EL FILIBUSTERISMO

Characters of El Filibusterismo
Simoun- Niko
Donya Victorina- Ariane
Tiburcio de Espanada- Carol
Paulita Gomez- Vilma
Ben Zayb- Jake
Padre Sibyla- Vincent (JV)
Padre Camorra- Darille
Don Custodio- Marion
Padre Salvi- Ralfh
Padre Irene- Neil
Padre Florentino- Rence
Isagani- Fitz
Basilio- Michael
Kapitan Tiago- Jessica
Quiroga- Michi
Kabesang Tales- Jaime
Juli- Sarah
Makaraig- Vincent Paragas
Padre Millon- Jherwin
Placido Penitente- Amadea
Senor Pasta- Rosalie
Tandang Selo- Jomar
Sandoval- Trisha
Kabesang Andang- Johnray
Pepay- Reynante
Padre Fernandez- Kelly
Don Timoteo- Lorena
Tano- Kenji
Kapitan Basilio- Camille

Kabanata 1: Sa Kubyerta
Buwan ng Disyembre noong pumalaot ang Bapor Tabo sa Ilog Pasig galing Maynila at Patungong
laguna. Ang Bapor na ito ay nasa ilalim ng pamamahala ng mga reverendos at illustrisimos at daong ng
pamahalaan.Ang Bapor Tabo ay may hirarkiya bilang pagpapakita ng uri ng tao ay kapangyarihan.
Nasa ibaba ang mga Instik at Indiyo. Samantala, nasa itaas naman ng kubyerta ang mga Prayle.

Donya Victorina: “ Bakit gumagawi sa dakong iyon ang hangal na timonel?”

Kapitan: “ Mababaw po sa bahaging iyon, ginang.”
Donya Victorina: “Bakit mabagal ang takbo? Bakit hindi tulinan?:
Kapitan: “Marahan po ang pagtakbo dahil tayo ay daraan sa palayaang iyan, ginang.”

(Nakikipagtalo si Ben Zayb kay Padre Camorra)

Padre Salvi: “ Nakikkilala mo ba ang pantas ng mga agham, Ben Zayb? Sa lalawigan ng Puente del
Capricho ay may ginawang tulay ang isa naming kapatid. Hindi iyton natapos dahil nakialam ang isang
pantas ng agham. Nanawagan sila sa pamamagitan ng kanilang teorya at pinintasan ang tulay na ito
na hindi matatag at may kahinaan. Ngunit tingnan mo ngayon, nariyan pa rin ang tulay. Nanatiling
matatag sa kabila ng mga unos gaya nhg baha at lindol.”
Padre Camorra: “Iyan ang nais kong ipahiwatig, Padre Salvi”
(Ngumiti na lamang si Ben Zayb)
Donya Victorina: “ Mangyari pa kasing wala namang matinong lawa dito sa Pilipinas.”
Simoun: “ Napakadali lamang solusyonan ang suliraning iyan.”
( Napabaling ang atensyon ng lahat kay Simoun. Siya ay mag aalahas na nakasuot ng malaking salamin
sa mata na mangasul-ngasul ang kulay, balbas sarado, mataas na lalaki at may maputing buhok na tila
lalong nagpapataas ng sarili.”
Simoun: “Walang nakaisip ng ganitong paraan gayong napakadaling solusyonan ang iyong sinasanabi
na suliranin. Ni hindi kailangan gumasta ng salapi. Humukay ng isang tuwid na kanal mula sa lawa
patungo sa Maynila. Sa madaling sabi, magbukas ng bagong lagusan at sarhan ang dating Ilog Pasig
para mapadali ang paglalakbay.”
Don Custodio: “Ipagpaumanhin ninyo, Ginoong Simoun, subalit ang inyong panukala ay
nangangailangan ng napakalaking halaga at bukod dito maraming kabayanan ang masisira.”
Simoun: “Ang pagsira ay maano?”
Don Custodio: “Ngunit paano ang kuwartang gugugulin?”
Simoun: “Gamitin ang bilanggo sa pagtratrabaho nang sa gano’n ay makamenos ang pamahalaan.”
Don Custodio: “Hindi sapat ang mga bilanggo, Ginoong Simoun.”
Simoun: “ Kung gano’n ay pakilusin pati ang matatanda, mga kabataan, at mga bata. Lahat ay
pagtrabahuin at pagdalhin ng sari-sariling pagkain.”
Don Custodio: “ Ginoong Simoun, mgabubunga ng kaguluhan ang ganyang paraan.”
Simoun: “Kaguluhan? Nag-alsa ba ang bayan ng Ehipto? Nag-alsa ba ang mga bilanggong Hudyo laban
kay Titus? Akala ko ba ay may nalalaman kayo sa kasaysayan?”
Don Custodio: “ Naghimagsik sila noon. Ang nangyari noon ay maaaring mangyari ulit.”
Simoun: “ Hindi! Ang nasabi ko ay nasabi ko na! Padre Sibyla itigil niyo na ang pagsasalita ng latin at
mga kahangalan. Ano’ng halaga ninyong mga prayle kung magkakaroon ng himagsikan sa bayang
ito?”

(Nang makaalis si Simoun)

Don Custodio: “ Isang mulatong Amerikano!”
Ben Zayb: “Ah, Indiyong Ingles” (pabulong na wika)
Don Custodio: “ Ang Amerikanong iyan ay nag-iisip na wala tayong ibang higit na pakikitunguhan
kun’di ang mga taong pula ang balat kaya wala siyang pakandungan na magsalita. Siya rin ang
nagpayong magpadala ng ekspedisyon sa Carolinas.” Pinarungittan si Ben Zayb “Sinasabi ko sa iyo,
Ben Zayb ang hindi pagsangguni sa mga taong matagal na dito ay nagdudulot ng suliranin. Mga
panukalang nagpapalamutian ng mga salita at malakig gugulin na siyang pinaniniwalaan at
tinatanggap.”
Ben Zayb: “Marahil nga ay gan’yan.”
Don Custodio: “Bago simulan ang Obras del Puerto, nagharap ako ng isang simple, matipid at orihinal
na panukala para llinisin ang lawa ng Laguna. Ngunit hindi ito pinagtibay sapagkat wala nitp sa lawa.”
(May mga nakarinig at nagsilapitan ang mga ito)
“Maaari bang malamang kung ano iyon?” tanong ng mga nakarinig
Don Custodio: “Kung walang panganib ay ibig ninyo akong magsalira at kung mayroon ay ayaw
ninyong magsiimik.” pakli nito “Nakakita na ba kayo ng pati” tanong nito kay Ben Zayb.
Ben Zayb: “Namaril na kami sa lawa.”
Don Custodio: “Hindi patong bundok ang tinutukoy ko. Kun’di iyong maano na inaalagaan sa Pateros
at Pasig. Ano ba ang kanilang kinakain?”
Padre Camorra: “Mga susong maliliit. Hindi kailangan ng maging isang Indiyo para malaman ang sagot.
Kailangan lamang ang mga mata.
Don Custodio: Tama! Alam ba ninyo kung saan nakukuha ang mga ito? Kung kayo’y katulad ko o
kasingtagal kong nanirahan sa lupaing ito, malalaman ninyong ang susong ito ay makukuha sa
buhanginan.”
Ben Zayb: “Anong kaugnayan niyan sa inyong proyekto?”
Don Custodio: “Kung ang mag-aalaga ng pato ang lahat ng bayang magkakanugnog ay mapapalalim
ang ilog dahil sa panghuhuli ng susong ipapakain sa mga pato.”
Ben Zayb: “ Pumapayag ba kayong gumawa ako ng artikulo tungkol sa panukala ninyo? Sapagkat ang
bayang ito ay bihira ang nag-iisip.”
Donya Victorina: “ Pero Don Custodio, kung ang lahat ay mag-aalaga ng pato ay dadami ang balot. Ay,
nakakadiri! Mabuti pa’y matabunan na nga ng mga buhangin!”

Kabanata 2: Sa Ilalim ng Kubyerta

Sa ilalim ng kubyerta ng bapor ay nag-uusap sila Isagani, Basilio at Kapitan Basilio ( Kaibigan ni kapitan
tiyago kaya’t kinamusta niya ang lagay mg kaibigan kay Basilio)
Kapitan Basilio: “Kamusta na si Kapitan Tiyago?”
Basilio: “Ayaw niyang magpagamot. Inuutusan niya akong magtungo ng San Diego para tingnan ang
paupahan niyang bahay. Ngunit sa aking palagay kaya niya ako pinaalis upang malaya siyang
makahithit ng opyo.”
Kapitan Basilio: “ Ang salot na opyo. Ginamit ito ng mga tao noon na walang halong pang-aabuso sa
katawan. Kamusta ang inyong mungkahing magkaroon ng Akademya ng Wikang Kastila? Sa aking
palagay ay mahirap maisakatuparan ang isang ‘yan.”
Isagani: “ Matutuloy po ito sapagkat ang hinihintay na lamang namin ay ang permiso matapos
makipagkita si Padre Irene sa Kapitan Heneral. Niregaluhan namin ang pari ng dalawamng kabayong
kastanyo at siya’y nangako sa amin ng tulong.”
Kapitan Basilio: “Tutol si Padre Sibyla kaya baliwala ‘yan”
Isagani: “Tutol nga po kaya siya narito ay upang makipagharap din sa Kapitan Heneral sa Los Banos.”
Kapitan Basilio: “Hindi masama ang inyong nais mangyari. Ang panahon ngayon ay paurong na. Noong
panahon namin , kami’y nag-aaral kahit paano ng wikang Latin sapagkat ang aming mga aklat ay
nasusulat sa wikang Latin. Mas masama ang panahong ito kaysa panahon ng ating mga magulang.”
“Aetas parentum pejor avis tulit nos nequires!” pagkasabi nito’y naglakad ito palayo.

Nagtungo sa ilalim ng kubyerta si Simoun at nadatnan ang dalawang binata na nagkwekwentuhan

Simoun: “Narito ka pala, Basilio.” Napatingin kay isagani, “Kababayan mo ba siya?”
Basilio: “ Hindi po, Ginoo. Ngunit magkalapit lang ang aming bayan.”
Simoun: “Kamusta ang probinsya?” usisa kay Basilio
Basilio: “Hindi niyo po ba alam?”
Simoun: “ Hindi pa ako nakakapunta roon lalo’y wala namang mamimili ng alahas. Marahil ay
mahihirap din ang mga tao roon.”
Isagani: “ Hindi kami bumibili ng bagay na hindi namin kailangan.”
Simoun: “Huwag kang magalit, binata, dahil wala akong masamang ibig sabihin.Ang mabuti pa ay
uminom na lang tayo ng serbesa para sa ikauunlad ng inyong lalawigan.”
(Tumanggi si Isagani)
Simoun: “Mabuti sa Katawan ang serbesa. ‘Ika nga ni ay kapansin-pansin ang kawalan ng sigla ng
bayang ito kung tubig lamang ang kanilang iniinom ay wala silang usapang maririnig.”
Isagani: “ Ang tubig ay nakakapatay ng apoy. Ang tubig ay maaaring makapuksa ng sangkatauhan o
lumunod ng mundo kapag naging dagat.”
Simoun: “ Iinumin ko na ang aking serbesa.”
(iniwan niya ang dalawa)

Basilio: “Bakit tila palaban ka ngayon, kaibigan?”

Isagani: “Hindi ko alam.”
Basilio: “Panay ang siko ko sa’yo hindi mo ba alam na siya ang tinatawag na Kardinal Moreno?
Minumura siya kapag nakatalikod ngunit pinupuri kapag nakaharap.”
Isagani: “Dumadalaw ba siya kay Kapitan Tiyago?”
Basilio: “Mula nang siya ay dumating.”

Lumapit ang isang katulong para sabihing hinahanap si Isagani ng kan’yang tiyong si Padre Florentino.

Nakita ng Kapitan si Padre florentino at inanyayahan sa kubyerta.

Kapitan: “ Padre Florentino, tayo ay magtungo sa kubyerta. Baka isipin ng mga prayle na ayaw niyo
silang makahalubilo.”

Napilitan ang pare na pagbigyan ito at ipinatawag si Isagani para iwasan ang kapitan ang hindi
maanyayahan sa kubyerta.
Padre Florentino: “ Iwasan mo ang kapitan upang hindi maanyayahan sa kubyerta. Baka akalain ng iba
ay inaabuso natin ang kagandang loob ng kapitan.”

Kabanata 3: Ang mga Alamat

Nagkakasiyahan na ang umpukan ng mga pari’t mahahalagang tao sa lipunan na may hawak na
kopita, kasama pa rin si Don Custodio at Ben Zayb
Padre Sibyla: “Masamang panahon! Masamang panahon!” (pabirong wika)
Padre Irene: “Hindi dapat kayo nagsasalita ng gan’yan, Vice Rector sapagkat nagtatamasa kayo ng
magandang kabuhayan sa inyong mga kalakal sa Hongkong at mga paupahang bahay.” (nakangiting
tugon)
Padre Sibyla : “Hindi niyo alam ang aming ginagastos!”
Padre Camorra: “ Huwag na kayong dumaing at baka mapaiyak pa ako. “Tumatawang saad nito. “
Kami ay walang hasyenda o bangko. Maging ang mga Indiyo ay huminhingi ng tawad para sa buwis.
Nagtataasan ang mga bilihin. Nagbingi-bingihan na lamang ako at tinatanggap ang halagang
makakayanan nila. Hindi kami dumadaing sapagkat ayaw namin maging mapagkakamkam. Hindi ba,
Padre Salvi?”

Lumitaw si Simoun galing sa Ilalim ng kubyerta

Don Custodio: “ Sa’n ba kayo galing? Hindi niyo tuloy nakita ang pinakamagandang bahagi ng
paglalakbay na ito.”
Simoun: “ Marami rin akong nakitang magandang tanawin ngunit ang kawili-wili sa paglalakbay na ito
ay pag-alala sa mga alamat.”

Isinalaysay ni Padre Florentino ang, Ang Alamat ni Donya Geromina

Simoun: “ Sa inyong palagay, Padre Salvi? Hindi kaya mas mabuting ipinasok ng arsobispo si Donya
Geronima sa beateryo, halimbawa’y sa Sta. Clara.” Nagtaka si Padre Salvi “Sapagkat para sa akin ay
hindi marangal ‘yon. Ano sa palagay ninyo?”
Padre Salvi: “ Hindi ko mahuhusgahan ang ginawa ng arsobispo.”

Nagkuwento si Padre Salvi tungkol sa isang Intsik na hindi binyagan na nabagbag na ang bangka sa ilog
at muntik makain ng buwaya. Naging bato ang buwaya dahil sa himala ni San Nicolas.
Ben Zayb:” Kahanga-hanga. Nais kong isulat bilang isang artikulo.”
Simoun: “ May dalawang katanungan. Una, ano kaya ang nangyari sa buwayang naging bato?
Nakatakas kaya ito? O nadurog na parang isang bato? Ikalawang tanong, ang mga natuyong hayop
kaya na nakita ko sa mga museo sa Europa ay binuo ng sianunang santo?”
Padre Camorra: “Sino ang makapagsasabi?”
Padre Sibyla: “Dahil alamat ang ating pinag-uusapan. Marahil ang kapitan ay maraming nalalaman.”
Ben Zayb: “Oo nga pala, Kapitan. Alam mo ba kung saang dako ng lawa mapatay ang osang Guevarra,
Navarra, o Ibarra?”
Donya Victorina: “ Siya nga! Saan nga ba rito, Kapitan? May naiwan kayang bakas dito sa tubig?”
Kapitan: “ Tumingin kayo sa dakong roon… Ayon sa kwento, labintatlong taon na ang nakalipas,
tinutugis noong ng mga kawal si Ibarra nang siya’y tumalon sa lawang ito at pagbabarilin hangga’t sa
kanilang paningin at sa dakong iyon sa may pampang, ang tubig ay nahkulay-dugo.”
Ben Zayb: “ Kung ganoon ang kanyang bangkay ay…?”
Padre Sibyla: “Nakasama na ng kanyang ama sa lawang ito.”
Padre Salvi: “ Hindi ba’t isang pilibustero ang kanyang ama?”
Ben Zayb: “ Pinakamurang libing, hindi ba Padre Camorra?”
Padre Camorra: “Ang isang pilibustero kailanma’y hindi magkakaroon ng marangyang libing.
Ben Zayb: “ Ayos lang po ba kayo, Ginoong Simoun?”

Kabanata 4: Kabesang Tales

Tahanan ni Kabesang Tales

Kabesang Tales: “ Mayroon akong magandang balita sa inyo mga anak.?”
Juli: “ ANo po iyon, ama?”
Kabesang Tales: “ Napagdesisyunan namin na pag-aralin kayong magkakapatid.”

Dahil sa pag-asenso hinirang siya bilang kabesa de barangay kaya siya ay tinawag na Kabesang tales.

Padre Camorra: “ Narito ako upang maningil ng buwis.”

Kabesang Tales: “Buwis? Eh kakabayad ko lang ho noong isang buwan, ah?”
Padre Camorra: “ Noong isang buwan pa iiyon! Kailang an mong magbayad ulit ng buwis para sa
buwang ito. Ang buwis ay dalawang daang piso.”
Kabesang Tales: “Dalawang daang piso?! Aba’y sumusobra naman ho ata kayo padre. Saan ho kami
makakakuha ng ganyang kalaking pera?”
Padre Salvi:” Kung hindi magbabayad ibigay sa iba ang tungkulin ng paglilinang dito! “
Matagal na din siyang naging tapat na maninilbihan sakin.
Kabesang Tales:” Ako ang nag-hirap na mag-tanim at mag-ani dito. Ibinuhos ko ang pawis at dugo ko
upang maiahon sa hirap ang pamilya ko.”
Padre Camorra:” Ngunit hindi sa iyo ang lupang nililinang mo! “
Padre Salvi: “Ito ay pag-aari ng korporasyon. “
Kabesang Tales:” Pag-aari? May kasulatan ba kayo na nag-papatunay na sa inyo ang lupang ito?
Padre Camorra: Meron!”
Kabesang Tales: “At nasaan naman iyon?! “
Padre Salvi: “At bakit mo kailangan makita? Kabesang Tales: Hindi ako magbabayad ni kalahati ng
buwis hanggat wala akong nakikitang katibayan na inyo nga ang
lupang ito. “
Tandang Selo: (Bumulong sa anak) “Anak huwag ka nang magmatigas.”

Pumunta ang magkapatid kay Tandang selo

Padre Camorra: “Hindi ba‘t tama ang iyong ama, Telesforo? Wala kang mahihita kung patuloy kang
mag-mamatigas.”
Kabesang Tales: “Handa akong makipag-usapin maipag-laban lamang ang karapatan
namin!”(Bahagyang lumapit upang sugurin ang dalawang prayle, pinigilan ng mga Guwardiya Civil si
Tales na sugurin ang mga prayle at tinutukan siya ng riple).
Padre Camorra: (Bumaling sa mga Guwardiya Civil). “Qué barbaridad! Kunin ang anak na lalaki at
gawing Guwardiya Civil!” (Pinalo ng riple ang ulo ni Tata Selo at hinila si Tano).
Juli: “Bitiwan niyo siya! Ama!”
Kabesang Tales: “Hindi! Wag ang aking anak!”
Tano:” Ama! Juli! Aaahhh!” (Aalis ang mga Pari at Guwardiya Civil)
(Bumalik ang mga Guwardiya Civil at sinabi kay Juli).
Guwardiya Sibil: “Limang daang piso ang hinihingi ng aming pinuno! Kung hindi‘y mamamatay ang
iyong ama, binibini.”
Juli: (Sa sarili).” Saan ako kukuha ng limang daang piso? Ang mga alahas! Liban lamang itong Agnos.
Handog ito sa akin ni Basilio” (Hahalikan ang Agnos, isusuot ang Agnos) “Ngunit ito‘y hindi sapat.
Tama! Mamamasukan muna ako kay Hermana Penchang.”
Kabanata 20: Ang Nagpapalagay

Nasa loob ng tanggapan si Don Custodio habang masusing pinag-aaralan ang mga papeles at
kasulatan.

Don Custodio:”Pumayag ang kapitan heneral na ako ang maging tagapaghatol sa panukala ng mga
estudyante ukol sa pagkakaroon ng akademya ng wikang kastila sapagkat isa akong Buena tinta! Isang
mapagkakatiwalaan o mapapaniwalaan. Hay! Papaano ba ito?” (Mapapakamot sa ulo) “Kumunsulta
na ako kay Ginoong pasta subalit malabo ang gusto niyang mangyari. Nagttanong na rin ako kay Pepay
subalit wala itong naipayo at sa halip pa ay hiningian pa ako ng dalampu’t limang piso para sa
pampalibing ng ale nitong namatay.”

Kabanata 5: Ang Noche Buena ng isang Kutsero

Sa Plaza
Bisperas ng kapaskuhan at kasalukuyang inililibot ang prosisyon ng Nohe Buena sa mga lansangan
nang dumating ng SAn Diego si Basilio sakay ng karomata. Naantala ang paglalakbay nila ng ilang oras
dahil hinarang sila ng mga guwardiya sibil at hinanapan ang kutsero ng sedula. Sinaktan ng mga
guwardiya sibil ang mga kutsero nang walang maipakitang sedula. Naawa siya sa kutsero at dinoble
niya ang bayad.

Nagpasya si basilio na maglakad dala ang kanyang maleta. Nang mapadaan siya sa bahay ni Kapitan
BAsilio ay kakikitaan mo ito ng karangyaan. Hindi sinasadyang narinig niya ang mga usapan dahil na
rin malalaks ang boses ng mga naguusap-usap
Kapitan Basilio: “Pupunta kami Senyor Simoun. Makakaasa kayong pupunta kami sa Tiani. Pero
siguraduhin ninyong masisiyahan kami sa mga alahas ninyo! Patunayan niyo na kayo lamang ang mag
– aalahas na tinitingala sa buong mundo. Sayang kung pabubulaanan niyo lamang ang mga papuring
ibinibigay sa inyo.”
Alperes: “Sisikapin ko hong pumunta, kailangan ko ng isang relo, ngunit kung ako ay maging abala ay
pakikiuasapan ko na lang si Kapitan Basilio na ako ay kaniyang pilian na lang sa mga koleksiyon ninyo.
Heto po ang bayad ko.” (Tangkang iaaabot ang pera kay Kapitan Basilio ngunit ito ay kaniyang
tatanggihan).
Kapitan Basilio: “Huwag na po tinyente. Regalo ko na lang po sa inyo ang relo. Itago niyo na lang ho
ang pera. “
Alperes: “Hindi niyo maaaring hindi po tanggapin ang bayad na ito. Mapapahiya po ako rito.”
Kapitan Basilio: “Magagalit ako sa inyo kung ngayon nyo ako babayaran sa harap ng ating mga
kaibigan. Hayaan ninyong magtuos tayo pagdating na ng alahas sa inyong kwartel. “
(Sumingit sa usapan si Padre Salvi).
Padre Salvi: “Gusto kong magpabili rin sa inyo Kapitan Basilio, isang magandang pares ng hikaw ang
ipakikikuha ko sa inyo. Pagdating na po sa kumbento babayaran ko.”
(Si Basilio sa sarili habang naglalakad pagkatapos mapakinggan ang usapan).
Basilio: “Napakatuso! Pinagtubuan niya lahat ng tao! Kung totoo ang mga balita, nakukuha niya raw sa
kalahati lang ang tunay na halaga ng mga alahas na ipinagbibili niya. Nangangahulugan na siya ay
tumutubo ng sobra – sobra. Nakakalungkot isiping ang mga katulad niyang mga dayuhan ang
kumikita.”
(Pagkarating sa bahay ni Kapitan Tiyago, kausap ang katiwala)
Katiwala: “May ilan din pong namatay na kalabaw.”
Basilio: “Wala ka na bang ibabalita sa’kin kundi panay ganyan?”
Katiwala: “Ang isa po nating kasama ay namatay, ang matandang tagabantay ng kaingin, subalit ayaw
siyang bigyan ng misang pangmahirap sapagkat mayaman daw ang ating panginoon.”
Basilio: “Ano ang ikinamatay?”
Katiwala: “Katandaan.”
Kabanata 6: Si Basilio
Sa sementeryo
Umupo siya sa isang bato at nagsimulang magmuni-muni.
Si Basilio ay isang ulila. Nakita niya nang malagutan ng hininga ang kaniyang ina, siya ang naglibing
dito kasama ang isang misteryosong amerikano. Dahil sa ulila, pinagsikapan niya ang makapag – aral.
May kakaibang talento siya. Magaling siya sa pag - mememorya. Subalit dahil sa siya ay sakitin ay
hindi niya nagagampanan ang trabaho, dahilan upang siya ay mapalayas. Pinalad siya at kinupkop ni
Kapitan Tiago sa San Diego. Kapalit ng paninilbihan, siya ay nakapag – aral sa magandang paarlan. Sa
San Juan De Letran. Dahil sa kaniyang kahusayan siya ay inilipat sa mas magandang paaralan.
Nagtapos siya sa Ateneo. Sa kaniyang kolehiyo, ay mas pinili ni Kapitan Tiaago na mag medisina siya
kaysa mag abogasya sa Santo Thomas. Taun – taon hindi niya nakaliligtaang dalawin ang puntod ng
ina sa burol basta siya ay may pagkakataon. Dito ay nasasabi niya ang kaniyang mga saloobin.. balak
niyang pakasalan ang nobyang si Juli kapag siya ay nakapagtapos sa pag – aaral at bumuo ng sarili
niyang pamilya. Ngayong nagbalik siya ulit sa San Diego, kaniyang pinuntahan ng palihim ang puntod
ng ina.
Basilio: “Matagal na rin noong huling punta ko rito.Naaalala ko pa rin ang mga pangyayari, sariwa pa
ang lahat sa aking isip. Parang kailan lang ang mga sakit na sinapit ko. “

Kabanata 7: Si Simoun
Pauwi na si Basilio nang may mabanaagang liwanag sa kagubatan at may marinig na yabag at
kaluskos. Natagpuan niyang naghuhukay si Simoun. Nagpasya si Basilio na lumantad at magpakilala.
BAsilio: “Maaari ko po ba kayong tulungan, Ginoong Simoun?”
Nabigla si Simoun at natigilan sa kinatatayuan
Simoun: (Gulat na liningon ni Simoun ang tinig at may kung anong huhugutin sa bulsa). “Anong
ginagawa mo sa gubat na ito?”
Basilio: “Kung inyo pong magugunita, sa mismong pook ding ito tayo nagtagpo may labing tatlong
taon na ang nakakaraan. Sa aking palagay kayo po ang naghandog sa akin ng isang pakikiramay,
ikaliligaya ko kung ako‘y makatutulong naman sa inyo.”
(Kinasa ang rebolber at itinutok kay Basilio).
Simoun: “At sa tingin mo‘y sino ako?” (Humakbang paurong).
Basilio: “Isang taong ipinalalagay kong napakadakila. Isang taong ipinagpapalagay ng lahat, maliban sa
akin, na patay na at ang tinamong kasawian ay labis kong ipinagdaramdam.”
Simoun: “Isang nakamamatay na lihim ang iyong nalaman. Isang lihim na maaari mong ikapahamak.
Hindi mo ba naisip na dahil dito ay maaari kang masawi sa aking kamay? Totoong ako‘y naparito may
labing tatlong taon na ang nakakaraan, upang dakilain ang isang kaibigan na inilaan ang buhay para
ipaglaban ang karapatan ng mga Pilipino laban sa mga mapang-api. At ngayo‘y nagbalik ako upang
ipagaptuloy ang kanyang nasimulan. Hindi ko akalaing ang lason na naiwan ay lubusan ng kumalat sa
lipunan! At ang mga kabataan! Wala ng ginawa kundi sumunod! Magpa-alipin! Hindi pinakikinggan!”
Basilio: “Hindi Ginoong Simoun! Kung hindi dahil sa pag-aaral ng mga kabataan ng wikang Kastila ay
hindi tayo pakikinggan ng pamahalaan. At ang wikang ito ang magbubuklod ng tuluyan sa mga
Pilipino.
Simoun: Isang pagkakamali! Hindi kailanman ito magiging wikang pambansa! Aanhin natin ang wikang
ito? Itatago lamang ng huwad na wikang ito ang ating mga karapatan! Ang ating mga pagkatao!”
Basilio:” Ginoong Simoun, mali ang inyong iniisip.”
Simoun: “At ano ang iyong mahihita kung ikaw ay makakapagtapos? Makikita mo bang masaya ang
iyong bayan? Makikita mo bang malaya ang mga tao? At ano, iyo na lamang bang hahayaan ang iyong
ina at kapatid na mabulok sa ilalim ng lupa na tinatapakan ng mga taong siya mismong pumatay sa
kanila”
Basilio: “Ano ang nais ninyong gawin ko, Ginoong Simoun? Kaya ko ba silang ipaglaban gayong ako
mismo ay wala! Isa lamang akong hamak na estudyante, wala sa buhay. Hindi maaaring hukayin ang
aking ina at iharap sa hukuman ang kanyang bangkay at pagkatapos ay mangbintang nang kung sino-
sinong kastila.”
Simoun: “Katulad ko ay may dapat ka ring singilin sa lipunan. Pinaslang ang kapatid mo at hindi
nabigyan ng katarungan ang pagkabaliw ng nanay mo. Kapwa tayo uhaw sa katarungan. Sa halip na
wasakin natin ang isa‘t – isa dapat lang tayo ay magkasama. Tama ka ako nga ang iyong nakita
labingtatlong taon na ang nakararaan. Sinundan ko ang isang matalik na kaibigan na inialay ang buhay
para sa akin. Kung papayag ka ay pumanig ka sa aking mga plano.”
(Ngunit umalis ng payapa si Basilio. Nanatili si Simoun sa kanyang kinatatayuan.)
Simoun: “Tama kaya ang aking ginawa? Bahala na! Mamamatay ang mahihina at matitira ang mga
malalakas! Kaunting pagtitiis na lang, malapit na akong magtagumpay. Kaunting tiis na lang.”

Kabanata 8: Ang Maligayang Pasko

Sa Bahay ni Kabesang Tales
Nakita ni Juli si Tandang Selo sa isang sulok nakatingin sa kanyang ginagawa. Nakita ni Juli si Tandang
selo. Nilapitan niya ito at saka nagmano.
Juli: “Pag-uwi ni ama, pakisabi pong natuloy ako sa pagpasok sa eskuwela. Marunong pong magsalita
ng kastila ang aking amo kaya’t matututo ako sa pinakamurang halaga.”
Namuo ang luha sa mata ng matandang lalaki at nagmadaling binitbit ni Juli ang kanyang tampipi.
Nagmamadali siyang nanaog ng bahay at nang lingunin ang kanilang tahanan ay tila naglaho ang lahat
ng pangarao ba hinubog. Napaupo siya sa isang puno na nabuwal at doon siya nanangis.

Matagal nang nakaalis si Juli at mataas na ang araw nang dumungaw si Tandang Selo sa may bintana
para panoorin ang mga taong nakabihis ng dadalo ng misang mayor. Nakita ni tandang Selo ang
kanyang kaibigan na dumaan sa harap ng kanyang bahay, at labis niya itong ikinalungkot na hindi man
lang siya nakapagbigay ng anumang aguinaldo lalo na sa kanyang apo na si Juli. Dinalaw siya ng mga
kamag-anak kasama ang kanilang mga anak.
(Nagmano ang mga bata kay Tandang Selo)
Kamag-anak 1: “Kamusta na po kayo, itay?”
Laking gulat ni Tandang Selo na hindi siya makapagsalita. Nagpumulit siyang ngumiti ngunit nanginig
ang kanyang labi na nagpakawala ng impit na tunog.
Mga kamag-anak: “Napipi na! Napipi na!”

Kabanata 9: Ang mga Pilato

Sa Palengke, sa salas
Nakarating kay Hermana Penchang ang nangyari kay Kabesang Tales
Hermana Penchang: “madalas na ipiraranas ng Diyos ang bagay na iyan sapagktan ang tao’y
makasalanan. Akalain ninyong isang dalagang malapit nang ikasal ay hindi pa marunong magdasal.
Napakalaking kasalanan at kahihiyan!”

Nagdiriwang ang mga Prayle sa usapin tungkol sa lupain ni Kabesang tales.

Kabanata 10: Karangyaan at Karanglitan

Sa Tahanan ni Kabesang Tales
Simoun: “Sa tingin niyo ho, sasapat ho ba ang aking rebolber para maipagtanggol ang aking sarili?”
Kabesang Tales: May mga baril silang kayang iputok mula sa malayo.”
Simoun: Malayo rin ang kayang marating ng balang ito.”

Dumating si Kapitan Basilio kasama ang asawa at anak na si Sinang upang bumili ng alahas sa
halagang tatlong libong piso kay Simoun.
Simoun: “ Hindi ninyo maiibigan ang tubog lang sa ginto o huwad na bato. Nakakatitiyak ako na ang
hanap ninyo ay mga brilyante."
Sinang: “Oo nga po, mga brilyante.”
Simoun: “mayroon ngang alahas na talagang antigo. Mayroon akong kuwintas ni Cleopatra na
natagpuan sa piramide, mga singsing ng senador at kabalyerong Romano na natagpuan sa gumuhong
cartago.”
Kapitan Basilio: “Marahil ay iyong ipinadala ni Anibal matapos ang digmaan sa Cannea.”
Simoun: “Mayroon din ditong hikaw na galing sa Roma.”
Sinang: “Ang dalawang hikaw na iyan” sambit niya habang nakahawak sa ina.
Kapitan Basilio: “Higit na antigo ang mga alahas ng mga Romano.”
Simoun: “Masdan ninyo ang asul na batong ito na animo’y walang malay at tahimik. “ ani nito kay
Kabesang Tales. “Ito ang mga kuwintas ni Cleopatra, hindi ko matiyak kung magkano ang halaga nito
subalit ito’y laan sa mga museo at mayayamang pamahalaan lamang ang makakabili nito.”
Simoun: “Wala ba kayong nais ipagbili sa akin?”
Sinang: “Ang laket po ni Maria Clara?”
Kabesang Tales: “Siya nga ano?”
Sinang: “Iyon ay relikaryong may brilyante at Esmeralda. Iyon ay alahas ng aking kaibigan na
nagmongha.”

Hinalughog ni Kabesang Tales ang ilang kahon at nakita niya ang relikaryo. Sinuri iyon ni Simoun at
tiniyak na iyon ang relikaryo ni Maria Clara.
Sinang: “Nagustuhan ko ito. Magkano ninyo ito ipagbibili sa akin?”
Natigilan si Kabesang Tales
Kabesang Tales: “ Limang daang piso…limang daang piso?”
Kinuha niya ito at pinagmasdan
Kabesang Tales: “Kung maaari po’y nais ko munang hingiin ang pahintulot ng aking anak. Babalik ako
bago gumabi.”

KABANATA 11/EKSENA 11: LOS BAÑOS (Bahay ng Kapitan Heneral)

Naglalaro ng baraha ang kapitan, Padre Camorra, Irene at Sibyla.

Kapitan: Talagang napaka-bait sakin ng tadhana, sinusuwerte talaga akol (Sa kabilang gilid ay
masayang nagkwe-kwetuhan sila Don Custodio at Padre Fernandez)

Narrator: Sa ibang direkyon nandoon sina Simoun at Ben Zayb na humahalakhal tila aliw na aliw sa
isa’t-isa

Padre Camorra: (biglang tatayo sa paglalaro) O Hesus! Daig ko pa ang ninanakawan! Akala nyo yata’y
namumulot ako ng pera! (tapos biglang aalis)

Padre Irene: Gusto ba ninyong palitan si Padre Camorra, Ginoong Simoun?

Padre Sibyla: Maitatayo ninyo ang mga dvamante!

Simoun: Walang kailangan sa akin ang gayon-

Padre Irene: Maitataya ng Heneral kung ano man ang kanyang nais, ngunit kaming mga pari lamang

Simoun: Ah! (pigil nya dito) Ang itataya ninyo ay kawanggawa, mga dalangin at kabaitan, Gawin natin
mas mainam ang larong ito. Kapalit ng aking mga hiyas. Ikaw padre Sibyla ay limang araw kakalimutan
ang pagkakawang gawa, karalitan at pagkakamasunurin. Ikaw naman, Padre Irene ay lilimutin ang
kalinisan ng ugali ang pagka-maunawain at iba pa. At sa inyo naman po kapitan ay ang pag-uutos ng
pagbabaril sa iisang bihag habang pinaghahatid-hatiran.

Padre Irene: Ngunit ginoong Simoun, Ano ang mapapala ninyo sa mga panalo ng kabaitan sa
bunganga? At mga buhay na tao? Ang pagta-tapon at ang mga pag-patay.

Simoun: Ah! Marami, sawang-sawa na kong makarinig ng mga kabutihan at hangad ko’y lahat ng
Nakakalat sa daigdig, mailgay sa isang sako upang itapon sa dagat lilipunin ang masama at lilinisin ang
bayan.

Padre Irene: Kakikitaang ika’y may galit at poot sa mga tulisan, ‘di po ba?

Simoun: Sa mga tulisang sa bundok ang sama kundi nandito sa bayan at mga lungsod.
Padre Sibyla: Hindi ba may nagpanukala nagawing paaralan ang mga sabungan? Pero merong
tumutol Dahil nagbabayad daw ng apat na raan at limampung libong piso.

Kapitan Heneral: Tama na ang biruan!

Kalihim: Mawalang-galang kapitan Ang guro ng Tiyani ay humihingi ng maayos na paaralan.

(bago matapos ang usapan)

Kawani: Nag-sadya ako rito para humiling sa kapitan na tulungan ang dalagang tatlong beses ng
nagpapabalik-balik nito, kawawa naman!

Kapitan Heneral: Sige ibigay ang mga kakailanganin ng paaralan! Padalhan ng kalatal ang namumuno
sa kuwartel upang ang kanyang nuno ay palayain. Hindi na nila masasabing tayo’y hindi marunong
maawa.

ΚΑΒΑΝΑΤΑ 12/EKSENA 12: PLACIDO PENITENTE

Juanito: Ano? Placido Penitente? Kamusta na? Nakakapag-aliw kabang mabuti?

Placido: Mangyari pa at ikaw?

Juanito: Lubos akong nasiyahan. Akalain mo bang anyayahan ako ng kura sa tiyani na doon
mamahinga? Aba? Nagpaunlak ako! Kilala mo siya marahil. Si Padre Camorra, lubha siyang
mapagbigay at matapat Hinaharana naming lahat ang mga magagandang dalaga roon. Anong
nangyari sa klase kahapon?
Placido: Mabuti!

(Darating bigla si Paulita at isagani)

Tadeo: Ang ganda-ganda naman niya! Sabihin niyo lamang sa propersor na may sakit ako, susunduin
ko lamang ang babaeng iyon.

(Nagmamadaling umalis si Tadeo.)

-Sa pintuan ng classroom nila-

Propesor: Penitentel Penitente, pumirma ka rin dito!

Placido: Ano yan? Ipagpaumanhin mo ngunit kailangan mabasa ko muna.

Estyudante: Mahaba ito, tignan mo. Ito ay protesta sa kahilingan. Si Macaraig at ang kanyang mga
Kasama ay may kahilingan ukol sa pagtatago ng akademya ng wikang kastila.

Placido: Paumanhin, ngunit hindi ko talaga yan maaring pirmahan hangga’t hindi ko mauunawaan
kung
Para saan, bukod dun, ayokong makalaban si Macaraig. (pumasok si Placido sa loob ng klase.)
Sinadya ni Placido na paingayin ang takong ng kanyang sapatos upang marinig siya ng propesor

Padre Millon: (voice-over) Wala kang galangi Magbabayad ka sakin Penitentel

ΚΑΒΑΝΑΤΑ 13/EKSENA 13: ANG KLASE NG PISIKA

Ipinaulit binasa ng propesor sa pisika na si padre millon ang mga isinaulong aralin nang walang labis at
walang kulang. Isang binatang mataba na mukhang laging inaantok ang naghikab at nag inat. Nakita
siya
Ng propesor.

Padre Millon: Hindi mo alam ang leksyon ano?! Tamad! Napaka-antukin mo!

Nakita ng guro ang isa sa kinagigiliwan niyang estudyante.

Padre millon: ikaw juanito sagutin mo ang tanong ko…. Ang nasa likuran ba’y nakapagpapabago sa
nasa
Harapan o hindi?

(tatayo si Juanito dahil tinawag siya ni Padre Milion)

Hindi alam ni juanito ang sagot. Hinudyatan niya si placido ngunit ito ma’y hindi alam ang sagot .
Niyapakan niya si placido sabay sabing…

Juanito: bulungan moko dali! Bulungan moko!

Napalakas ang yapak ni juanito kaya’t napasigaw si placido.

Placido: Araaaaayy!!!

Narinig ng prayle ang sigaw. Nakita at nahulaan niya ang nangyari. Tinawag niya si placido.

Padre Millon: Ikaw ganoong multo! Tumayo ka at sumagot! Kung ang salaming metal ay gawa sa
tanso o
Iba pang metal. Tama o hindi?

Placido: Kung sinasabi ng aklat, padre.

Padre Millon: Mas mainam ang tawag sayong Placidong bulong! Labin limang araw na liban! Isa na
Lamang at magbabakasyon ka na!

Placido: Ngunit apat na araw palang akong liban.

Padre Millon: Sa tuwing liliban ka ng iisang araw, lima ang katumbas. Ilang ba ng limang makalima?
Placido: Labing-lima po.

Padre Millon: Kapag ikaw ay lumiban nanaman ng ilang beses pa, mamarkahan pa kita ng isang guhit
Dahil hindi mo alam ang leksyon ngayon.

Placido: (nagalit) Aalisin nyo na lahat ng marka ko sa araw na ito!

Padre Millon: Aba! At bakit?!

Placido: Hindi ko maintindihan kung bakit yung mga taong madalas liban sa klase ay magagawang
makapag ulat!

Padre Milon: Hindi ba pwedeng liban sa klase ngunit alam ang leksyon? Pilosopo na hindi pa
marunong
Sa leksyon!!!!

Placido: tama na Padre! Tama na!! liagay niyo ang guhit na gusto mong ilagay ngunit wala kayong
Karapatang laitin ako. (sabay alis)

KABANATA 14/EKSENA 14: SA TAHANAN NG MGA MAG-AARAL

Kasakalukuyang nagpupulong sa bahay ni macaraig ang mga istudyanteng sina isagani, sandoval,
juanito, Pecson at iba pang estudyante. Paksa ng kanilang pagpupulong ang tungkol sa pagpapatayo
ng akademya ng wikang kastila.

Pecson: Si Macaraig lamang ang hinihintay naten. Oh, ayan napala syal

Macaraig: Kaninang umaga ay nagpakita ako kay Padre Irene at nabanggit nya sa akin na sa Los Banos.
daw pinag-uusapan ang lahat, ngunit sinabi ding ang lahat daw ay tutol ngunit hinayaan na nila na ang
katastaasang lupon ng paaralang primary ang mga desisyon.

Pecson: Ngunit hindi naman kakikitaan ng pagkilos ang mga lupong iyan!

Macaraig: Iyang-iya din ang aking sinabi kay padre Irene. Ang sabi niya’y si Don Custodio ng iilang
Sangguni ng lupon ang siyang magde-desisyon.

Pecson: Papaano kung ang masasagawang desisyon ay laban sa atin?

Macaraig: Sinabi ni Padre Irene na “Malaki na ang ating tinamo. Nagawa na natin na ang ating
kahilingan ay malingan sa isang kapasyahan kung tayo daw ay makiki pag-ugnayan kay Don Custodio
ay magagawa
Natin mahingi ang kanyang pagsang-ayon.”

Sandoval: Ngunit sa paanong paraan naman tayo makikipag-kilala sa kanya.

Macaraig: Dalawang paraan lamang ang sinabi sakin ni padre Irene.

Pecson: Ang instik na si Quiroga!

Sandoval: Ang mananayaw na si Pepay!

Macaraig: Ang isa pang paraan ay lapitan si Ginoong Pasta na isang Pilipino at kaibigan ni padre
Fernandez, ang tiyuhin ni Isagani.

Isagani: Wala na bang ibang paraan bukod sa paghahandog ng kanilang mga kalaguyo?
Pelaez: Huwag kana ngang maarate pal isipin mo na lamang ang ginahawang maidudulot pa atin nun.
Upang paboran nila tayo, kilala ko ang babae, si Matea.

Isagani: Hindi naman siguro masama kung ating susubukan ang mga paraan hindi mahalay tignan
kakausapin ko si Ginoong Pasta ngunit kung hindi ako palasing magtagumpay tyaka natin gawin ang
ibang paraan

Macarig: Marahil ay tama si Isagani, hintayin natin ang resultang pakikipag-usap ni Isagani kay
Ginoong pasta.

. KABANATA 15/EKSENA 15: SI GINOONG PASTA

Nagtungo si Isagani sa kinaroroonan ni ginoong pasta. Si ginoong pasta ay isang bantog na mananggol
sa Maynila. Sinadya ito ni isagani upang pakiusapan na kung maaari ay payuhan si Don costudio na
pumanig sa kanila kung sakaling ito ay sumangguni sa kanya.

Ginoong Pasta: Ito’y lupain ng mga panukala, magpatuloy kayo. Isagani, kamusta na ang inyong
amain?

Isagani: Maayos naman po ang kanyang kalagayan.

Ginoong Pasta: Mabuti naman kung ganoon.

Isagani: “Kami po ay makikiusap sana sa inyo.”

Ginoong Pasta: “Anong sadya mo?”

Isagani: “Naparito ho ako para makiusap po sa inyo na mamagitan sa aming panig, kung sakaling
sumagguni sa inyo si Don Custodio. Kayo po ay lubos naming pinagkaka-tiwalaan.”

Ginoong Pasta: “Ayokong makielam sa ganyang mga usapan. Totoong nangungusa ko sa pag-ibig sa
lupaing sinilangan at naghahangad ng pag-unlad ngunit di ganoon kadaling sumulong. Masyadong
maselan ang aking kalagayn kailangan kong pag-ingat sa aking mga ari-arian.”

Isagani:” Hindi po naming ninanais na malagay kayo sa kagipitan at alanganin kahit kakaunti lamang
po ang aking aking nalalaman sa mga batas at mga pagpapasya sa ating makiisa sa mga adhikain ng
pamahalaan at sikaping sya’y mailunsad mabuti ang bawat layunin naming ay iisang lamang, sadyang
magkakaiba lang ng pamamaraan.”

Ginoong Pasta: “Kahanga-hanga kasagutan ngunit ipagpaumanhin mo ngunit ako’y hindi parin
pumapayag.”
Isagani: “Lagi po saking sinasabi ng aking ama ng alalahain ko ang iba tulad ng sa sarili. Ito’y hindi para
sa aking sarili kundi para sa iba.”

Ginoong Pasta: “Hindi mo alam ang lahat ng iyong sinasabi.”

Isagani: “Kapag nagkaroon na ako ng ibang katulad sa inyo at lumingon sa aking nakaraan at nakitang
ang mga nag-awa ko’y para sa sarili lamang at hindi sa baying nagbgay sa akin ng lahat kapag nag-
kaganyan ang putting buko ko’y nagsisilbing tinik at sa halip na matuwa, mahihiya ako! (sabay yuyuko)
Mawalang galang po, mauuna na ko.”

Ginoong Pasta: “Kaawa-awang binate, kung lahat sanay nag-isip at kumikilos kagaya niya.”

KABANATA 16/EKSENA 16: ANG MGA KAPIGHATIAN NG ISANG TSINO

Narrator: Si Quiroga, isang negosyanteng Intsik na naghahangad magkaroon ng konsulado

Ang kanyang bansa ay naghandog ng isang hapunan. Dinaluhan ito ng mga tanyag na
Panauhin, mga kilalang mangangalakal, mga prayle, mga militar, mga kawani ng
Pamahalaan, gayun din ang kanilang mga suki.

Simoun: “Papasok*

Quiroga: Simoun! Gulat akong Makita ka rito! Ano ang iyong pakay?

Simoun: Pumunta lamang ako rito para singilin ka sa utang mo sakin na siyam na libong piso.

Quiroga: Kaibigan, Nalulugi na ako, hindi ko ito mababayaran. Pasensya na.

Simoun: Ganoon? Ganito na lamang. Babawasan ko ng dalawang libo ang iyong utang kung papayag
kang itago sa bodega nyo ang mga armas na dumating.

Quiroga: Huh?

Simoun: Hindi ka dapat mangamba. Ang mga baril ay unti-unting ililipat sa ibang bahay.

Narrator : Sabi pa ni Simoun na gagawan ito ng pagsisiyasat at marami ang mabibilango. Siya ay
lalakad sa mga mapipiit upang kumita. Napilitang sumang-ayon si Quiroga.

Quiroga: Sige na nga.

Narrator : Ang pangkat naman ni Don Custodio ay nag-uusap tungkol sa komisyong ipapadala sa India
para pag-aralan ang paggawa ng sapatos para sa mga sundalo. Sa pulutong ng mga pari, ay pinag-
uusapan nila ay tungkol sa ulong nagsasalita sa may perya sa Quiapo na pinamamahalaan ni Ginoong
Leeds.

KABANATA 17: ANG PERYA SA QUIAPO

Narrator: Maganda ang gabi. Ang perya’y punong-puno ng panonoorin at manonood. Ang
labindalawang galing sa bahay ni Quiroga ay patungo sa kubol ni Mr. Leeds. Tuwang- tuwa si Padre
Camorra sa dami ng magagandang dalagang nakikita lalo na nang makasalubong si Paulita na kasama
nina Isagani at Donya Victorina. Punyales! Kailan pa ako magiging kura sa Quaipo, anang
makamundong prayle at kinurot sa tiyan si Ben Zayb. Si Isagani nama’y inis sa bawa’t tumititig kay
Paulita.
Narrator: May pinasok na tindahan ng mga tau-tauhang kahoy ang pangkat nina Padre Camorra.
Naghawigan sila-sila. Ang isa raw ay kahawig ni Zayb. Kahawig daw ni Padre Camorra ang isa. Marami
ang lilok na anyong Prayle. May isang kuwadrong tanso ng babaing pisak ang mata, gula-gulanit ang
damit, nakalupasay at namimirinsa ng lumang damit.

Camorra: Hanggal ang umisip ng larawang ito.

Ben Zayb: yan ay ayon sa pamagat na ‘la Prenza Filipina o prinsang ginagamit sa Pilipinas.

Narrator: isa namang kuwadro ang naglalarawan ng isang lalaking nakagapos ang mga kamay at
tinuturuan ng mga guwardiya sibil.

Camorra: “Tinignan yung isang picture Ano naman ito? Nakakatawa naman ito hahaha

Ben Zayb: Iyan naman ay Pinamagatang ‘Ang Bayan na Abaka’

Narrator: May nakitang larawan na kahawig ni Simoun. Hinanap nila ang mag-aalahas.

Ben Zayb: Wala ito

Camorra: Natakot na baka pagbayarin nila sa pagpasok at sa paglabas ni Mr. Leeds.

Ben Zayb: Baka natakot na matuklasan natin ang lihim ng kanyang kaibigan si Mr. Leeds. Makikita
mo’t ang lahat ay sa salamin lamang.

KABANATA 18: ANG MGA KADAYAAN

Mr. Leeds: Pumasok kayo sa aking tanghalan.. Makikita niyo rito ang ulong nagsasalita ng pawing
katotohanan.

Ben Zayb: Nasaan kaya ang mga salamin?

(umupo na ang lahat at nagsimula na ang palabas) (dumating si Mr. Leeds na may dalang kahon)

Mr. Leeds: Ito ay galing Ehipto, Natagpuan ko ito sa piramide ni Khufu. Ito ay may lamang abo at isang
kapirasong papel Sa pagbigkas ng mga salitang
Nasa papel ay mabubuhay ang esfinghe.

Tauhan 1. Amoy bangkay

Tauhan 2 Amoy apatnapung dantaon!
Ben Zayb: Amoy simbahan!
Mr. Leeds: Deremof!
(Nabuhay ang esfinghe)

Imuthis: Ipinanganak ako sa panahon ni Amasis. Galing ako sa paglalakbay sa Gresya, Assyria, at
Persia. Sa pagdaan ko sa Babylonia ay nakatuklas ako ng isang lihim. Sa takot nila na ibunyag ko ang
kanilang lihim ay kinasangkapan nila ang banal na batang saserdote.

Mr. Leeds: Paano ka ipinahamak ng batang saserdote?

Imuthis: Umibig ako sa anak ng isang saserdote. Ang batang saserdote ng Abydos ay umibig din dito.
Gumawa ito ng kaguluhan at ako ang idiniin na may kasalanan. Ikinulong ako ngunit tumakas at
nagpunta sa lawa ng Moeris pero doon ay pinatay ako. Sa kabilang buhay ay nasaksihan ko ang
paghahalay ng batang saserdote sa aking minamahal! Gaganti ako! Humanda siya!

Padre Salvi: Mahabag ka! (nahimatay)

(Naging abo ulit si Imuthis. Nagkagulo ang lahat ng tao)

Don Custodio: Dapat ipagbawal ang tanghalang ito.

Ben Zayb: Lalo na kung hindi ito ginagamitan ng salamin.

(Kinabukasan ay sumulat si Ben Zayb ng kasulatan ukol sa mahika na naging dahilan ng pagpapasara
ng tanghalan)

KABANATA 19: ANG MITSA

Placido: Nakakasar na talaga! Hinding hindi na ako babalik doon! Sinusumpa ko na ang pag-aaral!
(tapos nakita niya si Don Custodio at Sibyla)

Placido: e kung ihulog ko kaya tong mga to sa ilog?! Panira talaga ng araw oh!
(tas umuwi na siya)

Kabesang Andang: bakit andito ka na? hindi ba’t may kalase ka pa?

Placido: Hindi na ko papasok!pinahiya ako sa harap ng buong klase!

Kabesang Andang: Pero anak, nangako ako sa iyong ama na pagtatapusin kitang abogasya.. anon a
lamang ang sasabhin ko sa kanya kapag kami’y nagkita?

Placido: Nay, lalabas muna ako saglit.

Placido: Tatalon na lang ako sa dagat manunulisan bago ako bumalik sa pamantansan.
(nakita niya si simoun)

Placido: Ginoong Simoun, maari mo ba akong matulungang makarating sa Hongkong?

Simoun: halika’t samahan mo muna ako sa kaly iris.

(tas pupunta sila sa kastilyero)

Simoun: ang mga pulbura?

Kastilyero: nasa mga sako.

Simoun: ang mga bomba?

Kastilyero: nakahanda na ang lahat.

Simoun: mabuti, lumalakad kayo ngayon ding gabi at makipag usap sa tinyente sabihin ninyo ang
kabesa at sasagot siya ng tales.

Kastilyero: bakit po? Mayroon po bang bagong mangyayari?

Simoun: OO, mangyayari sa loob ng linggong papasok.

Kastilyero : subalit hindi pa handa ang distrito.. akala ko’y hihintayin hanggang kwaresma.
Simoun:hindi na natin sila kakailanganin.. kapag ipinag paliban pa ay marahil patay na si Maria Clara.

Umalis na ulit si Simoun at Placido)

Pumunta na sila sa bahay ni Simoun.Tapos pagkaraan ng 2 oras, umalis si Placido.

Simoun: Sandali na lamang at magkikita na tayo.Himagsikan ang naglayo saiyo saakin.. Himagsikan din
ang maglalapit satin. Nasaakin na ang tagumapay.. hindi na ako maaring umurong..(tas natulog na si
Simoun) Tas nakauwi na rin nun si Placido.

Placido: Nay ako’y papasok na, ako na ang ang bahala sa pamamanhikan upang hindi ka na maabala.

Kabanata 20: Ang Nagpapalagay

Nasa loob ng tanggapan si Don Custodio habang masusing pinag-aaralan ang mga papeles at
kasulatan.

Don Custodio:”Pumayag ang kapitan heneral na ako ang maging tagapaghatol sa panukala ng mga
estudyante ukol sa pagkakaroon ng akademya ng wikang kastila sapagkat isa akong Buena tinta! Isang
mapagkakatiwalaan o mapapaniwalaan. Hay! Papaano ba ito?” (Mapapakamot sa ulo) “Kumunsulta
na ako kay Ginoong pasta subalit malabo ang gusto niyang mangyari. Nagttanong na rin ako kay Pepay
subalit wala itong naipayo at sa halip pa ay hiningian pa ako ng dalampu’t limang piso para sa
pampalibing ng ale nitong namatay.”

Kabanata 21: Iba’t ibang anyo ng Maynila

Maraming tao ang nakapila sa Teatro de Variedades dahil may pagtatanghal ang nangngangalang
Ginoong Jouy. Ang paalabas ay isang dulang Pranses na pinamagatang “Les Cloches de Corneville.”

(hila hila ni Camaroncocido ang isang paang tila naninigas habang naglalakad at narinig niya ang
pagtawag ng isang matandang lalaki.)

Tiyo Kiko: “ binigyan nila ako ng mataas na pabuya dahil maganda ang aking pagkakadikit ng mga
paskildahilan para dumami ang manonood ng dula.”
Comaroncocido: “ Kung anim na piso ang binayad sa’yo, magkano kaya ang ibibigay nila sa mga prayle
na nagpapabawal ng palabas? Alam mo bang ang kikitain ng palabas na ito ay iaabuloy nila sa
kumbento? Nakita mo ba kung sino ang humahakot ng mga manonood? Hindi ang kartil kundi ang
pastoral. Ang kalahati ng mga manonood sa teatro ay dahil ayaw sumunod sa kautusan ng mga prayle
at kalahati naman ay inaalam kung bakit ito ipinagbabawal.”

Umalis si Tiyo Kiko. Napansin niya ang lalaking nakasuot ng Amerikana na tila may iniiwasan
Comaroncocido:” Ano kayang mayroon? Magnanakaw o maniniktik? Ah, bahala sila sa mga buhay
nila!”
Unknown:” Isang putok ang hudyat. Ito ang utos na heneral.” umalis ang karwahe na sakay si Simoun
Comaroncocido: “ Kaawa-awang bayan!”

Ang magtiyang sina Paulita Gomez ar Donya Victorina ay dumating. Maging sila Tadeo at Padre Irene.
Nilapitan at binati ni Tadeo ang mga tulad niyang mag-aaral na sina Makaraig, Pecson, Sandoval at
Isagani.
Macaraig: “Manonood ba kayo?”
Tadeo: “Hindi na ako nakabili ng tiket.”(Nailing na wika nito)
Macaraig: “Halika na‘t sumama sa amin, hindi makakasama si basilio kaya saiyo na lang ang kanyang
tiket. Tara!”

Kabanata 22: Ang Palabas

Dumating ang Kapitan Heneral at nagsiimula ang pagtugtog ng Marcha Real.Ang pagdating ng Kapitan
Heneral ay naging bulungan sapagkat pinagbabawal ang palabas ng mga prayle. Sa kabila ng kasiyahan
ay matamlay si Isagani sapagkat nakita niya ang kasinatahan na si Paulita Gomez na kasama ang
karibal na si Juanito Pelaez. Pinuntahan ni Tadeo si Don Custodio upang libangin at nang makausap ni
Makaraig si Pepay. Dala ni Pepay ang sulat na galing kay Don Custodio at inabot kay Makaraig.

Makaraig: Kailangan maging kalahok tayo sa pamamahal ng akademya at para mangyari iyon ay tayo
ay kukuha at hahanap ng pondo. Mayroong tesurero na maghahawak ng ating pananalapi at anumang
pangangailangan ay ibibigay na lamang sa atin.”
Tadeo: “ Kung ganoon at tayo ang lalabas na kabesa de barangay.”
Makaraig: “Magdiwang tayo at magkaroon ng salu-salo sabi ni Padre Irene.”
Sandoval:” Tama! Pagkaraang tumanggap ng palo at kailangang magsaya!”
Pecson: “Magdiwang tayo sa pansiteryang pinaglilingkuran ng mga hubad na Intsik.”
Kabanata 23: Isang Bangkay
Dumating si Simoun sa Hospital para kamustahin si Kapitan Tiyago

Simoun: (Nakakasindak na mukha) “Kamusta na ang maysakit?” Sabay tingin sa mga libro)
Basilio: “Mabagal ang tibok ng puso, mahinang-mahina ang pulso. Nawalan na sya ng gana sa
pagkain.” (Pabulong na wika ni Basilio na may malungkot na ngiti) “Pinagpapawisan siyang mabuti sa
madaling araw. Nakakalat na ang lason sa buong katawan niya. Maaaring mamatay siya anumang
oras. “
Simoun: (Matamlay na sagot) “Tulad ng Pilipinas! “
Basilio: “Lalo syang pinahina ng mga bangungot, ng mga pananakot!”
Simoun:” Tulad ng pamahalaan!”
Basilio: (Malungkot paring wika) “ilang araw na ang nakaraan, nagising siya sa dilim. Akala niya‘y bulag
na sya kaya nagwala sya at minura ako. Nagsuspetsa siyang dinukit ko ang kanyang mga mata. Nang
ilawan ko, napagkamalan niya akong si Padre Irene. Ako waw ang Tagapagligtas niya.. at—”(biglang
tumunog ang orasan; alas diyes na ng gabi. Kinumpas ni simoun ang kamay bilang pagtigil kay Basilio
na magsalita)
Simoun: “Making ka sa akin! Mahalaga ang bawat sandali. Sa loob ng isang oras, sa isang senyas ko,
magsisismula na ang himagsikan. Magsasara ang unibersidad bukas dahil ang makikita nyo ay labanan
at patayan lamang. Handa na ang lahat.. tiyak ko na ang aking tagumpay! Lahat ng di nakatulong ay
ituturing naming kaaway. Basilio! Naparito ako upang papiliin ka: sasama ka ba sa amin o ituturing
mong kaaway ang mga kasama ko?!”
Basilio: (Mapapa-isipna tila naguguluhan) “Ituturing na kaaway?”(Napapailing sa kalituhan)
Simoun: Hawak ko ang lakas na magpapakilos sa ating pamahalaan! Naglilibang sa teatro ang kanilang
pinuno ngayon, naghahangad ng isang gabiong ng kasiyahan. Hindi nila alam walang sinumang uuwi
para matulog nagayong gabi! <evil laugh> napaniwala ko ang rehimyento ng mga kawal na
paghihimagsik ito utos ng kapitan heneral at ang iba‘y mga prayle ang nagsabwatan. Salapi, trabaho at
paghihiganti ang nagpapakilos sa mga kawal. Marahil, sa pag-aalsangito nakikita nilang pinapatay o
pumapatay sila. Sinamahan ako hanggang dito ni Kabesang Tales! Huling alok ko na ito: papanig kayo
sa amin o masalanta sa poot ng aking mga tauhan? Kailangan may panigan kayo sa oras na ito!”
Basilio: (Biglang may maaalala)” si Maria Clara?”
Simoun:”Oo, nais kong iligtas mo siya.”(May pagsusumamo ang mata nito at boses) “Sinikap kong
mabuhay at makabalik sa aking bayan para lamang iligtas ang aking minamahal. Kailangang isagawa
ang himagsikang ito na magbubukas ng mga pinto ng kumbento!”
Basilio: (masasapo ang ulo)”Ginoo, ngunit patay na po si Maria Calara
Simoun: (Sarkastong tawa nito at biglang sisigaw) “Hindi totoo ‘yan! Buhay ang aking mahal! Buhay si
Maria Clara! Gusto niyo lang akong linlangin para makaiwas sa paghihimagsik. (Yuyugyugin ang
balikad ni basilio) kailangang iligtas natin siya o mamamatay kayo kinabukasan!” (Galit na sigaw na
ito)
Basilio: (Tataliwas ang tingin) “Ilang araw na po siyang maysakit. Bumisita ako sa kumbento at nabatid
ko ang nangyari.”
(Hahawakan niya ito sa braso habang gulat na nakatulala ito na maluha-luha)
Simoun: (Pasigaw at hinila ang kwelyo ng damit ni Basilio) “KASINUNGALINGAN!”
Basilio: (Pipigilan ito ni Basilio at Kukunin niya ang sulat sa libro nya na kaipit dito at iaabot kay
simoun) “Basahin nyo ang sulat na ito ni Padre Salvi na hatid ni Padre Irene kay Kapitan Tiyago.
Magdamag na umiyak ang maysakit, hinahagkan ang larawan ng kanyang anak at humihingi ng ng
tawad.Tinugtog kaninag hapon ang avunyas para sa kanya.
Simoun: (Sinapo ang ulo ng buong higpit)
Basilio” Kaawa-awang ginoo.”

Kabanata 24: Mga Pangarap

Nakatakdang magkita sina Isagani at ng kasintahan na si Paulita Gomez. Dumidilim na ang gabi ngunit
wala pa si Paulita, nawawalan na siya ng pag-asa na dumating si Paulita subalit nakita niya ang
karwahe na hila ng dalawang kabayong puti.

Paulita: “Magandang gabi.”

Bago pa man makapagsalita si Isagani ay hinarangan siya ni Donya Victorina
Donya Victorina: “Ano ang balita mo sa aking asawa?”
Isagani: “ Wala po akong alam kung saan siya.”
Donya Victorina: “ Pakisabi buhay man o patay ay nais ko pa rin siyang makita. Napakatagal ng
sampung taong paghihintay upang makapag-asawang muli ang isang tao.”
“Ano ang palagay mo kay Juanito?” kinikilig nitong sambit
Isagani: “ Sa tingin ko ho ay bagay siya sa isang tulad niyo.” pambobola nito
DOnya Victorina: : “Talaga?”

Gumawa ng paraan si Paulita upang makasama ng sarilinan si Isagani

Paulita: “Nahulog po ang aking abaniko.”
Isagani: “Ako na ang kukuha.”
Paulita: “Sasama ho ako.”
Donya Victorina: “SIge, bilisan niyo!”

Paulita: “Kaya lamang ako nagpunta roon ay para makita ka. Ngunit hindi mo ako pinapansin. Tila
napako ang mata mo sa magagandang babae.” Nagtatampo nitong ani “Ang aking tiya ang may gusto
kay Juanito. Tila ibig niya itong mapangasawa.”
Nagtawanan ang dalawa.

Isagani: “ Sa tuwing aking mamasdan ang kabundukan ay nakakaramdam ako ng kalayaan. Ilang libo
mang lungsod ay hindi ko ipagpapalit ang aking bayan. Totoong minamahal ko ito nang higit sa
anumang bagay bago pa man kita nakilala. Nakakawili ang mga ginawa ko ng paglilibot at pagsasaya
sa piling ng kalikasan, ang aking pagtatampisaw sa dalampasigan. Bago pa man kita nakilala ay iyon
ang aking mundo… ang aking pag-ibig. Isang pangarap sa akin na makita ang ganap na kalayaan at
kaunlaran ng aking bayan. At batid kong iyon ay magkakaroon ng katuparan sa mala’t madali.
Darating din ang panahon na magkakaroon ng daang-bakal patungo sa aming lalawigan.”
Paulita: “Kailan pa baka matanda na ako?”
Isagani: “ nasa atin ang magandang hinaharap.”
Paulita: “Pangarap? Sabi ni Tiya Torina, kailanman ay hindi maghahango sa pagkausbong ang bayang
ito.”
Isagani: “ Alam mo kung gaano kita kamahal. Kung walang nangyari at namatay ako sa aking
paniniwala, mamamatay ako sa aking paniniwala, mamamatay akong maligawa sapagkat
magniningning sa iyong mga mata ang pagmamalaki.”
Donya Victorina: “Paulita kailangan mo nang umuwi at baka sipunin ka.” sigaw nito

Kabanata 25: Tawanan at Iyakan

Sa Panciteria De Macao nagtipon ang labing apat na kabataan. Wala si Basilio sa pagtitipon.
Mag-aaral: “Narito na si Isagani.” masayang sambit nito ng nakita si Isagani na may dalang masasarap
na pagkain.
Tadeo: “Sana‘y naimbitahan si Basilio upang lasingin sya at makakaalam tayo ng mga sikreto.”
Macaraig: “Mga ginoo, ang pansit langlang ay napakasarapna sopas. Tignan mo Sandoval, ang sahog
nito ay kabute,hipon,binating itlog, bihon, manok at kung ano-ano pa. Ialay natin kay Don Custodio
ang unang bunga: ang mga buto. Tignan natin kung anong panukala ang maiisip nya rito!”
Mag-aaral: “Mahirap tandaan ang ngalan nito kaya, dahil para ito kay Don Custodio, tatawagin ko
itong Proyektong Sopas!”(Nagtawanan anglahat)
Mag-aaral#2: “Ang ikalawang ulam ay Lumpiang Intsik naman mula sa karneng baboy ay ialay Padre
Irene!” sigaw nito
Macaraig: “Ang ikatlong ulam ay tortang alimango!”
Mag-aaral: “Na iaalay sa mga prayle! Tortang Prayle!”
Macaraig: “Ang ikaapat na ulam ay Pansit Guisado. Mga ginoo, hindi kilala ng mga Instik o Hapon ang
pansit kaya maaaring sa Pilipino ito. Ang tsino lang ang nakikinabang. Tulad nyan ang Pilipinas at ang
pamahalaan natin; pinakikinabangan, ngunit siya pa ang lagging masama.kaya ang pansit guisado ay
iaalay natin para sa bayan at sa pamahalaan.”
Mga mag-aaral:” Ipagtibay! “(Sabay tatawa)
Isagani: “Ialay rin natin ito kay Quiroga na isa sa makapangyarihan sa Pailipinas.”
Mag-aaral#7: “Huwaag kayong maingay,mag-nagmamanman sa atin…may tenga ang mga pader!”
(Mapapansin na tumahimik ang katabing resto at may mga taong sumisilip sa bintana kaya
magsususpetsa ang mga magaaral.
Macaraig: “Magtalumpati ka Tadeo!”
Tadeo: (Parang nagulat at nataranta) “Ehem,ehem..mahal kong mga kasama sa proyekto” (Wika nito
habang ikinukumpas ang pang-ipit ng pagkain na sumasabit sa ulo ng katabi) bilang tugon sa hiling
ninyong magpuno ako sakakulangang
naiwan..
Sandoval: “Mandaraya! Kinopya mo lamang ang talumpating iyan.”
Tadeo: “ Hindi ko ito kinopya, Ginoo.”
Pecson: “Kasama natin sila mula pagkabuhay hanggang pagkamatay sapagkat lahat ay pinamumunuan
at hinahawakan nila.”
Isagani: “ Pagdating sa usaping iyan ay nais kong malaman ninyo na may isa akong ginagalang.”
Mag-aaral: “May naniniktik (spy) ang paboring estudyante ni Padre Sibyla.” saad nito na dahilan nang
pagkakagulo ng mag-aaral.

Kabanata 26: Ang mga Paskil

Sa isang klinika. Nalaman niyang may naganap na pagsasabwatan ang mga estudyante dahil sa isang
estudyante

Basilio: “Ano ang sabwatang ito?”

Estudyante: “Natuklasan na! At sinasabing napakaraming sangkot na estudyante.”

Nagpunta si Basilio sa loob ng Hospital

Katedratiko: “Kasama ka ba sa salu-salo ng mga estudyante kagabi?”
Basilio: “Hindi ho. Malubha ang kalagayan ni Kapitan tiyago kaya’t…”
Katerdratiko: Mabuti at wala ka pala roon.”
Basilio: “ Si Ginoong Simoun po ay nasangkot?”
Katedratiko: “ Wala siyang kinalaman dito.”
Basilio: “Mga tulisan po ba ang nasangkot?”
Katedratiko: “Hindi mga estudyante lamang ang nasangkot.”
Basilio: “Ano po ba ang nangyari?”
Katedratiko: “May mga paskil na idnikit sa Unibersidad! Hindi mo ito malalaman.”
Basilio: “Para iyon lang?” malamumay nito na tugon
Katedratiko: “ Anong parang iyon lang?”

Sa Unibersidad. Ang ilan ay umuwi ang ilan naman ay may takot sa mukha. Nakita niya si SAndoval at
nagbingi-bingihan sa pagbati niya. Kabiliktaran naman ni Tadeo na masayang masaya sapagakta
walang pasok.
Basilio: “ Ano ba ang nagyari Tadeo?”
Tadeo: “ Walang klase at tiyak na aabutin ito ng ilang linggo. Ibibilanggo raw ang lahat ng miyembro
ng samahan” Bulakbol nitong ani.
Basilio: “ At talagang masaya ka pa?”
Tadeo: “ Ano ka ba hindi mo ba narinig ang sinabi ko? Walang klase!” saka ito umalis na may ngiti sa
labi.

Dumating si Juanito Pelaez

Basilio: “Ano ba ang nangyari, Pelaez?” muling usisa nito
Pelaez: “ Wala akong alam” may halong nerbiyos nitong sambit.
Basilio: “ Sabihin mo sa akin ang nangyari.”
May dumating na guwardiya sibil at nagmadaling umalis si Pelaez

Kabanata 27: Ang mga Prayle at ang Pilipino

Sa klase. Nilapitan si Isagani at sinabing ipinatatawag siya ni Padre Fernandez.
Padre Fernandez: “ Ginoong Isagani, mula sa bintana ay na nakita ko kayo at narinig ang mga sinabi.
Hinangad ko na kayo ay makausap. Natutuwa ako sa mga kabtaang may sariling kuro-kuro. Ayon sa
sinabi mo ay nagdaos kayo ng isang hapunan. Huwag sana kayo magkaila.”
Isagani: “Hindi ko po ikinakaila.”
Padre Fernandez: “ Kung ganoon ay katibayan iyan sa bunga ng iyong pagkilos. Ipinatwag kita upang
magkalinawan tayo. Maupo kayo. Huwag ninyong masamain ang aking paglalakad sapagkat hindi ako
nakakapag-isip.”
Nanatiling nakatayo si Isagani
Padre Fernandez: “ Kung ganoon ang mag-usap tayo sa paraang hindi ko kaya estudyante at hindi ako
isang guro. Sa halip ay isa akong prayle at isa akong estudyanteng Pilipino. Ano ang kailangan niyo sa
aming mga pryale?”
Isagani: “ Ang gampanan ang inyong tungkulin.”
Padre Fernandez: “ Sinasabi mo bang hindi kami tumutupad sa aming tungkulin?”
Isagani: “ Ang tumupad sa inyong sinumpaang tungkulin na hubugin ang kabataang Pilipino sa
pinakatamang paraan.”
Padre Fernandez: “ Hindi ba’t iyan ang aming ginagawa?”
Isagani: “Tumutupad kayo sa tungkulin niyo subalit binabawasan hangga’t maaari ang pagbibigay ng
karunugan.”
Padre Fernandez : “Mabigat ang paratang na iyan, Isagani. Tila lumalampas ka sa ating paksa”
Isagani: “Hindi po ako nawawala sa paksa, Padre. Tayo’y nasa suliranin pa rin ng mga estudyante. Nais
ko pong sabihin sa inyo na hindi kayo kabilang sa mga kapatid ninyo sa pananampalata na ayaw
magkaloob sa karungan sa amin. Sila po ang ugat ng aming pagkadigusto.”
Padre Fernandez: “ Ang karanungan ay ipinagkaloob lamang sa karapat-dapat. Iyan ay ibinibigay sa
mga taong kapos sa wastong asal.”
Isagani: “Ngunit bakit po kaya may mga ganung klase ng tao?”
Padre Fernandez: “Iyan ay minana sa magulang.”
Isagani: “ Nagkakamali kayo, Padre. Ang kakapusan ng wastong asal ay itinuro niyo sa amin. Sino nga
ba kaya ang may kagagawan nito? Mahigit tatlong daang taon niyo na kaming pinamumunuan.”
Padre Fernandez: “ Huwag niyo sana isisi sa amin ang lahat sapagkat may pananagutan din ang kawal
na humuhuli. Sumusunod din kami tulad ninyo kung hindi maaari ay patasikin gaya ng ginawa sa iba
naming kapatid.”
Isagani: “ Ibig ninyong sabihin ay ang pamahalaan ang naghahangad ng hindi mabuti?”
Padre Fernandez: “ Nagkakamali ka. Hindi iyan ang ibig kong sabihin. May mga kautusan na mabuti
ang hangarin subalit nagbubunga ng masama. Mabuti ang layunin ng mga batas ng pamahalaan
subalit nasisira sa pamamaraan ng pagpatupad nito.”
Isagani: “Kung ganoong ay iwasto muna ang sariling pagkakamali.”
Padre Fernandez: “Huwag tayong lumabas sa pinag-uusapan. Pag-usapan na lamang natin ang nais
niyo sa aming mga prayle.”
Isagani: “Tulungan ninyo kaming maging malaya sa pag-aaral at huwag hadlangan ang karunungan.”
Nagkamayan ang dalawa

Kabanata 28: Ang mga Katatakutan

Ang Maynila ay punong-puno ng pagkabalisa. Ang balita ng napipintong paghihimagsik ay mga resulta
sa iba’t ibang mga reaksyon sa mga mamamayan.

Ben Zayb: “ Ako lang naman ang nag-iisip sa Pilipinas! Ang pagpapaaral ay masama, napakasama sa
Pilipinas! Dahil dito, tingnan ninyo ang mga nangyayari ngayon!”

Sa may labas ng tindahan ni Quiroga

Quiroga: “Hindi na napunta sa aking tiindahan ang mga prayle. Mayroon pa naman akong bagong
paninda. Ano na ba itong nangyayari? Kailangan kong kausapin si Ginoong Simoun para rito.”

Sa tahanan ni Simoun
Guardia Civil: “ Nandito na po tayo sa tahanan ni Ginoong Simoun ngunit hindi ito tumatanggap ng
panauhin.”
Quiroga: “Si Don custodio?”
Guardia Civil: “ Siya rin ay hindi tumatanggap ng panauhin.”
Quiroga: “Kay Ben Zayb na lang, mahihingian ko pa siya ng balita.”

Sa Tahanan ni Kapitan Tiyago

Kapitan Tiago: “ Ano ang nangyayari? Totoo ba lahat ng sinabi nila?
Padre Irene: “Huminahon ka. Mabuti at dmating ako kaya’t nakapagpayo ng higit na kahinahunan,
kung hindi ay malamang bumaha na ng dugo. Ngunit naalala kita, Kapitan. Walang napala ang pangkat
nila Heneral. Nanghihinyang sila na wala si Simoun… kung hindi lang sana siya nagkasakit. Naalala ko
rin na kinakailangan mo ng kasama lalo na’t nasa bilangguan si Basilio.

Napakapit si Kapitan Tiago ng mahigpit sa pari at nagpilit bumangon. Inatake ang matandang lalaki,
nanginig at hindi nakapagsalita hanggang sa namatay na dilat ang mata. Napamulagat si Padre Irene
at dahil sa takot ay nagtatakbo ito.

Kabanata 29: Mga Huling Salita kay Kapitan Tiago

Sa libing ni Kapitan Tiago.

Random Person: “ Hindi nakapangumpisal si Kapitan Tiago bago namatay kaya nararaoat lamang na
hindi ito mabigyan ng exequias o anumang seremonya.
Padre Irene: “ Ginagawa ang paghihigpit sa mga namatay na hindi na nga nakapangumpisal ay hindi
pa nakapagbayad. Subalit si Kapitan Tiago… kung ang Intsik nga na hindi bininyagan ay inililibing at
binigyan pa ng misa de requiem.”

Nagsidatingan ang mga kaibigan, kamag-anak, kakilala at iba pang nakiramay.

Person 1: “Nakita ko ang nagliliwanag na kaluluwa ni Kapitan Tiago habang ito ay naghihingalo. Iyon
daw ay pagpapala ng langit daw sa pamisang nagawa nito noong siya ay nabubuhay pa.”
Person 2: “Hamunin kaya ni Kapitan Tiago ng sabong si San Pedro.Sa tingin ninyo, sino ang
mananalo?”
Don Primitivo: “Walang matatalo sapagkat ang pagkatalo’y kaugnay ng sama ng loob kaya ito’y
walang puwang sa langit.” pabirong sabi nito na sanhi ng pagtatawanan ng mga nakikiusyoso.
Aristorenas: “Kailangan may manalo! Sapagkat ang tagumpay ay nasa panalo!”
Don Primitivo: “Kung ganoon ay parehas silang panalo.”
Aristorenas: “Hindi iyon maaari, Ginoo. Sa sabungan ay laging panalo at talo.
Lumapit si Quiroga sa dalawang nagtatalo at inabutan ng tabako si Don Primitivo at saka tinanong.
Quiroga: “Sigulo puede kontalata pala isa sabungan con kilosto, a? Pag ako paktay na, akyen
kontalista, ja?”

Kabanata 30: Si Juli

Hermana Penchang: “ Juli, si Basilio ay nabilanggo.” mahinahon na ani nito ngunit hindi makapaniwala
si Juli at natigilan, “Kailangan ko pa bang ulitin ang isinaad ko? Si Basilio ay nabilanggo.”
Hinimatay si Juli sa makaraang saklawin ng matinding takot. Siya ay nahimasmasan sa pamamagitan
ng wisik ng agwa bendita, hampas, at kurot. Nagising ito at walang tigil ang pag-agos ng luha sa
kanyang mga mata bagama’t walang naririnig na tinig na lumalabas sa kanyang biibig. Impit ang
kanyang pag-iyak, punong-puno ng hinagpis.

Malaki ang pinagbago ni Juli, naging tahimik ito at malungkutin.

Hermana Bali: “Nahuhulog ba sa impyerno ang taong nagpapakamatay?”
Juli: “Oo! Tila nga ito’y napuntahan ko na.” (describe the hell)
Hermana: “Hayaan mo, Juli, tayo ay magtatanong sa triburnal kung ano ang maaring makatulong kay
Basilio.”
Nagtungo sa triburnal
Kawani: “Limitado ang aking kapangyarihan at hindi aabot sa Maynila. Mabuti pa ay kayo’y luampit sa
hukom.”
Nagtungo sa hukom na Juan de Paz at sinabihan lamang na lumapit kay Padre Camorra.

Sa tahanan ni Hermana Bali

Juli: “Maaari po bang samahan niyo akong magpunta sa kumbento?”
Hermana Bali: “Ganoon ba… Sige, halika na at baka tayo ay gabihin pa.”

Juli: “Umuwi na tayo. Bumalik na tayo sa nayon.”

Hermana Bali: “Huwag kang matatakot, walang gagawin si Padre Camorra sa iyo.” mahigpit na
hianwan si Juli at kinaladkad.
Juli: “Bumalik na po tayo sa nayon” pagmamakaawa nito.
Hermana Balli: “Huwag kang hangal!” bulyaw nito.
Nanlaban si Juli at tuluyang nainis ang matandang babae.
Hermana Bali: “Sige, pabayaan mong ipatapon si Basilio o kaya ay ipabaril sa daan pagkaraang sabihin
nagtangaka siyang tumakas! Sa oras na may mangyaring masama sa kanya ay saka ka magsisisi. Wala
kang utang na loob sa kanya kaya wala siyang maisusumbat sa akin!”
Natigilan si Juli at sumunod na lamang sa utos ng matandang babae.

Kabanata 31: Ang Mataas na Kawani

Nakalaya na ang mga estudyanteng nabilanggo sa pamamagitan ng paggugol ng salapi ng mga
magulang. Naiwan sa kulungan si basilio sa salang pag-iingat sa ipinagbabawal na aklat.

Kapitan Heneral: “ Siya ang dapat maiwan, isang estudyanteng alila! Walang maghahabol sa kanya.:
Matas na Kawani: “Ipagpaumanhin ninyo Kapitan, ngunit may nakapagsabing isang estudyante ng
medisina ang binata at siya ay labis na pinupuri ng kanyang mga guro. Hindi siya dapat magpatuloy na
nambilanggo sapagkat matatapos na siya ng pag-aaral sa taong ito
Kapitan Heneral: “Mas lalong mabuti! Sapagkat hindi na malalagay sa panganib ng maraming sa tao sa
kanyang mga kamay.”
Mataas na Kawani: “Sa aking palagay, ang binatang iyan ay walang kasalanan at inosente sa lahat.”
Kalihim: “ Ang binatang iyan ay nahulihan ng ipinagbabawal na aklat.”
Mataas na Kawani: “Oo nga, mga aklat na pangmedisina at ilang mga polyetong mula sa Espanya na
hindi pa man lang naaalisan ng balot.”
Kapitan Heneral: “Mas mabuti siyang halimbawa para higit na matakot ang karamihan. Ganito ang
isang namumuno minsan ay kailangang magsakripiso ng isang kabutihan alang-alang sa kabutihan ng
nakararamu. Hindi kailangang malagay sa alanganin ang karangalan at kapangyarihan.
Mataas na Kawani: “Ngunit hindi po ba kayo nababahala sa inyong pananagutan?”
Kapitan Heneral: “ Ano ang aking ikababahala? Ginagawa ko ang aking tungkulin. Karapatan kong
gawib ang sarili kong kapasyahan, Kaya ba akong akusahan ng isang alila sa triburnal at tanungin ang
aking pananagutan?”
Mataas na Kawani: “Ngunit paano ang bayan?”
Kapitan Heneral: “Anong bayan? Ano ba sa akin ang bayan? Utang na loob ko ba sa kanya ang aking
posisyon?”
Mataas na Kawani: “Totoo ang Espanya ang humirang sa inyo at ang inyong posisyon at hindi nagmula
sa bayan. Ngunit hindi ba kailangan ninyong pangalagaan ang bayan upang hindi mapintasan ang
Espanya? Mas nararapat kayong gumawa ng mabuti sa ngalan ng bayang nagtakaga sa inyo dito
sapagkat bago kayo naparito ay nangako kayong magpapatupad ng karunungan at kabutihan ng
pamamahala.”
Kapitan Heneral: “Ano ba sa palagay mo ang ginagawa ko? Ako pa ay nagpapabaya. Inuutusan mo ba
ako ng dapat kong gawin?”
Mataas na Kawani: “Napakaganda ng bayang ito, Kamahalan. Ang mga mamamayan ang mababait at
masunurinm sila’y mapagtiis… nabubuhay silang patuloy na umaasa lamang. Ayokong mapawalay sila
sa Espanya. Higit na dakila ang bayang ito.”
Kabanata 32: Mga Bunga ng Paskil

Sa paaralan
Guro: “Ito na ang iyong mga resulta sa inyong nagawang pagsusulit.”
Samu’t saring mga hiyawan ng mga estudyante
Pecson: “ Hindi ako pumasa.” malungkot na ani nito, “papasok na lamang akong kawani sa hukuman”
natatawang saad nito.
Tadeo: “Ayos lang iyan Pecson. Hay! Sa wakas at bakasyon na.”

Sa Kulungan
Sinong: “May masama akong balita sa iyo, Basilio.”
Basilio: “Tungkol saan?”
Sinong: “ SI Juli ay patay na Tandang Selo ay nawaawala” malungkot na ani nito.

Makaraan ng ilang linggo, buwan nang Abril ay napabalitang ikakasal na si paulita Gomez kay Juanito
Pelaez.
Negosyante: “Sadya nga yatang may mga taong ipinanganak na swerte. Akalain mong nabili nga niya
ng napakamurang halaga ang bahay ni Kapitan Tiago, nakapagbenta ng maraming kalakal na yero,
naging kasyoso si Simoun at ngayon ay ikakasal na ang anak sa isang maganda at mayamang babae.
Hindi lahat ng tao’y may gan’yan na suwerte.”
Person: “Hindi niyo alam kung ano ang pinanggagalingan ng magandang kapalaran ni Don Timoteo.”

Juanito: “Kalimutan mo na ang Indiong si Isagani. Mas magiging komportable ang iyong buhay sa
piling ko, Paulita.”
Paulita: “Oo, ikaw ang nababagay sa akin.”

Maraming mga tao sa kalsada na masiglang nakikipag-usap sa isa’t isa

Ale 1: “ Narinig niyo ba ang tungkol sa salu-salong ibibigay ni Don Timoteo Pelaez sa kasal ng kanyang
anak?”
Ale 2: “ Ang swerte naman niya, nakuha ang bahay ni Kapitan Tiago, kasyoso pa si Ginoong Simoun sa
negosyo at ngayon ikakasal ang anak sa isang maganda at mayamang babae.”
Ale 3: “Engrande raw ang kasalan na magaganap.”

Kabanata 33: Ang huling matuwid

SA tahanan ni Simoun
Maghapon sa loob ng bayan si Simoun sapagkat abala sa pag-aayos ng kanyang mga alahas at armas.
Inilagay niya ang lahat ng naipong kayamanan sa loob ng isang maletang bakal na nababalutan ng
lona. Nang gabing iyon ay nagbilin si Simoun sa utusan na papasukin ang lalaking nagngangalang
BAsilio kung darating.Binulabog ng mga katok ang pribadong sandali ni Simoun. Nabigla siya nang
makita si Basilio.
Basilio: “Ginoong Simoun, isa akong masamang anak at kapatid sapagkat nalimot ko na ang mga
kaluluwang pinaslang at pinahirapan kaya ako pinarusahan ng Diyos. Ngayon ay nakahanda na akong
gumanti ng masama laban sa kasamaan.”
Nakinig lamang si Simoun sa mga sinasabi ni Basilio.
“Apat na buwan na ang nakalilipas mula nang kausapin ninyo ako tungkol sa inyong plano. Tumanggi
akong makiisa at isa pala iyong maling kamalian. Tumutol ako sa paglahok sa himagsikang at ito’y
nabigo. Bunga nito ay nabilanggo ako at utang ko sa inyo ang paglaya. Tama nga pala kayo. Kaya ako
narito ay upang humingi ng sandata at hangaring sumiklab na ang himagsikan. Nakahanda na akong
ipagtanggol at bigyang karunungan ang mga sawimpalad.”
Simoun: “Tama ako. Sapagkat nasa panig ko ang katwiran at karunungan para sa mga sawimpalad.
Mabuti at naparito ka, Nagpapasalamat ako sa iyo at binawi mo ang aog-aatubli. Binigyan mo ako ng
panibagong pag-asa at dahilan upang ipagpatuloy ang aking binabalak… ang himagsikan. Dahil sa iyo
ay napawi ang aking pag-aalinlangan na isakatuparan ito.”
Tumayo si Simoun at umaliwalas ang kanyang mukha.
“Nabigo ang kilusan dahil sa aking pag-uurong-sulong. Nagkaroon ako ng pag-aalinlanfan nang
dumating na ang sandali ng panganib dahil may pinakaiingatan akong pag-ibig sa aking puso. Hindi ko
hawak ang aking sarili dahil umiibig pa ako. Ngayon ay patay na ang aking pag-ibig. Kung hindi lang
sana huli na higit tayong nakapagtulungan noon. Ako sa mataas na antas ng lipunan ang siyang
magsusulsol upang higit na mapag-imbot at upang itulak ang mga matuwid sa kawalan ng katuwiran.
Ikaw naman sa mga kabataan, sa bayan uoang manggising at pasulakin ang kanyang dugo.”
Nagpunta sila sa laboratorya at doon ipinakita ni Simoun ang kanyang produkto. Nabasa ni BAsilio ang
nakasulat na pormula, nitro-gliserina. Napabulalas ang binata.
Basilio: “Pasabog!”
Simoun: “Tama ka, nitro-glisena! Ngunit higit pa ang bisa nito sapagkat ito’y tinipong luha ng mga
sawimpalad, mga tinimping galit at kawalan ng karunungan, mga pagdurusang naghihintay sa
pagganti!”
Inayos ni Simoun ang kailangang gawin at pagkatapos ay lumantad sa paningin ni Basilio ang
magarang lampara.
Simoun: “Isang malaking kasayahan ang magaganap. Ilalagay ko ang ilawang ito sa kinaroroonan ng
mga piling panauhin at mga pararangalan. Magbibigay ito ng ibayong liwanag sa buong paligid na
pagdarausan ng pista hanggang sa tuluyan itong lumabo pagkalipas ng dalawampung minuto. Tiyak na
may lalapit upang itaas ang mitsa ng lamparang ito. Sa oras na itaas ang mitsa, sasabog ang lampara
kasama ang buong kabahayan at walang sinumang makakaligtas.”
Basilio: “Kung ganoong ay wala na pala akong maitutulong.”
Simoun: “May iba kang kailangang gawin.”
Simoun: “Ganap na alas nuwebe ng gabi ay sasabog ang bomba. Hindi na mauulit ang naging kabiguan
noon dahil sa kawalan ng pamumuno. Ngayon ay nandito na kaya’t hindi na mangyayari iyon. Sa oras
na marinig nila ang pagsabog ay magsisilbasan ang mga armado na pinag-uusig, mga inapi at mga
kapuspalad upang makipagtagpo kay Kabesang Tales sa may Sta.Mesa. Sa kabilang dako ay
maglalabasan ang mga armado sa kanilang mga kuwartel ang mga sundalong pinaniwala kong may
magaganap na pag-aalsa upang magkaroon ng dahilan ang Kapitan Heneral na manatili. Babarilin ang
sinumang itinuro ko.”

Kabanata 34: Ang Kasal ni Paulita

Naglalakad si Basilip ganap na ikapito ng gabi. Pinag-iisipan niyang mabuti ang kailangang gawin.
Nakita ni Basilio nang dumating ang karwahe ng bagong kasal na kung saan lulan sina PAulita at
Juanito.
Basilio: “Kaawa-awang Isagani! Ano kaya ang nangyari sa kanya?”
Pinag-iisipan nito kung isasama si Isagani sa binabalak nila ni Simoun. Sa huli ay naniwala siyang hindi
iibigin ni Isagani ang sumama sa isang karahasan. Nakita ni Basilio na dumating si Simoun na dala ang
isang regalong nakabalot. Naglalakad ito kasunod ng tila prusisyon ng mga tao. Naroon din ang
kutsero ni Simoun na si Sinong.

Masayang masaya si Don Timoteo Pelaez na ama ni Juanito. Naikasal na ang kanyang anak sa isang
mayaman at magandang babae at pinautang siya ni Simoun para sa gastusin ng kasal. Inilabas ang
pinakamamagandang plato, kubyertos at magagandang kasangkapang babasagin para sa handaan.

Kabanata 35: Ang Pagdiriwang

Sa bahay ng bagong kasal
Dumating ang bagong kasal kasama si Donya Victorina. Dumating din sina PAdre Salvi at Padre Irene.
May pumintas muli sa mga kromo sa pader na ito ay maruming tingnan.
Panauhin 1: “Napakarumi ng dingding? Aba, hindi ba ninyo nalalaman na iyan ay pinakamahal na
mabibii sa Maynila sapagkat iyan ay inangkat pa sa Europa.”
Don Timoteo: “ANg sinumang pumintas ay sisingilin ko ng utang, kinabukasan din!”
Panauhin 2: “Nariyan na ang Kapitan Heneral!”
Tumugtog ang Marcha Real at habang umaakyat si Kapitan Heneral ay tunay na ipinadama ni Don
Timoteo na ang bahay ay maaaring ariing kanya ng Kamahalan.

Ben Zayb: “Papalubog na a ng araw” wika nito kay Padre Irene.

Si Basilio ay nasa harapan ng bahay at naakikiata ang mga nagdaratingang panauhin.

Basilio: “Hindi ako dapat magkulang sa pagtitiwalang ibinigay sa akin. Ako ay may utang na loob kay
Senyor Simoun samantalang wala sa mga taong ito” mahina niyang sambit.
Nakita niyang bumaba ng bahay si Simoun. Narinig pa ni Basilio ang utos ni Simoun sa kutsero.
Simoun: “ Sa Escolta! Magmadali ka!”
Nagmadali na rin si Basilio sa paglalakad. Nakasalubong niya si Isagani na papunta sa Kalye Anloague.
Basilio: “Gusto mo bang mamatay?”
Hindi tuminag si Isagani sa kinatatayuan.
Basilio: “Makinig ka sa sasabihin ko. May magaganap na pagsabog sa bahay na iyan at lahat ay
masasawi. Mas makabubuting umalis na tayo sa lugar na ito.”
Isagani: “Gusto kong makita si Paulita sapagkat bukas ay iba na siya.”
Walang nagawa si BAsilio kundi ang lumayo at iwan ang kaibigan.

Sa loob ay may nakakita ng isang pirasong papel na ang nakasulat Mane thecel, pares na ang ibig
sabihin ay “tapos na ang kapangyarihan mo.”
Don Custodio: “Ito ay lagda ng isang pilibusterong may sampung taon nang mamatay” namumutlang
wika nito sa Kapitan Heneral.
Kapitan Heneral: “ipagpatuloy ang kasiyahan ito at huwag hayaang sirain ng isang masamang biro.”
Don Custodio: “Hindi ba’t ang kahulugan ng MAne thecel, pares ay papatayin tayong lahat?”
Natigilan ang lahat kasabay ang pagkahulog ng ilang kubyertos. Lumamlam na ang apoy sa mitsa ng
lamparang dala ni Simoun kaya’t inutusan ng Kapitan Heneral si Padre Irene na itaas ang mitsa. Ngunit
bago pa makakilos si Padre Irene, isang anino ang biglang sumulpot para kunina ang lampara. Mabilis
na tumakbo ang anino at itinapon sa ilog ang lampara. Nagkaroon ng kaguluhan sapagkat napasok
daw sila ng magnanakaw.

Kabanata 36: Kagipitan ni Ben Zayb

Sa tahanan ni Ben Zayb
Umuwi agad si Ben Zayb matapos ang kaguluhan. Isang balita ang dumating kay Ben Zayb. Ang sabi ay
nilusob ng mga tulisan ang bajay na pahingahan ng mga prayle sa PAsig.
Nagbalita: “Mahigit dawalang libong piso ang nakuha at nasugatan nang malubha ang pari at
dalawang alila. Nasira ang mga silya dahil sa mga gianwang pagtatangol ng pari sa sarili kaya’y sigatan
ang kanyang kamay.”
Ben Zayb: “Hintay” at sinulat ang sumunod na pahayag ng lalaki.

Pinuntahan ni Ben Zayb si Padre Camorra. Nalaman niya na ito ang nabiktimang pari.
Ben Zayb: “Huwag ninyong sasabihin ang mga iyan at marahil kayo ay nahihilo pa.”
Nagtalo ang dalawa
Padre Camorra: “Ano ka bang tao ka! Bakit hindi ko malalaman ang nangyari?
Ben Zayb: “Basta, kailangang palabadin natin na maraming lumusob dito para magnakaw.”
Naputol ang pagtatalo nila nang may lumapit para sabihing nadakip na ang mga tulisan.
Person: “Nahuli na ho ang mga tulisan, Padre Camorra. Ang mga nahuli ay kabilang sa mga tauhan ni
Matanglawin na walang iba kundi si Kabesang Tales.”

Kabanata 37: Ang hiwaga

Sa Tahanan ng Pamilya Orenda
Chichoy: “Saku-sakong pulbura ang nasa ilalim ng sahig! Mayroon din sa bubungan at sa ilalim ng mga
mesa! Kung may isang nagsindi ng sigarilyo ay tiyak na…”
Kapitana Loleng: “ SIno naman kaya ang gagawa noon?”
Isagani: “Malamang daw na isa sa mga kaaway ni Don Timoteo o isa sa mga karibal ni Juanito.”
Napatingin ang dalaga kay ISagani
Kapitana Loleng: “Ang mabuti pa siguro’y magtago ka na lamang at baka ikaw pa ang
mapagbintangan.”
Chichoy: “Hindi malaman ni Don Timoteo kung sino ang dapat sisihin sa pangyayari. SIla lamang
naman daw ni Simoun ang namamahala sa mga GAwain. Dumating ang mga guwardiya sibil at walang
matukoy kung sino ang may kagagawan.”
Momoy: “Ngunit…”
Sensia: “ Kung nagkaroon ng pagsabog, pati ikaw ay…” tiningnan ng dalaga ang kasintahan na si
Momoy.
Kapitan Toringgoy: “ Walang matitira kung nagkaroon ng pagsabog.”
Chichoy: “Labis akong nababahala sapagkat kung nangyari ang pagsabog ay tiyak na wala na tayo
ngayong Kapitan Heneralm nahalagang mga tao at kawani ng pamahalaan.”
Nagbigay ng kani-kaniyang hinala ang mga nakikinig
“Hindi kaya kagagawan din ito ng mga prayle?”
“baka naman ang intsik na si Quiroga.”
“May kinalaman kaya ang mga estudyante”
”Si makaraig?”
Chichoy: “Sasabihin ko na sa inyo kung sino ang higit na pinaghihinalaan. Wala ng iba kung hindi si
ginoong Simoun.”
Sensia: “Wala ba si Simoun sa handaan?”
Momoy: “Naroon, nakita ko siya. Pero umalis siya kaagad.”
Sensia: “ Pero kaibigan siya ng Kapitan Heneral at Kasyoso sa negosyo ni Don Timoteo.”
Momoy: “Oo nga! Nakipagsyoso siya upang maisagawa ang binabalak na gulo.”
Sensia: “ Nauunawaan ko na ang lahat.”
Momoy:”Kagabi ay lumamlam ang ilaw sa kasalan. At isang magnanakaw daw ang pumasok para
nakawin ang lamparang iyon na galing kay Simoun.”
Person: “Hindi ba nahuli ang magnanakaw?”
Momoy: “Nakatalon daw sa ilog kasama ang lampara. Pinaniwalaan na sa pamamagitan ng lamparang
iyan ay sasabog ang buong kabahayan ni Don Timoteo. Pinaghahanap na ngayon si Simoun.””
Isagani: “Ang kumuha ng pag-aari ng iba ay isang malaking kasalanan, Kung nalaman lang marahil ng
magnanakaw na ito ang tunay na layunin ay malamang sa pinag-iisipan niyang mabuti ang lahat at
tiyak na hindi niya iyon kukunin. ANuman ang kapalit hindi ko nanaising malagay sa kanyang
katauhan.”

Kabanata 38: Ang Kasawian

KABANATA 38 EL FILI
Naging bukambibig si Matanglawin bilang tagahasik ng kasamaan. Sinasalakay niya ang mgalalawigang
sunud-sunuran sa mga maykapangyarihan. Sinasamsam niya ang mga sandata ngmga gwardia sibil na
nang-aalipin sa mga walang muwang na mga mamamayan. Sinusunogniya ang mga kabyawang pag-
aari ng mga pamilyang mapang-api sa mga kahabag-habag namga mananim ng tubo sa Batangan.
Sinusuklian niya ng kamatayan ang mga hukom na pangkapayapaan na naghahatid ng kawalang
katarungan sa komunidad ng Tianing tinitirhanng mga maralitang naghahangad ng gabinlid man lang
sanang katarungan.Sa sobrang galit ng mga pinunong pambayan ay pinaghuhuli nila ang sinumang
masalubong namagsasakang may baril o gulok na dala-dala.Sa kawalang katarungang ipinadama
nagising sa katotohanan ang mga ordinaryongmamamayan: ang mapaniil na pamahalaan o
mapangwasak na kamao ng isang bandido?
Carolino:”Tama na! Maawa ka naman sa kaniya. Duguan na ang tuhod ay iika-ika pa.”
Bilanggo:”Ang sakit! Ang sakit!”
Mautang:”Ha? Ano ika mo?”
Carolino:”Maawa ka naman sa kaniya. Katulad din natin sila.”
Bilanggo:”Parehas naman tayong kayumanggi ang balat, parehas din naman tayo ngpinagsimulan,
ngunit bakit ganito na lamang ang aming kinagigihasnan sa kamay ninyongmalulupit!”
Mautang:”Manahimik ka!”(sinaktan ulit ang bilanggo at tumingin ulit kay Carolino)
Mautang:” Talagang bago ka pa nga sa trabahong ito ng pagiging berdugo na kailanganglumatigo,
pumatay at maglibing sa sinumang nag-aalsa sa pamahalaang ating sinumpaa.”
Carolino:”Oo, tama ka, sa pamahalaang ating sinumpaan pero sinumpaan sa ngalan ngkatarungan!”
Mautang:”Pilipino ka nga pala at pilipino nga rin pala ako, pero kailangang maging marahas dintayo.
Kung lalambut-lambot ang mga sundalo tiyak na mag-aalsa ang lahat ng tao. Trabaho langnatin ito,
isantabi mo yang awa. May dapat magparusa at may dapat ding parusahan. Kanya-kanyang papel lang
ang ating ginagampanan.”
Korporal:” Dapa kayo, dapa!”
Korporal:”Humanda kayo sa labanan, naisahan tayo, nasa itaas pa ang mga kalaban, pagbarilinniyo
ang sinumang tatakbo. Ikaw na pinakabatang sundalo ko. Ipakita mo ngayon ang iyong tapang. Sige,
hanapinmo ang kaaway. Asintahin mo ang sinumang makikita mo. Huwag kang babalik na
walangdalang bangkay.”
Carolino: “Si…Sino po. A…Ako po ba?”
Korporal: “Oo, ikaw nga. Sino pa?” galit na saad nito.”Paputukan mo’t pasabugin ngayon din ang utak
ng demonyo!”
Mautang: “Huwag kang tumayu-tayo lang diyan! Bilisan mo! Bilisan mo!”
Carolino: (shut eyes after pulling the trigger)
Ang pinakabatang sundalo na naging Carolino ay si Tano. Ang matanda naming bumagsak satuktok ng
kabundukan ay si Tandang Selo.
Carolino: “Lolo, lolo! Patawarin niyo ako lolo, patawarin niyo po ako!”
Sa kapaitang naranasan sa buhay at kamatayan ay dilat na pumanaw ang isang dakilangmandirigmang
nagtanggol sa sambayanan

Kabanata 39: Ang Katapusan

Tahanan ni Padre Florentino
Malungkot na tumutugtog ang armonyum ni Padre Florentino. Dumating si Simoun at humihingi ng
tulong sa pari.
Sa silid na tinutuluyan ni Simoun
Padre Florentino: “May dinaramdam po ba kayo?”
Simoun: “Mawawala din ito.”
Nabigla, hindi makapaniwala si Padre Florentino sa natuklasan. Walang laman ang botelya ng gamot.
Padre Florentino: “Diyos na mahabagin! Ano ang ginawa ninyo, Senyor Simoun?”
Simoun: “Wala na dapat kayong ikabahala! Huli na rin ang lahat. Buhay o patay ay kailangan nila
akong hulihin.Ayokong maagaw nila sa akin ang aking lihim. Makinig na lamang kayong mabuti at
wala ng panahon. Nalalapit na ang itinakdang oras. Kailangan malaman ninyo ang aking lihim at
sasabihin ko sa inyo lahat. Nais kong sabihin ninyo sa akin kung tunay na may Diyos.”
Padre Florentino: “May pangontra sa lason, Ginoo. Ang apormorpina, may eter, may kloropomo.”
SImoun: “Huwag na ninyong sayangin ang oras. Ayokong mamatay na baon ang aking lihim.”
Ibinulong ni Simoun ang kanyang lihim. Mahaba haba ang pangungumpisal ni Simoun.

Padre Florentino: “Ang Diyos ay mapagpatawad, Ginoo. Sundin ninyo ang kalooban niya”
Simoun: “Kaloob ba ng Diyos ang kapuluang ito?”
Padre Florentino: “Ang magpatuloy sa kanyang kaawa-awang kalagayan? Nalaman kong hindi niya
pinapabayaan ang mga taong tumatawag o naniniwala sa kanya.”
Simoun: “Kung ganoon bakit niya ako pinabayaan?”
Padre Florentino: “Sapagkat mali ang naging pamamaraan ninyo. Ang naging tagapagligtas ng isang
bayan ay hindi nangangahulugan ng kapahamakan nito. Hindi katarungan ang lumikha ng isa pang
krimen. Pag-ibig ang tanging tagapagligtas, Ginoo.”
Simoun: “Kung ganoon ay nagkamali ako. Ano ba ang nagawa kong kasalanan kung susukatin ito sa
kasalanan ng mga namamahala? Bakit hindi na lang ako ang kanyang parusahan at ipagkaloob ang
tagumpay sa bayan?”
Padre Florentino: “Kailangan magtiis ang mga nilulupig upang higit silang maging karapat-dapat sa
pagkalinga ng Diyos. Higit na hahalimuyak ang amoy ng isang botelya ng pabangong nabasag,”
Simoun: “Kaya nga lalo kong hinangad na sila ay pagmalupitan. Ano ang dapat kong gawin ngayon?”
Padre Florentino: “Magtiis at gumawa!”
Simoun: “Madaling sabihin iyan ng mga taong hindi nagtiis. ANo pa ba ang naghihintay sa mga taong
labis na ang naging paghihirao ar wala nang matanaw na magandang bukas? Hindi ninyo nasaksihan
ang aking nasaksihan.”
Padre Flroentino: “Matapat at makatarungang Diyos. Diyos na nagpaparusa sa mga nagkasala at
nagbibigay ng biyaya sa mga nagpasakit. Ang pagtitiis at pagpapatibay at ang pagpapatibay at ang
pakikipagtunggali ay pagpapalakas. Huwag nating isisi sa iba ang ating kasawian.”
Ginagap ni SImoun ang kamay ng pari at masuyong pinisil
Padre Florentino: “Nasaan ang kabataang handang magpakasakit sa bayan?” pabulong na ani nito kay
SImoun
MAy kumatok na utusan at tinanglawan nito si Simoun na ito ay patay na

Lumuhod at nanalangin si Padre Florentino. “Kawaan nawa ang taong nabuyo sa kanya na maging
magsama.
Kinuha niya ang maletang may laman na alahas ni Simoun at nagpunta sa karagatan. Hinigis niya ang
malita upang lamunin ng karagatan.
Padre Florentino: “Manatili ka sana sa kailaliman ng karagatan na walang hangganan, kasama ang
mga korales at perlas… Kung dumating ang isang panahon na kakailanganin ka para sa isang dakilang
mithiin, iluwa ka sana ng dagat sa pamamagitan ng utos ng DIyos. Samantala, Diyan ka muna upang
hindi maging kasangkapan ng kabuktutan at upang hindi maging tagapag-udyok ng kasakiman!”