LÂLE DEVRİ'NE BAKIŞ

 Lâle Devri Osmanlı için ne ifade ediyordu?

M. Ahmet TOKDEMİR*, Adem ARTAN**

L
âle Devri Osmanlı Devleti'nde zihniyet değişimi bakımından bir dönüm noktasıdır. Osmanlı Devleti'nin
kendine, kendi medeniyetine olan güvenini sorguladığı, ilerleme, kurtuluş ve tarihe tutunma çabaları
için Batı'nın model alınmasına kapı aralayan bir dönemdir. Bir başkasını model almak onu tanımayı
gerektirir. Lâle Devri, halen devam eden çağdaşlaşma ve Batılılaşma mücadelemizin ilk adımlarının atıldığı,
Batı'nın öğrenilmeye başlandığı bir dönemdir. Bu etkinlikte öğrenciler, bir bütünü parçalara ayıracaklar, par-
çaların özel anlamlarını sorgulayacaklar, ardından onları yeniden birleştirecekler ve kendi özgün bilgilerini
oluşturacaklar.

HEDEFLENEN ÖĞRENME ÇIKTILARI

QQ Bütün öğrenciler: Lâle Devri'ndeki gelişmeler hakkında bilgi
sahibi olacaktır.

QQ Birçok öğrenci: Lâle Devri'ndeki gelişmeler hakkında sebep

ve sonuç ilişkileri kuracaktır.

QQ Bazı öğrenciler: Lâle Devri'nin çok yönlü bir dönüşüm oldu-

ğunu örneklerle açıklayabilecektir.

Sınıf: 10
Öngörülen Süre: 80 dk.
Derse Hazırlık / Malzemeler
• Çalışma Yaprağı-1, 2 ve 3’ü grup sayısınca çoğaltınız
Anahtar Soru: • Çalışma Yaprağı-4’ü öğrenci sayısının dörtte biri kadar
Lâle Devri Osmanlı için ne ifade çoğaltınız.
ediyordu?
• Çalışma Yaprağı-5’i öğrenci sayısı kadar çoğaltınız.

Dersin Amacı: • Makas

Lâle Devri örneğinden yola çıkarak

toplumsal değişimlerin boyutlarını
değerlendirebilme.

İlişkili Kazanım:
III. Ahmet Dönemi iç ve dış
politikadaki gelişmeleri ve ıslahat
çalışmalarını değerlendirir.
*
Gazi Üni., Gazi Eğitim Fakültesi, Ankara
**
Akçaabat Anadolu Öğretmen Lisesi, Trabzon
286
Lâle Devri'ne Bakış

İŞLENİŞ 1. Anahtar soruyu öğrencilerinizin tartışmalarını sağlayınız.

5 dk.
2. Öğrencilerinizi 4 gruba ayırdıktan sonra Çalışma Yaprağı-1'i dağı-
tıp soruların grupça cevaplanmasını sağlayınız. Grupların sorular
hakkındaki yorumlarını özet halde tahtaya sıralayıp sınıfın benzer ve 5 dk.
farklı cevapları görmelerini sağlayınız. Cevapların ardından fotoğra-
fın 3. Ahmet Çeşmesi olduğunu ve Lâle Devri'nde Topkapı Sarayı’nın
girişinde inşa edilen bir eser olduğunu açıklayınız.
3. Çalışma Yaprağı-2'yi gruplara dağıtarak metne yönelik 3 soru ha- 10 dk.
zırlanmasını isteyiniz
3. Çalışma Yaprağı-3 A, B, C, D'yi her gruba bir yaprak gelecek şekilde
dağıtınız. Levni’ye ait bir minyatürden alınan kesiti incelemelerini ve 10 dk.
soruları cevaplamalarını sağlayınız.
4. Çalışma Yaprağı-4’ü keserek öğrencilere birer tane dağıtınız.
• Ardından, ellerindeki kesitlerin üzerinde bulunan numaralara dik-
10 dk.
kat çekiniz. 1, 2, 3 ve 4'ü alan öğrencilerin bir araya gelmelerini ve
ellerindeki parçaları birleştirerek minyatürlerin tamanını görmele-
rini isteyiniz.
• Grupların, Çalışma Yaprağı-3'e dönmelerini isteyiniz. Minyatür kesi-
tini, makas işaretli yerden kesmelerini isteyiniz.
5. I. Gruptan başlamak üzere gruptan bir kişinin tah-
taya çıkıp kesiti tahtaya yapıştırmasını ve sorulara 1 3
15 dk.
verdikleri cevapları sınıfla paylaşmalarını sağlayı-
İŞLENİŞ / SÜREÇ

nız. 4 grubun ellerindeki çizimleri yanda gösterildi- 2 4

ği şekilde birbirine yapıştırarak tek bir resim oluş-
turmalarını isteyiniz.
6. Çalışma Yaprağı-5’i tüm öğrencilere uygulatarak verilen cevapların 15 dk.
açıklanmasını sağlayınız.

süre

Değerlendirme:
Öğrencilerinizden bu derste öğrendikleriyle ilgili üç soru türetmelerini ve bunlardan birini ce-
vaplamalarını isteyiniz.
 287

Lâle Devri'ne Bakış

Aşağıdaki kaynakları inceleyiniz. İlgili soruları cevaplayınız.

QQ Kaynak 1

“Gülelim, oynayalım, kâm alalım dünyadan Kâm: Keyif, lezzet, tat, haz, mutluluk
Mâ-i Tesnim içelim çeşme-i nev peydâdan Mâ-i Tesnim: Cennet ırmaklarından biri
Görelim âb-ı hayat aktığı ejderhadan Ab-ı hayat: Ölümsüzlük verdiğine inanılan su
Gidelim serv-i revanım yürü Sadabad’a Serv-i revan: Boyunun uzunluğundan dolayı
sevgiliye benzetilen ağaç.

ÌÌ Şair Nedim'in yukarıdaki dizeleri yazıldığı dönem hakkında ne gibi ipuçları vermektedir?
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................

QQ Kaynak 2

Ç A L I Ş M A YA P R A Ğ I

1. Yukarıdaki fotoğrafta görünen eser ne olabilir?

.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................

2. Bu eser neden bu kadar süslü işlemelerle yapılmıştır?

.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................

3. Bu eser nerededir?
.....................................................................................................................................................................................................
1

.....................................................................................................................................................................................................
 288 Lâle Devri'ne Bakış

QQ LÂLE DEVRİ

 Osmanlı devleti, 1683’te 2. Viyana kuşatmasının yenilgiyle sonuçlanması ve akabinde Osmanlı’yı

Avrupa’dan atmak için bir araya gelen Kutsal İttifak üyesi devletlerle yaptığı savaşlarda art arda yenil-
giler almıştı. 1699’da Karlofça Antlaşmasını yapmak zorunda kalan Osmanlı ilk kez bu kadar büyük toprak
kaybı yaşamıştı. Bu durumun telafisi için Osmanlı devleti, önce Rusya ile (1711), ardından Venedik ile zafer-
le neticelenen savaşlar yaptı. Ancak Avusturya’ya yenildi (1715-18).
Bu durumdan rahatsız olan ve barış yapmak isteyen padişah III. Ahmet sadrazamlığa damadı Nevşehirli
Damat İbrahim Paşa’yı getirdi. yaklaşık 35 yıldır süren savaş dönemine Damat İbrahim Paşa 1718’deki
Pasarofça Antlaşmasıyla son vererek sonradan “Lâle Devri” olarak adlandırılacak ve 1730’a kadar sürecek
dönemi başlattı.
Damat İbrahim Paşa, Lale Devri’nin başlaması ile birlikte büyük bir imar faaliyetine girişip mektepler, kü-
tüphaneler, köşkler, yalılar, çeşmeler ve bahçeler yaptığı gibi şehrin tanzimine de son derece önem verdi.
Özellikle sık sık meydana gelen yangınlardan dolayı ahşap binalar inşa edilmemesi için özen gösterdi.
Ayrıca devamlı İstanbul çarşılarını dolaşıp ekmeklerde ve diğer ürünlerde yapılan sahtekarlıkları kontrol
etmeye başlayan Damat İbrahim Paşa gördüğü haksızlıklar nedeniyle bir çok İstanbul Kadısı’nı azletti. Ay-
rıca yerinde tedbirler sayesinde bütçe açığı giderek azaldı.
Avrupa’yı tanımak gerektiğini düşünen Damat İbrahim Paşa, Avrupa devletlerinin İstanbul’daki elçileri ile
samimi ilişkiler kurdu. Ayrıca Osmanlı tarihinde ilk kez Avrupa ülkelerine elçiler gönderdi. Paris, Viyana,
Moskova gibi başkentlere gönderilen elçiler gittikleri yerde gördüklerini raporlar hazırlayarak sadrazama
sundular. Bunların en ünlüsü, Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin 1720-21 tarihli Fransa Sefaretnamesidir.
Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin yanında Paris’e giden oğlu Mehmet Sait’in Fransa’dan İstanbul’a getirdiği
kitaplar, elbiseler ve mobilyalar İstanbul’da batı modasının yayılmasına sebep oldu. Yirmisekiz Mehmet
Çelebi’nin Paris’te elçi iken gönderdiği tablolar sayesinde Osmanlı minyatür sanatında yeni bir çığır açıldı.
Bu resimleri gören Levni, minyatürle batı üslubu arasında yeni bir tarz geliştirmiştir. Mehmet Sait Efendi
aynı zamanda matbaanın kurulmasında da önemli rol oynamış, İbrahim Müteferrika ile 1727’de Osmanlı
devletindeki ilk Türk matbaasını kurmuştur.
Lâle devri denilince akla en çok, bu dönemin eğlenceleri gelir. Bu eğlence hayatında Sadrazam İbrahim
Paşa’nın önemli bir rolü vardır. Sadrazam, Topkapı’dan uzakta, Kâğıthane’de padişahın eğlenmesi için
“Sadabad” adı verilen ve etrafında bahçeler, havuzlar ve heykeller olan yeni bir saray inşa ettirmişti. Bu
saray Fransa kralının sarayı örnek alınarak yapılmıştı. Devlet ileri gelenleri de bu konuda padişahı taklit
ederek birbirleriyle lüks yarışına girdiler. Şairlerin, müzisyenlerin katıldığı büyük eğlenceler düzenleniyor,
lale bahçelerinde çeşitli eğlenceler ve fener alayları yapılıyordu. Büyük bir israf alıp başını gitmişti. Devletin
ileri gelenlerinin bu durumu halka da yansıdı. Kahvehane ve meyhaneler çoğaldı. Nadide lale soğanları çok
Ç A L I Ş M A YA P R A Ğ I

büyük fiyatlara satılmaya başladı.

Fakat bu durum halkın büyük çoğunluğunun hoşuna gitmiyordu. Askeri reformlardan endişe duyan yeni-
çerilere, durumdan hoşnut olmayan ulemanın katılımı ve İran’ın saldırıya geçip bazı şehirleri alması üze-
rine 1730’da başlayan Patrona Halil İsyanı ile Lâle dönemi sona erdi. İsyancılar, bu dönemle özdeşleşmiş
Sadabad’ı, buradaki saray ve lâle bahçelerini yakıp yıktılar. Bu isyan sonucunda dönemin sadrazamı Nev-
şehirli Damat İbrahim Paşa, asiler tarafından öldürülürken 3. Ahmet de tahtını kaybetti.
Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 27, Ankara, 2003. "Lale Devri", Kısaltılmıştır.

ÌÌ Metni okuyarak cevaplayabileceğiniz üç soru türetiniz.

Soru 1 ........................................................................................................................................................................................
Soru 2 ........................................................................................................................................................................................
2

Soru 3 ........................................................................................................................................................................................
 289
A

Lâle Devri'ne Bakış

Levni, Şehzadenin sünneti

1. Bu eserin türü nedir?

..................................................................................................................................................................................................... Ç A L I Ş M A YA P R A Ğ I
2. Sizce Levni hangi rengi ağırlıklı olarak kullanmış?
.....................................................................................................................................................................................................

3. Çizimin ortasında yer alan iri yapılı kişi kim olabilir?

.....................................................................................................................................................................................................

4. Resimde gerçekçi olmayan nedir?

.....................................................................................................................................................................................................

5. Resimdeki en sıra dışı şey nedir?

.....................................................................................................................................................................................................

6. Levni çiziminde nasıl bir ortam anlatmıştır?

3

.....................................................................................................................................................................................................
 290
B
Lâle Devri'ne Bakış

Levni, Şehzadenin sünneti

1. Bu eserin türü nedir?

.....................................................................................................................................................................................................
Ç A L I Ş M A YA P R A Ğ I

2. Sizce Levni hangi rengi ağırlıklı olarak kullanmış?

.....................................................................................................................................................................................................

3. Çizimdeki insanlar niçin eğleniyor olabilir?

.....................................................................................................................................................................................................

4. Resimde gerçekçi olmayan nedir?

.....................................................................................................................................................................................................

5. Resimdeki en sıra dışı şey nedir?

.....................................................................................................................................................................................................

6. Levni çiziminde nasıl bir ortam anlatmıştır?

3

.....................................................................................................................................................................................................
 291
C

Lâle Devri'ne Bakış

Levni, Şehzadenin sünneti

1. Bu eserin türü nedir?

..................................................................................................................................................................................................... Ç A L I Ş M A YA P R A Ğ I
2. Sizce Levni hangi rengi ağırlıklı olarak kullanmış?
.....................................................................................................................................................................................................

3. Çizimde yer alan en önemli kişi kim olabilir?

.....................................................................................................................................................................................................

4. Resimde gerçekçi olmayan nedir?

.....................................................................................................................................................................................................

5. Resimdeki en sıra dışı şey nedir?

.....................................................................................................................................................................................................

6. Levni çiziminde nasıl bir ortam anlatmıştır?

3

.....................................................................................................................................................................................................
 292
D
Lâle Devri'ne Bakış

Levni, Şehzadenin sünneti

1. Bu eserin türü nedir?

.....................................................................................................................................................................................................
Ç A L I Ş M A YA P R A Ğ I

2. Sizce Levni hangi rengi ağırlıklı olarak kullanmış?

.....................................................................................................................................................................................................

3. Çizimin sağ en üst köşesinde yer alan kişiler kimler olabilir?

.....................................................................................................................................................................................................

4. Resimde gerçekçi olmayan nedir?

.....................................................................................................................................................................................................

5. Resimdeki en sıra dışı şey nedir?

.....................................................................................................................................................................................................

6. Levni çiziminde nasıl bir ortam anlatmıştır?

3

.....................................................................................................................................................................................................
 293

Lâle Devri'ne Bakış

ÌÌ Minyatürün kesilmiş olan bölümünde neler ola- ÌÌ Minyatürün kesilmiş olan bölümünde neler ola-
bileceğini çizerek tamamlayınız. bileceğini çizerek tamamlayınız.
1 2

3 4
4Ç A L I Ş M A YA P R A Ğ I

ÌÌ Minyatürün kesilmiş olan bölümünde neler ola- ÌÌ Minyatürün kesilmiş olan bölümünde neler ola-
bileceğini çizerek tamamlayınız. bileceğini çizerek tamamlayınız.
 294 Lale Devrine Bakış

ÌÌ 1. Aşağıda Lâle Devri ile ilgili verilmiş gelişmelerin numaralarını ait oldukları alanlara yerleştiriniz.

NO Yapılan gelişmeler İlgili alan No

1 Avrupa’ya geçici elçiler gönderildi.

2 Osmanlı’daki ilk Türk matbaası İbrahim Müteferrika ve Mehmet Said

Efendi tarafından kuruldu.
3 İstanbul baştanbaşa imar edildi, yeni saraylar, çeşmeler ve suyolları
Kültür-Sanat
yapıldı eski cami, medrese ve devlet binaları da onarıldı.
4 Tercüme heyetleri kurularak doğu ve batı klasikleri ve bilimsel eserler
Teknik
Türkçeye çevrildi.
5 Yeni ve büyük kütüphaneler kurularak halkın hizmetine sunuldu. Askerî

6 Yeniçeri askerlerinden “Tulumbacılar” adında bir itfaiye teşkilatı kuruldu. Ekonomik

7 Batı modası, İstanbul’a girdi, günlük hayatta batı tarzı mobilyalar kulla-
Mimarî
nılmaya başlandı.
8 Batı mimarisi saraylara uygulandı. Şehir Hayatı

9 Mevcut çini imalathaneleri elden geçirilirken yeni imalathaneler kurul-

Diplomatik
muş, kiremit imaline başlanmıştır.
10 Tersane ıslah edilerek daha büyük gemiler inşa edilmiştir.

11 Esnaf denetlenmiş, iç ve dış ticaret gelişmiştir.

12 Şair ve sanatkârlara büyük önem verilmiş, şiirde Nedim, minyatürde Levni

bu dönemde şöhretlerinin zirvesine varmışlardır.

ÌÌ 2. Yukarıdaki gelişmeleri olumlu, olumsuz ya da hem olumlu hem olumsuz nitelikleri bakımından
numaralarına göre sınıflandırın.

Olumlu
Olumsuz
Hem olumlu hem olumsuz

ÌÌ 3. Gruplamanızın gerekçelerini numara sırasına göre kısaca açıklayınız.

Gerekçelerim
Ç A L I Ş M A YA P R A Ğ I

Olumlu, çünkü…/ Olumsuz çünkü…/ Hem olumlu hem de olumsuz, çünkü…

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
5

11
12