ABSTRAK
Ipinataw ng gobyerno ng Pilipinas ang bagong
General Education Curriculum wika at (GEC) alinsunod
sa programang K to 12, at sa pamamagitan ng
kontrobersyal na Commission on Higher
Education/CHED Memorandum Order (CMO) No. 20,
Series of 2013. Bunsod ng nasabing CMO, burado na
ang espasyo ng panitikang Filipino sa kurikulum ng
kolehiyo, ngunit dahil sa kolektibong protesta ng mga
grupong makabayan sa bansa, nagsasagawa ng
konsultasyon ang CHED hinggil sa posibilidad na
magkaroon pa rin ng asignaturang Filipino sa kolehiyo,
at puspusang gamitin bilang wikang panturo ang wikang
Filipino. Layunin ng papel ng ito na ilahad ang
pagsulong at pagbura sa mga tagumpay ng wika at
panitikang Filipino sa kurikulum ng kolehiyo mula 1996
hanggang 2014. Saklaw nito ang pagbabalik-tanaw sa
mga polisiya noong panahong kolonyal bilang batayan
ng malalim na pagsusuri sa mga kaugnay na
kontemporaryong polisiya sa panahong neokolonyal.
Sa pangkalahatan, ang papel na ito’y manipesto rin sa
paggigiit ng espasyo para sa wika at panitikang Filipino
sa kurikulum ng kolehiyo, lagpas pa sa kapit-sa-patalim
na pag-iral nito sa panahong neokolonyal na walang
ipinag-iba sa karimlang tinatanglawan ng sulong
aandap-andap man ay hindi naman namamatay.
TALUMPATI
Ang talumpati ay isang pormal na pagsasalita
sa harap ng mga tagapakinig o audience. Ito ay isang
uri ng pagdidiskurso sa harap ng publiko na may
layuning magbigay ng impormasyon o manghikayat
kaugnay ng isang partikular na paksa o isyu.
Kinapapalooban ang talumpati ng kakayahan sa
pagpapahayag ng ideya nang may organisasyon, talas
ng pagsusuri at epektibong paggamit ng wika.
Madalas na nabibighani tayo sa husay sa
paggamit ng retorika ng isang tagapagsalita ngunit
kailangang isaalang-alang ang lalim ng nilalaman at
katotohanan ng isang talumpati, kaysa sa pamamaraan
kung paano iyon binigkas.
Mas malalim pang mauunawaan ang talumpati
sa pamamagitan ng pagkilala sa iba’t ibang uri nito
batay sa nilalaman at pamamaraan.
A. URI NG TALUMPATI BATAY SA NILALAMAN AT
PAMAMARAAN
Nahahati ang sa iba’t ibang uri ang talumpati
batay sa nilalaman at pamamaraan. Batay sa
nilalaman, maaaring impormatibo o kaya ay
persweysib o mapanghikayat ang isang talumpati.
Impromptu at extemporaneous o pinaghandaan
naman ang iba’t ibang pamamaraan ng pagtatalumpati.
Narito ang mga katangian at kalikasan ng bawat isa:
1. Impormatibong Talumpati.
Ang uri ng talumpating ito ay naglalayong
magbigay ng impormasyon tungkol sa ano mang bagay,
pangyayari, konsepto, lugar, tao, proyekto at iba pa.
Ang kabuuang diskurso nito ay maglahad at
magpaliwanag upang maunawaan ng mga takapakinig
ang paksang tinatalakay.
Maaaring maging paksa ng talumpati ang
pagpapaliwanag tungkol sa proseso na naglalaman ng
mga sistematikong serye ng aksyon na tutungo sa
resulta o pagbuo ng produkto. Maaari ring ipakita ang
kronolohiya ng isang pamamaraang pang-
organisasyon. Mahalaga ang tulong biswal sa ganitong
uri ng talumpati. Maaari ring simpleng pagpapaliwanag
ng iba’t ibang konsepto gaya ng teorya, prinsipyo,
paniniwala o ideya ang isang talumpating nagbibigay ng
impormasyon. Nakatutulong ang pagbibigay ng maayos
na organisasyon o padron sa talumpati at ang
epektibong paggamit ng mga panandang diskurso para
sa malinaw na daloy ng ideya. Sapagkat mas kompleks
ang ganitong mga talumpati, esensyal ang pagbibigay
ng iba’t ibang halimbawa, analohiya, at paghahambing.
Ilang mahahalagang bagay na dapat tandaan
sa pagbuo ng impormatibong talumpati ang paglimita sa
paksang tinatalakay upang magkaroon ng pokus ang
laman ng talumpati. Huwag ding ipagpalagay na lahat
ay tinatalakay ay alam na ng tagapakinig at sikaping
magbigay ng mga halimbawang malapit sa karanasan
ng tagapakinig. Iwasang ding maging masyadong
teknikal at abstrakto ang talumpati, bagkus ay gawing
personal ang mga ideya nang sa gayon ay mas
madaling makaugnay ang mga tagapakinig. Ang ilan sa
mga halimbawa ng ganitong talumpati ay ang taunang
State y of the Nation Address (SONA) ng Pangulo ng
Pilipinas na naglalaman ng mga impormasyon tungkol
sa mga naging tagumpay, plano at hamon na
kinahaharap ng bansa sa ilalim ng isang tiyak na
administrasyon.
2. Mapanghikayat na Talumpati.
Ang isang mapanghikayat o persweysib na
talumpati ay kadalasang nakatuon sa mga paksa o
isyung kinapapalooban ng iba’t ibang perspektiba o
posisyon. Sa talumpating ito, nagbibigay ng partikular
na tindig o posisyon sa isang isyu ang isang
nagtatalumpati batay sa malaliman niyang pagsusuri sa
isyu. Maaaring maging sentro ng isang mapanghikayat
na talumpati ang pagkuwestiyon sa isang katotohanan,
sa isang pagpapahalaga, o kaya ay sa polisiya.
Mahalagang mahikayat ang mga tagapakinig na pag-
isipan ang mga pagpapahalaga sa pamamagitan ng
kritikal na pagtatanong ng isang mananalumpati. Ang
mensahe ng talumpati ay kailangang iangkop sa
kaalaman, interes, pagpapahalaga, aktitud, at mga
paniniwala ng target na tagapakinig. May tatlong
pagdulog sa mapanghikayat na talumpati.
 A. Pagkuwestyon sa isang katotohanan.
Ang pagdulog na ito ay halos kagaya ng isang
impormatibong talumpati kung saan nagsisilbing
tagapamandila ng isang posisyon ang tagapagsalita na
nagpapakita ng iba’t ibang katotohanan at datos upang
suportahan ang kanyang posisyon. Maaari siyang
magpakita ng taliwas na pananaw ngunit upang
tunggaliin lamang ito upang suportahan naman ang
kanyang posisyon o tindig sa isyu.
B. Pagkuwestyon sa pagpapahalaga.
Ang pagdulog na ito ay nakasentro sa personal
na paghahatol kung ano ang tama o mali, mabuti
masama, o kaya ay etikal o hindi etikal. Kailangang
pangatwiranan 0 ng isang tagapagsalita ang kanyang
posisyon batay sa isang tanggap na istandard o
paniniwala. Halimbawa nito ang mga nangangatwiran
laban sa mga probisyong may kinalaman sa aborsyon
na nakapaloob sa Reproductive Health Law, ayon sa
utos ng bibliya.
C. Pagkuwestyon sa Polisiya.
Ang layunin ng pagdulog sa talumpati na ito ay
hikayatin ang mga tagapakinig na magpasyang
umaksyon o kumilos. Pagkatapos kuwestyonin ang
isang tiyak na polisiya, kailangang hikayatin ang mga
tagapakinig sa pagkilos sa pamamagitan ng paglalatag
ng isang plano na magpapakita ng praktikalidad ng
isang panibagong proposal. Mahalagang maging
ispesipiko ang paglalatag ng plano upang mahikayat
ang tagapakinig na suportahan ito.
Sa kabuuan, mahalagang bigyang-diin na
napaniniwala ng isang mahusay na tagapagsalita ang
tagapakinig kung: naniniwala sila na may kredibilidad
ang nagsasalita (kakayahan at karakter), napaniwala
sila ng mga ebidensya at mahusay na dokumentasyong
inilatag ng tagapagsalita, nakumbinse sila ng
pangangatuwiran ng tagapagsalita, o kaya’y nakanti
ang kanilang emosyon sa pamamagitan ng talas ng
ideya at husay sa paggamit ng wika ng isang
tagapagsalita. Sa kabila ng mga pamantayang ito,
kailangang iwasan ng isang tagapagsalita ang
manipulasyon at panloloko ng datos upang
makapanghikayat.
Samantala, liban sa dalawang tinalakay na uri
ng talumpati, tinukoy nina Bernales, et al. (2006) ang
iba pang uri tulad ng talumpating Pampalibang,
Talumpating Pampasigla, Talumpating Nagbibigay-
Galang at Talumpating Papuri. Ang huli ay maaaring
binibigkas sa okasyon ng Serbisyong Nekrolohikal,
Pagtatalaga sa Katungkulan, Pamamaalam-
Paghahandog o Retirement at Pagmumungkahi o
Pagsuporta sa Kandidatura.
Ganito naman mailalarawan ang dalawang paraan ng
pagtatalumpati:
1. Impromptu o Biglaang Talumpati.
Ang impromptu o biglaang talumpati ay isang
uri ng talumpati batay sa pamamaraan. Isinasagawa
ang talumpating ito nang walang ano mang paunang
paghahanda. Mahalaga ang biglaang talumpati upang
masukat ang lalim at lawak ng kaalaman ng isang mag-
aaral o tagapagsalita sa isang tiyak na paksa kahit
walang naunang pagbabasa hinggil dito. Bukod sa
kaalaman, nahahasa rin ng biglaang talumpati ang
husay sa organisasyon ng ideya, talas ng pagsusuri at
pagbibigay-diin sa mahahalagang aspekto ng isang
isyu. May apat na batayang hakbang sa pagbuo ng
isang biglaang talumpati:
a. Sabihin ang tanong na sasagutin o paksang
magiging sentro ng talumpati at ang layunin
nito.
b. Ipaliwanag ang pangunahin at
pinakamahalagang punto na nais mong
bigyang-diin.
c. Suportahan ang pangunahing punto ng mga
ebidensya o patunay.
d. Ibuod ang iyong pinakamahalagang punto at
ipakita kung paano nito nasagot ang tanong o
layunin ng talumpati.
2. Ekstemporanyo o Pinaghandaang
Talumpati.
Kabaligtaran ng impromptu, ang talumpating ito
ay maingat na inihahanda, pinagpaplanuhan at
ineensayo bago isagawa. Sa mismong pagbigkas ng
talumpati, gumagamit ng mga maiksing tala ang
tagapagsalita upang maalala ang mga mahahalagang
punto ng inihandang talumpati. Madalas ding sinasaulo
o memoryado ang ganitong uri ng mga talumpati.
Kumbersasyonal ang katangian ng talumpati at kahit pa
praktisado, kailangang ispontanyo ang maging dating
nito sa mga tagapakinig.
B. MGA GABAY SA PAGSULAT NG TALUMPATI
Tinipon ng forbes.com sa pamamagitan ni Jeff Schmitt
(2013) ang iba’t ibang gabay sa pagsulat ng talumpati
mula sa mga eksperto sa politikal na talumpati. Narito
ang ilang patnubay mula sa kanila:
1. Pillin lamang ang isang pinakamahalagang
ideya. Ipinapakita ng mga pananaliksik na
kakaunti lamang ang naaalala ng isang
tagapakinig mula sa isang talumpati kung
kaya’t kailangang magbigay ng isa o dalawang
pinakamahalagang ideya lamang na pag-
iisipan nila. Laging isipin na maikling panahon
lang ang nakalaan sa iyo para magtalumpati.
2. Magsulat kung paano ka nagsasalita. Laging
isaisip na nagsusulat ka ng isang talumpati at
hindi sanaysay. Hindi ka babasahin, bagkus ay
pakikinggan ng mga tagapakinig. Mas mabuti
kung kumbersasyonal ang tono ng talumpati.
Maaaring makatulong ang sumusunod na
gabay:
a. Gumamit ng maiikling pangungusap.
Mas makabubuting gumamit n dalawang
maikling pangungusap kaysa isang
kompleks na pangungusap ng upang
ipaliwanag ang iyong punto.
b. Huwag gumamit ng mga abstrakto at
mabibigat na mga salitang hind
makakaugnay sa tagapakinig.
c. Laging basahin nang malakas ang
talumpati habang isinusulat ito. Sa
pamamagitan ng pagbasa, matutukoy
mo agad kung tila isang libro a
nagsasalita o kaya’y isang tao nang
nakikipag-usap!
3. Gumamit ng mga kongkretong salita at
halimbawa. Interesado ang mga tagapakinig
sa konkretong detalye. Mas mabuting gumamit
ng mga salitang mas karaniwan sa pandinig at
karanasan ng mga tao.
4. Tiyaking tumpak ang mga ebidensya at
datos na ginagamit sa talumpati. Mahalaga
ang pananaliksik para sa talumpati. Kailangang
ilatag ng isang tagapagsalita ang kanyang
kredibilidad sa pamamagitan ng kakayahan at
kaalaman sa paksa, at magagawa lamang ito
sa pamamagitan ng malalim na pag-unawa at
pagbabasa tungkol sa paksa. Mahalagang
lahat ng sinasabi ng isang tagapagsalita ay
batay sa mga siyentipikong datos at pag-aaral
at hindi ayon sa personal na haka-haka
lamang. Mas madaling hikayatin ang mga
tagapakinig sa pamamagitan ng tiyak na
numero at estadistika.
5. Gawing simple ang pagpapahayag sa buong
talumpati. Kapag naisulat na ang unang
burador ng talumpati, balikan ito at maghanap
ng mga salita o pahayag na maaari pang
bawasan, paikliin o gawing simple. Ang
pagbabawas ng mga salita sa isang talumpati
ay maaaring mas magbigay- linaw rito.
PAGSULAT NG REBYU
Ang rebyu ay isang akdang sumusuri o
pumupuna sa isang likhang-sining Maingat ditong
binibigyang-pansin ang mga sangkap o elemento ng
genre na nirerebyu upang ang isang kritiko ay
makapaglahad ng obhetibo at matalinong analisis.
Samakatwid, ano-ano ang maaaring gawan ng
rebyu? Kung tutuusin, kahit na anong likhang-sining.
Kung gayon, maaaring gawan ng rebyu ang mga
akdang nababasa tulad ng tula, maikling katha, nobela,
sanaysay o aklat. Maaari rin namang magsuri ng mga
pagtatanghal tulad ng dula at pelikula. Maaaring
magsuri ng mga awral na sining tulad ng awit o drama
sa radyo. May mga nagsusuri rin ng ibang mga biswal
na sining tulad ng photo exhibit, eskultura at painting.
A. MGA KATANGIANG DAPAT TAGLAYIN NG
ISANG KRITIKO
Hindi isang pangkaraniwang gawain ang
magsuri ng isang likhang-sining. May ilang mga
katangiang dapat taglayin ang isang kritiko upang
maging ganap na kapani- paniwala ang kanyang rebyu.
Ang mga katangiang ito ay ang sumusunod:
1. Sapat na kaalaman sa genre na kanyang
sinusuri at sa paksa niyon,
2. Sapat na kakayahang magsuri o kakayahang
kumilala ng mga kahinaan at kalakasan ng
genre na sinusuri,
3. Pagiging tapat, obhetibo at kawalan ng bahid
impluho ng damdaming pansarili, at
4. Pagkakaroon ng likas na kuro-kuro o hindi
pagpapadala sa iba’t ibang impluwensyang
may kiling.
B. MGA KATANGIAN NG ISANG MAHUSAY NA
REBYU
Mula sa mga pagtalakay sa tatlong websites
(http://iwrite.edu.au, http:// pkpschool.sfu.ca at
http://www.dpreview.com), natipon ng mga may-akda
ang sumusunod na mga katangian ng isang mahusay
na rebyu:
1. Masaklaw. Sinusuri ng isang mahusay na
rebyu ang lahat ng sangkap o elemento ng
genre na kinabibilangan ng akdang sinusuri.
Halimbawa, kung maikling kwento ang sinusuri,
kailangang mapagtuunan ng pansin ang
tauhan, tagpuan, banghay, kasukdulan, wakas
at kakintalan, maging ang pamagat at simula ng
akda.
2. Kritikal. Ang rebyu ay isang mapanuring akda 8. Nagtatangi. Ang isang mahusay na rebyu ay
kung kaya kailangan ang malalimang pagsusuri nagtatangi ng mabuti sa hindiabuti, ng
ng mga sangkap. Ibig sabihin, kailangang mahusay sa hindi mahusay, ng mataas na
masuri ang isang akda sa pananaw ng isang kalidad sa mababang kalidad. Sa pamamagitan
kritiko, hindi sa pananaw ng isang karaniwang ng mahusay na pagpapaliwanag, nagagabayan
mambabasa o tagapanood. Halimbawa, ang ng isang mahusay na rebyu ang ibang mga
mga simbolismo at pahiwatig ay karaniwang mambabasa o tagapanood, kung kailangan pa
hindi napapansin ng mga karaniwang nilang paglaanan ng salapi at panahon ang
mambabasa o tagapanood, ngunit hindi iyon akdang sinusuri, o kung magiging pag-aaksaya
dapat makatakas sa mga mapanuring mata ng lamang ng salapi at panahon ang akdang iyon.
isang kritiko.
3. Napapanahon. Liban sa mga akdang klasiko,
ang isang mahusay na rebyu ay pumapaksa sa C. MAHAHALAGANG BAGAY NA DAPAT TANDAAN
isang akdang napapanahon. Halimbawa, sino SA PANUNURI
pa ba ang magkakainteres na basahin ang
rebyu ng pelikulang Gone with the Wind na Sa kanyang aklat na Malikhaing Pagsulat, si Arrogante
ipinalabas noong 1939? Maaaring wala na, o (2000) ay naglista m ilang mga bagay na dapat tandaan
mangilan-ngilan na lamang! sa panunuri:
4. Walang Pagkiling. Obhetibo ang isang
1. Liwanaging mabuti kung anong uri ng katha ang
mahusay na kritiko. Hindi siya
sinusuri kung ito’y nobela, maikling kwento,
nagpapaimpluwensya sa kanyang mga
tula, dula, pelikula, programang pantelebisyon,
pansariling pagkiling. Halimbawa, maaaring
o iba pa.
Noranian ang kritiko, ngunit tinutukoy pa rin
2. Basahin o panoorin ito nang masinsin at igawa
niya ang mga kahinaan ng pelikulang
iyon ng lagom. Ang lagom ay maikli lamang,
pinagbibidahan ni Nora Aunor na kanyang
sapat lang ang haba upang maunawaan ng
sinusuri. Kung puro papuri kasi ang mababasa,
babasa ang paksang diwa ng kathang sinusuri.
nagiging kwestyonable ang objectivity ng
Hindi dapat pag-ukulan ang lagom ng kung
nasabing kritiko.
ilang pahina. Ang kailangan lamang dito ay ang
5. Mapananaligan. Kapani-paniwala ang isang
buod ng nilalaman.
mahusay na rebyu. Ang mga pamantayang
3. Bigyang-halaga hindi lamang ang nilalaman
ginamit ay katanggap-tanggap sa lahat o kung
kundi pati ang estilo o paraan ng pagkakasulat
hindi man ay sa nakararami. Hindi arbitraryo.
ng katha.
Ginagabayan din siya ng angkop na teorya sa
4. Bukod sa pagbanggit ng kahusayan at
pagsusuri ng isang partikular na akda.
kahinaan ng katha, mag-ukol din ng
Halimbawa, sa pagsusuri ng mga tula ni
karampatang pagpapakahulugan.
Marjorie Evasco, maaaring gamitin ang
5. Lakipan ng ilang siping (quotations)
teoryang feminismo. Nagbabanggit din siya ng
makapagbibigay-kabuluhan sa ginagawang
mga awtoridad at iba pang hanguan upang ang
panunuri. Maingat itong piliin at samahan ng
pagsusuri ay magkaroon ng higit na
maikling pagbibigay-katuturan.
kredebilidad.
6. Iwasan ang pagbibigay ng ano mang
6. Orihinal. Ang isang mahusay na rebyu ay hindi
kapasyahan nang walang lakip na batayan o
pagsasama-sama lamang ng sinasabi ng ibang
patunay. Hindi sapat na sabihing Ang akda ay
kritiko. Hindi ito padampot-dampot lamang
maganda at kawill- wili. Kailangang ipaliwanag
doon at dito at animo’y pagdidikit ng laway ng
kung bakit ito maganda at kawili-wili.
sinabi nina kung sino-sino. Ang kritiko ay
7. Kailangang nababatay din ang ano mang
kailangang may sariling input sa rebyu, sa
pagpapasya sa mga takdang pamantayan,
madaling sabi, may sariling opinyon na
bagamat maaaring isama rin ang sariling
maaaring kaiba o katulad ng sa ibang kritiko.
pagkakilala ng sumusulat ayon sa matapat
7. Makatuwiran. Ang isang mahusay na kritiko ay
niyang paniniwala.
makatwiran sa may-akda ng akdang sinusuri.
Isinasaalang-alang niya ang mga limitasyon ng
may- akda. Halimbawa, hindi makatwiran ang
paghahambing ng isang pelikulang Pilipinong
science fiction sa mga mga pelikula ni Steven
Spielberg. Natural, ang una ay inferior sa huli,
bunga nga ng mga limitasyon sa pananalapi at
teknolohiya.
Sa mga ito ay maaaring idagdag ang sumusunod:

8. Gamitin ang pananalitang makatutulong sa

mambabasa na makapagpasya kung ang akda
ay karapat-dapat niyang basahin o hindi. Dapat
iwasan ang mahabang paglalahad upang hindi
naman malaman ng lahat ng mambabasa ng
rebyu ang kalahat-lahatang bagay at hindi na
niya kakailanganing basahin pa ang akda.
9. Iwasang makulayan ang rebyu ng palagay at
kuro ng mga propesyonal na mamumuna na
nakapagpahayag na ng kanyang kuro-kuro sa
akda.
10. Pag-ukulan din ng pagpapahalaga ang estilo ng
pagkakasulat bukod sa nilalaman. Maaaring
dahil sa estilo ay maiba ang akda sa ibang
tumatalakay sa gayon ding paksa. Maaaring sa
estilo ay maging lalo itong mahalaga kaysa
ibang akda.