25/10/2023

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG TP. HỒ CHÍ MINH
Khoa Môi Trường

CHƯƠNG 4: MÔ HÌNH HOÁ NƯỚC DƯỚI ĐẤT

4.1 Khái niệm về nước ngầm

Tổng quan về các mô hình nước

4.2
dưới đất

Ứng dụng dùng để mô phỏng lan

4.3
truyền Nito trong nước dưới đất

1
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

4.1 KHÁI NIỆM VỀ NƯỚC NGẦM

4.1.1. Nöôùc ngaàm laø gì

Nöôùc rôi töø baàu khí quyeån xuoáng maët ñaát döôùi
daïng giaùng thuûy (möa, tuyeát, möa ñaù). Moät phaàn
löôïng nöôùc töø quaù trình giaùng thuûy seõ tích tuï laïi
treân maët ñaát döôùi daïng nöôùc maët trong caùc ao, hoà,
soâng, raïch, ñaàm laày vaø ñaïi döông. Maët khaùc, moät
phaàn löôïng nöôùc töø quaù trình giaùng thuûy coù theå
thaám saâu xuoáng loøng ñaát döôùi daïng nöôùc ngaàm.
Söï di chuyeån cuûa nöôùc ngaàm raát chaäm, ñöôïc ño
baèng ft treân ngaøy (1 ft = 0,3048 m), so vôùi vaän toác
cuûa nöôùc maët, ñöôïc ño baèng ft treân giaây.

Hình 4.1 Chu trình thuûy hoïc

2
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

1
 25/10/2023

NƯỚC NGẦM CÓ NGUỒN GỐC TỪ ĐÂU

Nöôùc ngaàm coù nguoàn goác töø löôïng nöôùc do quaù trình giaùng thuûy vaø
tuyeát tan thaám vaøo loøng ñaát. Tuy nhieân löôïng nöôùc thaám vaøo loøng ñaát
raát khaùc nhau giöõa nôi naøy vôùi nôi khaùc tuøy thuoäc vaøo beà maët ñaát vaø
loaïi ñaát. Chuùng ta coù theå thaáy nöôùc deã daøng thaám xuoáng lôùp ñaát troàng
tôi xoáp ñeå ñi vaøo loøng ñaát. Tuy nhieân, nöôùc laïi khoâng theå thaám xuoáng
caùc beà maët nhö ñöôøng giao thoâng, væa heø laùt gaïch, beà maët beâ toâng vaø
lôùp ñaát ñaàm chaët. Phaàn coøn laïi cuûa löôïng giaùng thuûy khoâng theå thaám
vaøo loøng ñaát naøy seõ chaûy traøn treân beà maët, ñi vaøo caùc ao, hoà, soâng, raïch
ñeå trôû thaønh nöôùc maët hoaëc trôû laïi baàu khí quyeån do söï boác hôi nöôùc.

3
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Mực nước ngầm (WATER TABLE)

Beà maët treân cuøng cuûa vuøng baõo hoøa ñöôïc goïi laø möïc nöôùc ngaàm. Möïc nöôùc ngaàm naøy
coù tính chaát laø taêng giaûm theo muøa, theo löôïng nöôùc töø quaù trình giaùng thuûy vaø tuyeát
tan. Möïc nöôùc ngaàm trong nhöõng thaùng muøa heø khoâ noùng thöôøng thaáp hôn so vôùi trong
nhöõng thaùng muøa xuaân aåm öôùt. ÔÛ nhöõng vuøng cao thoaùt nöôùc toát, ñoä saâu toái thieåu cuûa
möïc nöôùc ngaàm thöôøng laø 3 ft hoaëc saâu hôn so vôùi maët ñaát. Trong khi ñoù taïi nhöõng
vuøng truõng thaáp nhö vuøng ñaát ngaäp nöôùc, möïc nöôùc ngaàm thöôøng baèng hoaëc gaàn maët
ñaát haàu heát caùc thaùng trong naêm.

Vùng bão hoà (Saturation Zone)

Moät phaàn löôïng nöôùc thaám vaøo loøng ñaát coù theå ñöôïc huùt leân bôûi heä thoáng reã caây
hoaëc ñöôïc söû duïng bôûi caùc loaïi vi khuaån, coân truøng vaø caùc sinh vaät soáng khaùc trong
loøng ñaát. Phaàn coøn laïi tieáp tuïc ñi saâu vaøo loøng ñaát do taùc duïng cuûa troïng löïc cho ñeán
khi noù ñaït ñöôïc moät ñoä saâu maø ôû ñoù nöôùc chieám taát caû caùc khoaûng troáng giöõa caùc lôùp
traàm tích, caùt, soûi vaø caùc khe nöùt. Vuøng naøy goïi laø vuøng baõo hoøa.
4
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

2
 25/10/2023

Vùng không bão hoà (unsaturation Zone)

Vuøng giöõa möïc nöôùc ngaàm vaø maët ñaát goïi laø vuøng
khoâng baõo hoøa. Taïi vuøng naøy, caùc khe hôû trong
ñaát chæ ñöôïc nöôùc laáp ñaày moät phaàn - khoâng khí,
reã caây, caùc loaïi sinh vaät soáng khaùc nhau töø coân
truøng, giun ñaát ñeán voâ soá caùc loaïi vi sinh vaät nhö
vi khuaån vaø naám - cuõng laáp ñaày caùc khe hôû ñaát.
Nöôùc seõ coù xu höôùng di chuyeån töø vuøng khoâng
baõo hoøa ñeán möïc nöôùc ngaàm beân döôùi. Maëc duø reã
caây coù theå giöõ ñöôïc moät phaàn nöôùc trong vuøng
naøy, nhöng vuøng khoâng baõo hoøa khoâng theå cung Vuøng khoâng baõo hoøa, vuøng baõo hoøa
caáp nöôùc tröïc tieáp cho caùc gieáng nöôùc. vaø möïc nöôùc ngaàm

5
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Nước ngầm chứa ở đâu

Nöôùc ngaàm ñöôïc chöùa trong caùc taàng chöùa nöôùc (aquifers). Taàng chöùa nöôùc laø
caáu truùc ñaát hoaëc ñaù maø noù coù khaû naêng cung caáp moät löôïng nöôùc ngaàm coù theå
söû duïng ñöôïc cho gieáng nöôùc. Noùi moät caùch khaùc, moät taàng chöùa nöôùc laø moät
lôùp nöôùc döôùi ñaát ôû trong ñaù thaám nöôùc hoaëc caùc chaát xoáp (soûi, caùt, buøn, hoaëc
ñaát seùt) töø ñoù nöôùc ngaàm coù theå ñöôïc huùt leân qua gieáng nöôùc.

Bộ cập nước ngầm(Recharge)

Nöôùc ngaàm caàn ñöôïc boå caäp thöôøng xuyeân. Nguoàn boå caäp cho nöôùc ngaàm
chính laø löôïng nöôùc töø quaù trình giaùng thuûy vaø tuyeát tan. Moät vuøng boå caäp laø
moät vuøng ñaát coù khaû naêng ñoùng goùp nöôùc cho taàng chöùa nöôùc. Beà maët cuûa
vuøng boå caäp laø caùc loaïi vaät lieäu cho pheùp nöôùc thaám xuoáng taàng chöùa nöôùc.
Moät vuøng boå caäp coù theå raát nhoû, hoaëc cuõng coù theå môû roäng ñeán vaøi daëm
vuoâng. 6
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

3
 25/10/2023

Độ thấm và độ xốp (Permeability and porosity)

Ñoä thaám vaø ñoä xoáp raát quan troïng khi xeùt ñeán löôïng nöôùc maø taàng chöùa nöôùc coù
theå giöõ vaø cung caáp cho moät gieáng nöôùc. Ñoä thaám laø ñaïi löôïng ño söï di chuyeån
deã daøng cuûa nöôùc qua caùc khe hôû keát noái nhau trong ñaát hoaëc ñaù. Moät vaät lieäu
khoâng thaám nöôùc thì khoâng cho pheùp nöôùc di chuyeån qua noù. Caùt vaø soûi coù ñoä
thaám cao so vôùi lôùp ñaù moùng daøy hoaëc vaät lieäu seùt. Ñoä xoáp laø khaû naêng giöõ
nöôùc cuûa ñaát hoaëc ñaù. Haàu heát söï di chuyeån cuûa nöôùc xaûy ra trong caùc vaät lieäu
coù khe hôû lôùn hôn. Maëc duø caùt vaø soûi coù ñoä xoáp thaáp hôn so vôùi ñaát seùt, nhöng
chuùng coù khe hôû lôùn hôn. Trong moät theå tích xaùc ñònh cuûa ñaát seùt baõo hoøa,
ngöôøi ta thaáy nöôùc chieám hôn 50%, töùc laø ñaát seùt coù ñoä xoáp cao. Tuy nhieân ñaát
seùt khoâng phaûi laø moät nguoàn toát cho caùc gieáng nöôùc vì noù coù khe hôû raát nhoû gaây
caûn trôû söï di chuyeån cuûa nöôùc ñeán caùc gieáng nöôùc.

7
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

8
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

4
 25/10/2023

Tầng chứa nước giới hạn và không giới hạn ( Confined and unconfined aquifer)

Döïa vaøo caáu taïo cuûa taàng chöùa nöôùc, ngöôøi ta chia ra
laøm hai loaïi laø taàng chöùa nöôùc giôùi haïn (confined
aquifer) vaø taàng chöùa nöôùc khoâng giôùi haïn
(unconfined aquifer). Taàng chöùa nöôùc giôùi haïn hay
coøn goïi laø taàng chöùa nöôùc artesian laø taàng chöùa nöôùc
naèm döôùi moät lôùp vaät lieäu (ñaát hoaëc ñaù) khoâng thaám
nöôùc, vaø ñieàu ñoù laøm cho nöôùc cuûa taàng chöùa nöôùc
loaïi naøy coù aùp löïc. Lôùp vaät lieäu khoâng thaám nöôùc naøy
ñöôïc goïi laø lôùp giam giöõ hoaëc lôùp giôùi haïn. Lôùp giôùi
haïn naøy ngaên khoâng cho nöôùc thaám qua noù ñeå ñi vaøo
taàng chöùa nöôùc beân döôùi. Chính vì lyù do naøy, lôùp
giam giöõ ngaên khoâng cho caùc chaát oâ nhieãm ñi qua noù
ñeå vaøo taàng chöùa nöôùc, giöõ cho taàng chöùa nöôùc giôùi
haïn khoâng bò oâ nhieãm. 9
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Taàng chöùa nöôùc khoâng giôùi haïn hoaøn toaøn khoâng coù lôùp
vaät lieäu khoâng thaám nöôùc bao phuû treân beà maët. Beà maët
treân cuøng cuûa taàng chöùa nöôùc khoâng giôùi haïn chính laø
möïc nöôùc ngaàm. Chính vì vaäy, ngöôøi ta coøn goïi taàng
chöùa nöôùc khoâng giôùi haïn laø taàng chöùa nöôùc möïc nöôùc
ngaàm (water table aquifer). Do khoâng coù lôùp vaät lieäu
thaám nöôùc bao phuû phía treân, neân khoâng xaûy ra tình
traïng nöôùc bò giam giöõ giöõa caùc lôùp vaät lieäu khoâng
thaám nöôùc, daãn tôùi nöôùc trong taàng chöùa nöôùc loaïi naøy
khoâng coù aùp löïc. Vaø cuõng vì khoâng coù söï baûo veä cuûa
lôùp giôùi haïn, neân nöôùc töø maët ñaát coù theå deã daøng thaám
xuoáng caùc taàng chöùa nöôùc loaïi naøy. Chính vì lyù do ñoù,
caùc taàng chöùa nöôùc khoâng giôùi haïn raát nhaïy caûm vôùi
caùc chaát oâ nhieãm sinh ra töø caùc hoaït ñoäng ôû beà maët
10
phía treân. GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

5
 25/10/2023

4.1.2 Dòng chảy nước ngầm (groundwater flow)

Nöôùc ngaàm chaûy töø caùc vuøng boå caäp hay vuøng nhaän
nöôùc ñeán caùc vuøng thoaùt nöôùc. Cuõng töông töï nhö
nöôùc maët, nöôùc ngaàm seõ di chuyeån töø nhöõng nôi coù
ñoä cao lôùn ñeán nhöõng nôi coù ñoä cao beù. Taïi nhöõng
nôi möïc nöôùc ngaàm giao caét vôùi beà maët ñaát, ví duï
nhö moät doøng chaûy maët, seõ coù hai tröôøng hôïp xaûy ra:
• Nöôùc ngaàm thoaùt ra khoûi taàng chöùa nöôùc ñeå ñi Doøng chaûy cuûa nöôùc ngaàm
vaøo doøng chaûy maët, töùc laø nöôùc ngaàm seõ trôû thaønh
nöôùc maët.
• Nöôùc maët ñi töø doøng chaûy maët vaøo taàng chöùa
nöôùc vaø trôû thaønh nguoàn boå caäp cho taàng chöùa
nöôùc, töùc laø nöôùc maët seõ trôû thaønh nöôùc ngaàm.
Töø hai tröôøng hôïp treân, ngöôøi ta noùi nöôùc ngaàm vaø
nöôùc maët coù moái quan heä maät thieát vôùi nhau.
Moái quan heä maät thieát giöõa nöôùc maët vaø nöôùc 11
ngaàm
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

4.1.3 Ô nhiễm nước ngầm (Groundwater flow)

Chaát löôïng nöôùc - keå caû nöôùc maët laãn nöôùc ngaàm - coù lieân
quan tröïc tieáp ñeán vieäc söû duïng ñaát. Khi nöôùc di chuyeån treân
maët ñaát, noù coù khaû naêng hoøa tan hoaëc mang caùc chaát oâ nhieãm
theo noù ñi vaøo nguoàn nöôùc maët hoaëc nöôùc ngaàm. Thoâng
thöôøng ngöôøi ta phaân chia nguoàn gaây oâ nhieãm thaønh hai loaïi:
• Nguoàn gaây oâ nhieãm daïng ñieåm: laø daïng nguoàn gaây oâ
nhieãm xuaát phaùt töø moät ñieåm duy nhaát, chaúng haïn nhö
coáng xaû cuûa moät nhaø maùy, xí nghieäp, hay ñöôøng oáng cuûa
moät gieáng khoan ñaõ qua söû duïng.
• Nguoàn gaây oâ nhieãm khoâng phaûi daïng ñieåm: ít roõ raøng vaø
khoù phaân bieät hôn. Ñaëc ñieåm laø chuùng baét nguoàn treân moät
khu vöïc roäng lôùn chöù khoâng phaûi töø moät ñieåm duy nhaát,
chaúng haïn nhö nöôùc möa chaûy traøn, roø ræ hoùa chaát töø heä
thoáng beå chöùa, hay oâ nhieãm töø phaân boùn vaø thuoác tröø saâu.

Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm nöôùc döôùi12

ñaát
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

6
 25/10/2023

4.1.4 Chuyển động của nước ngầm

 Ñònh luaät Darcy

Naêm 1856 kyõ sö ngöôøi Phaùp Henry Darcy söû duïng moät biểu thöùc
thöïc nghieäm ñeå bieåu dieãn söï chuyeån ñoäng cuûa nöôùc ngaàm trong
moâi tröôøng roãng (porous media) ñöôïc goïi laø ñònh luaät Darcy.

Trong đó:
v: là vận tốc dòng chảy tới hạn hay vận tốc trung bình
qua mặt cắt ngang của cột (m/s)
K: độ thấm thuỷ lực (m/s)
Dh/Dl: gradient thuỷ lực, m/m

Töø coâng thöùc treân ta thaáy löu löôïng cuûa doøng chaûy trong phaàn roãng tæ leä thuaän
vôùi toån thaát aùp löïc vaø tæ leä nghòch vôùi chieàu daøi doøng chaûy. Daáu tröø trong ñònh
luaät Darcy laø do toån thaát aùp löïc laø aâm. Ñoä thaám thuûy löïc K (tính baèng m/s) phuï
thuoäc vaøo tính chaát cuûa moâi tröôøng roãng vaø doøng chaát loûng:
13
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Giaù trò ñieån hình cuûa tính thaám thuûy löïc

K cuûa nhieàu loaïi ñaát

Soá haïng Cd2 laø moät haøm cuûa moâi tröôøng

roãng vaø thöôøng ñöôïc nhaän daïng nhö laø ñoä
thaám rieâng. Baûng giaù trò sau cung caáp caùc
giaù trò ñieån hình cuûa tính thaám thuûy löïc K.

14
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

7
 25/10/2023

Löu löôïng chaûy qua dieän tích maët caét ngang

cuûa taàng chöùa nöôùc tính theo coâng thöùc sau:

Löu löôïng thöïc teá bò giôùi haïn trong phaàn

roãng cuûa taàng chöùa nöôùc (aquifer), vaän toác
thaám thöïc teá seõ baèng vaän toác Darcy chia ñoä
roãng, do ñoù lôùn hôn vaän toác Darcy:

Löu yù: ñònh luaät Darcy chæ ñuùng vôùi Re < 1,
gaàn ñuùng vôùi Re < 10.
Heä soá Reynold (Re) lieân heä ñeán 4 yeáu toá xaùc
ñònh khi naøo doøng thaám chaûy taàng hay roái.
Trong đó:
ρ: mật độ của chất lỏng (M/L3; kg/m3)
µ: độ nhớt động lực của chất lỏng (M/T.L; kg/m.s)
u: vận tốc đặc trưng của dòng chảy (L/T; m/s)
d30: đường kính hạt trung bình hoặc kích thước lỗ
rỗng, thường được lấy 30% kích thước đi qua trong
một phép phân tíhc kích thước hạt bằng sàn (L;m)
v: độ nhớt động lực học của chất lỏng (L2/T: m2/s)

15
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Ñoä chính xaùc cuûa ñònh luaät Darcy Ñaëc ñieåm doøng chaûy ôû giaù trò Re = 1,54

16
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

8
 25/10/2023

Ñaëc ñieåm doøng chaûy ôû giaù trò Re = 13,1 vaø Re = 26 Ñaëc ñieåm doøng chaûy ôû giaù trò Re = 2000

17
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

4.1.5. Phaân tích Dupuit-Forcheimer cho nöôùc ngaàm taàng chöùa nöôùc
khoâng giôùi haïn
Söï di chuyeån cuûa chaát oâ nhieãm trong nöôùc ngaàm taàng chöùa nöôùc khoâng giôùi
haïn (unconfined systems) coù lôùp treân cuøng laø möïc nöôùc ngaàm thöôøng ñöôïc giaûi
nhö baøi toaùn doøng chaûy ôû traïng thaùi oån ñònh, vaø thöôøng söû duïng phaân tích ñôn
giaûn Dupuit-Forcheimer. Phaân tích Dupuit-Forcheimer giaû söû raèng caùc ñöôøng
doøng laø gaàn nhö naèm ngang (virtually horizontal) (ñöôøng theá naêng thaúng ñöùng)
vaø ñoä doác cuûa ñöôøng doác thuûy löïc cuøng ñoä doác vôùi ñoä doác cuûa maët nöôùc töï do.
Maëc duø moâ hình naøy duøng trong taàng chöùa nöôùc khoâng giôùi haïn (unconfined
aquifers), nhöng vôùi caùc giaû thuyeát thích hôïp noù coù theå môû roäng ñeán taàng chöùa
nöôùc bò giôùi haïn (confined aquifers).

18
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

9
 25/10/2023

 Phaân tích doøng nöôùc ngaàm

Xeùt maët caét ngang cuûa moät taàng chöùa nöôùc khoâng
giôùi haïn (xem doøng chaûy chæ coù 2 chieàu x vaø z),
Phöông trình caân baèng vaät chaát cho moät phaân töû vôùi
nguoàn boå caäp nöôùc töø maët ñaát nhö sau:

Trong ñieàu kieän oån ñònh, chia 2 veá cho y∆x vaø laáy
giôùi haïn khi ∆x tieán tôùi zero ta coù:
19
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Bôûi vì chieàu saâu z cuûa taàng chöùa nöôùc khoâng

giôùi haïn (unconfined aquifer) thay ñoåi theo
khoaûng caùch x, vaø Qx = vxzy, vaø töø ñoù phöông
trình treân coù theå vieát laïi nhö sau:
Thay vx baèng bieåu thöùc cuûa v trong ñònh luaät
Darcy vaø laáy vi phaân, ta ñöôïc:
Lôøi giaûi cuûa phöông trình vöøa bieán ñoåi
phuï thuoäc vaøo caùc ñieàu kieän bieân. Neáu
LH ñoàng nhaát trong khoaûng caùch lôùn hay
coù moät maët phaúng ñoái xöùng, phöông trình
treân coù lôøi giaûi laø:

20
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

10
 25/10/2023

Moâ hình treân coù nhöõng haïn cheá rieâng cuûa noù. Chieàu saâu taàng chöùa
nöôùc khoâng theå baèng khoâng bôûi vì khi naøy vx seõ tieán ñeán voâ cöïc.
Trong thöïc teá, moâ hình naøy ñöôïc söû duïng trong caùc tröôøng hôïp
khaùc nhau. Chieàu saâu cuûa taàng chöùa nöôùc khoâng bò xaùo troän ñöôïc
söû duïng nhö laø moät tröôøng hôïp tham chieáu. ñeå tính toaùn xaùc ñònh söï
thay ñoåi do doøng chaûy. Giaù trò LH thöôøng raát nhoû vaø chieàu saâu taàng
chöùa nöôùc thöôøng ñuû lôùn ñeå aùp duïng phöông trình moâ hình naøy. Ví
duï, moät traän möa lôùn vôùi cöôøng ñoä 50 mm trong khoaûng thôøi gian 6
giôø. Giaû söû löôïng möa naøy ñi vaøo taàng nöôùc ngaàm vôùi thoâng löôïng
ñoàng nhaát LH = 2,3 x 10-6 m/s. Keát quaû laø möïc nöôùc ngaàm cuûa taàng
chöùa nöôùc seõ taêng leân do söï boå caäp töø nöôùc möa.

21
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

4.2 Tổng quan về các mô hình nước dưới đất

4.2.1 Mô hình nghiên cứu dòng chảy
Ñeå nghieân cöùu nöôùc döôùi ñaát, ngöôøi ta ñaõ laäp ra caùc moâ
Ñeå nghieân cöùu doøng chaûy nöôùc
hình moâ phoûng caùc quaù trình chuyeån ñoäng cuûa nöôùc döôùi
döôùi ñaát, ngöôøi ta söû duïng 5 loaïi
ñaát goïi laø caùc moâ hình nöôùc döôùi ñaát. Caùc moâ hình nöôùc
moâ hình chính sau:
döôùi ñaát ñöôïc xaây döïng töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp:
• Moâ hình beå chöùa caùt.
• Ban ñaàu, ngöôøi ta xaây döïng caùc moâ hình hình töôïng
• Moâ hình töông töï chaát loûng
ñôn giaûn ñeå moâ taû caùc doøng chaûy vaø caùc quaù trình
nhôùt.
xaûy ra trong moâi tröôøng nöôùc döôùi ñaát.
• Moâ hình töông töï ñieän.
• ÔÛ giai ñoaïn tieáp sau ñoù, ngöôøi ta xaây döïng caùc moâ
• Moâ hình giaûi tích.
hình töông töï ñeå nghieân cöùu caùc vaán ñeà coù lieân quan
• Moâ hình soá.
ñeán nöôùc döôùi ñaát.
• Ngaøy nay, vôùi söï hoã trôï cuûa maùy vi tính hieän ñaïi,
ngöôøi ta ñaõ xaây döïng caùc moâ hình toaùn moâ taû caùc yeáu
toá thuûy ñoäng löïc hoïc vaø khaû naêng lan truyeàn trong
moâi tröôøng nöôùc döôùi ñaát.
22
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

11
 25/10/2023

Ñeå nghieân cöùu doøng chaûy

nöôùc döôùi ñaát, ngöôøi ta söû
duïng 5 loaïi moâ hình chính
sau:
• Moâ hình beå chöùa caùt.
• Moâ hình töông töï chaát
loûng nhôùt.
• Moâ hình töông töï ñieän.
• Moâ hình giaûi tích.
• Moâ hình soá.

Moâ hình beå chöùa caùt Moâ hình töông töï chaát loûng nhôùt Moâ hình töông töï ñieän
23
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Moâ hình toaùn hoïc bieåu dieãn treân maùy vi tính

24
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

12
 25/10/2023

4.2.2 Mô hình lan truyền chất ô nhiễm không phản ứng trong nước ngầm

 Moâ hình xaùo troän (Mixing model)

Khi chaát oâ nhieãm thaûi ra treân maët ñaát ñi vaøo taàng

nöôùc ngaàm coù theå coù 2 tröôøng hôïp xaûy ra khi chaát oâ
nhieãm ñi vaøo nöôùc ngaàm.
o Moâ hình khoâng xaùo troän (zero-mixing model) laø
tröôøng hôïp xaáu nhaát veà khaû naêng pha loaõng vaø
aûnh höôûng chaát löôïng nöôùc taïi caùc ñieåm treân beà
maët taàng chöùa nöôùc.
o Moâ hình xaùo troän hoaøn toaøn (complete-mixing
model) laø tröôøng hôïp xaáu nhaát ñoái vôùi caùc chaát
oâ nhieãm veát hay chaát ñoäc bôûi vì toaøn boä taàng
chöùa nöôùc seõ bò oâ nhieãm.

Moâ hình xaùo troän nước ngầm với nước

25
mặt
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

 Moâ hình xaùo troän đơn giản

Caùch tiếp cận ñơn giản nhất ñeå ñaùnh giaù noàng
ñoä cuûa chaát oâ nhieãm trong nöôùc ngaàm laø giaû
thuyeát chaát oâ nhieãm xaùo troän hoaøn toaøn trong
taàng nöôùc ngaàm.
o Neáu khoâng coù söï xaùo troän xaûy ra vôùi taàng
chöùa nöôùc phía döôùi thì noàng ñoä cuûa chaát oâ
nhieãm khoâng phaûn öùng trong lôùp nöôùc treân
maët seõ gioáng vôùi noàng ñoä ñaàu vaøo.
o Ngöôïc laïi neáu coù söï xaùo troän xaûy ra thì noàng
ñoä chaát oâ nhieãm seõ giaûm.

Giaû thuyeát chaát oâ nhieãm xaùo troän hoaøn toaøn trong taàng nöôùc ngaàm
26
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

13
 25/10/2023

 Phaùt taùn do vaän chuyeån theo phöông doøng chaûy (advection) vaø
lan truyeàn (dispersion)

Söï lan truyeàn chaát oâ nhieãm trong moâi tröôøng nöôùc ngaàm bao goàm 3 quaù
trình:
• Quaù trình vaän chuyeån theo phöông doøng chaûy (Advection): söï di chuyeån
cuûa chaát oâ nhieãm cuøng vôiù doøng chaûy nöôùc ngaàm vôùi vaän toác thaám trong
phaàn roãng, bieåu dieãn baèng phöông trình sau:

K: độ dẫn thuỷ lực của tầng ngậm nước

n; là độ rỗng tính bằng tỉ số giữa thể tích phần rỗng trên tổng
thể tích của tầng ngậm nước
Với ρm là khối lượng riêng của hạt và ρb là khối lượmg riêng
đổ đống

Thoâng löôïng khoái cuûa doøng 1 chieàu baèng tích cuûa vaän
toác vôùi noàng ñoä:
27
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

• Khueách taùn phaân töû (Diffusion): laø quaù trình vaän chuyeån phaân töû trong ñoù
caùc chaát tan di chuyeån töø vuøng coù noàng ñoä cao ñeán vuøng coù noàng ñoä thaáp.

Söï di chuyeån ôû phaïm vi phaân töû gaây ra bôûi graient noàng ñoä vaø caùc
chuyeån ñoäng ngaãu nhieân, noù xaûy ra ngay khi khoâng coù chuyeån ñoäng
cuûa doøng chaûy. Quaù trình khueách taùn 1 chieàu ñöôïc bieåu dieãn baèng
ñònh luaät Fick:

Söï khueách taùn chæ coù yù nghóa trong tröôøng hôïp vaän toác doøng chaûy raát nhoû, nhö
trong ñaát chaët hay taàng seùt. Giaù trò ñaëc tröng cuûa Dd töông ñoái oån ñònh vaø naèm
trong khoaûng 1 x 10-9 ñeán 2 x 10-9 m2/s ôû 25oC.

28
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

14
 25/10/2023

• Lan truyeàn (Dispersion): laø quaù trình hoãn hôïp gaây ra bôûi söï bieán thieân
vaän toác trong taàng roãng.
Heä soá lan truyeàn trong nöôùc ngaàm lôùn hôn heä soá khueách taùn nhieàu laàn vaø coù
khuynh höôùng chieám öu theá trong söï lan truyeàn chaát oâ nhieãm khi doøng chaûy
coù vaän toác > 0. Söï phaùt taùn 2 chieàu gaây ra söï lan truyeàn chaát oâ nhieãm theo
chieàu doïc (x) vaø chieàu ngang (y) tröôùc vaø song song vôùi phöông doøng chaûy.
Ñoái vôùi nguoàn giaùn ñoaïn hoaëc töùc thôøi, söï phaân boá noàng ñoä chaát oâ nhieãm
tuaân theo phaân boá chuaån Gauss vôùi:

Do ñoù baèng caùch ño ñaïc veät lan truyeàn chaát oâ nhieãm, chuùng ta coù theå
xaùc ñònh ñöôïc Dx vaø Dy taïi hieän tröôøng.

29
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Phương trình vận chuyển chất

Quaù trình vaän chuyeån chaát oâ nhieãm khoâng phaûn öùng

trong taàng nöôùc ngaàm xaûy ra do söï vaän chuyeån theo
phöông doøng chaûy vaø söï lan truyeàn. Thöïc hieän caân
baèng vaät chaát treân maët caét cuûa taàng chöùa nöôùc ta coù:

Sô ñoà phaân tích söï di chuyeån moät

chieàu cuûa chaát oâ nhieãm baûo toaøn
trong taàng nöôùc ngaàm

30
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

15
 25/10/2023

Ñôn giaûn phöông trình treân vaø laáy giôùi haïn khi Δx tieán ñeán zero ta coù:

Giaûi phöông trình treân cho nhieàu ñieàu kieän bieân sau ñaây:
 Moâ hình 1 chieàu
Tröôøng hôïp 1: nguoàn lieân tuïc
Ñieàu kieän bieân 1: C(0,t) = C0 vôùi t > 0: C(0, t) = C0 t ≥ 0
Ñieàu kieän bieân 2: dC/dx = 0 khi x = voâ cuøng: C(∞, t) = 0 t ≥ 0
Ñieàu kieän ban ñaàu: C(x,0) = 0 khi x ≥ 0: C(x, 0) = 0 x ≥ 0
Trong đó:
C: nồng độ chất gây ô nhiễm tại khoảng cách x, g/m3
Co: nồng độ ban đầu của chất gây ô nhiễm g/m3
erfc: hàm sai số bù

31
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Coâng thöùc treân coù theå ñöôïc söû duïng ñeå döï ñoaùn ñöôøng cong cuûa caùc chaát oâ
nhieãm daïng veát ñoái vôùi söï lan truyeàn thuûy ñoäng löïc. Khi khoaûng caùch hay thôøi
gian lôùn thì soá haïng thöù 2 ôû veá phaûi cuûa coâng thöùc coù theå boû qua. ÔÛ vaän toác
nhoû, söï lan truyeàn thuûy ñoäng löïc veà cô baûn chính laø söï khueách taùn phaân töû. ÔÛ
vaän toác lôùn, söï lan truyeàn thuûy ñoäng löïc baèng moät haèng soá nhaân vôùi vaän toác
trung bình, vaø söï lan truyeàn cô hoïc laø quan troïng nhaát trong tröôøng hôp naøy.

32
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

16
 25/10/2023

Loại trầm tích Vận tốc nước ngầm m/s D, m2/s

địa chất
Vật liệu thô 10-4 2х10-8
10-3 1,5 х10-6
-5
Vật liệu mịn 10 1х10-9
-4
10 3х10-9
10-3 1х10-8
Caùc giaù trò ñaëc tröng cuûa heä soá lan truyeàn thuûy ñoäng löïc hoïc

Cấu tạo Loại trầm tíhc D, m2/s

địa chất
Các dạng hoá chất không tham Đất sét mịn 1х10-11 đến 10-11
gia phản ứng
Vật liệu thô 1х10-10đến <2х10-11
Ñöôøng cong cuûa caùc chaát oâ nhieãm daïng veát
không vũng chắc
ñoái vôùi söï lan truyeàn thuûy ñoäng löïc
Các dạng hoá chất không tham 1х10-9 đến 5х10-11
gia phản ứng trong nước

Heä soá lan truyeàn phaân töû ñaëc tröng 33

GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Tröôøng hôïp 2: nguoàn töùc thôøi hay giaùn ñoaïn

Trong tröôøng hôïp 1 nguoàn thaûi töùc thôøi xaâm nhaäp vaøo doøng chaûy coù
noàng ñoä neàn baèng 0 taïi x = 0. Khi chaát thaûi di chuyeån xuoâi doøng theo
chieàu +x vôùi vaän toác vx, noàng ñoä lan truyeàn nhö sau:

Trong ñoù M laø khoái löôïng chaát thaûi xaâm nhaäp treân ñôn vò dieän tích maët
caét ngang.

34
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

17
 25/10/2023

 Moâ hình 2 chieàu

Tröôøng hôïp 1: Nguoàn lieân tuïc
Trong ñoù m’ laø löôïng chaát oâ nhieãm
xaâm nhaäp treân ñôn vò chieàu cao
taàng nöôùc ngaàm (M/L).
Tröôøng hôïp 2: nguoàn töùc thôøi hay giaùn ñoaïn
Giaû söû doøng roø ræ xaâm nhaäp vaøo taàng nöôùc ngaàm theo chieàu ñöùng thoâng qua
moät gieáng khoan, neáu noàng ñoä chaát oâ nhieãm laø C0 xaâm nhaäp treân dieän tích A
taïi ñieåm (x0, y0) thì noàng ñoä taïi ñieåm baát kyø (x,y) vaøo thôøi ñieåm t ñöôïc xaùc
ñònh bôûi coâng thöùc cuûa Josselin:

35
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

 Heä quaû cuûa Baetsle:

36
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

18
 25/10/2023

4.3 Ứng dụng dùng để mô phỏng lan truyền Nitơ trong nước dưới đất

 Mô hình MODFLOW mô phỏng dòng chảy nước ngầm

trong các tầng ngậm nước.
 Mô hình này phân chia các hệ thống tầng chứa nước
thành các lưới ô và mô hình hóa các quá trình thủy văn
và thủy lực cho từng ô lưới, cũng như sự tương tác giữa
các ô lưới khác nhau.
 Một số quá trình nhất định, chẳng hạn như quá trình
nạp lại, được mô hình hóa dưới dạng tương tác giữa các
lớp hệ thống tầng ngậm nước và các vùng nước như hồ
chứa và hồ.
 Sử dụng phương trình Định luật Darcy, MODFLOW
tính toán lượng nước cần thiết cho từng ô lưới, tạo ra
dòng chảy mô phỏng ở trạng thái ổn định hoặc nhất
thời.
 MODFLOW đã được sử dụng để mô phỏng và dự đoán
các điều kiện nước ngầm và các tương tác giữa nước Maps Model Results
37
ngầm/nước mặt.
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

MODFLOW  GUI

Input
Execute
MODFLOW

Output

38
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

19
 25/10/2023

Phương trình nước ngầm

Phương trình vi phân từng phần chi phối cho tầng chứa nước giới hạn được sử dụng trong
MODFLOW là:

  h    h    h  h
  K  x   y  K yy y   z  K zz z   W = SS t
 

Trong đó
• Kxx, Kyy, Kzz là các giá trị độ dẫn thuỷ lực dọc theo các trục toạ độ x, y, z (L/T)
• h là đầu đo điện thế (L)
• W là thông lượng thể tích trên một đơn vị thể tích đại diện cho nguồn và/hoặc
bồn chứa, trong đó giá trị âm là phần chiết và giá trị dương là phần phun (T-1)
• Ss là trữ lượng riêng của vật liệu xốp (L-1)
• t là thời gian (T)
39
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

Điều kiện biên

• Trong mô hình MODFLOW các điều kiện biên tính toán có thể sơ bộ chia thành
các loại như sau:
- Điều kiện biên giới hạn theo không gian nằm ngang, là các biên xung quanh của
miền tính toán chủ yếu là các biên mô tả sự gia nhập của các dòng ngầm từ các
vùng lân cận
- Điều kiện “nội” trên bề mặt: biên sông (đóng vai trò quan trọng là niềm cấp và
niềm thoát), điều kiện biên thoát (qua rãnh thoát nước ngầm…), biên mực nước
không đổi (hồ lớn, biển và đại dương), các giếng hút hoặc ép nước
- Điều kiện biên theo phương thẳng đứng: biên bốc hơi và bổ cập (chủ yếu từ giáng
thuỷ trên bề mặt)

40
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

20
 25/10/2023

Phụ thuộc vào ranh giới đầu vào

• Ở đây, các ô được tô bóng được sử dụng

để mô phỏng dòng chảy nhằm so sánh
với dòng chảy đo được Q2-Q1.
• Các ô khác sẽ được sử dụng để xác định
phần còn lại của dòng sông.

41
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG TP. HỒ CHÍ MINH
Khoa Môi Trường

42
GVHD: TS. NGUYỄN LỮ PHƯƠNG

21