‫نقش اقرار در اثبات دعوی از منظر نظام‬

‫حقوقی افغانستان‬
‫نصیراحمد نوربخش‬
‫چکیده‬
‫بــر اســاس قاعــدۀ قبول‌شــدۀ برائت‌الذمــه در قوانیــن ملــی و بین‌املللــی و حدیــث‬
‫ـى الْ ُم َّد ِعــى»‪ ،‬بــار اثبــات دعــوی بـه‌دوش مدعــی اســت‪ .‬اقامــۀ دلیــل‬
‫پیامــر(ص) «الْ َبی َنـ ُة َعـ َ‬
‫در امــور مدنــی و جزایــی به‌عهــدۀ مدعــی می‌باشــد و در ایــن امــر میــان حقوق‌دانــان‬
‫و فقهــا اتفــاق نظــر وجــود دارد‪ .‬بنـاً یکــی از دالیــل اثبــات دعــوی اقــرار اســت‪ .‬اقــرار از‬
‫جملــه دالیــل مشــرک اثبــات دعــوی میــان موضوعــات جزایــی و مدنــی می‌باشــد کــه بــه‬
‫لحــاظ قانونــی و فقهــی در نظــام حقوقــی کشــور کاربــرد فــراوان دارد‪ .‬در نظــام حقوقــی‬
‫افغانســتان در قوانیــن جزایــی و مدنــی و شــکلی و ماهــوی به‌عنــوان یکــی از دالیــل‬
‫معتــر اثبــات دعــوی به‌رســمیت شــناخته شــده و در اثبــات حــدود و قصــاص و دیــت‬
‫نیــز قابــل اســتفاده می‌باشــد‪ .‬البتــه رشایــط عمومــی اقــرار در نظــام حقوقــی افغانســتان‪،‬‬
‫تابــع رشیعــت اســامی شــمرده شــده اســت؛ ولــی در برخــی مــوارد رشایــط خــاص اقــرار‬
‫نظــر بــه کاربــرد آن در موضوعــات مدنــی و جزایــی‪ ،‬حــدود و قصــاص متفــاوت تعریــف‬
‫شــده اســت‪.‬‬
‫واژگان کلیدی‪ :‬اقرار‪ ،‬دعوی‪ ،‬نظام حقوقی‪ ،‬وسایل اثبات‪ ،‬جزایی‪ ،‬مدنی و فقهی‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫مقدمه‬
‫ادلــۀ اثبــات دعــوی یکــی از مهم‌تریــن مباحــث حقوقــی و فقهی اســت کــه در تأمیــن عدالت‬
‫کمــک می‌کنــد؛ زیـرا ادعــای عدالت‌خواهــی در امــور جزایــی و مدنــی خــاف اصــل برائت‬
‫اســت کــه در عرصــۀ فقــه و حقــوق بــه ســطح ملــی و بین‌املللــی به‌عنــوان یــک اصــل اتفاقــی‬
‫پذیرفتــه شــده اســت‪ .‬بن ـاً ملزم‌بــودن و متهم‌بــودن شــخص بایــد بــر اســاس دالیــل معقــول‬
‫و منطقــی بــه اثبــات برســد تــا حــق به‌جــای خــودش ق ـرار گرفتــه و عدالــت تأمیــن شــود؛‬
‫چــون هرحقــی کــه بــه اثبــات نرســد‪ ،‬قابــل اســتفاده نخواهــد بــود‪ .‬از ایــن رو در نظــام حقوقــی‬
‫افغانســتان دالیــل اثبــات دعــوی موضــوع قابــل بحــث قانون‌گــذار جزایــی و مدنــی می‌باشــد‬
‫کــه در قوانیــن شــکلی و ماهــوی از آن بحــث به‌عمــل آمــده اســت‪ .‬یکــی از ایــن دالیــل اقرار‬

‫فصل‌نامۀ علمی‪ -‬پژوهشی څارنوال‪ ،‬سال ‪ 29‬ام‪ ،‬شامرۀ ‪۵۸‬‬

‫اســت کــه در بخــش جزایــی و مدنــی‪ ،‬بــه لحــاظ قانونــی و فقهــی کاربــرد وســیع دارد‪.‬‬
‫اقـرار از جملــه دالیــل مهــم اثبــات دعــوی در نظــام حقوقــی افغانســتان شــمرده می‌شــود‪.‬‬
‫بــا وجــود این‌کــه امــروزه نظــر بــه سوء‌اســتفاده‌یی کــه از اقــرار صــورت گرفتــه می‌توانــد‪،‬‬
‫بــه لحــاظ حقوقــی نقــش برازنــده در اثبــات دعــوی نــدارد و به‌جــای آن قرایــن و مــدارک‬
‫اثباتیــه کــه محصــول وســایل و تجهی ـزات مــدرن امــروزی اســت‪ ،‬بیشــر در اثبــات دعــاوی‬
‫ممــد واقــع شــده می‌توانــد‪ .‬باآنهــم در نظــام حقوقــی افغانســتان در بخــش جزایــی و مدنــی‬
‫بــه لحــاظ قانونــی و فقهــی‪ ،‬تاهنــوز هــم اقـرار به‌عنــوان یکــی از دالیــل مهــم اثبــات دعــوی‬
‫شــمرده می‌شــود؛ امــا جایــگاه و نقــش اق ـرار در اثبــات دعــوی در بخــش مدنــی و جزایــی‬
‫باهــم متفــاوت اســت‪ .‬بحــث پیرامــون نقــش اقـرار در اثبــات دعــوی از منظــر نظــام حقوقــی‬
‫افغانســتان را در ســه گفتــار‪ :‬کلیــات مربــوط بــه اقــرار کــه در پیش‌بــرد بحــث بــه آن نیــاز‬
‫داریــم‪ ،‬نقــش اقـرار از دیــدگاه قوانیــن نافــذه اعــم از مدنــی و جزایــی و همچنــان نقــش اقـرار‬
‫از دیــدگاه فقــه به‌خصــوص در موضوعــات حــدود و قصــاص به‌تفصیــل ذیــل مــورد بحــث‬
‫قـرار خواهیــم داد‪:‬‬
‫‪ -1‬تعریفات عمومی‬
‫قبــل از این‌کــه نقــش اق ـرار در هــردو بخــش جزایــی و مدنــی بــه لحــاظ قانونــی و فقهــی‬
‫صحبــت شــود‪ ،‬الزم بــه تذکــر اســت کــه تعریــف ارکان و انــواع اقـرار به‌بحــث گرفتــه شــود و‬
‫در روشــنایی آن نقــش اقـرار در اثبــات دعــاوی مدنــی و جزایــی بــه لحــاظ قانونــی و فقهــی از‬
‫دیــدگاه نظــام حقوقــی افغانســتان تبییــن گــردد‪.‬‬
‫‪2‬‬
 ‫الف) تعریف اقرار‬
‫اقــرار در لغــت به‌معنــای اثبــات‪ ،‬اعــراف و اذعان‌کــردن حقــی بــرای صاحــب آن‬
‫می‌باشــد‪ .‬در اصطــاح فقهــا عبــارت از خــردادن ثبــوت حــق غیــر بــه نفــس خویــش‪:‬‬
‫«هــو اخبــار عــن ثبــوت حــق للغیــر علــی نفســه‪( ».‬الزحیلــی‪ ،‬بی‌تــا‪ )608 :‬از دیــد گاه‬
‫قانــون اجــراآت جزایــی اقــرار عبــارت از «اعــراف بــه ارتــکاب جــرم اســت‪ ،‬بــدون اکــراه‬
‫بــا رضایــت کامــل و در حالــت صحــت عقــل در حضــور محکمــۀ باصالحیــت»‪( .‬قانــون‬
‫اجــراآت جزایــی‪ )4 :1393 ،‬فقــرۀ دوم مــادۀ ‪ 30‬قانــون اساســی‪ ،‬عیــن تعبیــر را در معرفــی‬
‫اقــرار بــکار بــرده اســت‪ .‬اقــرار از نظــر قانــون اصــول محاکــات مدنــی عبــارت از «اخبــار‬
‫بــه امــری اســت در محکمــه کــه بقــای حــق طــرف دعــوی یــا حالتــی را علیــه مقــر ثابــت‬
‫نقش اقرار در اثبات دعوی از منظر نظام حقوقی افغانستان‬

‫ســازد‪( ».‬قانــون اصــول محاکــات مدنــی‪ )273 :1369 ،‬قانــون مدنــی اقــرار را چنیــن‬
‫تعریــف می‌کنــد‪« :‬اقــرار عبــارت اســت از اعــراف خصــم نســبت بــه حــق غیــر‪ ،‬بــاالی‬
‫خــودش در محکمــه‪( ».‬قانــون مدنــی‪ )1001 :1355 ،‬از متامــی تعریفــات ارائه‌شــده‬
‫راجــع بــه اقــرار‪ ،‬یــک نقطــۀ مشــرک قابــل دقــت اســت و آن این‌کــه اقــرار در حقیقــت‬
‫اعــراف بــه حــق غیــر در پیشــگاه محکمــه می‌باشــد‪.‬‬
‫ب) ارکان اقرار‬
‫اقــرار چندیــن رکــن یــا عنــارص تشــکیل‌دهنده دارد کــه در صــورت عــدم هریکــی از‬
‫این‌هــا اقــرار صحــت نخواهــد داشــت و تحقــق پیــدا منی‌کنــد‪ ،‬ماننــد‪:‬‬
‫‪ - 1‬صیغــه یــا الفــاظ اقــرار‪ :‬عبــارت از هــان کلامتــی اســت کــه اقــرار توســط آن صــورت‬
‫می‌گیــرد و طــوری بایــد باشــد کــه اقــرار از آن دانســته شــود‪.‬‬
‫‪ - 2‬مقر یا اقرارکننده‪ :‬کسی که صیغۀ اقرار را بجا می‌آورد‪.‬‬
‫‪ - 3‬مقرله یا اقرارشونده‪ :‬کسی که اقرار به‌نفع وی متام می‌شود‪.‬‬
‫‪ - 4‬مقربه یا موضوع اقرار‪ :‬چیزی که به اثر آن اقرار به‌وجود می‌آید‪.‬‬
‫ج) انواع و اقسام اقرار‬
‫اقــرار بــه اعتبارهــای گوناگــون همچــون نــوع داللــت‪ ،‬دامنــۀ شــمول‪ ،‬مــکان‪ ،‬الفــاظ و بیــان‬
‫و نقــش آن در اثبــات دعــوی بــه اقســام و انــواع مختلــف تقســیم شــده اســت‪.‬‬
‫‪ .1‬اقــرار رصیــح و اقــرار ضمنــی‪ :‬اقــرار بــه لحــاظ نــوع داللــت بــر موضــوع بــه رصیــح و‬
‫ضمنــی تقســیم می‌شــود‪ .‬اقــرار رصیــح عبــارت از اقــراری اســت کــه بــدون هیچ‌گونــه‬
‫‪3‬‬
‫ابهــام‪ ،‬اقــرار مقــر از آن دانســته شــود‪ .‬به‌گونــۀ مثــال‪ ،‬خریــدار به‌صــورت واضــع اقــرار‬
‫م ـی‌دارد کــه جنــس مشــخص را در بــدل مبلــغ معیــن از فروشــنده گرفتــه و بــه پرداخــت‬
‫آن اعــراف منایــد‪ .‬اقــرار ضمنــی عبــارت از آن نــوع اقــراری اســت کــه رصیحـاً از الفــاظ‬
‫شــخص فهمیــده منی‌شــود؛ بلکــه مجمــوع گفته‌هــای وی داللــت بــه اقــرار منایــد‪ .‬ماننــد‬
‫این‌کــه شــخص بــه تکلیــف خویــش در مقابــل نفقــۀ زوجــه اعــراف کنــد؛ امــا نســبت‬
‫ناتوانــی اقتصــادی از پرداخــت آن عجــز خــود را اظهــار منایــد‪ .‬در ایــن صــورت اعــراف‬
‫شــخص بــه قبول‌کــردن ذمــۀ نفقــه‪ ،‬دال بــر اقــرار ضمنــی دیــن اســت کــه از طریــق نفقــه‬
‫بــاالی خــود ثابــت می‌ســازد‪ .‬نقطــه دیگــری کــه در این‌جــا قابــل تذکــر اســت‪ ،‬ایــن‬
‫اســت کــه ســکوت به‌معنــای اقــرار ضمنــی تلقــی منی‌گــردد‪ ،‬مگــر در مــواردی کــه‬

‫فصل‌نامۀ علمی‪ -‬پژوهشی څارنوال‪ ،‬سال ‪ 29‬ام‪ ،‬شامرۀ ‪۵۸‬‬

‫قانــون بــه آن ترصیــح کــرده باشــد‪ .‬همچنــان نکــول از یمیــن در مــادۀ ‪ 346‬قانــون اصــول‬
‫محاکــات مدنــی و مــادۀ ‪ 1020‬قانــون مدنــی‪ ،‬به‌عنــوان اقــرار ضمنــی تلقــی شــده و‬
‫قاضــی بــه محکومیــت نکول‌کننــده حکــم صــادر می‌منایــد‪.‬‬
‫‪ .2‬اقــرار کلــی و اقــرار جزئــی‪ :‬اقــرار از لحــاظ دامنــۀ شــمول بــه کلــی و جزئــی تقســیم‬
‫شــده اســت‪ .‬اقــرار کلــی عبــارت از اقــراری اســت کــه بــه کل مدعی‌‌بهــا تعلــق گیــرد؛ امــا‬
‫اقــرار جزئــی بــه اقــراری گفتــه می‌شــود کــه بــه برخــی از مدعی‌بهــا تعلــق می‌گیــرد‪ ،‬نــه‬
‫بــه کل آن‪ .‬اقــرار کلــی ماننــد این‌کــه اقرارکننــده بــه رسقــت متــام امــوال خانــه اعــراف‬
‫منایــد و اقــرار جزئــی همچــون اقــرار بــه رسقــت برخــی از امــوال خانــه‪.‬‬
‫‪ .3‬اقــرار قضایــی و اقــرار غیرقضایــی‪ :‬اقــرار در داخــل محکمــه‪ ،‬اقــرار قضایــی شــمرده‬
‫می‌شــود و مثبــت حکــم اســت بــدون نیــاز بــه ارائــۀ ســایر دالیــل‪ .‬چنانچــه قانــون اصــول‬
‫محاکــات مدنــی ترصیــح مـی‌دارد‪« :‬هــرگاه مدعی‌علیــه نــزد محکمــه بــه ادعــای مدعــی‬
‫اقــرار کنــد‪ ،‬محکوم‌علیــه شــناخته می‌شــود‪( ».‬قانــون اصــول محاکــات مدنــی‪:1369 ،‬‬
‫‪ )249‬اقــرار غیرقضایــی اقــرار خــارج از محکمــه اســت‪ .‬در صورتــی کــه اقــرار خــارج از‬
‫محکمــه به‌شــکل کتبــی باشــد‪ ،‬حیثیــت ســند را دارد و اگــر شــفاهی باشــد‪ ،‬به‌عنــوان‬
‫یــک قرینــه قابــل اســتناد اســت‪( .‬دیانــی‪)64 :1394 ،‬‬
‫‪ .4‬اقــرار شــفاهی و اقــرار کتبــی‪ :‬از این‌کــه اقــرار‪ ،‬هــم بــه لحــاظ شــفاهی و هــم بــه لحــاظ‬
‫کتبــی قابــل ارائــه اســت‪ ،‬از لحــاظ نحــوۀ بیــان بــه شــفاهی و کتبــی تقســیم می‌شــود‪ .‬اقــرار‬
‫شــفاهی عبــارت از اقــراری اســت کــه به‌صــورت شــفاهی در محکمــه مطــرح شــود‪ .‬اقــرار‬
‫‪4‬‬
 ‫کتبــی هــان اقــراری را گوینــد کــه به‌صــورت غیرشــفاهی و کتب ـاً بــه محکمــه تقدیــم‬
‫گــردد‪.‬‬
‫‪ .5‬اقــرار قاطــع دعــوی و اقــرار غیرقاطــع دعــوی‪ :‬اقــرار قاطــع دعــوی عبــارت از اقــراری‬
‫اســت کــه به‌طــور مســتقیم مســتند حکــم قاضــی قــرار بگیــرد‪ ،‬ماننــد اقــرار بــه ادعــای‬
‫مدعــی در محکمــه‪( .‬قانــون اصــول محاکــات مدنــی‪ )279 :1369 ،‬اقــرار غیرقاطــع‬
‫دعــوی بــه اقــراری گفتــه می‌شــود کــه به‌طــور غیرمســتقیم مســتند حکــم قاضــی قــرار‬
‫بگیــرد‪ ،‬نــه به‌طــور مســتقیم؛ همچــون اقــرار بــه اســباب حکــم‪ .‬به‌طــور مثــال‪ ،‬اقــرار بــه‬
‫صحــت امضــای ســند کــه به‌صــورت غیرمســتقیم مســتند حکــم قاضــی اســت‪ ،‬اقــرار‬
‫غیرقاطــع دعــوی شــمرده می‌شــود و اقــرار بــه قبولــی دیــن مدعــی اقــرار قاطــع دعــوی‬
‫نقش اقرار در اثبات دعوی از منظر نظام حقوقی افغانستان‬

‫شــمرده می‌شــود‪.‬‬
‫‪ .6‬اقــرار مقیــد و اقــرار غیرمقیــد‪ :‬اقــرار بــه یــک اعتبــار‪ ،‬بــه مقیــد و غیــر مقیــد تقســیم‬
‫می‌شــود‪ .‬اقــرار مقیــد آن اســت کــه اقــرار مقــر همــراه قیــد باشــد؛ مثــاً مقــر اقــرار‬
‫می‌کنــد کــه از مقرلــه ‪ 5000‬افغانــی قــرض‌دار اســت؛ ولــی وقــت پرداخــت آن نرســیده‬
‫اســت‪ .‬اقــرار غیرمقیــد اقــرار مقــر اســت بــدون قیــد؛ ماننــد قبول‌کــردن مدعی‌علیــه‬
‫ذمــۀ خــود را بــه پرداخــت قــرض مدعــی بــدون وقــت خــاص‪.‬‬
‫‪ .7‬اقــرار ســاده و اقــرار مرکــب‪ :‬اقــرار بــه یــک اعتبــار بــه ســاده و مرکب تقســیم می‌شــود‪.‬‬
‫اقــرار مرکــب عبــارت از اقــراری اســت کــه از دوجــزء تشــکیل شــده باشــد‪ ،‬جــزء اول‬
‫به‌نفــع مدعــی و جــزء دوم به‌نفــع خــود‪ .‬در ایــن صــورت اگــر دوجــزء اقــرار باهــم‬
‫مرتبــط بــود‪ ،‬اقــرار غیرقابــل تجزیــه اســت‪( .‬قانــون مدنــی‪ )1011 :1355 ،‬منی‌تــوان‬
‫یــک جــزء آن را قبــول کــرد و جــز دوم را نپذیرفــت؛ مثـاً اقــرار مدعی‌علیــه بــه این‌کــه‬
‫‪ 5000‬افغانــی از مدعــی قــرض‌دار اســت‪ ،‬امــا آن را دو بــاره برایــش پرداخــت منــوده‬
‫اســت‪ .‬اگــر دوجــزء اقــرار غیرمرتبــط بــود‪ ،‬ماننــد اقــرار مدعی‌علیــه بــه این‌کــه ‪5000‬‬
‫افغانــی از مدعــی قــرض‌دار اســت‪ ،‬ولــی آن را در بــدل قرضــی کــه علیــه مدعــی داشــت‪،‬‬
‫تبادلــه منــوده اســت؛ در ایــن صــورت اقــرار قابــل تجزیــه اســت‪ .‬بخــش اول آن کــه‬
‫به‌نفــع مدعــی اســت و اثبــات قــرض می‌کنــد‪ ،‬پذیرفتــه می‌شــود‪ .‬مدعــی می‌توانــد‬
‫بخــش دوم را قبــول نکنــد‪ ،‬چــون یــک ادعاســت و بایــد بــه اثبــات برســد‪( .‬دیانــی‪،‬‬
‫‪)277 :1394‬‬
‫‪5‬‬
 ‫‪ -2‬اقرار و رشایط آن از دیدگاه قوانین‬
‫از این‌کــه اقــرار در بخــش مدنــی و جزایــی به‌عنــوان یکــی از ادلــۀ اثبــات دعــوی کاربــرد‬
‫وســیع دارد‪ ،‬در برخــی مــوارد نقــش اقــرار در اثبــات دعــوای مدنــی و جزایــی متفــاوت‬
‫تعریــف شــده اســت‪ .‬لــذا می‌تــوان رشایــط اقــرار را در امــور مدنــی و جزایــی به‌طــور‬
‫جداگانــه بــه تفصیــل ذیــل مــورد بحــث قــرار داد‪:‬‬
‫الف) رشایط اقرار در امور مدنی‬
‫نظــر بــه تعریــف اصــول محاکــات مدنــی از اقــرار و ذکــر برخــی قیــود در تعریفــی کــه‬
‫تحقــق اقــرار بــه آن وابســته اســت‪ ،‬می‌تــوان رشایــط اقــرار را از دیــد قوانیــن مدنــی چنیــن‬
‫برشــمرد‪:‬‬

‫فصل‌نامۀ علمی‪ -‬پژوهشی څارنوال‪ ،‬سال ‪ 29‬ام‪ ،‬شامرۀ ‪۵۸‬‬

‫‪ .1‬نخســت اخبــار بــه امــری باشــد‪ ،‬مهــم نیســت کــه به‌شــکل رصیــح باشــد یــا ضمنــی؛‬
‫زیــرا در هــردو صــورت اقــرار شــمرده می‌شــود‪.‬‬
‫‪ .2‬دوم این‌کــه اقــرار بــه نــزد محکمــه (محکمــۀ باصالحیــت) باشــد‪ .‬پــس هرنــوع اقــرار‬
‫خــارج از محکمــه و مجلــس قضــا‪ ،‬وســیلۀ اثبــات شــده منی‌توانــد؛ مگــر این‌کــه اقــرار‬
‫در یکــی از اوراقــی کــه بــه محکمــه تقدیــم می‌شــود‪ ،‬درج شــده باشــد‪( .‬قانــون اصــول‬
‫محاکــات تجارتــی‪)201 :1342 ،‬‬
‫‪ .3‬ســوم این‌کــه اقــرار بــه لحــاظ موضــوع بــه یکــی از دو امــر (بقــای حــق یــا بقــای‬
‫حالــت) تعلــق گیــرد‪ .‬بقــای حــق ماننــد اقــرار بــه قــرض بــرای قرض‌دهنــده یــا بقــای حالتی‬
‫همچــون اقــرار بــه دوام عقــد قــرارداد بــرای مقرلــه کــه مدعــی عقــد قــرار داد بــوده باشــد‪.‬‬
‫‪ .4‬اقــرار معلــق بــه رشط نباشــد‪ ،‬بــه اســتثنای رشط زمانــی‪( .‬قانــون مدنــی‪)1007 :1355 ،‬‬
‫ماننــد اقــرار بــه ‪ 5000‬افغانــی قرض‌داربــودن مــروط بــه این‌کــه اضافــه‌کاری برایــم‬
‫پرداختــه شــود‪.‬‬
‫‪ .5‬اقــرار توســط مقــر انجــام شــده باشــد؛ مگــر این‌کــه ایــن صالحیــت در وکالت‌خــط‬
‫بــرای وکیــل داده شــده باشــد‪( .‬قانــون اصــول محاکــات تجارتــی‪)203 :1342 ،‬‬
‫‪ .6‬ظاهــر حــال اقــرار را تکذیــب نکنــد؛ (قانــون مدنــی‪ )1005 :1355 ،‬ماننــد اقرار شــخص‬
‫ثرومتنــد کــه از شــخص فقیــر ملیاردهــا افغانــی قــرض گرفته اســت‪.‬‬
‫ب) رشایط اقرار در امور جزایی‬
‫نظــر بــه تعریــف قانــون اجــراآت جزایــی و فقــرۀ دوم مــادۀ ‪ 30‬قانــون اساســی از اقــرار‬
‫‪6‬‬
 ‫رشوط تحقــق آن را می‌تــوان در امــور جزایــی چنیــن برشــمرد‪:‬‬
‫‪ .1‬اعــراف بــه ارتــکاب جــرم باشــد‪ ،‬نــه ســایر موضوعــات مدنــی‪ :‬جــرم عبــارت از‬
‫ارتــکاب عمــل یــا امتنــاع از عملــی اســت کــه مطابــق احــکام کودجــزا جــرم شــناخته شــده‬
‫و بــرای آن مجــازات یــا تدابیــر تأمینــی‪ 1‬پیش‌بینــی شــده باشــد‪( .‬کودجــزا‪)27 :1396 ،‬‬
‫‪ .2‬اقــرار بــدون اکــراه و بــا رضایــت کامــل صــورت گرفتــه باشــد؛ زیــرا هرگونــه اقــراری کــه‬
‫به‌وســیلۀ اکــراه به‌دســت آورده شــود‪ ،‬اعتبــار اثباتــی نخواهــد داشــت‪( .‬قانــون اساســی‪،‬‬
‫‪)30 :1382‬‬
‫‪ .3‬اقــرار در حالــت صحــت عقــل انجــام شــده باشــد‪ :‬هرنــوع اظهــار نظــر و اقــرار در‬
‫حالــت فقــدان و نقصــان عقــل اعتبــار حقوقــی کــه اثبات‌کننــدۀ دعــوی باشــد‪ ،‬نــدارد‪.‬‬
‫نقش اقرار در اثبات دعوی از منظر نظام حقوقی افغانستان‬

‫‪ .4‬اقــرار در حضــور محکمــۀ باصالحیــت انجــام شــده باشــد‪ :‬زیــرا هرنــوع اظهــار و اقــرار‬
‫غیــر از محکمــه در مجالــس رســمی و غیررســمی یــا در پیشــگاه محکمــۀ غیرصالحــه‬
‫بــه لحــاظ موضوعــی و حوزه‌یــی اعتبــار حقوقــی کــه بــر آن آثــار مرتــب شــود و باعــث‬
‫اثبــات گــردد‪ ،‬نخواهــد داشــت‪.‬‬
‫‪ .5‬عــدم مخالفــت اقــرار بــا قواعــد آمــره و خــاف قانــون‪ :‬بــه ایــن توضیــح که اگر شــخص‬
‫مبلــغ را بــه ذمــۀ خــود از درک پــول نامــروع و غیرقانونــی بپذیــرد‪ ،‬این‌گونــه اقرار درســت‬
‫نخواهــد بــود و وســیلۀ اثبــات شــده منی‌توانــد؛ زیــرا پول‌هــای به‌دس ـت‌آمده از طریــق‬
‫راه‌هــای غیرقانونــی در کودجــزا جرم‌انــگاری شــده اســت‪ .‬قانــون مدنــی نیــز به‌طــور‬
‫مــوردی راجــع بــه منفعــت به‌دســت‌آمده از راه قــار می‌نــگارد‪« :‬هرنــوع موافقــه در‬
‫خصــوص قامربــازی باطــل پنداشــته می‌شــود‪( ».‬قانــون مدنــی‪)1643 :1355 ،‬‬
‫ج) رشایط مقر (اقرارکننده)‬
‫هــدف از رشایــط مقــر‪ ،‬رشایــط عمومــی بــرای اقرارکننــده اســت‪ ،‬نــه رشایــط اختصاصــی‬
‫کــه نســبت بــه هــر اقــرار متفــاوت می‌باشــد؛ همچــون رشایــط اختصاصــی اقرارکننــده بــه‬
‫بنــوت در نســب کــه طبــق مــادۀ ‪ 224‬قانــون مدنــی رشایــط مشــخص بــرای مقــر مدنظــر‬
‫گرفتــه شــده اســت‪« :‬ثبــوت نســب توســط اقــرار بــه بنــوت گرچــه در حــال مــرض مــوت‬

‫‪ .1‬کودجــزا مــادۀ ‪ 184‬و ‪« :186‬تدابیــر تأمینــی عبــارت از اقداماتــی اســت کــه از طــرف محکمــۀ ذیصــاح‪ ،‬جهــت تربیــت‬
‫یــا اصــاح متهــم یــا محکــوم‪ ،‬انطبــاق مجــدد وی بــه حیــات اجتامعــی یــا جلوگیــری از وقــوع و تکــرار جــرم بــا نظرداشــت‬
‫حالــت خطرناک‌بــودن متهــم یــا محکــوم اتخــاذ و در فیصلــه ذکــر می‌گــردد؛ ماننــد‪ .1 :‬تدابیــر ســلب‌کنندۀ آزادی‪.2 ،‬‬
‫تدابیــر تحدیدکننــدۀ آزادی‪ .3 ،‬دابیــر ســلب‌کنندۀ حقــوق و ‪ .4‬تدابیــر مالــی و اقتصــادی‪».‬‬

‫‪7‬‬
‫باشــد‪ ،‬وقتــی صــورت می‌گیــرد کــه‪)۱ :‬مقــر در ســنی باشــد کــه مقرلــه فرزنــد وی شــده‬
‫بتوانــد‪ )۲ .‬مقرلــه نســب معلــوم نداشــته باشــد‪ )۳ .‬مقرلــه ممیــز ادعــای مقــر را تصدیــق‬
‫منایــد‪ ».‬یــا رشایــط اقرارکننــده در حــدود و قصــاص‪.‬‬
‫راجــع بــه رشایــط عمومــی اقرارکننــده در قانــون اجــراآت جزایــی ترصیــح خاصــی وجــود‬
‫نــدارد؛ ولــی قانــون مدنــی برخــی رشوط را بــرای اقرارکننــده تعییــن منــوده کــه قبــول اقــرار‬
‫منــوط بــه آن می‌باشــد‪ .‬قانــون اساســی نیــز اشــاراتی در زمینــه دارد‪.‬‬
‫‪ .1‬اقرارکننــده عاقــل باشــد‪ :‬بنــا بــه تعبیــری کــه قانــون مدنــی بــکار بــرده‪ ،‬اقــرار مجنــون و‬
‫غیرعاقــل اعتبــار نــدارد‪( .‬قانــون مدنــی‪ )1003 :1355 ،‬قانــون اساســی هــم ضمــن مــادۀ‬
‫‪ 30‬اقــرار بــه جــرم را در حالــت صحــت عقــل معتــر دانســته اســت‪.‬‬

‫فصل‌نامۀ علمی‪ -‬پژوهشی څارنوال‪ ،‬سال ‪ 29‬ام‪ ،‬شامرۀ ‪۵۸‬‬

‫‪ .2‬اقرارکننــده رشــید باشــد و محجــور نباشــد(قانون مدنــی‪ :)1003 :1355 ،‬افراد غیررشــید‬
‫و کســانی کــه بــه حکــم محکمــه محجــور‪ 2‬شــناخته می‌شــوند‪ ،‬همچــون معتــوه‪ 3‬و ســفیه‪4‬‬

‫اقرارشــان درســت نخواهــد بــود‪ .‬قانــون مدنــی در زمینــه می‌نــگارد‪« :‬شــخص بالــغ بــه‬
‫ســبب جنــون‪ ،‬معتوهیــت‪ ،‬ســفاهت و غفلــت در ادارۀ امــوال‪ ،‬محکــوم بــه حجــر گردیــده‬
‫و تــا وقتــی دوام می‌کنــد کــه محکمــه بــه رفــع آن حکــم ننمــوده باشــد‪( ».‬قانــون مدنــی‪،‬‬
‫‪ )319 :1355‬و ترصفات‌شــان در حکــم ترصفــات صغیــر اســت؛ طــوری کــه قانــون مدنــی‬
‫در مــادۀ ‪ 546‬بیــان م ـی‌دارد‪« :‬تــرف ســفیه یــا شــخص مبتــا بــه غفلــت بعــد از ثبــت‬

‫‪ .2‬محجــور صفــت اشــخاصی اســت کــه بــه حکــم محکمــه از تــرف قانونــی در امــوال شــان نظــر بــه دلیــل ســفاهت منــع‬
‫شــده باشــند‪.‬‬
‫‪ .3‬عتــه در لغــت به‌معنــای نقصــان عقــل و کم‌عقل‌شــدن اســتعامل شــده‪ ،‬بــدون آن‌کــه ضعــف عقلــی شــخص بــه مرحلــۀ‬
‫جنــون رســیده باشــد‪ .‬در اصطــاح بــرای عتــه تعریف‌هــای متعــددی ارائــه شــده کــه بــه ذکــر برخــی آن‌هــا اکتفــا می‌کنیــم‪:‬‬
‫یک) عته بیامری‌یی است که عقل را منی‌گذارد تا اشیا را به‌صورت صحیح و کامل درک کرده بتواند‪.‬‬
‫دو) عتــه آفتــی اســت کــه از ذات انســان نشــأت کــرده‪ ،‬موجــب خلــل و نقصــان عقــل می‌شــود و صحبــت معتــوه طــوری‬
‫پراگنــده می‌باشــد کــه برخــی ســخنان وی بــه عاقــان و برخــی دیگــر آن بــه ســخنان دیوانــگان می‌مانــد‪.‬‬
‫تعریــف هــای مذکــور گرچــه در الفــاظ باهــم تفــاوت دارنــد؛ امــا در مدلــول بیانگــر یــک حقیقــت انــد و آن این‌کــه‬
‫عتــه عبــارت از آفتــی اســت کــه بــر انســان عــارض شــده و در عقلــش خلــل وارد منــوده و قــوۀ فهــم و درکــش را ضعیــف‬
‫می‌ســازد‪ .‬همچنــان عتــه باعــث می‌شــود تــا بیــار صحبتــش گاهــی متایــل بــه افــراد ســامل و عاقــل داشــته باشــد و گاهــی‬
‫بــه افــراد دیوانــه و مجنــون‪ .‬بنـاً مــا دو نــوع معتــوه داریــم‪ :‬الــف) معتوه‌یــی کــه خوبــی را از بــدی درک و متیــز کــرده نتوانــد‪،‬‬
‫نزدیــک بــه مجنــون اســت و احــکام مجنــون بــر آن تطبیــق خواهــد شــد‪ .‬ب) معتوه‌یــی کــه متیــز و ادراک در وی باقــی‬
‫اســت‪ ،‬امــا نــه ماننــد انســان عاقــل؛ پــس احــکام طفــل ممیــز بــر وی جــاری خواهــد بــود‪.‬‬
‫‪ .4‬ســفه در لغــت «ضــد حلــم به‌معنایــی ســبک‌مغزی‪ ،‬کم‌خــردی و نادانــی» اســتعامل شــده اســت و در اصطــاح عبــارت‬
‫از صفــت شــخص رشــید و بالغــی اســت کــه ترصفــات وی در امــوال و حقــوق خویــش جنبــۀ عقالئــی نداشــته باشــد‪ .‬در‬
‫اصطــاح روان‌شناســان ســفه بــه نقیصــۀ عقلــی یــا عقب‌ماندگــی ذهنــی یعنــی تأخیــر در رشــد و منــوی قــوای هوشــی و‬
‫عقلــی نیــز گفتــه می‌شــود‪ .‬امــا ســفیه یــا غیررشــید کســی اســت کــه ترصفــات او در امــوال و حقــوق مالــی خــود عقالیــی‬
‫نباشــد‪ .‬منظــور از عقــل در این‌جــا عقــل متعــارف اســت کــه جامعــه و مــردم بــه آن اطــاق عقــل کننــد و صاحــب آن را‬
‫عاقــل خطــاب کننــد‪.‬‬
‫‪8‬‬
 ‫قــرار مبنــی بــر حجــر‪ ،‬تابــع احــکام ترصفــات صغیــر ممیــز می‌باشــد‪».‬‬
‫‪ .3‬اقرارکننــده بالــغ باشــد‪ :‬از دیــدگاه قانــون مدنــی اقــرار صغیــر درســت نیســت؛ مگــر‬
‫این‌کــه صغیــر ممیــز بــوده و اجــازه داشــته باشــد‪( .‬قانــون مدنــی‪ )1003 :1355 ،‬از‬
‫رصاحــت قانــون مدنــی طــوری معلــوم می‌شــود کــه هــدف قانون‌گــذار اهلیــت قانونــی‬
‫یعنــی امتــام ســن ‪ 18‬ســالگی نیســت؛ بلکــه بلــوغ رشعــی و فقهــی اســت کــه تابــع ســن‬
‫خــاص منی‌باشــد و معمــوالً بعــد از ‪ 9‬ســالگی در ســنین متفــاوت بــر اســاس بــروز عوامــل‬
‫خــاص پدیــدار می‌شــود‪ .‬امــا اصــول محاکــات مدنــی اهلیــت حقوقــی و قانونــی را بــرای‬
‫اقرارکننــده رشط می‌دانــد‪« :‬اقــرار مقــر دارای اهلیــت حقوقــی و قانونــی نــزد محکمــه‬
‫در صورتــی مــدار اعتبــار اســت کــه ظاهــر الحــال مکــذوب آن نباشــد‪( ».‬قانــون اصــول‬
‫نقش اقرار در اثبات دعوی از منظر نظام حقوقی افغانستان‬

‫محاکــات مدنــی‪ )274 :1369 ،‬از این‌کــه بلــوغ تابــع محیــط‪ ،‬وضعیــت خانــواده و آب‬
‫و هــوا بــوده و معیــار مشــخص ســنی نــدارد‪ ،‬طــوری معلــوم می‌شــود رشط اقرارکننــده‬
‫اهلیــت حقوقــی باشــد‪ ،‬نــه بلــوغ جســمی‪ .‬در قــدم بعــدی تنهــا اقــرار طفــل ممیــز مــأذون‬
‫را نافــذ شــمرده اســت‪ .‬هــدف از طفــل ممیــز طبــق مــادۀ چهــارم قانــون تخلفــات اطفــال‬
‫شــخصی اســت کــه ســن هفت‌ســالگی را تکمیــل و دوازده‌ســالگی را تکمیــل نکــرده‬
‫باشــد‪( ،‬قانــون رســیدگی بــه تخلفــات اطفــال‪ )4 :1384 ،‬در پهلــوی این‌کــه اجــازۀ ولــی‬
‫بــر اقــرار را بــا خــود داشــته باشــد‪.‬‬
‫‪ .4‬اقرارکننــده شــخص معیــن باشــد‪ :‬اگــر بیــش از یــک نفــر اقــرار بــه مدیون‌بــودن یــا‬
‫ارتــکاب جــرم منایــد‪ ،‬ایــن اقــرار اعتبــار نــدارد‪( .‬دیانــی‪ )68 :1394 ،‬به‌گونــۀ مثــال‪ ،‬یکــی‬
‫از مــا قــرض‌دار خالــد هســتیم یــا یکــی از مــا مرتکــب جــرم گردیــده اســت‪.‬‬
‫‪ .5‬اقرارکننــده مختــار باشــد‪ :‬بــه ایــن معنــی کــه اقرارکننــده مجبــور بــه اقــرار نشــده باشــد‪.‬‬
‫طــوری کــه قانــون اساســی در زمینــه می‌نــگارد‪« :‬اظهــار‪ ،‬اقــرار و شــهادتی کــه از متهــم یــا‬
‫شــخص دیگــر به‌وســیلۀ اکــراه بــه دســت آورده شــود‪ ،‬اعتبــار نــدارد‪( ».‬قانــون اساســی‪،‬‬
‫‪)30 :1382‬‬
‫د) رشایط مقرله (اقرارشونده)‬
‫‪ .1‬اقرارشونده معلوم باشد‪ :‬اقرار به‌نفع مجهول معنی ندارد‪.‬‬
‫‪ .2‬اقرارشــونده اقــرار را رد نکنــد‪ :‬بــا وجــود این‌کــه قبــول اقــرار توســط اقرارشــونده رشط‬
‫صحــت اقــرار نیســت؛ امــا رد اقرارشــونده باعــث می‌شــود کــه اقــرار در حــق وی اثــر‬
‫‪9‬‬
‫حقوقــی نداشــته باشــد‪ .‬ایــن مطلــب را قانــون مدنــی این‌طــور بازگــو می‌کنــد‪« :‬اقــرار‬
‫بــه قبــول مقرلــه منــوط نبــوده‪ ،‬مگــر از طــرف او رد شــده می‌توانــد‪ .‬اگــر بعضــی از آن‬
‫رد شــود اقــرار در باقــی صحیــح اســت‪( ».‬قانــون مدنــی‪ )1002 :1355 ،‬همچنــان قانــون‬
‫اصــول محاکــات مدنــی در زمینــه می‌نــگارد‪« :‬اقــرار مقیــد بــه قبــول مقرلــه حــارض‬
‫نیســت‪ ،‬امــا رد آن از طــرف مقرلــه صــورت گرفتــه می‌توانــد‪ .‬در صورتــی کــه بخشــی‬
‫از اقــرار مقــر توســط مقرلــه رد گــردد‪ ،‬اقــرار در مابقــی صحــت دارد‪( ».‬قانــون اصــول‬
‫محاکــات مدنــی‪)275 :1369 ،‬‬
‫‪ .3‬اقرارشــوندۀ غایــب بعــد از حضــور و اطــاع اقــرار را تصدیــق منایــد‪ :‬طــوری کــه قانــون‬
‫اصــول محاکــات مدنــی در زمینــه می‌نــگارد‪« :‬اقــرار بــه حــق غایــب تــا زمــان اطــاع و‬

‫فصل‌نامۀ علمی‪ -‬پژوهشی څارنوال‪ ،‬سال ‪ 29‬ام‪ ،‬شامرۀ ‪۵۸‬‬

‫تصدیــق غایــب از اقــرار مقــر نافــذ منی‌گــردد‪( ».‬قانــون اصــول محاکــات مدنــی‪:1369 ،‬‬
‫‪)276‬‬
‫هـ) اقرار غیر قابل استناد‬
‫‪« .1‬هرنــوع اقــرار و اظهــاری کــه بــا ســوءرفتار‪ ،‬اســتعامل مــواد مخــدر‪ ،‬شــکنجه‪ ،‬اکــراه‪،‬‬
‫خــواب مقناطیســی‪ ،‬تهدیــد و تخویــف یــا وعــده بــه منفعتــی به‌دســت آمــده باشــد‪،‬‬
‫اعتبــار نــدارد و قابــل اســتناد نیســت‪( ».‬قانــون اساســی‪)30 :1382 ،‬‬
‫‪« .2‬هرنــوع اقــراری کــه به‌واســطۀ نقــض احــکام قانــون اجــراآت جزایــی و ســایر قوانیــن‬
‫به‌دســت آمــده باشــد‪ ،‬اعتبــار نــدارد و مــورد اســتناد نخواهــد بــود‪( ».‬قانــون اجــراآت‬
‫جزایــی‪)21 :1393 ،‬‬
‫و) احکام و آثار مربوط به اقرار‬
‫‪ .1‬اختــاف اقرارکننــده و اقرارشــونده مانــع صحــت اقــرار منی‌گــردد‪ .‬به‌گونــۀ مثــال‪ ،‬اگــر‬
‫مقرلــه مبلــغ را بابــت اجــارۀ خانــه بخواهــد و مقــر آن را به‌عنــوان این‌کــه قــرض‌دار وی‬
‫اســت تادیــه کنــد‪ ،‬اختــاف در ســبب کــه تادیــۀ قــرض اســت چــه به‌شــکل اجــاره باشــد‬
‫یــا قــرض‪ ،‬مانــع صحــت اقــرار منی‌گــردد‪ .‬قانــون مدنــی در زمینــه می‌نــگارد‪« :‬اختــاف‬
‫مقــر و مقرلــه در ســبب اقــرار‪ ،‬مانــع صحــت آن منی‌گــردد‪( ».‬قانــون مدنــی‪)1006 :1355 ،‬‬
‫‪ .2‬اقــرار تنهــا در حــق اقرارکننــده و مقــر اثرگــذار اســت‪ ،‬نــه در حــق دیگــران‪ .‬قانــون‬
‫مدنــی می‌نــگارد‪« :‬اقــرار حجــت قــارصه اســت بــر مقــر‪( ».‬قانــون مدنــی‪)1010 :1355 ،‬‬
‫بــه ایــن توضیــح کــه اگــر کســی ادعــا کنــد کــه بــر چنــد نفــر قــرض دارد و برخــی از آن‌هــا‬
‫‪10‬‬
 ‫اقــرار کنــد‪ ،‬اقرارشــان تنهــا در حــق خودشــان ثابت‌کننــده اســت‪ ،‬نــه در حــق ســایرین‪.‬‬
‫ماننــد شــهادت نیســت کــه ادای شــهادت در حــق یــک نفــر بــه دیگــران نیــز ثابت‌کننــده‬
‫اســت‪.‬‬
‫‪ .3‬رجــوع مقــر بعــد از اقــراری کــه به‌نفــع مقرلــه انجــام شــده‪ ،‬اعتبــار نــدارد‪ .‬قانــون مدنــی‬
‫در زمینــه می‌نویســد‪« :‬رجــوع از اقــرار اعتبــار نــدارد‪( ».‬قانــون مدنــی‪)109 :1355 ،‬‬
‫‪ .4‬از این‌کــه موضــوع اقــرار مــال و حــق بــوده می‌توانــد‪ ،‬پــس ممکــن اســت مقربــه‬
‫معلــوم و مشــخص باشــد؛ ماننــد اقــرار بــه ملکیــت یــا خانــۀ شــخص معیــن یــا غیرمعیــن‬
‫و مــال مشــاع‪ 5‬باشــد‪ ،‬ماننــد ســهم چنــد درصــدی شــخص معیــن‪ .‬لــذا اقــرار بــه مجهــول‬
‫درســت اســت‪( .‬قانــون مدنــی‪)104 :1355 ،‬‬
‫نقش اقرار در اثبات دعوی از منظر نظام حقوقی افغانستان‬

‫‪ .5‬اقــرار بــه مشــاع در ســهم افرازناشــده‪ 6‬صحــت دارد‪( .‬قانــون اصــول محاکــات مدنــی‪،‬‬
‫‪ )278 :1369‬مشــاع ملکیتــی را گوینــد کــه بیــن دو یــا بیشــر از دو نفــر مشــرک باشــد‪.‬‬
‫‪ .6‬اقــراری کــه قابــل تجزیــه نباشــد‪ ،‬تجزیــه را منی‌پزیــرد‪ .‬بــه ایــن معنــی کــه اگــر اقــرار‬
‫دو بخــش داشــت‪ ،‬یکــی آن بــه فایــدۀ مقرلــه و دومــی آن بــه زیــان وی؛ در ایــن صــورت‬
‫قبول‌کــردن بخــش اول کــه فایــده اســت و عــدم قبول‌کــردن بخــش دومــی کــه زیــان وی‬
‫اســت‪ ،‬درســت منی‌باشــد‪( .‬قانــون مدنــی‪)1011 :1355 ،‬‬
‫‪ .7‬اقــرار در حقــوق مدنــی و جزایــی از جایــگاه ویــژۀ برخــوردار اســت‪ .‬در حقــوق مدنــی‬
‫اگــر فیصلــۀ محکمــه بــه اقــرار قاطع دعــوی باشــد‪ ،‬قطعی بــوده و قابلیــت اســتیناف‌خواهی‬
‫را نــدارد‪ .‬قانــون اصــول محاکــات تجارتــی در زمینــه می‌نــگارد‪« :‬هــرگاه شــخصی اقــرار‬
‫بــه امــری بنامیــد کــه حقــی را بــر علیــه او تثبیــت می‌کنــد‪ ،‬ایــن اقــرار او بــرای اثبــات آن‬
‫حــق کافــی شــمرده می‌شــود‪( ».‬قانــون اصــول محاکــات تجارتــی‪)200 :1342 ،‬‬
‫در امــور جزایــی نیــز اقــرار از جملــه دالیــل مهــم اثبــات شــمرده می‌شــود‪ ،‬مــروط‬
‫بــر این‌کــه اقــرار بــه قصــد حامیــت از دیگــران‪ ،‬تحت‌الشــعاع قــراردادن حقیقــت و بــرای‬
‫انحــراف از مســیر اصلــی عدالــت نباشــد‪ .‬طــوری کــه قانــون اجــراآت جزایــی در زمینــه‬
‫می‌نــگارد‪« :‬هــرگاه متهــم در جلســۀ قضایــی بــه رضــا و رغبــت خــود بــه ارتــکاب جــرم‬

‫‪ .5‬مــال یــا ملــک مشــاع عبــارت از ملکیــت غیرمنقــول اســت کــه بیــن دو یــا چنــد نفــر رشیــک باشــد‪ .‬یعنــی از حیــث قانونــی‬
‫ســهم رشکا معلــوم و معیــن اســت؛ امــا از حیــث جغرافیــا معلــوم نباشــد‪.‬‬
‫‪ .6‬افـراز عبــارت از تقســیم مــال مشــاعی بیــن دو یــا چنــد نفــر می‌باشــد‪ .‬دعــوای افـراز عبــارت از دعــوای رشیــک ملــک مشــاع‬
‫بــر رشیــک دیگــر به‌منظــور تقســیم مــال مذکــور در صــورت عــدم تراضــی بــر تقســیم می‌باشــد‪.‬‬
‫‪11‬‬
‫اقـرار منایــد‪ ،‬محکمــه در حــدود حکــم منــدرج مــادۀ ‪ 30‬قانــون اساســی و ســایر قوانیــن نافذه‬
‫فیصلــۀ خــود را صــادر می‌منایــد‪( ».‬قانــون اج ـراآت جزایــی‪ )217 :1393 ،‬بــا ایــن تفــاوت‬
‫کــه اقـرار در موضوعــات جزایــی نســبت بــه مدنــی از حساســیت و دقــت بیشــری برخــوردار‬
‫اســت؛ زی ـرا در اق ـرار مدنــی آنچــه کــه از دســت اقرارکننــده م ـی‌رود‪ ،‬مــال و حقــوق مالــی‬
‫اســت‪ ،‬امــا در موضوعــات جزایــی آنچــه را کــه مقــر از دســت می‌دهــد آبــرو‪ ،‬آزادی‪ ،‬موقــف‬
‫اجتامعــی و حتــا جــان وی می‌باشــد‪.‬‬
‫‪ -3‬نقش اقرار در اثبات دعوی از دیدگاه رشعی و فقهی‬
‫نقــش اقـرار در اثبــات دعــوی از دیــدگاه رشیعــت و فقــه در دوبخــش جزایــی و مدنــی قابــل‬
‫بحــث اســت‪ .‬در بخــش جزایــی همچــون حــدود‪ ،‬قصــاص و دیــات کــه طبــق رصاحــت فقرۀ‬

‫فصل‌نامۀ علمی‪ -‬پژوهشی څارنوال‪ ،‬سال ‪ 29‬ام‪ ،‬شامرۀ ‪۵۸‬‬

‫‪ 2‬مــادۀ ‪ 2‬کودج ـزا بــه فقــه حنفــی محــول شــده اســت‪« :‬مرتکــب جرایــم حــدود‪ ،‬قصــاص‬
‫و دیــت مطابــق احــکام فقــه حنفــی رشیعــت اســام مجــازات می‌گــردد‪ ».‬در بخــش مدنــی‬
‫هــرآن موضوعــی کــه در قانــون بـرای آن حکــم وجــود نداشــته باشــد‪ ،‬طبــق رصاحــت فقــرۀ ‪2‬‬
‫مــادۀ ‪ 1‬قانــون مدنــی و مــادۀ ‪ 130‬قانــون اساســی بــه فقــه حنفــی و همچنــان بــر اســاس مــادۀ‬
‫‪ 131‬قانــون اساســی بــه فقــه جعفــری رجعــت داده شــده اســت‪ .‬هرچنــد رصاحــت ماده‌هــای‬
‫‪ 130‬و ‪ 131‬قانــون اساســی و فقــرۀ ‪ 2‬مــادۀ ‪ 1‬قانــون مدنــی در مــورد موضوعــات حکمــی برای‬
‫قضــات موجــود اســت؛ چــون زمانــی کــه قضــات بـرای قضیه‌یــی از قضایــای مــورد رســیدگی‬
‫حکــم در قوانیــن نیابنــد‪ ،‬بر اســاس فقــه حنفی در مجمــوع و فقه جعفــری در احوال شــخصیه‬
‫و ســایر موضوعــات مربــوط بــه اهــل تشــیع در مناطــق آن‌هــا مراجعــه منــوده و حکــم صــادر‬
‫می‌منایــد‪ .‬البتــه در حــدود احــکام قانــون اساســی کــه عدالــت را بــه بهرتیــن وجــه تأمیــن‬
‫کــرده بتوانــد‪ .‬امــا هنگامــی کــه قاضــی بــر اســاس فقــه حکــم صــادر می‌منایــد‪ ،‬طبعـاً موضوع‬
‫بایــد بــه اثبــات رســیده باشــد و وســایل اثبــات آن نیــز بــر اســاس فقــه صــورت می‌گیــرد؛ مانند‬
‫حــدود و قصــاص‪ .‬بنابرایــن در نظــام حقوقــی افغانســتان‪ ،‬اقـرار به‌عنــوان ادلــۀ اثبــات رشعــی‬
‫و فقهــی نیــز به‌رســمیت شــناخته شــده و در مــوارد خــاص جزایــی و مدنــی قابــل اســتفاده‬
‫می‌باشــد‪.‬‬
‫الف) در بخش جزایی‬
‫طبــق فقــرۀ ‪ 2‬مــادۀ ‪ 2‬کودجـزا‪ ،‬تنهــا مرتکــب جرایــم حــدود‪ ،‬قصــاص و دیــت مطابــق احــکام‬
‫فقــه حنفــی رشیعــت اســام مجــازات می‌گــردد‪ .‬بنــاً اقــرار به‌عنــوان یکــی از ادلــۀ اثبــات‬
‫‪12‬‬
 ‫دعــوی در موضوعــات جزایــی از دیــدگاه فقــه را می‌تــوان تنهــا در ســه بخــش حــدود‪،‬‬
‫قصــاص و دیــت جسـت‌وجو منــود‪ ،‬نــه جرایــم تعزیــری؛ زیـرا جرایــم تعزیــری کــه قبـاً از‬
‫دیــد فقــه اســامی بــه اختیــار قاضــی بــود‪ ،‬می ـزان تعییــن مجــازات و مقــدار آن نظــر بــه هــر‬
‫جــرم ارتکاب‌یافتــه بــر اســاس کلیــات عمومــی رشیعــت اســام و علــم قاضــی بــه صالحیــت‬
‫وی گذاشــته شــده بــود کــه از پیشانی‌ترشــی قاضــی گرفتــه تــا اعــدام در موضوعــات جرایــم‬
‫سیاســی صالحیــت داشــت‪ .‬امــروزه نظــر بــه نظــام مختلــط (اســام ‪ +‬رومن‌جرمنــی) کــه مــا‬
‫پذیرفته‌ایــم و رصاحــت مــادۀ ‪ 2‬کــود ج ـزا و همچنــان قیــد در حــدود احــکام ایــن قانــون‬
‫توســط مــادۀ ‪ 130‬قانــون اساســی‪ ،‬بخــش تعزیـرات را کودجـزای افغانســتان تنظیــم می‌کنــد‬
‫و قاضــی منی‌توانــد بــر اســاس فقــه در موضوعــات جزایــی جــز حــدود‪ ،‬قصــاص و دیــت‬
‫نقش اقرار در اثبات دعوی از منظر نظام حقوقی افغانستان‬

‫تعییــن تکلیــف منایــد‪.‬‬

‫حــدود جمــع حــد به‌معنــای فاصــل و مانــع میــان دوچیــز؛ به‌گونــۀ مثــال حــدود زمیــن یعنی‬
‫فاصلــه میــان دو قطعــه زمیــن‪ .‬حــد در عربــی به‌معنــای منــع اســتعامل شــده کــه هامنــا معنــای‬
‫فاصلــه و مانــع در آن نهفتــه اســت‪( .‬ابن‌عبــاد‪ )156 :1994 ،‬بــه لحــاظ رشعــی و اصطالحــی‪،‬‬
‫حــدود عبــارت از جرایــم و مجازاتــی اســت کــه انــدازۀ آن از جانــب شــارع تعییــن گردیــده و‬
‫آن را حق‌اللــه می‌نامنــد (کاســانی‪ )33 :1996 ،‬و هیچ‌کــس حــق تغییــر و عفــو آن را نــدارد‬
‫کــه شــامل هفــت حــد می‌شــود‪ :‬حــد زنــا‪ ،‬حــد قــذف‪ ،‬حــد رسقــت‪ ،‬حــد رشاب‌نوشــی‪ ،‬حــد‬
‫محاربــه یــا راهزنــی‪ ،‬حــد ارتــداد و حــد بغــی‪ .‬متــام ایــن حــدود بــه دووســیلۀ اتفاقــی (اقـرار‬
‫یــا شــهادت شــهود) در مجلــس قضــا اثبــات شــده می‌توانــد‪( .‬زحیلــی‪ )351 :1984 ،‬اق ـرار‬
‫و کیفیــت آن نظــر بــه هــر جــرم متفــاوت اســت؛ به‌گونــۀ مثــال ب ـرای اثبــات جــرم زنــا رشط‬
‫اســت تــا اقرارکننــده چهارمرتبــه بــه ارتــکاب جــرم زنــا در پیشــگاه قاضــی اقـرار منایــد و بــه‬
‫اقـرار خویــش تــا تطبیــق حــد زنــا باقــی مبانــد‪ .‬در ســایر حــدود و همچنــان قصــاص‪ ،‬اقـرار‬
‫تنهــا یک‌مرتبــه کافــی شــمرده شــده اســت البتــه مــروط بــر این‌کــه مقــر تــا تطبیــق مجــازات‬
‫حــدود و بــدل قصــاص بــه اقـرار خــود باقــی مبانــد‪.‬‬
‫خالصــه این‌کــه اقــرار از جملــۀ عمده‌تریــن وســایل اثبــات دعــوای در موضوعــات‬
‫حــدود‪ ،‬قصــاص و دیــت گفتــه شــده اســت کــه بیــن متــام مذاهــب اســامی به‌عنــوان یکــی‬
‫از دالیــل اتفاقــی می‌باشــد؛ البتــه بــا کمیــت و کیفیــت متفــاوت در جرایــم مختلــف حــدود‬
‫و همچنــان تطبیــق قصــاص قابــل اســتفاده اســت‪ .‬همچنــان بـرای صحــت اقـرار اثبات‌کننــدۀ‬
‫‪13‬‬
‫حــدود و قصــاص‪ ،‬برخــی رشایــط الزمــی اســت کــه بایــد رعایــت کــرده شــود و برخــی موانــع‬
‫نیــز فـرا راه آن وجــود دارد کــه از دیــدگاه فقــه مدنظــر گرفتــه شــده و بــا درنظرداشــت رعایــت‬
‫رشایــط و موانــع آن اســت کــه اق ـرار باعــث اثبــات حــدود و قصــاص شــده می‌توانــد‪.‬‬
‫‪ .1‬رشایط اقرارکننده‪:‬‬
‫‪ )1‬اقرار در مجلس قضا باشد‪.‬‬
‫‪ )2‬اقرارکننده عاقل و بالغ باشد‪.‬‬
‫‪ )3‬اقرارکننــده در جــرم زنــا چهارمرتبــه اقـرار منایــد‪ .‬البتــه چهارمرتبــه اقـرار در یــک مجلــس‪،‬‬
‫یــک اق ـرار پذیرفتــه می‌شــود؛ امــا در ســایر حــدود و همچنــان قصــاص یــک مرتبــه اق ـرار‬
‫کافــی اســت‪.‬‬

‫فصل‌نامۀ علمی‪ -‬پژوهشی څارنوال‪ ،‬سال ‪ 29‬ام‪ ،‬شامرۀ ‪۵۸‬‬

‫‪ .2‬موانع قبول اقرار‪:‬‬
‫‪ )1‬اقرار در حالت خواب؛‬
‫‪ )2‬اقرار به‌دست‌آمده از طریق حیله و فریب‪.‬‬
‫ب) در بخش مدنی‬
‫بــر اســاس رصاحــت مــادۀ ‪ 130‬و ‪ 131‬قانــون اساســی و فقــرۀ ‪ 2‬مــادۀ ‪ 1‬قانــون مدنــی‪ ،‬در‬
‫موضوعاتــی کــه در رابطــه بــه آن‌هــا در قانــون رصاحــت وجــود نداشــته باشــد‪ ،‬قاضــی‬
‫می‌توانــد بــر اســاس فقــه حنفــی در مجمــوع و فقــه جعفــری ب ـرای اهــل تشــیع رســیدگی‬
‫منایــد‪ .‬باوجــود این‌کــه نســبت ایــن ماده‌هــا بــه اصــدار حکــم قاضــی اســت؛ امــا قاضــی تــا‬
‫زمانــی کــه قضیــه برایــش ثابــت نشــده باشــد‪ ،‬حکــم کــرده منی‌توانــد‪ .‬بن ـاً موضوعاتــی کــه‬
‫بــه فقــه حل‌وفصــل می‌گــردد‪ ،‬اثبــات آن نیــز بــر اســاس فقــه می‌باشــد‪ .‬چگونگــی و دالیــل‬
‫اثبــات آن را می‌تــوان از حدیــث مشــهور معــاذ اســتنباط کــرد‪ .‬زمانــی کــه پیامــر وی را بــه‬
‫صفــت قاضــی بــه یمــن فرســتاد‪ ،‬از وی پرســید‪« :‬اگــر موضوعــی بـرای قضــاوت برایــت پیــش‬
‫آمــد‪ ،‬چگونــه قضــاوت می‌کنــی؟ معــاذ در جــواب می‌گویــد‪« :‬أَق ِْضــی ِب ِكتَـ ِ‬
‫ـاب اللَّـ ِه قَـ َ‬
‫ـال فَـ ِإ ْن‬
‫ن‬ ‫ـى اللَّـ ُه َعلَیـ ِه َو َسـلَّ َم قَـ َ‬
‫ـال فَـ ِإ ْن لَـ ْم ی ُ‬
‫كـ ْ‬ ‫ـال فَب ُِسـ َّن ِة َر ُســو ِل اللَّـ ِه َصـ َّ‬ ‫ن ِفــی كِتَـ ِ‬
‫ـاب اللَّـ ِه قَـ َ‬ ‫كـ ْ‬ ‫لَـ ْم ی ُ‬
‫جتَ ِهـ ُد َرأْیــی‪ ».‬ترجمــه‪ :‬بــر اســاس کتــاب‬ ‫ـال أَ ْ‬
‫ـى اللَّـ ُه َعلَیـ ِه َو َسـلَّ َم قَـ َ‬ ‫ِفــی ُسـ َّن ِة َر ُســو ِل اللَّـ ِه َصـ َّ‬
‫خداونــد (قــرآن) قضــاوت می‌کنــم‪ .‬می‌پرســد‪ :‬اگــر حکــم آن در کتــاب خداونــد موجــود‬
‫نبــود؟ می‌گویــد‪ :‬بــه ســنت رســول اکــرم(ص) رجــوع می‌کنــم‪ .‬می‌پرســد‪ :‬اگــر در ســنت رســول‬
‫خــدا هــم برایــش حکــم موجــود نبــود؟ می‌گویــد‪ :‬بــه نظــر خــود اجتهــاد می‌کنــم‪ .‬پیامــر این‬
‫‪14‬‬
 ‫پاســخ معــاذ را می‌ســتاید‪( .‬شــیبانی‪ ،‬بی‌تــا‪ )242 :‬از ایــن حدیــث بـرای اصــدار حکــم قاضــی‬
‫و اثبــات دعــوی در متامــی موضوعــات به‌خصــوص موضوعــات مدنــی به‌صــورت کلــی‬
‫ســه محــور دانســته می‌شــود‪:‬‬
‫‪ .1‬رجــوع بــه قــرآن‪ :‬قاضــی جهــت اصــدار حکــم بــرای نخســتین‌بار بــه قــرآن مراجعــه‬
‫می‌کنــد‪ .‬در قــرآن تنهــا مجازات‌هــای حــدود و بــدل قصــاص و موضوعــات مربــوط بــه دیــه‬
‫مشــخص گردیــده اســت؛ امــا راجــع بــه موضوعــات مدنــی و جرایــم تعزیــری چیــزی و جــود‬
‫نــدارد‪ .‬بــا ایــن حــال‪ ،‬تأکیــد همیشــگی قــرآن در فیصلــه و حکم‌کــردن بــه قســط و عدالــت‬
‫اســتوار بــوده اســت‪.‬‬
‫‪ .2‬رجــوع بــه احادیــث‪ :‬در مرتبــۀ دوم قاضــی بــه ســنت رســول اکــرم(ص) و احادیــث گهربــار‬
‫نقش اقرار در اثبات دعوی از منظر نظام حقوقی افغانستان‬

‫آن حــرت مراجعــه می‌منایــد‪ .‬احادیــث پیامــر در راســتای تعلیــات واالی قــرآن بــوده و‬
‫راجــع بــه اجــال قــرآن تذکـرات قولــی و کردارهــای تفصیلــی به‌عنــوان احادیــث تقریــری آن‬
‫حــرت وجــود دارد کــه قطعـاً در تأمیــن هرچــه بیشــر عدالــت ممــد خواهــد بــود‪ .‬مجــازات‬
‫برخــی از جرایــم را کــه در قــرآن بــه آن ترصیــح نیامــده‪ ،‬می‌تــوان بــر اســاس احادیــث نبــوی‬
‫حل‌وفصــل منــود‪.‬‬
‫‪ .3‬رجــوع بــه اجتهــاد و رأی‪ :‬در درجــۀ ســومی اگــر در قــرآن و حدیــث راجــع بــه موضــوع‬
‫پیش‌آمــده حکــم رصیــح موجــود نباشــد‪ ،‬قاضــی بــه اجتهــاد روی مـی‌آورد و در روشــنایی‬
‫هدایــات دینــی‪ ،‬اصــول عملیــه‪ ،‬قواعــد فقهــی و قواعــد اصــول فقــه‪ ،‬منطــق و عقــل ســلیم‬
‫حکمــی را صــادر می‌منایــد کــه عدالــت را بــه بهرتیــن وجــه آن تأمیــن کــرده بتوانــد‪ .‬امــروزه‬
‫قوانیــن مــدون و فقــه اســامی می‌توانــد ایــن خالءهــا را پــر کنــد‪.‬‬
‫خالصــه این‌کــه در موضوعــات مدنــی نظــر بــه موضــوع مــورد بحــث‪ ،‬قاضــی بــه اســتناد‬
‫قــرآن و حدیــث‪ ،‬اجــاع و قیــاس‪ ،‬نظریــات فقهــای قدیــم و معــارص‪ ،‬فتواهــای موجــود در‬
‫زمینــه و مجمــوع تعالیــم اســامی‪ ،‬حکمــی را صــادر می‌منایــد کــه تأمین‌کننــدۀ عدالــت‬
‫باشــد‪ .‬از جملــه عمده‌تریــن دالیــل اثبــات دعواهــای مدنــی اقـرار در اکــر مــوارد یک‌مرتبــه‬
‫(بقــره‪ )282:‬گفتــه شــده اســت‪ .‬در نظــام حقوقــی مــا به‌خصــوص قوانیــن مدنــی اعــم از قانون‬
‫اصــول محاکــات مدنــی‪ ،‬قانــون اصــول محاکــات تجارتــی‪ ،‬اصول‌نامــه تجــارت و قانــون‬
‫مدنــی‪ ،‬از اقـرار بـرای اثبــات دعــاوی مدنــی اســتفاده شــده اســت‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫نتیجه‌گیری‬
‫از البــای بحــث پیرامــون اقــرار بــه ایــن نتیجــه می‌رســیم کــه اقــرار به‌عنــوان یکــی از‬
‫دالیــل مهــم اثبــات دعــوای مدنــی و جزایــی بــه لحــاظ قانونــی و فقهــی در نظــام حقوقــی‬
‫افغانســتان شــناخته شــده اســت‪ .‬قانــون مدنــی‪ ،‬قانــون اصــول محاکــات مدنــی‪ ،‬قانــون‬
‫اصــول محاکــات تجارتــی و قانــون اجــراآت جزایــی از اقــرار به‌عنــوان یکــی از ادلــۀ‬
‫اثبــات دعــوی صحبــت می‌کننــد‪ .‬لــذا گفتــه می‌توانیــم کــه اقــرار به‌عنــوان یکــی از‬
‫ادلــۀ اثبــات دعــوی بــه لحــاظ شــکلی و متنــی مــورد توجــه قانون‌گــذار بــوده و ماهیــت‬
‫مختلــط شــکلی و متنــی دارد‪.‬‬
‫نقــش اقــرار در اثبــات جرایــم حــدی نظــر بــه هــر جــرم متفــاوت اســت‪ .‬بــرای‬

‫فصل‌نامۀ علمی‪ -‬پژوهشی څارنوال‪ ،‬سال ‪ 29‬ام‪ ،‬شامرۀ ‪۵۸‬‬

‫اثبــات جــرم زنــا اقرارکننــده برعــاوۀ داشــن رشایــط اقــرار‪ ،‬مکلــف بــه چهارمرتبــه اقــرار‬
‫می‌باشــد؛ در حالــی کــه در ســایر جرایــم حــدی و همچنــان بــرای اثبــات قصــاص‪ ،‬تنهــا‬
‫یک‌مرتبــه اقــرار کافــی شــمرده شــده اســت‪ .‬بــه لحــاظ قانونــی در بخــش جزایــی و‬
‫مدنــی‪ ،‬اقــرار مقــر بــا کمــی تفــاوت و رشایــط مخصــوص‪ ،‬موجــب اثبــات دعــوی شــده‬
‫می‌توانــد‪ .‬در متامــی مــوارد مدنــی و جزایــی‪ ،‬فقهــی و قانونــی رشایــط اقــرار تابــع رشیعــت‬
‫اســامی شــمرده شــده اســت‪ .‬خالصــه این‌کــه اقــرار در امــور جزایــی نظــر بــه موضوعــات‬
‫مدنــی‪ ،‬از حساســیت بیشــری برخــور دار اســت؛ زیــرا بــر اســاس اقــرار‪ ،‬در امــور جزایــی‬
‫مجــرم بــه ســزای اعــال خــود می‌رســد یــا بی‌گنــاه از تیــغ مجــازات در امــان می‌مانــد؛‬
‫امــا در امــور مدنــی‪ ،‬در حــد اثبــات حــق و ابطــال ناحــق اســت‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫منابع‬
‫‪ .1‬قرآن‌کریم‪.‬‬
‫‪ .2‬ابوالقاســم‪ ،‬اســاعیل بــن عبــاد بــن عبــاس صاحــب‪ ،‬املحیــط فی‌اللغــه‪ ،‬چ‪ ،1‬بیــروت‪:‬‬
‫‪.1994‬‬
‫‪ .3‬بیهقــی‪ ،‬ابوبکــر احمــد بن‌حســین‌ بن‌‌علــی‪ ،‬ســنن بیهقــی‪ ،‬چ‪ ،1‬حیدرآبــاد‪ ،‬هندوســتان‪:‬‬
‫‪1344‬هـ‪.‬قـ‪.‬‬
‫‪ .4‬دیانــی‪ ،‬عبدالرســول‪ ،‬دالیــل اثبــات دعــوی در حقــوق افغانســتان‪ ،‬چ‪ ،2‬میــزان‪ ،‬بی‌جــا‪:‬‬
‫‪.1394‬‬
‫‪ .5‬زحیلی‪ ،‬وهبه‪ ،‬فقه االسالمی و ادلته‪ ،‬چ‪ ،4‬دارالفكر‪ ،‬دمشق‪ :‬بی‌تا‪.‬‬
‫نقش اقرار در اثبات دعوی از منظر نظام حقوقی افغانستان‬

‫‪ .6‬شــیبانی‪ ،‬أحمــد بن‌حنبــل أبوعبداللــه الشــیبانی‪ ،‬مســند احمــد بن‌حنبــل‪ ،‬مؤسســة‬

‫قرطبــة‪ ،‬القاهــرة‪ :‬بی‌تــا‪.‬‬
‫‪ .7‬کاســانی‪ ،‬عالء‌الدیــن ابی‌بکــر بــن مســعود‪ ،‬بدایــع الصنائــع فی‌ترتیــب الرشائــع‪ ،‬چ‪،1‬‬
‫دار‌الفکــر‪ ،‬بیــروت‪.1996 :‬‬
‫‪ .8‬جعفری لنگرودی‪ ،‬محمدجعفر‪ ،‬ترمینولوژی حقوق‪ ،‬چ‪ ،16‬دانش‪ ،‬تهران‪.1385 :‬‬
‫‪ .9‬محمد‪ ،‬کامل‌الدین‪ ،‬فتح‌القدیر‪ ،‬مکتبۀ حقانیه‪ ،‬پشاور‪ ،‬بی‌جا‪ :‬بی‌تا‪.‬‬
‫‪ .10‬قانون اجراآت جزایی‪.1393 :‬‬
‫‪ .11‬قانون اساسی افغانستان‪.1382 :‬‬
‫‪ .12‬قانون اصول محاکامت تجارتی‪.1342 :‬‬
‫‪ .13‬قانون اصول محاکامت مدنی‪.1369 :‬‬
‫‪ .14‬قانون رسیدگی به تخلفات اطفال‪.1383 :‬‬
‫‪ .15‬قانون مدنی‪.1355 :‬‬
‫‪ .16‬کودجزا‪.1393 :‬‬

‫‪17‬‬