Dr. sc.

Izet Šabotić, redovni profesor

Filozofski fakultet Univerziteta u Tuzli
Recenzija: Šerijatski sud u Tuzli (1894-1946) analitički inventar
U arhivima se čuva vrijedno pisano svjedočanstvo naše prošlosti. Vrlo često to svjedočanstvo je
nedostupno naučnoj, kulturnoj i široj javnosti, pa se o istom malo zna. Ovo posebno iz razloga
što značajan broj arhivskih fondova i zbirki nije stručno obrađen i sređen. Jednim od važnijih
stručnih poslova u arhivima smatra se sređivanje i obrada arhivskih fondova i zbirki te izrada
naučno-obavještajnih sredstva: vodiča, inventara, regesta i drugih evidencija. U Arhivu
Tuzlanskog kantona je pohranjeno bogato pisano blago, razvrstano u preko 500 arhivskih
fondova i zbirki. Da se radi o vrijednoj arhivskoj građi potvrđuje i činjenica da su 2009. godine
32 fonda i zbirke ovog Arhiva proglašeni nacionalnim spomenicima Bosne i Hercegovine. Jedan
od vrednijih fondova Arhiva Tuzlanskog kantona je Šerijatski sud u Tuzli (1894-1946). Isti je
preuzet od Arhiva Bosne i Hercegovine 60-ih godina 20-og stoljeća. Na sređivanju i obradi ovog
fonda dugi niz godina je radio arhivist (viši arhivist) mr. Esaf Lević. U postupku obrade i
sređivanja mr. Lević je procijenio da se radi o arhivskoj građi dva zasebna arhivska fonda:
Kotarski šerijatski sud Tuzla (1894-1929, 1941-1945) i Sreski šerijatski sud Tuzla (1929-1940).
Međutim, naknadnim sagledavanjem strukture i sadržaja arhivske građe navedenih fondova, od
strane stručnog tima Arhiva Tuzlanskog kantona (Redakcionog odbora za pripremu i
objavljivanje Šerijatski sud Tuzla (1894-1946) analitički inventar), isti je bio stava da se radi o
jedinstvenoj cjelini, odnosno jednom arhivskom fondu, te je isti tako i tretiran u pripremi izrade
ovog inventara. Zahvaljujući činjenici da je ovaj vrijedni arhivski fond obrađen i pripremljen za
istraživanje, porastao je interes za korištenje istog u naučne, kulturne i lične svrhe. To je
doprinijelo da na osnovu arhivske građe ovog fonda nastanu vrijedni historijski sadržaji (članci)
objavljeni u referentnim časopisima.
No, kako bi se ovom arhivskom fondu osnažila korisnička funkcija, te arhivskom građom istog
jednostavnije rukovalo, zaposlenici Arhiva Tuzlanskog kantona su učinili značajan korak,
pripremivši analitički inventar ovog arhivskog fonda za objavljivanje. U sadržajnom pogledu,
riječ je o izuzetno vrijednim spisima koji se odnose na važne oblasti života i rada ljudi
(bračno/porodični, posjedovno-imovinski i ekonomsko-socijalni odnosi) u kotaru/srezu Tuzla u
naznačenom vremenskom periodu. Shodno takvoj tematskoj podijeljenosti naznačenog fonda, na
koje se odnose spisi, obrađivač je iste uz poštivanje tematskog reda razvrstao u dvije zasebne
cjeline, i to: onu koja se odnosi na bračne odnose, te onu koje se tiče ostavinskih odnosa
stanovništva kotara/sreza Tuzla. Isto tako, pri obradi se poštovao hronološki red, te je u tom
smislu fond tretiran kroz dvije zasebne cjeline, kao Kotarski šerijatski sud u Tuzli (1894-
1929,1941-1946) i Sreski šerijatski sud u Tuzli (1929-1940). Rukovodeći se takvom stručnom
razvrstavanju obrađivača, Redakcioni odbor za pripremu analitičkog inventara je uz određene
dopune istog, poštivajući pravila i standarde arhivske struke tretirao navedeni sadržaj kao
jedinstvenu fondovsku cjelinu, te odlučio da se pripremi i objavi jedinstven analitički inventar.
Kao recenzent ovog sadržaja, stava sam da se ovdje radi o jednoj povezanoj arhivskoj cjelini i da
je Šerijatski sud u Tuzli u naznačenom vremenu imao kontinuitet u radu, a da je usljed određenih
izmjena naziva administrativno-teritorijalnog područja (kotar/srez), došlo do promjene naziva
suda. Da je to tako, najbolje potvrđuje životni tok određenih spisa koji su pratili jednu te istu
pravnu radnju u vrijeme kad je Šerijatski sud u Tuzli imao različit naziv (koatski/sreski).
Sa arhivističkog aspekta, inventar je pripremljen u skladu sa pravilima (standardima) arhivske
struke, vezanim za izradu ovakve vrste naučno-obavještajnih pomagala. U tom smislu, ovaj
analitički inventar sadrži prepoznatljive naučno-informativne karakteristike, koje korisniku treba
da budu od pomoći, a kako bi se pojednostavilo korištenje ovog vrijednog arhivskog fonda. U
tom pogledu, data je identifikacija arhivske građe sa najznačajnijim sadržajnim i pokazateljima:
signatura, naslov, vrijeme nastanka arhivske građe, nivo opisa iste, te količina jedinice opisa.
Zahvaljujući ovim identifikacionim oznakama, urađena je stručna arhivistička identifikacija svih
arhivskih jedinica shodno njihovom sadržaju i prirodnom poredku u arhivskom fondu.
Zahvaljujući identifikacijama, fond kao zaokružena tematska i hronološka cjelina postaje
pregledan, a unutar takve cjeline jednostavno se prepoznaju u fondu zastupljene arhivske
jedinice (serija, dosije, predmet, spis-dokument). S arhivsitičkog aspekta, to pomože arhivskim
radnicima da jednostavnije rukuju arhivskom građom naznačenog fonda, a istraživačima-
naučnicima pojednostavljen je proces korištenja arhivske građe u naučne svrhe. Naznačenim
identifikacionim oznakama stvoreni su uslovi za funkcionalnije upravljanje i korištenje arhivske
građe ovog fonda.
Za korisnike arhivske građe ovog fonda, kada je opis istog u pitanju, od velikog značaja je
njegov „kontekst“ dat u okviru opisa fonda, a koji se odnosi na važne njegove karakteristike,
kao što su: naziv stvaraoca, historijat stvaraoca, vrijeme djelovanja stvaraoca i historijat fonda.
Svako od navedenih karakteristika sadrži za korisnika-istraživača važne arhivističko-
informativne naznake.
U strukturalnoj postavci naznačenog analitičkog inventara, važno mjesto pripada sadržaju i
ustroju fonda. Isti tretira, djelokrug i strukturalno-sadržajnu komponentu fonda, predstavljenu
kroz serije i predmete, vrednovanje arhivske građe fonda i izlučivanje bezvrijedne registraturske
građe, te uspostavljeni sistem sređivanja fonda. Fond je sređen, razvrstan i označen u skladu sa
standardima i arhivističkom metodologijom, po kojoj su sudski spisi označeni kao: sudska
rješenja (R), spisi o bračnim odnosima (P), smrtovnice/ostavinski spisi (Os,O), te razni spisi. Na
osnovu ponuđenog analitičkog inventara, vidljivo je da je arhivska građa fonda Šerijatskog suda
u Tuzli (1894-1946) razvrstana u 16 zasebnih kutija, svaka od njih je označena sa (K) i
određenim brojem, a unutar kutija, fascikle su takođe označene sa (F) i pripadajućim brojem
fascikle. Naznačeno je da se redosljedni brojevi ne prenose na naredne kutije. Arhivska građa je
sređena po principu provenijencije, te je tako i složena u arhivskim jedinicama. U procesu i
sistemu sređivanja fonda poštivana su određena pravila, tako da su izvorni brojevi suda koji su
navedeni u popisu, istovjetni brojevima spisa u arhivskoj građi. Prilikom obrade i sređivanja
fonda posebno su se popisivala imena i prezimena stranaka u pravnim radnjama, isto je
preneseno u samom inventaru, što u značajnoj mjeri olakšava korištenje arhivske građe ovog
fonda. Skrenuta je pažnja da po ovom principu nisu označeni akti u K-4 F- 1, koji se odnose na
bračne ugovore, a što je i detaljnije istaknuto u posebnom dijelu priređenog analitičkog inventara
koji se odnosi na sadržaj vezan za sistem sređivanja fonda. Naznačene naznake su važne i
korisne za istraživače. U uvodnom tekstualnom dijelu ovog analitičkog inventara ukazano je na
uslovnost i dostupnost arhivske građe ovog fonda, a što se odnosi na: pravni položaj, uslove
dostupnosti, jezik, informativna sredstva, napomene arhiviste i datum vezan za vrijeme obrade
fonda. Riječ je o korisnim informacijama, koje mogu biti od značaja za rukovanje i korištenje
fonda.
Kako bi se postupak rukovanja i korištenja fonda pojednostavio date su posebne napomene
korisnicima, koje se odnose na: oznaku signature fonda, raspon godina arhivske građe, broj
arhivskih jedinica (kutija i fascikli), oznake za fascikle, struktura arhivske građe sa oznakama
unutar fascikli, popisi brojeva suda i brojevi spisa u građi, sa naznačenim izuzecima. U ovom
dijelu ponuđenog analitičkog inventara, naznačeno je da se u posebnoj kutiji br. 16. nalazi
Zbirka naredaba za šerijatske sudove u Bosni i Hercegovini od 1878. do 1900. U predočenom
analitičkom inventaru Šerijatskog suda u Tuzli, svi podaci su dati detaljno i veoma pregledno.
Tako su za svaku kutiju i fasciklu dati podaci o spisu, godini nastanka, rednom broju, broju
spisa, datumu prijema, te samom sadržaju spisa. Sve to daje jasnu sliku o arhivskoj građi ovog
fonda i pojednostavljuje korisničku funkciju iste. Sam inventar kao naučno-informativno
sredstvo je značajno osnažen bogatim prilozima i izvornim dokumentima iz arhivskog fonda.
Na osnovu ponuđenog sadržaja, možemo zaključiti, da su naznačene arhivističke i informativne
karakteristike u ovom analitičkom invenatru od velike važnosti za fond, koji ima posebnu
historiografsku vrijednost. Sadržaj (arhivska građa) istog je od velikog značaja za istraživanje
važnih društvenih i privrednih procesa koji su se odvijali na širem tuzlanskom području u
vremenu od 1894. do 1946. godine. Objavljivanje analitičkog inventara Šerijatskog suda u Tuzli
predstavlja važan stručno-arhivistički posao urađen od strane arhivista Arhiva Tuzlanskog
kantona, koji su uložili veliki trud i znanje u pripremu ovog sadržaja. Izradom istog je
uspostavljen sistem jednostavnijeg upravljanja arhivskom građom fonda, te olakšan put
istraživača do vrijednih historiskih izvora. Na ovaj način, Arhiv Tuzlanskog kantona je
zaokružio važan stručni posao koji ima odraza na sistem zaštite, upravljanja i korištenja vrijedne
arhivske građe ovog fonda. Za historijsku, te posebno za određene pomoćne-historijske nauke
poput geneologije-rodoslovlja, ovaj fond ima posebnu važnost. No, isti u naučnom pogledu može
biti važna podrška u rasvjetljavanju demografskih, privrednih i socijalnih prilika na širem
tuzlanskom području u naznačenom vremenu. Objavljivanje analitičkog inventara Šerijatskog
suda u Tuzli (1894-1946), smatram važnim izdavačkim poduhvatom Arhiva Tuzlanskog
kantona, te ovom recenzijom dajem podršku istom.
U Tuzli, 15. 11. 2023. dr. Izet Šabotić, red. prof.