BİTKİ MORFOLOJİSİ LABORATUVARI

GİMNOSPERM VE ANGIOSPERM ODUNU

Araş. Gör. Dr. Aydan Acar Şahin

 GÖVDENİN SEKONDER YAPISI
◦ Tepenin dışında olan ve kalınlaşmayı sağlayan büyümeye sekonder
büyüme ve bu esnada meydana gelen dokulara da sekonder dokular
denir.
◦ Sekonder dokular, sekonder meristemler (kambiyum ve fellogen)
tarafından üretilirler.
◦ Sekonder meristemlerin meydana getirdikleri dokularla bir kaç
metrelik çapa erişen gövdeler vardır. Yan dallar ve köklerde de
sekonder yapı görülür.
◦ Dikotiledonlarda ve gymnospermlerde prokambiyumdan meydana
gelen iletim demetlerinin içinde (floem-ksilem arasında)
meristematik özelliklerini koruyan demet içi kambiyumu (fasiküler
kambiyum) vardır.
◦ Demet içi kambiyumu seviyesinden başlayıp iki demet arasındaki
parankimatik hücreler zamanla meristematik özellikler kazanır ve
demet arası kambiyumu (interfasiküler kambiyum) oluşur ve gövde
ile kökü halka gibi saran duruma geçer ve tümü kambiyum adını alır.
Bu kambiyum sekonder floemin ve sekonder ksilemin elemanlarını
verir.
◦ Dikotiledonların ve gymnospermlerin iletim
dokularındaki sekonder yapı karakteristiktir.
◦ Bazı monokotiledonlardada, iletim dokuları
primer yapılarını tamamladıkları halde tekrar
gelişim gösterebilirler. Fakat bu bitkilerdeki
sekonder olarak faaliyet gösteren kambiyum
karakter ve yapı bakımından farklıdır.
◦ Fosil olan Pteridofit'lerde sekonder yapı var
olmasına rağmen, yaşayan türlerinde çok
nadirdir.
◦ Bazı monokotiledonlarda da belirgin bir
gövde kalinlaşması vardır. Örneğin Palmae
sp. görülen bu tip kalınlaşma primer yapıda
olmaktadır ve hiç bir zaman gelişmiş bir dikotil
bitkinin çapma erişemez.
-Odunun 3 boyutlu yapısı
◦ Büyüme periyodu esnasında değişime
uğramamış yeni hücrelerin bulundukları
bölgeye kambiyal bölge veya kambiyal zon
denir. Enine kesitlerde bu bölgedeki hücreler
ışınsal olarak üstüste dizilmiş hücreler halinde
görülürler.
◦ Boyuna kesitte iletim elemanlarını üreten
kambiyum hücreleri (Fusiform hücreler) ince
uzun, ışın hücrelerini üretenler ise küçük
hücreler şeklinde görülürler.
◦ Kambiyum faaliyeti ile içeri doğru meydana
gelen sekonder ksileme, «odun» da denir.
◦ Primer ksilem merkezde iz halinde kalır.
Sekonder ksilemde, trake, trakeid, parankima
ve sklerankima hücreleri vardır. Parankima
hücreleri genellikle öz ışınlarını oluştururlar
 Gimnosperm odunu :
❖Genellikle tipik kenarlı geçit taşıyan trakeidlerle az
sayıda parankima hücresinden yapılmıştır.
❖Trakeidler kambiyumda meydana geldikleri radyal
sıralanmayı muhafaza ederler. Yani görünüşleri
düzenlidir.
❖Bu trakeidlerin çeperlerindeki kenarlı geçitler
oldukça büyüktür ve sadece radyal çeperlerde ilkbahar
bulunur. Pinus (çam) odununda parankimaya
yalnız öz ışınlarında ve reçine kanallarında rastlanır.
Reçine kanalları parenkima hücrelerinden oluşan
bir kanalla öz ışınlarına bağlanır.
sonbahar
❖ Juniperus (ardıç), Thuja (mazı) gibi bitkilerde
odunda parankima hücrelerine de rastlanır.
Boyuna tanjantal kesitte, kesitin isabet ettiği
mevsimin trakeidlerinin boyuna kesitleri ve bu
trakeidlerin yan ve birleşme çeperlerindeki kenarlı
geçitlerin enine kesitleri görülür.
➢Enine kesitte gimnosperm odununda çıplak gözle bile görülen sene halkaları vardır.
➢Mevsim farkları, bitkinin hayat faaliyetlerine büyük ölçüde etki eder. Bitkinin en faal
olduğu devre ilkbahardır. Bitki ilkbaharda çok miktarda su iletimine ihtiyaç gösterir.
Dolayısı ile ilkbaharda meydana gelen trakeidlerin çapları geniş ve çeperleri incedir.
Odunda bu tip trakeidlerin meydana getirdiği açık renkli halkaya ilkbahar odun
denir.
➢ Yazın başlaması ile çevredeki su miktarı azalır ve bitkinin faaliyetinde bir azalma
görülür. Bu devrede kambiyumdan daha küçük çaplı ve kalın çeperli trakeidler
oluşur. Bunların meydana getirdikleri koyu renkli halkaya da yaz odunu denir.
➢Odun oluşumu sonbaharda sona erer. Ertesi ilkbaharda teşekkül eden geniş trakeidli
odun, sonbaharın koyu renkli ve küçük çaplı hücreleri üstünde açık renkli olarak
gözükür.
➢Böylece bir açık renkli ve bunu takip eden bir koyu renkli halka bir sene halkasını
oluşturur. Gimnospermlerde öz kolları oldukça sıktır.
➢Öz kollarında besin maddeleri depo edilir. Bu besin maddesi çoğu zaman nişastadır.
Enine kesit:
◦ Boyuna radyal (ışınsal) kesitte, trakeidlerin
boyuna kesitleri görülür.
◦ Ilkbahar odununda boruların çapları geniş,
çeperleri ince iken, yaz odununda çapları
daralır ve çeperleri kalınlaşır. Uçuca birleşme
bölgelerinde kenarlı geçitler vardır.
◦ Öz ışınlarının enine kesitleri görülür.
Gimnospermlerde öz ışınları sadece
parenkima hücrelerinden (homosellülar öz
ışını) veya parenkima ve trakeidlerden
(heterosellülar öz ışını oluşur.
◦ Genellikle öz ışınının dış hücreleri, çeperleri
lignin birikimi ile kalınlaşmış ışın
trakeidlerinden, ortası ise ışın parenkima
hücrelerinden oluşmuştur
Boyuna ışınsal
Boyuna teğetsel
KONU: GÖVDENİN SEKONDER YAPISI
ALT KONU: GYMNOSPERM GÖVDE
SPECİES: Pinus nigra
KY: Gövde enine Gövde boyuna ışınsal Gövde boyuna teğetsel
?
Cevaplar
a. bir yıllık halka sınırı
b. İlkbahar trakeidi
c. Sonbahar trakeidi
d. Yeni takeidler
e. Öz ışınları
f. Işın parankimaları
h. Reçine kanalı
 Pinus nigra_Odun BOYUNA
TEĞETSEL
ENİNE

BOYUNA
IŞINSAL
Gövdenin Sekonder yapısı:
Angiosperm odunu
 Dikotiledonlardan Sekonder yapı
(Dikotiledon odunu):
◦ Dikotiledonlarda odun (sekonder ksilem) trake, trakeid, odun lifleri (sklerenkimatik
hücreler) ve parankima hücrelerinden oluşmuştur. Odunda homojen bir görünüş yoktur.

◦ Ayrıca bazı gövdelerde, floem dokularının aralarında dilatasyon yapan primer öz ışınları
yer alır. Bu öz ışınları odun içinde ışınsal yönde dizilmiş, ince çeperli, parankimatik
hücrelerden oluşur. Bu öz ışınları kambiyumdan itibaren kabuğun dışına doğru gittikçe
büyüyen hücreleri bulunan, genel görünümü üçgeni andıran bir genişleme, bir açılma
yapar. Odun içinde tek sıra hücreden oluşan sekonder öz ışınları da görülür. Bunlar
çoğunlukla kortekste kaybolur.
Angiosperm gövde Periderm

KONU: GÖVDENİN SEKONDER YAPISI

ALT KONU: ANGİOSPERM GÖVDE
SPECİES: Tilia argentea
KY: Gövde enine Dilatasyon
yapmış öz ışını

Korteks
Floem
sklerenkiması

Floem (Elekli
borular)

Kambiyum

Trake+trakeid
17
 Elekli boru Dilatasyon
Kambiyum
yapmış öz ışını
Sklerenki
ma
Trakeid

Trake

ODUN=
SEKONDER
KSİLEM

ÖZ
19
20