LUẬT THUẾ 3

NHẬN DIỆN THUẾ TÀI SẢN VÀ KHUYNH HƯỚNG

XÂY DỰNG THUẾ TÀI SẢN Ở VIỆT NAM
PHAN THỊ THÀNH DƯƠNG
Khoa Luật thương mại, Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh
Department of Commercial Law, Ho Chi Minh City University of law
Email: pttduong@hcmulaw.edu.vn
Tóm tắt
Dự thảo Luật Thuế tài sản được Bộ Tài chính công bố ngày 13/04/2018 đã tạo ra nhiều ý kiến trái chiều trong
dư luận và giữa các nhà khoa học. Dự thảo này được xây dựng trên cơ sở thực hiện cơ cấu lại nguồn thu ngân
sách nhà nước, trong đó có các khoản thu liên quan đến đất đai theo tinh thần của Quyết định số 732/QĐ-TTg
ngày 17/05/2011 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược cải cách hệ thống thuế giai đoạn 2011-2020;
Quyết định số 2174/QĐ-TTg ngày 12/11/2013 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án về khai thác nguồn lực
tài chính từ đất đai và tài sản nhà nước phục vụ phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2013 - 2020. Bài viết bàn
về việc định danh thuế tài sản, xem xét những điểm tương đồng và khác biệt giữa thuế tài sản và thuế đánh vào
các loại tài sản cụ thể (tạm gọi là thuế bất động sản), từ đó phân tích, dự báo khuynh hướng xây dựng Luật Thuế
tài sản ở Việt Nam trong thời gian tới.
Từ khóa: thuế, thuế tài sản, thuế đánh vào tài sản, thuế bất động sản
Abstract
The Draft of the Property Tax Law, announced by Ministry of Finance on 13 April 2018, provokes mixed
opinions among the public and researchers. The Draft aims to restructure the State budget revenues, including
land-related revenues in the spirit of Decision 732/QĐ-TTg dated 17/05/2011 of Prime Minister approving the
Strategy for the reform of the Taxation System for 2011 – 2020 and Decision 2174/QĐ-TTg dated 12/11/2013
of Prime Minister approving the Scheme on optimizing financial resources from land and State assets for socio-
economic development for 2013-2020. The article discusses the asset tax identification, examines the similarities
and differences between wealth taxes and property taxes (so-called real estate taxes), analyses and forecasts the
tendency of wealth tax law in the future in Vietnam.
Keywords: tax, wealth tax, tax on property, real estate tax
Ngày nhận bài: 15/5/2018 Ngày duyệt đăng: 01/8/2018
1. Nhận diện thuế tài sản Tuy vậy, dường như sự khác nhau về tên gọi
Thời gian qua, nhiều nội dung thảo luận đã cho thấy có sự khác biệt trong cách tiếp cận
về dự thảo Luật Thuế tài sản của Việt Nam và cách hiểu về thuế tài sản.
có cách tiếp cận chưa thống nhất. Nhiều bình Thuế đánh vào tài sản (tax on property) là
luận căn cứ vào cơ sở ban hành luật, đối tượng tên gọi chỉ các sắc thuế lấy tài sản làm cơ
chịu thuế theo lý thuyết và thực tiễn của thuế sở tính thuế.2 Người ta nhận thấy rằng trong
nhà đất/ thuế bất động sản (property taxes) hệ thống thuế của một quốc gia, thuế đánh
nhưng phân tích về mục đích, cách thức điều vào tài sản tồn tại bên cạnh thuế thu nhập và
tiết, cách gọi tên thì theo xu hướng của thuế tài thuế tiêu dùng nhằm bao quát được các khả
sản (wealth taxes). Điều này dẫn đến những năng nộp thuế trong nền kinh tế. Mục đích
khập khiễng trong so sánh, chưa thuyết phục của loại thuế này là huy động được nguồn thu
trong phân tích và đưa ra các kiến giải. cho ngân sách nhà nước, bảo đảm công bằng
Theo giải trình của Bộ Tài chính khi công xã hội và thực hiện được việc quản lý, kiểm
bố dự thảo Luật Thuế tài sản thì việc Việt Nam soát, điều tiết đối với tài sản, đối với các hành
ban hành thuế tài sản là phù hợp với thông lệ vi sở hữu, sử dụng tài sản, khuyến khích sử
quốc tế vì hiện nay đã có 174/ 192 quốc gia và dụng tài sản hợp lý, có hiệu quả.3
vùng lãnh thổ áp dụng thuế tài sản, tên gọi có 2
Cơ sở dữ liệu của OECD , https://data.oecd.org/
thể khác nhau nhưng mục đích là giống nhau.1
tax/tax-on-property.htm, truy cập ngày 13/5/2018.
1
Minh Đức, Thúy Nga, “Một số nội dung cơ bản 3
Slack, E. and R. Bird, The Political Economy of
trong đề nghị xây dựng Luật Thuế tài sản”, Tạp chí Property Tax Reform , OECD Working Papers on Fiscal
Thuế Nhà nước, số 17, 2018 , tr. 6-7. Federalism, No. 18, OECD Publishing, Paris, 2014, tr. 4.
4 TẠP CHÍ KHOA HỌC PHÁP LÝ SỐ 07(119)/2018
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển
Kinh tế (The Organisation for Economic
Co-operation and Development - OECD)
“wealth taxes” hay “net wealth taxes”, một
loại thuế đánh vào tài sản, được định nghĩa là
thuế tài sản. Đây không phải là loại thuế phổ
biến. Trong đó, “net wealth taxes” chỉ đánh
trên phần giá trị tài sản ròng sau khi trừ các
giá trị được cấn trừ.4 Sắc thuế này đã từng
được ban hành và áp dụng ở 12 quốc gia.
Tuy vậy, trong khoảng thời gian từ những
năm 1990 đến những năm 2000, sắc thuế này
lần lượt bị bãi bỏ ở Áo (1994), Đan Mạch
(1997), Đức (1997), Hà Lan (2001), Phần
Lan, Iceland, Luxemburg (cả 3 nước đều
bãi bỏ cùng năm 2006), Thụy Điển (2007).
Tính đến hết năm 2017, chỉ còn 4 quốc gia
áp dụng là Pháp, Na Uy, Tây Ban Nha, Thụy
Sĩ và cũng chỉ áp dụng đối với giá trị tài sản
ròng (net asset - net wealth) của cá nhân.5 Từ
1/2018, Pháp đã thu hẹp phạm vi điều tiết của
sắc thuế này với tài sản chịu thuế chỉ còn là
bất động sản (The real estate wealth tax).6
Theo các kết quả thống kê của Quỹ tiền tệ
Thế giới (The International Monetary Fund -
IMF) và OECD, thì hiệu quả thu của thuế tài
sản không cao, chi phí hành thu lớn do khó
khăn trong kiểm soát tài sản người nộp thuế,
hoặc xuất hiện sự dịch chuyển tài sản khỏi
những vùng bị kiểm soát.7
Thuế tài sản theo nghĩa này được hiểu là
loại thuế đánh vào tổng giá trị tài sản của một
chủ thể sở hữu (bao gồm cả tài sản có đăng ký
quyền sở hữu, tài sản là bất động sản, động
sản, tài sản tài chính khác...) khi vượt qua một
ngưỡng nhất định.8 Thuế tài sản được hình
thành với mục đích phân phối lại lợi ích từ các
4
OECD tax policy studies, The Role and Design
of Net wealth tax in OECD, 4/2018, tr. 5, https://read.
oecd-ilibrary.org/taxation/the-role-and-design-of-net-
wealth-taxes-in-the-oecd_9789264290303-en#page1,
truy cập ngày 13/5/2018.
5
OECD tax policy studies, tlđd, tr. 5.
6
Krenek. A & M.Schratzenstaller, “Subtainbility –
Oriented future EU Funding: A European Net Wealth
Tax”, Fairtax WP, Series No. 10, 2017.
7
Hasson, A., “Is the wealth tax harmful economic
grownth”, World Tax Journal, Vol.1, 2010.
8
Cambridge English Business Dictionary, 2015.
chủ thể có quyền sở hữu và/ hoặc sử dụng khối
tài sản được xem là có giá trị lớn, biểu hiện
dưới nhiều dạng thức khác nhau. Kết quả của
việc điều tiết thuế tài sản ngoài việc tạo nguồn
thu cho ngân sách nhà nước còn thu hẹp sự
chênh lệch giàu nghèo trong xã hội.
Xét ở góc độ phạm vi điều tiết, tài sản với
tư cách là đối tượng chịu thuế sẽ bao gồm
toàn bộ tài sản mà một chủ thể có quyền sở
hữu, sử dụng bất kể đó là động sản, bất động
sản, tài sản tài chính, hay các quyền về tài
sản. Lẽ dĩ nhiên, trong số đó có thể loại bỏ
những tài sản giá trị thấp, phục vụ sinh hoạt,
tiêu dùng hàng ngày của các chủ thể. Tổng
giá trị của toàn bộ tài sản chịu thuế làm cơ sở
đánh thuế tài sản phản ánh mức độ tích lũy
lợi ích mà một chủ thể đạt được, sự chênh
lệch lợi ích giữa các chủ thể trong xã hội. Vì
thế mà đánh thuế tài sản theo nghĩa này sẽ
giải quyết được mục tiêu quan trọng là phân
phối lại lợi ích của người giàu.9 Do mục đích
đánh thuế của mỗi sắc thuế là khác nhau, nên
trên thực tế, bên cạnh việc đánh thuế tài sản,
các quốc gia vẫn đồng thời đánh thuế lên các
tài sản cụ thể khác.10
Một thuật ngữ khác là “property taxes”
hiện nay được nhiều nghiên cứu đồng hóa với
thuế tài sản đã đề cập ở trên. “Property taxes”
là loại thuế điều tiết vào hành vi sử dụng, sở
hữu hay chuyển dịch tài sản. Loại thuế này
có đối tượng chịu thuế cũng là tài sản, nhưng
thường là tài sản có đăng ký quyền sở hữu
và/ hoặc quyền sử dụng, dưới dạng thức phổ
biến là bất động sản và một số ít động sản
như: đất đai, nhà ở, công trình xây dựng, xe
hơi, du thuyền. Một số quốc gia ban hành sắc
thuế riêng điều tiết trực tiếp vào tài sản cụ
thể: thuế nhà, thuế đất, thuế chuyển quyền sử
dụng đất, thuế xe...11 Thuế đánh vào tài sản
9
Thomas Piketty, “Capital and Wealth Taxation in
the 21st Century”, National Tax Journal, 68:2, 2015,
http://www.ntanet.org/NTJ/68/2/ntj-v68n02p449-
458-capital-wealth-taxation-21st-century.html, truy
cập ngày 13/5/2018.
10
OECD tax policy studies, tlđd, tr. 7.
11
Slack, E. and R. Bird, “The Political Economy of
Property Tax Reform”, OECD Working Papers on Fiscal
Federalism, No. 18, OECD Publishing, Paris, 2014, tr. 4.
LUẬT THUẾ
tiếp cận theo góc độ này có khoảng 174 quốc
gia ban hành và thực hiện.12 Trong số đó, Việt
Nam cũng đã và đang thực hiện loại thuế này
thông qua các hình thức như: thuế sử dụng
đất nông nghiệp, thuế sử dụng đất phi nông
nghiệp, thuế chuyển quyền sử dụng đất (trước
đây) và thuế thu nhập cá nhân/ doanh nghiệp
(điều tiết vào hành vi chuyển quyền sử dụng
đất). Như vậy, đây thực chất chỉ là một loại
thuế đánh vào tài sản mà không phải là thuế
tài sản, nó điều tiết vào một dạng thức tài sản/
một loại tài sản, phần nhiều đó là thuế đất,
thuế nhà, hoặc chung hơn là thuế bất động
sản. Để phân biệt, trong bài viết, loại thuế
này được tạm gọi là thuế bất động sản.
Có thể khẳng định rằng, cách tiếp cận khác
nhau sẽ tạo nên loại thuế đánh vào tài sản
khác nhau, mà hệ quả là cơ sở và phương
pháp tính thuế sẽ có những khác biệt, dù cho
đều bắt nguồn từ việc định giá tài sản. Thuế
tài sản nhắm đến người sở hữu khối tài sản
lớn, không tập trung trên diện rộng, không
phổ quát, nên khoản thu này thường được kết
cấu là nguồn thu 100% của ngân sách trung
ương. Trong khi đó, thuế bất động sản do chịu
tác động của việc phân bổ đất đai, nhà ở, tài
sản khác là theo địa giới hành chính, nên là
nguồn thu 100% của ngân sách địa phương.
Đây cũng là lý do tại sao ở một số quốc gia,
thuế bất động sản hình thành theo bang hay
địa hạt, hoặc có sự khác biệt trong điều tiết
thuế bất động sản giữa các địa phương.13
2. Tương đồng và khác biệt giữa thuế tài
sản và thuế bất động sản14
Về tính chất của sắc thuế: cả hai sắc thuế
đều là thuế trực thu, điều tiết trực tiếp lợi
12
Slack, E. and R. Bird, tlđd.
13
Slack, E. and R. Bird, tlđd.
14
Nội dung này được phân tích dựa trên việc tham
khảo từ Property Tranfer Tax Act 1996 - Victoria,
British Colombia, Canada; The General Property
Tax Act 206 of 1893- Michigan, USA; The Wealth
tax Act 1975 – Irealand; Impôt de solidarité sur
la fortune – France, https://www.data.gouv.fr/en/
datasets/impot-de-solidarite-sur-la-fortune/, truy cập
ngày 13/5/2018; Lawless, M. & D.Lynch, “Scenarios
and Distributional Implications of Household Wealth
Tax in Ireland”, ESRI Working Paper, 2016, No. 549.
5
ích của người nộp thuế. Ở góc độ này, cả
hai sắc thuế có sự giao thoa với thuế thu
nhập, do thu nhập sau thuế (net income) sẽ
kết chuyển thành các dạng tài sản vật chất,
hoặc phi vật chất hoặc tài sản tài chính là
những phần cấu thành đối tượng chịu thuế
của thuế tài sản hoặc thuế bất động sản.
Từ đó, cũng có ý kiến cho rằng việc đánh
thuế tài sản hoặc thuế bất động sản hoặc
cùng đánh thêm cả 2 loại thuế này sẽ gây
ra tình trạng thuế chồng thuế, làm suy giảm
quyền lợi của người nộp thuế do đã bị điều
tiết thuế thu nhập trước đó. Tuy nhiên, do
mục đích của cả ba sắc thuế: thuế tài sản,
thuế nhà đất, thuế thu nhập là khác nhau
nên việc điều tiết đồng thời không gây nên
trùng thuế. Điều này tương tự như việc sử
dụng thu nhập sau thuế để mua hàng hóa,
vật phẩm, dịch vụ tiêu dùng và người có thu
nhập đã nộp thuế thu nhập cũng vẫn tiếp tục
trả thuế cho việc tiêu dùng này.
Về mục đích điều tiết: thuế tài sản có mục
đích điều tiết để phân phối lại lợi ích trong
xã hội, cụ thể là lợi ích từ nhóm cá nhân,
tổ chức giàu có. Thuế bất động sản có mục
đích điều tiết quyền sở hữu hoặc quyền sử
dụng hợp pháp các tài sản cụ thể như nhà,
đất, công trình xây dựng, tàu thuyền, xe cộ...
mà từ đó thu nhập mới có thể tiếp tục được
tạo ra cho người có quyền (từ việc khai thác,
cho thuê, sử dụng...). Vì hai sắc thuế này
theo đuổi các mục đích khác biệt nên việc
điều tiết đồng thời cả hai sắc thuế này không
gây ra tình trạng chồng/ trùng thuế.
Về đối tượng chịu thuế: đối tượng chịu
thuế của thuế tài sản là toàn bộ tài sản gộp
(cộng chung) được xem là có giá trị, thuộc
quyền sở hữu/ sử dụng của người nộp thuế,
có thể bao gồm: thu nhập, tiền gửi ngân hàng,
nhà, đất, công trình kiến trúc, tác phẩm nghệ
thuật, quyền sở hữu trí tuệ, tài sản tài chính
(chứng khoán, các khoản đầu tư)... Danh
mục tài sản là đối tượng chịu thuế tài sản
có thể giới hạn theo quy định của từng quốc
gia. Một tài sản được xem là có giá trị được
định danh trong thuế tài sản thường được xác
định theo các tiêu chí: (i) xác định được giá
6 TẠP CHÍ KHOA HỌC PHÁP LÝ SỐ 07(119)/2018
trị (quy đổi được ra tiền); (ii) thời gian sử
dụng đối với tài sản là vật chất cụ thể là dài
hạn (từ 5 năm trở lên); (iii) giá trị được quy
đổi tại thời điểm tính thuế không thấp hơn
một mức nhất định (tùy thuộc vào kết quả
khảo sát).15 Như vậy, để thực thi hiệu quả của
thuế tài sản đòi hỏi phải có cơ chế bảo đảm
rằng người nộp thuế sẽ phải thực hiện kê khai
trung thực, đầy đủ tài sản chịu thuế của mình.
Trong nhiều trường hợp, việc kê khai này gây
ra tâm lý không mong muốn của người nộp
thuế liên quan đến vấn đề quyền riêng tư và
bảo mật về tài sản.16
Đối tượng chịu thuế của thuế bất động
sản hoặc một loại thuế đánh vào tài sản cụ
thể được định danh tách biệt là nhà ở, công
trình kiến trúc, đất đai, hoặc các tài sản
khác chịu thuế (xe, tàu bay, du thuyền...).
Các loại tài sản này cũng có thể được quy
định chung là đối tượng chịu thuế trong một
văn bản luật thuế. Tuy nhiên, khi quy đổi
giá trị tính thuế thì được xác định riêng biệt
theo từng loại.
Về đối tượng nộp thuế/ người nộp thuế:
với cả hai sắc thuế thì người nộp thuế/ đối
tượng nộp thuế đều có thể là tổ chức hoặc
cá nhân có quyền sở hữu, quyền sử dụng
hợp pháp đối với tài sản. Đối với thuế tài
sản, do mục đích phân phối lại lợi ích của
nhóm người sở hữu tổng giá trị tài sản lớn,
nên đối tượng có nghĩa vụ nên giới hạn là cá
nhân sở hữu một loại tài sản phổ biến (đất
đai, nhà ở...) đạt đến ngưỡng giá trị nhất
định mới là đối tượng nộp thuế, nhằm tăng
cường hiệu quả của nhà nước trong việc
kiểm soát đối tượng nộp thuế, cũng như
giảm chi phí tuân thủ nghĩa vụ thuế cho đối
tượng nộp thuế (đăng ký, kê khai...).
Về căn cứ tính thuế: đây là các sắc thuế
điều tiết vào lợi ích, do vậy, để tính được mức
15
Rudnick, R.S & R.K.Gordon, “Taxion of Wealth”,
in V.Thuronys (Ed.), Tax Law Design and Drafting,
IMF, 1996.
16
Tim Worstall, “Why The IMF’s 10% Wealth Tax
Simply Will Not Work”, Forbes Contributors, 2013,
https://www.forbes.com/sites/timworstall/2013/10/23/
why-the-imfs-10-wealth-tax-simply-will-not-
work/#490a0ba25eec, truy cập ngày 13/5/2018.
độ đóng góp của người nộp thuế, căn cứ tính
thuế sẽ dựa trên giá trị tính thuế và thuế suất.
Đối với thuế tài sản, giá trị tính thuế được
xác định dựa trên tổng giá trị các tài sản chịu
thuế và phần giá trị tính thuế là phần vượt
quá ngưỡng giá trị cho phép xếp hạng người
nộp thuế thuộc nhóm người giàu trong xã
hội. Ngưỡng chịu thuế nên được điều chỉnh
khi có những biến động liên quan đến các chỉ
số tăng trưởng kinh tế, lạm phát và trượt giá.
Ngưỡng chịu thuế được xác định tùy thuộc
vào 2 yếu tố cơ bản: (i) chỉ số GDP của các
quốc gia; (ii) thu nhập bình quân đầu người.
Mức độ điều tiết cũng nên được thể hiện bằng
thuế suất tỉ lệ (có xem xét đến tỉ lệ lũy tiến)
với mức phù hợp trong tương quan phản ánh
các mức độ sở hữu và tầm ảnh hưởng đến xã
hội của lượng tài sản tập trung vào người nộp
thuế. Quy định về mức thuế suất thuế tài sản
phải bảo đảm rằng: (i) mức thu đủ khả năng
cân đối với các chi phí hành thu thuế và có
tích lũy cho ngân sách nhà nước; (ii) mức thu
không làm triệt tiêu các động lực tăng trưởng;
(iii) mức thu không làm suy thoái cơ sở tính
thuế. Tỷ lệ cụ thể chỉ được quyết định sau khi
có tính toán, khảo sát, thực nghiệm, đánh giá
tổng thể từ góc độ kinh tế, xã hội.
Đối với thuế bất động sản, giá trị tính thuế
là toàn bộ giá trị tính riêng cho từng loại tài
sản là nhà, đất, tài sản khác bị đánh thuế hoặc
giá trị sinh lợi của nhà, đất hoặc tài sản. Giá
trị này được định giá theo giá thị trường hoặc
trong trường hợp khó xác định giá thị trường
thì theo khung giá do nhà nước quy định.
Thuế bất động sản có thể bị điều tiết ngay
từ giá trị đầu tiên của tài sản hay bắt đầu từ
ngưỡng giá trị như trong thuế tài sản. Tương
tự như thuế tài sản, thuế suất được áp dụng
có thể là thuế suất tỉ lệ (có thể lũy tiến từng
phần) hoặc theo định suất thuế tùy thuộc đó
là loại tài sản gì và khả năng/ biểu hiện sinh
lợi của chúng ra sao.17
Về thời điểm kê khai và nộp thuế: xét ở
góc độ bản chất, mục đích và căn cứ tính
17
Fullerton, Don, “Which Effective Tax Rate?”
National Tax Journal. Vol. 37, No. 1, March 1984, tr.
23 - 41.
LUẬT THUẾ
thuế, cả 2 loại thuế này đều điều tiết trên cơ
sở lợi ích có được từ quyền sở hữu, quyền
sử dụng nên cần một thời gian để có thể định
lượng/ đo lường được lợi ích, thường tương
ứng với năm tài chính, hay năm ngân sách.
Điều này thuận tiện cho việc hoạch định
ngân sách nhà nước năm và vừa đủ niên độ
cho những biến động tài sản (nếu có). Tuy
nhiên, thuế bất động sản liên quan đến tính
ổn định tài sản nên việc kê khai, nộp thuế
thường diễn ra trong năm ngân sách. Nếu tài
sản được chuyển dịch trong năm, thì người
sở hữu/ sử dụng mới không phải nộp loại
thuế này cho đến kỳ tính thuế mới. Trong
khi đó, thuế tài sản thông thường sẽ được kê
khai, nộp thuế hàng năm theo tổng giá trị tài
sản tích lũy của người nộp thuế tính đến hết
31/12 hàng năm, hoặc theo niên độ tài chính
được quy định.
Vấn đề quản lý thuế: việc quản lý thuế tài
sản khó hiệu quả do việc kiểm soát quá trình
kê khai tài sản không dễ dàng. Xét về quyền
thu thuế của một quốc gia đối với tài sản, chủ
thể mang quốc tịch của nước sở tại có khả
năng phải thực hiện nghĩa vụ thuế tài sản với
nhà nước nơi mang quốc tịch trên toàn bộ tài
sản ròng của mình, dù cho tài sản đó hiện
hữu ở đâu. Chính vì thế, có nhiều khả năng
sẽ có dòng dịch chuyển tài sản của chủ thể
có nghĩa vụ ra khỏi tầm kiểm soát của nhà
nước - nơi có thuế tài sản. Thuế bất động sản
dễ quản lý hơn do tài sản tồn tại trong phạm
vi lãnh thổ hoặc được quản lý bởi nước sở tại.
OECD cũng đã nhận định rằng các quốc gia
sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc đạt tới mục
tiêu của thuế tài sản nếu vận hành một cách
đơn độc, nhưng nó sẽ phát huy hiệu quả trong
một hệ thống thuế hoàn chỉnh.18
3. Khuynh hướng xây dựng thuế tài sản
ở Việt Nam
Những nội dung thể hiện trong dự thảo
Luật Thuế tài sản cho thấy dự thảo đã được
xây dựng trên nền tảng thông lệ của thuế
bất động sản nhưng điều tiết theo mục tiêu
của thuế tài sản. Ở Việt Nam, thuế bất động
sản đã hình thành từ rất lâu. Sắc lệnh 031/
18
OECD tax policy studies, tlđd, tr. 62.
7
SL/1951 về thuế nông nghiệp có thể xem là
văn bản đầu tiên của nhà nước Việt Nam điều
tiết đối với đất nông nghiệp. Sau nhiều thay
đổi, đến nay Luật Thuế sử dụng đất nông
nghiệp năm 1993 vẫn đang có hiệu lực thi
hành. Năm 1956, Nghị định 661-Ttg/1956
ban hành Điều lệ tạm thời về thuế thổ trạch
thu vào nhà, đất ở thị trấn thị xã; Nghị định
này đã được thay thế bởi Pháp lệnh Thuế nhà
đất năm 1992. Mặc dù tên gọi phản ánh đối
tượng chịu thuế là nhà và đất, nhưng thực tế
chỉ thu được với đất phi nông nghiệp. Vì lý do
này, Luật Thuế sử dụng đất phi nông nghiệp
năm 2010 đã ra đời thay thế Pháp lệnh Thuế
nhà đất năm 1992, chính thức loại khỏi phạm
vi điều chỉnh đối tượng chịu thuế là nhà và
các công trình trên đất cho đến nay. Sau hơn
8 năm vận hành, những biến động về lợi ích
liên quan đến đất đai, đặc biệt là đất phi nông
nghiệp đã đặt ra những yêu cầu phải làm mới
quy định này.
Từ kết quả nghiên cứu xây dựng mô hình
thuế tài sản ở Việt Nam, TS. Bùi Hồng Điệp
đã đề xuất mô hình thuế tài sản gồm hệ thống
các sắc thuế: thuế đăng ký tài sản, thuế sử
dụng đất nông nghiệp, thuế sử dụng đất phi
nông nghiệp, thuế nhà, thuế công trình xây
dựng trên đất, thuế phương tiện giao thông.19
Về bản chất, đề xuất này chỉ ra mô hình thuế
bất động sản/ thuế đánh vào các loại tài sản
cụ thể mà không phải là mô hình thuế tài
sản đúng nghĩa. Tuy vậy, kết quả nghiên cứu
này đã chỉ ra việc tiếp tục duy trì và hoàn
thiện hệ thống các sắc thuế đánh vào tài sản
ở Việt Nam, bao gồm: thuế sử dụng đất nông
nghiệp và thuế sử dụng đất phi nông nghiệp
đồng thời xây dựng thêm các sắc thuế mới,
như: thuế nhà, công trình xây dựng trên đất,
thuế phương tiện giao thông... Điều này cũng
không nằm ngoài xu thế chung trên thế giới
trong việc tăng cường, củng cố và phát huy
vai trò của thuế bất động sản. Từ đó thiết lập
cơ sở dữ liệu cho việc kiểm soát quá trình
tích tụ lợi ích trong xã hội, là tiền đề cho việc
19
Bùi Hồng Điệp, Xây dựng mô hình thuế tài sản ở
Việt Nam, Luận án Tiến sĩ, Đại học Bách khoa Hà Nội,
2015, tr. 150.
8 TẠP CHÍ KHOA HỌC PHÁP LÝ SỐ 07(119)/2018
ban hành và thực thi thuế tài sản (nếu có).20
Theo số liệu thống kê của OECD cho thấy
sự phân hóa giàu nghèo trên thế giới đang
tăng cao.21 Ở Việt Nam, bất bình đẳng thu
nhập tăng nhanh trong hai thập kỷ qua và
đáng chú ý hơn là số người giàu đang chiếm
phần thu nhập quá lớn. Vào năm 2012, tỷ
lệ Palma của Việt Nam là 1,74 - nghĩa là
nhóm 10% giàu nhất có thu nhập cao gấp
1,74 lần nhóm 40% thu nhập thấp nhất.22
Theo Oxfam Việt Nam, năm 2014, Việt
Nam có 210 người siêu giàu (có tài sản trị
giá trên 30 triệu USD/ người). Tổng tài sản
của 210 người này lên đến trên 20 tỷ USD,
tương đương 12% GDP cả nước. Dự đoán
năm 2025 con số này là 403 người. Điều
đó chứng tỏ tài sản ngày càng tích tụ vào
một số rất ít người trong xã hội. Trên thế
giới, 8 người giàu nhất sở hữu khối tài sản
bằng tài sản của 3,6 tỷ người, thuộc một nửa
nghèo nhất của toàn nhân loại.23 Sự phân
hóa này đặt ra yêu cầu thực hiện phân phối
lại phúc lợi trong xã hội thông qua thuế, từ
đó tập trung nguồn lực cho kiến thiết xã hội,
giảm thiểu sự bất bình đẳng trong tích tụ lợi
ích. Mặc dù số lượng các quốc gia áp dụng
20
OECD tax policy studies, tlđd, tr. 35; Xem
thêm: Keen, M., “Taxing wealth: Policy Challenges
and Recent Debates”, Presentation for the ECFIN
Taxation Workshop: Taxing wealth: Past, Present and
Future, 13/11/2014.
21
Brian Brian Keeley, Income Inequality: The
Gap between Rich and Poor, OECD Insight, OECD
Publishing, Paris, 2015.
22
World Bank, Executive summary of Vietnam,
http://www.worldbank.org/content/dam/Worldbank/
document/vn_PA2012Executive_summary_VN.pdf,
truy cập ngày 01/5/2018; Đường Loan, “Báo động
khoảng cách giàu - nghèo: Mỏng manh thu nhập, trực
diện nghịch cảnh”, Sài Gòn Giải Phóng Online, 2017,
http://www.sggp.org.vn/bao-dong-khoang-cach-
giau-ngheo-mong-manh-thu-nhap-truc-dien-nghich-
canh-438709.html, truy cập ngày 13/5/2018.
23
Oxfam, “Thu hẹp khoảng cách”, Báo cáo nghiên
cứu chính sách, 2017, tr. 13 - 26, https://www.oxfam.
org/sites/www.oxfam.org/files/file_attachments/bp-
vietnam-inequality-120117-vn.pdf, truy cập ngày
13/5/2018.
thuế tài sản đang theo khuynh hướng giảm,
nhưng các nghiên cứu gần đây đều chỉ ra
rằng việc xây dựng và áp dụng thuế tài sản
là cần thiết.24 Xây dựng và ban hành thuế tài
sản ở Việt Nam cũng không nằm ngoài xu
thế này, bên cạnh mục tiêu cân đối, sắp xếp
lại các khoản thu ngân sách nhà nước. 25
Trong bối cảnh hiện nay, chúng ta cần có
sự phân biệt trong việc xây dựng và hoàn
thiện các sắc thuế đánh vào tài sản ở Việt
Nam với việc xây dựng thuế tài sản. Điều đó
có nghĩa là chúng ta vẫn duy trì các sắc thuế
đánh vào tài sản như hiện nay, đồng thời hình
thành mới các sắc thuế đánh vào tài sản cụ
thể. Mặt khác, chúng ta tiếp tục nghiên cứu
xây dựng thuế tài sản, có tính toán đến các cơ
sở miễn trừ để đảm bảo khả năng tích lũy cho
việc tái đầu tư, khuyến khích phát huy trách
nhiệm xã hội của nhóm các chủ thể giàu có
trong xã hội.
Cách đây gần 200 năm, Adam Smith đã
từng viết: “Tất cả mọi loại thuế cần phải
thiết kế sao cho lấy tiền khỏi túi người dân
càng ít càng tốt, bên cạnh những gì mà loại
thuế đó đem lại cho ngân sách nhà nước.
Một loại thuế có thể lấy đi rất nhiều tiền
từ người dân so với những gì mà nó mang
lại cho ngân sách nhà nước, theo bốn cách.
Thứ nhất, việc thu thuế đòi hỏi phải có đội
ngũ hành thu thuế mà tiền lương trả cho
họ đã lấy đi một phần tiền thuế, ngoài ra
những bổng lộc họ có được còn là một
thứ thuế khác áp đặt lên người dân. Thứ
hai, thuế có thể hạn chế sự siêng năng của
con người. Thứ ba, những biện pháp tước
quyền sở hữu hay trừng phạt mà một cá thể
phải gánh chịu khi cố trốn thuế nhưng thất
bại, có thể hủy hoại họ. Thứ tư, việc nhân
viên thu thuế thực hiện các cuộc kiểm tra
thường xuyên, các cuộc thanh tra nặng nề
có thể làm cho người dân chịu sự áp chế,
24
OECD tax policy studies, tlđd, tr. 50-62; Xem
thêm: Hasson, A, tlđd, 2010.
25
Javad Khalilzadeh-Shirzai and Anwar Shah,
Tax Policy in Developing Countries, World Bank
Symposium, 1991.
LUẬT THUẾ
sách nhiễu, rắc rối quá mức cần thiết”.26
Do đó, trong quá trình thực hiện chiến lược
cải cách hệ thống thuế giai đoạn 2011-2020,
Việt Nam có thể hình thành các sắc thuế mới
đánh vào tài sản nhưng phải xem xét đến tính
hiệu quả của từng sắc thuế. Đây là cách mở
rộng nguồn thu, nhưng phải tính mức độ điều
tiết thích hợp để không làm triệt tiêu cơ sở
đánh thuế, quá trình hình thành lợi ích, hay
làm méo mó quá trình đầu tư và tích lũy vốn.
Sắc thuế đánh vào các tài sản cụ thể, đặc biệt
là nhà ở, công trình xây dựng, phương tiện vận
chuyển còn góp phần giải quyết một số vấn đề
kinh tế - xã hội khác, như tình trạng đầu cơ bất
động sản, sự bùng nổ phương tiện vận chuyển
một cách không kiểm soát. Song song với điều
đó, Luật Thuế tài sản có thể vẫn được nghiên
cứu và ban hành sau khi các sắc thuế đánh vào
tài sản cụ thể đã hình thành. Lộ trình này cho
phép cơ quan quản lý nhà nước thực hiện cơ
cấu, tăng cường thêm nguồn thu, cũng như đủ
.
thời gian để tiến hành nghiên cứu, điều tra thực
nghiệm một cách toàn diện về thuế tài sản, xác
định thời điểm thích hợp để ban hành, cũng
như xây dựng cơ sở dữ liệu cho việc kiểm soát
hiệu quả đối với thuế tài sản.
Tài liệu tham khảo
[1] Cambridge English Business Dictionary, 2015
[2] Bùi Hồng Điệp, Xây dựng mô hình thuế tài sản
ở Việt Nam, Luận án Tiến sĩ Đại học Bách khoa
Hà Nội, 2015 [trans: Bui Hong Diep, Setting
up the Model of Property Tax in Vietnam, PhD.
Thesis, Hanoi Polytechnique University, 2015]
[3] Minh Đức, Thúy Nga, “Một số nội dung cơ bản
trong đề nghị xây dựng Luật Thuế tài sản”, Tạp
chí Thuế Nhà nước, số 17(688), 2018, [trans:
Minh Duc, Thuy Nga, “Key suggestions on
setting fourth the Property Tax”, State Taxation
Magazine, No.17(688), 2018]
[4] Fullerton, Don, “Which Effective Tax Rate?”
National Tax Journal, Vol. 37 , No. 1, March 1984
[5] Hasson, A. (2010), “Is the wealth tax harmful
economic grownth”, World Tax Journal Vol.1, 2010
[6] Javad Khalilzadeh-Shirzai and Anwar Shah, Tax
Policy in Developing Countries, World Bank
Symposium, 1991
Adam Smith, An Iquiry into the nature and the
26
cause of The Wealth of Nation, 2nd Edition, London:
W. Strahan and T.Cadell, 1778, tr. 778 - 779.
9
[7] Keen, M., “Taxing wealth: Policy Challenges
and Recent Debates”, Presentation for the
ECFIN Taxation Workshop: Taxing wealth:
Past, Present and Future, 13/11/2014
[8] Brian Brian Keeley, Income Inequality: The
Gap between Rich and Poor, OECD Insight,
OECD Publishing, Paris, 2015
[9] Krenek. A and M.Schratzenstaller, “Subtainbility
- Oriented future EU Funding: A European Net
Wealth Tax”, Fairtax WP, Series No.10, 2017
[10] Lawless, M. and D.Lynch, “Scenarios &
Distributional Implications of Hoausehold
Wealth Tax in Ireland”, ESRI Working Paper,
No. 549, 2016
[11] Đường Loan, “Báo động khoảng cách giàu -
nghèo: Mỏng manh thu nhập, trực diện nghịch
cảnh”, Sài Gòn Giải Phóng Online, 2017 [trans:
Duong Loan, “Warnings on the gap between
richness and poverty: thin income, facing with
adversity”, Sai Gon Giai Phong Online, 2017],
http://www.sggp.org.vn/bao-dong-khoang-
cach-giau-ngheo-mong-manh-thu-nhap-truc-
dien-nghich-canh-438709.html, truy cập ngày
13/5/2018
[12] Thomas Piketty, “Capital and Wealth Taxation in
the 21st Century”, National Tax Journal, 68:2,
2015,.http://www.ntanet.org/NTJ/68/2/ntj-
v68n02p449-458-capital-wealth-taxation-21st-
century.html, access on 13/5/2018
[13] OECD tax policy studies, The Role and
Design of Net wealth tax in OECD, 4/2018,
https://read.oecd-ilibrary.org/taxation/the-
role-and-design-of-net-wealth-taxes-in-the-
oecd_9789264290303-en#page1, access on
13/5/2018
[14] Oxfam, “Thu hẹp khoảng cách”, Báo cáo nghiên
cứu chính sách, 2017 [trans: Oxfam, “Even
it up”, The report of policy researchs, 2017],
https://www.oxfam.org/sites/www.oxfam.org/
files/file_attachments/bp-vietnam-inequality-
120117-vn.pdf, access on 13/5/2018
[15] Slack, E. and R. Bird, The Political Economy of
Property Tax Reform, OECD Working Papers on
Fiscal Federalism, No. 18, OECD Publishing,
Paris, 2014
[16] Adam Smith, An Iquiry into the nature and the
cause of The Wealth of Nation, 2nd Edition ,
London: W. Strahan and T.Cadell, 1778
[17] Tim Worstall, “Why The IMF’s 10%
Wealth Tax Simply Will Not Work”, Forbes
Contributors, 2013,.https://www.forbes.com/sites/
timworstall/2013/10/23/why-the-imfs-10-wealth-
tax-simply-will-not-work/#490a0ba25eec,.truy
cập ngày 13/5/2018