Vi khuẩn lam (/saɪˌænoʊbækˈtɪəri.

ə/), còn được gọi là Cyanophyta, là một nhóm

vi khuẩn Gram âm thu năng lượng thông qua quang hợp. Tên vi khuẩn lam đề cập đến
màu sắc của chúng (từ tiếng Hy Lạp cổ đại κυανός (kuanós) 'xanh lam'), tương tự tạo
nên tên gọi chung của vi khuẩn lam, tảo lam. Chúng dường như có nguồn gốc từ môi
trường nước ngọt hoặc trên cạn. Sericytochromatia, tên được đề xuất của nhóm cận vệ
và nhóm cơ bản nhất, là tổ tiên của cả nhóm vi khuẩn không quang hợp
Melainabacteria và vi khuẩn lam quang hợp, còn được gọi là vi khuẩn
Oxyphotobacteria.

Vi khuẩn lam sử dụng các sắc tố quang hợp, chẳng hạn như carotenoid,
phycobilin và các dạng diệp lục khác nhau, chúng hấp thụ năng lượng từ ánh sáng.
Không giống như sinh vật nhân sơ dị dưỡng, vi khuẩn lam có màng trong. Đây là
những túi dẹt được gọi là thylakoid, nơi thực hiện quá trình quang hợp. Các sinh vật
nhân thực quang dưỡng như cây xanh thực hiện quá trình quang hợp ở các plastids
được cho là có tổ tiên của chúng ở vi khuẩn lam, được thu nhận từ lâu thông qua một
quá trình gọi là quá trình nội cộng sinh. Các vi khuẩn lam nội cộng sinh này ở sinh vật
nhân chuẩn sau đó tiến hóa và biệt hóa thành các bào quan chuyên biệt như lục lạp, tế
bào sắc tố, nguyên bào và bạch cầu, được gọi chung là plastids.

Vi khuẩn lam là một nhóm rất lớn và đa dạng của sinh vật nhân sơ quang dưỡng.
Chúng được xác định bởi sự kết hợp độc đáo của các sắc tố và khả năng thực hiện quá
trình quang hợp tạo oxy. Chúng thường sống trong các tập hợp thuộc địa có thể có vô
số hình thức. Đặc biệt quan tâm là các loài dạng sợi, thường chiếm ưu thế ở các lớp
trên của thảm vi sinh vật được tìm thấy trong các môi trường khắc nghiệt như suối
nước nóng, nước siêu kiềm, sa mạc và các vùng cực, nhưng cũng phân bố rộng rãi
trong các môi trường trần tục hơn.

Vi khuẩn lam là một nhóm vi khuẩn quang hợp tiến hóa tối ưu hóa cho điều kiện
môi trường thiếu oxy. Một số loài cố định nitơ và sống trong nhiều loại đất ẩm và
nước, tự do hoặc trong mối quan hệ cộng sinh với thực vật hoặc nấm hình thành địa y
(như trong chi địa y Peltigera). Chúng bao gồm từ đơn bào đến dạng sợi và bao gồm
các loài thuộc địa. Khuẩn lạc có thể tạo thành sợi, tấm, hoặc thậm chí hình cầu rỗng.

Vi khuẩn lam rất đa dạng về hình thái, từ dạng đơn bào, dạng sợi đến dạng khuẩn
lạc. Các dạng sợi thể hiện sự biệt hóa của tế bào chức năng như dị bào (để cố định
nitơ), akinete (tế bào ở giai đoạn nghỉ), và hormogonia (sợi sinh sản, di động). Chúng
cùng với các kết nối gian bào mà chúng sở hữu được coi là những dấu hiệu đầu tiên
của tính đa bào.

Nhiều vi khuẩn lam hình thành các sợi di động của tế bào, được gọi là
hormogonia, di chuyển khỏi sinh khối chính để tạo chồi và hình thành các khuẩn lạc
mới ở nơi khác. Các tế bào trong hormogonium thường mỏng hơn ở trạng thái sinh
dưỡng, và các tế bào ở một trong hai đầu của chuỗi di động có thể thuôn nhọn. Để tách
khỏi thuộc địa mẹ, một hormogonium thường phải xé nhỏ một tế bào yếu hơn trong
một sợi, được gọi là một chất hoại tử.

Vi khuẩn lam có thể được tìm thấy ở hầu hết mọi môi trường sống trên cạn và
dưới nước - đại dương, nước ngọt, đất ẩm, đá ẩm tạm thời trên sa mạc, đất đá trống và
thậm chí cả đá ở Nam Cực. Chúng có thể xuất hiện dưới dạng tế bào sinh vật phù du
hoặc hình thành màng sinh học quang dưỡng. Chúng được tìm thấy bên trong đá và vỏ
sò (trong hệ sinh thái thời kỳ đồ đá cũ). Một số ít là động vật nội ăn trong địa y, thực
vật, các sinh vật nguyên sinh khác nhau hoặc bọt biển và cung cấp năng lượng cho vật
chủ. Một số sống trong bộ lông của những con lười, cung cấp một hình thức ngụy
trang.

Một số vi khuẩn lam, được gọi là cyanobionts (cộng sinh vi khuẩn lam), có mối
quan hệ cộng sinh với các sinh vật khác, cả đơn bào và đa bào. Vi khuẩn lam có thể
xâm nhập vào thực vật qua khí khổng và xâm nhập vào khoảng gian bào, tạo thành các
vòng và cuộn nội bào. Anabaena spp. xâm chiếm rễ của cây lúa mì và cây bông.
Calothrix sp. cũng đã được tìm thấy trên hệ thống rễ của lúa mì. Các loài đơn tính,
chẳng hạn như lúa mì và gạo, đã được Nostoc spp., Năm 1991, Ganther và những
người khác đã phân lập các vi khuẩn lam cố định nitơ dị vòng đa dạng, bao gồm
Nostoc, Anabaena và Cylindrospermum, từ rễ cây và đất.