LIRSKE NARODNE PESME

- Najstariji oblik narodnog stvaralaštva.

- Još se zovu i ženske pesme.

- Karakteristike lirskih narodnih pesama:

1. sadrže osećanja i raspoloženja (ljubav, bol, radost, tuga)
2. kratke, ispevane u osmercu ili lirskom desetercu
3. nisu strofične i nije im svojstvena rima
4. bogate u slikama i motivima
5. sažeto ispripovedano zbivanje

Mitološke pesme
- nastale u dalekim paganskim vremenima
- sadrže verovanja u natprirodna bića i predstave drevnog čoveka o nebeskim telima
- personifikuju se Sunce, Mesec, zvezde
- primer pesama:
 Sunce se djevojkom ženi
 Sunčeva sestra
 Prosioci zvezde Danice
 Vila zida grad
 Vila gajtan plete

Obredne pesme
- vezane za prirodne pojave i godišnje promene
- nastale u vreme prelaska na zemljiradnju i bavljenje nome – zato se vidi okrenutost čoveka
prema prirodi (počelo se strepeti od suša, poplava i raznih nepogoda)

- opisan je odnos prema prirodi:

 opraštanje od zime
 dolazak proleća
 letnje pesme u kojima se prizivaju oblaci i kiša

- u ovu grupu pesama spadaju:

1. dodolske pesme – deo letnjih obreda, njima se priziva kiša
2. koledarske pesme – vezane za zimsku ravnodnevnicu
3. kraljičke pesme – pevane u čast božanstva plodnosti
4. đurđevske pesme – pesme prolećnog perioda, slave jačanje Sunca i obnovu života
5. ivanjske pesme – u vreme letnje dugodnevnice, vezane za praznik Ivandan
6. lazaričke pesme – izražavaju dobre želje za napredak u kući i zdravlje
Običajne pesme
- vezane su za određene trenutke važne za čoveka – slava, svadba, smrt
-prigodan karakter – tačno se zna kada i gde se pevaju

- u ovu grupu pesama ubrajamo:

1. zdravice
2. svatovske – najviše ih ima
3. tužbalice – najpostojanije, pesme trenutka, ljudi ih oblikuju prema svojoj emociji

Porodične pesme
- predmet pevanja su porodični odnosi
- karakteristični motivi: motiv ljubavi majke prema detetu, motiv ljubavi sestre prema bratu
- ljubav sestre prema bratu je uvek iskrena, u hiperboli, potresna

- primer pesama:
 Sestra veze
 Mlad se Ivo na vojsku otpravlja
 Sestra bez brata

- neki naučnici svrstavaju i uspavanke u ovu grupu pesama – to su pesme u kojima je

iskazana ljubav majke prema detetu dok ga uspavljuje

Ljubavne pesme
- najbrojnije narodne pesme
- jezički i stilski najbogatije pesme
- najčešće date u dijaloškoj formi

- preovlađuju motivi:
 ljubavne čežnje,
 isticanja lepote voljene osobe
 magijskih radnji pomoću kojih bi se ljubav zadobila
 patnje dvoje mladih koji su razdvojeni
 ljubavnih sastanaka i rastanaka

- primer pesama:
 Ljepota đevojka
 Momak i devojka
 Jelena i vila
 Srpska devojka
 Dragi i nedragi
 Smrt momka i devojke
 Lijepi Ive
Posleničke pesme
- nastale u procesu bavljenja određenim poslom
- prate rad i pevaju o njemu
- mnogo je pesama o zemljoradničkim poslovima u kojima se ističu radost i takmičarski duh
- najčešće u dijaloškoj formi – momak i devojka se takmiče u radu, a kroz pesmu iskazuju
svoje simpatije i ljubav – mnoge na granici posleničkih i ljubavnih

- primer pesama:
 Prelja i kujundžija
 Nadžnjeva se momak i devojka
 Moba u nedelju

Literatura:
Časlav Đorđević, Olivera Radulović, Mirjana Grdinić Književnost i gramatika – priručnik
za prvi razred gimnazija i srednjih stručnih škola. Novi Sad: Venclović 2014.