trong năm 2016 của CO là 180 (µg/m3) thấp hơn so với năm 2015 là 191
µg/m3 , đều thấp hơn so với QCVN 05/2013 (30.000 µg/m3), hướng gió lan truyền chất ô nhiễm theo hướng Tây
Nam - Đông Bắc.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG TP. HỒ CHÍ MINH
Khoa Môi Trường

86
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

43