Giảng viên: Tiến sĩ Đặng Quốc Vƣơng

Email: vuong.dangquoc@hust.edu.vn
Phone: +84-963286734

Bộ Môn Thiết Bị Điện – Điện Tử

11
Viện Điện – Trƣờng Đại Học Bách Khoa Hà Nội
 MÁY ĐIỆN I

Nội dung
Chƣơng 1. Máy biến áp
Chƣơng 2. Những vấn đề chung về MĐ quay
Chƣơng 3. Máy điện không đồng bộ
Chƣơng 4. Máy điện đồng bộ
Chƣơng 5. Máy điện một chiều

2
CHƢƠNG 3. MÁY ĐIỆN KHÔNG ĐỒNG BỘ

Nội dung

I. Khái niệm chung về MĐKDB

II. Quan hệ điện từ trong MĐKĐB
III. Mở máy và điều chỉnh tốc độ ĐCĐKDB
IV. Động cơ KĐB một pha

3
 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB
1. Cấu tạo và phân loại
a. Cấu tạo
Lâi thÐp
Hép ®Êu d©y
STATO
N¾p giã
R« to
Qu¹t giã Trôc

Vßng bi
N¾p

Vá

Ch©n ®Õ
 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB
1. Cấu tạo và phân loại
a. Cấu tạo
R« to lång sãc ®óc nh«m
Stato quÊn d©y

Lâi thÐp R«to

Vµnh ng¾n
m¹ch
Thanh dÉn nh«m

D©y quÊn Stato Lâi thÐp Stato

 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB
1. Cấu tạo và phân loại
a. Cấu tạo

®éng c¬ r« to lång sãc

 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB
1. Cấu tạo và phân loại
a. Cấu tạo

®éng c¬ r« to d©y quÊn

 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB
1. Cấu tạo và phân loại
a. Cấu tạo
 Stato: Mạch từ đƣợc chế tạo bằng thép kỹ thuật điện, gồm nhiều lá
mỏng ghép lại với nhau. Trên các lá thép có xẻ rãnh đặt dây quấn.
 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB
1. Cấu tạo và phân loại
a. Cấu tạo
Dây quấn: Đƣợc chế tạo bằng dây điện từ ( làm từ đồng hoặc nhôm, sau
đó bọc lớp cách điện mỏng bên ngoài) Dây đƣợc quấn thành các bối
dây và đƣợc đặt vào các rãnh của mạch từ.

Dây mềm, dây dẫn tròn Dây phần tử cứng, dây dẫn chữ nhật
 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB
1. Cấu tạo và phân loại
a. Cấu tạo

Dây quấn được đặt vào rãnh mạch từ

 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB
1. Cấu tạo và phân loại
a. Cấu tạo
Vỏ máy: Đƣợc chế tạo bằng gang đúc, bằng thép, nhôm hoặc các vật
liệu kết cấu khác. Vỏ có chức năng đỡ và bảo vệ mạch từ và dây
quấn stato.

Vỏ Gang đúc Vỏ thép hàn

 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB
1. Cấu tạo và phân loại
a. Cấu tạo

Phôi đúc gang vỏ máy điện không đồng bộ

 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB
1. Cấu tạo và phân loại
 Rôto: Mạch từ đƣợc chế tạo bằng thép kỹ thuật điện, gồm nhiều lá
mỏng ghép lại với nhau. Trên các lá thép có xẻ rãnh đặt dây quấn
giống nhƣ stato.
 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB

 Rotor
Dây quấn: Thƣờng đƣợc chế tạo dƣới dạng lồng sóc: Các thanh dẫ
bằng nhôm đƣợc đúc vào các rãnh và nối với nhau ở 2 đầu bằng
2 vòng ngắn mạch.

Lõi thép roto Đúc nhôm tạo lồng sóc

 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB
1. Cấu tạo và phân loại

Roto sau khi ép vào trục và gia công tạo khe hở

 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB
b. Phân loại
 Theo chức năng
 Máy phát điện
 Động cơ điện
 Theo cấu tạo rô to
 Rô to lồng sóc
 Rô to dây quấn
 Theo kiểu bảo vệ
 Kiểu kín
 Kiểu hở
 Kiểu bảo vệ
 Kiểu phòng nổ
 Theo chế độ làm việc:
Dài hạn, ngắn hạn, ngắn hạn lặp lại.
 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB

2. Các đại lƣợng định mức

 Công suất P (W, kW, MW) :
Là Công suất cơ ra đầu trục đối với động cơ
Là Công suất điện đầu ra ứng với máy phát
 Tốc độ n (vg/ph): là tốc độ quay của rô to
 Điện áp U (V), và tần số f (Hz) :
Là điện áp đặt vào cực động cơ hoặc điện áp đầu ra ứng với máy
phát ở tải định mức và thƣờng đi kèm với tần số.
 Đối với máy 3 pha thƣờng ghi kèm cách nối dây. Trị số điện áp ghi
trên nhãn máy là điện áp dây. VD 220/380V /Y
 Dòng điện:
Là dòng điện vào đối với động cơ và dòng ra đối với máy phát ở
tải định mức. Đối với máy 3 pha cũng đƣợc ghi kèm cách nối dây.
 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB

2. Các đại lƣợng định mức

+ Hiệu suất : là tỷ số công suất ra trên công suất vào tính theo %
+ cos : là hệ số công suất ở tải định mức
+ Cấp bảo vệ: IP
+ Cấp cách điện: B, F, H
+ Ký hiệu : VD 3k112 M4
3 là seri hay lần cải tiến
k là động cơ KĐB roto lồng sóc
112 là Chiều cao tâm trục
M Cỡ lõi thép : trung bình ( L – Dài, S – Ngắn)
4 là số cực của máy.
 I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ MÁY ĐIỆN KĐB

3. Ứng dụng của MĐKDB

 Chủ yếu đƣợc sử dụng làm động cơ do cấu tạo đơn giản, làm việc
chắc chắn, dễ sử dụng, vận hành, giá thành rẻ.
 Cũng đƣợc sử dụng làm máy phát . Gần đây ngƣời ta ứng dụng
nhiều làm máy phát điện sức gió công suất đến vài Mêgaoat.
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB

1. Khái niệm chung

 Coi máy điện KĐB nhƣ một máy biến áp mà dây quấn sơ cấp và thứ
cấp chính là dây quấn Stato và Roto, hai dây quấn này liên hệ với
nhau qua từ trƣờng quay.
 Chỉ xét đến sóng cơ bản ( bậc 1)
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB

2. Khi Roto đứng

yên
 Đây là trƣờng hợp lúc mở máy.
Lúc này n = 0, f1 = f 2
 Dòng điện I1 và I2 trong dây quấn stato và roto sinh ra các sức từ
động F1 và F2:
 m1 2 w1kdq1
 F1  I1
  p

 F  m2 2 w2kdq2 I
 2  p
2

Hai sức từ động này tác dụng với nhau tạo ra sức từ động tổng ở
khe hở F0:

F1  F2  F0

F1  F0  (  F2 )
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB

2. Khi Roto đứng yên (tiếp)

Giống nhƣ ở MBA, coi I1 gồm 2 thành phần:
 Thành phần I0 tạo nên stđ F0
 Thành phần (-I’2) tạo nên stđ –F2’ bù lại stđ F2

m1 2 w1kdq1
F0  I0
 p
nhƣ vậy ta có: m1 2 w2kdq2
F 
'
I '2
2
 p

Nhƣ đối với MBA I1  I 0  (  I 2' )

 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB

2. Khi Roto đứng yên (tiếp)

 So sánh std F2 do dòng điện I2 cuả rotor và I’2 của dòng điện stator
sinh ra, ta có:
m2 2 w2kdq2 m1 2 w2kdq2
I2  I '2
 p  p
 Từ đó có tỷ số biến đổi dòng điện:
I 2 m1w1kdq1
ki  ' 
I 2 m2 w2kdq2
Và tỷ số biến đổi điện áp

E1 w1kdq1
ke  
E2 w2kdq2
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB

2. Khi Roto đứng yên (tiếp)

 Quy đổi về Stato: E2'  E1  kE2

 Tƣơng tự MBA ta có Hệ phƣơng trình khi roto đứng yên:

U1   E1  I1Z1

  ,  I' Z ,
0  E 2 2 2
 , 
 E2  E1
 I  I,  I
 1 2 0

 E1  I0 Z m

 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
2. Khi Roto đứng yên (tiếp)

Đồ thị véc tơ Mạch điện thay thế

 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
3. Khi Rotor quay
 Mạch Stato vẫn nhƣ cũ
 Tần số dòng điện roto thay đổi theo hệ số trƣợt f 2 = sf1

 Trị số sđđ trên dây quấn roto lúc này: E2s = sE2
 Trị số điện kháng x2s = sx2
Do đó phƣơng trình rotor sau khi đã quy đổi:

0  E2' s  I 2' ( r2, s  jx2, s )

Do quy đổi nên điện trở và điện, kháng đều phải tăng 1/s lần.,
r2 sx2
Điện trở rotor lúc này là r  và điện kháng x   x2,
, ,
2s 2s
s s
Và phƣơng trình rotor đƣợc viết lại:
r ,
1 s ,
0  E2  I 2 (  jx2 s )  E2  I 2 ( r2  jx2 s 
' ' 2 , ' ' , ,
r2 )
s s
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
3. Khi Roto quay (tiếp)
Hệ phƣơng trình khi rotor quay:

U1   E1  I1 ( r1  jx1 )


0  E 2,  I2' ( r2,  jx2,  1  s r2, )
 s
 , 
 E2  E1
 I  I,  I
 1 2 0

 E1  I0 Z m


1 s ,
r2 gọi là điện trở giả tƣởng.
s
Công suất cơ là công suất tiêu tán trên điện trở giả tƣởng này
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
3. Khi Roto quay (tiếp)
Mạch điện thay thế của MĐKĐB hình T
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
3. Khi Roto quay (tiếp)

Mạch điện thay thế hình  (G)

Quy đổi từ sơ đồ T-

bằng một hệ số C1 có
giá trị (phức số)
Z1
C1  1  1
Zm

Dòng điện không tải lý tƣởng I00 đƣợc xác đinh

U1
I 00 
Z1  Z m
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
3. Khi Roto quay (tiếp)

Mạch điện thay thế hình  đơn giản

 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
4. Các chế độ làm việc của MĐKĐB
4.1 Chế độ động cơ điện 0< s <1

P1  m1U1 I1 cos 1
,
r
Pđt  P1  pCu1  pFe  m1 I 2, 2 2
s
,2 1  s ,
Pco  Pđt  pCu2  m1 I 2 ( r2 )
s
P2  Pco  ( pco  p f )
 p p Cu1  pFe  pCu2  pco  p f
P2
P2  P1   p 
P1
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
4. Các chế độ làm việc của MĐKĐB
4.1 Chế độ động cơ điện 0< s <1 (tiếp)

Q1  m1U1 I1 sin 1
q1  m1 I12 x1
q2  m1 I 2, 2 x2,
Qm  m1E1 I 0  m1 I 02 xm
Q1  Qm  q1  q2
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
4. Các chế độ làm việc của MĐKĐB
4.1 Chế độ động cơ điện 0< s <1 (tiếp)
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
4. Các chế độ làm việc của MĐKĐB
4.2 Chế độ máy phát điện s <0

1 s ,
Pco  m I (
,2
1 2 r2 )  0 - Máy nhận công suất cơ
s

1  900
P1  m1U1 I1 cos 1  0 - Máy nhận công suất tác dụng
Q1  m1U1 I1 sin 1  0 - Máy nhận công suất phản kháng
để từ hoá lõi thép, nếu không thi
không thể làm việc đƣợc
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
4. Các chế độ làm việc của MĐKĐB
4.2 Chế độ máy phát điện s <0 (tiếp)
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
4. Các chế độ làm việc của MĐKĐB
4.3 Chế độ hãm s >1
Ở chế độ này Rotor quay ngƣợc với chiều quay của từ trƣờng
1 s ,
Pco  m I (,2
1 2 r2 )  0 - Máy nhận công suất cơ từ ngoài vào
s
,
r
Pđt  m1 I 2, 2 ( 2 )  0 - Máy nhận công suất điện từ lƣới
s
Tất cả công suất cơ và điện lấy từ ngoài vào đều biến thành tổn
hao đồng trên mạch rotor ,
r 1 s ,
Pđt  (  Pco )  m1 I 2, 2 ( 2 )  [m1 I 2, 2 ( r2 )]  pCu2
s s
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
4. Các chế độ làm việc của MĐKĐB
4.3 Chế độ hãm s >1
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
5. Biểu thức mômen điện từ của MĐKĐB

M  M0  M2 - Phƣơng trình cân bằng mômen

pco  p f
M0  - Là mômen không tải để thắng toàn bộ

P2
M2 

2n

60
Sau khi biến đổi ta đƣợc mômen tải:

Ví dụ: 7,5kw, n = 1450vòng/phút => M2 = 48Nm

 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
5. Biểu thức mômen điện từ của MĐKĐB (tiếp)

pco  p f  P2 Pco
M  
 
Pđt
M đt 
1
.Pđt n.Pđt
Pco    (1  s ) Pđt
1 n1
Do Pđt  m2 E2 I 2 cos 2

nên Pco  m2 (1  s ) E2 I 2 cos 2

 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
5. Biểu thức mômen điện từ của MĐKĐB (tiếp)
pn1 2n1
Do E2  2f1w2kdq2; f1  ;   (1  s )
60 60
1Pco
nên M  m2 pw2kdq2I 2 cos 2
 2
Theo mạch thay thế hình 

U1
I C I 
,
2
,,
1 2
( r1  C1r2, / s ) 2  ( x1  x2, )2
, 2 ,
r m 1 1 r2 / s
U
và Pđt  m1 I 2, 2 2 
s ( r1  C1r2, / s )2  ( x1  x2, )2
Pđt m1U12 pr2, / s
Do đó M đt  
1 2f1 ( r1  C1r2, / s )2  ( x1  x2, )2
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
5. Biểu thức mômen điện từ của MĐKĐB (tiếp)
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
5. Biểu thức mômen điện từ của MĐKĐB (tiếp)
Mô men cực đại

1 m1U12 p
M max 
2C1 2f1[  r1  ( x1  x2, )]
Và Mô men khởi động

m1U12 pr2,
Mk 
2f1[( r1  C1r2, )2  ( x1  C1 x2, ) 2 ]

Mô men khởi động tỷ lệ với điện trở rô to. Khi khởi động
thì điện trở lớn và khi làm việc thi điện trở bình thƣờng
 II. QUAN HỆ ĐIỆN TỪ TRONG MĐKĐB
6. Các đƣờng đặc tính của MĐKĐB

n
1

0,8

Cos
0,6
M
M2
0,4
s
0,2

0
0,5 1 P2
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

1. Mở máy (khởi động)

 Khi mở máy, tốc độ n = 0 và hệ số trƣợt s = 1

Ik-f I1 = I2’
R1 X1 R2’ X2
U1-f ’ R '2 (1  s)
=0
s

U1f
I k f   (5  7)Iđ m
(R1  R )  (X1  X )
' 2
2
' 2
2
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

1. Mở máy (khởi động)

 §éng c¬ K§B cã nhîc ®iÓm lµ dßng ®iÖn khëi ®éng rÊt lín th-
êng tõ 4 - 7 lÇn dßng ®Þnh møc cña ®éng c¬.
 Dßng ®iÖn khëi ®éng lín lµm ¶nh hëng ®Õn líi ®iÖn (g©y sôt ¸p
lƣíi), lµm nãng d©y quÊn ®éng c¬ vµ g©y tæn hao trªn d©y dÉn
lín, g©y momen xung kÝch ¶nh hëng ®Õn c¸c mèi ghÐp c¬ khÝ
gi÷a c¸c phÇn quay cña ®éng c¬ vµ m¸y c«ng t¸c
 §Ó h¹n chÕ hiÖn tîng trªn ngêi ta chÕ t¹o c¸c thiÕt bÞ khëi ®éng
cho lo¹i ®éng c¬ nµy
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

1. Mở máy (khởi động) (tiếp)

Mét sè biÖn ph¸p MỞ MAY hay ®îc sö dông:

a. Më m¸y b»ng ph¬ng ph¸p gi¶m ¸p

 Më m¸y b»ng ph¬ng ph¸p ®æi nèi Y/
 Më m¸y b»ng biÕn ¸p tù ngÉu
 Më m¸y b»ng cuén kh¸ng l¾p vµo m¹ch Stato
 Më m¸y b»ng thiÕt bÞ b¸n dÉn (Khëi ®éng mÒm )
b. Më m¸y b»ng ®iÖn trë phô m¾c vµo m¹ch r«to (chØ víi
®éng c¬ r«to quÊn d©y)
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

1. Mở máy (khởi động) (tiếp)

 Yêu cầu mở máy:

 Mk > Mcản.
 Thời gian mở máy nhanh .
 Dòng điện mở máy Ik nhỏ, đƣợc thực hiện bằng cách:
 Phƣơng pháp mở máy và thiết bị cần dùng đơn giản, rẻ tiền,
chắc chắn.
 Tổn hao công suất trong quá trình mở máy càng thấp càng tốt
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

 Më m¸y b»ng ph¬ng ph¸p ®æi nèi Y/

 Ph¬ng ph¸p nµy chØ ¸p dông cho c¸c ®éng c¬ khi vËn
hµnh b×nh thêng, cuén d©y nèi tam gi¸c 
S¾p xÕp ®Çu d©y
c¸c pha trªn hép
AT
®Êu d©y Nèi Y Nèi 
Tñ ®iÖn K1 K3
Z X Y Z X Y Z X Y
A B C K2 Z X Y

A B C A B C A B C

+ §iÖn ¸p ®Æt vµo ®éng c¬ gi¶m 3 lÇn

+ Dßng ®iÖn khëi ®éng gi¶m 3 lÇn
Motor + M«men khëi ®éng gi¶m 3 lÇn

SEAQIP 2004: Training

+ ThÝch
48
hîp cho khëi ®éng kh«ng t¶i hoÆc c¸c phô
Course on Energy Audit t¶i nhÑ
- Part 4.1
III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

Më m¸y b»ng biÕn ¸p tù ngÉu

+ §iÖn ¸p ®Æt vµo ®éng c¬ gi¶m tïy ý theo t¶I

+ ThÝch hîp cho khëi ®éng kh«ng t¶i hoÆc c¸c phô t¶i nhÑ
AT
1
Quy tr×nh
1.§ãng AT1, ®ãng AT cÊp ®iÖn cho
MBA tù ngÉu
2.§ãng K1, ®éng c¬ b¾t ®Çu khëi ®éng
3.Khi tèc ®é ®¹t 70-80% ®Þnh møc, ng¾t
K1, ®ãng K2
4.Ng¾t MBA ra b»ng ng¾t AT
III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

Më m¸y b»ng biÕn ¸p tù ngÉu

 Ứng dụng: động cơ có công suất và quán tính lớn: máy
bơm, máy nén khí....
 Thao tác: thay đổi vị trí con chạy để cho lúc mở máy
điện áp đặt vào động cơ nhỏ, sau đó tăng dần lên bằng
điện áp định mức.
 Ƣu điểm: Nếu đặt tỷ số Uđm/U1 = k (lần) > 1 thì dòng
điện khởi động Ik giảm k2 lần (tức là còn nhỏ hơn so
với dùng điện kháng).
 Nhƣợc điểm: mômen khởi động giảm k2 lần (vì M  U2
).
 Đặc điểm: Giá thành thiết bị mở máy đắt hơn so với
dùng điện kháng
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

Më m¸y b»ng Cuén kh¸ng m¾c vµo Stato

• §©y lµ ph¬ng ph¸p kh¸ phæ biÕn vµ hiÖu qu¶ cao
+ Cho phÐp khëi ®éng víi c¸c lo¹i phô
t¶i nhÑ hoÆc kh«ng t¶i
AT
+ Cã thÓ thiÕt kÕ víi bÊt kú cÊp ®iÖn ¸p
K1 nµo ®Æt vµo ®éng c¬ khi khëi ®éng
A B C + Kh¸ nhá gän vµ ®¬n gi¶n
+ Kh«ng bÞ xung khi ng¾n m¹ch kh¸ng
Kh¸ng K2 Tñ ®iÖn

Quy tr×nh
§o¹n c¸p dµi ®· ®-îc rót ng¾n l¹i
1.§ãng AT cÊp ®iÖn cho m¹ch ®iÒu
khiÓn
so víi ph¬ng ph¸p ®æi nèi Y
2.§ãng K1, ®éng c¬ b¾t ®Çu khëi
Motor
®éng
3.Khi tèc ®é ®¹t 70-80% ®Þnh møc,
®ãng K2 ng¾n m¹ch kh¸ng
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

Më m¸y b»ng Cuén kh¸ng m¾c vµo Stato

 Mục đích: thay đổi trị số điện kháng ĐK thì có thể đạt đƣợc dòng điện
mở máy cần thiết. Do có điện áp giáng trên điện kháng nên điện áp
mở máy trên đầu cực động cơ U1 sẽ nhỏ hơn điện áp lƣới Uđm
 Đặc điểm: rẻ tiền, tin cậy, đơn giản.
 Ƣu điểm: Nếu đặt tỷ số Uđm/U1 = k (lần) > 1 thì dòng điện khởi động Ik
giảm k lần.
 Nhƣợc điểm: mômen khởi động giảm k2 lần (vì M  U2 )
III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

cuén kh¸ng kh« më m¸y

®éng c¬ kh«ng ®ång bé

53
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

KÝch thíc l¾p ®Æt kh¸ng khëi ®éng

 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

KÝch thíc l¾p ®Æt kh¸ng më m¸y

(tiÕp)
KÝch th-íc l¾p ®Æt

Ký hiÖu C«ng suÊt L A H L1 L2 Kh.l-îng

(kW) (mm) (mm) (mm) (mm) (mm) (kg)

RS-250 250 420 280 430 390 110 175

RS-200 200 400 260 420 370 110 150
RS-150 150 360 220 320 330 110 116
RS-130 130 320 220 300 290 100 85
RS-75 75 270 150 250 240 70 55
RS-55 55 245 120 230 225 60 46
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

khëi ®éng b»ng

thiÕt bÞ b¸n dÉn (soft starter)
A B C
• Mçi pha cã 2 Thyristor m¾c song song
ngîc
• §iÒu khiÓn ®iÖn ¸p hiÖu dông ®Æt vµo
®éng c¬ theo quy luËt ®Þnh tríc
• §iÖn ¸p ®Æt vµo ®éng c¬ lµ mét phÇn
cña ®iÖn ¸p h×nh sin – Kh«ng sin
• Gi¸ thµnh cao
U
§éng c¬
t


56
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

khëi ®éng b»ng

thiÕt bÞ b¸n dÉn (soft starter)

 Ứng dụng: dùng cho động cơ có thời gian khởi động lâu và quán tính
khởi động lớn nhƣ quạt, máy bơm, máy quấn dây....

 Đặc điểm: điều chỉnh đƣợc dòng khởi động và làm cho mômen trơn.
Các phƣơng pháp mở máy động cơ không bộ bằng cách giảm điện áp
nêu trên đều dẫn đến giảm mômen mở máy.

 Phƣơng pháp khởi động mềm bằng bộ khởi động mềm sử dụng bộ
điều khiển điện tử để hạn chế dòng điện ở máy, đồng thời có thể điều
chỉnh tăng mômen mở máy một cách hợp lý. Điện áp trên đầu cực
động cơ đƣợc hạn chế khi mở máy, sau đó đƣợc tăng dần một cách
tuyến tính từ giá trị xác định đến định mức theo một chƣơng trình thích
hợp.

57
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

2. Điều chỉnh tốc độ động cơ điện không đồng bộ

 Từ công thức
60 f
n1  n  n1 (1  s)
p
n1 – Tèc ®é ®ång bé f – TÇn sè nguån p – Sè ®«i cùc

NhËn thÊy cã c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tèc ®é cña ®éng c¬ K§B
nh sau:
 §iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi sè ®«i cùc
 §iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi tÇn sè
 §iÒu chØnh tèc ®é b»ng hÖ sè trît (®iÒu chØnh ®iÖn ¸p, ®iÒu
chØnh ®iÖn trë r« to ë ®éng c¬ roto d©y quÊn)
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

a. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng

thay ®æi sè ®«i cùc 2p =4
Riªng ®iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi 1500vg/ph
sè ®«i cùc cña m¸y ph¶i can thiÖp ®Õn
cÊu t¹o vµ d©y quÊn cña ®éng c¬. Do
®ã chØ cã thÓ chÕ t¹o mét ®éng c¬ cã
2, 3 hoÆc 4 tèc ®é v.v mµ kh«ng thÓ
2p =2
®iÒu chØnh tèc ®é mÒm v× p lµ sè 3000vg/ph
nguyªn

2p =2
3000vg/ph
a =2
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

a. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi sè ®«i cùc

§æi nèi tam gi¸c  sao sao Y Y

 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

a. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi sè ®«i cùc

§æi nèi sao Y sao sao Y Y

 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

b. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi tÇn sè

HiÖn nay ®· ®îc sö dông kh¸ phæ biÕn nhng chñ yÕu cho
c¸c ®éng c¬ c«ng suÊt nhá vµ trung b×nh do gi¸ thµnh
cßn rÊt cao

H×nh d¹ng cña mét

bé biÕn tÇn cña h·ng
SIEMEN
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

b. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi tÇn sè

3-pha AC
400V, 50 Hz §éng c¬ vËn hµnh víi tÇn sè líi
tèc ®é kh«ng ®æi

§éng c¬ K§B
Aptomat hoÆc
contactor

U U

t t
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

b. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi tÇn sè

• Lµm viÖc víi bé biÕn tÇn (Inverter)

3-pha AC
• 400V, 50 Hz tèc ®é thay ®æi theo tÇn sè

Aptomat hoÆc §éng c¬ K§B

contactor Inverter

t
U

U
t
t
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

Nguyªn lý lµm viÖc cña biÕn tÇn

ChØnh lu Läc ph¼ng BiÕn ®æi thµnh xoay chiÒu

§éng c¬

§iÖn ¸p líi §iÖn ¸p sau chØnh lu

3 pha vµ läc ph¼ng
Thay ®æi tÇn
sè vµ ®iÖn ¸p
III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

biÕn tÇn g¾n cïng ®éng c¬

III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

øng dông cña bé biÕn tÇn

B¨ng chuyÒn HÖ thèng b¬m níc nãng M¸y bäc parllet

B¬m ho¸ chÊt

D©y chuyÒn
®ãng chai
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

b. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi tÇn sè

ĐẶC TÍNH CƠ KHI ĐiỀU CHỈNH TẦN SỐ

 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

c. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi ®iÖn ¸p

SƠ ĐỒ NGUYÊN LÝ VÀ ĐẶC TÍNH CƠ KHI ĐiỀU CHỈNH ĐIỆN ÁP

 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

d. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi ®iÖn trë phô roto

SƠ ĐỒ NGUYÊN LÝ ĐiỀU CHỈNH TỐC ĐỘ BẰNG ĐiỆN TRỞ PHỤ

MẮC VÀO MẠCH ROTO
 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

d. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi ®iÖn trë phô roto

ĐẶC TÍNH CƠ KHI ĐiỀU CHỈNH ĐiỆN TRỞ PHỤ MẠCH RÔ TO

 III. MỞ MÁY VÀ ĐIỀU CHỈNH TỐC ĐỘ ĐKĐKĐB

d. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi ®iÖn trë phô roto

ĐẶC TÍNH CƠ KHI ĐiỀU CHỈNH ĐiỆN TRỞ PHỤ MẠCH RÔ TO

(CÁCH VẼ KHÁC)
 IV. ĐỘNG CƠ ĐIỆN MỘT PHA

1. Đặc điểm và cấu tạo

 Là loại động cơ roto lồng sóc
 Stato đặt 2 dây quấn lệch nhau trong không gian góc 900
 Một cuộn chính gọi là cuộn làm việc
 Một cuộn phụ gọi là cuộn khởi động
 Cuộn khởi động thƣờng đƣợc nối với 1 phần tử lệch pha là tụ
điện hoặc điện trở.
2. Phân loại

Gồm 5 loại:
a. Khởi động bằng vòng ngắn mạch
b. Khởi động bằng điện trở
c. Khởi động bằng tụ điện
d. Có tụ làm việc
e. Có tụ làm việc và tụ khởi động
 IV. ĐỘNG CƠ ĐIỆN MỘT PHA

3. Nguyên lý làm việc

U~ Ф, f
chiều e, i

Fđt  Fđt

Khi điện áp xoay chiều đặt vào dây quấn stato sẽ xuất hiện dòng điện
Istato và sinh ra từ thông Ф trong dây quấn stato. Từ thông biến thiên với
tần số f xuyên qua các thanh dây dẫn roto cứng sẽ tạo ra dòng điện Iroto
nếu mạch khép kín. Khi rôto đứng yên s = 1, lực điện từ sinh ra bởi dòng
điện Iroto và từ thông stato Ф tác động lên rôto và cân bằng lẫn nhau, nên
không tạo nên mômen.
 IV. ĐỘNG CƠ ĐIỆN MỘT PHA

 Từ trƣờng dây quấn stato 1 pha M M1

là đập mạch đm = (1 + 2) M1k
 Từ thông thứ tự thuận Ф1 cảm
ứng ra các sức điện động thứ tự M1fa s
thuận ở rôto E21 tạo nên dòng 0
điện thứ tự thuận I21 ở rôto , 1 2
tƣơng tác giữa I21 và E21 tạo nên
mômen quay thuận M1: Ф1 M2
M2k
E21  I21  M1

 Tƣơng tự có Ф2  E22  I22 M2 (Mômen quay nghịch )

 Biểu diễn M1 và M2 theo hệ số trƣợt s
 Cộng M1fa = M1 + M2
 Tại s =1 (n = 0) thì M1fa = 0 tức là động cơ không thể tự mở máy
đƣợc. Cần dùng lực cơ bên ngoài tác động theo chiều thuận n > 0 
s < 1  M > 0  quay trở lại theo chiều nghịch n < 0  s<1  M < 0
 động cơ lại tiếp tục quay theo chiều nghịch
 IV. ĐỘNG CƠ ĐIỆN MỘT PHA

a. ĐCĐKĐB một pha khởi động bằng vòng ngắn mạch

+ Mô men khởi động thấp ( < 0,3Mđm)

+ Hiệu suất và cos thấp.
+ Thƣờng dùng cho quạt công suất nhỏ.
 IV. ĐỘNG CƠ ĐIỆN MỘT PHA

b. Động cơ điện KĐB một pha khởi động bằng biến trở

 Mô men khởi động thấp ( <

0,5Mđm)
 Hiệu suất và cos thấp.
 Đƣợc sử dụng cho các loại tải
yêu cầu mô men khởi động
thấp nhƣ bơm nƣớc, quạt gió
 Kích thƣớc khá lớn, giá thành
cao
 Hiện nay ít đƣợc sử dụng.

Muốn mở máy động cơ ta đóng khoá K. MK≠ 0. Động cơ khởi động, tốc
độ tăng lên khi tốc độ gần tốc độ định mức thì mở khoá K bằng công tắc
ly tâm. Động cơ từ hai pha trở thành một pha đã khởi động và tiếp tục
làm việc
 IV. ĐỘNG CƠ ĐIỆN MỘT PHA

c. Động cơ điện KĐB một pha khởi động bằng tụ điện

 Mô men khởi động lớn nên

phù hợp với các loại tải yêu
cầu moomen khởi động lớn.

 Hiệu suất và cos thấp.

 Kích thƣớc lớn, giá thành

cao.

Quá trình làm vịêc (mở máy) lâu dài giống nhƣ động cơ ở trên nhƣng
khác là động cơ này cho mômen mở máy lớn. Tụ C thƣờng đƣợc tính
toán sao cho có từ trƣờng tròn lúc mở máy.
Ƣu điểm : Mômen mở máy lớn
Nhƣợc điểm : Tụ dễ cháy
 IV. ĐỘNG CƠ ĐIỆN MỘT PHA

d. Động cơ điện KĐB một pha có tụ làm việc

 Mô men khởi động thấp ( <
0,5Mđm)
 Hiệu suất và cos cao hơn so
với động khởi động bằng điện
trở
 Đƣợc sử dụng cho các loại tải
yêu cầu mô men khởi động
thấp nhƣ bơm nƣớc, quạt gió
 Giá thành thấp, kích thƣớc
nhỏ.
 IV. ĐỘNG CƠ ĐIỆN MỘT PHA

e. Động cơ điện KĐB một pha có tụ làm việc và tụ khởi

động
 Mô men khởi động khá lớn
song thấp hơn loại khởi động
bằng tụ.
 Hiệu suất và cos cao hơn
so với động cơ có tụ khởi
động
 Đƣợc sử dụng rộng rãi và
phù hợp với nhiều loại tải
 C¢U HáI ¤N TËP

1.Nguyªn lý lµm viÖc cña MBA, vai trß cña MBA trong hÖ thèng
®iÖn lùc
2.C¸c ®¹i lîng ®Þnh møc cña MBA, ý nghÜa
3.Tæ nèi d©y cña MBA
4.S¬ ®å thay thÕ vµ ®å thÞ vÐc t¬ cña MBA
5.Gi¶n ®å n¨ng lîng trong MBA
6.§iÒu kiÖn ®Ó c¸c MBA lµm viÖc song song
7.CÊu t¹o vµ nguyªn lý lµm viÖc cña M¸y ®iÖn Kh«ng ®ång bé (
K§B)
8.Ký hiÖu cña m¸y ®iÖn kh«ng ®ång bé
9.M¸y ®iÖn K§B ®îc chia thµnh nh÷ng lo¹i nµo