EPİTEL DOKU

Dr. Öğr. Üyesi Fırat Aşır

firatasir@gmail.com
• Doku: Çok hücreli canlılarda yapı ve işlev yönünden birbirine
benzeyen hücreler ile hücreler arası maddelerden oluşan
yapıdır.
• Tek hücreli canlılarda dokular bulunmaz.

• Süngerler gibi en basit çok hücrelilerde bile doku ya bulunmaz

veya hücreler çok az farklılaşmıştır.
• Dokular embriyonun ektoderm, endoderm ve mezoderm
tabakalarından farklılaşırlar.
• Dokuların bu embriyo tabakalarından farklılaşmasına
histogenez denir.
• Farklılaşmamış bir hücre topluluğunun gelişim sırasında bir
organa dönüşmesine organogenez denir.
• Dokuları oluşturan hücreler bu hücreler tarafından salgılanan
ara madde ile çevrilidir.
• Hücreler arası maddenin kompozisyonu bir dokudan diğerine
farklılık gösterir.
• Hücreler arası madde sıvı, yarı katı veya katı olabilir. Örnek;
kan dokusunda sıvı, kemik dokusunda katı ara madde.
• Her dokunun kendine özgü hücreleri vardır.
DOKULAR
1. Epitel Dokusu
2. Bağ ve Destek Dokusu
3. Kas Dokusu
4. Sinir Dokusu
Epitel Dokusu
1.Kısım
 Epitel Dokusu
• Embriyonun tüm tabakalarından oluşur.
• Ektodermden; Deri epidermisi, kornea epiteli, dış epitelin içe çökmesiyle
(invaginasyonla) ve çoğalmasıyla (proliferasyonla) deri bezleri olan ter bezi, yağ
bezi ve meme bezleri oluşur.
• Endodermden; Sindirim kanalı epiteli, karaciğer, pankreas, mide bezleri oluşur.
• Mezodermden; Böbrek, erkek ve dişi üreme kanallarının örtüsü, periton boşluğu ve
seröz boşlukların örtüsü (mezotelyum), kan ve lenf damar örtüleri (endotelyum)
oluşur.
Epitel Dokusunun Genel Özellikleri
• Organizmada yaygın bulunur,
• Vücudun tüm yüzeylerini, içini-dışını, döşer,
• Salgı bezlerini oluşturur,
• Hücreleri bol ve sıkıca bir arada bulunur, hücreler arası madde çok derece
azdır (Hücre zenginliği),
• Hücreleri kutuplaşma gösterir,
• Hücrelerde özel bağlantılar ve haberleşme için özel geçit yerleri bulunur,
• Hücreler bir bazal laminaya oturur,
• Ölen hücreler yenileriyle yer değiştirir v.s.
 Epitel Dokusunun işlevleri
• Emme (Absorbsiyon),
• Salgılama (Sekresyon),
• Taşıma (Transport),
• Boşaltım (Ekskresyon),
• Koruma,
• Kasılma,
• Duyu alımı vs.
 Epitel Tipleri
 Örtü Epiteli
 Bez epiteli (Salgı Epiteli)
 Duyu Epiteli (Nöroepitel)
 Kassı Epitel (Miyoepitel)
 Örtü Epiteli
 Tek Tabakalı Epitel
– Tek tabakalı yassı epitel
– Tek tabakalı kübik epitel
– Tek tabakalı silindirik epitel (Silli ve Silsiz Epitel)
– Yalancı tabakalı silindirik epitel (Silli ve Silsiz Epitel)
 Çok Tabakalı Epitel
– Çok tabakalı yassı epitel (Keratinli ve Keratinsiz Epitel)
– Çok tabakalı kübik epitel
– Çok tabakalı silindirik epitel (Silli ve Silsiz Epitel)
 Değişici Epitel
 Doğurucu (Germinatif) epitel
 Tek Tabakalı Yassı Epitel
Özellikleri
 İnce, pul gibi hücreler, çok ince ve hassas, kolay zarar görür
 Yüzeyden çokgen şekilli,düzensiz, dalgalı sınırlı
 Yüzeye dik kesitlerde çekirdeğin olduğu kısım şiş, kenarlar ince

Bulunduğu yerler
 Böbrek Bowman kapsülünün paryetal yaprakları ile Henle ilmeğinin ince
kısmı
 Akciğer alveolleri
 Kalp, kan ve lenf damarlarının iç örtüsü (Endotel)
 Vücut boşluklarının epitel astarı (Mezotel)
 Kulak zarının iç yüzeyi
 Bazı salgı bezlerinin en küçük kanalları v.b.
Tek tabakalı yassı epitelin yüzeyden görünüşü (Mezotel) (Gümüşle boyama)
 Bowman
kapsülü
Tek tabakalı
yassı epitel

Tek tabakalı
kübik epitel

Çıkan dalgalı kanal İnen dalgalı kanal

(Distal tüpçük) (Proksimal tüpçük)

Toplayıcı
kanal

Tek tabakalı
yassı epitel
Böbrek
Nefron şeması
Henle ilmeği
 Glomerulus yumağı

Tek tabakalı yassı epitel (Ok ucunda) (Böbrek Bowman kapsülü)

Tek tabakalı yassı epitel (Böbrek Bowman kapsülü)
Tek tabakalı yassı epitel (Böbrek Bowman kapsülü)
Tek tabakalı yassı epitel (Böbrek Bowman kapsülü)
 Glomerulus
yumağı

Tek tabakalı yassı epitel (Böbrek Bowman kapsülü)

Tek tabakalı yassı epitel (Böbrek Bowman kapsülü’nde)
 Tek tabakalı yassı epitel

Tek tabakalı yassı epitel (Böbrek, Henle ilmeğinin ince kısmı)

 Ç

Bağ dokusu

Kollagen teller

Mezotelyumdaki tek tabakalı yassı epitelin (Ok) TEM’de görünüşü.

 Tek Tabakalı Kübik Epitel
Özellikleri
• Yüzeyden bakıldığında mozayik görünüşlü, genellikle altıgen şekilli,
• Yüzeye dik kesitlerde kare şeklinde, çekirdekleri yuvarlak

Bulunduğu yerler
• Salgılama ve emme görevini yapan dokularda,
• Böbrek tüpçükleri, tiroit folikülleri,
• Koroit pleksus (Beyin-omurilik sıvısının salgılandığı tabaka),
• Göz merceği kapsülü, retinanın pigment epiteli, ovaryumun serbest
yüzeyi,
• Tükürük bezi, Pankreas ve Karaciğerin salgı kanalları, v.b.
Tek tabakalı kübik epitel
Tek tabakalı yassı epitel ve tek tabakalı kübik epitel,
Böbrek enine kesit.
Tek tabakalı kübik epitel (Enine ve boyuna kesit)
 Bazal
lamina

Tek tabakalı kübik epitel, boyuna kesit (Böbrek).

Tek tabakalı kübik epitel (İnsan böbreği)
 Tek tabakalı
kübik epitel

Tek tabakalı kübik epitel (x 400)

Tek tabakalı kübik epitel (Böbrek kanallarında)
Tek tabakalı kübik epitel, enine kesit.
Tek tabakalı kübik epitel (Tiroit Bezi)
Tek tabakalı kübik epitel (Koroid pleksus)
 Kübik
Epitel

Bağ
Asinar bez dokusu

Tek tabakalı kübik epitel (Pankreas kanalı) (H&E) (x 350)

Pankreatik kanalı çevreleyen kübik epitelin enine kesiti (TEM, x 3400
Tek tabakalı kübik epitel, Ovaryum ( x132, H & E )
http://pathology.mc.duke.edu/ research/
 Tek Tabakalı Silindirik Epitel
Özellikleri
 Yüzeyden mozayik görünüşlü, genellikle küçük çokgen şekilli
 Yüzeye dik kesitlerde boyları eninden daha uzun
 Çekirdekleri ince uzun ve aynı seviyede
Bulunduğu yerler
 Tek Tabakalı Silsiz Silindirik Epitel
– Midenin kardia bölgesinden anüse kadar tüm sindirim kanalı
– Bir çok bezin salgı kanalları
 Tek Tabakalı Silli Silindirik Epitel
– Uterus ve ovidukt, omuriliğin merkezi kanalı
– Akciğer bronşları, paranazal sinüslerin bazıları
 Goblet h..
Goblet h..

Tek tabakalı silindirik epitel ve Goblet hücreleri

Tek tabakalı silindirik epitel ve Goblet hücreleri (İnce bağırsak)
 Mikrovillüslü
Silindirik epitel hücreleri

İnce bağırsak
Tek tabakalı silindirik epitel ve Goblet hücreleri (Jejenum)
Tek tabakalı silindirik epitel (Böbrek tüpçükleri) (Periyodik asit-Schiff, PAS,
boyaması). Epitelin bazal laminası (Ok) ve fırça kenar (BB) yapısı.
Tek tabakalı silindirik epitel
(Bez kanalında)

Ekzokrin bez
Tek tabakalı silindirik epitel, safra kesesi.
http://www.city.ac.uk/optometry/Biolabs/Tissue
Tek tabakalı silli silindirik epitel
 Siller

Tek tabakalı silli silindirik epitel (Ovidukt kesit)

http://www.city.ac.uk/optometry/Biolabs/Tissue/
Tek tabakalı silli silindirik epitel ve bağ dokusu (İnsan ovidukt ampullası)
 Yalancı Tabakalı Silindirik Epitel
Özellikleri
• Yüzeyden bakıldığında mozayik görünüşlü, genellikle küçük çokgen
şekillidir
• Yüzeye dik kesitlerde çok katlı olmadıkları halde çok katlı görünürler
• Hücrelerin bazıları geniş bir tabanla, bazıları dar bir tabanla bazal laminaya
oturur, bazıları serbest yüzeye geniş veya dar bir şekilde ulaşır
• Çekirdekleri farklı seviyelerde bulunur
 Yalancı Tabakalı Silindirik Epitel
Bulunduğu yerler
Yalancı Tabakalı Silsiz Silindirik Epitel
• Erkek uretrası
• Parotit ve bazı salgı bezlerinin büyük boşaltım kanalları
Yalancı Tabakalı Silli Silindirik Epitel
• Trake ve bronşların büyük bir kısmı
• Östaki kanalı, gırtlak
• Timpanik boşluğun bir kısmı
• Gözyaşı bezi
 Siller Epitel

Yalancı tabakalı silli silindirik epitel, Trake.

 Siller

Yalancı tabakalı silli silindirik epitel (Trake)

 Siller
Goblet hücreleri

Yalancı tabakalı silli silindirik epitel hücreleri ve Goblet hücreleri

 Lamina propria

Yalancı tabakalı silli silindirik epitel (Maymun, gırtlak)

 Yalancı tabakalı silli silindirik epitel ve goblet hücreleri. Sillerin bazal
cisimcik kısımlarının hücrenin üst yüzeyinde oluşturduğu eozinofilik bir çizgi
(Ok ucu) ve siller (H&E; x 460)
Yalancı tabakalı silli silindirik epitel (Trake)
Sil

Trakede yalancı
tabakalı silli silindirik
epitelin TEM’de
görünüşü.
Hücrelerin apikal
yüzeyinde sil ve
mikrovillüsler
(x 1.600)
 Mikrovillüsler
Siller

Hücrelerin sınırı

Trakenin lümene bakan yüzünde yalancı tabakalı silli silindirik epitelin silleri ve
mikrovillüsleri. Mikrovillüslerin 1 mikronluk boyuna karşı sillerin 8-10 mikron boyu
kolaylıkla fark edilir. x1.450
Yalancı tabakalı
silli silindirik epitel Siller
 Siller

Yalancı tabakalı silli silindirik epitel ve Goblet hücreleri

 Çok Tabakalı Yassı Epitel
Özellikleri
• Yüzeyden bakıldığında çokgen şekilli,
• Yüzeye dik kesitlerde en üstte yassı, daha aşağıya doğru
çokgen şekilli, en alt sırada silindirik veya kübik şekilli,
• En alt sıra hücreler yeni hücre oluşumundan sorumlu,
• Vücudun dışa bakan yüzeyinde keratinleşmiş tipi
bulunur.
 Çok Tabakalı Yassı Epitel

Bulunduğu yerler
Çok Tabakalı Keratinleşmiş Yassı Epitel
– Derinin epidermisi

Çok Tabakalı Keratinleşmemiş Yassı Epitel

– Ağız, özofagus, epiglottisin (gırtlak kapağı) bir kısmı,
– Kornea ve konjunktivanın bir kısmı,
– Vajina, anüs ve dişi üretrasının bir kısmı.
Çok tabakalı yassı epitelin yüzeyden görünüşü (Kurbağa derisi)
Çok tabakalı keratinleşmiş yassı epitel
 Keratin

Epitel

Bağ
dokusu

Çok tabakalı keratinleşmiş yassı epitel, Deri.

Keratin tabakası

Epitel

Bağ dokusu

Çok tabakalı keratinleşmiş yassı epitel

 Epitel

Keratin

Bağ dokusu

Çok tabakalı keratinleşmiş yassı epitel (Deri)

Çok tabakalı keratinleşmiş yassı epitel (Deri)
Çok tabakalı keratinleşmemiş yassı epitel (İnsan özofagus)
Yassı epitel hücreleri

Çok tabakalı
yassı epitel

Bağ dokusu

Bazal hücreler Bazal lamina (Resimde seçilmiyor)

Çok tabakalı keratinleşmemiş yassı epitel

Çok tabakalı keratinleşmemiş yassı epitel (Dil)
Çok tabakalı keratinleşmemiş yassı epitel (İnsan özofagus)
Çok tabakalı keratinleşmemiş yassı epitel (H&E) (x 350)
Çok tabakalı keratinleşmemiş yassı epitel (Vajina) (H & E)
Çok tabakalı keratinleşmemiş yassı epitel , Vajina duvarı (H&E)
http://www.city.ac.uk/optometry/Biolabs/Tissue/
 Çok Tabakalı Kübik Epitel

Özellikleri
– Nadir görülür
– Birkaç sıralı kübik hücreli

Bulunduğu yerler
– Doğurucu epitele de örnek verilen erkek seminifer tüplerinin epiteli
– Bazı ter ve tükrük bezlerinin boşaltım kanalı
– Meme bezlerinin geniş kanalı
– Ovaryum folikülü
Çok tabakalı kübik epitel (Ovaryum folikülü)
Çok tabakalı kübik epitel, meme süt bezi kanalı kesidi (H&E)
http://www.city.ac.uk/optometry/Biolabs/Tissue/
Çok tabakalı kübik epitel , tükürük bezi enine kesit (H&E)
http://www.city.ac.uk/optometry/Biolabs/Tissue/
 Çok Tabakalı Silindirik Epitel

Özellikleri
• Yaygın bulunmaz,
• Bazal laminaya oturan alt tabaka hücreler düzensiz
şekilli ve çok yüzlüdür,
• Yüzeydeki hücreler silindiriktir,
 Çok Tabakalı Silindirik Epitel

Bulunduğu yerler
Çok Tabakalı Silsiz Silindirik Epitel
• Göz kapaklarının içini örten konjunktivanın göz küresine geçiş yaptığı kemer
şeklindeki dip bölgesi (Fornix conjunctiva)
• Erkek üretrasının bir kısmı, anal mukoz zarların bazı bölgeleri
• Farinks, epiglottisin (gırtlak kapağı) bir kısmı
• Bazı bezlerin büyük boşaltım kanalları

Çok Tabakalı Silli Silindirik Epitel

• Yumuşak damağın burun kısmı, larinks
• Geçici olarak fötüs özofagusu
 Kanal lümeni
Çok tabakalı silindirik epitel

Çok tabakalı
silindirik epitel,
Parotid Bezi
(H&E)

Bağ dokusu
 Değişici (Değişken) Epitel

Özellikleri
• Hücre tabakaları organ dolu ve boşken değişir
• Organ dolu iken hücreler basık veya yassı olduğu halde organ boşken
büyük ve yuvarlak yüzeylidir
• Yüzeye dik kesitlerde en üstte yassı, daha aşağıya doğru çokgen şekilli,
en alt sırada silindirik veya kübik şekilli

Bulunduğu yerler
• İdrar kesesi ve idrar boşaltım yolları
 Değişken epitel

Üreter (H&E)
Değişken Epitel
Değişken epitel (İdrar kesesi)
Değişken epitel (İnsan, üreter ve renal pelvis)
Değişken Epitel